Primitief!
met uitneembare madonnaposter!
Fris Groeninge magazine over de Vlaamse primitieven uit de collectie
teSt!
HOe
Primitief! BeN jij?
mAriA iS WOeDeND OP rOgier vAN Der WeYDeN
exCLuSief mArgAretHA vAN eYCK ‘iK WAS jALOerS OP zijN mADONNA’S’
OmKOOPSCHANDAAL! reCHter SiSAmNeS BeKeNt: ‘iK Kreeg geLD iN ruiL vOOr eeN ONeerLijK vONNiS’
D urSuLA D eN De 11000 mAAgDeN aflevering 7
SPANNeNDe ONtKNOPiNg!
f!bj00hje!JE0F6!Ch!:ko;
tiPS AND triCKS PHOtOSHOP ANNO 1400
De WereLD vOLgeNS
De vLAAmSe PrimitieveN
m o k l e W
! F E I T I M I R P in
In de kunst is dit allesbehalve een scheldwoord. En al zeker niet in combinatie met Vlaams. De Vlaamse primitieven waren geweldige kunstenaars. Daarover is zowat iedereen het eens. En wat vind jij?
CHeCK it Out!
Dit fris Groeninge magazine geeft je een blik achter de schermen. Blader erdoor. Laat je oog vallen op een sprekende titel of foto. Lees het artikel. Zoek in het museum naar de schilderijen waarover het gaat. Bekijk ze op je eigen(zinnige) manier. Doe de opdrachten. Speel de spelletjes. Deel je ongezouten mening met je vrienden.
En vooral: gEnIET van deze PRIMITIEvE kijkervaring!
iNHOuD
5
WAt KAN gODeLieve Niet miSSeN?
DE klErEn makEn DE m/v Een blik in de kleerkast van een BH............................................ 4 Scoop Vreselijke straf voor omgekochte rechter.............................. 6 DE wErElD volgEnS de Vlaamse primitieven........................ 8
18
WAArOm iS jOriS HOt?
vraag hEt aan vEra Maria is niet tevreden..........................10 tipS anD trickS Photoshop anno 1400......................... 12 horoScoop Welk schilderij past bij jou?................ 14 rEwinD (back to rEtro) Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet................. 17 hot/not De middeleeuwse hotties.................... 18
28
HOeveeL vrOuWeN Heeft jAN?
chErchEz la fEmmE van Eyck.......................... 20 Margaretha Van achtEr DE SchErmEn Bij restaurateur Jef Van der Veken .............................. 22 En wat gEbEurDE Er mEt Ursula en de 11000 maagden? (aflevering 7)....................................... 24
30 WAt KieSt tiLL?
DoE DE tESt Hoe primitief ben jij?.......................... 26 wilDE gEruchtEn Hoe rijker de schenkers, hoe leuker de roddels!........................ 28 vp hotliSt De keuze van de conservator.............. 30 3
t n e b e j e i w n e g en en ik zal zeg
r e l k e j j i m n o o t
...
> van welke muziek je houdt
> Welk beroep je hebt
in middeleeuwse vertal ing: zoek het attribuut en vind de BH!* De middeleeu
wse schilders hebben de heiligen die ze schilder den nooit ontmoet. Zo komt het dat de he ilige Agnes er op het ene schilderij helemaal an ders uitziet dan op he t andere. Om toch te we ten over wie het gaat, is het bijhorend attribuut (e en voorwerp, een dier , ...) een dankbaar herken ningsmiddel. Het attribuut van een heilige is niet toevallig gekozen. Het verwijst naar het leven of de vaak ge welddadige dood van de he ilige.
> in welk verhaal je meespeelt
Wat hangt of staat er in welke kleerkast?
De middeleeuwers kenden de heiligen en hun attributen zeer goed. Wij vermoeden dat jullie over dit onderwerp net iets minder weten ;-) Daarom stellen we je graag deze uitdaging voor!
* Bekende Heilige
* H B N e e N A v t S A K r e e L K e D eeN BLiK iN elisabeth
egidius judocus
Barbara
HiĂŤronymus
joachim
Donaas
maria magdalena
mozes godelieve
CHeCK it Out!
j wie? Welk attribuut hoort bi m t useum. Zoek de heiligen in he et het juiste attribuut! Verbind elke heilige m
stenen tafelen wiel + 5 kaarsen zalfpot boek hinde + pijl in arm
toren met 3 vensters
staf + kroon
2 of 3 kronen
leeuw
sjaal 5
vreselijke straf voor omgekochte rech ter DE laatStE roDDElS lEES JiJ EErSt
bErouw komt na DE zonDE...
gElD in ruil voor EEn onEErliJk vonniS!
? ?
zaak afgESlotEn
Sisamnes wordt opgepakt. Met een berouwvolle blik probeert hij zijn vel nog te redden! (en dat mag je deze keer letterlijk nemen! > zie verder!)
r chtE g? E r t nni DoE i z m m o i waar S zo gEhE nE SiSam
dit is duidelijk gEEn zakje knikkers ... Koning Cambyses Koning Cambyses drukt rechter Sisamnes met zijn neus op de feiten. De beschuldigingen zijn overduidelijk!
6
! t u O t i K C e H C
....
vid. ard Da wordt. r e olgt. g n ter opv s’ va traft h e s c s e e y r b b s s m e der al van ca hter Sisamn Schokkende zijn va rdeel ie c o d e o , r t s e e e r!) beelden! je ho amn rij ‘h r r e is ie b d S ( z il n a h n raa pap t sc n va o e o n Niet geschikt o h o ij v z z k e e ik n ,d va Zo rlu voor rechte an zit Otanes e t d e h t . g p n n O a gevoelige t ware oon ha achter e buur d r die tr e Rechts v in ’ O kijkers! . lig n ‘toeval rs troo e ie d d a v n . n se ijn ...... n men stballo ? zit op z .......... ... a . k . v s . e . t e . s . n . e . ie a . t d . . Ot al reac t schilderij. ummers in j volgens jou .................... ................... . n i n aant . e . . . e h . h e . . . e t . . d . p . g . . n n . o . e . . e e . . z s .. .. en teerd de pas age uit. wat .................... ................... oerist Wij no . . rampt praak? zet n . . . . o . . e . . s . z . . r . . e . . e . . d . . zoek nder p .......... ke uits .......... et wel lf nog een a .................... ................... o d e i . . w ze .... .... aarna .......... age: .. zoek d ving person ................... rij .... Besch k: ............... a a r Uitsp
wElkE gruwEliJkE Straf kriJgt rEchtEr SiSamnES? wat ziJn DE gEvolgEn voor ziJn zoon?
1 “Achteraan aanschuiven a.u.b.! Ik was hier eerst!” 2 “Het moet gezegd. Zijn mantel ligt weer perfect in de plooi! En dat onder deze omstandigheden! Hoe doet hij dat toch?” 3 “Hmm. Ik heb dadelijk een mooi zicht op het ‘innerlijke’ van rechter Sisamnes. Gelukkig kan ik goed tegen bloed!” 4 “Wat vind je van die troon?” 5 “Mooie stijl! Italiaans ontwerp?” 6 "Hier hangt nu ook al zo’n versiering met engeltjes en groene slingers. Dat is precies de nieuwste mode. Moet ik mij dringend eens aanschaffen!"
Moraal van het verhaal
gerard David schilderde dit tafereel in opdracht van het stadsbestuur van brugge. het tweeluik hing in de raadzaal van het stadhuis. zo wilde men alle schepenen (die ook rechters waren) waarschuwen: elke rechter moet rechtvaardig en neutraal blijven! kan tellen qua afschrikking, toch?
7
De vLAAmSe PrimitieveN De WereLD vOLgeNS ... Wetenschappers uit Australië tekenen de wereldkaart zó! Australië ligt dan in het midden. Voor ons Europeanen is zo’n wereldkaart een beetje raar! Maar verder is ons wereldbeeld in grote lijnen hetzelfde. Wij zijn het er over eens dat de aarde rond de zon draait. We weten allemaal dat er verschillende continenten bestaan. En ook dat er meer mensen op de wereld wonen dan Europeanen en Australiërs alleen. In de late middeleeuwen was de situatie minder duidelijk!
wErElDkaart uit auStralië
gEkEnDE wErElD miDDEn 15DE EEuw
Europeanen uit de 15de eeuw kenden enkel de groene delen op deze kaart. Ze wisten de kusten van Afrika en een stuk van Azië liggen. Over Australië of Amerika hadden ze nog nooit gehoord! Op kaarten tekenden ze alleen maar de gekende delen van de wereld. Hun wereld was daarom veel kleiner dan onze wereld nu.
8
Door kruistochten, oorlogen, bedevaarten, handel en ontdekkingsreizen brak de wereld open. Nieuwe landen werden ontdekt en daarmee ook vreemde mensen en gebruiken, exotische planten en dieren, enz… Al wie vertrok naar verre oorden bracht avontuurlijke reisverhalen mee. Die verhalen werden doorverteld en aangedikt. De regel was: hoe verder de bestemming, hoe fantastischer het verhaal!
Oeps! Fou tje?
art
ë
Over dode kinderen die trouwen en mensen met staarten zo dik als honden ... Over Qamadin “... En er zijn schapen zo groot als ezels, met een staart die wel dertig pond weegt; ze zijn wit, mooi en goed te eten. ...” Over Qamul “ ... En als er een vreemdeling komt overnachten, zijn ze opgetogen en geven ze hun vrouwen opdracht alles voor hem te doen wat hij verlangt. De echtgenoot gaat uit huis en blijft twee, drie dagen elders en de vreemdeling blijft bij de vrouw en doet met haar wat hij maar wil, alsof ze zijn eigen vrouw is, en ze maken veel plezier. Alle mannen in die provincie krijgen de horens opgezet door hun vrouwen, maar ze schamen zich daar niet voor; en hun vrouwen zijn mooi en vrolijk en heel blij met dat gebruik. ...” Over de Tataren “ ... Ik wil u ook nog vertellen over een ander gebruik bij hen, namelijk dat ze dode kinderen laten trouwen. Dat doen ze als volgt: iemand heeft een zoon die dood is gegaan voor de dag dat hij zou huwen als hij nog had geleefd; dan gaat hij iemand zoeken die een gestorven dochter heeft die bij hem past, en dan huwen ze die twee aan elkaar uit en geven ze de dode vrouw aan de dode man. ...”
Over de provincie Jinxi “ ... En wanneer een vrouw een kind heeft gebaard, blijft de echtgenoot veertig dagen in bed en wast en verzorgt dat kind. Dat doen ze omdat ze zeggen dat de vrouw al zoveel heeft moeten verduren door het kind te dragen, en omdat ze willen dat ze uitrust. En alle vrienden komen naar de man in het bed, en samen vieren ze een groot feest. De vrouw staat op, doet het huishouden en bedient de man in het bed. ...”
anonieme meester, au teur: ptolomaeus, geographia universalis , 1542. Door straffe reisverhale n uit die tijd vormden kunstenaars zoals de Vlaamse primitieve n zich een beeld van de gigantische wereld en de verschillende so orten mensen die er woonden. Zoals je hier kan zien, strookte n hun ideeën niet altijd met de werkelijkheid! Heb jij wel al ooit een man zonder hoofd gezien? Of eentje met een hondenkop? Laat het ons weten!
g o n r e t a l t Komt he goed?
CHeCK it Out!
Over het koninkrijk Fuzhou “ ... Het zijn de wreedste mensen ter wereld, die dagelijks mensen doden, hun bloed drinken en hen daarna helemaal opeten; om iets anders bekommeren ze zich niet. ...” Over het kleine Java-eiland “ ... Op dit eiland bevinden zich heel kleine apen en hun gezicht lijkt sterk op dat van een mens; de mensen villen die apen, behalve de baard en het schaamhaar, daarna laten ze ze uitdrogen, leggen ze ze in een bepaalde houding en bewerken ze met saffraan en andere dingen, totdat het lijkt alsof het mensen zijn. ...” Over het koninkrijk Lamuri “ ... In dit koninkrijk wonen mensen die een staart hebben met een lengte van meer dan een palm (handpalm = ongeveer 10 cm), en die zijn in de meerderheid en wonen ver van de stad in de bergen; de staarten zijn zo dik als die van honden. ...” Over het eiland Angaman “ ... en iedereen op dit eiland heeft een hoofd als een hondenkop en tanden en een neus als van grote doggen. ... Het zijn slechte mensen die iedereen opeten die ze te pakken krijgen behalve landgenoten. ...”
zoEk het schilder ij waarop DEzE m an en een hele ho Je ziet verschillen op andere mense de exotische men n luisteren naar sen. welke national Johannes. itEitEn herken je ? ........................ ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... heeft deze 17de ...................... ........................... -eeuwse kunste ........................... naar al een bete ........................... ... r .................... be eld van andere vo ........................... lkeren dan zijn vo ........................... ........................... organgers? ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ....................... ........................... ........................... ........................... ........................... ken je zelf een st ....................... 9 ........................... raf verhaal over ... ........................... ‘v re em weet je of het waa de ’ m en se .................... n of ‘eigenaardig r is? vertel het aa e’ gewoontes? n elkaar!
sta op veel en n ie z ge g a a gr gal onna. Ik ben no d a Hey Vera, M e d f o s, u z chelijk gemaakt! eder van Je la o be m e e m d , a ik ri el a vo M u Ik ben dat okĂŠ, maar n ik d n vi l a st ee schilderijen. M den schildert ey W er d n ? va et er h Rogi Waarover gaat ??) kunstenaar (? e m a w k be l ee gezegd h De bekende en zo op de verkeerde e heilige Lucas. es d ci r o re p vo ie er d se t s o p R RbO mij terwijl ik bLOte RecHte n ee et m OfD! Moet ik r O a a H d n ik IJ M it z L e en k n Om te beginn d? Lucs tekent e a bl n ij z uitziet, heeft het p r o a ra je el ie z w t t a h w ĂŠc n ie er plaats zit! e baby Jezus, d n IJ M ! ? n re se o aakt p icht uit te lachen z ge n ij m daaarom halfn in n oo Hij zit mij gew r! o o d k RgROnD! o o te H r a c a ba e Jk blijk LI e s ijn VRe symbool voor m zwijgen over die ls a te r d a eg a z m ge o g z o , n nd ok Om en iets verder o et een muur erro . m en id er ru ek k to n g o l ru vo un een tuintje guren die mij h fi ee tw r te ch ra a stadsmuur! a D n . ee .. d n ei ge h te k ij en el ss gd la maa staat te p ij bijna een er n d o o il h w ge sc t it a d d t je a gs d annet oorde ik onlan h nog een rood m , is eg o n ge g er us! aal nog niet ck! PLagIaat d y e n va alsof dat allem n Ja n et ik in actie adonna va o M m f o n n li a o R ga e n d te la kopie is van al over mij heen a em ll a it d ik oet Wat denk jij? M der Weyden? n va er gi o R n schieten tege
10
Beste Maria, Loop je nu n iet wat te h ard van stap komen er per el!?!Over 60 dag honderde 0 jaar n mensen naa kijken. Ze z r dit schild ullen jou be erij wonderen met als 'emotion dure woorden ele sacrale zostijl, pictu vormelijke e rale uitstra legantie en ling, stilistisch En wees geru raffinement' st: door een . .. blote borst lang niet me zijn ze dan er gechoquee a l rd! Het landscha p op de acht ergrond zull vinden en da en ze vast p t kleine rod rachtig e mannetje.. niet opvalle . och, dat zal n. hen Wat dat plag iaat betreft : dat was he tijd! Bepaal el normaal i de onderwerp n die en die in de als jijzelf mode waren ( met je kindj zoe Jezus!) we lende schild rden door ve ers afgebeel r s child. Ze keken in boeken, o naar afbeeld p prenten of ingen schilderijen schilder maa . Meer nog, kte dikwijls elke zelf verschi zijn eigen s llende kopie childerijen! s van Van dit schi bijvoorbeeld lderij zijn vier verschi er llende versi schilderij u es bekend. H it het Groen e t ingemuseum i 'echte' schi s een kopie. lderij hangt Het in Boston (U maar niet te SA). Maak je veel zorgen! dus Dit schilder oké! En ik b ij is echt w en er van ov el ertuigd dat slechte bedo de schilder elingen had! geen Lieve groete n, Vera.
CHeCK it Out! f. heeft in haar brie t he ia ar m r ve ij waaro beetje? zoEk het schilder drijft ze toch een er ov jouw idee. of en ag kl t n to overeenkomt met st be t he e di hilderij! Heeft ze een rede n uerend aan dit sc nk de stelling aa Vi oq ! lf ch s ze l et ni ee is rd r oo E ! Kijk en wel oké. overdreven n is dit schilderij actie is absoluut ee re m ’s ge ia al ar t M he r ve ik persoonlijk ch een beetje. O to t aanvullen) vind ijf lf dr (ze er ... ov ... ... ia ... ar M ............ ........................... Enkel .................. ’n portret! gd. vreden zijn met zo te et ni wat minder geslaa k oo u zo en gelijk! Ik Maria heeft volkom 11
Tips and tricks 1
Photoshop anno 1400
PROBLEEM?! HOE BEELD JE PLAATSEN AF DIE JE NOOIT EERDER ZAG? (in tijden waarin TV, internet en photoshop
nog niet bestonden...)
De meeste mensen herkennen de wolkenkrabbers van New York, al zijn ze er zelf nog nooit geweest. En door TV, film en internet kunnen we ons ook een beeld vormen van de Afrikaanse steppe (droog!) en een eiland in de Stille Zuidzee (zwoel!). Voor de Vlaamse primitieven was het minder eenvoudig! Brugge was in de middeleeuwen op cultureel vlak ‘the place to be’. Veel belangrijke schilders woonden en werkten er. De inspiratie voor hun schilderijen haalden ze uit de godsdienst. Die verhalen kenden de middeleeuwers het best. Maar ... de verhalen over Jezus Christus en de heiligen speelden zich vaak af op verre plekken zoals Jerusalem en Egypte. De meeste Vlaamse schilders waren echter nog nooit buiten Europa geweest!
In dit artikel vind je DE TIPS AND TRICKS VAN DE VLAAMSE PRIMITIEVEN! probleem: gebouw in een vreemde stad (1)
Jezus vraagt enkele vissers om hem te volgen. ? je Hoe toon dat dit verhaal zich afspeelt in de vreemde stad Galilea
oplossing Vlaamse Primitieven Beeld een indrukwekkend gebouw van bij ons af. Doe gewoon alsof het aan de andere kant van de wereld staat.
probleem: gebouw in een vreemde stad (2) Jezus is van het kruis gehaald. De figuren rondom hem zijn verdrietig. Hoe laat je zien dat dit verhaal in Jeruzalem plaats vindt?
oplossing Vlaamse Primitieven Gebruik je eigen stad (hier: Brugge) als decor. Zoom in op een gebouw (hier: de Jeruzalemkerk). De naam van het gebouw verwijst naar de vreemde stad waar het verhaal zich écht afspeelt.
probleem: onbekend landschap
Maria en Jezus rusten uit tijdens de vlucht naar Egypte. Hoe zet je deze heilige figuren in een ‘Egyptisch’ landschap als je niet weet hoe dat eruit ziet?
oplossing Vlaamse Primitieven Zet een Vlaams landschap dat je kent op de achtergrond. Plaats er een berg of rotspartij in om het ietwat exotischer te laten lijken.
probleem: skyline van een grotendeels onbekende stad Jezus werd gekruisigd op de berg Golgotha, net buiten de stadspoorten van Jeruzalem. Hoe schilder je de volledige skyline van Jeruzalem als je maar enkele gebouwen van die stad kent?
oplossing Vlaamse Primitieven Schilder een groot stuk van de achtergrond vol met een Europese stad die je wél goed kent (hier: Rome of Istanbul). Vervolledig het plaatje met een paar gebouwen van de vreemde stad (hier: Jeruzalem). Zo lijkt het alsof jij erbij was in dat verre exotische oord! Wij deden de ‘tips and tricks’ van de Vlaamse primitieven na met Photoshop. Kunnen de middeleeuwse kunstenaars jou ook écht doen geloven dat het verhaal zich in een ver en vreemd oord afspeelt? Oordeel zelf! Zoek in het museum naar de schilderijen die in dit artikel zijn afgebeeld. Schrijf de titel van het schilderij op. Wat vind je van de ‘tips and tricks’ van de kunstenaar?
titel schilderij
ik vind de toegepaste tips and tricks*
....................................................................
ok! /half-en-half /ongeloofwaardig
....................................................................
ok! /half-en-half /ongeloofwaardig
....................................................................
ok! /half-en-half /ongeloofwaardig
* schrappen wat niet past
CHeCK i
t Out!
13
met jou? W aarom (nie
t)?
(= gezant van de paus) Joris van der Paele. Achter hem: zijn naamheilige Sint-Joris. De kanunnik bestelde dit schilderij voor zijn grafkapel in de Sint-Donaaskerk. Links: Sint-Donaas, de patroonheilige van die kerk.
Zoek in het museum het schilderij: “annunciatie” geschilderd door hans memling.
Zoek in het museum het schilderij: “legende van de h. Joris” geschilderd door een anonieme meester. Het verhaal van Joris gaat als volgt: • het oosters tapijt voor Maria’s troon • de vloertegels uit Valencia (Spanje) • de leeuw waarmee Samson vecht (in de versiering van de troon)
christen Niet iedereen kon waarderen dat Joris ‘zieltjes wilde winnen’ voor het christendom. In 8 taferelen zie je hoe Joris gemarteld en onthoofd wordt. Hij mocht niet langer mensen dopen.
Zoek in het museum het schilderij: “madonna met kanunnik Joris van der paele” geschilderd door Jan van Eyck.
Rechts: de opdrachtgever van dit schilderij, de rijke en hoogbejaarde kanunnik
Zoek in het museum het schilderij: “moreel-triptiek” geschilderd door hans memling.
Zoek het schilderij: “De legende van de heilige ursula, de kerk en de Synagoge” geschilderd door de meester van de legende van de heilige ursula.
Zoek in het museum het schilderij: “madonna met Johannes de Doper en de heilige hiëronymus” geschilderd door adriaen isenbrant.
Zoek in het museum het schilderij: “madonna met de heiligen catharina en barbara” geschilderd door de meester van het heilig bloed.
God de Vader bovenaan het schilderij. De gezichten zijn al ‘echter’ geschilderd. Het zijn meer individuen. Dit is niet typisch voor de Vlaamse primitieven.
Vlaamse primitieven
Vlaamse primitieven
-
Zoek in het museum het schilderij: “oordeel van cambyses” geschilderd door gerard David.
Zoek in het museum het schilderij: “het laatste oordeel” geschilderd door Jheronimus bosch.
1
duiken. Je wil steeds je blik verruimen en je horizon verbreden. Je reist graag naar verre oorden. Zoek in het museum het schilderij: “Johannes de Doper met stichter ivan de la pena” geschilderd door alvaro Sanchez.
Jheronimus
christendom. Jheronimus
Zoek in het museum het schilderij: “De doop van christus” geschilderd door gerard David.
31 primitieven!
primitieven Vergelijk dit schilderij eens met het schilderij van de Heilige Nicolaas van ‘onze’ Meester van de Legende van de heilige Lucia, dat ook in dit museum hangt.
Alvaro! Zoek in het museum het schilderij: "Dood van maria” geschilderd door hugo van der goes.
iet...
tz e i n iet j i j en n s t a , wa en spelletjeewl e i z oew ne , ik e i woo ng ... alh z e g Ik nog ld gi ame ewe g en g een toen over sex l enke
Ga naar het schilderij “het laatste oordeel” van Jheronimus bosch. Dit eerder kleine schilderij staat vol met figuren en gebeurtenissen. Hieronder worden er enkele beschreven. Wie van jullie vindt ze het eerst? Zet de nummers op de juiste plaats.
omgekeerde rokende trechter pantoffelzeilschip met tanden en ogen klok waarvan de klepel een mannetje is krijgsbende met op kop een rollende ton waarin een persoon ligt man die op het aambeeld van een smid ligt en klop krijgt van een monnik mannetjes in een kooi
CHeC
K it O ut !
zie artikel ‘vp-hotlist’ op pagina 31 en de Steenbok horoscoop op pagina 16. vergelijk dit schilde rij van bosch met het ‘het laatste oordeel’ van Jan provoo st dat ook in het museum hangt. het is duidelijk dat provoo st goed naar de figuurtjes van bosch heeft gekeken om zijn hel te schilderen.
17
Primitief!
M
o d a
a n n
t
me
u n a k
J k i nn
v s i r o
a
er d n
e
l e a P
m
In de middeleeuwen moest je maar aan
wit kleed
hot of not was in de middeleeuwen een kwestie van geloof. Sinds het christendom staatsgodsdienst werd, werden de joden gehaat voor het doden van Christus. In de middeleeuwen werden ze op sommige plaatsen in Europa verbannen en moesten ze bepaalde kledij of kentekens dragen. Haalden de nazi’s daar hun inspiratie voor de jodenster? Ook nu is er nog veel te doen over religieuze symbolen en kledij. Denk maar aan het ‘HOT’ item van de hoofddoek voor moslimmeisjes in scholen! Wat is jouw mening daarover? ................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................
achter elke bekende man schuilt een sterke vrouw. primitief! luistert naar hun verhaal.
Sinds de dood van hofschilder Jan van Eyck (1441), is margaretha van Eyck uit zijn schaduw getreden. zoals dat de gewoonte was in die tijd, nam zij het atelier van de meester over*. we vroegen haar naar de man achter de schilder.
en. welke jn uitgebreid beschrev zi ck Ey n va n Ja er ld schi naar? De kwaliteiten van de man, als kunste uw in st ee m t ook wel zijn grote liefde he u rt de l zelf licht te geven! En we en lijk n ure kle De eigenschappen bewon n! een briljant tekenaar.
ere s ook agde om licht te schild ngen van de verf. Hij wa ‘Vooral hoe Jan erin sla t het laag na laag aanbre hij een echte ‘crack’ in me s zijn wa j zig mi be ns n ge ure vol kon t atsen. Kortom, pla est mo voor het materiaal. Hij ek do t he can’ (=zo goed als ik he op ich zijn figuren mooi zijn lijfspreuk: ‘als ls wij te dik rk hij we te je zet om m Hij wist perfect hoe hij Daaro gewoonte ens ook fier op zichzelf! e raar. Het was niet de zijn vak! Hij was trouw het begin wel een beetj in n nse me de n de von Dat kan) op een schilderij. .’ ren ne sig twerken’. Hij man als mens? s een veel gevraagd onderhandelaar en een meester in het ‘ne En hoe was uwJan erg zelfzeker. Hij wa n! Ook voor de rest was cht na de andere binne ’ om de schoonheid de ene belangrijke opdra zijn ‘goddelijke opdracht de rijf als t en he n ele zag bb Jan ba . t ele vlo ritu kon het spi bijzonder geboeid door Daarnaast was hij ook .’ en eld be te af lijk ge ed mo van Gods wereld zo go
onlijk’? nd. Jan schilgezicht erg ‘perso k el en een gouden achtergro om teg ar n da eve j zw hi s zen de we er fde pel in een dezel Schild ven hun hoofd. Elke rim ten altijd min of meer
bo ilders lie n voeten en een lucht borgen passies ‘Precies. Vroegere sch ed met grond onder hu blo en geven. Zo toonde hij ver es te vle er we van n de nse eer ett rtr po ge de derde échte me van id he telde mee om de eigen gezicht of in een hand of driften.’
odel? el telkens hetzelfde m w ch to j hi e kt ui br ge uren.’ r voor zijn engelen aardse en goddelijke fig
maa
il tussen
r maakte hij het versch
‘Dat is zo. Op die manie
lijk’? ds’ dan ‘godderen ar ‘a er rd ee de er liefld hi a’s wa t bedoelt. Zijn Madonn madonna’s die hij sc
k de ers, als u da nochtans zijn ooale ls de Italiaanse schild droomwezens van, zoa ‘Hij maakte er geen ide den.’ heid en ernst uitstraal lijke vrouwen die schoon
zijn gezonde, vrouwen? e di ilderde. Zijn Madonna’s op sch s ch er tis lo tas ja t fan oi zo no ze werd u Jan omdat hij verleiden en bekoren ik was ook wel trots op ige, wulpse wezens die ar bloed ‘Ja. Meer dan eens. Ma d. Gelukkig geen warm een grote liefde voor Go t me bloeiende vrouwen ).’ (zoals later bij Rubens!
20
* Binnen het jaar moest de weduwe hertrouwen zodat een nieuwe man het atelier kon beheren. Bij Margaretha was dat niet het geval.
fEyck ho Jan van oor al ie w ij b volk. D b Goede, et... childerd (= Filips dmeeer van dat schomonaken. Maar wat lthijed r t r o p ij uw r de hertog ges oudsmeden en uwe japon laten hem ook niet a erde h e g d de on l i h c een nie a s iesters, en! Ik k et beu m h d eer En toejknwas het zover! Henij van kardinalenb,rporod. Ik kon geredgeaglduit zit te schildaesrtoen 33 - was ikudhelijke kluso ‘Eindeli as) en portrett Jan goed zijn ag - ik w ij dag in e huish on in w omdat h n, hé? Op een d deed toch al d ijn mooiste jap de r t n e k d r ie il e d h r m c e v s p e id o m ? Zo’n g n e g n s in te e ti n tm r h h e e s drac je m dien t prac gaan b d e t niet e ie r D e in n . v h ie de k b e je n r deze op o r p a e e H ijn ka aan om als je m een bek t mijn borduurw eportretteerd. En zit m oeite heeft ged t? je eraan geitenmelk of g n e o ij m b nm den lm oorn er heeft Ja n zovee et eekh ezig hou een bek oeten b ns alleen. Toen r) omzoomd m k vind, is dat Ja m te s u u steed eer ee dure kle ik ook le t marmer! ik zat w teeen erg in die tijd! Wat ch s e a t sen. En w e n d o ad schit a dieus en (ro ! Het is d o k n r e m la r e l d e ie d r te o e s o r n r sh ve psel wa derij te het is i fschilde . o h w u m hoornka t van mijn schil o r o ev jk an rtret, m Jan het eigenli achterk o p w deu en schil rots op ag. hoe vond t te kunn en voelde t t h n c o b e r n e a ne en delsten oudlake n, u bent t een laatste vr okaat, g van parels en e ebouwd werde r b t, s g a g o m ld a n n d e ie g h ! ls o ij nze n. H n zoa rend e stoffe ad af te beelde ens die onder o kostbar r a r to ie d d d n l u e ? a o zijn noot ervan om k om zijde of g mooie kerken .’ n le u ‘Jan ge t ook le hilderije n. De ve vond he herp aa grond in z’n sc c s t h c a ren. Hij r pr als achte ondere hun bijz hij met plezier te gebruik dje? rijk leven samen!’ woorm d n e t i ooi en u fsl ek! a n een e n d e d a e h e gespr d nog ren gelukkig en n e i e o b ‘We wa voor dit
k, van Eyc w u o r v el, me ank u w
D
eu het mus n i t k e spre terview et? Ja / nEEn n i t e h yck in portr En w van E ots is op haar u Ja / nE o r v ? e n e r m t d l r t e e h afbe arov erec rtret wa vind je dat ze t e zo zou j o p n i t d e n h e tbij. f vri zoek van dich als je vriend o s n e e t he zijn evreden t j i j u o z
jk
m. beki
! t u O t i K C e H C
21
achter de schermen
Bij restaurateur Jef van der veken
Verschillende kunstwerken van de Vlaamse primitieven hebben een grondige opknapbeurt ondergaan. Om de oude schilderijen in hun volle glorie te herstellen, gingen sommige restaurateurs vroeger nogal drastisch te werk! Ze namen bijvoorbeeld oude verflagen weg. Of ze overschilderden zelf een groot deel van het schilderij, (nep)barstjes in het vernis inbegrepen! Hebben deze restaurateurs het werk dan niet vErvalSt?
De grens tussen hers tellen, restaureren e n vervalsen is soms erg vaag! Restaurateur Jef Van der Veken (1872 – 1964) had een grote passie voor de Vlaamse primitieven. In 1933 kreeg hij van de stad Brugge de opdracht het schilderij ‘Madonna met kanunnik Van der Paele’ van Jan van Eyck aan te pakken. Hiernaast enkele gegevens uit zijn restauratieverslag. Dankzij verslagen van restaurateurs en onderzoek van wetenschappers weten we nu veel over de techniek van de Vlaamse primitieven.
s en 1. Handen Maria, Jezu papegaai Tijdens de restauratie Eyck ontdekte ik dat Van vorm de n re ke verschillende de heeft veranderd van de linkerhand van Maria, en de handen van het Kind goed je n papegaai. Dat ka od zien op deze infraro foto. aar gezet 2. Drager t pennen weer aan elk me len ne pa de ik b Eerst he wat loskwam. en alles vastgemaakt ia 3. Baldakijn boven Mar een reliëf. n Maria ontdekte ik In het baldakijn bove stof te zitten. vuil bleek een mooie g laa ke dik n ee r de On t heb ik ad en vrucht na vruch bl r pe ad bl , ul kr r Krul pe nwerk! gd: een echt monnike die opnieuw blootgele s 4. Geslacht Kind Jezu het eutse!) schilder had Een onbekende (en pr bedekt. d Jezus met luiers geslacht van het Kin rug in de d dat Jezus zich te rg zo ge or vo er b he Ik Eyck hem vindt waarin Jan van be nd ta es to ke lij se paradij had afgebeeld. b ik 5. Hemd schenker knielende schenker he er ne de van md he or Op het ko ijderd. vuilgele vlekken verw 6. Gelaat Sint-Joris ach die hij lachelijk uit. De gliml Sint-Joris zag er be rden. eerder een grijns gewo s wa p, ier ew to ia ar M uw een eeg zijn gezicht opnie kr n ge ini re g ldi vu rg Na zo . eerbiedige uitdrukking
Ga zelf op zoek naar sporen van (restauratie)techniek in het museum. Vink de schilderijen aan die je onderzocht.
DRAgER De Vlaamse primitieven schilderden vooral op houten panelen. Een paneel is een plaat van verschillende samengevoegde houten planken. Dit paneel wordt heel glad opgeschuurd. Het krijgt een voorlijming met lijmwater op basis van gelatine. gROnDLAAg Het paneel wordt beschilderd met een mengsel van krijt en dierlijke lijm. Deze laag wordt vastgezet met lijmwater en opnieuw geschuurd. OnDERTEKEnIng Vervolgens wordt de schets, de zogenaamde ondertekening, gemaakt met tekenstift of penseel. vERFLAgEn Als de grondlaag droog is, vult de schilder de eerste grote kleurvlakken in. Dit kan gebeuren met tempera, een verf die bestaat uit ei, water en pigment óf caseïne (soort melkpoeder). Pigment is het materiaal dat voor de kleur zorgt. Het wordt gemaakt van fijngestampte mineralen of gemalen natuurlijke kleurstoffen. Soms werden mosselschelpen gebruikt om de verf in te mengen. Tempera droogt snel, is goed dekkend en lijkt op de moderne gouache of ‘plakkaatverf’. Kleurschakeringen en schaduwen worden aangebracht door middel van dunne lagen glacis. Glacis wordt meestal gemaakt door aan lijnolie een klein beetje pigment en terpentijn (= verdunningsmiddel) toe te voegen. Hierdoor ontstaat een transparante verf. Door deze verf in verschillende dunne laagjes over elkaar aan te brengen kun je mooie kleuren mengen en bereik je een diepe kleurenwarmte. Glacis moet lang drogen. vERnIS Uiteindelijk wordt het paneel afgewerkt met een laag vernis ter bescherming.
CHeCK it Out!
Bekijk het restauratiewerk van Jef Van der Veken aan het schilderij ‘Madonna met kanunnik Van der Paele’ van Jan van Eyck met eigen ogen. (Maar liefst niet van te dichtbij ;-) Op het schilderij ‘De dood van maria’ door hugo van der goes zie je hoe de delen van een paneel met pennen aan elkaar gezet zijn. Op het schilderij ‘het laatste oordeel’ van pieter pourbus - dat dateert van een eeuw later dan de Vlaamse primitieven - kan je de blauwe ondertekening nog goed zien. Bij het ‘Portret van margaretha van Eyck’ door Jan van Eyck is de lijst nog authentiek, wat zelden voorkomt. Er zijn nog enkele schilderijen in het museum met de originele lijsten er nog rond zoals de ‘moreel-triptiek’ van hans memling.
23
En wat gebeurde er met ...
? n e d g a a m 0 0 0 1 1 e d n e a UrsUl De PerSONAgeS - iN vOLgOrDe vAN verSCHijNeN iNg ...
fg eN HetgeeN vOOrA
aflevering 1 De (christelijke! ) ouders van Ursula.
aflever i
ng 3
aflevering 2
Ursula gaat samen met 11000 maagden op bedevaart naar Rome, ter voorbereiding van haar huwelijk.
Het schip waarmee Ursula en de 11000 maagden naar Rome reizen. Een bode in dienst van de (heidense!) koning van Engeland geeft een bericht af. De koning van Engeland laat vragen of zijn zoon mag trouwen met Ursula.
aflevering 5
4 aflevering
Een engel uit Keulen zegt tegen Ursula dat ze bij haar terugkeer gedood zal worden!
24
De paus met zijn gevolg die Ursula in Rome zal ontmoeten.
aflevering 6
De paus en de kardinalen vergezellen Ursula en de 11000 maagden op hun terugreis.
WAARScHUWInG! Deze aflevering bevat beelden die niet geschikt zijn voor gevoelige kijkers!
ev fle afl ingg 77 errin ve a
vreSeLijKe mASSAmOOrD iN KeuLeN!!!
Attila, de leider van de Hunnen, kijkt rustig toe van op de kade.
De daders: moordlustige Hunnen.
ď‚Ž
De slachtoffers: Ursula en haar reisgezelschap.
CHeCK it Out!
Volgende keer (aflevering 8) sula en de sdood worden Ur Na hun martelaar l. pe vereerd in een ka 11000 maagden rd op 21 oktober. Ursula wordt gevie erziekten, oepen tegen kind Ze wordt aanger ige dood. st welijk en een ru voor een goed hu
of een kaarsje gebrand Heb jij al ooit een ge? en voor een heili wens uitgesprok nu je kans! Ursula Neen? Grijp dan p het verhaal van ro aa w ij er ld hi sc evering 8). Zoek het atste paneel (= afl la t he ijk ek B . dt afgebeeld wor a op het altaar n de Heilige Ursul va e dj el be t he g Vraa stige dood huwelijk of een ru om een gelukkig laat ;-) ekten is het al te n (voor de kinderzi ijf die hier op in ee hr Sc t. ui e ilt st in ........... Spreek je wens ........................... ... ... ... t: ijp gr be jij l ........................... codetaal die enke ........................... ... ... ... ... ... ... ... ... gezelschap! .................. n de anderen in je aa et ni r ke ze s Verklap je wen Succes!* l uitkomen, maar
je wens za t garanderen dat *Primitief! kan nie d! alvast geen kwaa
proberen kan
Doe de test!
! t u O t i K C e CH Schuilt
er
?
f!’in jou
imitie een‘Pr
jou est bij b t e h n die
est! oe de t
de ntwoor a e d l e l! Omcirk oordee s n o s . e passen je score en le n Bereke
D
1. mensen bekijken doen we allemaal. waar let jij vooral op?
oog valt meteen op details. Een a. Mijn oogt tongpiercing, een puist op een neus, een jeans die goed (of niet goed) zit, ... Ik heb het allemaal gezien! b. Pff ... ik vrees dat ik vooral niet op mensen let! Ik krijg dikwijls het verwijt dat ik vrienden die ik op straat tegenkwam niet eens heb herkend of gegroet. c. Het uiterlijk is voor mij niet belangrijk. Wat telt zijn de uitstraling en de gevoelens!
2. in welke vlaamse stad zou je willen wonen?
‘primitief’ in combina tie met ‘vlaams’ is allesbehalve ee n scheldwoord! De vlaamse prim itiie it ev en ve n maakten prachtige kunstwer ken. zowel echte kunstkenners als he t grote publiek houden er vandaag nog steeds van! welke kwaliteiten hadden ze? wat maakte hen zo bijzon der?
4. als ik een foto neem ...
a. staan er alleen mensen op en nog het liefst in close-up. b. heb ik enkel oog voor de natuur en weidse panorama’s. c. laat ik mijn ‘modellen’ poseren tegen een mooie achtergrond (een berg of riviertje, een indrukwekkend gebouw, ...).
5. welk materiaal geniet jouw voorkeur?
a. Stof! Vooral linnen vind ik de max! b. Geef mij maar hout. c. Ik ben een echte Belg, doe maar (bak)steen.
favoriete recept zit er a=66. in mijn b=0 c=3 zeker ...
1 2 a=0a. olie b=3 c=6 b. water 3 a=0c. eigeel b=6 c=3 3. hoe zie jij kleuren het4liefst?a=3 b=0 c=6 a. Lekker schreeuwerig! Met veel felle 7. Je chat met een onbekende. 5mogelijka=3wie is jouw b=6 c=0 kleurvlakken voor een zo groot ideale chatpartner? contrast! ... ik chat 6 a=6a. Weet ik eigenlijk b=0 niet zo goedc=3 b. In doorzichtige laagjes over elkaar. Dat met iedereen over allerlei uiteenlopende geeft zo’n mooi diepte-effect! 7 a=0zaken. Als het b=6 c=3 mij niet meer interesseert c. Ik val voor intense kleuren tegen een ik gewoon. 8 a=6stop b=0 c=3 achtergrond van lichtere en dromerige b. Hij/zij mag wel een beetje mysterieus pasteltinten. op tafel 9 a=3zijn... Niet meteen b=3 alle kaartenc=6 leggen. Babbelen ’via spannende om10 a=3wegjes’ is veel b=6 c=0 boeiender! a. in ’t Stad natuurlijk (Antwerpen dus) b. in Leuven, want daar valt altijd wat te beleuven c. in Brugge, die scone
c. Ik hou van échte mensen, die zich tijdens het chatten niet anders voordoen dan ze in werkelijkheid zijn.
26
8. Je knutselt eigenhandig een cadeautje voor je beste vriend(in) in elkaar. hoe ga je te werk? a. Geeft niet hoe lang het duurt. Ik werk eraan tot het technisch perfect is. b. Ik ben niet handig en ga me niet zitten uitsloven om iets keikunstigs te maken. Het gebaar telt! c. Ik heb vorige maand een supermooi zelfgemaakt i-podhoesje gekregen van mijn oudste zus! Ik denk dat ik ook zoiets ga maken voor mijn vriend(in).
9. voor welke graffiti muurschildering blijf jij even staan?
a. Als je aan het werk ziet dat de kunstenaar veel verbeelding heeft. Voor mij kunnen er niet genoeg Fantasy-figuren op staan! b. Als de boodschap mij raakt en de kunstenaar erin geslaagd is om zijn idee om te zetten in een krachtig beeld. c. Wanneer het ‘net echt’ is. Zodat je zin krijgt om eraan te voelen ...
10. waarin geloof jij?
a. In mezelf en de andere mensen b. In een God die alles geschapen heeft c. In niets
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
a=6 a=0 a=0 a=3 a=3 a=6 a=0 a=6 a=3 a=3
b=0 b=3 b=6 b=0 b=6 b=0 b=6 b=0 b=3 b=6
c=3 c=6 c=3 c=6 c=0 c=3 c=3 c=3 c=6 c=0
n: punten: JEP!d e41-60 t n u p 0 0-2 rhoof a w t n a Nonchal primitief maar dat vind je vast niet erg. Je Je bent niet meteen het typevoorbeeld van een Vlaams Primitief, houdt ervan om de dingen te doen op je eigen manier. Je bent eerder een warrig en nonchalant type. Fantasie en creativiteit vind je belangrijker dan technische perfectie. van Eyck is misschien niet echt jouw ding, maar wie weet zie je toch Onze tip: Een schilderij van Jan Van wel iets in een werk van Jheronimus Hiëronymus Bosch?
21-40 punten: Vat vol emo
ties
Je hebt zeker een aantal ‘primitieve’ trekjes. Je kijkt op naar bepaalde mensen en imiteert hen soms, maar je voegt er wel steeds een eigen ‘touch’ aan toe. Je houdt van Grote Dramatische Gebaren. Je hebt een voorliefde voor échte mensen met échte gevoelens. Expressief vind je een mooier woord dan objectief! Onze tip: Wij raden je een kuur van schilderijen van Rogier Van van der Weyden en Hugo van der Goes aan!
! P E J : n e t n u 41-60 p
Je bent Jong En Primitief! Een geweldige combinatie met een veelbelovende artistieke toekomst! Je vindt Brugge een te gekke stad (al zijn er ook gelijkgezinden te vinden die Leuven of Brussel verkiezen). Je gelooft in ‘iets’ of ‘iemand’ (laten we het gemakshalve een God noemen) die de touwtjes in handen heeft. Religieuze figuren inspireren je. Je ziet hen echter niet als in de hemel rondzwevende ideaalbeelden. Ze zijn voor jou als mensen van vlees en bloed in een realistisch aards decor (een sfeervolle blauwgroene achtergrond met een landschap of een mooi stadsgezicht, om maar iets te noemen). Een beetje mysterie en symboliek kan je wel waarderen. Je hebt veel oog voor details. Je houdt van intense kleuren, in laagjes over elkaar, want dat geeft meer diepte. Jouw favoriete materialen zijn hout en olie(verf). Je bent erg handig en werkt een technische job altijd perfect af. Onze tip: Begin met de schilderijen van Jan van Eyck (de grondlegger van de schildersschool van de Vlaamse Primitieven) primitieven en bekijk daarna bijvoorbeeld de werken van zijn leerling Petrus Christus.
27
Wilde geruchten
(Voor wie niet nieuwsgierig is, maar gewoon graag alles weet!)
DOOr De Heer eN mevrOuW ... eN OD eB Ng AA u Dt Or W ij er LD Hi SC Dit burgers. rden vooral in opdracht van rijke De Vlaamse primitieven schilde in een plaatselijke kerk ma’s waren meestal bedoeld om De schilderijen met religieuze the hangen. mheiligen erbij. (in de privékapel van de familie) te ebeeld op de zijluiken, met hun naa afg zelf rs eve htg rac opd de n nde Dikwijls sto kerk te schenken. n door een duur schilderij aan een Ze hoopten in de hemel te gerake
MOEILIJK TE GELOVEn MAAR TOcH WAAR! Deze belangrijke Brugse ambtenaar, JAn DES TROMPES, hield er maar liefst 3 VROUWEn op na! En daar hebben we beelden van!
CHeCK it Out! Zoek het drieluik ‘Doop van christus’ van gerard David in het museum. De vrouw op het rechterluik is vrouw 1 (met naamheilige + hun vier dochters) Achter de rug van vrouw 1 (letterlijk!) staat vrouw 2 (met naamheilige + dochter)
kt sexy ?!? Macht maa
wie van deze 2 vrouwen vind jij (omcirkel wat past) het knapst ? 1 2 het meest sympathiek? 1 2
Jan valt prEciES wEl altiJD hEtzElfDE typE, hé?
28
voor
pikant DE tail: Na de dood van Jan sch onk vrouw 3 dit schilderi j aan de Sin t-Basiliusk in Brugge (t erk erwijl ze er zelf niet ee opstaat!). ns
Hoe rijker de schenkers...
Bestemmin g voor dit (ongetwijfe ld zeer dure !!!!) kunstwerk: de Brugse Sint-Jacobs kerk. Daar wou h et echtpaar immers beg raven worden!
O u d s te p ortret va n kro os trij k gezin in Vlaander en!!!
(met de nadruk op rijk! )
WILLEM MOREEL En ZIJn VROUW BARBARA spaarden KOSTEn nOG MOEITE voor dit familieportret! Ze vroegen Hans Memling om naast henzelf ook al hun kinderen af te beelden. En dat deed hij! ZELfS DE KInDEREn DIE AL GESTORVEn WAREn, ScHILDERDE MEMLInG ERBIJ.
lEuk wEEtJE: n werden in Enkel rijke mense aven. de kerk zelf begr ng er soms Bij warm weer hi tje van ‘rijke een kwalijk geur stinkerds’!
Ook aan de kledij zie je dat deze schenkers stinkend rij k waren. Heel de fam ilie is gekle ed volgens de 'haute coutu re ’ van die tijd!
CHeCK it Out!
Zoek de Moreel-triptiek geschilder d door Hans Memling in het museu m. En ontdek de ‘fancy fashion’ van de jaren 1480! Zoals bijvoorbeeld: Willem: met bont gevoerde jas zon der sluiting of gordel. Barbara: japon van zwarte damastz ijde met witte kraag - brede rode ceintuur met gouden gesp. Meeste dochters: frontelle (= zwa rte lus op voorhoofd die aan haarba nd of kapje werd vastgemaakt). nog erg hip voor dames: diep uitg esneden lijfje met daaronder een borstlap en eventueel een kraagloos hemd - strak weggetrokk en haar en een hoofddeksel met een lange doorzichtige sluier. Stel je voor dat jij een portret van jezelf en je vriend(in) laat maken door een beroemd foto graaf. Hoe zouden jullie het liefst afgebee ld willen worden? Met welke kleren aan? En met wel k kapsel? Beschrijf hiernaast het gewenste resultaat en/of maak een ontwerptekening! zou je dit portret wegschenken of
zelf houden?
waar zou je het hangen?
hoe leuker de roddels!
29
het groeningemuseum bezit verschillende topwerken van vlaamse primitieven. we vroegen conservator till-holger borchert naar zijn favorieten.
DE KEUZE VAN DE CONSERVATOR
nummer Jan van Eyck, Madonna met kanunnik Joris van der Paele (1436) Dit altaarstuk is naast het Lam Gods uit Gent het grootste schilderij van Jan van Eyck dat de tijd heeft getrotseerd. Het is één van de topstukken van het Groeningemuseum. Het schilderij – een internationaal gewaardeerd meesterwerk – werd door Joris van der Paele in 1434 in opdracht gegeven en pas in 1436 voltooid. Door de uiterst precieze afwerking en het oog voor details vermoeden we dat de kunstenaar waarschijnlijk toch twee jaar de tijd nodig had om het werk te schilderen. Let u maar even op de draadjes aan de rand van het tapijt, de glans in de edelstenen op de zoom van Maria’s mantel, de reflecties in het harnas. Zo’n details kunt u alleen met een penseel bestaande uit enkele haartjes schilderen. Wist u dat de opdrachtgever, Joris van der Paele, erg ziek was en dat Van Eyck hem ook zo afbeeldde? Artsen stellen tegenwoordig dat deze kanunnik leed aan een oogziekte en last had van aderverkalking. Een diagnose op schilderij! Dit paneel maakte deel uit van een groter geheel voor een kapel in de Sint-Donaaskerk. Het was bedoeld om een altaar te versieren waar gedenkmissen voor de kanunnik moesten plaatsvinden. Waarschijnlijk werd Van der Paele voor het altaar begraven. Momenteel hangt het werk niet meer in een donkere kerk maar in de tweede zaal van ons museum. Hoewel het bijna 600 jaar oud is, is het nog in goede staat. Dit is vooral te danken aan de techniek en verfkwaliteit die Van Eyck toepaste. Jan van Eyck was sinds 1425 hofschilder van de beroemde hertog van Bourgondië, Filips de Goede. Hij vestigde zich vanaf 1432 in Brugge en nam verschillende opdrachten van particulieren aan. Hij verdiende goed zijn brood en leverde telkens werken af van uitmuntende kwaliteit.
30
1
2 r e m num Hans Memlin g, Moreel-trip tiek (1484)
Hans Memlin g was een ui t Duitsland af schilder, die komstige in 1465 naar Brugge kwam enkele jaren w . Binnen erd de kunste naar de leidin schilder in ggevende Brugge, en kreeg hij be opdrachten va langrijke n vooral Italia anse kooplui, burgerij, de de Brugse Brugse amba chten en ca instellingen zo ritatieve als het Sint-J anshospitaal. In 1484 kree g Memling va n de Brugse en bankier W politicus illem Moreel de opdracht monumentale om een triptiek te schi lderen die best voor Moreels emd was familiekapel in de Sint-Jac Het drieluik obskerk. behoort tot de vroegste voor van groepspo beelden rtretten in de Nederlanden linkerluik is . Op het de opdrachtge ver, Willem samen met zi Moreel, jn zonen afge beeld. Op het zien we zijn ec rechterluik htgenote, Bar bara van Vlae met haar doch nderberch, ters. In die tij d was een bu familie erg gr rgerlijke oot. Maar niet alle kinderen in leven toen waren nog Memling het werk schilder De kinderster de. fte was in die tijd erg hoog niet meer da en het was n normaal da t een heleboel de volwassen kinderen leeftijd niet be reikten. Toch Willem en Bar hechtten bara veel bela ng aan het fe hun kinderen it dat al op dit paneel werden geport Een ander as retteerd. pect dat ik u wil meegeve wijze waaro n, is de p Hans Mem ling het la wist te schild ndschap eren. Let u eens op de de verschillen details in de planten aa n de voeten heiligen op he van de t middenluik. Met een onbe vakmanschap schrijfelijk hecht hij drie aparte panele geheel aan el n als één kaar door een overlappend la ndschap.
Hugo van de r Goes, Dood van de Maagd (ca.
3 r e m num
1475) Het schilderij “Dood van de Maagd” werd kunstenaar H ugo van der door de Gen tse Goes geschild ontstond dit w erd. Vermoede erk in opdrac lijk ht van de mac Duinen in Kok htige Abdij va sijde, die in B n Ter rugge een afde De twaalf ap ling had. ostelen, die van over de bijeengeroep en aan het hele wereld sterfbed van zijn hun gelaatsu Maria, verton itdrukking en en met lichaamstaal Nooit eerder elk hun verd gaf een kuns riet. tenaar de in smart en treu dividuele wijz rnis op zo’n e van treffende wijz tussen het lij e weer. Het co k van de Maa ntrast gd met haar de volkse pers hemelse toek onages die he om st en el oprecht rouw In de traditie en, raakt mij van de Vlaam diep. se primtieven gebruikelijk om was het imm emotie op pane ers niet Bijzonder indr el over te zett en. ukwekkend is ook de ruimte de compositie lijke opbouw . Van der Goe van s toont een du verlichte binn istere, nauwel enkamer en ijks slaagt erin overtuigend ro om de apos nd het sterfbed telen van de Maagd schilderij wer te groeperen. d dan ook ee Zijn n voorbeeld vo kunstenaars or andere Vlaa en werd onde mse r meer door Schongauer en prenten van Albrecht Dürer Martin van der Goes in heel Europa was een bijzon verspreid. Hug der succesvo o ook belangrijk l schild e op sloot hij zich aa drachten van Italiaanse klan er die vooral n bij de congre ten kreeg. La ter gatie van het Brussel. Rode Klooste r nabij
l Het Laatste Oordee h, sc Bo us m ni o Er JH e (begin 16 eeuw) Hertogenbosch
nummer 4
taal die de uit ’sd door de zeldzame beeld eer cin fas ge orporeerde. Er n me is n Al eeuwe in zijn schilderijen inc sch Bo us nim ero Jh r de man, zijn atelier en afkomstige kunstenaar hypotheses bedacht ove en n ge rin kla groteske ver e nd ik springen vooral de werden verschille k op het Brugse drielu Oo s. tje zen we che tis zijn fantas atste Oordeel. Christus figuraties in het oog. ma afgebeeld nl. het La the eel ion rdt dit tra een r kwaad. Wie zondigt, wo Eigenlijk wordt hie de mensheid in goed en els het rde nt Oo die s ver de g ht, Da rac de verdeelt op leven goed doorb zijn e Wi l. he de e ik, dig rlu zon hte rdt door de verbannen naar het rec heid van Christus wo zig we aan n de nse ar me Ma : l. rkt , niet opgeme linkerluik, de heme neel afgebeeld wordt pa lijk en ge dd de mi l t we he t op da , mensheid, die t hun zondig leven n doen maar voort me sluit bij het en beestachtige figure rluik visueel nauw aan hte rec t he t da aar nd Va t. op een aardse hel lijk dat het tiek is zo intrigerend middenpaneel. nografie van deze trip ico merkt de ge sen op ras jks ver eli , uw me na De zeldza en zijn atelier sch Bo van p of ha nsc pie nstenaars geko erd indrukwekkende vakma later door ettelijke ku zal l ik) taa rlu eld ke be lin de (zie wordt. Niet alleen k van landschapskunst de innovaties op het vla nageaapt worden, ook rden. zullen geassimileerd wo
CHeCK it O ut! Ben jij het met de conservator eens? Welke schilderijen mogen in jouw VP-hotlist (en waarom)?
Schrijf je top-3 hieronder! 1.........................................................................omdat ........................................................................................... 2.........................................................................omdat ............................................................................................. 3.........................................................................omdat ............................................................................................... 31
COLOfON concEpt En rEDactiE MOOSS vzw - www.mooss.org Chris Ferket - Mia Nollet - Ann Vandecavey vormgEving MOOSS vzw - www.mooss.org Christine Smeets - Chris Ferket aDviES Elviera Velghe Adjunct-conservator Groeningemuseum foto'S Stedelijke Fotografische Dienst - Stad Brugge uitgavE Musea Brugge - Groeningemuseum Druk Drukkerij De Windroos NV www.dewindroos.be
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt, in enige vorm, of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieĂŤn, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
PrAKtiSCH aDrES ES Dijver 12 8000 Brugge tElEfoon +32 50 44 87 43 intErnEt www.museabrugge.be musea.reservatie@brugge.be opEningSurEn elke dag open van 9u30 tot 17u gesloten op maandag toEgangSpriJzEn 12euro euro individueel ticket: 8 euro 65+ en jongeren van 18 12 tot 25 jaar: 10 6 euro groep ›15 betalende personen: 610euro euro scholen en jongeren kinderen -12 -18 jaar: 0 euro bErEikbaarhEiD Het museum is vlot bereikbaar met het openbaar vervoer.