HET DUITS LIJNTJE
VERBINDT
Een uitnodiging om de verbindende kracht van het Duits Lijntje te benutten
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
MUST stedebouw Lutmastraat 191 G+H Postbus 16631 1001 RC Amsterdam +31 (0)20 4702013 mail@must.nl www.must.nl
mei 2016 in opdracht van: samenwerkende gemeenten in Noordoost-Brabant
2 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Inhoudsopgave UITNODIGING
5
Samenvatting
6
5. Aan de slag
Zusammenfassung
55
5.1 Hoe bereiken we ons doel
5.2 Focus in beleid èn uitvoering 8
1. Een unieke verbinding in de regio
11
1.1 ‘Verbindend oost- en westersfeer’
1.2 Regionale ambitie als aanleiding
1.3 Opgave
1.4 Werkwijze
2. De verbindende kracht
5.3 Financiering
5.4 Uitvoering via bestaande dynamiek
5.5 Aandachtspunten uitvoering
Voorbeelduitwerking Bijlage
15
3. Principes voor ontwikkeling
3.1 Heden – verleden
3.2 Landschap – ecologie
3.3 Stad – Land
3.4 Wonen – werken
3.5 Droom – realisatie
4. De principes toegepast
66
69
Atlas Duits Lijntje
Quotes interviews
Impressie werkateliers
19
41
4.1 Voorbeelduitwerking rivier (Maas)
4.2 Voorbeelduitwerking beekdal
4.3 Voorbeelduitwerking bosgebied
4.4 Voorbeelduitwerking agrarisch gebied
4.5 Voorbeelduitwerking gemengd gebied
4.6 Voorbeelduitwerking industriegebied
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 3
4 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Uitnodiging
Een uitnodiging aan u om de verbindende kracht van het Duits Lijntje te benutten en connecties te leggen tussen landschap en ecologie, stad en buitengebied, wonen en werken, verleden en heden, tussen droom en realisatie. Het Duits Lijntje verbindt en geeft ruimte. Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 5
Samenvatting
Het Duits Lijntje verbindt Ogenschijnlijk lijken de dagen van het Duits Lijntje als belangrijke
om te komen tot verbinding tussen landschap en ecologie, stedelijk
oost-west verbinding tot het verleden te behoren. De ruimtelijke
gebied en landelijk gebied, wonen en werken, verleden en heden en
ontwikkelingsvisie ‘Het Duits Lijntje verbindt’ brengt echter in beeld
dromen en realisatie.
op welke wijze samenhang gebracht en verbindingen gelegd kunnen worden tussen regionale gebiedsopgaven binnen Noord-Oost
De scope van deze ontwikkelingsvisie is tien jaar. In overeenstemming
Brabant maar ook richting Limburg en Duitsland en op welke wijze
met het gedachtegoed in de regionale uitvoeringsstrategie voor het
het tracé van deze voormalige spoorverbinding daarbij benut kan
Programma Groen Blauw zal de realisatie van deze visie plaatsvinden
worden. De visie toont dat het Duits Lijntje en haar nabije omgeving
door gebruik te maken van reeds aanwezige of toekomstige ruimte-
wederom een belangrijke rol kan spelen in het onderling verbinden
lijke dynamiek in het gebied (‘catch and steer’ principe). Deze visie
van gebieden, fysiek maar ook economisch en sociaal gezien. Deze
is daarom ook een oproep aan partijen om bij ontwikkelingen op of
ontwikkelingsvisie is een uitnodiging aan u om de verbindende po-
in de nabijheid van het Duits Lijntje, zoals bij de aanleg van nieuwe
tentie te benutten.
wegen, woonwijken of bedrijventerreinen, rekening te houden met de aangereikte handvaten in deze visie. Samen kunnen we er voor
De ontwikkelingsvisie ‘Het Duits Lijntje verbindt’ is geen blauwdruk
zorgen dat het geheel meer wordt dan de som der delen.
of een te volgen stappenplan. De ontwikkelingsvisie schetst een stip aan de horizon, formuleert principes voor ontwikkelingen en oppert
Naast de algemene ambitie om meerdere regionale gebiedsopgaven
mogelijkheden voor een traject dat we met elkaar kunnen volgen
met elkaar te verbinden bevat deze visie nog een specifieke en con-
6 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
crete ambitie, namelijk het realiseren van een doorgaande fietsverbinding van oost naar west via het tracé van de voormalige spoorlijn. Naast de landschappelijke en ecologische doelen van deze visie geeft
Principe #1 – verbind landschap - ecologie Realiseer een landschappelijke verbinding op of parallel aan het tracé.
deze fietsverbinding invulling aan het economisch en sociaal verbinden van woon- en werkgebieden in de regio. Het karakter van deze fietsverbinding kan verschillen, met soms vooral een recreatieve uit-
Principe #2 – verbind stad - land Realiseer een doorgaande recreatieve fiets- en wandelroute op of bij het tracé.
straling en op andere trajecten juist méér een woon-werk invulling. De Ontwikkelingsvisie brengt in beeld welke (ruimtelijke) ontwikkelingen mogelijk een rol kunnen spelen om in regionaal verband samen-
Principe #3 – verbind wonen - werken Realiseer ten behoeve van de dichter bevolkte gebieden een comfortabele fietsroute op of bij het tracé.
hang te brengen en verbindingen te maken. Tevens geeft deze visie handreikingen, suggesties en instrumenten die in de praktijk benut
Principe #4 – verbind heden - verleden
kunnen worden om de ambities van deze visie daadwerkelijk te kun-
Historie moet beleefbaar en tastbaar zijn.
nen realiseren. Principe #5 – verbind droom en realisatie Het Duits Lijntje biedt een podium aan nieuwe ontwikkelingen / programma / gebruik mits ... Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 7
Zusammenfassung
‘Het Duits Lijntje verbindt’ Die Zeit, in der das “Duits Lijntje” (der Boxteler Bahn) als wichtigste
macht Vorschläge für einen Prozess, den wir miteinander gehen kön-
Ost_West Verbindung funktioniert hat, schien Teil der Vergangenheit
nen mit dem Ziel, die Verbindung zwischen Landschaft und Ökologie,
zu sein. Das Leitbild “Het Duits Lijntje verbindt” (“Het Duits Lijntje
zwischen Stadt und Land, zwischen Wohnen und Arbeiten, zwischen
verbindet”) zeigt aber, auf welche Art und Weise ein Zusammenhang
Vergangenheit und Gegenwart und zwischen Vision und Umsetzung
zwischen verschiedenen regionalräumlichen Aufgaben in Nord-Ost
zu realisieren.
Brabant hergestellt werden kann. Darüber hinaus stellt das Dokument dar, wie Verbindungen Richtung Limburg und dem „Duits
Der Zeithorizont für dieses Leitbild ist zehn Jahre. Es wird umgesetzt
Lijntje” in Deutschland entstehen können und wie die ehemalige
durch die Mitnutzung der bestehenden oder zukünftigen Entwick-
Bahntrasse dazu genutzt werden kann. Die Vision zeigt, dass das
lungen in der Region („catch and steer“ Prinzip), übereinstimmend
„Duits Lijntje“ und ihr direktes Umfeld in der nahen Zukunft bei der
mit der Ausführungsstrategie des Grün-Blauen Programms Nord-
physischen, sozialen und wirtschaftlichen Verknüpfung von Gebieten
Ost Brabant. Dieses Leitbild fördert alle beteiligten Akteuren auf,
eine wichtige Rolle spielen können. Das Leitbild soll Sie dazu einla-
bei Entwicklungen entlang des „Duits Lijntje“ (wie neuen Straßen,
den, diese verbindenden Potenziale zu nutzen.
Wohnvierteln oder Gewerbegebieten) die Prinzipien dieser Vision zu betrachten. Gemeinsam können wir erreichen, dass das Ganze mehr
Das Leitbild “Het Duits Lijntje verbindt” ist keine Blaupause oder Maßnahmenprogram. Das Leitbild zeichnet einen Punkt am Horizont auf und formuliert die Prinzipien für die zukünftige Entwicklung. Es 8 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
ist als die Summe seiner Elemente.
Neben der allgemeinen Zielstellung mehrere regionalräumliche Auf-
Prinzip #1 – verbinde Landschaft und Ökologie
gaben miteinander zu verbinden, beinhaltet die Vision noch eine
Realisiere eine landschaftliche Verbindung auf oder neben der
spezifische und konkrete Ambition, und zwar: die Realisierung eines
Trasse.
durchgängigen Radwegs von Ost nach West, entlang der ehemaligen Bahntrasse. Dieser Radweg ist eine konkrete Maßnahme, die Wohnund Arbeitsgebiete miteinander verbinden soll. Der Charakter der
Prinzip #2 – verbinde Stadt und Land Realisiere eine durchgängig attraktive Freizeitroute für Fahrräder und Wanderer auf oder neben der Trasse.
Radverbindung kann ortspezifisch sein, teilweise der Naherholung dienen oder als Teil eines Wohn- oder Gewerbegebietes funktionie-
Prinzip #3 – verbinde Wohnen und Arbeiten
ren.
Realisiere in einem dicht bevölkerten Gebiet eine komfortable Verbindung für Fahrräder auf oder in der Nähe der Trasse.
Das Leitbild “Het Duits Lijntje verbindt” zeichnet auf, welche räumlichen Entwicklungen möglicherweise eine Rolle spielen können, um auf regionaler Ebene Zusammenhänge und Verbindungen zwischen
Prinzip #4 – verbinde Gegenwart und Vergangenheit Die Geschichte muss erlebbar und spürbar sein.
verschiedenen regionalräumlichen Aufgaben herzustellen. Zusätzlich bietet das Dokument Hinweise, Empfehlungen und Instrumente, die in der Praxis genutzt werden können um diese Vision tatsächlich
Prinzip #5 – verbinde Traum und Umsetzung Das „Duits Lijntje“ bietet ein Podium für neue Entwicklungen, Funktionen und Nutzungen, vorausgesetzt....
umsetzen zu können. Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 9
- Gennep ziet de rossen ijlen Van het wereldstoomverkeer Dampend, stampend zonder wijlen Bindend Oost- en Westersfeer -
10 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
1
‘De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje brengt in beeld op welke wijze samenhang en verbindingen gelegd kunnen worden tussen verschillende regionale gebiedsopgaven en waar en hoe het tracé van het Duits Lijntje daarbij benut kan worden.’
Een unieke verbinding in de regio 1.1 ‘Verbindind oost- en westersfeer’
nen geworden in een economisch dynamisch en ambitieuze regio. De spoorlijn wordt
De komst van de spoorlijn Boxtel-Wesel in 1873 bracht de wereld dichter naar Noord-
tegenwoordig niet meer als infrastructurele verbinding voor goederen- en personenvervoer
oost-Brabant. De toentertijd nieuwe en snelle manier van vervoer maakte nieuwe ontwik-
gebruikt. Wat is achtergebleven, is een bijzondere oost-west structuur die bijna alle land-
kelingen in de regio mogelijk, voornamelijk op industrieel gebied. Veghel ontpopte zich
schappen in Noordoost Brabant verbindt tot in Limburg en Noordrijn-Westfalen aan toe.
bijvoorbeeld als multimodaal logistiek knooppunt avant la lettre. De spoorlijn liep om kleine
Deze voormalige spoorlijn heeft een nieuwe waarde gekregen als (ecologische en cultuurhis-
dorpen heen, dwars door een dunbevolkt en economisch onontgonnen gebied. Geen
torische) verbindende structuur. Niet bij iedereen rinkelt een belletje bij de naam ‘Duits Lijn-
wonder dat het Duits Lijntje ook een belangrijke rol heeft gespeeld bij de ontginning van de
tje’. De voormalige spoorlijn geniet vooral lokale bekendheid bij liefhebbers. Buiten de regio
woeste gronden van De Peel.
kennen slechts weinigen het roemruchte verleden of de huidige landschappelijke waarde.
De geschiedenis van de spoorlijn zelf en zijn eigenaar Noord-Brabantsch-Duitsche-Spoor-
Economie (incl. landbouw)
wegmaatschapij (NBDS) is niet al te rooskleurig. De NBDS ondervond hevige concurrentie
Wonen
en de Eerste Wereldoorlog belemmerde de economische bloei en ontwikkeling van de lijn.
Mobiliteit
De lijn werd in 1925 genationaliseerd en afgewaardeerd tot zijlijn. Het spoorvervoer liep langzaam terug en in 2004 reed de laatste reguliere goederentrein. Op een groot deel van
Recreatie & toerisme
het tracé zijn de sporen inmiddels verwijderd en de aansluiting op het hoofdspoorwegennet
Cultuurhistorie
bij Boxtel is onklaar gemaakt. In de loop der jaren is verscheidene malen onderzoek gedaan naar reactivering van een deel van de spoorlijn voor goederen- of personenvervoer. Het
Groenblauw
Duits Lijntje
komende decennium lijkt het economisch rendement onvoldoende te zijn om in te zetten op
Samenhang
reactivering van het traject Boxtel-Veghel. Op lange termijn zou hier eventueel verandering in kunnen komen. Deze ontwikkelingsvisie houdt alle opties open. Door middel van bijvoor-
1.2 Regionale ambitie als aanleiding
beeld een tijdelijke inrichting van het Duits Lijntje of het introduceren van parallelle routes is
De ambitie van de samenwerkende partijen in Noordoost-Brabant is om de regio te ontwik-
het mogelijk om de gehele lijn in samenhang te bezien.
kelen tot een excellente agrifood-regio (AgriFood Capital) met internationale allure, nationale aantrekkingskracht en lokale samenwerkingsvormen. Met deze ambitie als uitgangspunt
Inmiddels zijn de dorpen naar en zelfs over de spoorlijn gegroeid en zijn het grotere ker-
wil Noordoost-Brabant een sterk woon-, werk- en leefklimaat creëren. Dit vraagt om ontwikRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 11
Ogenschijnlijk lijken de dagen van het Duits Lijntje als verbinding tot het verleden te behoren...
12 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Huidige staat
Landerd
Cuijk
Gennep
Mill en
Spoor
Goch
St.Hubert
Fietspad/ wandelpad
Uedem
Struinpad
Wesel
Xanten
Autoweg
Uden
Overgroeid
Weeze
Verdwenen Bebouwd
Schijndel
Sonsbeck
Boxmeer Veghel
Boxtel
Alpen
St. Oedenrode
5km
keling van een goede infrastructuur, diversiteit in vestigingsmilieus voor ondernemingen én
mee te liften op de al aanwezige of toekomstige ruimtelijke dynamiek in het gebied volgens
het versterken van de regio als aantrekkelijke leefomgeving. Versterking van de groenblauwe
het ‘catch and steer’ principe. Uitgangspunt hierbij is de meerwaarde die het Duits Lijntje als
structuren draagt hier aan bij. In 2014 heeft de regio een uitvoeringsstrategie ‘Groenblauwe
verbindende kracht aan concrete projecten kan meegeven.
structuren’ opgesteld die tevens bestuurlijk bekrachtigd is. Via een aantal kansrijke integrale gebiedsopgaven worden groenblauwe opgaven verbonden aan thema’s als economie, recre-
1.4 Werkwijze
atie, cultuurhistorie, mobiliteit en verstedelijking. Het Duits Lijntje is één van deze gebiedsop-
Co-productie en samenwerking staan centraal in de totstandkoming van de ontwikkelingsvi-
gaven en maakt onderdeel uit van het programma ‘Groen Blauw’ van AgriFood Capital.
sie. Startpunt was een serie interviews met een aantal sleutelpersonen. Aan de hand van een drietal integrale werkateliers is kennis gedeeld, zijn de ontwikkelingskansen verkend en is
In de regio speelt een scala aan ruimtelijke opgaven en projecten, uiteenlopend van nieuwe
een gezamenlijke stip aan de horizon geplaatst. Specifiek ging het in het eerste werkatelier
rondwegen en revitalisering van bedrijventerreinen tot diverse gebiedsopgaven met een
over het in beeld brengen van de huidige situatie en inventarisatie van lopende en geplande
groen blauw karakter. De ruimtelijke dynamiek in de regio is erg groot. Een sterke ruimtelijke
projecten in de omgeving. Daarnaast is een inventarisatie gemaakt van de relevante stake-
structuur als het Duits Lijntje kan samenhang brengen tussen opgaven die in de omgeving
holders. In het tweede werkatelier is een wenkend toekomstperspectief geschetst op basis
van de voormalige spoorlijn liggen en hiermee de regionale identiteit versterkt.
van gedeelde verwachtingen. Aan de hand van drie denkrichtingen zijn de belangrijkste bouwstenen voor de visie benoemd. Enkele voorgedragen bouwstenen waren een door-
1.3 Opgave
gaand fietspad, struinpad, ecozone, panorama’s en vrije ruimte om te ontwikkelen. In het
Om deze gebiedsopgave gestalte te geven is besloten tot het opstellen van een Ruimtelijke
derde werkatelier is de rode draad / verhaallijn gepresenteerd op basis van de eerste twee
Ontwikkelingsvisie. De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje brengt in beeld op welke
werkateliers. Na het checken van de verhaallijn met de deelnemers van de werkateliers is
wijze samenhang en verbindingen gelegd kunnen worden tussen verschillende regionale
het voor u liggende visiedocument opgesteld. In woord en beeld worden het motto van ont-
gebiedsopgaven en waar en hoe het tracé van het Duits Lijntje daarbij benut kan worden.
wikkelingsvisie (H2), de basisprincipes voor uitvoering (H3), voorbeelduitwerking per gebied
Nadere invulling van de gebiedsopgave is een ambitie van de stuurgroep Duits Lijntje (ver-
(H4) en de uitvoeringsstrategie (H5) gepresenteerd. In het laatste hoofdstuk (H6) komen de
tegenwoordigers van de gemeenten Boxtel, Veghel, Schijndel, Uden, Landerd, Mill en Sint
agenda en aandachtspunten voor het vervolg aan de orde.
Hubert, Cuijk, Boxmeer en Gennep), alsmede van het regionale portefeuillehouders overleg Duurzame Leefomgeving (verantwoordelijk voor het programma Groen Blauw). De scope van de ontwikkelingsvisie is tien jaar. De uitvoering zal plaatsvinden door aan te haken en Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 13
...maar niets is minder waar. Het Duits Lijntje is een unieke verbinding tussen oost en west, klaar voor een tweede leven.
14 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
2 De verbindende kracht Ogenschijnlijk lijken de dagen van het Duits Lijntje als verbinding tot het verleden te
Het Duits Lijntje verbindt landschap en ecologie, het verbindt het bebouwd gebied met het
behoren, maar niets is minder waar. Het Duits Lijntje is een unieke verbinding tussen oost
buitengebied, het verbindt wonen en werken, het verbindt het verleden met het heden en
en west, klaar voor een tweede leven. Het Duits Lijntje bezit een ongekende verbindende
het verbindt dromen met realisatie. Het verschaft de regio identiteit en samenhang in huidi-
kracht. Ook in eerdere studies en visies is deze kracht onderkent, waarbij vooral de potentie
ge en toekomstige ontwikkelingen. Het legt een ecologische verbinding tussen de belang-
van het Duits Lijntje als ecologische verbindingszone, als drager van een rijke cultuurhistorie
rijkste natuurgebieden. Het verkort afstanden tussen wonen, werken en recreëren.
en als recreatieve ruggengraat zijn opgepakt. Deze Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie gaat echter verder. Tijdens de werkateliers is naar voren gekomen dat het maken van verbindingen
Het Duits Lijntje is niet de eerste spoorlijn toe aan een tweede jeugd. Voorbeelden in binnen-
centraal moet staan in de ontwikkelingsvisie. De kracht van het lijntje zit in de lengte. Het
en buitenland laten zien dat het geven van een nieuwe betekenis aan deze landschappelijke
moet in samenhang en integraal opgepakt worden, waarbij het geheel meer wordt dan de
structuren een bijdrage kan leveren aan de woonkwaliteit en het toeristisch-recreatief profiel
som der delen. De ontwikkelingsvisie Duits Lijntje voegt twee belangrijke lagen toe:
van een stad of regio. Een van de langste fietspaden over een voormalige spoorlijn in Europa is de Vennbahn. De 125km lange fietsverbinding voert door het grensgebied van Duits-
• •
het Duits Lijntje als onderdeel van het dagelijks leven in de regio, niet alleen als recrea-
land, Belgie en Luxemburg en werd als een Europees samenwerkingsproject gerealiseerd.
tieve verbinding, maar ook in het woon-werkverkeer per fiets;
In sommige dorpen vertelden bewoners en horeca-uitbaters dat op sommige dagen de
het Duits Lijntje geeft ruimte en samenhang aan nieuwe ontwikkelingen en initiatieven.
fietsers het stadsbeeld beheersten. Dat was nog nooit gebeurd. Het economische en sociale effect op de regio is kort na de officiële opening al beduidend hoog en heeft de Belgische
In de loop der jaren zijn allerlei initiatieven gestart en uitgevoerd, zoals excursies, de herin-
Oostkantons op de kaart gezet als fiets- en wandelgebied. In de regio worden inmiddels
richting rond de Groespeel (Mill), realisatie van historische monumenten en de website.
meerdaagse arrangementen aangeboden. Een ander voorbeeld is de Nordbahnstrasse in
Maar een nieuwe boost is nodig. De doelgroep van een enkeling moet worden vergroot
Wuppertal. Opgezet als burgerinitiatief is de verbindinde fietsroute uiteindelijk gerealiseerd
naar meerdere doelgroepen, ook mensen die wellicht niet meteen iets hebben met bij-
in ee publiek-privaat partnerschap. De 22km lange route verbindt stad en land en biedt een
voorbeeld het spoorverleden. Krijgt het Duits Lijntje in zijn tweede leven een nut voor meer
alternatief voor het autogebruik in de regio Wuppertal. Meer voorbeelden zijn te vinden op
mensen, dan wordt het draagvlak voor ontwikkeling vergroot. Er liggen kansen voor het
de website van de European Greenways Association (http://www.aevv-egwa.org).
vergroten van de concurrentiekracht en leefbaarheid van de regio. De overheid kan hierin meerdere rollen spelen: van initiator tot facilitator.
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 15
De verbindende kracht van het Duits Lijntje
Zeeland
Uden
Schijndel Veghel
St.Oedenrode
Boxtel
16 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Cuijk Gennep
Haps Mill
Goch
Boxmeer
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 17
afbeelding invoegen
18 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
3 Basisprincipes voor ontwikkeling Principe #1 – verbind landschap - ecologie Realiseer een landschappelijke verbinding op of parallel aan het tracé.
De Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje is een uitnodiging en geen blauwdruk of te volgen stappenplan. De ontwikkelingsvisie stelt een stip aan de horizon voor, waarin de verbindende kracht van het Duits Lijntje wordt gebruikt om tot verdere economische en ecologische groei te komen. Het Duits Lijntje verbindt landschap en ecologie, het verbindt het bebouwd gebied met het buitengebied, het verbindt wonen en werken, het verbindt het verleden met
Principe #2 – verbind stad - land Realiseer een doorgaande recreatieve fiets- en wandelroute op of bij het tracé.
het heden en het verbindt dromen met realisatie. Het is een uitnodiging aan iedereen die zich verbonden voelt met het Duits Lijntje en daaraan gestalte wil geven: ondernemers, bewoners, overheden, omwonenden, betrokkenen, liefhebbers, wandelaars, fietsers, etc. Het is tegelijkertijd ook een oproep om bij ontwikkelingen op of in de nabijheid van het Duits Lijntje, zoals bij de aanleg van nieuwe wegen, woonwijken en bedrijventerreinen, rekening
Principe #3 – verbind wonen - werken Realiseer ten behoeve van de dichter bevolkte gebieden een comfortabele fietsroute op of bij het tracé.
te houden met de Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje. Niet zozeer voor het Duits Lijntje zelf, maar omdat het richting en een extra kwaliteit geeft aan deze ontwikkelingen. De Ontwikkelingsvisie bestaat uit vijf basisprincipes die kaderstellend zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen op of rondom het Duits Lijntje. De exacte vorm of uitwerking is aan degene die het initiatief neemt, zolang alle principes maar in ogenschouw worden genomen. Toetsing
Principe #4 – verbind heden - verleden
of afweging geschiedt niet kwantitatief, maar kwalitatief. Aan de linkerzijde ziet u de vijf
Historie moet beleefbaar en tastbaar zijn.
basisprincipes in een notendop. Op de volgende pagina’s worden ze nader toegelicht. Elk basisprincipe is voorzien van vier bouwstenen waarmee de belangrijke aspecten van het principe in concrete opgaven worden vertaald.
Principe #5 – verbind droom en realisatie Het Duits Lijntje biedt een podium aan nieuwe ontwikkelingen / programma / gebruik mits ... Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 19
Het Duits Lijntje verbindt ecologie en landschap
20 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Reichswald Raam De Maashorst
Niers
Uedemer Hochwald
Kendel Maasheggen
Leijgraaf
Hohe Ley
Maasduinen Sandheide
Peel
Rijn Tüschenwald
Maas Het Groene Woud Aa
Wijstgronden
Dommel 5km
3.1 Verbind landschap - ecologie
zeer unieke wijstgronden. Wijstgronden zijn ijzerrijke kwelgronden gelegen op juist het
Het Duits Lijntje doorsnijdt landschappen met ecologische waarde, maar kan ook belangrijke
topografisch hoge deel bij een breuk. De treinrit stak vervolgens de woeste gronden van de
ecologische waarde toevoegen door deze landschappen te verbinden. Het landschap in de
Peel over. Deze zijn inmiddels gecultiveerd tot een grootschalig agrarisch landschap. Nabij
regio kenmerkt zich voornamelijk door beken die van zuid naar noord stromen en de hoger
Vliegbasis Volkel en de Trentse bossen raakt de lijn het tweede Landschap van Allure: De
gelegen gronden van De Peel. Het Duits Lijntje, een door mensenhanden gemaakte struc-
Maashorst. Ook hier worden veel initiatieven gerealiseerd om natuur, recreatie en lokale
tuur, staat dwars op de natuurlijke structuur van het landschap in deze regio. Een ritje met
economie te verbeteren. In 2013 heeft de provincie besloten om maar liefst 56 miljoen euro
de trein leverde de reiziger een zeer gevarieerd beeld op. Vanaf Boxtel kruist de rit als eerste
te investeren in drie landschappen van Allure. Twee ervan zijn gelegen aan het Duits Lijntje
het Dommeldal. Nabij het buurtschap Kasteren wordt het natuurgebied ‘De Geelders’ gepas-
waardoor deze historische lijn bij uitstek geschikt is als verbindende structuur tussen deze
seerd, een gebied met deels natuurlijk bos, weiland en enkele heidevelden. Aansluitend op
landschappen van Allure. Tussen Mill en de Maas wordt het Raamdal gekruist, bestaande
dit gebied zijn grote delen van de heide ontgonnen in een zeer groot en uitgestrekt gebied,
uit vele waterlopen. Het landschap hier bevat cultuurhistorische akkercomplexen. Bij Oeffelt
‘De Rooische Heide’. Net voorbij Schijndel wordt een ander voormalig heideontginningsge-
wordt een dode Maasmeander gepasseerd, de Vilt. Het Duits Lijntje komt vervolgens langs
bied gepasseerd, de ‘Vlagheide’. De Vlagheide wordt ontwikkeld tot recreatiegebied en de
het zeer bijzondere Maasheggengebied. Dit gebied kenmerkt zich door percelen die van
natuurwaarden in het gebied worden vergroot. Het opvallendste element in dit gebied is de
elkaar worden gescheiden door gevlochten heggen. Vanaf het talud van de brug over de
voormalige afvalberg, waarop nu een uitkijkpunt is gerealiseerd. Het gebied van Boxtel tot
Maas is dit patroon uitermate goed zichtbaar. Aan de overzijde van de Maas, in Limburg,
en met de Vlagheide is onderdeel van Het Groene Woud (Landschap van Allure). Momenteel
voert de lijn door een zandduinenlandschap, een restant van stuwwallen uit de laatste ijstijd.
wordt veel geld geïnvesteerd in Het Groene Woud om de natuur in het gebied te ontwik-
Op geringe afstand van het Duits Lijntje, voordat de grens naar Noordrijn-Westfalen wordt
kelen in samenhang met recreatie en sport. Het Groene Woud is het groene hart tussen
overgestoken, ligt Nationaal Park De Maasduinen. Doordat de spoorlijn in onbruik is geraakt,
de steden ‘s-Hertogenbosch, Eindhoven en Tilburg. Op een lager schaalniveau vervult Het
heeft het voormalig tracé onbedoeld een ecologische functie gekregen. In open agrarisch
Groene Woud, en zeker de Vlagheide, eenzelfde groene-hart-functie voor de kernen van
gebied is het bijvoorbeeld een begroeide en beschutte strook land. Delen van het Duits Lijn-
Meierijstad. Ten noorden van Duits Lijntje is de Natte Natuurparel Wijboschbroek gelegen.
tje zijn de afgelopen jaren al ingericht als ecologische verbindingszone om deze functie te
In Veghel wordt vervolgens het beekdal van de Aa gekruist over een monumentale brug.
versterken. De ecologische verbinding is echter nog niet aaneengesloten. De drie belangrijk-
Hier is al veel geïnvesteerd in het laten hermeanderen van de beek. Tussen Veghel en Uden
ste doelgroepsoorten zijn de levendbarende hagedis, de kamsalamander en de das. Alle drie
voert de lijn door een coulissenlandschap met intensieve landbouw en wordt de Leijgraaf
zijn ze gebaat bij het herstel en aanleg van kleine landschapselementen zoals houtwallen,
overgestoken. In dit gebied bevindt zich ook de Peelrandbreuk met zijn kenmerkende en
struweel en poelen. Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 21
Principe #1 Realiseer een landschappelijke verbinding op of parallel aan het tracĂŠ
22 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Het Duits Lijntje wordt een aaneengesloten landschappelijke verbinding met een ecologische kwaliteit voor de drie belangrijkste doelsoorten en een verbindende kwaliteit tussen de belangrijkste natuurgebieden. Dit kan door middel van het realiseren van natte en droge gebieden of stroken die werken als stapstenen, soms aangevuld met harde verbindingen zoals een faunapassage. Beheer en onderhoud is een belangrijk aspect.
Belangrijke aspecten van de landschappelijke verbinding
HARDE VERBINDINGEN REALISEREN WAAR NODIG
ZACHTE VERBINDINGEN MAKEN WAAR KAN
Bij het kruisen van infrastructuur zoals wegen of natuurlijke elementen zoals een beek
Daar waar nog geen ecologische verbindingszone is gerealiseerd, aanleg van:
wordt de (droge) ecologische verbindingszone onderbroken. Indien nodig kan een harde
•
verbinding aangelegd worden, zoals een: •
faunagoot;
•
faunapassage;
•
faunarichel;
•
fauna-uittreedplaats (fup);
•
onderdoorgang.
‘droog kralensnoer’ met als doelsoort de levendbarende hagedis: begroeiing afgewisseld met open plekken;
•
‘nat kralensnoer’ met als doelsoort de kamsalamander, bijvoorbeeld in de vorm van poelen en zachte overgangen met bijv. riet;
•
kleinschalige landschapselementen met als doelsoort de das: natuurlijke akkerranden, houtwallen, struweel, grondwallen.
Als aanleg direct op of langs het Duits Lijntje niet mogelijk is: ecologische bypass aanleggen.
HABITAT COMPLEMENTEREN
AFSPRAKEN MAKEN OVER BEHEER EN ONDERHOUD
Het realiseren van een aaneengesloten ecologische verbindingszone, gevarieerd nat en
Het is van belang om goede afspraken te maken over het beheer en onderhoud.
droog, met aanleg van kleine landschapselementen voor de drie belangrijkste doelsoorten:
Het betreft het beheer van een compleet multifunctioneel gebied en niet van een enkel
•
das;
perceel. Partijen zoals Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, gemeente, Rijk, provincie en
•
kamsalamander;
private eigenaren moeten samenwerken. Enkele vormen van beheer en onderhoud zijn:
•
levendbarende hagedis.
•
randenbeheer;
Het versterken van de habitat van deze drie doelsoorten betreft een brede zone en
•
perceelbeheer;
beperkt zich niet enkel tot het tracé van de voormalige spoorlijn. Deze zone is multi-
•
soortenbeheer.
functioneel en herbergt ook landbouw.
foto invoegen
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 23
Het Duits Lijntje verbindt stad en land
24 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Reichswald Gennep De Maashorst
Zeeland
Cuijk Mill Haps
Uden
Het Groene Woud
Trentse Bossen
Veghel
Uedem
Goch Maasheggen
Uedemer Hochwald
Xanten
Wesel
Maasduinen Sandheide
Boxmeer
Schijndel
Tüschenwald
Vlagheide Boxtel
5km
St.Oedenrode
3.2 Verbind stad – land
zal bijvoorbeeld noodzakelijk zijn op plekken waar het oude tracé is bebouwd of een ecolo-
Het Duits Lijntje verbindt steden en dorpen met het omliggende recreatieve landschap. Door
gische bijzondere waarde is aangetroffen.
de geografische oost-west ligging van de voormalige spoorlijn, haaks op het noord-zuid georiënteerde landschap, krijgt men het tracé volgend, een bloemlezing van de eigen leefom-
Voor bezoekers van buiten de regio zal het realiseren van een doorgaande recreatieve
geving. De verschillende landschappen zijn in de vorige paragraaf beschreven.
verbinding de regio leesbaar en toegankelijk maken. Zowel de landschappen als de kernen die het Duits Lijntje doorkruist worden ontsloten en beleefbaar gemaakt. Zowel voor de lief-
In de regio Noordoost Brabant liggen aan het Duits Lijntje enkele grotere en minder grote
hebber die de gehele route wil affietsen tot dagjesmensen die een klein deel willen verken-
kernen zoals Boxtel, Schijndel, Veghel, Uden, Mill en Haps, samen goed voor zo’n 125.000
nen door middel van een arrangement: de verbinding is de basis, de verschillende soorten
inwoners. Wanneer de omliggende gemeenten en kernen in ogenschouw worden genomen
gebruik zijn eindeloos.
inclusief het Limburgse Gennep verbind het Duits Lijntje circa 250.000 mensen! En dan is het Duitse deel van het lijntje nog niet meegerekend. Het inzetten van het Duits Lijntje als recreatieve fietsverbinding biedt de mogelijkheid om de grootste recreatie- en natuurgebieden in de regio beter te ontsluiten en onderling te verbinden: van Het Groene Woud, via De Maashorst naar de Maasheggen en Maasduinen. 250.000 mensen die in de nabijheid van het Duits Lijntje wonen worden hiermee letterlijk verbonden met de omliggende natuur- en recreatiegebieden en gestimuleerd om al wandelend of fietsend de natuur in te gaan in plaats van met de auto. Door de fietsroute op te nemen in de het bestaande knooppunten netwerk kunnen lokale ommetjes en rondjes, waarvan deels onderdeel van het Duits Lijntje, gemakkelijk kunnen worden gevolgd De opkomst van de e-bike maakt het mogelijk om ook de bestemmingen te bezoeken en rondjes te maken die iets verder weg liggen. De fietsverbinding over en langs het Duits Lijntje zal zoveel mogelijk, daar waar mogelijk het oude tracé volgen. Incidenteel zal parallel aan het oude tracé of met een klein ommetje een alternatief geboden worden zonder dat dit de continuïteit van de gehele route beperkt. Dit Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 25
Principe #2 Realiseer een doorgaande recreatieve fiets- en wandelroute op of bij het tracĂŠ
26 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Het Duits Lijntje wordt de aantrekkelijke verbinding tussen woongebieden, het buitengebied en de grote natuurgebieden. De verbinding zelf heeft al een ontspannen sfeer en maakt onderdeel uit van bestaande recreatieve netwerken. Recreatief programma nabij de verbinding krijgt een adres aan de lijn en daar waar een beek wordt gekruist is er zicht op het stromende water.
Belangrijke aspecten van de recreatieve verbinding
AANTREKKELIJKE VERBINDING REALISEREN
OPNEMEN IN BESTAANDE RECREATIEVE NETWERKEN
Het realiseren van een doorgaand recreatief fietspad met een minimale breedte van 0,50m,
Het fietspad is toegankelijk voor fietsers en wandelaars. Reeds bestaande paden op het tra-
uitgevoerd in grind, schelpen of een andere halfverharding. Een verharde uitvoering, bijvoor-
cé dienen direct opgenomen te worden in bestaande routenetwerken, zoals het fietsknoop-
beeld in beton of asfalt, is niet toegestaan. Indien het realiseren van het pad niet mogelijk
puntennetwerk of wandelnetwerken. Als een nieuw deel wordt opgeleverd, dan moet
is wegens een eigendom of een hoge ecologische kwetsbaarheid (dassenburcht), moet een
deze eveneens zo snel mogelijk opgenomen worden. Bestaande netwerken zullen het Duits
alternatieve en duidelijk gemarkeerde route beschikbaar zijn. Bij voorkeur is de vormgeving
Lijntje kruisen bij voormalige spoorwegovergangen. Op deze plekken dienen de knooppun-
van de afsluiting van het tracé dusdanig dat deze oogt als een onderbreking van de route.
ten (keuzemomenten) in de bestaande recreatieve netwerken gerealiseerd te worden. Als
Bij kruisende infrastructuur, zoals provinciale wegen, moet een veilige oversteek in twee
quick win kan het Duits Lijntje ingesteld worden als Lange Afstand Wandelroute (LAW), zo
fasen gerealiseerd worden. Het fietspad heeft op deze plekken niet per se voorrang.
veel mogelijk voerend over het tracé.
foto invoegen
foto invoegen
foto invoegen
ZICHTBAAR MAKEN BESTAANDE RECREATIEVE INITIATIEVEN
NIEUWE PLEKKEN MAKEN
Bestaand recreatief programma of programma wat daar bij aansluit zoals streekwinkels
Om te zorgen voor genoeg aantrekkelijke momenten in de route dienen nieuwe
moeten de kans krijgen zich te richten op het Duits Lijntje. Het opnemen van deze streek-
plekken gemaakt te worden waar men kan rusten of een vista heeft op het omringende
bestemmingen in een slimme app of routeplanner is hiervoor een goede mogelijkheid. Met
landschap. De meest voor de hand liggend plek om bijvoorbeeld een uitzichtpunt te maken
borden langs de route moet terughoudend worden omgegaan. Het verdient de voorkeur
met een bankje en een fietsenrek is daar waar het Duits Lijntje een beek oversteekt. In een
deze te integreren met en concentreren op de plekken waar al bestaande informatiepanelen
aantal beken wordt al gekanood. De aanleg van een kleine steiger versterkt deze plek nog
van het Duits Lijntje staan. Een voorwaarde is dat zijpaden die direct naar de recreatiefaci-
meer. Op de hogere gronden en in bossen kan heel selectief een uitkijktoren gerealiseerd
liteiten voeren goed worden aangesloten op het tracé. De inrichting van de zijpaden dient
worden in de nabijheid van het Duits Lijntje.
aan te sluiten bij het extensieve karakter van het fietspad.
foto invoegen
foto invoegen
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 27
Het Duits Lijntje verbindt wonen en werken
28 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Cuijk A73 Goch Gennep
Uedem Xanten
A77 A50
Uden
Boxmeer
Wesel
A57
Schijndel Veghel A2
5km
Boxtel
3.3 Verbind wonen - werken
deel van het woon-werkverkeer per auto vervangen door fietsverkeer. Hierdoor verbe-
Het Duits Lijntje verbindt woon- met werkgebieden. Het bebouwingspatroon van Bra-
tert ook de betrouwbaarheid van de logistieke bereikbaarheid van Veghel. Ook worden
bant lijkt op een sterrenhemel. Woon- en werkgebieden wisselen elkaar in rap tempo
de centra van Schijndel, Veghel en Uden beter bereikbaar. De historische functie als
af. Rond het Duits Lijntje bevinden zich een drietal grote concentraties van geclusterde
vervoersas wordt in ere hersteld en krijgt een nieuwe invulling. De aanwezige rails tus-
woon- en werkgebieden: rondom Boxtel, het gebied Schijndel-Veghel-Uden en de
sen Boxtel en Veghel kunnen worden behouden zodat alle opties ten aanzien van een
kernen Cuijk-Boxmeer-Gennep aan weerszijden van de Maas. Alleen al de bedrijven-
eventuele reactivering van de spoorlijn op lange termijn open gehouden worden. Door
terreinen in Veghel bieden ruim 25.000 banen. Voor heel Veghel is dit aantal 40.000.
middel van bijvoorbeeld een tijdelijke inrichting van het Duits Lijntje of het introduceren van
Schijndel-Veghel-Uden zijn gezamenlijk zelfs goed voor 90.000 banen. Het Duits Lijntje
parallelle routes is het ook op korte termijn mogelijk om de potentie van het lijntje als snelle
kan een belangrijke rol gaan spelen in groener en gezonder woon-werkverkeer, name-
en comfortabele fietsroute te benutten.
lijk in de vorm van een comfortabele en korte fietsroute. Doordat het Duits Lijntje als rechte lijn door het landschap is aangelegd, biedt het de kortst mogelijke route tussen
Rond Cuijk-Boxmeer-Gennep biedt het Duits Lijntje als comfortabele fietsroute tussen
belangrijke woon- en werkbestemmingen.
de Beugenseweg in Oeffelt en de Randweg in Gennep de mogelijkheid om de robuustheid van de Maas kruisende verbinding te bevorderen. In combinatie met het
De fiets is een geliefd verplaatstingsmiddel en het gebruik zit de laatste jaren in de lift.
koppelen aan snelle fietsroutes richting de treinstations van Cuijk en Boxmeer en het
Volgens het CBS worden in de ochtendspits meer ritten gemaakt met de fiets dan met
Maasziekenhuis biedt de nieuwe invulling van het Duits Lijntje meerwaarde voor de
de auto. Uiteraard zal dit per regio of stad verschillen. De opkomst van de e-bike leidt
regionale bereikbaarheid van voorzieningen.
er toe dat mensen bereid zijn om grotere afstanden af te leggen tussen huis en werk. Hierdoor worden fietsafstanden tussen 10 en 15 kilometer de norm.
Niet geheel onbelangrijk om te noemen is het effect op de gezondheid. TNO en het CBS hebben becijferd dat fietsers gemiddeld langer leven dan autoforensen en minder
Een groter fietsgebruik leidt tot afname van de file- en congestiedruk. In het gebied
dagen verzuimen.
Schijndel-Veghel-Uden loopt de snelweg A50 vol rond de op- en afritten in de spitsuren. Vrachtverkeer en woon-werkverkeer is gemengd en staat in toenemende mate achter elkaar in de file. Het Duits Lijntje als comfortabele en snelle fietsroute tussen de Europalaan/Rooiseweg in Schijndel en de Zeelandsedijk nabij Vliegbasis Volkel kan een Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 29
Principe #3 Realiseer ten behoeve van de dichter bevolkte gebieden een comfortabele fietsroute op of bij het tracĂŠ.
30 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Het Duits Lijntje wordt de comfortabele verbinding tussen de grootste woon- en werkgebieden. De verbinding is een snel alternatief voor de auto en is opgenomen in de bestaande hoofdfietsnetwerken. Het Duits Lijntje is een schakel in het dagelijkse ritme van mensen en verbindt huis, werk, winkel en school. Bestaand en nieuw programma krijgt een adres aan de vernieuwde verbinding.
Belangrijke aspecten van de woon-werkverbinding
COMFORTABELE FIETSROUTE REALISEREN
COMBINEREN MET ECOLOGISCHE WAARDEN
Het realiseren van een comfortabele fietsroute ten behoeve van de dichter bevolkte gebie-
Naast het fietspad ligt aan minimaal één zijde een struinpad. Om het pad samen te laten
den. Het pad wordt uitgevoerd in asfalt. Het verkeer op het fietspad krijgt voorrang op het
gaan met de ecologische waarde van het Duits Lijntje zal op regelmatige afstand een passa-
overige verkeer. Kruispunten met het Duits Lijntje dienen hiervoor te worden aangepast
ge onder het pad worden gerealiseerd. Daarnaast zullen keien en/of kleine stapels van het
zodat het kruisende verkeer afremt. Mocht dit onhaalbaar zijn, dan moet kruisende infra-
oude spoorgrind naast het pad zorgen voor aantrekkelijke plekken voor de kamsalamander,
structuur in twee fasen oversteekbaar zijn.
zodat ze minder geneigd zijn om zich op te houden op het asfalt.
VERBINDEN MET HOOFDFIETSNETWERKEN EN RELEVANTE BESTEMMINGEN Het fietspad dient opgenomen te worden in de lokale hoofdfietsnetwerken. De bebording en routing dient aangepast te worden, mede doordat het Duits Lijntje voor veel bestemmingen de snelste route wordt. Bestaande en eventueel nieuwe bedrijventerreinen worden voor fietsverkeer direct ontsloten vanaf het Duits Lijntje. Individuele bedrijven aan het Duits
FACILITEITEN BIEDEN
Om te zorgen voor voldoende comfort en gemak, dienen nieuwe plekken gemaakt
te worden waar service wordt geboden aan forensen. Voorbeelden zijn fietsenrekken, oplaadpunten voor elektrische fietsen en watertappunten voor lange afstandsfietsers. Ook de vestiging van bijvoorbeeld een crèche op een intensief knooppunt met het Duits Lijntje kan bijdragen aan het comfort en daarmee gebruiksgemak van de fietsverbinding.
Lijntje kunnen bijvoorbeeld hun fietsenstalling direct toegankelijk kunnen maken voor hun werknemers. De routes naar de verschillende dorps- en stadscentra dienen goed zichtbaar te zijn.
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 31
Het Duits Lijntje verbindt verleden en heden
32 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Keizer Wilhelm II verzet Bismarck en ‘t boerke
Sint Petersburgè
Lim
es
aslin
bedevaart
ie
Romeinen
g
vliegveld
post
ellin mst
industrie
a l-Ra
roof çLonden
Blauwe Brabander
Pee
moord
papierfabriek Ma
ontsporing pantsertrein
mariniers
oorlog
tsaren
bloedprocessie
5km
3.4 Verbind heden – verleden
Heden ten dage is vooral het nog grotendeels aanwezige spoortracé als zeer herkenbare lijn
Het Duits Lijntje verbindt het verleden met het heden. De rijke historie is deels nog fysiek
in het landschap het grootste relict. Daarnaast zijn nog een aantal stations, wachtershuizen,
aanwezig en deels als verhalen. De belangrijkste rode draad is het spoorverleden. Daar dankt
spoorbruggen, spoorwegovergangen, rails en brugpijlers overgebleven. In de loop der jaren
het Duitse Lijntje immers haar bestaansrecht aan. De verbinding dwars door nog tamelijk
zijn ter nagedachtenis aan het verleden nieuwe relicten, monumenten of verwijzingen bijge-
dunbevolkt land heeft de industriële ontwikkeling hier mede op gang geholpen. Doordat de
plaatst. In Gennep staat bijvoorbeeld een oude locomotief en in Mill een speeltoestel in de
spoorlijn grensoverschrijdend was en internationale treindiensten er gebruik van maakten,
vorm van een locomotief. Verhalen uit de oorlog hebben ook een fysieke plek gekregen. Zo
spreekt het tot op dag van vandaag tot de verbeelding. De vele onderzoeken en historische
is de ontsporing van de pantsertrein bij Mill te herkennen aan de asperges.
publicaties over de spoorlijn spreken boekdelen. Koningen, keizers en tsaren, allemaal hebben ze een blik geworpen op het langszoevende landschap.
Dat het plaatsen van nieuwe relicten die wellicht niet authentiek zijn juist bijdraagt aan de revival van het verleden, bewijst de studie ‘Companion to European Heritage Revivals’ (Eg-
De Eerste Wereldoorlog gooide roet in het eten in de ontwikkeling van het spoorvervoer
berts en Bosma, 2014). Hierin is onderzoek gedaan naar een aantal erfgoedroutes in Europa.
over de lijn. Nederland was neutraal en de buurlanden in oorlog. Het Duits Lijntje werd een
Gesteld wordt dat juist meerdere vormen van authenticiteit moeten worden omarmd. Het
zijlijn in het nationale netwerk. In de Tweede Wereldoorlog vervulde het een hele andere rol.
gaat om de beleving van de aanschouwer en wat hij of zij ermee associeert. Een voor-
Een Duitse pantsertrein, gevolgd door een trein infanteristen is over het Duits Lijntje doorge-
beeld hiervan is de herwaardering van de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse
stormd naar Uden. De overrompelde Nederlanders hebben tijdens de terugweg de pantser-
Waterlinie. Vele forten en bunkers in deze voormalige militaire stellingen zijn gerestaureerd
trein ter hoogte van Mill laten ontsporen. Tijdens de bevrijding heeft de spoorlijn eveneens
en hebben een nieuwe hedendaagse functie gekregen. In Fort Beemster is bijvoorbeeld een
een rol gespeeld, maar nu voor de geallieerden.
wellnes-complex gerealiseerd en in Fort Vechten bij Utrecht worden cultuur, natuur en historie gecombineerd op een multifunctioneel evenemententerrein. Het beheer-, onderhoud- en
Een ander thema in de historie van de spoorlijn is religie. In Duitsland ligt niet ver van de
renovatiewerk maken deel uit van dagactiviteiten en re-integratietrajecten, waar vakgerichte
lijn de bedevaartplaats Kevelaer. Vele Nederlandse pelgrims gingen daarheen. Andersom
opleidingen en cursussen gegeven worden. Een ander voorbeeld is Streektransferium De Li-
bezochten veel Duitse pelgrims de processie in Boxmeer en naar alle waarschijnlijkheid ook
nielanding aan de A27 bij Nieuwegein. Bezoekers kunnen in het restaurant en de winkel te-
de bloedprocessie in Boxtel.
recht voor streekproducten. Recreanten parkeren hun auto en verkennen daarna te voet, per fiets of per kano het Eiland van Schalkwijk en de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 33
Principe #4 Historie moet beleefbaar en tastbaar zijn
34 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Het Duits Lijntje en de regio kennen een bewogen geschiedenis. De nog bestaande, ooit bestaande en nooit bestaande relicten en verhalen worden beleefbaar. Het markeren van de nummers van de wachtposten geeft maat en schaal aan de voormalige spoorlijn. Over enige tijd zullen mensen aan elkaar vragen of ze hebben geslapen bij wachtpost 29, vertellen dat de dassen zich bij 32 hebben genesteld en vertellen dat ze het stuk tussen 3 en 17 ĂŠcht moeten zien.
Belangrijke aspecten van beleefbare cultuurhistorie
BESTAANDE RELICTEN ACTIVEREN
NIEUWE RELICTEN TOEVOEGEN
Bestaande relicten van het Duits Lijntje dienen te worden gerestaureerd en waar mogelijk
Het moet mogelijk zijn om nieuwe relicten toe te voegen, verwijzend naar het spoor,- oor-
een openbare functie krijgen. Dit geldt voor de stations, baanwachtershuisjes, seinen, wis-
logs-, reis-, of religieus verleden. Het nieuwe relict hoeft niet per se authentiek te zijn, als
sels, overgangen en wachtposten. Eventueel oude rails kunnen geïntegreerd worden in het
het maar bijdraagt aan de beleving en het tastbaar maken van de vele rijke historische
fietspad. Oud spoorgrind kan blijven liggen of worden verdeeld in kleine stapels in de berm
thema’s.
van het tracé als aantrekkelijke plaats voor bijvoorbeeld de kamsalamander.
foto invoegen
foto invoegen
foto invoegen
MARKEREN WACHTPOSTEN
foto invoegen
VERHALEN BELEEFBAAR MAKEN
De nummering van de wachtposten dient zichtbaar gemaakt te worden. Op een aantal
Verhalen die zich op of rond het Duits Lijntje hebben afgespeeld (of mythes) moe-
plekken staan nog wachtposten, op sommige plekken zijn ze gesloopt en op sommige plek-
ten beleefbaar gemaakt te worden. Voor een deel is dit al gedaan in de vorm van informa-
ken hebben ze nooit gestaan. De vormgeving van de nummering is vormvrij. Dit kan gedaan
tiepanelen, kunstwerken, lesprogramma’s, website en een app. Dit dient te worden voortge-
worden door een subtiele markering op het pad, als folly, kunstwerk, etc. Het zichtbaar
zet en waar nodig nieuw leven worden ingeblazen, zodat de verhalen niet worden vergeten.
maken van de nummers geeft adressen en oriëntatie aan het Duits Lijntje.
foto invoegen
foto invoegen
foto invoegen
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 35
Het Duits Lijntje verbindt droom en realisatie
36 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
woningen!
pluktuin!
zipline!
industrie!
zorghoeve!
festival!
railfiets!
brouwerij!
park!
museum!
camping!
5km
3.5 Verbind droom - realisatie
transformatie binnen de regio. Het is juist ook deze dynamiek die het mogelijk maakt
De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje is een uitnodiging aan eenieder die goe-
het tevens te sleutelen aan het perspectief voor het Duits Lijntje.
de ideeën en initiatieven heeft om de aantrekkelijkheid van de regio te verbeteren en de economische vitaliteit ervan te versterken. Het Duits Lijntje kan de verbindende fac-
Het combineren van de ideeën voor het Duits Lijntje met bestaande en nieuwe initia-
tor zijn van een diverse reeks aan maatschappelijke en economische activiteiten. In de
tieven en ruimtelijke dynamiek biedt een kansrijke strategie om de regio opnieuw te
hoofden van ondernemers en betrokken bewoners borrelen vast allerlei initiatieven die
laten profiteren van de potentie van deze robuuste structuur.
direct of zijdelings te maken hebben met het Duits Lijntje. Niet alleen in de vorm van fysieke gebouwen en structuren, maar ook in de vorm van tijdelijke evenementen. Met het Duits Lijntje als fysieke verbinding kunnen er nog meer ideeën ontlokt worden. De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje legt het verband hiertussen. Ook op andere plekken in de regio, zoals bijvoorbeeld bij de Maashorst en de Vlagheide, zien we dat dergelijke verbanden tussen goede ideeën, het bedrijfsleven, nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en een faciliterende overheid tot vruchtbare en verrassende resultaten kan leiden. Tegelijkertijd is de geplande ruimtelijke dynamiek in de regio groot. Zo wordt er de komende jaren op verschillende plekken flink geïnvesteerd in het versterken van bestaande groenblauwe verbindingen en het realiseren van nieuwe. In het kader van het Deltaprogramma Maas wordt gewerkt aan een waterveilige en landschappelijk waardevolle rivier. Daarnaast zijn er diverse woningbouwplannen in de regio, zoals bij Hooghekke in Schijndel en in Uden-Zuid. Verschillende bedrijfsterreinen worden uitgebreid of gerevitaliseerd en soms zelfs voorzien van nieuwe culturele en commerciële hotspots (zoals rondom CHV Noordkade in Veghel). Er is ruimte voor nieuwe recreatiegebieden rondom de kernen. Deze voorbeelden zijn slechts een greep uit de geplande Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 37
Principe #5 Het Duits Lijntje biedt een podium aan nieuwe ontwikkelingen / programma / gebruik mits ...
38 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Het Duits Lijntje transformeert van achterkant naar voorkant in dorp en stad. IdeeĂŤn en initiatieven krijgen een plek op het voormalige trace, mits een bijdrage wordt of is geleverd aan de voorgaande vier basisprincipes. Het Duits Lijntje is niet alleen plek uit het verleden, maar ook een plek voor de toekomst.
Belangrijke aspecten van het toestaan van nieuwe initiatieven
ORGANISEER EVENEMENTEN
REALISEER NIEUWE PUBLIEKE FUNCTIES
Organiseer evenementen die bijdragen aan de bekendheid van het Duits Lijntje of andere
Voeg nieuw publiek toegankelijk programma toe aan of in de nabijheid van het Duits
relevante regionale aspecten. Het Duits Lijntje biedt bijvoorbeeld rondom bestaande parken
Lijntje, waarmee de voormalige spoorlijn een nieuwe hedendaagse betekenis krijgt. De
of verlaten rangeerterreinen de ruimte om iets te organiseren. Indien een evenement wordt
nieuwe functie kan gerelateerd zijn aan de vier voorgaande principes, maar kan ook bijdra-
georganiseerd, houdt dan de overige vier principes in het vizier:
gen aan andere aspecten van de lokale en regionale identiteit. Let op de volgende zaken:
•
•
verstoor lokaal geen bijzonder ecologisch evenwicht en draag eventueel bij aan een lokaal ontwikkel- en beheerfonds voor natuur;
verstoor lokaal geen bijzonder ecologisch evenwicht en draag eventueel bij aan een lokaal ontwikkel- en beheerfonds voor natuur;
•
zorg bij versperring van de route voor een omleiding;
•
de doorgaande route mag niet versperd worden en/of draag evt. bij aan de aanleg;
•
betrek aanwezige historische relicten in het evenement en markeer wachtposten.
•
betrek aanwezige historische relicten en markeer wachtposten.
foto invoegen
foto invoegen
REALISEER NIEUW PUBLIEK DOMEIN
foto invoegen
VERBIND PRIVATE ONTWIKKELINGEN
Voeg nieuwe openbare ruimte toe aan of in de nabijheid van het Duits
De ruimtelijke dynamiek in de regio is groot. Er vinden veel ontwikkelingen of
Lijntje, waarmee de voormalige spoorlijn een nieuwe hedendaagse betekenis krijgt. Het
herbestemmingen plaats van bedrijventerreinen, woongebieden, agrarische complexen, na-
ontwerp van de openbare ruimte kan gerelateerd zijn aan de vier voorgaande principes,
tuur, mobiliteit, erfgoed, water, etc. Ontwikkelingen die in de nabijheid liggen van het Duits
maar kan ook bijdragen aan andere aspecten van de lokale en regionale identiteit:
Lijntje zouden zich moeten relateren aan deze landschappelijke structuur en doorgaande
•
verstoor lokaal geen bijzonder ecologisch evenwicht en draag eventueel bij aan een
recreatieve route. Op deze manier wordt een regionale structuur versterkt en ontstaat er
lokaal ontwikkel- en beheerfonds voor natuur;
samenhang. De basisprincipes bieden een kwalitatief kader voor de regionale ruimtelijke
•
de doorgaande route moet herkenbaar zijn in het ontwerp;
dynamiek. Voor een aantal opgaven is dit nader uiteengezet in hoofdstuk 5.
•
betrek aanwezige historische relicten in het ontwerp en markeer wachtposten.
foto invoegen
foto invoegen
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 39
foto invoegen
40 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
4 De basisprincipes toegepast De vijf basisprincipes vormen een kwalitatief kader voor het Duits Lijntje en haar omgeving. De uitwerking zal per locatie verschillen. Om te laten zien hoe de principes mogelijkerwijs ruimtelijk uitpakken en wat het effect kan zijn op de omgeving, is voor een zestal typische gebieden in de regio een voorbeelduitwerking gemaakt. Dit zijn: •
het riviergebied;
•
het beekdal;
•
het bosrijkgebied;
•
het agrarisch gebied;
•
het gemengd gebied (incl. wonen);
•
het industriegebied.
In de voorbeelduitwerking is ieder van de principes toegepast op het Duits Lijntje en haar omgeving. Het transformeren van het Duits Lijntje als verbinding en het toevoegen van nieuwe plekken heeft niet alleen effect voor de voormalige spoorlijn zelf, maar heeft ook effect op de omgeving. Voor ieder gebied is ook een doorsnede van het Duits Lijntje toegevoegd om op hoofdlijnen de karakterverschillen te duiden. In het beekdal is zicht op het landschap belangrijk (niet te veel ondergroei), in het bosgebied lost het Duits Lijntje als het ware op, in het agrarisch gebied is het een groene contramal van het gecultiveerde land en in bebouwd gebied heeft het Duitse Lijntje parkachtige kwaliteiten met ruimte voor waterberging en natuur.
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 41
Voorbeelduitwerking riviergebied (Maas)
Netwerk Voet- en fietsveer
Nieuwe plek Uitkijkplatform
Harde verbinding Passage
42 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Route NIeuw pad Route Scheiden van ander verkeer
Voorbeeld
Voorbeeld
4.1 Voorbeelduitwerking rivier (Maas) Het Duits Lijntje steekt tweemaal een grote rivier over: de
In het geval van de Maasbrug bij Gennep zou een lichte Principe 2 - Recreatieve verbinding
Maas in Nederland en de Rijn in Duitsland. De spoorbrug
fietsbrug aan de zuidkant gerealiseerd kunnen worden. De brugpijlers zijn hier gedimensioneerd op twee bruggen,
over de Maas is na de Tweede Wereldoorlog vervangen door
Een aangename oversteek voor recreanten is van groot
een brug voor het wegverkeer. In Duitsland is de brug over
belang. Dit kan door het voetpad duidelijk te scheiden van
de Rijn alleen nog te herkennen aan de twee bruggenhoof-
sneller verkeer, inclusief fietsers. Een andere manier is door
den.
het bieden van (seizoens)alternatieven zoals een voetveer. Principe 1 - Landschappelijke verbinding
Voorbeeld
terwijl er momenteel maar een ligt. Principe 4 - Beleefbare historie
De recreatieve netwerken aan weerszijden van de rivier
De brug is het middelpunt van de beleefbare historie. Daar-
worden op deze manier gekoppeld. Het meest spectaculaire
naast komen bij een rivierkruising vaak meerdere verhalen
uitzicht is op de brug zelf. Een klein uitkijkplatform kan aan
samen. Bij de Maas ligt bijvoorbeeld ook een linie en zijn de
De kruising met de rivieren is de plek waar het Duits Lijntje
de brug worden toegevoegd om recreanten een nieuwe plek
gevlochten Maasheggen van cultuurhistorisch belang. De
het makkelijkst kan verdwijnen als herkenbaar landschap-
te bieden om een rustige blik te werpen op bijvoorbeeld de
kunst is om alle verhalen en relicten gedoseerd en overzich-
pelijk element. Vanuit hoogwaterbescherming zijn de taluds
Maasheggen.
telijk te maken.
in buitendijks gebied een sta-in-de-weg. Om de ruim 90 kilometer lange landschappelijke structuur juist op deze
Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding
Principe 5 - Nieuwe initiatieven
belangrijke plekken herkenbaar te laten blijven, moet een evenwicht gezocht worden met de landschappelijke en
Een rivierkruising vervult meestal een belangrijke schakel in
Een mogelijk nieuw initiatief bij een rivier zou een tijdelijke
waterveiligheidsopgaven van de rivier. Extra grote faunapas-
de regionale woon-werk pendelstromen. Een comfortabele
lichtkunstinstallatie kunnen zijn. De brug kan rond histori-
sages in het talud kunnen bij hoogwater eveneens zorgen
fietsverbinding over het Duits Lijntje versterkt de fiets als
sche gebeurtenissen aangelicht worden en beter verankerd
dat de afvoer zo min mogelijk wordt geblokkeerd. Zachte
snel alternatief voor de auto. De fietsroute moet aansluiten
raken in het collectieve geheugen.
ecologische verbindingen zoals poelen parallel aan het tracĂŠ
op de hoofdfietsnetwerken aan weerszijden van de rivier en
kunnen het buitendijkse leefmilieu van de rivier koppelen
een logische verbinding maken naar voorzieningen(centra).
aan het binnendijkse gebied.
Bij voorkeur is de recreatieve stroom en de forensenstroom van elkaar gescheiden, omdat elk een andere snelheid kent. Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 43
Voorbeelduitwerking beekdal
OriĂŤntatie Pad naar bestaande camping Nieuwe plekken Bankje met vista op beekdal
Initiatief Boerenbedrijf verbreed met recreatie
Habitat Open plekken voor hagedis (lb) Beheer en onderhoud Randenbeheer
Struinpad Op spoordijk Bestaande relicten Laten liggen rails Zachte verbinding Hermeanderen beek
Nieuwe relicten Historische slagbomen
44 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Bestaande relicten Renovatie historische brug Harde verbinding Faunarichel aan brug
Voorbeeld
Voorbeeld
Voorbeeld
4.2 Voorbeekduitwerking beekdal
ecologische verbinding worden aangelegd in de vorm van
pende ecologische verbindingszone, bijv. door extra poelen,
Het Duits Lijntje doorkruist een aantal beekdalen, waaronder
faunapassages. Bij hoog water zorgen zij er tevens voor dat
grondwallen, keien en passages.
die van de Dommel, Aa, Raam en Niers. De beken stromen
er extra capaciteit is en de brug geen bottleneck is. Principe 4 - Beleefbare historie
hoofdzakelijk van zuid naar noord. Het unieke aan het Duits Lijntje is dat deze haaks op de beekdalen staat en zodoende
Principe 2 - Recreatieve verbinding
bijna alle beken in de regio verbindt. De plekken waar de
De brug over het beekdal zelf is het voornaamste relict in
voormalige spoorlijn de waterlopen kruist, zijn zeer bijzon-
Een doorgaande fiets- en wandelroute op of parallel aan het
het beekdal. Restaureren en onderdeel laten zijn van de
dere plekken in zowel ecologische als cultuurhistorische
Duits Lijntje heeft een hoge recreatieve waarde en is al een
route zijn hierbij belangrijk. Nieuwe relicten kunnen worden
betekenis.
belevenis op zich op weg naar een recreatieve bestemming.
toegevoegd, bijvoorbeeld historische spoorbomen die elders
Zicht op het beekdal is hierbij belangrijk, bijvoorbeeld door
hebben gestaan.
Principe 1 - Landschappelijke verbinding
te zorgen voor niet te hoge ondergroei. Bestaand recreatief programma zoals een camping kan direct aangesloten
Principe 5 - Nieuwe initiatieven
Het beekdal is de plek waar het natte ecologische leefmili-
worden door middel van een klein paadje. In de buurt van
eu van de beek en het van overwegend droge ecologische
de beek zelf kan een nieuwe plek worden gemaakt door
Rondom de kruising tussen Duits Lijntje en een beek zijn
leefmilieu van het Duits Lijntje elkaar ontmoeten. Het
een bankje te plaatsen met een vista op het beekdal of een
talloze recreatieve mogelijkheden zoals kanoĂŤn. Lokale on-
inrichten van het Duits Lijntje als landschappelijke verbinding
kleine steiger om de voeten even in het water te kunnen
dernemers zouden daar op in kunnen spelen. De onderne-
verknoopt deze twee structeren met elkaar. De aanleg van
dippen.
mer zou bijvoorbeeld kunnen investeren in een steiger nabij
poelen rondom het Duits Lijntje bevordert het leefklimaat voor de kamsalamander. In combinatie met het laten herme-
de brug die tevens openbaar toegankelijk is. Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding
anderen van de beek levert dit een zachte verbinding op met een gradiĂŤnt op van nat naar droog. De brug over de beek
De comfortabele fietsroute is niet toegepast in de voor-
kan eventueel uitgerust worden met een faunarichel om zo
beelduitwerking, maar zou wel kunnen voorkomen in een
de droge ecologische zones aan weerszijden van de beek
beekdal. Belangrijk is hierbij om te zorgen voor voldoende
te verknopen. Aan weerszijden van de brug kan een harde
maat, verbondenheid en gevarieerdheid van een parallel loRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 45
Voorbeelduitwerking bosrijkgebied
Wachtpost Nummer op uitkijktoren Nieuwe plekken Uitkijktoren
Habitat Gevarieerdheid aanbrengen
Struinpad Omleiding
46 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Voorbeeld
Voorbeeld
4.3 Voorbeelduitwerking bosrijkgebied
aan op het netwerk van onverharde en semi-verharde
Het Duits Lijntje loopt op sommige plekken door of scheert
bospaadjes, zodat ter plekke een ommetje gemaakt kan
soms vlak langs bosgebied, zoals bij De Geelders, de Trentse
worden. Daar waar een ecologisch kwetsbare situatie is,
Bossen of rondom Gennep. Bossen kenmerken zich door
bijvoorbeeld rondom een dassenburcht in zoogtijd, kan het
Bestaande relicten zouden bij voorkeur een publieke functie
hun rust en de mogelijkheid om te ontsnappen aan de
recreatieve pad afgesloten worden. De vormgeving hiervan
moeten krijgen. Een uitkijktoren zou voorzien kunnen wor-
dagelijkse hectiek. In het toepassen van de principes dient er
oogt als een versperring van een doorgaande lijn. Door
den van een wachtpostnummer.
evenwicht te zijn tussen rust en reuring.
middel van markeringen wordt een omleiding aangeven. Door niet al te opvallende markeringen te gebruiken krijgt
Principe 1 - Landschappelijke verbinding
Voorbeeld
Principe 4 - Beleefbare historie
Principe 5 - Nieuwe initiatieven
de omleiding een spelelement (‘zoek de volgende pijl’) en wordt hiermee een attractie op zich. Nieuwe plekken voor
Een nieuw initiatief in een bosrijkgebied zouden georga-
Het Duits Lijntje als landschappelijke verbindingen door
recreanten in het bosgebied zijn bijvoorbeeld rustplekken
niseerde wandeltochten kunnen zijn met een thema zoals
bosgebied biedt de mogelijkheid om de gewenste gevari-
met bankjes aan de rand van een open plek of bijvoorbeeld
‘voedsel uit het bos’. Vanaf een Natuurpoort of andere
eerdheid in de habitat van de doelsoorten te brengen. Denk
een nieuwe uitkijktoren om over de boomtoppen uit te
recreatieve bestemming zouden deze geïnitieerd kunnen
aan het toevoegen van zachte verbindingen zoals kleine
kijken.
worden. Op een aantal plaatsen worden al wandeltochten
poelen, open plekken en keien. Het Duits Lijntje lost bijna op in zijn omgeving. Beheer en onderhoud aan bijvoorbeeld het
georganiseerd. De wandeltocht is een mix van beleving van Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding
en educatie over de natuur en historie.
open houden van open plekken zou bijvoorbeeld uitgevoerd kunnen worden door vrijwilligers of in het kader van een
De comfortabele fietsroute is niet toegepast in deze voor-
educatie programma.
beelduitwerking, maar zou wel kunnen voorkomen in een bosgebied. Belangrijk is hierbij om te zorgen voor voldoende
Principe 2 - Recreatieve verbinding
maat, verbondenheid en gevarieerdheid van een parallel lopende ecologische verbindingszone, bijv. door extra poe-
De recreatieve verbinding ontsluit het bosgebied voor vele
len, grondwallen en keien. Daarnaast zou op regelmatige
inwoners in de omgeving. De inrichting als struinpad sluit
afstand een faunapassage moeten worden aangelegd. Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 47
Voorbeelduitwerking agrarisch gebied Wachtposten Zichtbaarheid nummer op bestaande wachtpost
Beheer en onderhoud Randenbeheer boer
Struinpad Tussen de oude rails Bestaande relicten Laten liggen oude rails
Netwerk Fietsknooppunt bij spoorwegovergang
Initiatief Pluktuin met toegang
Zachte verbinding Natte natuurgebied als stapsteen Zachte verbinding Verbreden sloten tbv. waterberging en ecologie Initiatief Transformatie landbouw + compensatie
48 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Voorbeeld
Voorbeeld
4.4 Voorbeelduitwerking agrarisch gebied
moeten grenzen aan het tracé van het Duits Lijntje. Op deze
Op vele plekken voert het Duits Lijntje door agrarisch
manier raakt de natuur niet te versnipperd en wordt de
gebied. De openheid van het gecultiveerde land staat in
lange landschappelijke structuur versterkt.
schril contrast met het veelal intensief begroeide spoortracé. Lopen of fietsend over het Duits Lijntje ontstaat bijna het
Voorbeeld
Principe 4 - Beleefbare historie Het begroeide tracé steekt af tegen de openheid van de
Principe 2 - Recreatieve verbinding
gevoel alsof men zich door een bos begeeft. In een aantal
omgeving en vormt hiermee het belangrijkste bewaarde relict. Andere relicten dienen zichtbaar te zijn. Bij bestaan-
gebieden zoals De Peel transformeert de landbouw door
Het Duits Lijntje als recreatieve verbinding door agrarisch
de wachtposten zou bijvoorbeeld de nummering op het
middel van intensievere en efficiëntere agrarische bedrijven.
gebied zorgt voor een aangename connectie tussen recrea-
gebouw in oude staat gebracht kunnen worden. Ook kan
tieve voorzieningen. De recreatieve route dient opgenomen
oude rails blijven liggen en kan het recreatieve struinpad er
te worden in bestaande netwerken zoals het fietsknoop-
naast gelegd worden.
Principe 1 - Landschappelijke verbinding
puntennetwerk. Bij een voormalige spoorwegovergang zal Het Duits Lijntje als landschappelijke verbinding in agrarisch
het Duits Lijntje andere netwerken kruisen. Hier zou een
gebied zorgt voor de gewenste diversiteit in deze omgeving
knooppunt met rustvoorzieningen zoals een bankje en een
en draagt bij aan een geschikte habitat voor de doelsoorten.
fietsenrek gerealiseerd kunnen worden.
Gekoppeld aan natuurlijke akkerranden en sloten ontstaat er een grofmazig natuurlijk netwerk. De sloten aan weerszijden
Principe 5 - Nieuwe initiatieven Een nieuw initiatief in agrarisch gebied zou een pluktuin of boomgaard kunnen zijn. Dit zijn redelijk grote publiekstrek-
Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding
van het spoortalud kunnen een natuurlijk karakter krijgen
kers en zouden zowel per weg als aan het recreatief pad ontsloten moeten worden. Bijdrage aan extra robuustheid
door zachtere oeverranden en eventueel worden vergroot
De comfortabele fietsroute is niet toegepast in de voor-
van de ecologische zone met eetbare gewassen zou een van
om eveneens te dienen als waterbuffer. In droge tijden
beelduitwerking, maar zou wel kunnen voorkomen in
de maatregelen kunnen zijn om het nieuwe programma en
kan dit water benut worden door agrarische bedrijven. Het
agrarisch gebied. Belangrijk is hierbij om te zorgen voor
het Duits Lijntje beiden te versterken.
beheer zou bijvoorbeeld uitgevoerd kunnen worden door
voldoende maat, verbondenheid en gevarieerdheid van een
een lokaal collectief van agrarische ondernemers. Bij natuur-
parallel lopende ecologische verbindingszone, bijv. door
compensatie ten gevolgen van bijvoorbeeld het intensiveren
extra poelen, grondwallen, keien en passages.
van een agrarisch bedrijf, zouden de compensatiegebieden Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 49
Voorbeelduitwerking woon-/ gemengd gebied
Struinpad Grindpad naast snelfietspad
Zachte verbinding Parkzone met waterberging
Comfortabele fietsroute Voorrang op ander verkeer Nieuwe plekken Overstappunt fiets-auto met service
Harde verbinding Kleine faunapassages
Wachtposten Nummers als speeltoestel
Netwerk Koppelen aan hoofdfietsnet Zachte verbinding Koppelen hoofdgroenstructuur OriĂŤntatie & nieuwe plekken Nieuwe ontwikkelingen met voorkant naar Duits Lijntje Initiatief Festival
50 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Voorbeeld
Voorbeeld
4.5 Voorbeelduitwerking woon-/gemengd gebied Het Duits Lijntje doorsnijdt een aantal grote en kleine
Voorbeeld
voorbeeld tijdelijk in gebruik door een evenement, dan moet Principe 2 - Recreatieve verbinding
woongebieden en voert langs voorzieningenclusters. In deze
een goed (tijdelijk) gemarkeerde bypass voorhanden zijn. Bestemmingen die interessant zijn voor forensen dienen goed
gebieden heeft het Duits Lijntje een parkachtige kwaliteit en
De inrichting als recreatieve verbinding betekent dat het
aangehaakt te zijn op de verbinding. Denk aan winkels,
een positief effect op het woon- en leefklimaat.
Duits Lijntje de toegangspoort wordt tot het buitengebied.
scholen en andere voorzieningen. Nieuwe plekken aan de
Door de gestrektheid zijn de afstanden korter en wordt een
route staan in het teken van service. Bij kruisende toegangs-
bezoek aan bijvoorbeeld een natuur- of recreatiegebied
wegen kunnen parkeerplaatsen, elektrische oplaadpunten
Principe 1 - Landschappelijke verbinding
laagdrempeliger. Daarnaast wordt fietsen en wandelen gesti-
en automatische fietsverhuurlocaties (zoals voor de OV-fiets)
Het Duits Lijntje als landschappelijke verbinding is een
muleerd en zijn minder mensen geneigd de auto te pakken
gerealiseerd worden
groene dooradering van het bebouwd gebied. Voor een
om even de natuur in te gaan. Indien een comfortabele
robuust aansluitend netwerk op regionale schaal zou op de
fietsverbinding wordt aangelegd, moet er gezorgd worden
meest verstedelijkte plekken gekeken moeten worden naar
voor een prettig alternatief voor wandelaars, bijvoorbeeld in
een bypass of alternatief. Desalniettemin heeft de toepas-
de vorm van een grindpad naast het fietspad.
sing van zachte en harde ecologische inrichtingselementen een positief effect op de leefomgeving en kan een ‘doodlo-
Principe 4 - Beleefbare historie Bestaande relicten zouden bij voorkeur een publieke functie moeten krijgen. Wachtpostnummers zouden gerealiseerd
Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding
kunnen worden in de vorm van speeltoestellen.
pende’ ecologische verbinding beschouwd worden als een Principe 5 - Nieuwe initiatieven
groene inprikker. Bij kruisende wegen kunnen de parallel
Een comfortabele fietsverbinding over het gestrekte tracé
lopende slootjes voorzien worden van onderdoorgangen in
verkort de afstanden tussen wonen en werken aanzien-
plaats van duikers. De groene contramal van het bebouwd
lijk. Het fietspad van minimaal 3,5 meter breed voert bij
De langzaamverkeersstructuur van nieuwe woonwijken of
gebied zorgt voor lagere hittestress en biedt aan weerszijden
voorkeur over de spoordijk, krijgt voorrang op het overige
transformatiegebieden zouden aangesloten en/of gericht
van het talud kansen voor waterberging bij hevige regenval.
verkeer en is onderdeel van het hoofdfietsnet. Indien dit
moeten zijn op het Duits Lijntje. Eventueel aan te leggen
Indien het Duits Lijntje wordt gezien als een park, kan het
echt onmogelijk is, moet de kruisende infrastructuur in twee
parkzones in de plannen zouden eveneens gekoppeld moe-
beheer en onderhoud uitgevoerd worden door de gemeente
fasen oversteekbaar zijn. Als de verbinding niet mogelijk is
ten worden aan de voormalige spoorlijn.
of een buurtvereniging.
over de spoordijk, doordat het tracé verdwenen is of bijRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 51
Voorbeelduitwerking industriegebied Zachte verbinding Beplanting voor ecologie en tegengaan hittestress Zachte verbinding Poelen als stapstenen en waterberging,
Snelfietsroute Voorrang op ander verkeer OriĂŤntatie Fietsenstalling bedrijf direct bereikbaar vanaf fietspad Netwerk Opnemen in hoofdfietsnet
Struinpad Grindpad naast snelfietspad
Wachtposten In de vorm van folly
Initiatief Pad geadopteerd door een ondernemer Beheer en onderhoud Door ondernemer
52 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Voorbeeld
Voorbeeld
4.6 Voorbeelduitwerking industriegebied Het Duits Lijntje doorsnijdt een aantal industriegebieden. In
verkeer en is onderdeel van het hoofdfietsnet. Indien dit Principe 2 - Recreatieve verbinding
deze gebieden heeft het Duits Lijntje een parkachtige kwaliteit en een positief effect op werk- en vestigingsklimaat. Principe 1 - Landschappelijke verbinding
Voorbeeld
echt onmogelijk is, moet de kruisende infrastructuur in twee fasen oversteekbaar zijn. De fietsenstallingen van bedrijven
De inrichting als recreatieve verbinding betekent dat het
in de buurt van het tracé zouden direct toegankelijk moeten
Duits Lijntje een brug wordt tussen woongebieden en het
zijn vanaf de route voor werknemers. Nieuwe plekken aan
buitengebied. Een tocht door een industriegebied wordt
de route staan in het teken van service.
veraangenaamd. Indien een comfortabele fietsverbinding Principe 4 - Beleefbare historie
Het Duits Lijntje als landschappelijke verbinding is een groe-
wordt aangelegd, moet gezorgd worden voor een prettig
ne dooradering van een industriegebied. Voor een robuust
alternatief voor wandelaars, bijvoorbeeld in de vorm van een
aansluitend netwerk op regionale schaal zou op de meest
grindpad naast het fietspad. Het Duits Lijntje zorgt in het
Bestaande relicten zouden bij voorkeur een publieke functie
verstedelijkte plekken gekeken moeten worden naar een
industriegebied zelf ook voor een veraangenaming van het
moeten krijgen. Wachtpostnummers zouden gerealiseerd
bypass of alternatief. Bij kruisende wegen kunnen de parallel
werkklimaat. De inrichting als park of de koppeling aan een
kunnen worden in de vorm van follies of kunstobjecten.
lopende slootjes voorzien worden van onderdoorgangen in
bestaand park waar een rondje gelopen kan worden is uiter-
Nieuwe relicten, zoals oude locomotieven die elders hebben
plaats van duikers. De groene contramal zorgt voor lagere
mate geschikt om de benen te strekken en een frisse neus
gereden, zouden theoretisch een plek kunnen krijgen op of
hittestress en biedt aan weerszijden van het talud kansen
te halen tijdens de lunch. De inrichting van het park kan ook
nabij het tracé.
voor waterberging bij hevige regenval. Indien het Duits Lijn-
multifunctioneel worden uitgevoerd zodat het bij hevige
tje wordt gezien als een park, kan het beheer en onderhoud
regenval kan dienen als tijdelijke waterberging.
Principe 5 - Nieuwe initiatieven
uitgevoerd worden door de gemeente of een ondernemersvereniging. Een andere manier is het adopteren van een deel
Principe 3 - Comfortabele fietsroute
van de route inclusief ecologische zone. Hier staat tegenover
De langzaamverkeersstructuur van nieuwe bedrijventerreinen of transformatiegebieden zouden aangesloten en/of
dat de ondernemer bijvoorbeeld zijn beeldmerk mag verwer-
Een comfortabele fietsverbinding over het gestrekte tracé
gericht moeten zijn op het Duits Lijntje. Eventueel aan te
ken in het asfalt of in objecten langs de route.
verkort de afstanden tussen wonen en werken aanzien-
leggen parkzones in de plannen zouden eveneens gekop-
lijk. Het fietspad van minimaal 3,5 meter breed voert bij
peld moeten worden aan de voormalige spoorlijn.
voorkeur over de spoordijk, krijgt voorrang op het overige Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 53
54 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
5 Aan de slag 5.1 Hoe bereiken we ons doel
kent enerzijds dat realisatie van de visie niet op conventionele manier benaderd kan
In de voorgaande hoofdstukken is in beeld gebracht op welke wijze samenhang kan
worden. Anderzijds moeten we het ook niet moeilijker maken dan het is. De essentie
worden gebracht en hoe verbindingen gelegd kunnen worden tussen verschillende
van deze visie is dat we er met elkaar voor zorgen dat we lopende of toekomstige
regionale gebiedsopgaven en waar en hoe het tracé van het Duits Lijntje daarbij benut
ontwikkelingen zo vormgeven dat ze zo veel als mogelijk zullen bijdragen aan de uit-
kan worden. Hiermee vormt deze visie een goede basis voor verdere ontwikkeling.
gangspunten van deze visie en het grotere geheel.
Zonder actie blijft de visie echter slechts een verbeelding, een panorama in de verte. Om het hoofddoel van deze ontwikkelvisie te realiseren, het van west naar oost functi-
In dit hoofdstuk belichten we enkele aspecten en ontwikkelingen die ons hierbij be-
oneel en landschappelijk verbinden van verschillende gebieden en (regionale) gebieds-
hulpzaam kunnen zijn en kunnen bijdragen aan het gewenste eindresultaat. Daarmee
opgaven, is het wenselijk dat de visie haar vertaling krijgt in vervolgacties die bijdragen
willen we duidelijk maken dat het geschetste panaroma geen droombeeld is maar een
aan het gezamenlijk gewenste panorama.
realistisch eindplaatje.
Overeenkomstig eerdere besluitvorming in de Stuurgroep Duits Lijntje en conform
Zoals in de inleiding van dit hoofdstuk is aangegeven is een belangrijk uitgangspunt
de Uitvoeringsstrategie en -programma Groenblauwe structuren van AgriFood Capi-
voor de realisatie van deze visie voor de integrale gebiedsopgave Duits Lijntje dat er
tal wordt waar mogelijk aansluiting gezocht bij bestaande dynamiek en lopende of
geen afzonderlijke uitvoeringsorganisatie of programmabureau wordt ingericht. Dit
toekomstige ontwikkelingen. Er komt dus geen separaat uitvoeringsprogramma en
is ook niet nodig en gelet op de veelheid aan autonome partners niet praktisch. De
programma- of projectbureau specifiek voor de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje.
gewenste verbinding en samenhang kan gerealiseerd worden via de uitvoering van
De visie is als samenhangende integrale gebiedsopgave benaderd, waarin allerlei (sec-
allerlei lopende of toekomstige opgaven en ontwikkelingen en dus ook via de orga-
torale) opgaven met elkaar verbonden kunnen worden door gebruik te maken van de
nisaties van die betreffende opgaven of ontwikkelingen. De verschillende overheden
uitgewerkte ontwikkelprincipes. De gewenste verbinding en samenhang zullen gerea-
spelen hierbij een belangrijke rol, omdat zij voor wat betreft de uitvoering van deze
liseerd moeten worden via de uitvoering van allerlei lopende of toekomstige opgaven
ontwikkelingsvisie een belangrijke primaire taak hebben bij het realiseren van een goed
en ontwikkelingen (‘catch and steer-principe’). Mede gelet op de omvang van deze
woon-, werk- en leefklimaat (‘basics’). Het ligt dus voor de hand dat de verschillende
ontwikkeling (lengte 60 km), de veelheid aan betrokken (autonome) partners en de
overheden regie voeren en het voortouw nemen bij de realisatie van bijvoorbeeld de
vooralsnog aangenomen looptijd en scope van deze ontwikkeling (10 jaar), maakt dit
natuur- en landschapsontwikkeling en de infrastructuur. Dit betekent echter zeker niet
de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje tot een complexe gebiedsopgave. Dit bete-
dat andere partijen hierbij geen betekenisvolle rol kunnen spelen. Voor wat betreft de Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 55
gewenste cultuurhistorische en toeristisch-recreatieve ontwikkeling en ten behoeve van
gaat in gesprek met alle voor het proces relevante actoren en brengt deze ontwikke-
nieuwe initiatieven hebben de overheden primair een faciliterende en eventueel een
lingsvisie en de basisprincipes bij hen onder de aandacht en stimuleert de kwalitatieve
initiërende rol. De daadwerkelijke ontwikkeling hiervan wordt bij voorkeur opgepakt
toepassing daarvan. Deze ambtelijke trekker past het principe van ‘catch and steer’ toe
door ondernemers en maatschappelijke organisaties.
en onderhoudt daarvoor goede contacten met initiatiefnemers en/of projectorganisaties van relevante (ruimtelijke) opgaven en projecten. De ‘ambassadeur’ gaat verder op
Maar... wie ook uiteindelijk iets zal gaan oppakken, het begint er mee dat iedereen die
zoek naar energie in de maatschappij en verleidt, nodigt uit, verbindt en activeert loka-
hierin mogelijk een rol kan spelen, doordrongen raakt van de ontwikkelingsvisie ‘Het
le en regionale initiatieven en ideeën. Deze persoon benut de bestaande structuur van
Duits Lijntje Verbindt’ en het daarin gezamenlijk geschetste eindbeeld. Het is daarbij
overleg met de stuurgroep en de begeleidende ambtelijke werkgroep. Deze bestaande
van belang om de aandacht te richten op een brede zone aan weerszijden van de
overlegstructuur beoordeelt de vorderingen bij de realisatie van deze visie en vervult
voormalige spoorverbinding en de hieraan gelegen stedelijke kernen. Het gaat dus na-
een belangrijke rol bij het netwerken en verbinden en de monitoring en evaluatie. De
drukkelijk niet alleen om het tracé van de voormalige spoorlijn, maar om alle ontwik-
gewenste frequentie waarop de ambtelijke werkgroep en stuurgroep bij elkaar komt
kelingen op, aan of in de nabijheid van het tracé of anderszins, die een goede bijdrage
zal naar verwachting 1 à 2 keer per jaar zijn.
kunnen leveren aan het tot stand brengen van een robuuste oost-west verbinding en om de personen die bij die ontwikkelingen betrokken zijn.
Hoe meer mensen het gedachtegoed van deze visie uitdragen, hoe beter. Bij de drie werkateliers ten behoeve van de totstandkoming van deze visie zijn veel mensen be-
Vanuit het Programma Groen Blauw van AgriFood Capital is voor elke regionale ge-
trokken geweest vanuit relevante overheden zoals de aanliggende gemeenten, regio,
biedsopgave een bestuurlijk trekker aangewezen, zo ook voor deze gebiedsopgave.
provincie en waterschap, maar ook ondernemers en vertegenwoordigers van maat-
Hiervoor hebben wij aangegeven dat er in beginsel geen separate projectstructuur
schappelijke organisaties zoals heemkunde- en milieuverenigingen. Zij allen kunnen
zal worden opgericht voor deze regionale gebiedsopgave. Wij denken echter wel dat
ook ambassadeur zijn van deze visie en bijdragen aan de realisatie ervan door zelf hier
naast de bestuurlijke trekker, een regionaal georiënteerd ambtelijk inspirator onont-
aan bij te dragen en anderen te stimuleren hier eveneens aan bij te dragen.
beerlijk is. Deze ambtelijke trekker (of duwer) heeft min of meer een coördinerende rol bij de totstandkoming van deze visie maar dat zonder feitelijke bevoegdheden. Aan hem of haar wordt als ‘ambassadeur’ echter een belangrijke enthousiasmerende en stimulerende rol toegedicht bij het ‘richten’ van relevante ontwikkelingen. Hij of zij 56 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
5.2 Focus in beleid èn uitvoering
baar zijn proberen te concentreren rondom of in de nabijheid van het voormalige spoortracé,
Het is van wezenlijk belang dat bij alle ontwikkelingen die potentieel een bijdrage kunnen
zodat deze gronden bijdragen aan de robuuste landschappelijke verbinding of ruimte bieden
leveren aan het realiseren van deze visie, aandacht is voor de wijze waarop die ontwikkeling
aan recreatieve en/of verbindende doelstellingen. De praktijk leert dat er vaak goede moge-
een bijdrage zou kunnen leveren aan het onderling verbinden van gebieden en de realisatie
lijkheden zijn voor (vrijwillige) kavelruil waar uiteindelijk iedereen beter van wordt.
van een robuuste oost-west verbinding. Dit vraagt om focus. Natuurlijk zijn er ook altijd andere belangen waar rekening mee gehouden moet worden maar focus in beleid èn uitvoe-
Regeling kwaliteitsverbetering landschap
ring zijn onontbeerlijk om er voor te zorgen dat het geheel uiteindelijk meer wordt dan de
De regeling kwaliteitsverbetering landschap is gekoppeld aan de planvorming en uitvoering
som der delen. Dit geldt voor iedereen. We doen hier enkele suggesties:
van ruimtelijke ontwikkelingen. Hierover hebben we hiervoor al iets gezegd. Meer specifiek kunnen gemeenten er echter voor kiezen om beschikbaar komende middelen vanuit deze
Ruimtelijke planvorming en uitvoering
regeling in te zetten ten behoeve van een bijdrage aan realisatie van de visie ‘Het Duits
Het is cruciaal dat door alle relevante partijen bij ruimtelijke planvorming èn uitvoering
Lijntje verbindt.
gekeken wordt naar de wijze waarop ontwikkelingen een bijdrage kunnen leveren aan het onderling verbinden van andere (regionale) gebiedsopgaven en realisatie van de ontwikke-
Stimuleringskader Groen Blauw Diensten
lingsvisie ‘Het Duits Lijntje Verbindt’. In essentie komt dit er vaak op neer dat aandacht is
Vrijwel alle gemeenten betrokken bij de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje beschikken
voor een (landschappelijke) oost-west oriëntatie van de ontwikkeling en ongewenst ruim-
over de mogelijkheid om middelen vanuit het Stimuleringskader Groen Blauwe Diensten
tebeslag wordt voorkomen. Hiervoor zijn in deze visie de ‘basisprincipes voor ontwikkeling’
(STIKA) in te zetten voor landschapsontwikkeling of bijvoorbeeld ook ten behoeve van
geformuleerd.
recreatief medegebruik in de vorm van wandelpaden. De inzet van deze middelen is slechts mogelijk in gebieden die daartoe op kaart zijn aangeduid. Het verdient aanbeveling om bij
Grondbeleid
de inzet van STIKA-gelden prioriteit te geven aan plannen die bijdragen aan het realiseren
Veel van de betrokken gemeenten hebben substantiële grondportefeuilles. Het is belangrijk
van een robuuste verbinding rondom het Duits Lijntje om zo maximaal te kunnen bijdragen
deze grondportefeuilles strategisch te benutten. Door in het (gemeentelijk) grondbeleid
aan de landschappelijke verbindingen in de regio.
(ook) aandacht te hebben voor de visie ‘Het Duits Lintje Verbindt’ en de grondposities zo goed mogelijk hiervoor in te zetten kunnen in de praktijk win-win kansen worden benut. Zo
Fietsplannen
kunnen gemeenten bijvoorbeeld in het kader van het grondbeleid ruilgronden die beschik-
Een belangrijk onderdeel van deze visie is een doorgaande fietsverbinding die deels een reRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 57
creatief maar ook deels een woon-werk karakter zouden moeten krijgen. Bedrijven kunnen
gaat hier ook vanuit. De strategie is dus niet zozeer nieuwe financieringsbronnen te vinden
een belangrijke bijdrage leveren aan het stimuleren van het fietsverkeer door deze ambitie
maar om bestaande middelen zo in te zetten dat ze maximaal bijdragen aan meerdere
te ondersteunen maar ook door werknemers te stimuleren meer gebruik te maken van de
doelen en waar mogelijk ze tevens te benutten om aanvullende (co)financiering of subsidies
fiets voor woon- en werkverkeer via bijvoorbeeld een fietsplan en gunstige voorwaarden
binnen te halen.
voor mensen die met de fiets komen. Dit ondersteunt de doelstelling om het Duits Lijntje als verbindende fietsinfrastructuur een belangrijke rol in de regio te laten zijn.
Recentelijk is in opdracht van AgriFood Capital de ‘Financieringsstrategie Programma Groen Blauw’ gereed gekomen. Een belangrijke conclusie uit de ‘Financieringsstrategie Programma
5.3 Financiering
Groen Blauw’ is dat het Groen Ontwikkelfonds Brabant (GOB) de meest interessante optie
Voor de realisatie van de ambities uit deze ontwikkelingsvisie is een adequate financiering
is om financiën te organiseren voor realisatie van de regionale groenblauwe ambities. Het
natuurlijk onontbeerlijk. Het is praktisch gezien echter niet mogelijk en het voert ook te ver
gaat dan om realisatie van het Natuur Netwerk Brabant en ecologische verbindingszones
om al in het kader van deze ontwikkelingsvisie heel concreet de financierings- en cofinan-
en mogelijkheden voor co-financiering bij de verwerving of waardedaling van gronden en
cieringsmogelijkheden aan te geven. Wel zullen we hier op hoofdlijnen enkele aspecten en
inrichtingsmaatregelen. In de praktijk is echter gebleken dat het niet eenvoudig is om cofi-
mogelijkheden belichten.
nanciering van het GOB op programmaniveau daadwerkelijk beschikbaar te krijgen omdat ook het GOB vooralsnog uitgaat van concrete aanvragen met duidelijkheid over de wijze
De realiteit is dat overheden die primair aan de lat staan voor de realisatie van de ‘basics’,
van cofinanciering. De provincie overweegt in overleg met de directie van het GOB op dit
in de praktijk vaak over steeds minder financiële ruimte beschikken. Er zijn weliswaar op
moment echter de regeling en de voorwaarden. Wellicht ontstaan hierdoor nieuwe kansen
onderdelen in meer of mindere mate nog steeds regelingen voor aanvullende financiering of
voor de regio. Maar ongeacht de wijze van aanvragen (programma of project), het GOB blijft
subsidiëring beschikbaar maar deze vragen vrijwel altijd om een eigen bijdrage en ook deze
een belangrijke potentiële bron voor cofinanciering van groen-blauwe ambities. Het GOB is
eigen bijdrage kunnen partijen steeds lastiger leveren. Dat wil echter niet zeggen dat er niets
er overigens niet alleen voor overheden. Ook particuliere partijen kunnen in beginsel onder
mogelijk is. Uitvoeringsstrategie en -programma Groenblauwe structuren, vastgesteld
dezelfde voorwaarden een beroep doen op het GOB. De ervaring van het afgelopen jaar
door het portefeuillehouders overleg Duurzame Leefomgeving van de regio AgriFood Capi-
leert dat ook particulieren regelmatig een beroep doen op het GOB.
tal, is er niet voor niets op gericht om groenblauwe opgaven steeds nadrukkelijker te zien in samenhang met bestaande dynamiek en ontwikkelingen binnen andere sectoren zoals
Voor de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje geldt dat het een zeer omvangrijke (verbin-
woningbouw, infrastructuur of economie. Het hiervoor genoemde ‘catch and steer’-principe
dende) opgave is bestaande uit meerdere andere (gebieds)opgaven. Net zozeer als dit qua
58 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Randweg Haps Dicht Bij Uden
Uden Zuid De Peel
Hooghekke
Veghels Buiten
Wijstgronden
Duin Kasteren
Vlagheide
organisatie de strategie is om de realisatie en uitvoering van deze visie te laten plaatsvinden
om opgaven op het gebied van natuur en water maar ook om thema’s als mobiliteit, erf-
via de afzonderlijke (deel)opgaven, geldt eveneens dat het vooralsnog logisch lijkt aanvragen
goed en vrijetijdseconomie. Op basis van deze proposities zal de provincie voor een nieuwe
voor aanvullende financiering of subsidie vanuit de verschillende separate gebiedsopgaven in
periode besluiten over het beschikbaar stellen van middelen en capaciteit vanuit de provinci-
te dienen. In alle gevallen is het echter raadzaam en van meerwaarde om deze separate aan-
ale organisatie. Ook voor de regionale gebiedsopgave Duits Lijntje biedt deze nieuwe insteek
vragen in te dienen ‘onder de paraplu’ van het overkoepelende Programma Groen Blauw.
van de provincie Noord-Brabant ten aanzien van streeknetwerken kansen voor het binnenhalen van cofinanciering. Belangrijke ambities uit de ontwikkelingsvisie ‘Het Duits Lijntje Ver-
Het is overigens niet per definitie in alle gevallen kansrijker om een separate aanvraag per
bindt’ sluiten namelijk aan bij provinciale opgaven en ambities. Bovendien maakt het Duits
deelgebied in te dienen. Het Duits Lijntje is weliswaar een gebiedsopgave van regionale aard
Lijntje onderdeel uit van het regionale Uitvoeringsstrategie en -programma Groenblauwe
en schaal, via het voormalige spoortracé wordt de regio verbonden met aanpalende regio’s,
structuren en kan realisatie van de visie of bestanddelen daaruit onderdeel uitmaken van
provincies en internationaal met Duitsland. Om bijvoorbeeld in aanmerking te komen voor
een regionale propositie vanuit AgriFood Capital.
Europese subsidieregelingen zoals Interreg, die vaak een grensoverschrijdende dimensie vereisen, lijkt het juist kansrijker om zaken in samenhang in één aanvraag te vervatten. Een
Op hoofdlijnen zijn er dus voldoende aanknopingspunten om de visie ‘Het Duits Lijntje Ver-
belangrijk element uit de visie met een hoge potentie voor het binnenhalen van Europees
bindt’ tot uitvoering te brengen. Ook met betrekking tot de financiering heeft de ambtelijk
subsidiegeld is de doorgaande fietsverbinding die aansluit op een grensoverschrijdend
trekker een coördinerende rol. Het is voor hem zaak inzicht te krijgen in de potentiële finan-
fietspad tussen Gennep en Duitsland. Een Europese regeling die in 2016 opnieuw wordt
cieringsbronnen en deze zo optimaal mogelijk in te (laten) zetten.
opengesteld en ook op onderdelen gebiedsontwikkeling kan ondersteunen is het Plattelands Ontwikkelingsprogramma (POP3).
5.4 Uitvoering via bestaande dynamiek De belangrijkste drijfveer achter de realisatie van de Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits
Een andere relevante en tevens niet onbelangrijke ontwikkeling in relatie tot mogelijkheden
Lijntje is de bestaande en geplande dynamiek in de regio. De lopende ontwikkelingen en
voor cofinanciering is de beëindiging door de Provincie Noord-Brabant van de Subsidierege-
opgaven zijn verschillend van aard en omvang, maar naast elkaar in beeld gebracht vormen
ling Streeknetwerken per december 2016. Dit lijkt op het eerste oog wellicht tegenstrijdig
ze een parelsnoer. Al deze ontwikkelingen kunnen gestalte geven aan de realisatie van deze
maar de provincie heeft alle deelnemende streeknetwerken en/of regio’s aan de huidige
visie en de verbindende kracht, zoals die nu al van het lijnelement uitgaat, versterken. Hierna
regeling gevraagd om voor een 4-jaars periode vanaf januari 2017 te komen met meerjarige
wordt een selectie benoemd van een aantal lopende opgaven en projecten. Per ontwikke-
proposities die aansluiten bij de provinciale opgaven uit het bestuursakkoord. Het gaat dan
ling worden op basis van de basisprincipes en de voorbeelduitwerkingen een aantal suggesRuimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 59
ties gedaan hoe samenhang tussen gebiedsopgaven kan worden gecreëerd, hoe de verbin-
Zuidzijde Boxtel
ding kan worden versterkt, hoe de herkenbaarheid van het lijntje zelf kan worden behouden
De recreatieve ontwikkeling van de zuidzijde van Boxtel kan qua routes aansluiten op het
en versterkt en hoe het tracé van het Duits Lijntje kan worden benut om de betreffende
Duits Lijntje. Naast het cultuurhistorische aspect ontstaat een relatie met de andere zijde van
gebiedsopgave te verrijken. De opsomming is nadrukkelijk geen uitputtend overzicht, maar
de A2 waar onder andere het bijzondere natuurgebied De Geelders is gelegen. De poort-
kan dienen als inspiratiekader bij het verder ter hand nemen van deze visie. De lopende
functie van Boxtel tot Het Groene Woud wordt daarmee versterkt (Zie ook voorbeelduitwer-
opgaven en projecten worden van west naar oost langsgelopen:
king beekdal en bosgebied in §4.2 en §4.3)
Manifest Dommelvallei
Kasteren
De Dommel is een belangrijke landschappelijke drager binnen de regio NoordoostBrabant.
In de structuurvisie Boxtel wordt het buurtschap Kasteren aangemerkt als een locatie waar
Het belang van deze beek kan op diverse manieren verder tot zijn recht komen. Met het in-
het recreatieve programma kan groeien. Deze ontwikkeling zou gekoppeld kunnen worden
novatief planningsmodel MozaïekBrabant wordt dit deel van het Brabantse watersysteem de
aan de aanleg van een recreatieve verbinding op het Duits Lijntje. Juist het fietsgebruik moet
onderlegger voor een nieuw verbindend raamwerk van stad, natuur en productielandschap.
gestimuleerd worden, zodat minder mensen de auto nemen om het bos in te gaan. (Zie ook
Inzet is het bottom-up samenwerken om concrete uitvoering te geven in de Dommelvallei
voorbeelduitwerking beekdal en bosgebied in §4.2 en §4.3)
om zo een bijdrage te leveren aan MozaïekBrabant. Een drietal, op uitvoering gerichte aspecten, die genoemd kunnen worden en een directe relatie hebben met dit project zijn:
Kloppend Hart van Het Groene Woud
•
Co-creactie: bundeling van krachten en middelen, samenwerking tussen burgers, be-
Het uitvoeringsprogramma ‘Kloppen Hart van het Groene Woud’ richt zich op het ecolo-
drijfsleven, maatschappelijke organisaties, onderwijs en overheid. Initiatief voor creatie
gisch, toeristisch-recreatief en sociaal economisch verbinden en versterken van de natuurker-
van draagvlak, synergie en uitvoering;
nen van Het Groene Woud en het omliggende cultuurlandschap. Door middel van nieuwe
Het tot stand brengen van nieuwe koppelingen waarin stedelijke functies, landbouw en
ecologische en recreatieve verbindingen wordt het versnipperde gebied in het hart van Het
natuur elkaar versterken in plaats van verzwakken.
Groene Woud aaneengesmeed tot een geheel. De kernnatuurgebieden de Kampina, de
Het watersysteem in te zetten als bron, drager, verbinder en motor bij integrale ont-
Mortelen, de Scheeken en het Dommeldal worden aaneengeschakeld. De ontstane natuur-
wikkelingen. Water wordt in de uitwerking verbonden met duurzaam wonen, werken,
kern wordt met de herintroductie van het edelhert op de kaart gezet. Rondom de natuur-
biodiversiteit, gezondheid, ontspanning en erfgoed.
kern worden landschappelijke, cultuurhistorische en toeristisch-recreatieve parels ontwikkeld
• •
en versterkt. Het Duits Lijntje vormt grofweg de noordoostelijke begrenzing van Het Klop60 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Kloppend Hart van Het Groene Woud
Veghels Buiten
Foodmarkt Veghel (CHV Noordkade)
pend Hart. Het aan laten sluiten van de ecologische en recreatieve verbinding tussen het
Vlagheide
Duits Lijntje en het Kloppend Hart kan de biodiversiteit ten goede komen en geeft de ruim
Koppeling van de routes in het recreatiegebied Vlagheide zorgt voor een groter bereik. Het
125.000 inwoners uit Meierijstad (St. Oedenrode, Schijndel, Veghel) en Uden een directe
groene hart van de nieuwe gemeente Meierijstad is ook vanuit Veghel vlot per fiets te be-
fietsverbinding; emissieloos en gezond. Het Groene Woud functioneert dan niet alleen als
reiken, zelfs tot aan Uden toe. Hierdoor zullen minder mensen geneigd zijn de auto naar dit
groen uitloopgebied voor de steden ‘s-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven, maar ook voor
door sluipverkeer geteisterde gebied te pakken. Andersom biedt bijvoorbeeld het uitkijkpunt
het stedelijk gebied aan de oostzijde.
op de voormalige afvalberg een attractief punt op de doorgaande fietsroute. Zaak is om een goede en herkenbare entree van de Vlagheide te maken vanaf het tracé van de voormalige
Hooghekke
spoorlijn.
De ontwikkeling van de woonwijk Hooghekke te Schijndel kan profiteren van verbinding met een comfortabele fietsverbinding en parkstrook. In plaats van een barrière wordt de
Verkenningsfase Versterking Aa-dal
voormalige spoorlijn onderdeel van de wijk en kan deze identiteit geven. De parkstrook biedt
Het Aa-dal is een belangrijke landschappelijke drager binnen de regio NoordoostBrabant.
ruimte aan waterberging bij grote regenval en verlaagt de hittestress. De koppeling van de
Versterking van de identiteit van het Aa-dal draagt bij aan versterking van de ruimtelijke
langzaamverkeersstructuur aan de doorgaande route maakt opeens veel voorzieningen in
kwaliteit en het creëren van een aantrekkelijke leef- en werkomgeving. Daarnaast draagt dit
de toekomstige gemeente Meierijstad direct bereikbaar. (Zie ook voorbeelduitwerking woon/
initiatief bij aan het realiseren van oplossingen voor klimaatadaptatie / waterberging, zoals
gemengd gebied in §4.5)
onder ander benoemd in het Rijksbeleid en resterende groenblauwe doelstellingen. Er wordt gekozen voor een ruimtelijk gerelateerde aanpak en niet de knelpunt- gerelateerde aanpak
Duin Vlagheide
die in het verleden veelal werd toegepast. Juist slimme combinaties van gewenste ruimtelij-
Het industrieterrein Duin in Schijndel wordt uitgebreid. De ontwikkeling koppelen aan een
ke kwaliteit en beek-herstel / ecologie kunnen breder benut en ingezet worden. Door de
comfortabele fietsverbinding biedt kansen voor gezonder woon-werkverkeer en ontlasting
wateropgave in te zetten als criterium voor ruimtelijke kwaliteit en dit te combineren met
van de verkeersdruk. Nieuwe bedrijven zouden hun fietsenstallingen direct kunnen ontslui-
andere thema’s zoals wonen, werken, recreatie, cultuurhistorie en mobiliteit worden diverse
ten aan het fietspad. De inrichting als parkzone voor het industrieterrein geeft ruimte aan
doelstellingen bereikt.
natuurcompensatie en waterberging. Het werk- en vestigingsklimaat wordt hiermee positief beïnvloed. (Zie ook voorbeelduitwerking industriegebied in §4.6)
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 61
Veghels Buiten
Veghel Noord
Veghels Buiten is bij uitstek een kans om aan de zuidzijde van Veghel uitvoering te geven
Het inrichten van Veghel Noord (rond de Aa en de sportvelden) als recreatiegebied krijgt
aan het gedachtegoed van deze visie en een by-pass te realiseren rond het stedelijk gebied.
een groter bereik als de langzaamverkeersroutes worden gekoppeld aan een doorgaande
Vanuit het concept is aandacht voor eigentijds en modern ruimtebeslag maar in een lande-
fietsverbinding via het tracé van de voormalige spoorlijn. Mensen kunnen het gebied sneller
lijke en duurzame setting met nadruk op historie en het traditionele Brabantse landschap.
bereiken per fiets of al wandelend. Nieuw programma zou zich rond het voormalige spoor-
Door slimme combinaties kan via de rode invulling ook aan structuurversterking van het
tracé of oude emplacementen kunnen nestelen.
landschap vorm gegeven worden. Kruising van verbindingen westelijk van Uden Revitalisering industrieterreinen Veghel
Daar waar de A50 samen met het Duits Lijntje het dal van de Leygraaf doorkruist, is sprake
Een deel van de industrieterreinen in Veghel zullen worden gerevitaliseerd. De revitalisering
van een grote dynamiek. Met de reeds opgestelde visie voor dit deel van het dal van de
koppelen aan het Duits Lijntje als comfortabele fietsverbinding biedt kansen voor gezonder
Leygraaf kan deze dynamiek gestuurd worden waardoor de kwaliteit van de afzonderlijke
woon-werkverkeer en ontlasting van de verkeersdruk rond de op- en afritten van de A50.
elementen elkaar kan gaan versterken, waarmee de positie van het Duits Lijntje ook mani-
De inrichting als parkzone voor het industrieterrein geeft ruimte aan natuurcompensatie en
fester in het landschap naar voren komt. Tevens biedt dit ruime recreatieve mogelijkheden
waterberging. Het werk- en vestigingsklimaat wordt hiermee positief beïnvloed. Een deel
als uitloop van Uden-zuid. Ook hier geldt dat slimme combinaties van gewenste ruimtelijke
zou beplant kunnen worden met eetbare planten, fruit- en notenbomen om op deze manier
kwaliteit en beek-herstel / ecologie kunnen breder benut en ingezet worden. Ook hier kan
de link te leggen met de sterke foodsector in Veghel. (Zie ook voorbeelduitwerking industrie-
aanhaking met de Maashorst plaatsvinden. Daarnaast bieden nieuwe ontwikkelingen rond-
gebied in §4.6)
om de wijstgronden (onderzoek naar mogelijkheden om te komen tot een Geopark) tevens kansen om de ruimtelijke kwaliteit te verbeteren.
CHV Noordkade Een goede en heldere routing van en naar het Duits Lijntje vergroot de toegankelijkheid en
Uitbreiding Uden-Zuid
catchment area van het Noordkadeterrein enorm. Een comfortabele fietsverbinding zorgt
De verdere uitbreiding van Uden-Zuid richting het Duits Lijntje zou logischerwijs hier qua
ervoor dat mensen van Schijndel tot Uden met gemak en snelheid naar de culturele en
structuur op aan kunnen sluiten. De toekomstige bewoners zijn in no time per fiets in het
commerciële activiteiten kunnen op de Noordkade. (Zie ook voorbeelduitwerking woon/ge-
buitengebied. De koppeling van de langzaamverkeersstructuur aan de doorgaande route
mengd gebied in §4.5)
maakt opeens veel voorzieningen in de zowel Uden als Veghel direct bereikbaar.
62 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Meer Maashorst
Rondweg Uden i.r.t nieuwe woon- en werkgebieden
‘Kunst op de Raam’ Raamvallei
De Maashorst
Transformatie landbouw op De Peel / Agro-as de Peel
De Maashorst, een provinciaal Landschap van Allure, is een groot natuurgebied. Over ruim
De wens tot transformatie van de agrarische bedrijvigheid in het Peelgebied biedt kansen
3.500 hectare, van het dorpje Zeeland tot Nistelrode en van Oss tot Uden, strekken zich
om eveneens natuur en landschap te versterken. Het verdient aanbeveling natuur en land-
bossen uit, afgewisseld door heidevelden, stuifzanden en vennen. In deze Maashorst wordt
schapselementen zo veel mogelijk in samenhang te realiseren nabij het tracé van het Duits
geinvesteerd om meer ruimte te bieden voor natuurlijke processen en in het hart wildere
Lijntje. De landschappelijke en ecologische verbinding wordt hierdoor versterkt en krijgt mas-
natuur. Het unieke wijstverschijnsel wordt hersteld en bosontwikkeling zorgt ervoor dat het
sa en de openheid van het agrarische productielandschap blijft tegelijkertijd gehandhaafd.
meest gevarieerde en soortenrijke boslandschap op de Brabantse dekzanden ontstaat. Grote
Hiermee is het een natuurlijke brug tussen de weerszijden van De Peel en is het voor recre-
grazers, zoals wisenten, taurossen en Exmoor pony’s, vormen met hun graasgedrag het land-
anten prettig om te vertoeven. (Zie ook voorbeelduitwerking agrarisch gebied in §4.4)
schap. Het aan laten sluiten van de ecologische en recreatieve verbindingen tussen het Duits Lijntje en De Maashorst kan de biodiversiteit ten goede komen, geeft meer zichtbaarheid
Raamvallei
aan de wijstgronden door deze in te zetten als verbindende structuur en geeft de 80.000
De Raamvallei is een prachtig gebied met natuur, beekdalen en oude landgoederen. Het
inwoners uit Meierijstad (St. Oedenrode, Schijndel, Veghel) een directe fietsverbinding met
Duits Lijntje doorsnijdt dit gebied aan de zuidzijde. Daar waar de Lage Raam en het voor-
het gebied. De vele inititiatieven in De Maashorst krijgen op deze manier een groter bereik.
malige tracé kruisen zijn goede kansen om beide landschappelijke structuren krachtig te verbinden en beter te ontsluiten. Het landschappelijk ensemble kan versterkt worden door
Revitalisering en aanleg nieuwe industrieterreinen oostkant Uden
gebruik te maken van de diverse aanwezige oude dijklichamen van de Beerse Overlaat. Een
Een deel van de industrieterreinen aan de oostzijde van Uden zullen worden gerevitaliseerd.
markeringspunt in het landschap waar verschillende natuurlijke en recreatieve verbindingen
Daarnaast wordt het areaal uitgebreid richting Vliegbasis Volkel. De revitalisering en uit-
samenkomen.
breiding koppelen aan het Duits Lijntje als comfortabele fietsverbinding biedt kansen voor gezonder woon-werkverkeer en ontlasting van de verkeersdruk op de Rondweg van Uden
Randweg Haps
en de aansluiting met de A50. De inrichting als parkzone rondom buurtschap Kleuter en de
In verband met de aanleg van de Randweg Haps wordt rond het Duits Lijntje natuurcom-
visvijver geeft ruimte aan natuurcompensatie en waterberging. Het werk- en vestigingskli-
pensatie gerealiseerd. De Randweg doorsnijdt het Duits Lijntje. Onderzocht dient te worden
maat wordt hiermee positief beïnvloed en het terrein krijgt smoel in plaats van een ‘dertien-
hoe een doorgaande recreatieve route (fiets / wandelen) in het gebied vorm kan worden
in-een-dozijn’ locatie. (Zie ook voorbeelduitwerking industriegebied in §4.6)
gegeven. Daarbij dient ook de A73 als barrière te worden betrokken. Nabij Haps wordt het bedrijventerrein Laarakker ontwikkeld. Het zuidelijk deel grenst aan het Duits Lijntje. Dit Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 63
biedt kansen voor een versterking van het Duits Lijntje. De kern Haps vormt een doorsnijding
5.5 Aandachtspunten uitvoering
van de ecologische verbindingszone. Er is een plan voor de realisering van een ecologische
In de voorgaande paragrafen zijn al verschillende aspecten voor een succesvol vervolg be-
bypass. De natte evz Sint Anthonisloop / Balkloop zou daarbij worden opgewaardeerd tot
licht maar het is goed om ten slotte nog een keer de aandachtspunten te benoemen die de
een natte en droge evz.
komende tijd in ieder geval op de agenda komen:
Noordelijke Maasvallei
•
Borgen kwaliteitsbewaking en supervisie;
De voormalige spoorlijn kruist hier de Maas en het karakteristieke Maasheggengebied,
•
Ecologie;
een gebied met een hoge dynamiek onder andere vanwege de taakstelling op het gebied
•
Grondposities;
van hoogwaterveiligheid vanuit het Deltaprogramma Rivieren. Deze dynamiek biedt goede
•
Financiering en co-financiering;
kansen om de onderlinge samenhang tussen beide landschapsstructuren op deze kruising
•
Beleidsinstrumenten;
substantieel te versterken. Het talud van het Duits Lijntje belemmert de waterafvoer bij hoog
•
Draagvlak omwonenden;
water. Extra grote faunapassages in het talud kunnen bij hoogwater eveneens zorgen dat
•
Goederenvervoer/pro rail;
de afvoer zo min mogelijk wordt geblokkeerd. Een andere mogelijkheid is om het talud af te
•
Prioriteit gemeenten;
graven en de doorgaande fietsroute aan de zuidzijde te leggen op de uitstekende brugpij-
•
Verbinding met Duitsland (en Noord-Limburg).
lers. De doorgaande route is als zodanig nog aanwezig en de waterafvoer wordt niet belemmerd.
Uit deze opsomming volgt dat in ieder geval gesproken gaat worden met ProRail en andere grootgrondeigenaren, provincie, subsidieadviseurs en vertegenwoordigers uit Duitsland.
Herontwikkeling terrein Dicht Bij
Draagvlak en prioriteit worden van groot belang geacht. De ambtelijke trekker probeert via
Eventuele herontwikkeling van het terrein Dichter Bij aan de oostzijde van Gennep is gebaat
dit netwerk partijen te stimuleren bij te dragen aan het proces of projecten door bijvoor-
bij een comfortabele rivier-kruisende fietsstructuur. Het centrum van Gennep, het station
beeld arrangementen en producten te ontwikkelen.
van Cuijk en Boxmeer en het Maasziekenhuis zijn vlot bereikbaar. Deze link met de laatstgenoemde is interessant mocht het terrein zich herontwikkelen met andere zorgfuncties.
64 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 65
Voorbeelduitwerking fietspad Groene Woud-Maashorst
Uden
Schijndel
Veghel
66 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Voorbeelduitwerking
Voorbeelduitwerking fietspad (Groene Woud-Maashorst)
•
Adressering bezoekerscentrum Vliegbasis Volkel
Het maken van een doorgaande fiets- en wandelverbinding is een van de pijlers van de ont-
•
Eventuele komst nieuwe bedrijvigheid na stationeren JSF op Vliegbasis Volkel
wikkelingsvisie Duits Lijntje. Het tracé tussen Schijndel-Veghel-Uden heeft een vliegwielfunctie voor de rest van het Duits Lijntje en geeft samenhang aan de ruimtelijke dynamiek in dit verstedelijkte gebied. Naast de ecologische en cultuurhistorische betekenis, krijgt het Duits Lijntje een prominente betekenis in het dagelijks woon-werkverkeer en als poort naar het
Principe 1 - Landschappelijke verbinding: groene inprikker in woon- en werkgebieden
buitengebied. Nieuwe initiatieven zullen door de komst van dit fietspad worden ontlokt. De route voert door industriegebied, woongebied, beekdal en agrarisch gebied (zie ook deze
Principe 2 - Recreatieve verbinding: poort naar Het Groene Woud en naar De Maas-
voorbeelduitwerkingen). De aanleg van het fietspad vraagt om een pro-actieve houding van
horst
de overheid. Het fietspad biedt samenhang tussen: Principe 3 - Comfortabele fietsverbinding: comfortabele en directe verbinding tussen •
Woningbouwlocatie Hooghekke
•
Industrieterrein Duin Vlagheide
•
Recreatiegebied Vlagheide
•
Veghels Mozaïek
•
Beekdalontwikkeling Aa
•
Verlichting filedruk rondom A50
•
Verlichting hittestress en ruimte voor waterberging
•
Transformatie bedrijventerreinen Veghel
•
Ontwikkeling en positionering CHV Noordkade
•
Recreatiegebied Veghel Noord
•
Woningbouw Uden-Zuid
•
Herkenbaarheid Peelrandbreuk en wijstgronden
•
Transformatie en uitbreiding bedrijventerreinen oostkant Uden
woon- en werkgebieden Principe 4 - Beleefbare historie: nieuw gebruik spoortracé en bijbehorende relicten Principe 5 - Nieuwe initiatieven: structurerende werking leidt tot nieuwe initiatieven
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 67
68 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Bijlagen •
Atlas Duits Lijntje
•
Quotes interviews
•
Impressie werkateliers
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 69
Atlas: natuur en recreatie
70 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 71
Atlas: woon-werk
72 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 73
Atlas: historie
74 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 75
Atlas: ruimtelijke dynamiek
Randweg Haps
Uden
Uden Zuid De Peel
Hooghekke
Veghels Buiten
Duin Kasteren
76 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Vlagheide
Wijstgronden
Dicht Bij Rijnboulevard Wesel
Fietspad Uedem-Xanten
Kuuroord Xanten Recreatieplas Menzelen
Lippemonding
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 77
78 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Quotes interviews
‘Recreatieve routes lopen nu vaak haaks op het lijntje - creëer een beter routenetwerk op of direct parallel aan de lange lijn’ ‘Breng samenhang in alle losse initiatieven’ ‘Maak ondernemers verantwoordelijk voor de exploitatie van het recreatief / toeristisch profiel van het lijntje’ ‘Als je niks doet gebeurt er ook al veel’ ‘Knooppunt Beugen herbergt een fantastische kathedraal ideaal voor diverse muziekevenementen’ ‘Vertel de vele verhalen; de keizersplee, de geiten van Willem II en de sporen van de oorlog’ ‘Er is onvoldoende zorg voor de cultuurhistorische waarde en bescherming van de relicten van het Duits lijntje’ ‘Het gaat niet alleen om de lange lijn in het landschap maar om de verbindende werking binnen Noord Oost Brabant’ ‘Creëer een virtuele historische beleving van het Duits Lijntje waar educatie en fun samenkomen’ ‘De relatie met Duitsland is slapend - tegelijkertijd ligt hier een aantrekkelijk fietsnetwerk van de Boxtelerbaan’
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 79
Impressie werkateliers
Opzet werkateliers
Werkatelier 1
Het plan van aanpak bestond uit drie delen met in ieder deel een werkatelier. Deelnemers
Op 2 juli 2015 heeft het eerste werkatelier plaatsgevonden op de Steltenberg te Volkel. In
van de werkateliers bestonden uit ambtenaren van gemeenten en provincie, waterschap,
twee rondes werd er getekend en gediscussieerd over wat de samenhangende meerwaarde
ondernemers en diverse organisaties. In het eerste werkatelier werden lopende projecten en
kan zijn van het Duits Lijntje en welke kansrijke initiatieven, projecten en opgaven er in de
opgaven geĂŻnventariseerd. Op basis van deze bevindingen en de input uit het eerste werka-
omgeving spelen.
telier zijn een aantal prikkelende denkrichtingen verbeeld. In het tweede werkatelier hebben wij deze op tafel gelegd om te komen tot een gedeeld wenkend toekomstperspectief. In het
Er werden een aantal uiteenlopende, prikkelende en soms tegengestelde uitspraken gedaan.
derde deel geven wij deze handen en voeten door koppelingen te leggen met kansrijke op-
Naar voren kwam dat het maken van verbindingen centraal moet staan en dat dit zowel
gaven en projecten in de omgeving van het Duits Lijntje met als eindresultaat een Ruimtelijke
hard (objecten, fysieke ingrepen, etc.) als zacht (verhalen, relaties, arrangementen, etc.) kan zijn. Door verbindingen te leggen kan het Duits Lijntje ruimtelijk economisch benut wor-
Ontwikkelingsvisie.
den en tegelijkertijd kan de ecologische waarde worden vergroot. Momenteel geniet een
Stap 1 Wat houdt iedereen bezig?
enkeling van de natuurlijke kwaliteiten van het Duits Lijntje en omgeving. De vraag is of en op welke plekken dit voor meerdere doelgroepen interessant gemaakt kan worden. Het Duits Lijntje is een unieke identiteitsdrager en zou in z’n geheel opgepakt moeten worden met de vraag of dit wel of niet uniform zou moeten gebeuren. Er is al veel gedaan op en
Stap 2 Wat is het wenkend perspectief?
rond het Duits Lijntje, maar de ruimtelijke ontwikkelingsvisie zou een nieuwe boost kunnen geven. Welke rol of rollen de overheid daarin moet spelen loopt uiteen. Van het verleiden en mogelijk maken van initiatieven en verbindingen leggen tussen ondernemers tot het daadwerkelijk aanleggen en inrichten van fysieke verbindingen. Draagvlak vanuit onderne-
Stap 3 Hoe gaan we het bereiken en inspireren we anderen?
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje 80 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
mers, maatschappij en bestuur is daarbij onontbeerlijk.
RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGSVISIE DUITS LIJNTJE
Uitnodiging Werkatelier 1 Donderdag 2 juli 2015 - Steltenberg, Volkel
De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje zal in beeld brengen hoe het tracĂŠ van de voormalige spoorlijn als landschapsstructuur benut en ontwikkeld kan worden om tussen verschillende regionale gebiedsopgaven en ontwikkelingen samenhang en verbindingen te leggen. Graag nodigen wij u uit om deel te
Programma
nemen aan het eerste werkatelier t.b.v.
13:00 inloop
de totstandkoming van de Ruimtelijke
13:30 welkom + introductie opgave
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 81
Impressie werkateliers
Werkatelier 2 Op dinsdag 13 oktober 2015 heeft het tweede werkatelier plaatsgevonden op Beleefboerderij De Nieuwenhof te Mill. In twee werkrondes zijn de meest kansrijke bouwstenen voor de ontwikkelingsvisie benoemd en hebben we de contouren van het wenkend toekomstper-
RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGSVISIE DUITS LIJNTJE
spectief bepaald. Het Duits Lijntje verbindt op vele manieren de regio: zowel conceptueel als
Uitnodiging Werkatelier 2
ruimtelijk. Het is een uitdaging om deze verbindende kracht een nieuwe invulling te geven. Essentieel voor deze nieuwe ontwikkelingsvisie is dat het Duits Lijntje een bredere betekenis krijgt voor meer mensen in de regio, wil het samenhang kunnen brengen tussen verschil-
Dinsdag 13 oktober 2015 Belevingsboerderij De Nieuwenhof - Nieuwenhofweg 5 - Mill
lende (autonome) ontwikkelingen. Ten eerste zou het Duits Lijntje betekenis kunnen krijgen in het dagelijks leven: als fysieke verbinding in het woon-werkverkeer (fiets) en verbinding tussen stad/dorp en buitengebied. Ten tweede zou het Duits Lijntje ruimte kunnen bieden aan lokale initiatieven om op deze manier nieuwe plekken te creĂŤeren met een hedendaagse betekenis. Hierbij is loslaten met de juiste randvoorwaarden van belang. De drie denkrichtingen zijn besproken: het Duits Lijntje als multifunctionele fietsverbinding
het Duits Lijntje als avontuurlijke ecozone De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje zal in beeld brengen hoe het tracĂŠ van de voormalige spoorlijn als landschapsstructuur benut en
het Duits Lijntje als onderdeel van lokale netwerken
82 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
ontwikkeld kan worden om tussen verschillende regionale gebiedsopgaven en ontwikkelingen samenhang en verbindingen te leggen. Graag nodigen wij u uit om deel te nemen
Programma
aan het tweede werkatelier t.b.v. de totstand-
13:00 inloop
koming van de Ruimtelijke Ontwikkelingsvi-
13:30 welkom + presentatie denkrichtingen
Benoemde kansrijke bouwsten, in rood de wijzigingen of toevoegingen: Fietsverbinding > bouwsteen route
Fietsverbinding > bouwsteen plek
Fietsverbinding > bouwsteen gebied
Snelfietspad
Park+Bike
Panorama
Ecozone > bouwsteen route
Ecozone > bouwsteen gebied
Lokale netwerken > bouwsteen gebied
Ecozone > bouwsteen plek
bewaken en trekkers
nat of droog Struinpad
Verbreding EVZ nat
Compensatieruimte
Lokale netwerken > bouwsteen route
Lokale netwerken > bouwsteen gebied
Lokale netwerken > bouwsteen route
Snelfietsroute + ecozone
Vrije zone
Spanningsboog
Relict: ruĂŻne
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 83
Impressie werkateliers
Werkatelier 3 Op donderdag 12 november 2015 heeft het derde en tevens laatste werkatelier plaatsgevonden op camping / bistro Het Goeie Leven op de Vlagheide bij Eerde. In dit werkatelier werd het concept van de Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie gepresenteerd. De vijf ontwikkelprincipes werden voorgelegd aan de deelnemers om vervolgens te voorzien van commentaar. Vervolgens werd er gediscussieerd over hoe de Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie
RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGSVISIE DUITS LIJNTJE
Uitnodiging Werkatelier 3 Donderdag 12 november 2015 Het Goeie Leven - Vlagheide 8b - Eerde
De Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje zal in beeld brengen op welke wijze samenhang en verbindingen gelegd kunnen worden tussen verschillende regionale gebiedsopgaven en in beeld brengen waar en hoe het tracĂŠ van het Duits Lijntje daarbij benut kan worden. 84 - Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje
Graag nodigen wij u uit om deel te nemen
Programma
aan het derde werkatelier t.b.v. de totstand-
13:00 inloop
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje - 85
Ruimtelijke Ontwikkelingsvisie Duits Lijntje