Olimpin ətəyində | 4-cü buraxılış by muzajurnal

Layihə koordinatorundan sizə 1 yeni mesaj: “5 ay sonra sizinlə yenidən görüşdüyümüz üçün nəinki mən, komandanın hər bir üzvü sevinclidir - sizə deyəsi o qədər sözümüz var ki.

“MUZA başlayır” adı altında paylaşdığımız 3 buraxılışın hər birinə göstərdiyiniz diqqət bizim üçün çox əzizdir, amma bu dəfə sizi “Olimpin ətəyindən” salamlayırıq. Olimpin entuziazmlı, sənət sevər tanrıçaları olan MUZA-ları dağın ətəyində piknik edəndə, ya da sadəcə söhbətləşəndə fikirləşib, hələ bir bu ideyanı seriya adı formatında sizə təqdim etdiyimiz üçün bizi, yəqin ki, bağışlayarsınız.

MUZA-nı gələcək nəsillərdən kimsə kəşf edibsə, ona maraqlı miras qoymaq istədiyimizi və hazırda yaşadığımız bu solğun dövrü bir az rəngləndirmək üçün çalışdığımızı bilməyinizi istərik.

Hər bir oxucu, müəllif, illustrator, izləyici bizə bu işi davam etdirməyə stimul verir. Odur ki, nə edirsinizsə, onu etməyə davam edin və ən əsası, özünüzə çox yaxşı baxın”.

Sevgilərimlə, Pəri Abbaslı

Olimpin ətəyində

Dekabr, 2021 | Buraxılış #4 | Olimpin ətəyində

Pəri Abbaslı Koordinator | Jurnal dizayneri

Rəfiqə Seyidova Dizayner Xavər Zahir Redaktor

Ayan Şamçı Baş redaktor

Çiçək Məmmədova Redaktor Sevgi İsmayılbəyli Redaktor

Pakizə Rüstəmli Redaktor

Həmidə Adıgözəlova Redaktor

Sabrina Ayvaz Redaktor

Nərmin Mahmudova İllustrator

Emilia Həsənova İllustrator

Zinyət Cəfərova İllustrator

Cəmalə Hüseynli İllustrator

Nəzrin Əhmədova İllustrator

Bizə yazın: muza.jurnal@gmail.com issuu.com/muzajurnal fb.com/muzajurnal instagram.com/muzajurnal

Jurnalımızda paylaşılan yazıların müəllif hüququ yazan şəxslərə aiddir. MUZA məqalələrdə əks olunan düşüncələrə görə məsuliyyət daşımır.

twitter.com/muzajurnal linkedin.com/company/muzajurnal soundcloud.com/muzajurnal youtube/muzajurnal

Mündəricat

MİKSTEYP PROJEKTOR

PALİTRA GEEKZONA

ÇAP MAŞINI QALEREYA DİGƏR

5 7 11 13 16 18 20 26 30 35 38 40 43 47 56 67 70 77 82 85

Kalliope Elza İbrahimovadan Elza Soaresə qədər musiqi Yevterpanın nəğməsi Sympathy for Lady Vengeance “Qaraçılar dövrü”: Unudulmuş bir xalqın hekayəsi Muzaton Dünyaya üz çevirən rəssam: Aqnes Martin Məhkumluğun tikanlı telləri Miyazaki və Asimov birləşərsə: Makoto Şinkay Geek çantamda nə var? İlham pərisi olmaq, yoxsa kölgədə qalmaq? “Femiskop” tərəfindən infoqrafika Niyə elektrona keçməliyik? Fotoda sürrealizm Bizimkilərin obyektivi - Fidan Nazimqızı Həvvadan öncəki qadın Qarışıq təxəyyülü və özü Meyson Martin Margiela Orqansız bədən: Artaud və “Qəddarlıq teatr”ı Yerlixana - Sevil BQSFF İllustratorlarımız

bu gün bir muza tanı

Kalliope

Kalliope muzası haqqında di - musiqi, melodiya və ya rəqs danışmazdan öncə sizə sual ifaçısı. verək: aranızda Kalliope varmı? Bu sualı elə-belə vermirik. Kaliope hər yerdədir: o, məşhur yunan yazarlarının muzası olKalliope epik poeziya tanrıçası, maqla yanaşı, həm də çox Zevs və Mnemozinanın böyük əsərdə hansısa obraz şəklində qızı, amma ən önəmlisi bacıları yer alıb. Odissey, Homer, Dante içində ən gözəl səsə malik idi və daha kimlər. - elə adının mənası da qədim yunan dilindən “gözəlsəsli” Əvvəldə yazılan suala qayıdaq mənasına gəlir. - sizin Kalliopeləriniz kimdir? Özünüz Kalliopesinizmi? 9 muzanın ən böyüyü olmaq, Ətrafınıza yaxşı-yaxşı baxın, ehtimal edirik ki, çox çünki muzalar sadəcə məsuliyyətli olub miflərdə deyil, həm Kalliopenin saçındə adi həyatımızdakı qızıl tac onun da yer alıb - və biz digər muzalardan gözümüzü açıb yaxşı nə qədər üstün və baxsaq, hamısını çox onlar üzərində təsir aydın görərik. Bəlkə gücünün nə qədər güdə, elə özümüz kimclü olduğunu göstərir. insə Kalliopesiyik. Kalliope ağlımıza gətirə biləcəyimiz ən nöqsansız varlıqdır - o, nəslin “ən”lərindədir ən qəşəngi, ən ağıllısı, ən çalışqanı və daha çoxudur. Başqalarının eşq dramalarını dinləyən məsləhətçi olmaqdan boş vaxt qalanda özü bir sənətçiyə çevirilir-

5 illustrasiya: Thalia Took

MİKSTEYP bölməsi Elay Nəcəfova Müəllif Bahar Qəhrəmanlı Rubrika müəllifi Selcan Hacı Podkast aparıcısı

Elza İbrahimovadan Elza Soaresə qədər musiqi Elay Nəcəfova Doğrusu, hələ də tam qərar verə bilməmişəm ki, dahilik genetik bir anlayışdır, yoxsa sonradan müxtəlif amillərin dəstəyi ilə formalaşır. Amma onu dəqiq bilirəm ki, dahilik məfhumu nə qədər gec kəşf edilsə, yaxud gizlin saxlanılmağa çalışılsa da, əvvəl-axır varlığını biruzə verir. Ələlxüsus da həmin insan sənət işi ilə bağlıdırsa, bu zamanla bacarıq daha rəngli formada özünü göstərəcək. Eyni dərəcədə bir insana hansı meyarlara uyğun dahi deyə bilərik, bu da mənim üçün hələlik qaranlıq olaraq qalır. Sənətkarlığın isə öz meyarları, göstəriciləri var. Qısa şəkildə ifadə etsək, “sənətkar ideal olmaya bilər, ancaq o, mövcud standartlardan yuxarıda durmalıdır”. Buraya xarakterik keyfiyyətləri də əlavə edə bilsək, bu daha da orijinal olur.

lıq yaradır Elza xanımın yaradıcılığı. Bu, elə bir heyranlıqdır ki, onu bəzən sözlərlə əhatəli izhar etmək olmur. Çünki burada düşüncələr musiqi ilə ifadə olunur. Yaradıcılığı yetəri qədər zəngin olan Elza İbrahimova zamandan və mühitdən asılı olmayaraq dinləyici ilə dialoq yarada bilir: sanki musiqi notlar vasitəsi ilə insanın fantaziyalarına nüfuz edir. Musiqinin bir çox sahələrində əsərlər yazan Elza xanım öz işlərində sanki bir yaradıcılıq hünəri göstərərək musiqisinə qulaq verən hər kəsi öz sənət aurasının sehrinə salır. Öz əsərlərində bəzən də dinləyicini hüznə qərq etməyi bacaran bəstəkar elə bil bu yolla həyatın anlaşılmazlığını insanlara çatdırmaq istəyir.

Elza İbrahimova Ölkəmizin klassik musiqi tarixindən danışarkən ağla gələn ilk şəxslərdən biri Azərbaycanın və Dağıstanın xalq artisti mərhum Elza İbrahimovadır. Saatlarla, fasiləsiz dinləyə biləcəyiniz musiqi əsərləri ilə dinləyicidə məxsusi heyranillustrasiya: Cəmalə Həsənli

illustrasiya: Luan Denno

Elza Soares

formada təcəssümünə yer verir. Biri insanları sülhə piano ilə, digəri isə öz səsi və mikrofonu ilə dəvət edir. Yəni burada sadəcə adlar eyni deyil, qəribə şəkildə fəaliyyət aspektləridə uyğunluq təşkil edir. Təcrübədə yoxlamaq üçün öncə Elza İbrahimovanın “Daha məndə dözüm yox” əsərini dinləyib ardınca Elza Soaresin “Mas Que Nada” ifasına qulaq asa bilərsiniz.

Daha dəqiq desək, uzun müddət Elza İbrahimovanın əsərlərini dinlədikdən sonra qəribə bir dərinliyə qapılırsansa, dünya musiqisi üçün əvəzsiz ifaçı sayılan əslən braziliyalı Elza Soaresin ifaları isə bunun davamı olaraq həyatın həm də müsbət impluslarının mövcuduğunu göstərir. İlk baxışdan yaradıcılıqları bir-biri ilə ziddiyətli görünən bu xanımlar həm yaşam fəlsəfələrinə, həm Hər sahədə olduğu kimi mudə istedadlarına görə, əslində, siqidə də əlaqə, ardıcıllıq var. çox bənzərdirlər. Bəlkə, elə buna görədir ki, çox zaman İohan Sebastiyan Bax İbrahimova kədərləndirdiyi bəstələrini sevənlər Elza İbrahizaman Soares qəribə bir ümid mova ifalarını da sevirlər. Yaxud hissi ilə insanı fərəhləndirir. Elza Soaresi diqqətlə dinləyənlər Soares daha çox latın mühitini, bir daha musiqinin dilinin, irqisamba çalarlarını ehtiva edirsə, nin, mənşəyinin olmadığını anİbrahimova Qafqaz ruhunu, layırlar. klassik janrın ahəngliyini incə

Selcan Hacının təqdimatında “Musiqi Arşını” podkastını “Muza” jurnalının Spotify, Anchor və Youtube hesablarından dinləyə bilərsiniz. “Musiqi Arşını” podkastında siz hər epizod musiqi barədə yenilikləri, musiqinin həyatımızdaki yeri və təsiri ilə bağlı fikirləri eşidə biləcəksiniz.

rubrika

Ye v te r p a n ı n nəğməsi

10 illustrasiya: Thalia Took

We e z e r - O K H u m a n Bahar Qəhrəmanlı IG | @baharrr_rrrrr

Albomunun adını ilk dəfə görəndə “Ra-

ers Coumonun gündəlik həyatı haqqındadır

diohead”in

və həyatımızın gəlib çatdığı vəziyyəti əks et-

çox

“OK

Computer”

bənzədiyini

Sonradan

“OK

albomu-

düşünmüşdüm.

Computer”in

dirir.

istinad

götürülüb-götürülmədiyi barədə diskussi-

Ümumi olaraq, bu albom barədə şərhlər

yalar və məqalələrlə də rastlaşdım. Təsadüfi

müsbətdir.

deyil ki, Rivers Coumo albomda pandemiya-

başladım və “Grapes of Wrath”, “Aloo Gobi”,

da keçirdiyi həyata istinad edir, bu cür həyat

“Screens” favoritlərimə çevrildi.

Albomu

dinlədikcə

sevməyə

tərzindən sıxıldığını, daha mənalı həyat arzuladığını vurğulayır və bunu da “OK Com-

Weezer 1994-cü ildən fəaliyyət göstərən

puter”ə müsbət bir çağırış və hörmət əlamə-

musiqi qrupudur və 2021-ci ildə çıxardığı al-

ti saymaq olar.

bomla hələ də marağa səbəb ola bilməsi çox maralı bir nüsansdır, çünki çox uzun müd-

Albomu dinləyərkən ara-ara “The Beatles”,

dət fəaliyyət göstərən sənətçilər bir müd-

“Queen”, hətta “Twenty One Pilots” kimi qru-

dətdən sonra dinləyici tərəfindən marağını

pların dadını alırdım. Albom baroque-pop

itirir. Düşünürəm ki, həm albomun mövzusu,

janrında işlənilib və treklərin ərsəyə gəlməsi

işlənməsi və eyni zamanda indi də qrupdan

üçün qrup orkestrla çalışıb ki, məncə, bu da

“meme” kimi istifadə olunması albom yayım-

səslənməni ləzzətli və əyləncəli edən detal-

lananda insanların diqqətini cəlb edə bildi və

lardan biridir.

aktuallığının qorunmasına səbəb oldu.

Qeyd etdiyim kimi, konsept elə vokalist Riv-

PROJEKTOR bölməsi Diqqət: spoiler çıxa bilər!

Şahmar Həsənbəy Müəllif Fatimə Əliyeva Müəllif

S y m p a t h y f o r L a d y Ve n g ea n c e “İntiqam” trilogiyası III hissə 1 və 2-ci hissə əvvəlki buraxılışlarda

Şahmar Həsənbəy

IG | @_shahmarhasanbay_

“Doğrudan da, mənim içimdə bir mələk olduğunu düşünürsən? Əgər elədirsə, görəsən, o mələk mən belə qorxunc iş tutduğumda harada idi?”

baş obrazın uşaqların valideynlərinə verdiyi aşağıdakı sual bu çatdırılmanın sübutudur:

“Sizə və yaxınlarınıza qəddar davranıb onları öldürən biriİntiqam trilogiyasının son filmi ni ələ keçirsəniz, onun cəzasını “Sympathy for Lady Vengeance”. özünüz verərsiniz, yoxsa həmin şəxsi məhkəməyə təslim Film işləmədiyi cinayəti məcburi edərsiniz?” şəkildə boynuna alaraq həbsxanaya düşən və orada 13 il qalan Başqa cür ifadə etsək, film ədalət qadının elə həmin həbsxanadan anlayışımızı mühakimə edir. çıxış səhnəsi ilə başlayır. Məhkum olduğu illər ərzində bu obraz Film ərzində əsas obrazın intörətmədiyi cinayəti boynuna al- tiqam alması məsələsində masına və doğma qızından ayrı tamaşaçı da ona dəstək olur. qalmasına səbəb olan şəxsdən Lakin sonda heç kim bu intiqaalacağı intiqamın planını qurur. mdan tam olaraq həzz almır. Məsələni elə bir məqamda sonDigər 2 filmə nəzərən “Sympathy landırırlar ki, bu filmi Hollivudun for Lady Vengeance” tamaşaçını intiqam mövzulu filmlərindən daha çox empatiya qurmağa əsas fərqiləndirən nüans da bu sövq edir. Bu səbəblə tamaşaçını olur. Ekran işi öz bədii məzmunu, baş qəhrəman ilə eyniləşdirən re- musiqiləri, ssenarisi, effektləri, jissor həm vizual, həm də hekayə operator işi və s. ilə tamaşaçını nöqteyi-nəzərindən bizi də bir duyğu selinə atmaqla yanaşı, intiqamçı olmağa dəvət edir. Pak eyni zamanda, qarşısına sualÇan-Ukun (Park Chan-wook) bu lar qoymağı, o suallar ətrafında filmində də simvolik nüanslar düşündürməyi də bacarır. zaman-zaman gözə çarpır. Operator işinin ustalıqla istifadə edildiyi film intiqam duyğusunu növbəti səhifədəki illustrasiya: itirilmiş ədalət sistemi vasitəsilə Nərmin Mahmudova izləyiciyə çatdırır. Ekran əsərində

illustrasiya: Wonman Kim

Bu filmə də Ço Yon-Uk (Jo Yeong-wook) öz bəstələri ilə rəng qatıb. Ancaq bundan əlavə, “Oldboy” filmində olduğu kimi, Pak Çan-Uk qüsursuz klassik musiqi seçimi ilə bu filmi də əməlli-başlı bəzəyib. Filmin bir neçə səhnəsində Paqanininin “Caprice 24” əsərinin giriş hissəsi ifa edilir. Bu melodiya sevgini, hüznü, ümidi, həsrəti, kini və s. duyğuları göstərən kinematoqrafik bir inciyə çevrilib. Ümumiyyətlə, film boyu səslənən musiqilər intiqam mövzusunu bütün incəliyi ilə müşayiət edir. Digər 2 ekran əsərində olduğu kimi, bu filmdə də rejissor final səhnəsini göz oxşayan şəkildə lentə alaraq tamaşaçı ilə vidalaşır. Möhtəşəm bir final ilə bitən bu film, eyni zamanda, möhtəşəm bir trilogiyaya da nöqtə qoyur. Əgər nə vaxtsa “ölməzdən əvvəl baxılmalı trilogiyalar” siyahısı hazırlanacaqsa, yaxud kitab çap olunacaqsa Pak Çan-Ukun “Vengeance” (“İntiqam”) trilogiyası bu siyahıda, bu kitabda ön sıralarda gəlməlidir.

“Qaraçılar dövrü” Unudulmuş bir xalqın hekayəsi Fatimə Əliyeva IG | @faty.aliyeva

Bu dəfə “özümə yalan danışmağa başlayandan bəri heç kimə inanmıram” deyən Perhanın simasında unudulmuş bir xalqın hekayəsindən - “Qaraçılar dövrü” filmindən danışacağıq. Emir Kustirikanın 1989-cu ildə

çəkdiyi və özündə dram, komediya, fantastika, cinayət kimi janrları birləşdirən “Qaraçılar dövrü” filmi kinematoqrafiyada qaraçı roman xalqı ilə bağlı çəkilmiş azsaylı filmlərdən biridir. Elə buna görədir ki, bu film bizi tamamilə yeni və qeyri-adi bir dünyaya aparır. Özünəməxsus obrazları, qaraçı xalqının ənənələri və kinonun özündən daha məşhur olan “Ederlezi” musiqisi ilə “Qaraçılar dövrü” (Dom za vesanje) filmi Palme d’Or, Sezar kimi beynəlxalq festivallara qəbul edilmiş və Kustirikaya Kann film festivalında “Ən yaxşı rejissor” mükafatı qazandırmışdı.

Mövzusu etibarilə dram hesab olunsa da, qaraçıların rəngarəng və dəyişkən həyatının təsiri ilə filmdə komik, kriminal və fantastik səhnələrə özəl olaraq yer verilib. Xüsusilə, qəhrəmanların emosional keçidləri və məhəllə həyatının real təsviri sayəsində sosial çətinliklərlə yaşamağı öyrənmiş qaraçı xalqının harmoniyalı həyatını daha yaxından tanıya bilirik.

Perhanın öz saf dünyasından pulun qaranlıq çirkabına düşdüyünü izləyərkən, həm də unudulmuş bir xalqın gizli dünyasına və “göydə uçan evinə” səyahət edirik. Kasıblığın və dünyadan yadlaşdırılmanın baş alıb getdiyi mühitdə insanların hər şeyi gözə alıb pulun arxasınca getməsi də, sözsüz, gözlənilən bir nəticə idi. Perhanın simasında insanın öz məsumluğunu itirdiyi mərhələlər nəcib bir kino dili ilə ifadə edilib. Bəlkə də, Perhanın oğlunun doğulduğu gecə Azranın başından çıxıb Perhanın əlindən uçan ağ duvaq da elə itirilmiş saflığın simvolu idi. Epizodik qəhrəmanlardan olan Perhanın nənəsi Xədicə (Lyubica

bir neçə dəqiqəyə sığışdıra bilir. Elə buna görədir ki, Ederlezi musiqisinin klipi filmin özündən ayrı olaraq da çox sevilir. Baş qəhrəmanı (Perhan obrazı) canlandıran Davor Duymovic yaradıcılıq yoluna bu rolla başlamış olsa da, bütün o ağır duyğuları – Perhanın saflığını və tədricən bunu itirməsini olduqca səmimi şəkildə ifa edib. Hətta aktyor Duymovicin gənc yaşda depressiyaya düşüb intihar etməsi onu canlandırdığı Perhan obrazına daha da yaxınlaşdırır. Ailə sevgisi, insanlara olan inamı və Azraya qarşı duyduğu saf eşqi ilə Perhan, şübhəsiz, unudulmaz qəhrəmandır. Elə 19 yaşında olmasına baxmayaraq, bu rolun öhdəsindən gəlmiş Davor Duymovic kimi. Sahib olduqları fövqəl güclərlə insanları sağaldan Perhan və Xədicə, çirkin məhəllələrə ruh verən coşğun insan həyatları və oynaq-şən musiqiləri ilə “Qaraçılar dövrü” filmi

Adzovic), bacısı Danira (Elvira Sali) və sevgilisi Azra (Sinoliçka Trpkova) kimi obrazlar izləyicini qayğı və şəfqət, uşaq saflığı və xəyanət kimi duyğuların burulğanına atır. Amma bu burulğanın ortasında canlılığını itirməyən insanları görmək və akkerdeonda ifa edilən musiqiləri eşitmək olar. Filmin ən gözəl hissələrindən olan Xıdırəlləz kinosevərlər tərəfindən Balkan kigecəsinin zərif mənzərəsi və fonun- nosunun incisi hesab olunur və da axan məşhur “Ederlezi” musiq- zənnimcə, bu titula layiqdir. isi hekayənin həm ağladan, həm də güldürən dərin romantikasını

PALİTRA bölməsi Fatimə Qəhrəmanova Müəllif

inaccessus Müəllif

Dünyaya üz çevirən rəssam

Aqnes Martin Fatimə Qəhrəmanlı IG | @bonsanca_

“11 yaşlı nəvəm İzabel Aqnesə baş çəkməyə gəlmişdi və orada evin önündəki bağçadan dərilmiş qızılgül var idi. Gül İzabeli valeh etmişdi. Aqnes bunu görüb gülü götürür və ondan soruşur: - Bu qızılgül gözəldir? - Hə, qızılgül, həqiqətən də, gözəldir. Aqnes gülü arxasında gizlədərək “Qızılgül hələ də gözəldir?” - Hə, gözəldir. - Görürsən, İzabel, gözəllik qızılgüldə deyil, sənin ağlındadır”. Bu əhvalatı Aqnes Martinin qaleristi və yaxın dostu olan Arn Qlimçer “Tate”ə verdiyi müsahibəsində danışıb. Məncə, hadisə sənətkarın işi ilə bağlı vacib məlumat ötürür; rəssam göz ilə görünəni deyil, ağılda olanı təsvir edir. Onun öz işləri ilə arasında olan əlaqəyə gəldikdə isə Martin özünü əsərlərindən o dərəcədə ayırırdı ki, hətta öz əsərlərini başqa bir varlıq kimi görürdü deyə bilərik. Əgər biz onun əsərləri ilə əlaqə qurmaq istəyiriksə, həm rəssamın həyatı haqqında bilməyə, həm də onun rəhbərliyinə ehtiyac duyuruq.

1931-ci ildə ABŞ-a köçür, tədrislə bərabər rəsm kurslarına da yazılır və rəsm müəllimliyində dərəcə əldə edir. Nyu-Yorkda müasir incəsənətlə tanış olur və qərara alır ki, həyatına rəssam olaraq davam etmək istəyir. Daha sonra emalatxanaya ehtiyacı olduğundan universitetdə təsviri incəsənət təhsili alır və nəticədə, 1948-ci ildə həmin universitetdə müəllim kimi işə başlayır. 1950-ci ildə ABŞ vətəndaşı olduqdan sonra isə həyatını Amerikan sənətçisi kimi inkişaf etdirməyə başlayır. Bir il sonra Martin son sənət təhsilinə qədəm

qoyur və müasir incəsənət sahəsində magistr dərəcəsi almaq üçün Nyu-Yorkda Kolumbiya Universitetindəki Müəllimlər Kollecinə yazılır. Abstrakt ekspressionizm və şərq fəlsəfəsinə giriş ilə bərabər, Martinin şəhərdə keçirdiyi vaxt onu bir sənətkar kimi inkişafına çox təsir edir. Taoizmin eqosuzluq və təvəzökarlıq ideyalarının təsiri bu dönəmdəki əsərlərində də hiss olunur. O, işlərində orqanik formaları birləşdirir və bu periodu rəssamın biomorfik dövrü adlandırırlar. (Untitled/ Adsız, 1955). Lakin Martinin dediyinə görə, öz işlərindən məmnun deyildi

və onları göstərmək, yaxud da satmaq istəmirdi. Buna rəğmən bu işlər ona ilk uğurunu - mükafatlar, satış və sərgidə nümayiş imkanları qazandırır, habelə Nyu-Yorkdakı sənətkarlarla dostluq əlaqələri qurur. Buna baxmayaraq, Martin bu dovrü tənha dövr kimi təsvir edir, çünki müsahibəsində qeyd etdiyinə görə, sənətkarlarla olan birgə fəaliyyətlərində hamı “tək” iştirak edirdi. Bu, Martinin Nyu-York dövrünün ziddiyyəti idi; bir tərəfdən peşəsində ustalaşır, bir tərəfdən isə daxili mübarizəsini davam etdirirdi.

Martinin həyatında bir neçə qadın olmasına baxmayaraq, o, bu mövzunu həm yazılarında, həm də müsahibələrində gizli saxlamağa üstünlük verib. O, Barnet Nyumen, Ad Raynhart, Ellsuort Kelli ilə yaxın dost olub və həmin rəssamların təsiri özünü Aqnesin 50ci illərin sonunda çəkdiyi işlərdə göstərir. 1961-ci ildə Betti Parsons Qalereyasında üçüncü və sonuncu sərgisi açılır. Həmin sərgidəki əsərlərə baxmaqla rəssamın həyatı boyu sadiq qalacağı tərzini (kvadrat kətan, üfüqi və şaquli kompozisiya, təmsil etməyin rəddi) formalaşdırdığını müşahidə edə bilərik.

bağlı olduğunu, izolyasiyanı və sadə həyatı yoxlamaq istəyindən yarandığını deyir. Aqnes burada özünə ev tikir və elektrik, su kəməri, telefon kimi cihazlar olmadan asketik həyat tərzinə keçir, bununla da ömrünün sonuna qədər təklikdə yaşayır. 1972-ci ilə qədər rəsm çəkməyi dayandırır. Yenidən başladıqda isə əsərlərindən gələn gəlir ilə xeyriyyəçilik işləri görür. 2004-cü ildə 92 yaşında vəfat edir.

Həyatındakı bu məqamları vurğulamaqda məqsədim təkcə onun barəsində məlumat vermək deyil, həmçinin onun ağrını görməzdən gəlmədiyini, əksinə onu aşdığını Martin psixi problemlərlə də göstərmək idi. üzləşir. Belə ki, ona paranoid şizofreniya diaqnozu qoyulur və Rəssamın əsərlərinə baxdıqda dəfələrlə xəstəxanaya yerləşdirilib zolaqlar, torlar, xətlər, yuyulmuş elektroşok müalicəsi alır. İlk psix- pastel rənglərini görsən də, oxuya otik epizodu 1962-ci ildə, parkda bilmirsən, çünki bu rəsmlər oxugəzərkən qeydə alınır, Robert İn- mağın üçün deyil, hisslərinlə cavdiana onu tapır və Martin xəstəx- ab verməyin üçün yaradılıb. “İnanada yatmalı olur. Daha sonra sanlar musiqidən xalis duyğunu 1965-ci ildə Hindistana səfərində qəbul edirlər, amma rəsmdən transa girir və yenidən xəstəxan- izahat tələb edirlər.” aya yerləşdirilir (Lenor Tauni onu ABŞ-a geri götürür). Sonralar yenə Aqnes dünyadan olan və ya forataklar keçirsə də, bunlar qeydə ması olan şeyləri çəkmirdi; “Mənim alnmayıb və bu xəstəliyin Aqne- rəsmlərim birləşmə, formasızlıq, sin həyatına olan təsiri naməlum cisimsiz, maneəsiz dünya haqqınolaraq qalır. dadır”. Solğun rənglərlə boyanmış, karandaşla üzərində torlar çəkilm1967-ci ildə elektroşok terapi- iş rəsmlər bəzən nə görünür, nə yası, Raynhartın ölümü kimi had- danışırlar. Onlar olduqca sakitisələrdən sonra Martin əsərləri- dirlər. ni yandırıb ləvazimatlarını paylayaraq, gözlənilmədən NyuYorku tərk edərək Nyu-Meksikoya yerləşir. Sonradan bu gedişin hiss etdiyi məsuliyyətin ağırlığı ilə

Şəbəkə Martinə tamamilə rəsmsiz bir şəkil çəkmə yolu təklif edirdi: “...həqiqətən, mücərrəddir. Musiqi kimi sözlərdən artıq olan incə duyğuları təsvir edir, mücərrəd hərəkətlərimizi ifadə edir”. O, neqativ və intellektual olan hər şeydən imtina edir. Əslində, işlərinə baxanda dünyadan olan nəyi isə görməyi istəmək, onu görməyinizə maneə olacaq. Necə ki o, dünyaya arxasını çevirərək çəkirdisə, gərək siz də əsəri dərk etmək üçün maddi dünyanın konkret əşyalarına arxanızı çevirəsiniz. Martinin həyatını araşdırmaq marşrut və sarsıntılarla əhatə olunmuş münasibətləri ilə xarakterizə olunan müəmmalı bir varlığı təhlil etməkdir. Ancaq daha da yaxşısı odur ki, Martinin daxili həyatını bulanıq şəkildə bilmək onun rəsmini daha yaxşı bir təcrübəyə çevirir. Tərcümeyi-halını çox yaxşı bilsə idik, əsərlərini onun vasitəsi ilə şərh etmək qarşısıalınmaz olardı.

24 Bunun yerinə bizdə bir neçə ipucu qalıb və yalnız bu kətanları görə bilərik - Martinin istədiyi kimi.

Götürək hansısa mücərrəd ideyanı, məsələn məsumluq. Bir çox rəsm əsərlərində bu məfhum simvollar yolu ilə (yeni doğulmuş körpə, ağ rəng, quzu) ifadə edilib. Onu şəbəkə şəklində çəkilmiş xəttlər kimi təsvir etmək fikrinin yeni olması bizə çaşdırıcı gələ bilər, amma yanlış da deyildi. Bu kimi konsepsiyaların əvvəldən forması yox idi və biz forması olmayan sözləri qəliblərə sığdırmışdıq. Sənətin azadlıq üçün şərait yaratmasını burada da görə bilirik; dil limitlidir, dil ideyaların ifadəsini məhdudlaşdırır və rəsmlər ideyaları yenidən kəşf edərək onlara

öyrəndiklərimizlə yanaşı, qandallanmamış, yeni təsvir imkanı verir. Aqnes sevgini sevməyi, dostluğu, yağışı, dənizi, adaları çəkib. Sadəcə gözümüzlə təcrübə etdiyimiz formadan və ya formaya salmaq ehtiyacımızdan uzaqlaşaraq edib və bu mənada o, həm minimalist, həm də abstrakt ekpressionistdir.

Məhkumluğun tikanlı telləri inaccessus

IG | @ inaccessus

“Məhkumlar” deyərkən təsəvvürünüzdə, ilk olaraq, nə canlanır? Böyük ehtimalla, rejissor Deni Vilnöv (Denis Villeneuve) imzalı, 2013-cü il istehsalı olan dramatik bir film, ya da fırça ustası Van Qoqun 1890-cı ilə aid “Məhkumların idmanı” tablosu. Sizə eyniadlı daha sarsıdıcı bir əsər tanıtmaq istəyirəm. Bu, alman rəssam Kete Kollvitzin (Käthe Kollwitz) “Məhkumlar” əsəridir.

Kollvitzin 1908-ci ildə yaratdığı bu əsərdə beş yüz il əvvəl - XVI əsrin ilk yarısında feodal zülmünə və kilsənin ədalətsizliyinə qarşı etiraz edən yoxsul kəndliləri görürük. Kəskin etirazların təcəssümü kimi, rəssam bəzi insanların əlinin kəndirlə bağlandığını və bütün kəndlilərin tikanlı tellərin arxasında tutulduğunu təsvir edib. Nədir bu məhkumluğun sonu? Əlbəttə ki, onları ya edam, ya da çox ağır cəzalar gözləyirdi. Hə, heç biri bağışlanmayacaqdı. Onlar yoxsulluq və insafsızlığa göz yumaraq dayanmadan işləməyə məcbur edilmişdilər. İtaət etməkdən boyun qaçırdıqları üçün hər biri cəzasını çəkməli idi. Orta əsrlərdə Avropada intizamı bu şəkildə təmin edilirdi. Rəsm əsərinə qayıdaq. Ölüm ehtimalına rəğmən kəndlilərin əksəriyyətinin simasında ümidsizlik sezilmir. Sadəcə yorğun görünürlər. Hətta bəlkə də, çoxları əzablarla dolu həyatlarının sona çatacağı üçün sevinclidirlər. Təkcə rəsmin sağ tərəfində bir kəndlinin başını göyə qaldıraraq acı-acı bağırdığını görürük.

Böyük ehtimalla, bunun səbəbi önündə duran, ayaqları yorğunluqdan iki ayrı tərəfə haçalanmış, qolu kəndirlə bağlanmış oğlan uşağının çarəsizliyidir. Yəqin ki, həmin kişi oğlanın atasıdır. Rəsmin mərkəzindən sol tərəfdə qalan hissədə bu fəryada üç nəfər dönüb baxır.

Birinci Dünya müharibəsində 18 yaşlı oğlunu, İkinci Dünya müharibəsi zamanı isə nəvəsini itirən rəssam həyatı boyunca şahidi olduğu müharibələri, ədalətsizlikləri, insan ölümlərini həm öz nitqlərində kəskin qınayıb, həm də sənətində ustalıqla əks etdirib. Çünki o, hər şeydən əvvəl, bir qadın idi. Kete Kollvitz 78 yaşında yatağında son nəfəsini verərkən “Nə vaxtsa yeni bir ideal peyda olacaq və bütün müharibələr sona çatacaq. Bəlkə, çətinliklə başa gələcək, amma buna müvəffəq olacaqlar”, - demişdi. Hörmət və sevgi ilə anırıq.

GEEKZONA bölməsi Selcan Hacı Müəllif

Təbib Həsənzadə Rubrika müəllifi

Miyazaki və Asimov birləşərsə:

Makoto Şinkay Selcan Hacı

IG | @seldjanhc

Makoto Niitsu - bilinən adı ilə desək, Makoto Şinkay yapon anime rejissoru, manqaka və eyni zamanda seyyu(səs aktyoru)dur. Yapon ədəbiyyatı üzrə təhsil aldığı müddətdə uşaqlar üçün rəsmli kitablar çəkərək karyerasına başlayıb. 5 illik müddət ərzində kompüter oyunları hazırlayan şirkətdə çalışsa da, bu, onu heç vaxt qane etməyib. Bu işi onun qrafika və animasiyalar mövzusunda inkişaf etməsinə kömək olsa da, öz üzərində çalışmaqdan zövq alan Şinkayın ağlı hər zaman uzunmetrajlı işlərdə olub. 1999-cu ildə ilk qısametrajlı filmi olan “She and Her Cat” (Kanojo to Kanojo no Neko)lə mükafatlar qazanaraq eyni zamanda şirkətlərin də diqqətini üzərinə çəkməyi bacarıb. Filmdə pişiyin gözündən onu sahiblənən qadının tənha yaşayış tərzini izləyirik. Hətta bu filmdə seyyu rolunu həyat yoldaşı Miko Şinahara səsləndirib.

2004-cü ildə ilk uzunmetrajlı filmi “The Place Promised in Our Early Days” (Kumo no Mukō, Yakusoku no Basho) yayımlandıqdan sonra onun yaşındakı rejissorlara nisbətən artıq önəmli uğurlara imza atmış, müsbət geri dönüşlər almışdı. İndiyə qədər haqqında ən çox eşidilən təriflərdən biri də “yeni Miyazaki” olaraq adlandırılmasıdır. Bu ifadə bir çox insanı qıcıqlandırsa da, onlara haqq verməmək əldə deyil. Makotonun istedadı və hadisələrə qarşı fərqli yanaşmasını əsərlərində mükəmməl şəkildə göstərməsi izləyicilər üçün aydın məsələdir. Hər ikisinin işləri üçün ortaq cəhət dərin hiss və düşüncələrə yer verilməsi, insan təbiətinin dərinliklərinə enərək bunu gözəl kompozisiya ilə izləyiciyə çatdırılmasıdır. Lakin Şinkay bu təriflərə cavab olaraq onu həddindən artıq qiymətləndirdiklərini söyləyir. Şinkayın ən çox sevdiyi animenin Hayao Miyazakinin “Castle in the Sky”ı olduğunu bildiyimizdən təxmin edirik ki, bu tərif onu həvəsləndirib, (gələcəkdəki işlərindən də gördük ki) ona stimul verib. Onların fərqliliklərinə sübut eyni zamanda Miyazakidən fərqli bir üslubda işləmək istədiyini deyən Şinkayın filmlərində elmi-fantastika ünsürlərinə yer verməsidir.

“

...Səni bir daha görə bilmək üçün hansı sürətdə yaşamalıyam?”

“Tək istədiyim onu qoruya biləcək qədər güclü olmaq idi...

2007-ci ildə yayımlanan tammetrajlı “5 Centimeters per Second” (Byôsoku 5 senchimêtoru, Saniyədə 5 santimetr) filmi özündə üç qısametrajlı filmi birləşdirir - “Çiçəklənən sakura”, “Kosmonavt” və “Saniyədə 5 santimetr”. Filmdəki mənzərələrin əksəriyyəti Yaponiyada olan real məkanlar əsasında çəkilib. Film özlüyündə zaman və məsafə anlayışını möhtəşəm vizuallıqla izləyiciyə çatdırır. Adının ilham alındığı sakura çiçəyi kimi zərif, hislərin üstünlükdə olduğu bu filmdə sevgi hissinin ən gözəl, saf izahını görmək mümkündür.

2013-cü ildə yayımlanmış “The Garden of Words” (Kotonoha no Niwa, Söz bağçası) ilk izləyəndə öz vizuallığı ilə məni əhatəsinə almış Makoto Şinkay şahəsərlərindən biridir. “Söz bağçası” filmi Makoto Şinkayın rejissorluğu ilə çəkilib, orijinal hekayə və ssenari isə yenə onun tərəfindən qələmindən çıxıb. Filmin ərsəyə gəlməsində əsas ideya Şinkayın müasir Tokionun gözəlliyini çəkmək və filmdə göstərmək arzusu, gənclərə digər filmlərində də olduğu kimi cəhd etməkdən bezməməli olduqlarını aşılamaq idi. Bu filmi izləyəcək olanlara tövsiyəmiz mütləq bu 40 dəqiqəni HD izləməyə çalışmalarıdır, filmin vizuallığı içində itəcəksiniz. Yağış yağmaqdan bezsə də, mən səndən bezməz, qalardım burada.

Şinkay verdiyi müsahibələrdən birində “Dövrün gəncləri özlərini itmiş hiss edirlər, nə istədiklərini bilmirlər. Mən də o yaşlarda elə hiss edirdim, həmin dövrdə manqa və animelər mənə kömək oldu, xilas etdi. Gəncləri başa düşür, onlara sənətimlə dəstək olmaq istəyirəm”, - deyib. “Your Name” (Kimi no Na wa, Sənin adın) Makoto Şinkayın ssenaristliyi və rejissorluğu ilə “CoMix Wave Films” studiyası tərəfindən 2016-cı ildə çəkilmiş elmi-fantastika və fentezi anime filmidir. Bu filmdə də Şinkay yaradıcılığından bələd olduğumuz diqqətlə işlənmiş, detallı və dolğun rəng çalarlı səhnələri görmək mümkündür. Sevginin gücünü ən gözəl izah edən animelərdən hesab edilən “Sənin adın”da yaponların mədəniyyət ünsürlərinə də geniş yer verilib. İzləyənlərin fikrinə görə, bu film digərləri kimi özündə nə qədər həssas hisləri ehtiva edərək insanı kədərləndirsə də, yenə də digərləri qədər depressiv atmosfer yaradılmayıb. “Sadəcə yuxarı bax, ikimiz də eyni, ulduzlu səmanın altındayıq.” Şinkayın filmlərini birləşdirən bir neçə cəhət var ki, bunu filmlərini izləmiş olan hamı çox yaxşı bilir: açılıb-bağlanan qapılar, yağış, qatarlar və onların səsləri, kosmos və s. onun hər filmində qarşımıza çıxan ünsürlərdəndir. “...Axşam, yatmadan əvvəl Səhərlər, gözlərimi açanda Fərqinə vardım ki, mən həmişə yağışı gözləyirəm”. Rejissorun izləyə bildiyimiz ən son filmi olan “Weathering with You” (Tenki no Ko) isə 2019-cu ildə yayımlanıb, “Sənin adın” filmindən sonra anime izləməyən insanların belə səbirsizliklə gözlədiyi film olmağı bacarıb və Yaponiyada ən çox satılan filmlər sırasında 9-cu olub.

Ümumilikdə desək, anime həvəskarı olan hər bir insanın ən az bir filmini izləmiş olduğu Makoto Şinkay hadisələrə orijinal baxışı və detallarla xüsusi işləməsiylə izləyicilərin rəğbətini qazanıb.

Geek çantamda nə var? rubrika

Təbib Həsənzadə

IG | @tabibyte

Manqa: “Solanin”, İnio Asano İnio Asanonu məşhurlaşdıran “Solanin” 2000-lərin ən populyar və ən çox oxunan “Slice of life” manqalarındandır. Məhz elə bu manqanın çıxışından sonra hərkəs Asanonu “slice of life” janrının ustadlarından biri kimi tanıdı. Manqakanın hekayələri bəzən klişe, bəzən hətta dərin olmasa da, o, öz işlərində daha real həyat hadisələrini, oxuyuca yaxın olan və hamının hiss edə biləcəyi situasiyaları çox incə və emosional şəkildə verir. Bu manqa da bunun bariz nümunələrindən biridi. Hekayə ofisdə işləyən Meiko adlı gənc qızın, onun sevgilisinin və qurduğu rok qrupunun ətrafında cərəyan edir. Həyatından narazı qalan Meiko işindən çıxır və həyatı planlamadığı şəkildə naməlum istiqamətdə getməyə başlayır. Bütün hekayə boyunca qəhrəmanlar öz həyatlarını, gələcəyini, nə qədər xoşbəxt olduqlarını, nə edəcəklərini, həyatlarını necə dəyişə biləcəklərini sorğulayır və bundan çıxmağa çalışırlar. 20-lərdə olan bir çoxumuz da bu hissləri yaşamışıq, bu sualları özümüzə vermişik və bəlkə də, hələ də verib cavabını tapa bilmirik, ona görə də düşünürəm ki, bu manqa özünü sizə doğma hiss elətdirəcək, qısa, amma maraqlı süjetilə cəlb edəcək, sizi az da olsa, düşündürəcək.

Komiks: “Good-bye, Chunky Rice”, Kreq Tompson

“Good-bye, Chunky Rice” dostluq, sevgi, ayrılıq, itki və üzüntünü daha şirin və ilk baxışdan uşaqcıl şəkildə göstərsə də, öz içində dərin bir melanxolik alt məna daşıyır. “Harvi” mükafatını qazanan bu qrafik romanın baş qəhrəmanları özünə yer tapa bilməyən, dünyanı kəşf eləməyə çalışan, dənizə can atan balaca tısbağa Chunky və öz hüdudlarından kənara çıxa bilməyən, Chunky-nin çox sevdiyi siçan Dandeldi. Bir an həyat elə gətirir ki, Chunky olduğu yerdən gəmiylə səyahətə çıxır, yeni yerə doğru gedir, amma Dandeldən uzaq qalmaq və çox güman bir də görməmək məcburiyyətində qalır. Hekayənin ikinci dərəcəli qəhrəmanları da baş qəhrəmanlar kimi bir-birindən fərqli, özünəməxsus problemləri olan, amma hamımıza yaxın olan və eyni zamanda diqqət edilməli personajlardı. Komiks bir-birindən uzaq qalan bu iki personajın xatirələrini, nələr hiss elədiklərini, bəzən dram, bəzən də yumorla həyatın həmişə başqa planlarının olduğunu, bəzən dəyişiklərə ayaq uydurmalı olduğumuzu, ətrafımızdakı insanların və bizim göstərdiyimiz sevginin nə qədər önəmli olduğunu göstərir və buna görə də oxunmağa layiqdir.

Telegram çatlarınızı stikerlərimizlə rəngləndirin: stikerlərin onlayn versiyasını əldə etmək üçün

25 noyabr qadın zorakılığına qarşı beynəlxalq mübarizə günündə “Baku Community Space”in dəstəklədiyi təşəbbüs qruplarından biri kimi, mübarizəmizi sizə öz üslubumuzda çatdırmaq istəyirik. İndiyəcən psixoloji və fiziki şiddət görmüş, kişi hegemonluğunun qurbanı olmuş bütün qadınların mübarizəsini alqışlayırıq. MUZA-nın 4-cü buraxılışda oxuyacağınız bu bir neçə səhifədə zorakılıqla mübarizə aparmış sənətçi qadınların hekayəsindən xəbərdar olacaqsınız.

İlham pərisi olmaq, yoxsa kölgədə qalmaq? Bəlkə, siz də fikir vermisiniz ki, sənət aləmində qadın incəsənət adamları olsa belə, burada kişilər dominantlıq edir. Sənət tarixində kişilər, xüsusən də, öz ərləri tərəfindən kölgədə qoyulan qadın sənətçilər çoxdur. Bu problemin kökü patriarxat sistemdən qaynaqlanır; qadınların ədəbiyyat, incəsənət, və ya digər sahələrə töhfələri kişi həmkarlarına nisbətən daha az qiymətləndirilir, yaxud sadəcə görməzdən gəlinir. Daha çox “tökmə texnikası” ilə tanınan abstrakt ekspressionist Cekson Pollokdan (Jackson Pollock) hamı xəbərdardır hər halda. Bəs onu bu texnikaya ilhamlandıran şəxsi - Pollokun həyat yoldaşı Li Krasneri (Lee Krasner) necə, tanıyırsınız? Hələ 13 yaşında olarkən rəssam olmağa qərar verən nyuyorklu Li öz dirənişi və bacarığı sayəsində tezliklə daha çox kişi arenasına məxsus Nyu York sənət dünyasına daxil olmağı bacardı. Cekson Pollokla evlənərək onun ilham pərisi və sadəcə həyat yoldaşı adını daşımağı biixtiyar qəbul etdi. Bir çox mənbə Krasnerin öz bədii karyerasını Pollokun karyerasına qurban verdiyini desə də, bu, tamamilə doğru olmaya bilər, çünki Linin özü də öz rəsmlərinə qarşı tənqidi yanaşır və hətta rəsmlərindən narazı qalaraq məhv etdiyi zamanlar olub. Krasner Pollokun yaradıcılığının ondan daha üstün olduğuna əmin olsa da, Li həm də onun mentoru rolunda idi. Linin sayəsində Pollok müasir incəsənət tarixi ilə, karyerası boyunca ona kömək edəcək bir çox sənət insanı ilə tanış olmuş və nəticədə, Ceksona inkişaf etməyə, əsərlərinə yetkin və orijinal üslub verməyə imkan vermişdi. Cekson avtoqəzada həyatını itirəndən sonra belə, Krasner onun əsərlərinin tanınmasına çalışır və öz yaradıcıığına çox az vaxt ayırırdı. Lakin bu, deyəsən, onu narahat etmirdi. Sanki artıq qəbul etmişdi ki, insanlar onun etdiyi hər şeyi Pollokla əlaqələndirirlər və taleyi həyatının sonuna qədər Polloka ilham pərisi olmaqdan ibarətdir.

Böyük gözlü rəsmləri ilə yadda qalmış Marqaret Kin (Margaret Keane) uşaq vaxtı qulaq pərdəsinin zədələnməsi nəticəsində eşitməsi zəiflədiyindən qarşısındakını başa düşmək üçün gözlərə fokuslanırdı. Gözlərə qarşı sevgisi ona xas dəstxətt yaratsa belə, bu, ona həyatının müəyyən dövrünə bədbəxtlik də gətirdi. Söhbət məhz Marqaretin həyat yoldaşı olmuş Uolter Kinin (Walter Keane) onun əsərlərini öz adından satmasından gedir. Marqaret Uolterden ona etiraz bildirəndə Uolter inandırmağa çalışırdı ki, onların pula ehtiyacı var və insanlar rəssam olduğunu düşündükləri şəxsdən almağı adi satış dillerindən almaqdan üstün tuturlar. Həmin gündən sonra Marqaret susmağı qərara alır. Buna bir neçə səbəb vardı, o, həm Uolterin təhdid və zorakılığından qorxurdu, həm də “heç olmazsa, mənim əsərlərim nümayiş olunur, satılır” deyə özünə toxtaqlıq verməyə çalışırdı. Lakin qazanılan gəlir Marqaretə çatmırdı. Yenə evə köçdüklərində belə, hər gün yatağında, hovuzunda bir neçə çılpaq qızla Uolterin əyləndiyi zamanlarda, Marqaret bağlı pərdələr və qapılar arxasında hər gün 16 saat rəsm çəkməyə məcbur edilirdi. Uolter hətta fiziki şiddət göstərməyə çalışıb. “Ona əl qaldırmaqdan savayı, hər şeyi etməyə icazə vermişdim və, bu, ehtimal ki, daha pis idi”. Nəhayət, 10 illik acı evlilikdən sonra Marqaret boşanmağa qərar verir və hətta Uolteri rəsmləri ilə bağlı məhkəməyə də verərək hamının qarşısında rəsm çəkib rəsmlərinin müəllifliyini qazanır. Həmin günən sonra Marqaretin rəsmlərindəki kədərli gözlü uşaqlar xoşbəxt, parlaq gözlü birilərinə çevrililirdi.

Yetmiş illik karyerası boyunca Elizabet Kətlet (Elizabeth Catlett) yaradıcılığını siyasi hadisələrə, xüsusən də qara feminizmə (black feminism), vətəndaş cəmiyyəti hərəkatına, irqi ayrı-seçkliyə həsr edib. Həm heykəltəraş, həm rəssam, həm universitet müəllimi, həm aktivist kimi fəaliyyə göstərən Kətlett kubizm və primitivizmdən təsirlənən əsərlərində irqçilik, feminizm və analıq məsələlərə toxunur. Ayova Universitetini təsviri incəsənət üzrə magistr dərəcəsini bitirmiş ilk afro-amerikalı qadın hesab olunan Elizabet qeyd edir: “Mən həmişə yaradıcılığımın xalqıma xidmət etməsini istəmişəm - bizi əks etdirməyini, bizə aid olmasını, bizi həvəsləndirməsini və potensialımızdan xəbərdar etməyini istəyirəm....”. Bəzi mənbələrdə onun müxtəlif zamanlarda hər iki həyat yoldaşı tərəfindən diskriminasiyaya məruz qalındığı qeyd edilsə də, təəssüf ki, bu haqda geniş məlumat tapmadıq. Lakin görünən odur ki, Elizabet həm də birbaşa patriarxat sisteminə qarşı mübarizə aparıb.

20-ci əsrin ən görkəmli müharibə müxbirlərindən biri hesab edilən amerikan yazıçısı və jurnalisti Marta Elis Qelhorn haqda, güman ki, eşitməmisiniz O da həyat yoldaşının kölgəsi arxasında qalan qadınlardan olub. Kimin? Ernest Heminqveyin. Marta jurnalistikadan başqa, həm də 19 roman və 2 qısa hekayələr toplusunun müəllifi idi. Heminqveylə evlilik zamanı isə tənqidçilərin onların yazı tərzləri arasında oxşarlıqlar tapmağa çalışırdı. Marta 1943-cü ildə İtaliya Cəbhəsi məsləsini işıqlandırmaq üçün evi tərk edərkən Qellhornun uzun müddət evdə yoxluğundan əsəbiləşən Ernest “Sən müharibə müxbirisən, yoxsa yatağımdakı arvad?”,- deyərək hələ bununla yetinməyib Martanın cəbhəyə getməsinə mane olmağa çalışdı. Marta gec də olsa, anladı ki, Heminqvey vaxt keçdikcə daha da problematik və təhqiredici şəxsə çevrilir. Onunla boşanandan sonra Marta bir müsahibədə qeyd edir: “Mən 40 ildən artıqdır ki, yazıçıyam. Mən onunla tanış olmayana qədər yazıçı idim, ondan ayrılandan sonra da yazıçıyam. Nə üçün onun həyatında sadəcə lazımsız bir varlıq kimi qalmalıyam?”

42 illustrasiya: Nəzrin Əhmədova

ÇAP MAŞINI bölməsi Səmra Əlizadə Müəllif

Niyə elektrona keçməliyik? Səmra Əlizadə

semra.alizade.95@gmail.com

Araşdırmalara əsasən, 1 kq bərk üzlüklü kitabın karbon ayaq izi 2kqCO2e-dır. Bu, o deməkdir ki, siz hər aldığınız kitabın kütləsinin iki qatı qədər karbon ayaq izi buraxırsınız. Hər bir karbon ayaq izinin nəzərə alındığı müasir dövrümüzdə kitabların fiziki surətləri artıq diqqətə alınacaq qədər vacib bir şeydir. Bəs biz həm istədiyimiz kitabları oxuyub, öz şəxsi kitabxanamıza sahib olub, həm də təbiətə kömək etməyi eyni anda necə edə bilərik? Bir çoxunuz, yəqin ki, lokal kitab mağazalarında, kitabxanalarda tapa bilmədiyiniz kitabların elektron v e r s i y a l a rını telefon,

kompüter və ya planşetlərinizdən oxuyursunuz. Amma bunun problem doğuran tərəfi budur ki, fiziki kitabdan fərqli olaraq elektron kitab oxuyanda ekrandan gözümüzə düşən mavi işıq gözümüzü çox tez yorur. Buna görə bir çox insan hələ də fiziki kitablara üstünlük verir. Bir çoxları bunu bilmir ki, fiziki kitablar üçün göz yormayan alternativ olan elektron oxuyucular uzaq 1997-ci ildən bəri istehsal edilir. Elektron oxuyucularının göz yormamasının səbəbi onların xüsusi texnologiya olan E-ink ekranlardan istifadə etməsidir. Bu texnologiya sayəsində hər səhifəni çevirdiyimiz zaman ekranda yaranan sözlər xüsusi mürəkkəb ilə ekranda lazım olan pozisiyanı tutur və beləliklə, biz ekrandakı sözləri oxuyuruq. Ekranda sözlər əsl mürəkkəbə oxşar maddə ilə “yazıldığına” görə elektron oxuyucuların ekranları xüsusi işıqlandırmaya ehtiyac duymurlar və beləliklə oxuyucunun gözləri mavi işığa məruz qalmır.

illustrasiya: Zinyət Cəfərova

İndi isə gəlin sizə ənənəvi kitab

növbəsində, təxminən 1000 elek-

funksiyası da mövcuddur, əgər dil

ilə elektron oxuyucunun fərqlərini

tron kitab üçün yetərli yaddaşdır.

öyrənirsinizsə, bu, sizə lazım olan

danışım.

Həmçinin onlar olduqca az ener-

funsiyalardan biri olacaq. Əlavə

ji istifadə edir, belə ki, e-ink tex-

olaraq, “Goodreads” hesabınızı da

nologiyası yalnız səhifə çevrilərkən

əlavə etmək mümkündür, belə-

enerjiyə

Əlavə

liklə, mütaliədə etdiyiniz irəliləy-

Elektron kitablara ehtiyac günü

olaraq bir çox müasir modellərdə

işləri asanlıqla izləyə bilirsiniz. Bəzi

gündən artır və indiki dövrdə

ekran işıqlandırması da vardır ki,

modellərdə, həmçinin audio kitab-

demək olar ki, yazılan hər kitab əv-

bu da enerji tələb edir. Bu qədər

lara da qulaq asmaq mümkündür,

vəlcə elektron şəklində olur, sonra

az enerji istifadə etdiyinə görə bir

“Kindle” interfeysi kitablarınızı sizin

isə çap edilir. Ona görə yeni çıxan

dəfə tam enerji ilə doldurulduqdan

üçün oxuya da bilir. Elektron oxuy-

hər kitabın indi həm elektron ver-

sonra 1-1,5 ay istifadə edilə bilir.

ucular quruluşca olduqca dözüm-

siyasını həm də real versiyasının

Bütün bunları ümumiləşdirdikdə

lüdür, onların tək zəif nöqtələri

satıldığını müşahidə edə bilərik. Xü-

1 elektron oxuyucunun 1 böyük ki-

ekranlarıdır, bir çox model

susilə, elektron kitabların satışı ilə

tabxanaya bərabər olduğunu görə

sukeçirməzliyə malikdir.

məşğul olan bir çox böyük şirkətlər

bilərsiniz.

Əlçatanlıq

ehtiyac

duyur.

var və lokal kitab mağazasından

Hazırda elektron kitab oxuyuc-

fərqli olaraq onların mağazaların-

Mütaliə zamanınızı yaxşılaşdıra-

uları bazarı smart telefonlar və

da olan rəf sayı digərindən çox-çox

caq xüsusi funksiyalar

planşetlər kimi sürətli inkişaf et-

böyükdür və bu da imkan yaradır

isə

məsə də, bir çox böyük şirkətkər var

ki, istədiyiniz hər kitabın elektron

Yəqin ki, fiziki kitab oxuyarkən ən

ki, onlar oxuyucu istehsal edirlər.

versiyalarını tapa biləsiniz. Həmçi-

böyük

qaranlıq

Bunlara ilk şirkətlərdən olan “Pock-

nin, elektron kitablara ənənəvi ki-

olduğunu hamı qəbul edər. Elek-

etbook”, “Amazon” şirkətinin “Kin-

tablardan daha az resurs lazım old-

tron

kömək

dle”, Kanada şirkəti olan “Kobo”, Çin

uğundan onların qiymətləri daha

edən

biri

şirkəti olan “Onyx Boox” şirkətləri

ucuz olur və bu da istədiyiniz kitabı

ekran işıqlandırmasıdır, amma bu

aiddir. Onların qiymətləri şirkətdən

sizə daha əlçatan edir.

işıqlandırma adi planşet və telefon-

asılı olaraq dəyişsə də, aralarında

lardan fərqli olaraq bilavasitə bizim

ən məşhuru olan “Kindle”ın qiymət

Ekoloji baxımdan daha

gözümüzə yox, yalnız ekranın kün-

statistikası dəyişməz qalıb 100-150

əlverişli olması

clərindən ortasına doğru istiqa-

dollar aralığındadır. Düzdür, onlar

mətlənir və sözügedən işıqlandır-

planşetlər və smart telefonlar kimi

Müəyyən edilib ki, bir elektron ki-

ma adi led lampalar vasitəsilə

çox funksiyaya malik deyil, amma

tab oxuyucu istehsal edilərkən 168

edildiyindən burada göz yoran

kitab qurdları üçün çox əlverişlidir.

kgCO2e karbon ayaq izinə səbəb

mavi işıq olmur. Bir çox müasir

Əgər siz də belə birisinizsə, zən-

olur. Bu rəqəm sizə çox böyük gələ

modellər sensor ekrana malikdirlər

nimcə, elektron oxuyuculara nəzər

bilər, amma nəzərə almaq lazım-

və bu da istifadəni asanlaşdırır.

yetirsəniz, heç də peşman ol-

dır ki, müxtəlif şirkətlərə aid olan

Məşhur oxuyucu şirkətindən olan

mazsınız.

oxuyucular adətən 4 GB yaddaş

“Kindle”

tutumuna malik olur, bu da, öz

sində, həmçinin lüğət əlavə etmək

düşmənimizim

oxuyucuların

bizə

xüsusiyyətlərindən

modellərinin

interfey-

QALEREYA bölməsi Rəfiqə Seyidova Müəllif Fidan Nazimqızı Rubrika qonağı

Fotoda sürrealizm Rəfiqə Seyidova IG | @rafigaontheshore rafiga.a.seyidova@gmail.com Ötən buraxılışımızda fotoqrafiyada pəncərələrin

O, 1971-ci ildə Parisdə Şeyla Törner-Sidə verdiyi

istifadəsinə daha yaxından nəzər yetirdik. İndi isə

mühasibəsində etiraf edir: “1946-cı ildə Müasir İn-

gəlin küçə fotoqrafiyasının dahilərindən olan Anri

cəsənət Muzeyində sərgim olarkən dostum Rob-

Kartye Bressonun İspaniyada çəkmiş olduğu və

ert Kapa mənə dedi: “Anri, diqqətli ol. Sənin sürre-

içində birdən çox pəncərənin göründüyü şəklin

alist fotoqraf yarlığın olmamalıdır. Əgər olsa, heç

detallı izahı ilə davam edək.

bir tapşırığın, ezamiyyətin olmayacaq və istixana bitkisi kimi bir yerdə qalacaqsan. Nə istəyirsən et,

Bloqundakı bənzətməyə istinad etdiyimiz Kim

amma “fotojurnalist” adını qazan! - o davam edir, - bütün öyrəndiklərim sürrealizm üzərinə idi. Hələ də özümü bu cərəyana yaxın hiss edirəm. Lakin Kapa qətiyyətlə demişdi. Beləcə, mən bir daha sürrealizmin adını belə çəkmədim”.

Erik kimi, foto mənə də Rene Maqrit əsərlərindən biri olan “Golcanda”nı xatırlatdı. Arxa fondakı çoxsaylı pəncərələr, şəklin mərkəzindəki şlyapalı şəxs və sözügedən fotoda insanların təkrarlanmasından yaranmış silüetlər – bütün bunlar iki əsər arasında aydın və nəzərə çarpan bənzərliklərdir. Məşhurluğunu sürrealizmin adını çəkmədən qa-

Kimin müşahidəçiliyində bloqdakı digər rəsm-

zanmış Anri Kartye Bressondan yaradıcılığı sürre-

lərə və onların bənzəri rəsm əsərlərinə baxdıqda

alist əsərlər əsasında qurulmuş Man Reyə keçid

görürük ki, nümunələrin sayı birdən çoxdur. Bu,

etməzdən əvvəl gəlin sürrealizmin qısa tarixinə

təsadüfi deyil, çünki Anri sürrealist fotoqraf kim-

göz gəzdirək.

liyini gizlədərək fotojurnalist adı altında şəkillər çəkməyə, lakin sürrealist yanaşmanı fotolarında tətbiq etməyə davam edən şəxslərdən biri idi.

Fransız sözü olan sürrealizm “reallığın fövqündə

sonun şəkilləri ilə Anri Matiss, Rene Maqrit

və

dayanmaq”, “realizmdən üstün” kimi mənaları if-

Corco de Kiriko kimi məşhur sürrealist rəssam-

adə edir. 20-ci əsrin sonuncu avanqard cərəyanı

ların əsərləri arasındakı bənzərlikləri görməyimiz

olan sürrealizm 1910-cu illərin sonlarında - Birinci

təsadüfi deyildir.

Dünya müharibəsindən sonra Fransada fəlsəfi, ədəbi və bədii bir hərəkat kimi meydana gəlib. Bu söz ilk dəfə 1918-ci ildə ildə fransız şairi Qiyom Apolliner tərəfindən işlədilib. Cərəyan psixoanalitik nəzəriyyədən, xüsusən də, Ziqmund Freydin sərbəst birləşmə və xəyali görüntülər haqqında fikirlərindən təsirlənib.

Sürrealizmin fotoqrafiyaya ilkin təsirini isə 1920ci illərdə Piktorialist cərəyan daha da artırıb. Belə

Anrinin

əsərlərini

ki, bu cərəyəna görə fotoya rəsm kimi yanaşılır və

əvəzedilməz edən

rəsm əsərlərinə tətbiq olunan qaydalar, nəzəri-

onların

yyələr fotoya da tətbiq olunurdu. Elə məhz 1924-

toqrafiyası janrında

cü ildə dərc olunmuş Andre Bretonun “Sürre-

olmalarıdır. Çünki sürrealizm bu janra bir qədər

alizmin Manifesti” şeirlər kitabı ilə bu cərəyanın

uzaq görünür. “Magnum (Photos)” fotoqrafların-

təsirləri daha da artıb. Hətta bir çox mənbələrdə

dan biri olan Martin Parın da dediyi kimi:

küçə

fo-

sürrealizmin başlanğıcı da elə məhz bu tarix kimi verilir. Qeyd etmək lazımdır ki, Breton uzun illər

“Biz ətrafımızdakı şeyləri görməyə o qədər

Ziqmund Freydin köməkçisi vəzifəsində çalışıb və

alışmışıq ki, gündəlik həyatın nə qədər qəribə

onun fikirlərindən təsirlənib.

olduğunu unuduruq. Düşünürəm ki, mənim işimin bir hissəsi fotoqrafiya vasitəsilə gündə-

Şansı, təsadüfi və gözlənilməz olanı mənimsəmiş

lik həyatın daha sürreal aspektlərini tapmaq və

sürrealizmin davamçısı olan yazıçı və rəssamlar

göstərməkdir”.

səbəb-nəticə əlaqəsinin təxəyyülün qarşısında duran böyük bir sədd olduğunu düşünürdülər. Onlar kreativlik blokunun (yaradıcı insanların yeni əsərlər yarada bilmədiyi dövrə verilən ad) qarşısını almaq və şüuru inkişaf etdirmək üçün avtomatik yazı, rəsm oyunları və transa bənzər hallar kimi üsullar hazırlayırdılar.

Bir qədər də diqqətlə baxsaq, əsasən məşhur rəsm əsərlərinin janrı olaraq qarşımıza çıxan bu avanqard cərəyanın fotoqrafiyaya təsirini də aydın şəkildə görə bilərik. Elə ilkin nümunəmiz Bres-

21-ci əsrdə rəqəmsal texnologiyaların inkişafı ilə sürrealizmin fotoda istifadəsi daha da geişləndi. Hazırda saysız-hesabsız proqramlar vasitəsilə istər çəkilişdən öncə, istər çəkiliş müddətində, istərsə də çəkilişdən sonra fotoya müdaxilələr edilə bilər. Bununla yanaşı, əsərlər sıfırdan bu proqramlarda qurula bilər. Biz isə bu buraxılışda sürrealizmin müasir nümunələrindən daha çox erkən nümunələri haqqında danışacağıq. Eksperimental başlanğıc – Yucin Atqet (Eugene Atget) Atqet hələ “Sürrealizmin Manifesti” əsəri çıxmadan öncə 1920-ci illərin əvvəlində köhnə kamerası ilə Parisin küçələrinin, vitrinlərin eksperimental şəkillərini çəkirdi. Onun işləri

ərzində Marsel Düşan (Marcel Duchamp) da

sürrealizmin fotoqrafiyada ilkin izlərini qoydu.

daxil olmaqla, sənətkarlarla əməkdaşlıq et-

Atqetin fotoları dual xarakter daşıyırdı. Onun

məyə və fotoqrafiya ilə yaxından məşğul ol-

mağazaların vitrinlərində çəkdiyi fotolarda

mağa başlayır. Bununla yanaşı o, fotoqram,

həm ətrafdakı obyektlərin əksi, həm də dax-

yəni kamera olmadan istehsal olunan şəkillər

ildəki obyektlər kadra düşərək (double expo-

də daxil olmaqla bir çox fotoqrafiya texnikasını

sure adlanan foto texnika) sürreal görüntülərin

araşdırır.

yaranmasında rol oynayırdı. Man Rey sadəcə bir sürreal fotoqraf deyil, həm Man Rey (Man Ray) və onun fotoqramları

də dövrün foto dünyasında bir “influenser” idi.

Dada hərəkatının köklü üzvü olan Man Rey

Sənətçilərin bir-birinə ilham olmaqları adi bir

1921-ci ildə Parisə gəlir və orada qısa müddət

hal olsa da, Reyin etdiyi bundan daha artığı idi. Bir çox sürrealist fotoqrafların məhz bu sahədə fəaliyyət göstərməyə dəvət edən Man Rey olub. O, ətrafındakı sənət insanlarını sürrealist foto cərəyanı ilə tanış edib və onlara bu sənət təcrübəsini icra etməyə təkan verib.

Buna görə də mən Man Reyi sadəcə sürrealist fotoqrafiyanın ilk icraçısı kimi deyil, həm də onun qurucusu hesab edirəm.

Li Miller Sürrealizm və fotoqrafiyadan söz açılmışkən Man Reyin muzası olan digər bir fotoqrafı – Li Milleri (Lee Miller) qeyd etməsək olmaz. Li Milleri sadəcə “Man Reyin muzası” olaraq təqdim etmək onun çoxşaxəli və uzunmüddətli sənətinə, həmçinin dəb və fotoqrafiya dünyasına verdiyi töhfə və təsirlərə böyük haqsızlıq olar. Onun foto dünyasına ilk girişi, əslində, şəkli çəkən deyil, şəkli çəkilən şəxs qismində olub. Amerikan “Vouge” və “Vanity Fair” jurnalları üçün modellik edən Li 1929-cu kariyerasına fotoqraf olaraq davam etmə qərarı alaraq Parisə köçür və Man Rey ilə işləməyə başlayır. Əsasən dəb, portret və sürrealist fotoları ilə məşhurlaşan Li 1944-cü ildə isə Amerika ordusu üçün müharibə fotoqrafı olaraq fəaliyyətinə davam edir. Maraqlısı budur ki, o, bu şəkilləri dəb jurnalı olan “Vouge”un sifarişi əsasında çəkir. Müharibə bitdikdən sonra isə əsas fokusu olan portret çəkilişlərinə davam edir və Pikasso, Man Rey, Çarli Çaplin kimi tanınmış simaların şəklini çəkir. Millerin əsərləri “Gucci”nin Frida Giannini, Ann Demeulemeester və Aleksandr Makkuin kimi sənətçiləri üçün ilham mənbəyi olub.

Filip Halsman (Philippe Halsman) Yəqin ki, yuxuvari əsərləri ilə bir çoxumuzda qarışıq hisslər oyadan Salvador Dalinin elə yuxu kimi portretlərini də görmüsünüz. “Dali Atomicus” və ya digər adı ilə “Dali və 3 uçan pişik” adlı bu məşhur fotonun müəllifi Filip Halsmandır. Müasir dövr üçün o qədər də çətin görünməyən bu foto 1948-ci il üçün olduqca innovativ və çəkilməsi çətin idi. Belə ki, fotonun çəkilməsi düz 26 cəhddən sonra başa gəlib. Dali və Halsman uzun illər əməkdaşlıq edib və Dalinin bir çox məşhur fotosunun müəllifi də elə Halsman olub.

Sürrealist fotoqrafların ən gözəl tərəfi isə onların proqresiv yanaşmaları və daim yeni cərəyan, üslublar təqdim etmələri olub. Filip Halsmanın yaradıcılığı haqqında oxuduqca maraqlı iki termin ilə qarşılaşırıq: psixoloji portret (Psychological Portraiture) və tullanma sənəti (Jumpology). Bu terminlərin qısa izahına baxaq. Halsman yaradıcılığı ərzində öz işlərini yaxşı bir psixoloqun subyektini analiz etməsi ilə müqayisə edirdi. O, psixoloji portretlərini belə izah edir: “Bu, insanı hansısa pozaya salmaqla və ya başını müəyyən bir bucaq altında tənzimləməklə əldə edilə bilməz. Bu, qurbanı təhrik etməklə, onu zarafatlarla əyləndirmək, onu susdurmaq və ya ən yaxın dostunun belə dilə gətirməkdən qorxduğu ədəbsiz suallar verməklə həyata keçirilməlidir”. Fotoqrafın “Jumpology” seriyasından olan ilk şəkli isə Ford şirkətinin il dönümündə

çəkdiyi Ford

ailəsinin portretləri olur. O, ailənin üzvlərindən portret çəkilərkən tullanmalarını istəyir və Fordlar da bunu yerinə yetirir. Halsman daha sonra bunu sənət təcrübəsində tez-tez istifadə edir və bir çox məşhuru da elə bu formada çəkir.

Bizimkilərin obyektivi Fidan Nazimqızı

rubrika

IG | @fidan__nazimqizi/ Linktree

“Düşüncələrimizi və duyğularımızı fotolara məxsus etməliyik”

Fotoqrafiya mənim üçün daima mövcud olub. 90-cı illərdən bəri istifadə etdiyimiz “Kodak” aparatı üçün lentlər almağa gedirdim: o zamanlar belə yerlər hər tərəfdə idilər, deyərdim hətta siz onları hər məhlədə görə bilərdiniz. Bəzən belə mağazaların solmuş reklamlarını görürəm düşünürəm ki, həqiqətən, zaman keçdikcə siliniblər?

Bu sahə həyatımda olduqca dərin bir yer tutur, çünki ətrafımda olan fotoqrafları yaxından izləyirdim. Bu sahənin həyatımdakı yerini isə onunla əlaqələndirə bilərəm ki, onun xatirələrimizdə silinməz şəkildə qaldığına inanıram. İnsan özü həyatda olmasa belə, onun çəkdiyi fotolar hər zaman bu həyatda qalır. Onlara heç kim fikir verməsə belə, fotolar daima mövcuddur.

Fotolar ilə öz dünyamda yaşaya bilirəm. Bu, mənə siluetlər ilə hər hansı yuxularımı, bəlkə də, xəyal dünyamı xatırladır. Bu dünyamı başqa tanımadığım dünyanın müxtəlif hissələrindəki insanlar ilə paylaşmağım mənə çox xoşdur. Mənim üçün əsas olan hər hansı bir fotoma baxıb sadəcə bir neçə dəqiqə düşünməkləridir.

Təqdim etmək istədiyim seriya sadəcə ağ və qara şəkillərdən ibarət fotoseriyadır. Mənim üçün ağ, qara müxtəlif rənglərin və duyğuların təsvir olunmasıdır. Hazırda köhnə alternativ foto üsulları öyrənirəm. Bu üsullardan biri “Cyanotype” adlanır. İlk istifadə olunduğu tarix 1843-cü il olsa da, hazırda öz aktuallığını itirməyib.

Bu üsuldan istifadə etməyimə səbəb isə mənim axtarışlarım olub. Sadəcə bir foto üzərində zamanımı xərcləməyim və fotonun öz gözlərimin qarşısında birbaşa kağıza həkk olunması məni çox sevindirir. Artıq qurduğum kiçik ev laboratoriyam fotolar ilə bağlı dünyamın bir bağıdır. Bu bağ məni keçmişə, çox uzaqlara aparır. Klassik fotoqrafların həyatları və fotolarını hər zaman araşdırıram və araşdırdıqca anlayıram ki, hər biri olduqca çox fərqlidirlər, öz xüsusi stilləri ilə seçilirlər. Fotolarında özünəməxsusluq var. Məncə, əsas şərt budur - öz düşüncələrimizi və duyğularımızı fotolara məxsus etməliyik. Yəqin ki, bu səbəblərə görə yeni texnologiyanı xoşlaya bilmirəm. Rahat və əlçatan olan fotolar məndən sanki uzaqdır...

DİGƏR bölməsi Həmidə Adıgözəlova Müəllif Xan Cəfərli Müəllif Əhməd Əhmədov Müəllif Sevil BQSFF Rubrika qonağı

Həvvadan öncəki qadın Hamidə Adıgözəlova IG | @hamida.adigozalovaa

yazımı

bütün

mifologiyasevərlərə

bilinməyən Lilit xanım?

ərməğan edirəm! Oturacağınızı bir az da yaxına çəkin, başlayaq. Uzun müddətdir fikrən

Kürəyimi

qədim

ibrani

mifologiyası-

yol qət edirəm ki, Aronofskinin “Mother”ini

na söykəyərək bildirirəm ki, Lilit Adəmlə

izləyim, ya yox. Məlum, mən hətta bəzi ko-

eyni anda yaradıldığından özünün onun-

mediya filmlərindən qorxa bilən insanam.

la bərabər olduğunu irəli sürür və onunla

Dedim yox, Aranofskinin Həvvası qalsın gələn

münasibəti israrla rədd edir. Adəm onun-

səfərə. İcazənizlə bu dəfə yəhudilərin Həv-

la razılaşmadığı təqdirdə isə qadağan olu-

vası haqqında kiçik cızma-qara edəcəm öz

nan adını söyləyərək oradan qaçır. Fikrindən

üslubumca.

döndərmək üçün mələklər Lilit xanımı tapır, sonra başlayır hekayənin “anan yaxşı, atan

Tövratda açıq-aşkar qeyd olunmasa da, bir

yaxşı, özün də dünyanın “first lady”sisən, gəl,

sıra yəhudi dini mənbələrində Adəmin Həv-

daşı tök ətəyindən” mərhələsi. Amma Lilit xanımın Qızıldəniz adlı personajla münasibətindən artıq yüzlərlə mən deyim, üçhərfli siz deyin “bunun adını düz yaz”, hə, baxın, onlardan övladı olduğuna görə Adəmə geri dönə bilmir. Bugün dünyada pisliklərin sürətlə yayılmağı məhz Lilitin hər gün yüz uşağının doğulması

ilə

əlaqələndirilir.

Bu zaman Tanrı Lilitə yenidən üç mələk göndərir və mələklər

vadan başqa daha bir partnerinin olduğu

onun geriyə dönməyəcəyi təqdirdə hər gün

və bu xanımın adının Lilit olduğuna dair

yüz uşağını öldürəcəklərini bildirirlər. Bun-

məlumatlar var. Hətta bəzi mənbələrdə irəli

dan sonra Lilit xanım eləmir tənbəllik, başlayır

gedilib Lilitin məhz Həvvadan öncəki qadın

Adəm və Həvvanın soyundan gələnləri bir-bir

olduğu bildirilib. Bəs kimdir bugünə qədər

öldürməyə.

Lakin bu hekayənin digər versiyası da var. Bunu

verən yarı qadın, yarı ilan olan varlıq da Lilitdir. Təs-

“Gilqameş” dastanını oxuyanlar daha yaxşı bilər.

virlərdən söhbət açmışkən qeyd etmək lazımdır ki,

Belə ki, dastanda qaranlığa və yeraltı aləmə hök-

bəhs olunan mifoloji fiqurun beldən yuxarı hissəsi

mranlıq edən mənfi qadın xarakter ilə qarşılaşırıq:

uzunsaçlı gözəl qadındır, beldən aşağı hissəsi isə

Binqo! Bir az əvvəl tanış olduğumuz Lilit xanım.

insana bənzəmir. Bəzi mənbələrdə oddan təsvir

Mesapotamiya, Şumer, Babil və Fars mifologi-

olunursa, bəzi mənbələrdə ilan şəklində olduğu

yasında o, vampir qadın, külək ilahəsi, bayquş və

bildirilir.

ilan olaraq təsvir edilir. Sonralar onun haqqında yəhudilərin “Tövrat”dan öncəki müqəddəs kitabı

Lilitin azadlıq xəyallarını bugün bir para insan bir-

olan “Talmut”da bəhs olunur. Əslində, dünyanın

başa feminizmlə əlaqələndirir. Dədə-babadan

Lilitlə tanış olması birbaşa “Kabala” ilə bağlıdır.

da gördüyümüz kimi, Adəm övladını əsərlərdəki

Başqa bir rəvayətdə isə Həzrəti Eyyub Peyğəm-

mənfi obrazlar daha tez və asanlıqla cəlb edir. Belə

bərə əziyyət etmək üçün uşaqlarını öldürən iblis

ki, Amerika yəhudisi olan bir qrup feminist “Lilith”

də məhz Lilitin özüdür ki var. Qadın hər yerdən

adlı jurnal dərc edir, “Lilith Fair” adlandırdıqları

çıxır da!

sadəcə qadın musiqiçilərdən ibarət səyyar musiqi festivalları həyata keçirir. Sehirli qadın qüvvəsinin

Lilit gedir və biz hələ də anamız Həvvaya gəlib çata

məhz belə mənfi obrazla səciyyələndiyini görmək

bilmirik. İndi də deyirlər ki, adı tarixə keçməyən

bütün əhvalımı mütəmadi dəyişən benzin qi-

başqa bir qadın da olub. Bu qadın yaradılarkən

ymətləri kimi təlx edir. Miflərə inanmayaq, amma

Adəm hadisədən təsirlənir və onu qəbul etmir. O

miflərdən də qalmayaq.

qadın hara gedir, aqibəti necə olur, heç kəs bilmir, hətta bəzi fərziyyələrdə həmin qadın inkar edilir. Və nəhayət, “Ana”mız Həvva yaradılır. Yenidən təsirlənməməyi üçün bu səfər Adəm huşsuz hala gətirilir, onun qabırğa

sümüyündən

Həvva

yaradılır.

Digər rəvayətə əsasən, Həvva Lilitə o qədər bənzəyir ki Adəm onun Həvva olduğunu anlamır. Və onlardan da bugünə qədər xeyirli və xeyirsiz 7 milyarddan artıq “insan sürüsü” əmələ gəlir. Belə bir fikir formalaşıb ki, ilk qatil olan Qabilin anası da elə məşhur Lilit xanımdır. Dolayı yolla insanın cənnətdən qovulmağında da barmağı var. Bu qadının artıq nədə barmağı var, nədə yoxdur, qarışdırmağa başlayıram.

Rəvayət edilir ki, Həvvanın başdan çıxarıldığı ilə əlaqəli təsvirlərdə ona almanı

Qarışıq təxəyyülü və özü Meyson Martin Margiela Xan Cəfərli IG | @khancafarli xanceferli1@gmail.com

Martin Margiela. O, moda dünyasının səs-

iddia etmiş və onun İsa kimi göründüyünü

siz, sakit, hələ də kəşf edilməyən yüksək-

bildirib.

liklərində öz ruhunu qidalandırır. 1985-ci

Həddən artıq çox olan nəzəriyyələrdən

ildə Parisdə, Jan Pol Qoltiyer (Jean Paul

biri də

Gaultier)in dizayn köməkçisi vəzifəsində

adə edilib. Nəzəriyyə onun qadın olduğu-

o dövrdə “Vogue” tərəfindən ifna dair inamı əhatə edirdi. Ən dəhşətli söz-söhbət isə bu idi ki, o, ümumiyyətlə, mövcud deyil!

düz 2 il çalışıb. Ondan sonra isə həyat yoldaşı və iş ortağı Cenni Mirens (Jenny Meirens)in köməyi ilə “Meyson Martin Margiela”nı yaratdı.

Margiela dizaynerlik dövründə çox qəribə şayiələrə səbəb olub. Bunların hamısı onun adının açıqlanmamasından irəli gəlirdi. Bəzi moda adamları onunla görüşdüyünü

Trenddən uzaq, sıradan bir üz olmağı seçən Margielanın bu gün internetdə bəzi fotoşəkilləri mövcud olsa da, həmin fotoşəkillər hələlik fərziyyə olaraq qalmaqdadır. Margiela ilə bağlı ipucu və ya kimə oxşadığı haqqında, təəssüf ki, heç bir məlumat yoxdur və üstəlik bu günə kimi çəkilmiş rəsmi şəkli belə məlum deyil. Bundan əlavə, onun tez-tez öz şoularında tamaşaçı qismində çıxış etdiyi də iddia olunurdu. Digər fərziyyə isə onun birbaşa geyim tərzi ilə əlaqələndirilirdi. Deyilənə görə, beyzbol papaq və bej rəngdə sviter bu sirli dizaynerin əvəzedilməz geyim tərzi hesab oluna bilərdi. Martin Margielanın modaya həvəsi 1960-cı illərdə ilk dəfə gördüyü nüfuzlu dizaynerlər - Andre Kurej (Andre Courreges) və Pako Reben (Paco Rabanne)nin iştirak etdiyi televiziya şousu səbəbilə yaranıb. Və bunu məşhur olmadan öncə “Sphere” jurnalına verdiyi müsahibədə: “Möhtəşəm idi, insanlar mənim etmək istədiklərimi edir deyə düşünmüşdüm”, deyərək vurğulayıb. O, heç vaxt gözəllik anlayışları üzərində tutulub qalmamışdı, hətta gənc yaşlarından böyük burunlu qadınlara pərəstiş edirdi və davamlı olaraq fərqli, qeyri-adi görünüşlü fərdləri şoularında model olmağa səsləyirdi. Martin Margiela öz brendi ilə məşğul olsa da, 1998-ci ildə “Hermès”də qadın geyimlərinin kreativ direktoru vəzifəsini də icra edirdi. Onun öz işinin çox qəribə olduğunu düşünən bəzi səliqəsiz moda tənqidçilərinin və yaşı keçən “Hermes” müştərilərinin ilkin şübhələrinə baxmayaraq, onun işləri sonda çox uğurlu qiymətləndirildi.

Margiela həm də bir çox tanınmış dizayner üçün əsas ilham mənbəyi olub: ura Marc Yakobs (Marc Jacobs), Raf Saymons (Raf Simons), Demna Qvasaliya (Demna Gvasalia) və həmin dövrdə böyük uğurlara imza atan digər dizaynerləri də misal göstərmək olar. Hətta Aleksandr MakKuin (Alexander McQueen) bir dəfə “The Independent”ə verdiyi müsahibə zamanı onun haqqında bunları qeyd edib: “Əlbəttə ki, Martin Margielanı sevirəm və onun dizaynlarını indi də geyinirəm. Detallara diqqət göstərməyi isə onun geyimlərini xüsusilə cəlbedici edir”. Maison Margiela əlavə olaraq Kanye Vest (Kanye West) in də əsas ilham mənbələrindən biridir. Reper-dizayner 2011-ci ildə Jay Z ilə “Ni**as in Paris” sinqlında Parisi işarə edərək Margielaya olan hörmətini göstərir. Bundan əlavə, 2 il sonra, yəni 2013-cü ildə “Yeezus Tour”da maska əsas olmaqla səhnə performansı üçün Kanye Vestə əlavə geyimlər hazırlanıb. 2016-cı ildə “Instagram” hesabı açan Vest 99 ardıcıl Maison Margiela fotoşəkli paylaşır və bununla da izləyicilərin təəccübünə səbəb olur. Kanye Martinin və digər nüfuzlu dizaynerlərin işlərinin “Yeezy” kolleksiyalarına ilham verdiyini həmişə vurğulayır. O, “STYLE.COM” saytında öz kolleksiyası haqqında danışarkən bunları əlavə edib: “Kolleksiyamda Raf Saymonsu da görə bilərsən, Helmutu da, Margielanı da”.

Martin artıq sənətinin 32 ilini geridə qoyub. O, bu illər ərzində hər hansısa bir jurnala nə müsahibə verib, nə də öz şəklini paylaşıb. Supermodellərlə işləməyi rədd edən Margiela sıravi insanlarla işləməyi üstün tutur.

1989-cu ildə prestijli moda mükafatına layiq

kimi güclü dizaynerlər də daxildir.

görülür, lakin əksər dizaynerlər kimi nəalliyət əldə etdikdə onu media üçün açıq şəkildə

Moda

xəritəsinin

yenidən

yenilənməyinin

nümayiş etdirməyən Margiela özünü həmişə

səbəbkarları olan bu dizaynerlər bu sahəyə

gizli tutmağı bacarır. O, moda sənayesini ləğv

yeni nəfəs gətirməyi artıq bacarmışdılar.

etdi və öz komandasına çox fərqli metod kimi laboratoriya paltarı geyindirdi. Bundan əlavə,

Daha sonra “Antwerp Six” adı ilə tanınacaq

Margiela reklam etmir və öz arxa plan işləri-

olan dizaynerlər yeni dizaynlarını avtobusa

ni, mağazalarını çox gizli saxlayır. Elə bunlar

yığaraq 1986-cı ildə Londona yola düşəndə te-

onun izlərini təqib etmək üçün yetərli səbəb

zliklə baş verəcəklərin təsirini hələ dərk etmir-

ola bilər.

dilər.

Bu qədər işıqlı dünyada bu qədər gizlilik “çox-

Adı həmişə “Artwerp Six” ilə hallanan Margie-

du” deyə bilərsiniz. Hətta bunun zərərli strate-

la o altılıqda heç vaxt olmayıb, sadəcə “Royal

giya olduğuna inansanız da, dizaynlarının

Academy of Fine Arts”dan eyni ildə məzun

gücü şübhəsiz ki, möhtəşəmdir.

olduqları üçün insanlar “Artwerp Six” komandasında Margielanın da olduğunu düşünürdü.

Martin Margiela 80-ci illərdə bit bazarları və ikinci əl geyim mağazalarını gəzməyi sevirdi.

70-ci illərin moda xəritəsinə baxsaq, fransızlar-

Daha ucuz, amma parlaq görünüş yaratmaq

da zərif italyan toxunuşunun olduğunu hiss edə

üçün ikinci əl geyimləri bir araya gətirmək

bilərik. “Armani”, “Versace”nin yüksəlişlərindən

çox yaxşı fikir idi. Beləliklə, köhnə və geyin-

sonra 80-ci illərdə Margiela ilə başlayan Belçi-

ilmiş geyimlərə olan sevgisi onun gələcək-

ka yüksəlişi moda xəritəsinin yenilənməyində

də bir dizayner kimi parlamasında əvəzsiz rol

əsas səbəb kimi göstərilə bilər.

oynayacaqdı. Axı yaradıcılıq “Royal Academy of Fine Arts”ın əsas hissəsidir: Margiela əfsanəsi Belçikanın kəndi Anversdə başlayır. Martin 80-ci ilərin əvvəlində Anversdəki “Royal Academy of Fine Arts”ın yetişdirdiyi dahi uşaqlardan sadəcə biridir. Belə ki, buraya Ann

Demeulemeester,

Dries Van Noten, Marina Yee, Walter Van Beirendonck, Dirk Van Saene və

Dirk

Bikkembergs

Margielaya

görə

moda,

dəb

təkcə

parçanın yox, eləcə də, dünyadakı hər

“Martin uzun zamandır ki, orada deyil. O, buradadır, amma burada deyil”.

şeyin sənətidir. Ona görə də heç kimin moda nümayişlərində plastik bir bu-

Sadəcə

bir

yaradıcının

brenddən

tulkadan bir sənət əsəri doğurması

ayrıldığını belə cümlə ilə ifadə edən Ren-

qəribə görünmür.

ro yeni və cavan komanda olduğunu və daha güclü Margielalar olacağını da öz nitqinə əlavə etmişdi. O, brend yaranandan indiyənədək dekonstruktiv (qəsdən bitməmiş) geyim estetikasını özündə saxlayır. Davamlı olaraq insanların gözləntilərinə meydan oxuyan Margiela öz kolleksiyalarında anonimlik fikrini israrla təqdim edir və tez-tez modelləri üzlərini gizlədərək podiuma göndərir ki, bütün diqqət geyimdə olsun. Margiela

modadan

getdikdən

son-

ra Braziliya kimi daha uzaq ölkələrdə tətillərdən zövq almaqla və digər sənət əsərləri yaratmaqla özünü məşğul etdiyi söyənilir. NÖMRƏLƏR - Etiketdə görsənən nömrələr hamısı istifadə olunmasa da, fərq-

Meyson Martin Margiela sosial media

li kolleksiyalara aiddir. Məs. 1 - Qadınlar

həvəskarı deyil və moda dünyasını tərk

üçün kolleksiya, 10- Kişilər üçün kolleksi-

etməyinin əsas səbəbi kimi davamlı

ya və s.

olaraq artan məşhurluğu göstərir.

Əlavə olaraq daxili etiketin tikildiyi yerin arxasında, ağ tikiş bütün geyimlərdə

Son olaraq, 2018 Belçika Moda Mükafat-

görünür və açılmamalıdır. Bu, etike-

larında bütün karyerası ilə şərəfləndirilən

tin normaya zidd olan marağından irəli

Margiela 10 il əvvəl təqaüdə çıxdığını izah

gəlir. Daha çox səssizlik və güvəni sim-

edən bir açıqlama verir:

volizə edir. “Dünyada artan təzyiq, ticarətin tələbləri

2009-cu

ildə

Renro

Runzo

Mar-

ilə daha çox mübarizə apara bilməyəcəy-

tin Margielanın brenddən ayrıldığını

imi hiss etdim. Sürprizin bütün təsirlərini

açıqladığında bu sözləri demişdi:

ləğv etmək mənim üçün çox vacibdir”.

Orqansız bədən

Artaud və “Qəddarlıq teatr”ı Əhməd Əhmədov

ehmedehmed98@gmail.com

“Əgər kütlələr teatra getməkdən soyu-

“mədəni” insanın daxilində basdırılmış

qarşı çıxmırdı, amma sözlərdən klassik

yubsa, hamımız teatrı alçaq bir səvi-

yabanı hisslərinə səslənərək o insanı bir

mənada istifadədən əl çəkmək və sözləri

yyədə sənət və bir əyləncə vasitəsi

növ aydınlanma, təmizlənmə içinə çək-

ovsun dualarına çevirmək lazım olduğunu

olaraq qəbul edib onun pis instinktlərim-

məyə çalışacaqdı.

bildirirdi. Səsin tirtəşimlərindən və xüsusi-

izdən təcrid olunma vasitəsi olaraq isti-

“Teatr tamaşaçının cinayətə meyilli tərə-

yyətlərindən istifadə etmək vacib idi.

fadə etmişiksə, bunun səbəbi bizlərə

flərini, erotik obsessiyalarını, yabanılığını,

gərəyindən artıq “Bax teatr budur, yəni

qarabasmalarını, həyat və obyektlər qa-

O, hətta qərb aktyorunun öz bədən po-

yalan və fırıldaqçılıqdır,”- deyə dey-

rşısında utopiya duyğusunu, hətta qana

tensialının fərqində olmadığını və bunu

ilməsindəndir”.

susamışlığını içində tutan yuxularını,

unutduğunu deyirdi.

Antonin Artaud

həqiqətən, göstərə bilmədiyi, onun al-

“Diqqət! Artıq Avropada heç kim bağır-

”The Theatre and its Double”.

dadıcı bir müstəvidə deyil, içindən gəldi-

mağı bilmir. Xüsusilə də, özündən keçmə

Antonin Artaud haqqında bir şey yaz-

yi kimi paklanmasını, təmizlənməsini

vəziyyətindəki aktyorlar artıq qışqıra bil-

maq olduqca maraqlıdır, çünki şəxsin

təmin edə bilmədiyi halda özünü tapa

mirlər. Yalnızca danışmağı bilən və teatr-

yaradıcılığı və şəxsi həyatı çox diqqət çəki-

bilməz”.

da bir gövdəyə sahib olduqlarını unut-

cidir; həm teatr yazıçısı, həm rejissor, həm

Artauda görə, Qərb teatrı mətn üzərinə

muş olanlar eyni zamanda qırtlaqlarını

aktyor, həm şair, həm teatr nəzəriyyəçisi.

qurulub və bu, yanlışdır. O, teatrın mətnə

istifadə etməyi də unudublar. Düzgün

Həyatının müəyyən mərhələsində psix-

bağlı quruluşunu rədd edərək yeni bir

qırtlaqları azaldıblar. Danışan bir orqan

oloji mərkəzə köçürülərək elektro şoka

teatr dili yaratmağa cəhd göstərib. Ar-

belə deyil. Fransadakı aktyorlar artıq

məruz qalmış sənətçi.

taud səsə yoğunluq yükləyərək göstərəni

danışmaqdan başqa bir şey bilmirlər”.

göstərilən qarşısında azad etməyə çalışır.

Onun bu kimi yanaşmaları teatr və ədəbi-

Qərb teatrına qarşı mütləq bir müharibə

yyatın bir-birindən ayrılması haqqında

elan etmişdi. Hakim teatr yanaşmasına

O, bir şeyin təmsilini deyil, özünü yaratmaq

müzakirələrə səbəb olub.

və nəzəriyyəsinə qarşı “Qəddarlıq Teatr”ı

istəyib. Buna görə də bir şeyin fikrini yarat-

adı ilə bir çıxış hazırlamışdı. Bu teatr man-

mağa çalışmağı rədd edir. Bu teatr dili

Antoninin digər istəklərindən biri aktyor

ifestini daha çox Şərq-Bali teatrından tə-

jestlərdən, qışqırtılardan, işıqlardan yaran-

və tamaşaçı arasındakı sərhədlərin də

sirlənərək yaradıb. Onu şərq teatrına doğ-

malı idi. Daim ağılı özündə ehtiva edən

qırılması, dağıdılması idi. Bunun üçün,

ru yönləndirən şey isə bu teatrın bir ritual

qərb teatr dilinin yerinə hisslərə yönələn

ilk növbədə, tamaşaçıları hər tərəfdən

şəklində işləməsi idi. O, xüsusilə, ağrı, əzab

bir teatr dili. Artaud dialoq teatrına etiraz

əhatələyən tamaşa və buna uyğun məkan

və bu kimi digər “qara” duyğular ilə bir

edir. Onun fikrincə, dialoq kitaba aid bir

lazımdır. Ona görə də klassik teatr zallarını

ritual havasında keçən teatr tamaşasının

dildir. O, sözlərin istifadəsinə tamamilə

kənara atmaq vacibdir.

“Biz səhnə və zalı ortadan qaldırırıq. Onun

paylaşılmır. “Tanrı mühakiməsindən xilas ol-

fokuslanmış bədənin nizamlanmış, mərkəzçi

yerinə hissələrə ayrılmayan və heç bir keçid

maq üçün” əsərində isə böyük güclərə, cəmi-

modelini önərir (2). Orqanlar kəsilib atılmır,

olmayan hadisənin teatrı olacaq tək bir

yyətə, onun dininə, qurumlarına, sənətinə,

sadəcə olaraq ən vacib orqan kimi qəbul

məkan olsun istəyirik. Tamaşaçı və tamaşa,

orqanlarına,

edilən beynin bədəni tənzimlədiyi piramida

aktyor ilə tamaşaçı arasında birbaşa əlaqə

irəliləmə anlayışına təhqirli etiraz var idi.

müharibəylə

tənzimlənən

şəklində nizam düşüncəsindən imtina edil-

qurulmalı, tamaşaçı tamaşadakı had-

ir. Amma orqansız bədən qaçmaq istədiyi

isənin ortasında qalmalı və tamaşa özünü

Artaudun şizofrenik mənliyi və “Qəddarlıq

qurumlar - dövlət, dil, ailə və s. kimi sistem-

hər tərəfdən bir tor kimi görməlidir. Bu

teatrı” ilə hakim teatr dilini kənarlaşdırmağa

lərdən tamamilə azad deyildir. O, şəkillən-

hörük zalın hazırlanış tərzinə bağlıdır. Bu

çalışması Delyoz və Quattari üçün Artaudun

məmiş, iyerarxiyaya tabe bir şəkildə təşkilat-

səbəbdən günümüzdəki teatr zallarını bir

önəm kəsb etməsinə gətirib çıxarıb.

lanmamış,

tərəfə buraxıb, bir hangar, ya da bir tax-

“Orqansız bir bədən hazırladığınızda mux-

tənzimlənməsindən əvvəlki çiy mövcud-

ıl anbarı alaraq, onu bəzi kilsələrin, ya da

tar işləyən hissələrindən qurtarıb ona

luq halıdır. Orqansız bədən təşkilatın böl-

müqəddəs yerlərin, məsələn, Yuxarı Tibet

həqiqi azadlığını geri qazandırmış ola-

gələrində, eyni zamanda mövcudiyyət və

məbədlərinin memarlığına uyğun yenidən

caqsınız”. “Tanrı mühakiməsindən xilas

təcrübənin fərqli tərzlərini ortaya çıxardaraq

hazırlayacağıq”.

olmaq üçün” radio verilişi (Antonin Artaud)

var olur(1). Bir təcrübəyə girmək xəyali məh-

Bir əyləncə sektoruna çevrilmiş teatr sənə-

Artaud, xüsusilə, tanrı anlayışı daxil olmaqla,

sul, fantaziya deyil.

tini avtoritetin zövqünə xidmət edən bir

bütün iqtidar tərzlərinə qarşı bir etiraz olaraq

nöqtədən çıxarıb keçmişdəki təsirini geri qa-

orqanizmə düşmən mövqe ilə ortaya çıxır.

“Orqansız bədən bədənimi, fantaziyaları, su-

zanması üçün çalışan Artaud mistikaya mey-

Delyoz bununla birlikdə, Artaudun kəşf et-

byektləşmələri və s. təmizlədiyimdə yerdə

illi olduğu səbəbilə 1927-ci ildə sürrealizm

diyi şeyin “şizofren bədənin yeni bir ölçüsü

qalan şeydir”. Onun kodlanması, ələ keçir-

cərəyanından kənarlaşdırılıb və “Qəddarlıq

olaraq görkəmli bir bədən, hər şeyi üfürmə,

ilməsi olduqca çətindir, çünki hər an bir şeyə

Teatr”ı imkansız teatr olaraq qəbul olunub.

nəfəs alma, buxarlaşma, axınlı ötürmə yolu

çevrilir, bir varlıq halındadır. Orqansız bədən

Orqansız bədən nədir?

ilə edən hissəsiz orqanizm” olduğunu deyir.

anlayışı arzu ilə iç-içədir. Orqansız bədən De-

“...istəyirsənsə, zəncirlə məni, amma bu

(Deleuze, 2015:109)

lyoz və Quattari tərəfindən ənənəvi (Freydçi,

orqandan daha lazımsız bir şey yoxdur”.

və

orqanların

Lacançı) psixoanalizin əskikləri olaraq fərq et-

“Tanrı mühakiməsindən xilas olmaq üçün”

Delyoz ilk dəfə “orqansız bədən” anlayışını

dikləri şeylərdən qurtuluşun yolu olaraq tək-

radio verilişi (Antonin Artaud)

“Tanrı mühakiməsindən xilas olmaq üçün”

lif edilir (1). Delyoz və Quattari psixoanalizin

1947-ci ilin noyabr ayında Antonin Artaud

adlı radio teatrından götürərək “Logique

fantaziyalar dünyasına, arzu anlayışına qarşı

“Radio Information”dan 45 dəqiqəlik veriliş

du Sens”də ortaya çıxartmış və daha sonra

çıxırlar. Psixoanaliz arzunu bir əskiklik kimi

təklifi alır. Artaud təklifi qəbul edir və “Tanrı

Guattari ilə birlikdə “Mille plateaux” və “An-

müəyyənləşdirir. Onlar isə arzunun hər şeyin

mühakiməsindən xilas olmaq üçün” başlıqlı

ti-Oedipus” də inkişaf etdirmişdir.

təməlində olduğunu, sabit bir subyekti ol-

radio teatrı 28 noyabrda studiyada səsləndi-

orqanizmdən

madığını, bir “maşın” olduğunu düşünürlər.

rilir. Həmin gün Artaud və aktyor dostlarının

“Orqansız bədən” orqanların düşməni olaraq

“Arzu yersiz, yurdsuzlaşmış bir anlayışdır.

performansı işçiləri heyrətləndirir. Bəziləri

yaradılmayıb; o, orqanların tənzimlənməsinə

Arzu sosial cinsiyyət əlaqələrinin kənarına

Artaud və dostlarının bir anda barabanlar-

qarşıdır. Digər bir deyimlə “orqansız bədən”

uzanan bir “seksuallıq”dır, çünki bütün-

la studiyanın içində ritual rəqsləri etməyə

orqanları,

lüklə heterogen əlaqələri və yer-yurdları,

başladıqlarını və həm studiyanın texnikaları-

və

cinslərin çoxluğunu əlaqələndirə bilər”.

na, həm də işçilərin psixologiyasına zərər vur-

üzərinə danışan tənzimləmə prinsiplərinə

(Philip Goodchild, “Deleuze and Guattari:

duqlarını qeyd ediblər. Bu hadisədən sonra

qarşıdır (1). Yəni orqanizm deyilən orqan-

An Introduction to the Politics of Desire”,

həmin radio teatrı senzuraya məruz qalıb

lar nizamına qarşıdır, çünki orqan özünə

1996)

təcrübələri,

strukturlaşdıran,

varoluş

ifadələri-

müəyyənləşdirən

79 illustrasiya: Emiliya Həsəno-

Delyoz və Quattariyə görə, ehtiyaclardan ortaya çıxan şey arzu deyildir. Əksinə, arzudan yaranan hər şey ehtiyacları yaradır. Onlara görə, arzu istehsalının Dieqo

üzərindəki sosial basqı nəticəsində Edip ortaya çıxır.

Velaskesin Psixoanaliz şüuraltını teatr olaraq görməyə meyilli

“Papa X.

olsa da, Delyoz və Quattari şüuraltını bir fabrikə ox-

İnnosentius” 1650

şadır, şuüraltını “arzu maşınları” olaraq görürlər.

- Bəs istehsal harada istehsal olunur? - Orqansız bədəndə.

“Bəlkə də, ancaq bu məfhum sayəsində sənaye istehsalı ilə təbiətin istehsalı arasında yaratdığımız “zid-

Frensis

diyyəti” yıxa biləcəyik. Onunla insanı təbiət ilə üz-üzə,

Beykon

sanki bir subyekt-obyekt, səbəb-nəticə əlaqəsinin

“Papa X.

tərəfi olaraq ələ almaq məcburiyyətindən xilas ola

İnnosentius”

biləcəyik. Əsasən, periodik bir şeyi məqsəd halı-

1953

na gətirməkdən əl çəkərək istehsalın məhsulla eyniləşdiyi bir müstəvidən danışa biləcəyik”. (“Ulus Baker - Ignoramus = Bilmiyoruz”, “Toplum ve Bilim” dərgisi - 70-ci buraxılış, 1996) Ümumiyyətlə,

Francis Bacon

Beykon bir çox əsərinə qışqıran din adamları yer-

“Elə görünür ki, rəsm tarixində Beykonun adamları

ləşdirmişdir.

görünməyən gücləri necə görünür etmək olar su-

“Papa X. İnnosentius” tablosunun əsasında yarat-

alının ən müstəsna cavablarından biridir”. (Gilles

dığı 1953-cü il tarixli işində də Papa yenə qışqıran bir

Deleuze & Francis Bacon, “Logiuqe de la Sensa-

vəziyyətdədir. Lakin onun qışqırığının səbəbi məlum

tion”)

deyil. Ağrı, əzab içində qışqırsa da, qışqırığa nəyin

Delyoz Artauddan sonra Frensis Beykon yaradıcılığını

səbəb olduğu, papanı zədələyən şiddətin varlığı

da orqansız bədən anlayışı vasitəsi ilə “oxuyur”. Beyko-

görünmür. Beykon özü də qışqırığı çəkmək istədiyini

nun “fiqur”ları qüvvə və gücü göstərmək cəhdidir.

deyən zaman onun səbəbinə dair bir şeylərin olma-

O, “bədənin xeyrinə orqanizmi pozmaq, başın xey-

masını istədiyini ifadə etmişdi. Və burada da Delyo-

rinə üzü pozmağ”a, sıxlaşdırılmış bədəni göstərən

zun iddia etdiyi kimi orqansız bədənin fəryadının və

divarını parçalayaraq orqansız bədənin rəsmini çək-

qüvvətlərin bir təsviri var.

Velaskesinin

yuxarıda

gördüyümüz

məyə çalışır. (3) “Beykon orqansız bədəni, bədənin yoğun fenome-

“Bütün bədən qışqıran ağızdan çıxıb gedir”.

nini çəkməkdən yorulmadı”. (Gilles Deleuze&Fran-

(Gilles Deleuze&Francis Bacon, “Logiuqe de la Sen-

cis Bacon, “Logiuqe de la Sensation”)

sation”)

Frensis Beykon fırçanı və boyanı fərqli şəkildə istifadə edərək bədəni bir “ət” parçası olaraq ələ alır. Delyoz “Bədən, ət və ruh: Heyvanlaş-

“Əzab çəkən insan bir heyvan, əzab çəkən

maq” məqaləsində bədəni fiqurun materialı

heyvan isə bir insandır”. (Gilles Deleuze&-

olduğunu yazır. O, Beykonu kəllə portretçisi

Francis Bacon “Logiuqe de la Sensation”)

olaraq adlandırır. Nəticə olaraq, həm Artaudda, həm də Ona görə Beykon sifətləri yox, kəllələrin

Beykonda olan bir orqanizm içinə həbs ol-

rəsmini çəkir və bunlar bir-birindən çox fərq-

unmuş bədənin qışqırığına, və ya ağrı, əzabı-

li şeylərdir, çünki sifət kəlləni örtən struktur-

na qulaq verərək sadəcə qüvvətdən ibarət

laşmış bir təşkilatlanmadır. Kəllə isə bədənin

bir bədənin fərqli yollardan axtarışıdır.

yoldaşıdır, üstündə olsa belə...(4) Sifətdəki “artıqlar” təmizlənməyə məruz qalaraq in-

“Bədən ya tamamilə mübarizə aparar, ya da tamamilə xilas olmağı gözləyər. Bədənimdən qaçıb xilas olmaq mən

istəyən deyiləm.

Özündən

qa-

çıb xilas olmağı istəyən bədəndir. Qısaca bir spazm - pleksus olaraq bədən bir spazm san olandan heyvan olana gediş-gəlişlər -

gözləntisi, cəhdidir”. (Gilles Deleuze&Fran-

ara bölgə meydana gəlir. Bu bölgə heyvanla

cis Bacon “Logiuqe de la Sensation”)

insan arasında bir

ortaqlıq-

olmaqdır.

Bu ortaqlıq isə Beykonda dərisi

soyulmuş,

sümüklərindən təmizlənmiş bir ət olaraq özünü göstərir.

rubrika

Ye r l i x a n a SEVİL Beynəlxalq Qadın Sənədli Film Festivalı

SEVİL Beynəlxalq Qadın Sənədli Film Festivalı - Azərbaycanda gender məsələlərinə fokuslanan müstəqil sənədli filmlər festivalıdır. Sevil-BQSFF yerli kinematoqrafçıları və bu sahəylə əlaqədar insanları sənədli filmə təşviq etmək, eyni zamanda regionlarda mədəni aktivliyi artırmaq və gender məsələlərinə diqqət çəkmək məqsədi ilə yaradılıb. Üstəlik, festival paytaxtdan kənar, bu cür tədbirlərin və fəaliyyətlərin insanlar üçün əlçatan olmadığı regionlarda təşkil olunur. Fəaliyyətə 2020-ci il sentyabr ayında başlayan festival bu il Gəncədə 25-29 avqust tarixlərində keçirilib və qadın qətllərinə (femisidlərə) həsr edilib. Məqsəd hər zaman aktual problem olan və təəssüf ki, son illərdə daha da artan qadın ölümlərinə diqqət çəkməkdir. Bu ilki sloqan “Mən bahara layiqəm” şiddətə qarşı qadın birliyi və yaxşı yaşam şərtlərinə çağırışdır. Festivalın regionlarda baş tutması isə əsas xüsusiyyətidir. Bundan əlavə, festival regionlardan alternativ məkanlarda, gənclərin daha çox toplaşıb əyləndiyi yerlərdə keçirilir. Bu il festival günlərində Gəncə və Gəncə ətrafı şəhərlərdən 500 nəfərə yaxın gənclər film nümayişləri, masterklasslar və rejissorlarla onlayn görüşlərdə iştirak edib. II SEVİL Beynəlxalq Qadın Sənədli Film Festivalı çərçivəsində sentyabr-dekabr aylarında Gəncə və Gəncə ətrafı şəhər və qəsəbələrdə “Kənardakılar” layihəsi ilə xüsusi film nümayişləri və tədbirlər təşkil edilir.

illustrator

Nərmin Mahmudova Nermin.nm79@gmail.com IG | @neemoh_

Zinyət Cəfərova zinytc@gmail.com IG | @cferovart

Bu buraxılışımızda əl işləri ilə jurnalımızı gözəlləşdirən illustratorlarımız Camalə Hüseynli causynl@gmail.com IG | @weirdojama

Emiliya Həsənova emiliahasanova2@gmail.com IG | @emylca

illustrator

Bizə yazın: muza.jurnal@gmail.com issuu.com/muzajurnal fb.com/muzajurnal instagram.com/muzajurnal

twitter.com/muzajurnal linkedin.com/company/muzajurnal soundcloud.com/muzajurnal youtube/muzajurnal