Onderzoek naar Bourgondische kunst

een nieuwe dynamiek in wetenschappelijk onderzoek rond kunst in de bourgondische nederlanden

Het Vlaams onderzoekscentrum voor de kunst in de Bourgondische Nederlanden bestaat vijf jaar. Sinds januari 2015 maakt het onderzoekscentrum deel uit van de nieuw opgerichte vzw Kenniscentrum binnen de Stad Brugge en werd het afgesplitst van de overkoepelende vzw Vlaamse Kunstcollectie. Dit is een uitstekend moment om de werking en vooral de gerealiseerde projecten van de voorbije jaren in de kijker te zetten. Door VANESSA PAUMEN

Het onderzoekscentrum werd opgericht in 2010 door de Vlaamse Kunstcollectie en het Groeningemuseum met als missie het initiëren, faciliteren, stimuleren en verspreiden van onderzoek gerelateerd aan Bourgondische kunst. Onderzoeksresultaten en kennis worden op een nationaal en internationaal niveau kenbaar gemaakt. Het onderzoekscentrum telt 5 wetenschappelijke medewerkers en wordt gestuurd door Till-Holger Borchert. De in 2013 opgerichte wetenschappelijke adviesraad bestaat uit 17 nationale en internationale specialisten die het centrum bijstaan met advies en de ondersteuning van een professioneel netwerk. Het onderzoekscentrum werkt nauw samen met universiteiten, andere onderzoekscentra en museale partners en vormt hierbij een brug tussen de academische en museale wereld.

initiëren van onderzoek Het Vlaams onderzoekscentrum is betrokken bij enkele grootschalige, interne en externe onderzoeksprojecten op lange termijn. Zo is er

1 Musea Brugge Research School, restauratrice Griet Steyaert bespreekt schilderijen met de deelnemers

2 Aankondiging van de eerste Summer Course for the study of the arts in Flanders

SUMMER COURSE THE ARTS IN FLANDERS for the study of

THE AGE OF VAN EYCK in context 2015

1

het conservatie project rond Hugo van der Goes, waarin het topstuk uit het Groeningemuseum De Dood van Maria een grondig vooronderzoek zal ondergaan naar aanloop van een restauratie. Andere interne onderzoeksprojecten zijn het onderzoek naar de schilder Pieter Pourbus en de familie Claeissens, naar aanleiding van een grote tentoonstelling in 2017 rond het schildersmilieu van Brugge in de 16de eeuw. Ook met betrekking tot grafische kunst lopen er twee interne onderzoeksprojecten, enerzijds rond chiaroscuro tekeningen in de Lage landen en anderzijds rond Vroeg-Nederlandse prentkunst. Samen met de universiteiten van Gent, Antwerpen, en de Technische Universiteit van Delft is het onderzoekscentrum betrokken in een project rond materiaal-technisch onderzoek door IRR en MXRF van de altaarstukken van Memling. Ook wordt er samengewerkt met het Bosch Research and Conservation Project rond de conservatie van het Laatste Oordeel drieluik uit de Groeningecollectie. Het onderzoekscentrum participeert met het KIK-IRPA voor het VERONA-project (Van Eyck Research in Open Access) waarbij alle schilderijen van Jan van Eyck in Europese musea met natuurwetenschappelijke onderzoeksmethodes doorlicht en gedocumenteerd worden. Een zeer recent resultaat van de samenwerking rond onderzoek is de tentoonstelling rond Renaissance portretten die in februari opende in Bozar. Hiervoor werkte het onderzoekscentrum samen met Dr. Koenraad Jonckheere van de Universiteit van Gent.

faciliteren van onderzoek Sinds de oprichting van het onderzoekscentrum is er een nauwe band met de museumbibliotheek. De deelcollectie referentiewerken met betrekking tot de Vlaamse primitieven wordt sinds de oprichting van het onderzoekscentrum actief uitgebreid. De rekken worden continu bijgevuld met nieuwe relevante publicaties gerelateerd aan Bourgondische kunst, cultuur en geschiedenis. Ook lacunes van boeken niet meer in de handel beschikbaar, worden waar mogelijk aangevuld. In 2014 alleen werden er meer dan 150 titels aangekocht. Verder zorgt het onderzoekscentrum voor de uitbreiding van andere deelcollecties die betrekking hebben op haar werking en missie: zo groeien de collecties restauratie, conservatie en materiaal-technisch onderzoek gestadig aan. Er wordt geïnvesteerd in de uitbreiding van naslagwerken over teken– en prentkunst. In 2014 schonk een Brugse prentenhandelaar zijn handbibliotheek met daarin een honderdtal boeken over grafiek.

1

Op deze manier wordt onze relatief kleine, maar gespecialiseerde museumbibliotheek een plek die volwaardig kunsthistorisch onderzoek faciliteert. Op naam te reserveren werktafels staan ter beschikking van onderzoekers voor langdurige onderzoeksprojecten. Het onderzoekscentrum wil op korte termijn een beurs ter beschikking stellen aan internationale onderzoekers om hun onderzoek rond kunstwerken uit de Brugse collecties hier ter plaatse te kunnen verrichten.

stimuleren van onderzoek Het onderzoekscentrum streeft ernaar een prominente rol te spelen in de academische opleiding van studenten kunstgeschiedenis en realiseert dit door de ontwikkeling van twee opleidingsmodules. Zo werd de Musea Brugge Research School in het leven geroepen. De MBRS is gericht op studenten kunstgeschiedenis met een sterke interesse in Zuid-Nederlandse kunst aan de start van hun opleiding, net voor of tijdens het Master niveau. Na een selectieprocedure kwamen 12 studenten uit Vlaamse, Nederlandse, Duitse en Britse academische instellingen gedurende drie opeenvolgende dagen in november ‘14 naar Brugge voor een vol programma van lezingen, discussies, museumbezoeken en een blik achter de schermen. In februari vond de tweede driedaagse sessie plaats waarin dieper is ingegaan op enkele thema’s en de studenten zelf ook presentaties gaven. De feedback getuigde van een zeer succesvolle eerste sessie. De MBRS zal tweejaarlijks worden georganiseerd. Het tweede academisch initiatief is de Summer Course for the study of the arts in Flanders, een project in samenwerking met de Vlaamse Kunstcollectie, de universiteiten van Gent en Leuven, het Rubenianum, het Groeningemuseum en het KMSKA en is de eerste internationale zomeropleiding rond Vlaamse kunst in Vlaanderen. Samen met deze partners werken het onderzoekscentrum en het Groeningemuseum reeds twee jaar aan de ontwikkeling van een intensieve, gespecialiseerde zomeropleiding aangaande Vlaamse kunst. De Summer Course is een intensief 10-daags programma van lezingen, museumbezoeken, discussies, stadswandelingen, etc. rond een thema. Jaarlijks treedt een andere partner op als organisator. Voor deze eerste ‘Brugse’ editie is het thema ‘The Age of Van Eyck in Context’. De Course zal doorgaan van 21 juni tot en met 1 juli 2015 in Brugge, Gent, Antwerpen en Brussel. De Antwerpse partners zijn reeds druk in de weer met de organisatie van de editie 2016 rond Rubens. De Summer Course richt zich, in tegenstelling tot de MBRS, op PhD studenten en jonge professionals gespecialiseerd in het thema waarrond de Course geor

ganiseerd wordt. Voor dit nieuw initiatief ontvingen we een genereuze subsidie van de Vlaamse Overheid, waardoor de deelname prijs voor het 10-daagse programma democratische laag is. Verder helpt de subsidie ons om aan twee studenten een beurs ter vermindering van de deelname prijs aan te bieden. Er is ook steun van de Kress Foundation die aan twee studenten uit de Verenigde Staten een beurs van 2500 dollar toekent. Ook voor de Summer Course werd een aanmeldings- en selectieprocedure ontwikkeld, en we konden niet meer tevreden zijn met de resultaten bij de deadline: we ontvingen een totaal van 44 aanmeldingsdossiers, waaronder 16 verschillende nationaliteiten, 17 PhD studenten, en 16 universiteiten. Na een intensieve selectieronde door het wetenschappelijk comité werden 18 studenten weerhouden uit de Verenigde Staten, Nederland, Spanje, Frankrijk, Estland, België, Duitsland, China en Japan. We kijken met veel enthousiasme uit naar de eerste editie deze zomer. Door deze twee projecten zal het onderzoekscentrum een cruciale rol spelen in de opleiding van de nieuwe generatie kunsthistorici en het onderzoek rond de Vlaamse kunst stimuleren. Zo wordt het onderzoekscentrum ook de bemiddelaar in het scheppen van professionele netwerken die ver buiten de opleidingsperiode van de deelnemers zal reiken.

verspreiden van onderzoek In 2012 organiseerde het onderzoekscentrum voor het eerste maal een reeks najaarslezingen waarin prominente onderzoekers een lezing geven voor een voornamelijk Brugs publiek. De reeks wordt jaarlijks georganiseerd rond een specifiek thema: in 2013 rond Memorie en Nagedachtenis, en in 2014 rond Sculptuur. Er zal verder gewerkt worden aan de ontwikkeling van een website waarin het onderzoekscentrum allerlei vak – en onderzoeksspecifieke gegevens samenbrengt. In de eerste plaats wordt het een informatiebord en digitaal ontmoetingscentrum. Een belangrijk gegeven in het verspreiden van onderzoek zijn congressen en symposia. In september 2014 was het onderzoekscentrum co-host en co-organisator van het Symposium XIX for the Study of Underdrawing and Technology in Painting, dat plaatsvond in Brugge. Het onderzoekscentrum zal ook haar medewerking verlenen aan het congres van de Sixteenth Century Society dat in de zomer van 2016 in Brugge zal plaatsvinden. Elk jaar reikt het onderzoekscentrum een beurs uit ter ondersteuning van de publicatie van relevante onderzoeksresultaten. In 2014 ging deze steun naar de publicatie van de Catalogue of the Flemish Paintings van het Szepmüveszti Museum in Boedapest. Deze catalogus werd gepubliceerd door Brepols in de reeks Distinguished Contributions to the Study of Burgundian Art van het Vlaams Onderzoekscentrum. De Distinguished Contributions is een nieuwe reeks in het leven geroepen door het Vlaams onderzoekscentrum, met als redacteuren Till-Holger Borchert en Dr. Susie Nash van het Courtauld Institute te Londen. Eerder in deze reeks verschenen de recente publicaties van Dr. Bart Fransen (KIKIRPA) en Dr. Kim Woods (Open University). Het onderzoekscentrum is fier op de gerealiseerde projecten van de voorbije 5 jaar en bouwt zich zelf continu verder uit om hier in Brugge een internationaal-gekend, toonaangevend onderzoekscentrum rond de Bourgondische kunst te worden.

1 Verona Project, het scannen van het Van der Paele paneel

2 Musea Brugge Research School, archivaris Noël Geirnaert toont de studenten belangrijke archiefstukken gerelateerd aan de schilderijencollectie