Wykaz legionistów polskich 1914-1918

Szanowni Państwo, oddajemy na Wasze ręce broszurę podsumowującą dwa lata istnienia internetowego portalu Wykazu legionistów polskich 1914-1918 jako wyraz podziękowania dla wszystkich osób, które zaangażowały się w jego tworzenie poprzez dodawanie rodzinnych historii.

Gdy 9 sierpnia 2014 roku podczas Ogólnopolskiego Zjazdu Rodzin i Przyjaciół Legionów w Kielcach uruchomiliśmy Wykaz legionistów polskich, nie spodziewaliśmy się, że zyska on tak ogromną popularność i liczne grono wiernych odbiorców. Świadczy o tym chociażby liczba odsłon portalu (blisko 3 miliony) oraz materiałów dodanych przez użytkowników (ponad 850 nowych legionistów dodanych przez potomków). Jednak Wykaz to nie statystka. To przede wszystkim ludzie – ci sprzed ponad 100 lat i my, którzy współcześnie pragniemy uhonorować tamtych Bohaterów, przez wiele lat znajdujących się na marginesie głównego nurtu dyskursu historycznego w Polsce. Dziś dzięki Wykazowi przywracamy o nich pamięć i należne im miejsce w świadomości polskiego społeczeństwa.

Zainteresowanie portalem jednoznacznie potwierdziło, że Legiony Polskie to ważny element naszego dziedzictwa narodowego. W myśl hasła „Każdy się liczy” codziennie pracujemy nad zachowaniem choćby najmniejszego

śladu tych wszystkich, których udziałem stało się odzyskanie niepodległości przez Polskę – największy sukces Polaków w XX wieku. W ciągu dwóch lat potomkowie legionistów do naukowej listy ponad 30 000 nazwisk dopisali 863 nowych. To pokazuje, że o wielu legionistach nie zachowały się informacje w archiwach państwowych i gdyby nie Wykaz wiele bezcennych materiałów nie miałoby szansy ujrzeć światła dziennego. Wierzymy, że jest to dopiero początek.

Z radością informujemy również, że nasza praca została doceniona przez środowisko muzealnicze. W 2016 roku Wykaz legionistów polskich 1914-1918 został wyróżniony w najbardziej prestiżowym konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku „SYBILLA 2015”. Jest to dla nas wyjątkowa nagroda, ponieważ uznanie zdobył projekt, który powstał z inicjatywy Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, ale jego rozwój jest zasługą oddolnego, społecznego zaangażowania tak wielu osób.

Dziękujemy.

Zespół Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku

Pomysł na taką stronę jest rewelacyjny.

Moja 83-letnia mama jest przeszczęśliwa.

Marek Czuba

O PROJEKCIE WYKAZ LEGIONISTÓW POLSKICH

to portal internetowy, który zawiera imienną listę ponad 30 000 żołnierzy Legionów Polskich. Projekt ma na celu udokumentowanie i uhonorowanie każdego legionisty, który walczył o niepodległość Polski. Jest to możliwe dzięki temu, że każdy może dodać legionistę, informacje, zdjęcia, wspomnienia rodzinne, współtworząc tę wyjątkową bazę wiedzy o bohaterach sprzed lat.

Wykaz składa się z kilku części:

WYKAZ NAUKOWY

To imienna lista ponad 30 000 legionistów, która jest wynikiem ponad 10-letniej pracy badawczej zespołu historyków pod kierunkiem prof. Janusza Ciska.

WYKAZ SPOŁECZNY

To imienna lista legionistów, którzy zostali dodani przez użytkowników portalu, wzbogacona o zdjęcia, wspomnienia i dokumenty z rodzinnych archiwów.

HISTORIA LEGIONÓW

To baza wiedzy o polskiej drodze do niepodległości, zawierająca artykuły historyczne, opisy muzealiów, wywiady ze świadkami historii, materiały źródłowe, fotografie itd.

MAPA PAMIĘCI LEGIONÓW

To multimedialna aplikacja, dzięki której można podążać szlakiem Legionów Polskich oraz śledzić indywidualne losy legionistów, a także dodawać miejsca związane z legionistami i ich historie.

Wpisy użytkownika w części społecznej – zdjęcia i informacje dodane do biogramu Alojzego Pielesa. Za przekazanie fotografii i informacji dziękujemy panu Witoldowi Danilkiewiczowi.

„KAŻDY SIĘ LICZY” Do 1989 roku temat Józefa Piłsudskiego i Legionów Polskich był celowo marginalizowany w dyskursie publicznym, systemie edukacyjnym i polityce historycznej. Dziś kwestie te znajdują należne sobie miejsce w świadomości społecznej, ale głównie w nurcie oficjalnym, więc siłą rzeczy ta narracja koncentruje się na postaciach najważniejszych, tych „z pierwszych stron” ówczesnych gazet. Do niedawna nie istniało miejsce upamiętniające zbiorowy wysiłek i ofiary poniesione przez tysiące „zwykłych” legionistów. Dziś lukę tę wypełnia w przestrzeni wirtualnej Wykaz legionistów polskich 1914‑1918, udostępniony internautom przez Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

Początkowo rdzeniem Wykazu była jego część naukowa – ponad 30 000 biogramów legionistów opracowanych przez zespół historyków i będących efektem kweren-

Szymon Pasternak (siedzi drugi z prawej). Za przekazanie fotografii dziękujemy pani Małgorzacie Gurdek, córce Bogusławy z domu Pasternak.

Legionista Michał Rodzaj (pierwszy z prawej) na zdjęciu grupowym z okresu służby w Legionach Polskich. Za przekazanie fotografii dziękujemy panu Ryszardowi Szukiewiczowi.

dy naukowej, przeprowadzonej w archiwach, muzeach i innych instytucjach. Jednak dalsze uzupełnianie tej wyjątkowej listy odbywa się społecznie, przy aktywnym współudziale wszystkich zainteresowanych tematem.

Społeczna część Wykazu to innowacyjny projekt o charakterze partycypacyjnym, umożliwiający dziesiątkom tysięcy potomków legionistów podzielenie się z szeroką publicznością mikrohistorią swoich rodzin – i dołożenie w ten sposób cegiełki do wielkiego zbiorowego portretu bohaterów historycznych wydarzeń sprzed 100 lat. Zarazem jest to także wyjątkowy pomnik wystawiony wszystkim tym, którzy „na stos rzucili swój życia los”.

Przepojone duchem demokratyzmu i egalitaryzmu Legiony były na początku XX wieku jednym z niewielu miejsc, gdzie na równych prawach i wobec równych obowiązków spotkali się ludzie o zróżnicowanym statusie społecznym.

W Wykazie znajdziemy zarówno rolnika z Podhala, pracownika naukowego krakowskiej wyższej uczelni, węgierskiego ochotnika, jak i polskiego artystę-malarza żydowskiego pochodzenia. Wykaz w swoim monumentalnym założeniu – zgromadzeniu w jednym miejscu biogramów wszystkich legionistów – jest wielkim hołdem współcześnie

Jestem potomkiem legionisty Władysława Błaszczyka, a moja żona potomkinią innego legionisty Władysława Wierzbickiego.

Poniżej zamieściłem teksty – krótkie biogramy naszych przodków, którzy w tym samym czasie służyli w 4 pułku piechoty Legionów Polskich i zapewne się znali.

Dariusz Krakowiak

złożonym każdemu, kto w momencie historycznego przełomu zaryzykował życie w imię odzyskania niepodległości.

Idea Wykazu sięga również znacznie dalej. W myśl hasła „Każdy się liczy” pragniemy, żeby każdy legionista został opisany szerzej – jest to możliwe dzięki zaangażowaniu użytkowników. Potomkowie legionistów wciąż dodają nowe nazwiska do listy, a wraz z nimi rodzinne historie oraz fotografie. Te ostatnie mają szczególne znaczenie.

Widzimy bowiem na nich ludzi z krwi i kości, młodych mężczyzn i kobiety, którzy mogliby być naszymi znajomymi, dziećmi czy wnukami. Żyli co prawda 100 lat temu, a wybuch wojny postawił przed nimi niewyobrażalne dla nas wyzwania, jednak są tacy jak my – mimo grozy wojennej rzeczywistości śmieją się, wygłupiają, jedzą, piją, bawią. Widać to zwłaszcza na zdjęciach z prywatnych, rodzinnych kolekcji. Mniej w nich charakterystycznych dla epoki pozowanych fotografii, a więcej momentów z życia codziennego. Absolutnie bezcenne są również portrety.

Cóż oprócz czynów człowieka może więcej o nim powiedzieć niż charakter wypisany na twarzy? Mamy nadzieję, że z upływem czasu ktoś „zaopiekuje się” większością żołnierzy, doda zdjęcia i informacje, odtwarzając ich tożsamość oraz indywidualne losy.

Zdjęcie z okresu walk pozycyjnych nad Styrem, wykonane 28 maja 1916 roku. Jan Maciej Jasielski – stoi, Tadeusz Graff – siedzi.

Za przysłanie skanu zdjęcia dziękujemy panu Janowi Harajdzie, wnukowi legionisty.

Zdjęcie Zdzisława Pażucha z bratem Marianem z okresu służby w Legionach Polskich. Za przekazanie fotografii dziękujemy pani Marzenie Wierzbowskiej.

Na następnej stronie: Michał Rodzaj ze swoim oddziałem (1914 -1917).

Za przekazanie zdjęcia dziękujemy Panu Ryszardowi Szukiewiczowi.

Antoni Długołęcki był bratem ciotecznym mojej Matki, a więc moim Wujkiem. Od wybuchu II wojny zaginął po nim wszelki ślad, co spędzało sen z powiek zarówno jego braciom (Tomaszowi i Władysławowi) jak i mojej Mamusi. Szukali go wszelkimi dostępnymi sposobami, ale bez rezultatu. Byli przekonani, że nie żyje. Moja Mamusia miała jedno zdjęcie Antoniego z córkami i ilekroć je oglądała, zawsze płakała. Krótko przed Mamusi śmiercią (1992 r.), obiecałam Jej, że dopóki ja będę żyła, będę szukała jego śladów.

W 2011 r. udało się! Jestem w kontakcie e-mailowym z wnuczką Antoniego (niestety, nie mówi po polsku) i to głównie dzięki niej mogę Państwu przekazać załączone informacje. „Każdy się liczy...”. Jakie było moje szczęście, gdy w końcu trafiłam na wzmiankę o Antonim w stworzonym przez Państwa Wykazie Legionistów!

Anna Spychalska

SPOŁECZNOŚĆ WYKAZU Obecnie na Wykazie zarejestrowanych jest blisko 2 000 użytkowników, z których większość czynnie współtworzy zawartość portalu. Dodaje nowe treści – biogramy legionistów – swoich przodków, ich zdjęcia i pamiątki z rodzinnych kolekcji oraz zgłasza uzupełnienia do materiałów opracowanych w ramach części naukowej. Jest to możliwe, ponieważ Wykaz powstał w oparciu o społeczną filozofię Web 2.0, która zakłada budowanie treści portalu internetowego przez użytkowników. W przeciwieństwie do innych portali prowadzonych w ten sposób przez instytucje, które często muszą tworzyć treści w oparciu o wkład merytoryczny pracowników z niewiel-

Proszę o umieszczenie w spisie legionistów polskich 1914-1918 mojego dziadka Zygmunta Biruta aby pozostał w pamięci oraz w gronie swoich kolegów, zasłużył na to.

Anonimowy potomek legionisty Zygmunta Biruta

kim wsparciem elitarnej grupy użytkowników, Wykaz jest autentycznym głosem bardzo szerokiej grupy potomków legionistów i innych pasjonatów tematu. To tutaj znaleźli oni przyjazną przestrzeń do upamiętnienia losów swoich przodków i dlatego zdecydowali się przekazać bezcenne rodzinne pamiątki. Wykaz jest także miejscem, gdzie po wielu latach odnajdują się dwie gałęzie rodziny, rozrzucone po różnych częściach świata, często nie mówiące już w tym samym języku. Korespondencja (tradycyjna i elektroniczna) oraz telefony, które otrzymujemy od dwóch lat, pokazują, że skorzystanie z wyszukiwarki na stronie Wykazu i odnalezienie w spisie przodka legionisty stało się inspiracją do własnych badań genealogicznych, w trakcie których udało się niejednokrotnie odkryć fascynujące rodzinne historie. Z korespondencji tej wynika również, że społeczność skupiona wokół Wykazu ma różne motywacje do współtworzenia portalu, o czym świadczą listy, które otrzymaliśmy. Cytujemy fragmenty kilku z nich.

Witam, pięknie dziękujemy za umieszczenie pamiątek rodzinnych. Jak tata oglądał umieszczone zdjęcia ubyło mu lat, radość nie do opisania, Tata jest Panu wdzięczny, ja też.

Marta Paluch

Bardzo mi zależy na potwierdzeniu lub zweryfikowaniu i korekcie posiadanych informacji. Chciałabym moim dzieciom przekazywać prawdziwą historię mojej rodziny.

Monika Nowak-Wojnarowska

Serdecznie Panu dziękuję, to jedyne co mogłam zrobić żeby upamiętnić ten etap życia mojego dziadka J. Smolaka. Serdecznie pozdrawiam i życzę powodzenia w uzupełnianiu wykazu o kolejne bezcenne informacje.

Anna Rodzeń

WIRTUALNA WYSTAWA Wciąż rozszerzana lista legionistów jest uzupełniana na stronie Wykazu o niezbędny dla zrozumienia fenomenu Legionów kontekst historyczny tamtych wydarzeń. Zakładka „Historia Legionów” jest narracyjną, wirtualną ekspozycją, zawierającą najciekawsze obiekty muzealne z kolekcji Muzeum Józefa Piłsudskiego, krótkie filmy – najciekawsze fragmenty wywiadów z potomkami legionistów, artykuły na temat dziejów Legionów Polskich, kalendarium wojennej epopei, mapy i plany bitew oraz bogatą galerię fotografii. W „Historii Legionów” co miesiąc publikujemy nowe materiały, składające się na spójną, multimedialną opowieść o czynie legionowym. Tematy te są uporządkowane chronologicznie i wpisują się w kolejne rocznice polskiej drogi do niepodległości podczas pierwszej wojny światowej. W ten sposób Wykaz kontynuuje swoją wielowątkową narrację aż do najważniejszej rocznicy – 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę w 2018 roku.

torów scenariusze lekcji sprawiają, że bardzo chętnie korzystają z niego nauczyciele. Dzięki portalowi najmłodsze pokolenie może w sposób przystępny, ciekawy i nowoczesny zdobyć wiedzę o polskiej drodze do niepodległości. Wykaz ma wreszcie walor wychowawczy, ponieważ młodzież na podstawie indywidualnych losów legionistów kształtuje swoje postawy w myśl wartości wyznawanych w Legionach Polskich – egalitaryzmu, demokratyzmu, braterstwa, poświęcenia w służbie ojczyzny.

Pamiątki dodawane do Wykazu mają różnorodny charakter, o czym świadczy poniższy ich wybór.

Wykaz jest wreszcie także wyjątkowym repozytorium setek unikatowych pamiątek, przekazanych w cyfrowej formie przez spadkobierców legionistów – a co za tym idzie czynną przez 24 godziny na dobę i dostępną z dowolnego punktu na świecie wystawą przedmiotów stanowiących niezwykle wartościowe dokumenty życia społecznego, politycznego i gospodarczego XX wieku. Cenniejsze tym bardziej, że mają ogromną wartość emocjonalną i sentymentalną dla osób, które się nimi podzieliły. Dla pasjonatów tematu stanowią natomiast „białe kruki”, ponieważ nie są dostępne w żadnym innym miejscu.

Zasoby portalu mają dużą wartość historyczną, ale również edukacyjną. Łatwy dostęp do materiałów na Wykazie oraz specjalnie przygotowane przez nasz zespół eduka-

Przepustka wystawiona legioniście Szymonowi Pasternakowi 9 lipca 1917 roku. Za przekazanie skanu dziękujemy pani Małgorzacie Gurdek, córce Bogusławy z domu Pasternak.

1

4

2

5

3

6

9 7

1. Legionista Stanisław Atłas na grupowym zdjęciu z obozu internowania w Szczypiornie. Za przekazanie skanu dziękujemy pani Magdalenie Głuch, prawnuczce Stanisława Atłasa.

2. Legionista Stanisław Rawicz ze swoim koniem „Zbójem”. Za przekazanie zdjęcia dziękujemy panu Ryszardowi Grossetowi.

3. Należąca do legionisty Szymona Pasternaka legitymacja orderu Virtuti Militari. Za przekazanie skanu dziękujemy pani Małgorzacie Gurdek, córce Bogusławy z domu Pasternak.

4. Pocztówka wysłana przez legionistę Alojzego Pielesa ze szpitala w Krakowie do siostry, Julii Pieles, w dniu 11 września 1915 roku. Alojzy Pieles został ranny podczas bitwy pod Jastkowem 1 sierpnia 1915 roku.

Za przekazanie fotografii dziękujemy panu Witoldowi Danilkiewiczowi.

5. W kasynie. Legionista Jan Seweryn siedzi pierwszy z lewej. Data wykonania nieznana. Za przekazanie zdjęcia dziękujemy panu Krzysztofowi Gucmanowi, wnukowi Jana Seweryna.

6. Legitymacja Związku Legionistów Polskich, należąca do legionisty Jana Stanisława Korzeniowskiego. Za przekazanie skanu dziękujemy panu Rafałowi Kacie, wnukowi legionisty.

7. Cmentarz Katolicki Dulab w Teheranie. Grób legionisty Stanisława Lisowskiego. Za przekazanie zdjęcia dziękujemy panu Zbigniewowi Lisowskiemu, wnukowi Stanisława.

8. Odręczne zapiski z wojny legionisty Michała Rodzaja. Za przekazanie skanu dziękujemy panu Ryszardowi Szukiewiczowi.

8

9. Odznaka Pierwszej Brygady Legionów należąca do legionisty Józefa Pluty. Za przekazanie zdjęcia dziękujemy panu Tadeuszowi Plucie, wnukowi legionisty.

DOŁĄCZ DO NAS Zapraszamy do współtworzenia Wykazu legionistów polskich 1914-1918. Poszukujemy wszelkich informacji i dokumentów związanych z Legionami Polskimi: od książeczek i legitymacji wojskowych, poprzez dyplomy nadania odznaczeń, fotografie, świadectwa codziennego życia na frontach pierwszej wojny światowej (przepustki, kartki żywnościowe, kartki pocztowe do bliskich), prywatne dokumenty z okresu międzywojennego (m.in. potwierdzające aktywny udział byłych legionistów w życiu społecznym II Rzeczpospolitej) aż po bogatą dokumentację fotograficzną miejsc wiecznego spoczynku byłych żołnierzy Legionów.

Prawie 3 miliony odsłon Wykazu, ponad 250 tysięcy osób, które odwiedziły portal, blisko 2 000 użytkowników codziennie aktywnie współtworzących portal – śmiało można powiedzieć, że Wykaz odniósł sukces. Wciąż jednak wsłuchujemy się w głos naszej społeczności i bierzemy pod uwagę wszystkie spływające do nas uwagi i propo-

zycje. W 2016 roku, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom, uruchomiliśmy program praktyk, zapraszając studentów do współtworzenia części popularno-naukowej Wykazu.

Jesteśmy otwarci na różne środowiska, które kultywują tradycję legionową – serdecznie zapraszamy do współpracy. Jeśli w twojej miejscowości miało miejsce wydarzenie związane z upamiętnieniem Legionów Polskich lub działasz w organizacji czy stowarzyszeniu podejmującym podobne inicjatywy – napisz do nas!

Zachęcamy również do rozmów z rodziną, sąsiadami, znajomymi – może uda się trafić na ślad legionisty, którego nie ma jeszcze w Wykazie, a którego historia dopełni wielowątkową opowieść o polskiej drodze do wolności. Zwłaszcza w przededniu 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości apel ten nabiera szczególnego wydźwięku. Mamy nadzieję, że w 2018 roku, tym wyjątkowym, bo wirtualnym pomnikiem uda się złożyć hołd wszystkim żołnierzom Legionów Polskich.

Koncert pieśni legionowych „Każdy się liczy” podczas Ogólnopolskiego Zjazdu Rodzin i Przyjaciół Legionów, Kielce 9.08.2014

Wykaz w liczbach

2 825 357 odsłon 204 092 unikalnych użytkowników 1990 użytkowników współtworzących treści 32262 legionistów w Wykazie ogółem 863 legionistów dodanych przez użytkowników 1469 wpisów użytkowników