OCMW te gast

ocmw-collecties te gast in het sint-janshospitaal, editie vi

Anoniem, naar Paulus Pontius, naar ontwerp van Anthony van Dyck, Portret van schilder Simon De Vos, 1688-1698, RP-P-1904-2654, gravure à la poupée in blauw, bruin, rood en zwart op papier, H 18,4 x B 16,1 cm Rijksmuseum Amsterdam

Voor de tweede maal neemt het OCMW Antwerpen/Maagdenhuismuseum deel aan het project OCMW-collecties te gast, in 2016 aan een zesde editie toe. Hospitaalmusea zijn polysemantisch. De vorige presentaties van OCMW te gast en de popup wall ‘Een medische therapie: klisteren’ in het Sint-Janshospitaal in 2014-2015, maakten duidelijk dat het perfect mogelijk is om maatschappelijke fenomenen aan bod te brengen in een cultuurhistorisch museum dat het zorgverhaal centraal stelt. Met de jaarlijkse dossiertentoonstelling OCMW-collecties te gast, die deel uitmaakt van het structurele samenwerkingsproject OCMW-expertisecentrum, vraagt het museum aandacht voor het tijd-overschrijdend belang van het zorgverhaal dat het vertelt. OCMW-verzamelingen geven het verhaal een gezicht. Door SIBYLLA GOEGEBUER

een bron van kennis, een bron van inspiratie Het Sint-Janshospitaal profileert zich als een museum dat de lokale, devotionele en medische zorggeschiedenis, in een Vlaamse, nationale en Europese context, duidt. De historische site Sint-Jan positioneert zich dwingend in het stadsbeeld. De collecties en hospitaal- en kloosterarchitectuur vormen een bron van kennis tot het begrijpen van wat zorggeschiedenis, in individueel en in gemeenschappelijk verband, betekent. Dankzij wetenschappelijk onderzoek naar de oorsprong en ontwikkeling van de zorghistorie waarbinnen het Sint-Janshospitaal en Onze-Lieve-Vrouw-ter-Potterie zich bewegen, biedt het museum de kans om een uniek, visueel concept van de continuïteit van het zorgverhaal te ontdekken. Het museum onderstreept het belang van het behoud van deze ononderbroken geschiedenis die niet alleen de identiteit van de Brugse zorginstelling heeft gevormd maar ook een bouwsteen is van de Europese welvaartstaat zoals we deze op heden kennen. Een hospitaal brengt verandering in het functioneren van de wereld. Het Sint-Janshospitaal toont hoe de zorg zich ontwikkelde van armenzorg tot welzijnszorg in alle facetten waar wij van genieten. Het museum draagt en communiceert deze cultuurhistorische erfenis. In dit verband fungeert het als tijdsgeheugen. Het museum is een bron van inspiratie voor zij die vanuit het universele verhaal van de sociale mobiliteit, die de zorghistorie in een stroomversnelling heeft gebracht, antwoorden zoeken op vragen omtrent de actuele migratiecontext. Het museum positioneert zich in het museumlandschap als maatschappelijk forum. Het Sint-Janshospitaal & Onze-Lieve-Vrouwter-Potterie zijn niet de enige museale actoren die zich bewust zijn van het belang van het behoud van wat eeuwen lang - materieel en immaterieel - op het vlak van de zorggeschiedenis in Europa is gegroeid. Interdisciplinair en internationaal werken is onontbeerlijk. Sinds 2012 heeft het museum, samen met andere hospitaalmusea en universiteiten die hetzelfde onderzoeks

1 Paulus Pontius, naar Anthony van Dyck, Portret van schilder Simon De Vos, uitgever Martinus van den Enden, Antwerpen, 1616-1657, RP-P-OB-33.299, gravure op papier, plaatrand H 24 x B 15,6 cm Rijksmuseum Amsterdam

2 Abraham De Vries (ca. 1590 – overleden tussen 1650 en 1662), Portret van Simon De Vos (1603 - 1676), 1635, inv. Nr. 141, olieverf op paneel, H 121 x B 92 cm (met kader H 145 x B 115 cm) OCMW Antwerpen/Maagdenhuismuseum

terrein aansnijden, samenwerkingsverbanden ontwikkeld. Alle partners onderschrijven een uniforme visie op de zorggeschiedenis. Het hospitaalmuseumlandschap beweegt.

het portret van simon de vos spreekt Het expertisecentrum OCMW-collecties in Vlaanderen en Henegouwen eist zijn plaats op in het maatschappelijk museumdiscours. De mini-expositie OCMW-collecties te gast is één van de projecten die het museum vanuit de expertisefunctie ontwikkelt. Het OCMW Antwerpen/Maagdenhuismuseum is een structurele partner van de expertisegroep die de belangen van het door het publiek vaak minder gekende OCMW-erfgoed verdedigt. Als eregast stelt het het portret van schilder Simon De Vos, weldoener van het Knechtjeshuis van de Armenkamer te Antwerpen, van de hand van Abraham De Vries, tentoon. Het portret was sinds 1678 in het bezit van het Antwerpse jongensweeshuis of Knechtjeshuis. Het gaat om kunst gericht op sociale noden. Het schilderij is een liefdadigheidsportret dat het maatschappelijk draagvlak van OCMW-instellingen avant la lettre illustreert. Simon De Vos schonk de helft van zijn bezit aan de Armenkamer in ruil voor een gebed van de wezen voor zijn zielenheil, zo vertelt het opschrift op het schilderij, na de dood van Simon De Vos in 1678-79 aangebracht door Matheus van Necher, vergulder en marmerschilder in het atelier van Erasmus Quellinus II. Vanaf 1678- 79 blijkt het schilderij dan ook niet langer louter een portret van een schilder te zijn. Het opschrift genereert een communicatiepatroon in vier richtingen: vanuit de kunstenaar-portretschilder, vanuit de geportretteerde, vanuit de onbekende

schilder en opdrachtgever van het opschrift en vanuit de perceptie van de persoon voor wie het bekijken van het werk is bedoeld. Een postmortale, vervreemdende dialoog ontstaat. De tentoonstelling ‘Reformatoren im Bildnis’ in het Melanchtonhaus in Bretten (Duitsland, 11 juni – 11 december 2016) brengt het verhaal over de Reformatie vanuit cultuurhistorische hoek. De portretten in de expositie tonen hoe uitgekiende afbeeldingen van mensen ook per

maatregelen op een ogenblik dat het modieus klinkt om maatschappelijke veranderingen te willen. De Vos lijkt een moderne man met humanistische ingesteldheid maar het opschrift maakt hem tegelijkertijd ook bijzonder traditioneel. Het belang van het eigen zielenheil houdt gelijke tred met het continueren van de zorg voor de wezen. Zijn levenshouding spreekt uit het schilderij. Caritasportretten vormen door hun eenheid in de diversiteit van het aanbod, een bijzonder genre binnen het (OCMW-)erfgoedpatrimonium. Zij vertellen een humaan-christelijk verhaal dat ook vanuit een actueel zorgperspectief kan worden begrepen. De portretten lenen zich perfect tot het versterken van het collectieve bewustzijn van de nood tot het bewaren van de cultuurhistorische erfenis van historische zorginstellingen.

fect als propagandistische communicatie-instrumenten kunnen fungeren. De expositie leert de toeschouwer kijken naar de tentoongestelde portretten vanuit een antropologisch standpunt. De werken zijn beeltenissen maar spreken ook over de betekenis van voorstellingen van mensen. Portretten geven niet alleen individuen een gezicht maar beelden de personen ook vaak af vanuit een realistisch en kritisch standpunt ten opzichte van de maatschappij waartoe zowel de portretschilder als de geportretteerde en/of opdrachtgever behoren. Schilder en geportretteerde worden merkwaardig één. De portretten fungeren als persoonsbeschrijvingen, karakterstudies. De manier waarop het portret de kracht van de visuele strategie ademt, maakt het al of niet een meesterwerk. Een expositie zoals ‘Reformatoren im Bildnis’ en de dossiertentoonstelling OCMW te gast, editie VI, laten toe het fenomeen caritasportret op een andere manier te benaderen. Het liefdadigheidsportret van Simon De Vos maakt de toeschouwer vertrouwd met het historische karakter van het gegeven caritas maar staat voor de huidige kijker ook dicht genoeg bij de actualiteit van de zorgproblematiek. Het lijkt een vanzelfsprekende, universele taal te spreken. Het optreden van De Vos voor de Armenkamer van Antwerpen maakt duidelijk dat hij de wereld wil veranderen. Als individu poneert hij sociale Abraham De Vries (ca. 1590 – overleden tussen 1650 en 1662), Etude pour le portrait du peintre Simon De Vos, 1635, B 409, olieverf op doek, H 51 X B 42,7 cm (met kader H 70,2 x B 60,3 cm) Musée des Beaux-Arts de Lyon, © Lyon MBA – Photo Alain Basset

OCMW-collecties te gast in het SintJanshospitaal, editie VI 29 november 2016 - 28 februari 2017 Sint-Janshospitaal