Pieter Pourbus en de vergeten meesters
verdienen ook een pluim!
Kijk- en doeboekje voor lagere scholen en gezinnen
Lees dit voor je start!
In dit museum kan je schilderijen bekijken van wereldberoemde kunstenaars zoals Jan van Eyck en Hans Memling. In de tentoonstelling “Pieter Pourbus en de vergeten meesters” maak je kennis met schilders die minder bekend zijn. Hun namen zijn misschien vergeten, maar hun kunstwerken zijn zeker de moeite waard om te bekijken! We kozen enkele schilderijen uit de tentoonstelling voor jou uit. In dit boekje vind je uitleg over die kunstwerken en zoek-, kijk- of doe-opdrachtjes. Blijf altijd op een meter afstand van de werken als je de opdrachtjes doet! Veel plezier! Héla, je bent mij toch nog niet vergeten?
Oh ja, je kreeg daarnet een groene pluim van onze pape… euh parkiet. Hij is ontsnapt uit een schilderij van Jan van Eyck. Hij denkt dat hij alles beter weet, maar eigenlijk bedoelt hij het wel goed! Welk schilderij uit de tentoonstelling verdient deze pluim volgens jou? Kijk goed rond en kies het mooiste, grappigste, beste … kunstwerk uit! Voor je weg gaat, mag je jouw groene pluim op het bord in de inkomhal hangen, bij het kunstwerk dat je koos! Kreeg jouw kunstwerk al veel pluimen? Of ben jij de enige bewonderaar?
Pieter Pourbus
Jan en Jacquemyne lieten voor hun huwelijk een portret schilderen door de meest gevraagde portretschilder van de stad: Pieter Pourbus.
Wat hebben de twee engeltjes in de hoeken vast? Dat zijn wapenschilden (= herkenningstekens van personen of families). Hieraan kan je zien dat de geportretteerden Jan en Jacquemyne zijn. Kan je lezen wat boven de hoofden van de figuren staat? “Aetatis Sue” is Latijn voor “Zijn/Haar Leeftijd”. Tel eens hoeveel jaar verschil er tussen beiden zit? * Vandaag kan je snel een portretfoto nemen. Maar in die tijd bestond een fototoestel of smartphone nog niet. Voor een portret moest je heel lang stilzitten of stil staan. Kan jij dit ook? Test het samen uit! Ga in een houding staan. Wie beweegt er het eerst? * Jan is 29, Jacquemyne 19, het leeftijdsverschil = 10 jaar
Portretten van Jan van Eyewerve en Jacquemyne Buuck | 1551
Kan jij dit pas getrouwd koppel vinden?
Zie je het hondje naast Jacquemyne? Op een huwelijksportret werd vaak een hond afgebeeld omdat dit een trouw dier is.
Hoe zag Brugge er in de 16de eeuw uit? Kijk uit het raam in dit schilderij. Achter Jan zie je een plein dat in de buurt van dit museum ligt. Kan jij de naam van dit plein raden?* Tip: in de naam komt het grote ding voor dat in de tijd van Jan en Jacquemyne op het plein stond.
Achter Jacquemyne zie je het Huis De Haene. Zie jij waarom dit huis zo heet? n op? Die zijn to parkiete ch
veel mooier!
* Kraanplein
n er gee Waarom staan
Met de Zeven Wonderen bedoelt de kunstenaar de zeven belangrijkste gebouwen van Brugge. Zoek het schilderij waaruit dit stukje komt.
In het midden zie je de Waterhalle. Hier kwamen de goederen per schip vanop de Noordzee via de Reien – de Brugse kanaaltjes - het gebouw binnen gevaren en werden ze uitgeladen en opgeslagen.
De Zeven Wonderen van Brugge | Âą 1550-1576
Pieter I Claeissens
De Waterhalle stond op de Markt, maar bestaat nu niet meer. Als je straks langs het Arentshof vlakbij het museum wandelt, kan je wel nog enkele overgebleven zuilen zien. Enkele gebouwen op het schilderij staan wel nog steeds in Brugge. Vind jij de volgende gebouwen terug op het schilderij? Pff! Dat is heel ge
Belfort en Hallen
ouwen vanuit de lucht! en de geb makkelijk voor mij! Ik herk
Poortersloge
Onze-Lieve-Vrouwekerk
In dezelfde zaal hangt deze kaart van Brugge. De kaart is gemaakt in dezelfde periode als het schilderij (= 16de eeuw). In die tijd verhuisden veel handelaars van Brugge naar Antwerpen, dat beter bereikbaar was vanaf de zee.
Het stadsbestuur van Brugge vroeg aan Marcus Gerards om een kaart te schilderen om reclame te maken voor de stad. Op de kaart lijkt het alsof Brugge veel dichter bij de zee ligt en zijn de waterwegen heel breed. Stel je voor dat jij reclame moet maken voor de plek waar je woont. Hoe zou jij je gemeente of stad afbeelden? Zou je die ook stiekem een beetje beter voorstellen dan in werkelijkheid?
In de laatste zaal van de tentoonstelling kan je de kaart van Marcus Gerards in detail bekijken via een multitouchtafel.
De heilige Lucas schildert de Madonna | 1545
Lancelot Blondeel
Zoek het schilderij waarop deze figuur staat.
Dit is de heilige Lucas, de beschermheilige van de schilders. Hij maakt in zijn atelier een portret van Maria en het kindje Jezus, ook de Madonna genoemd. Zie je hoe zijn hand steunt op een schilderstok? Handig hulpmiddeltje, niet? Zie je de jongen achteraan rechts? Wat is hij aan het doen? Hij is een leerjongen die verf fijn wrijft. Verf kon je in die tijd niet in een pot of tube kopen, maar moest je zelf maken. Voor olieverf, waarmee dit schilderij werd gemaakt, wordt kleurstof fijngemalen en vermengd met olie. De kunstenaar Lancelot Blondeel had een groot atelier met veel leerlingen. Ook Pieter Pourbus heeft in zijn atelier gewerkt. Hij trouwde zelfs met de dochter van Blondeel! De verfwrijver op dit schilderij is niet Pourbus. Die mocht veel moeilijkere klusjes in het atelier doen.
Wat vind je van de opvallende rand van dit schilderij? Uit wat voor materiaal zou die gemaakt zijn? Gefopt! Deze rand is ook geschilderd met verf, maar het ziet er wel uit als echt goud! Blondeel toonde zo dat hij heel goed kon schilderen.
Vind je de letters LAB onder de heilige Lucas en de Madonna ? Waar zouden die drie letters voor staan? Juist! Het zijn de eerste letters van de naam van de schilder: LAncelot Blondeel. Dit is een monogram. Zo plaatste een kunstenaar zijn handtekening op zijn werk.
Ik weet wel wat
ik a ls m o
nogram
ezen zou ki
: PP =
Prachtige Parkiet!
Dit schilderij lijkt een beetje op een stripverhaal. Kan je Een schilderij toont vaak maar één moment van een verhaal, het schilderij maar hier krijg je het volledige verhaal te zien in één werk.
met dit kindje vinden? Het gaat over het leven van Mozes.
Mozes verbrijzelt de kroon van de farao | 1560
Pieter I Claeissens
Als hij groot wordt zal hij het Joodse volk bevrijden dat gevangen wordt gehouden door de Egyptische farao.
Vind jij volgende stukjes uit het verhaal terug op het schilderij? • De dochter van de farao vindt baby Mozes in een mandje langs de rivier de Nijl. • De jonge Mozes heeft de kroon van de farao gebroken. De farao en zijn raadgevers willen hem hiervoor straffen. De dochter van de farao houdt hen tegen. • Mozes moet bewijzen dat hij de kroon niet met opzet heeft gebroken. Hij krijgt gloeiende kooltjes aangeboden. Mozes steekt de kooltjes in zijn mond. Daardoor beseft de farao dat Mozes eigenlijk nog maar een kind is en dat hij de kroon niet opzettelijk heeft gebroken. • De Joden zijn op de vlucht en worden achtervolgd door de Egyptenaren. Mozes splijt de zee open zodat de Joden langs daar kunnen ontsnappen. Als de farao en zijn leger er aan komen, laat hij de zee weer vollopen. Welke kleur heeft de zee op het schilderij? Inderdaad: rood! Het is dan ook de Rode Zee! En een Groene
Zee be
? Zou staat zeker niet
s nochtan
ook mooi zijn!
b
Wat zouden deze personen hier zeggen of waaraan zouden zij denken? Fantaseer samen wat er in de tekst- en denkballonnen zou kunnen staan.
V b V
Pieter Pourbus
Het Laatste Avondmaal | 1548
Zoek het schilderij waarop dit jongetje staat
Wauw, in dit schilderij zit heel wat beweging! Je ziet hier een moment uit het Laatste Avondmaal, een verhaal uit de Bijbel. Jezus zit in het midden van zijn 12 apostelen. Hij heeft net verteld dat één van hen, Judas, hem zal verraden, in ruil voor een zak met geldstukken.
Kan je Judas herkennen? Hij loopt in de richting van een vreemde figuur. Beschrijf deze figuur eens. Op wie lijkt hij? De vreemde figuur is ‘de dood’. Judas loopt recht in zijn armen. Het zal voor hem niet goed aflopen!
Met al die beweging lijkt dit tafereel wel een toneelstuk. Dat is geen toeval, want dit schilderij werd gemaakt voor de rederijkerskamer van Brugge, een groep toneelspelers en dichters. Op Witte Donderdag (= donderdag voor Pasen) speelden zij verhalen uit de Bijbel zoals het Laatste Avondmaal na. EĂŠn van de toneelspelers las dat verhaal voor aan de anderen. Op dit schilderij is dat de figuur links met zijn grote muts en het blad in zijn handen.
Ik zou een fantast isch
oed toneel spelen! super g t ik kan n a w r li d z ame ijn van de rederijkersk
Veel mensen proberen om het Laatste Avondmaal uit te beelden. Kunnen jullie dit ook? Zoek een rustig plekje in het museum. Maak zelf een levend schilderij. Speel het Laatste Avondmaal na. Vraag eventueel aan andere bezoekers om mee te spelen. Bevries op een bepaald moment en maak hier een foto van.
Het Laatste Oordeel + ontwerptekening | 1551
Pieter Pourbus
Dit schilderij toont een verhaal uit de Bijbel: het Laatste Oordeel.
Zoek het schilderij waarop deze figuur uit de aarde kruipt
In dit verhaal oordeelt Jezus over de doden. Mensen die een goed leven geleid hebben, mogen naar de hemel. De zondaars (= slechte mensen) stuurt Jezus naar de hel. Het schilderij kan je in twee delen: ĂŠĂŠn kant is de hemel, de andere kant de hel. Kan jij zien welke kant de hemel is en welke kant de hel? Waaraan zie je dit?
Jo e p ie,
ik z
de hel! arkiet in ene p o r g ie geen enkele
Welke figuur valt jou het meeste op? Vertel ook waarom. Het schilderij was bedoeld voor een gerechtszaal in Brugge. Net als Jezus in het Laatste Oordeel, straft de rechter mensen die iets fout gedaan hebben.
Deze tekening die in de buurt van het schilderij wordt getoond, is het ontwerp voor het schilderij. Met de ontwerptekening toonde de kunstenaar aan de opdrachtgever (= persoon die het kunstwerk besteld had) hoe hij het schilderij wilde maken. De ontwerptekening en het schilderij zijn niet helemaal hetzelfde. Vind jij de verschillen? Ga bij de ontwerptekening staan. Welke van deze zaken staan op de ontwerptekening?° En welke zijn te zien op het schilderij?* 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Jezus houdt zijn beide armen omhoog De engelen die de goede mensen naar de hemel omhoog tillen hebben geen vleugels De naakte vrouw links onderaan, met haar rug naar ons gekeerd, draagt haar haar niet los, maar opgestoken De engel met het zwaard bovenaan op de wolk kijkt in de richting van Jezus De man rechts op de wolk, naast Jezus, heeft een kap op De man met baard, links op de wolk, heeft sleutels vast en steekt zijn arm uit ,5
°2 ,6
,4
*1 ,3
Epitaafportret van Zeger van Male en zijn familie | 1578
Rechts bovenaan zie je Christus die na zijn dood verder leeft in de hemel. Zeger hoopte dat hij na zijn dood ook naar de hemel zou gaan. Een familie met 19 personen afbeelden op één schilderij is niet gemakkelijk. Pourbus plaatste de figuren in een landschap. De eerste vrouw van Zeger zit naast hem. Daarnaast zit zijn tweede vrouw. Samen kregen ze heel wat kinderen. Kan jij tellen hoeveel zonen en hoeveel dochters?* Waar staan de zonen en waar de dochters?° Achter de tweede vrouw zitten geen kinderen. Zij had enkel zonen en geen dochters.
*8 zonen en 8 dochters - °de zonen knielen naast en achter hun vader - de dochters achter hun moeder, Zegers eerste vrouw.
Pieter Pourbus
Kan jij het schilderij vinden waarop deze man staat?
Dit is Zeger van Male. Hij liet een portret schilderen van zijn familie. Het schilderij kwam later boven het graf van Zeger te hangen. Zo’n schilderij noemen we een epitaafportret.
Dit was een ongewoon familieportret. In die tijd werd een familieportret vaak weergegeven op een drieluik of triptiek (= een schilderij dat bestaat uit drie panelen). De vrouwen en meisjes werden meestal op het ene zijluik en de mannen en jongens op het andere zijluik geschilderd. Dat kan je bijvoorbeeld zien op de Moreeltriptiek, die in een andere zaal van het museum hangt.
Met ons fototoestel of onze smartphone maken wij voortdurend familieportretten. Hoe zouden jullie als familie poseren? Zou je ook netjes op een rij gaan staan, of iets gekker doen? Zoek een rustig plekje in de tentoonstelling en neem een familiefoto.
Plan van de Duinenabdij in Koksijde | 1580
Pieter Pourbus
Vroeger bestond er nog geen ‘Google Maps’. Kaarten werden toen o.a. door kunstenaars gemaakt. Pieter Pourbus was een hele goede landmeter en cartograaf (= iemand die kaarten maakt). Hij maakte deze kaart van de Duinenabdij in Koksijde. De monniken die er woonden, leefden met de angst dat hun abdij onder water zou lopen door overstromingen. Ze moesten verhuizen en de abdij werd afgebroken. Ze hoopten de abdij later opnieuw op te bouwen. Daarom werd dit schilderij gemaakt. Je ziet de abdij vanuit de lucht. Wat zie je nog onderaan rechts in de hoek? Dat zijn de dakpannen, tegels en bakstenen waarmee de abdij werd gebouwd. Deze staan op de kaart zodat de monniken konden zien met welke bouwmaterialen ze de abdij konden heropbouwen.
Vind jij deze geschilderde kaart?
Pourbus schilderde de abdij op een speciale manier, zodat je de gebouwen tegelijkertijd langs voor, van bovenaf en van opzij kan zien. Vanuit welke hoek kijk jij graag naar de wereld? Test uit! • Ga zoals een kikker op je hurken zitten en kijk naar boven naar dit schilderij. Dit is het kikkerperspectief. • Stel je ook eens voor dat je een vogel bent en door de zaal kan fladderen. Dan zou je alles van bovenaf zien of vanuit het vogelperspectief.
Ik
k h ijk et l
ie
fst vanu
it parkietperspectief
Pieter II Claeissens Maria Magdalena | 1602 Adriaen Isenbrant Maria Magdalena | Âą 1530
Zoek het schilderij waarop deze zalfpot staat.
Op deze twee schilderijen staat Maria Magdalena. Afbeeldingen van haar waren in de 16de eeuw in de mode. Maria Magdalena speelde een belangrijke rol in het leven van Jezus. Ze bleef bij Jezus toen hij gekruisigd werd en zalfde zijn voeten met olie. Daarom wordt ze voorgesteld met een zalfpot. Ze heeft ook een gebedenboek bij. Aan deze voorwerpen kan je haar herkennen. Heb jij voorwerpen die je altijd bij je hebt of die iets vertellen over wat je graag doet?
De twee schilderijen zijn even groot en zien er bijna krak hetzelfde uit. Nochtans is het ene 70 jaar na het andere gemaakt. In die tijd was het heel normaal om schilderijen te kopiëren. Van mijn portret mogen er onei
en! Zo word ik wereldberoemd! ndig v akt word eel kopieën gema
Zie je wat er op de achtergrond van deze twee werken staat? Er zijn heel veel gelijkaardige Maria Magdalena’s bewaard gebleven, maar zo’n bed staat op bijna geen enkel ander schilderij met Maria Magdalena. Onderaan links in de hoek zie je nog net een stukje van een snaarinstrument. Weet jij welk van deze instrumenten op de schilderijen te zien is? Kijk goed naar de hals! gitaar
cello
luit
viool
Mars, omringd door de Kunsten en Wetenschappen, overwint de Onwetendheid | 1605
Antonius Claeissens
Zoek het schilderij waar deze figuur op staat .
Deze man is Mars. Hij was bij de Romeinen de God van de oorlog. Dat zie je aan zijn kledij en zijn helm. Kijk eens goed naar de oren van de man waarop Mars staat. Wat gek, hij heeft ezelsoren! De man is ‘zo dom als een ezel’. Mars overwint de domheid. Een engeltje houdt een lauwerkrans boven het hoofd van Mars. Zo’n krans wordt gegeven aan overwinnaars. Op de achtergrond zie je de stad Brugge. Misschien kan je een aantal torens herkennen?
Aan de rechterkant van Mars zie je figuren die verschillende kunsten uitbeelden. Aan zijn linkerkant zie je figuren die verschillende wetenschappen uitbeelden. Zij zijn te herkennen aan de voorwerpen die ze bij zich hebben. Kan je de volgende wetenschappen en kunsten terugvinden in het schilderij? Kijk naar hun voorwerpen. • Geschiedenis met een boek • Schilderkunst met palet, schilderstok en penselen • Welsprekendheid met een papegaai
En waarom geen parkiet? Ik
• Geneeskunde met een slangenstaf • Muziek met een fluit • Aardrijkskunde met een wereldbol en een passer • Dichtkunst met een schrijfplankje • Sterrenkunde met een hemelsfeer Wat is jouw favoriete wetenschap of kunstvorm?
kan ook hé
n! él mooi prate
Tekst en opdrachten
MOOSS vzw | Chris Ferket | Sarah Gallasz | Aline Van Nereaux Groeningemuseum | Tine Van Poucke Lay-out
MOOSS vzw | Chris Ferket
Colofon
Foto’s
Musea Brugge | © www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw | foto’s: Dominique Provost Monasterium De Wijngaard, Brugge | foto: Hugo Maertens Art Gallery of Ontario, Toronto Rhode Island School of Design, Providence Sint-Jacobskerk, Brugge Privéverzamelingen
MUSEA
BRUGGE
gaat geven? m t i d u e j i r t i e e d n l Wee i t u h oon l t je al aan welk sc stelling je mijn p