7 minute read
Gotisch baldakijnfragment
ARCHEOLOGIE ONDERDAK OP DE BRUSK-MUSEUMSITE
Advertisement
— Frederik Roelens en Christophe Deschaumes
Woensdagmorgen 9 augustus 2022. De truwelen zijn geslepen, de helmen geteld en de camionette is ingeladen. De archeologen van Raakvlak zijn klaar voor een nieuwe uitdaging: het archeologisch vooronderzoek op de museumsite BRUSK langs de Garenmarkt in Brugge. De sleuven leveren onmiddellijk resultaat op. Middeleeuwse munten, funderingen van een verdwenen kapel en een absolute topvondst: een gotisch baldakijnfragment. De vondst onderstreept de innige relatie tussen archeologen en bouwhistorici.
De voormalige site van het SintAndreasinstituut is momenteel een werf. Binnen enkele jaren opent daar BRUSK, een nieuwe tentoonstellingshal voor Brugge. Het project is een samenwerking tussen zeer diverse stadsdiensten. Raakvlak is daar één van en verzorgt de archeologische begeleiding van de werken. In augustus 2022 zijn de sloopwerken gestart op het terrein. Parallel daaraan wordt het archeologisch vooronderzoek uitgevoerd op de speelplaats van de lagere school.
Aan de hand van proefsleuven wordt de ondergrond geëvalueerd. De bedoeling is om een aantal vragen te beantwoorden zoals: ‘Zijn er oudere sporen en structuren bewaard in de bodem?’; ‘Op welke diepte bevinden die zich?’; ‘Zijn er zones die in het verleden al vergraven zijn?’; … Met die gegevens kan een inschatting gemaakt worden van het archeologietraject en kan dat traject optimaal worden ingepland in het bouwdossier. Een eventuele archeologische opgraving in de zone van de gesloopte schoolgebouwen volgt kort na het laatste vooronderzoek.
Op basis van het beperkt gedeelte van het terrein dat al onderzocht is, is het onmogelijk uitspraken te doen over de archeologische waarde. Maar het onderzoek leverde wel al mooie vondsten op. Een absolute topvondst is een gotisch baldakijnfragment. Het stuk is prachtig uitgekapt, meet 38 bij 18 cm, 19,5 cm hoog en is uitgevoerd in Lediaanse steen. Deze zachte natuursteen was uitermate geschikt voor het fijnere beeldhouwwerk. Onderaan is de aanzet van een ribbengewelf bewaard. Drie zijden zijn rijkelijk uitgewerkt met gotisch maaswerk, wimbergen met loofwerk en pinakels die oorspronkelijk verder liepen in een zware pinakelvormige bekroning met hogels.
De term baldakijn verwijst naar een stuk textiel boven een belangrijk religieus of wereldlijk object of persoon. Naast bescherming verleende de baldakijn ontzag en prestige. De baldakijn was meestal in dure stoffen als zijde of brokaat uitgevoerd. Baldakijnen komen in alle tijden en bijna wereldwijd voor. In Europa komt de mobiele baldakijn voornamelijk voor in de begeleiding van bijvoorbeeld de Paus of in processies met het Heilig Sacrament. In de Basiliek van het Heilig Bloed staat tot op vandaag een ronde, tentvormige baldakijn als een standaard opgesteld. Baldakijnen verlenen de zetel of troon van een heerser meer aanzien en prestige. Het is in die context dat ze afgebeeld worden op wapenschilden.
De stenen variant van de baldakijn kent een grote verspreiding in de gotische periode. Het gaat om een samenspel van drie elementen: een rijk versierd voetstuk, een beeldnis en de baldakijn. Dergelijke beeldnissen met baldakijnen
Voor- en zijaanzicht van het baldakijnfragment (© Raakvlak)
zijn vaak gegroepeerd verwerkt in kerkportalen, maar ook in zuiver burgerlijke architectuur, zoals onze gotische stadhuizen. Individuele voorbeelden zijn schaarser, maar kenden een heropbloei in de neogotische beweging, vaak in de vorm van Mariabeeldnissen.
In het interieur kende men een rijke toepassing van dergelijke beeldnissen met baldakijnen, zoals de heiligenbeelden in
Details uit: Hans Memling, Altaarstuk van de heilige Johannes de Doper en de heilige Johannes de Evangelist, 1479, Brugge, O.SJ0175.I, (© Musea Brugge, www.artinflanders.be, foto: Dominique Provost) het schip of de viering die via de baldakijn worden benadrukt. De oudste toepassingen waren er vooral op gericht via de baldakijn de nadruk te leggen op het Heilig Sacrament, eerst nog schoorvoetend ter bekroning van de sacramentsnis en later weelderig uitgebouwd tot een sacramentstoren. De meeste altaarstukken of retabels vormen een aaneengeschakelde puzzel van beeldjes en hun baldakijnen. Op het altaarstuk van Hans Memling in het SintJanshospitaal staan twee baldakijnen afgebeeld: een stoffen baldakijn boven Maria op het centrale paneel en een stenen baldakijn op het rechterluik links boven God.
Het opgegraven baldakijnfragment kan een onderdeel zijn geweest van de vroegere religieuze instelling op het terrein: de Eekhoutabdij. Het kan zowel deel uitgemaakt hebben van het interieur als van het exterieur. Maar dit baldakijnfragment kan ook elders in de stad haar plaats hebben gehad, zelfs in profane architectuur, om hier later te worden gerecupereerd of gestort. Archeologen staren doorgaans naar beneden, naar de grond en naar funderingen. Bouwhistorici kijken naar boven, richting beelden en baldakijnen. Tijdens het archeologisch vooronderzoek op de toekomstige museumsite BRUSK langs de Garenmarkt in Brugge, levert het combineren van beide standpunten waardevolle resultaten op.
Oog in oog met de Dood
28/10/2022 – 05/02/2023
Sint-Janshospitaal
‘De Dood van Maria’ van Hugo van der Goes is een van de belangrijkste werken in de wereldbefaamde collectie Vlaamse primitieven van Musea Brugge. Tussen 2018 en 2022 onderging het schilderij een intensieve restauratie, en het resultaat is verbluffend. Het meesterwerk staat tot en met 5 februari dan ook letterlijk en figuurlijk centraal in deze toptentoonstelling in het Sint-Janshospitaal.
Pieter Pourbus. Master of Maps
01/12/2022 – 16/04/2023
Groeningemuseum (zaal 10)
Pieter Pourbus. Master of Maps
Groeningemuseum01.12.22 — 16.04.23
museabrugge.be
Maak kennis met ‘De geschilderde kaart van het Brugse Vrije’ (1571). Gemaakt op het kruispunt tussen schilderkunst en cartografie, brengt de gedetailleerde kaart van Pourbus het Brugse havenlandschap aan het einde van de zestiende eeuw op een unieke manier in beeld. Pieter Pourbus schilderde de kaart op een schakelpunt in de geschiedenis: net vooraleer de Tachtigjarige Oorlog en later de industrialisering het kustlandschap voorgoed zouden gaan veranderen. Daardoor is de kaart een laatste, waardevolle getuige van het middeleeuwse landschap rondom Brugge.
Publieksprogramma ‘Oog in oog met de Dood’
In het kader van de tentoonstelling organiseert Musea Brugge verschillende publieksactiviteiten, waaronder een concert – en podiumprogramma onder de noemer ‘Music is my Medicine’ in samenwerking met onder meer Concertgebouw Brugge, Cactus Muziekcentrum, VIERNULVIER en KAAP.
3-5/01/2023
Kinderworkshop Oude meester, nieuwe dromen
10u – € 12
Via tekentechnieken en spel maken we een eigentijdse droomversie van het oude werk van meester-schilder Hugo van der Goes. Heb je zin om te tekenen, knutselen en je een fantasiewereld te dromen? Doe mee met ons en tover jezelf in een oud schilderij. Voor kinderen uit het 4de, 5de en 6de leerjaar. 26/01/2023
Music is my Medicine Catherine Graindorge + Pauwel
19u – € 15 VVK / € 18 ADK
De Brusselse violist Catherine Graindorge werkte al samen met enkele groten der aarde, zoals John Parish, Warren Ellis en Nick Cave. In september bracht ze een EP uit met Iggy Pop. Daarnaast componeert Graindorge ook voor theater, dans en film.
Al meer dan een decennium baant Pauwel zich, in verschillende gedaantes en wars van alle trends, een weg in de schaduw van de muziekscene. Zijn eerste soloalbum ‘Dear’ is een collectie songs over verlies in al zijn facetten.
I.s.m. Cactus Muziekcentrum
Verhalen uit de ondergrond. Brugge in het jaar 1000
9/12/2021 – 03/11/2024
Gruuthusemuseum (expozolder) – i.s.m. Raakvlak
Brugge – het Venetië van het Noorden, het New York aan de Noordzee – is vooral bekend als bruisende handelsmetropool in de late middeleeuwen. Maar, het uitzonderlijke succes van deze stad kwam niet uit de lucht vallen. Archeologen en historici zien het jaar 1000 als een scharniermoment in de geschiedenis van de stad. ‘Verhalen uit de ondergrond’ neemt je mee naar die cruciale, maar vaak onderbelichte periode.
28/01/2023
Music is my Medicine Ratas del viejo Mundo
19u en 20u – € 25 / € 13
‘De dood van Maria’ werd vervaardigd tussen waanzinnige zenuwaanvallen in. De kunstenaar Hugo van der Goes voelde zich gedoemd en verloren en moest met geweld van zelfdoding weerhouden worden. Vechtend met zijn demonen – waaronder een onmogelijke liefde – zocht hij in muziek soelaas. Démon / Corps secret belicht het thema pijn, verdriet en zelfdoding vanuit Van der Goes´ tijd- en streekgenoten én neemt meteen ook de Mariaverering vanuit 15e-eeuwse Brugse partituren onder de loep. Eén concert, twee sferen. I.s.m. Concertgebouw Brugge
Info & tickets: museabrugge.be
