Persmap | De kunst van het recht by Musea Brugge

museabrugge.be

MUSEA BRUGGE

PERSDOSSIER

TENTOONSTELLING I DE KUNST VAN HET RECHT. DRIE EEUWEN GERECHTIGHEID IN BEELD

KORT

MEER INFO

In de vijftiende eeuw was het gebruikelijk om rechtszalen te versieren met kunstwerken die de schepenen-rechters moesten aansporen om hun beroep gewetensvol uit te voeren. Dikwijls koos men als onderwerp voor het ultieme moment van goddelijk recht: het Laatste Oordeel. Maar ook andere gebeurtenissen uit Bijbelse en profane bronnen vormden het onderwerp van gerechtigheidstaferelen of ‘exempla iustitiae’ (voorbeelden van rechtvaardige rechtspraak). Zo voltooide Gerard David in 1498 op vraag van het Brugse stadsbestuur ‘Het oordeel van Cambyses’. Dit bijzonder gruwelijke werk hing ooit in de rechtszaal van het Brugse stadhuis en is nu één van de topstukken van het Groeningemuseum.

Op 28 oktober opent ‘De kunst van het recht. Drie eeuwen gerechtigheid in beeld’, de eerste grote tentoonstelling in het Groeningemuseum sinds ‘Van Eyck tot Dürer’ en ‘Vorstelijk verzameld’. Het initiële opzet was een collectiepresentatie, waarbij eigen collectiestukken – aangevuld met een klein aantal bruiklenen – niet vanuit een exclusief kunsthistorisch perspectief benaderd zouden worden, maar vanuit een verrassende, cultuurhistorische context: die van het recht. Tijdens de voorbereiding van de tentoonstelling door curatoren Vanessa Paumen en Tine Van Poucke bleek – ook internationaal – veel belangstelling te bestaan voor het thema en werd beslist om het project op een beduidend grotere schaal aan te pakken. De bijzonder positieve reacties op de bruikleenbrieven bevestigden het enthousiasme en het vermoeden van de curatoren: er bestaat een grote interesse voor het onderwerp.

Ook buiten de rechtszaal werden onderwerpen gerelateerd aan gerechtigheid afgebeeld in schilderijen, prenten, tekeningen, beeldhouwwerken en glasramen. In de tentoonstelling ‘De kunst van het recht’ wordt een twintigtal kunstwerken uit de collecties van Musea Brugge aangevuld met een tachtigtal bruiklenen uit binnen- en buitenland. Ze schetsen een fascinerend beeld van de manier waarop gerechtigheid tijdens het ancien régime in de kunst werd verbeeld.

Het resultaat is een tentoonstelling met een 120-tal objecten in vier grote zalen en de vijf intiemere kabinetten. Aangezien de tentoonstelling de helft van het Groeningemuseum zal vullen, wordt de vaste collectie in een aangepast parcours van zes zalen gepresenteerd.

Uitgangspunt van de tentoonstelling zijn een twintigtal kunstwerken uit de eigen, Brugse collecties: het Groeningemuseum, het Gruuthusemuseum, het Brugse Vrije en de Openbare Bibliotheek. Ze worden aangevuld met talloze bruiklenen uit binnen- en buitenland, niet alleen van grote en kleinere erfgoedinstellingen, maar ook van privéverzamelaars. In ‘De kunst van het recht’ worden schilderijen, beeldhouwwerken, werken op papier, oude drukken, handschriften en objecten geduid in de context van hun oorspronkelijke functies, namelijk die van het recht en de rechtspraak. De objecten bieden een boeiend overzicht van hoe kunstenaars en hun rechtsprekende opdrachtgevers zich van circa 1450 tot 1750 lieten inspireren door recht en gerechtigheid. Het concept mag zich dan wel gevormd hebben in het Groeningemuseum, het kon enkel worden uitgewerkt door een optimale samenwerking tussen mensen met verschillende perspectieven. Een mooie synergie tussen het kunsthistorische en het rechtshistorische luik was alleen mogelijk dankzij de enthousiaste en uiterst toegewijde ondersteuning en medewerking van Georges Martyn en Stefan Huygebaert van het Instituut voor Rechtsgeschiedenis van de Gentse Universiteit.

Hemels oordeel, wereldse rechtspraak

Vanaf de late middeleeuwen wedijveren Vlaamse en Brabantse steden om het mooiste stadhuis. De schepenzaal, onder meer gebruikt voor rechtspraak, werd door de beste kunstenaars verfraaid met gerechtigheidstaferelen. Die moraliserende kunstwerken beelden een voorbeeld of non-voorbeeld van goede rechtspraak uit. Ze moesten de schepenen – in die tijd ook rechters – aansporen hun belangrijke taak gewetensvol uit te voeren. Als onderwerp voor gerechtigheidstaferelen werd vaak gekozen voor het ultieme moment van goddelijk recht: het Laatste Oordeel. Aan deze goddelijke rechtspraak moest de aardse rechtspraak zich spiegelen. Het Laatste Oordeel moest iedereen in de schepenzaal – rechters, aanklagers, beklaagden en getuigen – wijzen op zijn verantwoordelijkheid om de gerechtigheid te dienen. In de eerste tentoonstellingszaal worden, naast de Brugse Laatste Oordelen van Jan Provoost voor het stadhuis (1525) en van Pieter Pourbus voor de vierschaar van het Brugse Vrije (1551), bruiklenen getoond van Laatste Oordelen die werden besteld voor raadzalen. Zo verlaat het Laatste Oordeel dat in 1477 of 1499 voor de Nederlandse stad Maastricht werd geschilderd, voor het eerst in decennia zijn originele locatie in het stadhuis. Ook een fascinerend schilderij

uit het stadhuis van Geraardsbergen, in een primitieve stijl die enigszins aan Jheronimus Bosch doet denken, komt naar Brugge. Het zal kunnen pronken naast andere panelen besteld door vijftiende- en zestiende-eeuwse stadsbesturen waar de rol van de rechter op aarde vergeleken wordt met die van Christus als opperste rechter. De panelen uit Maastricht, Graz en Wesel tonen duidelijk het verband tussen goddelijke en aardse gerechtigheid. Het Laatste Oordeel wordt er gecombineerd met de voorstelling van een wereldse rechtszitting. Op het Maastrichtse paneel probeert een duivel de schepenen-rechters om te kopen in een zaak tussen een arme en rijke man. Het paneel van Derick Baegert uit Wesel toont een rechtszaak op het moment van de eedaflegging en legt een duidelijk verband tussen meineed en de veroordeling van de meinedige op de dag des oordeels.

Exempla iustitiae: inspirerende voorbeelden 4

Vanaf de vijftiende eeuw sieren ook andere gerechtigheidstaferelen de vertrekken van rechtsprekende instellingen. Zowel Bijbelse als profane bronnen leveren onderwerpen voor deze ‘exempla iustitiae’, moraliserende voorstellingen met rechtspraak en rechtvaardigheid als thema. In de tweede zaal komen een

aantal van deze populaire exempla aan bod in de vorm van schilderijen, prenten, tekeningen en glasramen. Vooral het Salomonsoordeel en het verhaal van de kuise Suzanne sierden gerechtszalen. Zo is het verhaal van de kuise Suzanne te zien op de albasten fries van de renaissanceschouw in het Landhuis van het Brugse Vrije. Een bezoek aan het Brugse Vrije is trouwens gratis op vertoon van het ticket voor ‘De kunst van het recht’. Het oordeel van Salomon komt onder andere aan bod in een paneel dat Frans Floris I schilderde voor het Antwerpse stadhuis. Andere exempla zijn die van Zaleucus, Trajanus en Herkinbald. Ze wijzen op een aantal essentiële plichten van de rechter, zoals gebondenheid aan de wet, onpartijdigheid en vooral onomkoopbaarheid. Een ongewoon gerechtigheidstafereel is dat van de wraakzuchtige Tomyris, koningin van de Massageten. Ze liet de Perzische koning Cyrus onthoofden en zijn hoofd onderdompelen in een kruik met menselijk bloed. Pieter Pieters schildert dit ‘averechts’ gerechtigheidstafereel voor de vierschaar van het Brugse Vrije. Het voorbeeld van deze onredelijke vrouw, gestuurd door pure wraakgevoelens, is niet na te volgen voor de rechters. Heel wat exempelen en allegorieën uit de vijftiende tot achttiende eeuw handelen niet alleen over recht spreken in de strikte zin, maar ook over vaderlandsliefde en goed bestuur. Een

goed bestuur wil zich immers vereenzelvigen met één van de belangrijkste deugden: goede justitie, zoals te zien in de gravure Willem van Oranje als kapitein van Wijsheid van Theodor de Bry.

Het vel van de rechter: Cambyses’ oordeel

In de derde tentoonstellingszaal wordt gefocust op één specifiek onderwerp voor gerechtigheidstaferelen: Het Oordeel van Cambyses. Centraal staat het topstuk van Gerard David uit het Groeningemuseum. David voltooide dit tweeluik in 1498, op het hoogtepunt van zijn carrière, in opdracht van de Brugse schepenen voor de raadzaal van het stadhuis. Het beeldt het legendarische verhaal uit van de Perzische koning Cambyses (zesde eeuw voor Christus). Het werd opgetekend door de Griekse historieschrijver Herodotus en in Vlaanderen vooral verspreid via verschillende middeleeuwse versies gebaseerd op de Latijnse werken van Valerius Maximus. Sisamnes, een van de opperrechters van de koning, had zich laten omkopen en bijgevolg niet rechtvaardig geoordeeld. De koning veroordeelde hem tot een verschrikkelijke straf: levend gevild worden. Met zijn huid werd de rechterstoel bekleed van zijn opvolger en zoon, Otanes. Gerard David liet zich hoogstwaarschijnlijk inspireren door een miniatuur van Loyset Liédet

die in Brugge als miniatuurschilder werkte voor het Bourgondische hof. Liédet maakte in totaal 37 miniaturen voor een manuscript met historische en Bijbelse scènes, dat de Koninklijke Bibliotheek van België uitzonderlijk in bruikleen geeft. Het is niet de vroegst gekende voorstelling van het Cambysesverhaal, maar wel de eerste met de villing en dan nog op zo’n gruwelijke, gedetailleerde manier. Een aantal details neemt David bijna letterlijk over: de beul die zijn mes klemt tussen de tanden, de staande figuur die argumenten op zijn vingers telt en de meute die zich verzamelt rond het gebeuren. Ook in de zestiende en zeventiende eeuw werd het Cambysesverhaal herhaaldelijk afgebeeld op schilderijen en prenten. In die latere voorstellingen is vooral de scène met Otanes – bij David helemaal bovenaan rechts op het tweede paneel – erg populair. Bij sommige schilders en prentkunstenaars wordt het verhaal zelfs gereduceerd tot een voorstelling van de stoel met de gestroopte huid. Een afschrikwekkend beeld dat kon volstaan als ultieme en constante herinnering aan de gevolgen van corrupte rechtspraak.

Gerechtigheid in de praktijk

Het tentoonstellingsparcours loopt verder in de intiemere kabinetten. Daar wordt stilgestaan bij de rechtspraktijk in de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd.

Rechtvaardige rechters

Het eerste kabinet focust op het belang van rechtvaardige en onomkoopbare rechters, een thema dat al aan bod kwam in de talrijke uitbeeldingen van het Cambysesverhaal. Wereldlijke rechters hebben de macht om te oordelen over leven en dood en moeten hiervoor verantwoording afleggen op de laatste dag. De rechter moet daarom oordelen op aarde zoals God bij het Laatste Oordeel: eerlijk en onpartijdig, en emoties mogen het oordeel niet beïnvloeden. Zoals bij elke vorm van machts uitoefening, loert ook bij de rechtspraak machtsmisbruik om de hoek. In het bijzonder corrupte en omkoopbare rechters komen aan bod in de tentoongestelde, glasramen, tekeningen en prenten. De meeste glasramen komen uit een privéverzameling uit Zuid-Duitsland en worden vergezeld door twee exemplaren van Pieter Coecke van Aelst I uit het STAM in Gent.

Rechtspraak in Brugge 6

Het volgende kabinet gaat in op de rechtspraak in Brugge. Vóór de Franse Revolutie kennen de Nederlanden een lappendeken van jurisdicties. Tijdens het ancien régime is er geen scheiding der machten, dus geen onafhankelijke rechterlijke macht. Vooral het gewoonterecht is van toepassing, met lokale regels en procedures die geleidelijk gegroeid zijn en mondeling worden overgeleverd. Pas met de Franse Revolutie

zal een nieuw rechtssysteem ontstaan, een kind van de Verlichting dat vandaag nog grotendeels van toepassing is. Ook in het middeleeuwse en vroegmoderne Brugge zijn verschillende rechtbanken actief. De Bruggeling kan, naargelang aard en plaats van de feiten, voor diverse rechtbanken gedaagd worden. Binnen de stadsmuren is de stedelijke schepenbank het belangrijkste gerecht. Daarnaast is er de rechtbank van het Brugse Vrije bevoegd voor de kasselrij, een uitgestrekt bestuurlijk gebied rond Brugge, begrensd door Noordzee, Westerschelde en IJzer. De Proosdij is dan weer het bestuur van de kerkelijke dubbelheerlijkheid van het Proostse en het Kanunnikse, verbonden aan de Sint-Donaaskerk. De proosten van het kapittel van Sint-Donaas spreken recht over een aantal stadswijken en tientallen dorpen buiten Brugge. Al deze instellingen zetelen in het hart van de stad, op de Burg, zoals te zien op een stadsgezicht van Jean-Baptist van Meuninckxhove. Een doek van de Brusselse schilder Gillis van Tilborgh stelt de schepenen van het Brugse Vrije voor tijdens een rechtszitting in hun schepenkamer. Die is getrouw weergegeven met links het Laatste Oordeel van Pieter Pourbus, een topstuk van het Groeningemuseum dat tot in de negentiende eeuw op zijn oorspronkelijke plaats hing, en rechts de monumentale, door Lancelot Blondeel ontworpen renaissanceschouw.

Joos de Damhouder: Brugs jurist met internationale invloed

Het derde kabinet focust op de Brugse jurist Joos de Damhouder (1507-1581), een veel geciteerde autoriteit in het straf- en strafprocesrecht. Na studies in Leuven en Orléans keert Damhouder in 1532 terug naar zijn geboortestad waar hij enkele belangrijke gerechtelijke functies opneemt: advocaat, raadspensionaris van de stad Brugge en griffier-crimineel. Tijdens zijn zoektocht naar goede strafrechtelijke traktaten botst hij op een handschrift van de Gentse rechtsgeleerde Filips Wielant (14411520) en eigent het zich zonder scrupules toe. Hij vertaalt het letterlijk naar het Latijn, vult het aan met persoonlijke ervaringen en opzoekingen en laat het in 1554 verschijnen onder zijn eigen naam, getiteld ‘Praxis rerum criminalium’. Vernieuwend aan dit juridisch handboek zijn de talrijke illustraties, waarop de auteur persoonlijk toeziet. In 1567 verschijnt zijn ‘Praxis rerum civilium’ of ‘Practycke in Civile Saeken’, over de procesgang in burgerlijke zaken. Nog tijdens zijn leven kennen beide handboeken een groot succes: ze verschijnen in meerdere talen en worden tot in de zeventiende eeuw meermaals herdrukt. Naast portretten van Damhouder worden verschillende edities getoond, waaronder een bundeling van beide juridische bestsellers.

Exemplarisch strafrecht

In het voorlaatste kabinet komt een tot de verbeelding sprekend aspect van het strafrecht in het ancien régime aan bod: de bloederige folterpraktijken en executies. In de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd proberen rechters de orde te handhaven met strenge vonnissen en bloederige executies. Met wrede, urenlange folterpraktijken probeert men de verdachte tot bekentenissen te dwingen. Voor bepaalde misdrijven wordt de doodstraf uitgesproken. Wie daaraan ontsnapt, riskeert lichamelijke en psychische straffen. Een aantal daarvan zijn te zien op een prent van Pieter Bruegel. De gruwelijke straffen hebben een exemplarisch karakter en moeten medeburgers afschrikken. Daarom worden executies in de openlucht en meestal op een schavot uitgevoerd, telkens voor een grote volkstoeloop, zoals op Terechtstelling van Joseph Mesure voor het Landhuis van het Brugse Vrije, een doek uit het Brugse Vrije, toegeschreven aan Jan Anton Garemijn. Een fascinerend aspect van het strafrecht zijn de zogenaamde vonnis-, straf- of boetestukken, zoals metalen gerechtigheidsvuisten en -hoofden. De begeleidende plakkaten vermelden de reden van de straf, de datum en de naam van de overtreder. Opgehangen in of nabij vierscharen dienen ze, net als de gerechtigheidstaferelen, als exempla. Deze vonnisstukken worden vooral opgelegd bij smaad of rebellie

tegenover gezagsdragers. Meestal vormen ze slechts een deel van de straf. De veroordeelde moet vaak ook publiekelijk vergiffenis vragen, een schandstraf ondergaan, een som geld betalen, en soms wordt hij ook verbannen. Een zilveren gerechtigheidsvuist en -hoofd uit het Gruuthusemuseum wordt getoond naast meerdere exemplaren van gerechtigheidshoofden en -platen uit Veurne.

Justitia, van kardinale deugd tot politiek ideaal

In de laatste zaal wordt stilgestaan bij de iconografie van Vrouwe Justitia. We kennen haar vandaag als een geblinddoekte vrouw met weegschaal en zwaard. Maar waar komt dat beeld vandaan? Door haar Latijnse naam zouden we kunnen veronderstellen dat Justitia oorspronkelijk een antieke godin was. Dat klopt niet. Justitia is pas ontstaan vanaf de laatantieke periode, als een van de vier kardinale deugden. Naast Justitia (Gerechtigheid) zijn ook Prudentia (Wijsheid/Voorzichtigheid), Temperantia (Matigheid) en Fortitudo (Kracht) cruciaal voor een deugdelijke levenswandel. De deugden worden verpersoonlijkt door vrouwen, elk met eigen attributen. Justitia’s weegschaal staat voor billijkheid en oordeelsvermogen, haar zwaard voor strengheid en straf. Beide attributen hebben theologische wortels. In het Laatste Oordeel weegt aarts-

engel Michaël de zielen van de doden met een balans, te zien op een paneel van Colijn de Coter, en scheidt de goeden van de kwaden met een zwaard. Ook Christus hanteert vaak een zwaard in het Laatste Oordeel. De blinddoek van Justitia doet pas rond 1500 zijn intrede, o.a. in een aan Albrecht Dürer toegeschreven illustratie in Sebastian Brants Narrenschip. Het omstreden attribuut heeft eerst een uitgesproken negatieve connotatie, maar evolueert naar een symbool van onpartijdigheid. In diezelfde periode weekt Justitia zich los van de andere kardinale deugden. Voorgesteld als ’koningin der deugden’ wordt ze politiek gerecupereerd. Van dan af vertegenwoordigt ze ‘justitie’ en duikt ze op in het stadsbeeld, waar ze prijkt op gebouwen waar recht wordt gesproken. Een pronkstuk in deze zaal is ‘Iustitia en Iniustitia’ van Hans Vredeman de Vries. Het maakt deel uit van een reeks van zeven allegorische schilderijen rond deugdzaam openbaar bestuur die hij tijdens zijn verblijf in Danzig (Gdansk) maakte voor de raadzaal van het stadhuis. Het toont de tegenstelling tussen goede justitie met onkreukbare rechters en slechte justitie met corrupte rechters die graaien naar steekpenningen. Cutaroren Vanessa Paumen & Tine Van Poucke

RANDACTIVITEITEN De tentoonstelling krijgt een verlengstuk in de binnenstad. In samenwerking met de gidsenverenigingen werd de stadswandeling ‘Op het rechte pad’ uitgewerkt. Ze voert langs plekken waar recht en rechtspraak in de loop der eeuwen sporen nalieten in het Brugse stadsbeeld. Het Vlaams onderzoekscentrum voor de kunst in de Bourgondische Nederlanden wijdt zijn vier najaarslezingen aan de tentoonstelling. Daarnaast gaat de tentoonstelling gepaard met een wetenschappelijk colloquium waar een dertigtal onderzoekers uit verschillende landen een bijdrage zullen leveren aan het lopend wetenschappelijk onderzoek rond recht als thema in de kunst van de late middeleeuwen tot en met de negentiende eeuw. Dat academisch congres loopt van 16 tot 18 januari 2017 en wordt georganiseerd in samenwerking met het Instituut voor Rechtsgeschiedenis van de Universiteit Gent.

RONDLEIDINGEN IN DE EXPO Kostprijs: € 75 Duur: ca. 1.30 u. Aantal deelnemers: max. 20 Talen: NL/FR/DE/EN/ES/IT Enkel na reservatie via + 32 (0)50 44 46 46 of toerisme.reserveringen@brugge.be

STADSWANDELING Op het rechte pad Kostprijs: € 100 (rondleiding + bezoek aan het Brugse Vrije) Startplaats: Burg (voor stadhuis) Duur: ca. 1.30 u. Aantal deelnemers: max. 25 Talen: NL/FR/DE/EN Reservatie: + 32 (0)50 44 46 46 of toerisme.reserveringen@brugge.be In de loop der eeuwen hebben recht en rechtspraak hun sporen nagelaten in het Brugse stadsbeeld. Een gids neemt je mee op wandel langs rechtshistorisch erfgoed in de binnenstad. De wandeling start op de Burg waar zowel burgerlijke, grafelijke als geestelijke besturen zetelden. Beelden van Vrouwe Justitia en gerechtigheidstaferelen sieren er de gevels van officiële gebouwen. De rondleiding komt ook langs plaatsen waar de wet werd afgekondigd, waar juristenbroederschappen hun patroonheiligen vereerden, waar verschrikkelijke terechtstellingen werden voltrokken en langs de vroegere gevangenis. Als afsluiter brengen we in het Landhuis van het Brugse Vrije een bezoek aan de voormalige Schepenkamer.

ACADEMISCH CONGRES The Art of Law. Artistic Representations and Iconography of Law & Justice in Context from the Middle Ages to the First World War van 16 t/m 18 januari ‘17 Vriendenzaal Groeningemuseum De voertaal is Engels, al zullen enkele presentaties in het Frans gegeven worden. Meer info via vanessa.paumen@brugge.be

Het Vlaams onderzoekscentrum voor de kunst in de Bourgondische Nederlanden, het Groeningemuseum, het Instituut voor Rechtsgeschiedenis van de Universiteit Gent en de Belspo Interuniversity Attraction Pole Justice and Populations: The Belgian experience in international perspective 1795-2015 organiseren een driedaags congres rond de iconografie van recht en justitie. Meer dan 30 academici brengen hun onderzoeksresultaten met betrekking tot de functie van kunst in de uitvoering van recht en justitie van de late middeleeuwen tot en met de negentiende eeuw.

LEZINGEN telkens op donderdag om 15 uur in de Vriendenzaal van Musea Brugge. Gratis toegang.

Transparent blindfolds of Lady Justice 10 november ‘16 [lezing in het Engels] Lezing door Valérie Hayaert, Onderzoekster Institut des Hautes Etudes sur la Justice, Paris Een van de meest omstreden onderwerpen i.v.m. de voorstelling van Justitia is haar blinddoek. Blindheid is problematisch: is het een teken van invaliditeit of een symbool van onpartijdigheid? Het blinddoeken van Justitia is een paradoxaal gebaar, dat aan een grondige analyse onderworpen wordt. Haar blindheid is het resultaat van een symbolisch proces: de inherente meerduidigheid van de blinddoek toont aan dat elke geblinddoekte allegorie voor meerdere interpretaties vatbaar is. Deze kunnen ook effectief in een ander symbool veranderen naargelang de interpretatie van de toeschouwer, of hij nu de auteur of de bezitter van een sculptuur is. De paradox van de

blinddoek is erg productief: is het een teken van blindheid? Een symbool voor onpartijdigheid? Een noodzakelijk vermijden van helderheid? Een momentaan vergeten van het bewijs dat recht voor de ogen ligt? Een symbool van extase? Een beschamend stigmata? Een truc? Een spel? Een teken van spot? Deze vragenlijst toont aan dat er een veelvoud aan betekeningssen aan dit symbool kunnen gegeven worden, afhankelijk van de kijkers, de context of de bedoelingen.

Justitie en gerechtigheid: fundamenten van behoorlijk bestuur in de schilderijen van Vredeman de Vries in Gdansk. 8 december ‘16 Lezing door Alain Wijffels, Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit Rechtsgeleerdheid Toen Hans Vredeman de Vries in de jaren 1590 in Danzig (Gdansk) verbleef, kreeg hij de opdracht een reeks panelen te schilderen voor het nieuwe stadhuis. Het algemeen thema van de reeks was het traditioneel thema ‘behoorlijk openbaar bestuur’. De zeven panelen (oorspronkelijk was er misschien ook een achtste) hangen vandaag nog steeds in het historisch Renaissance gebouw te Gdansk. Elk paneel is een allegorische voorstelling van een ‘deugd’ van het behoorlijk bestuur, en telkens wordt ook gewezen op de verderfelijke gevolgen die ontstaan, wanneer een bestuurder die deugd niet naleeft. De hele cyclus van zeven voorstellingen volgt ook een algemene structuur, want de reeks begint met het thema van de menselijke justitie, en eindigt met een Laatste Oordeel, de goddelijke justitie. Tussen die twee panelen worden alternatief deugden voorgesteld die nu eens eerder religieus, dan weer eerder seculier geïnspireerd zijn. Ieder schilderij uit de reeks is complex uitgewerkt, met de voor Vredeman de Vries typische uitbundige architecturale bouwelementen, maar ook tal van personages: figuren uit de Oudheid, uit de Bijbel, en allegorische figuren die de Middeleeuwse beeldvorming van het openbaar bestuur voortzetten en vernieuwen.

Van villing tot vel op de stoel. De straf van Cambyses in beeld 22 december 2016 Lezing door Vanessa Paumen, Coördinator Vlaams onderzoekscentrum voor de kunst in de Bourgondische Nederlanden, Curator van ‘De kunst van het recht’ In de zestiende en de zeventiende eeuw werd de geschiedenis van de strenge koning Cambyses en de corrupte rechter Sisamnes heel populair als exemplum. Vergelijkt men de vele voorstellingen uit die tijd met de panelen van Gerard David, dan blijkt duidelijk dat de Brugse schilder het verhaal op een volstrekt unieke manier in beeld heeft gebracht. In de latere voorstellingen gaat de aandacht vooral naar Otanes, Sisamnes’ zoon, terwijl de bestraffing herleid wordt tot een klein achtergrondtafereel, of zelfs helemaal weggelaten. Ook de omkoping en de arrestatie komen nog zelden in

beeld; de afgestroopte huid van de vader daarentegen krijgt in die werken een prominente rol. Deze lezing gaat in op een aantal werken in de tentoonstelling met het bekende thema dat reeds in de 15e eeuw door Gerard David voor de Brugse schepenen geschilderd werd.

Images de la justice et éthique du juge en Occident 2 februari ‘17

Lezing door Robert Jacob, Université de Liège en Université Saint Louis Bruxelles Directeur de recherche, Centre national de la recherche scientifique, France

PUBLICATIE Bij de tentoonstelling hoort een rijk geïllustreerde catalogus, uitgegeven door Lannoo, in het Nederlands en Engels. Essays van wetenschappelijke medewerkers van Musea Brugge en van rechtshistorici worden afgewisseld met casusteksten over een selectie tentoongestelde kunstwerken.

Redactie: Stefan Huygebaert, Georges Martyn, Vanessa Paumen, Tine Van Poucke Uitgeverij Lannoo € 29,99 Softcover, 208 p. Te koop in Museumshop Groeningemuseum & Arentshof, Dijver 16, 8000 Brugge

AFBEELDINGEN IN HR Afbeeldingen kunnen enkel voor promotionele doeleinden ten gunste van dit project gedownload worden op volgende link: http://www.flickr.com/photos/museabrugge/sets/. Gelieve de correcte credits te vermelden

tentoonstellingsaffiche

Adriaan Moreels, Pieter van Boven, Het Laatste Oordeel, Geraardsbergen

Hans Vredeman de Vries, Iniustitia en Iustitia, Gdansk

Antonius Claeissens, Justitia overwint de zeven hoofdzonden - © Lukas - Art in Flanders vzw, foto Hugo Maertens / Musea Brugge

Anoniem, Justitia uit handschrift naar Gregorius Reisch Margareta philosophica

Dirck van Delen, Gerechtigheyt Verhoocht een Volck, Zeeuws Archief/Gemeente Middelburg (Oudheidkundig Museum Arnemuiden) © ArtinPrint

Jan van der Toolne, Gerechtigheidsbuste - Musea Brugge, Gruuthusemuseum

Gillis van Tilborgh, Zitting in de schepenkamer van het Brugse Vrije, Musea Brugge, Brugse Vrije

PRAKTISCHE INFO TENTOONSTELLING Titel: De kunst van het recht. Drie eeuwen gerechtigheid in beeld Locatie: Groeningemuseum, Dijver 12, 8000 Brugge Data: van 28 oktober 2016 t/m 5 februari 2017 Openingsuren: van dinsdag tot zondag van 9.30 tot 17 uur. Tickets: € 8 (26-64 j.) | € 6 (>65 j. & 12-25 j.) [incl. permanente collectie + Brugse Vrije] gratis voor kinderen t/m 11 jaar en inwoners van Brugge Meer info: www.museabrugge.be

MEER INFO Afspraak kan geregeld worden via sarah.bauwens@brugge.be of t +32 50 44 87 08. Persbezoek expo mogelijk op afspraak cf rubriek pers onder www.museabrugge.be. De persmap kan ook online geraadpleegd worden en teksten kunnen overgenomen worden via www.museabrugge.be, rubriek ‘pers’.

VERZOEK Wij verzamelen alle mogelijke recensies betreffende onze musea en evenementen. Daarom vragen wij u een kopie van het door u gepubliceerde artikel, of een cd met de desbetreffende uitzending, op te sturen naar Sarah Bauwens, hoofd pers & communicatie Musea Brugge, Dijver 12, 8000 Brugge. U kunt de bestanden ook digitaal bezorgen (ftp of url doorgeven) t.a.v. sarah.bauwens@brugge.be Met dank voor uw medewerking en belangstelling.

d anken hun b ijzon dere b e gun s ti ger s