Nieuwe Bouwloods Sint Jan
Concept en Ruimtelijk Plan In opdracht van de Gemeente ‘s-Hertogenbosch
Dr. R.R. Knoop – Gordion Cultureel Advies Drs. R. van Zoest – Kunsthistorisch Bureau D’Arts Drs. C. Uringa – Kunsthistorisch Bureau D’Arts Prof. ir. H.J. Henket – Bureau Henket & partners
December 2009
< Beeld uit het filmpje over de Nieuwe Bouwloods Sint Jan, te zien op: www.s-hertogenbosch.nl > Stad en Wijken> Monumenten
Inhoud
2
1. Opdracht
5
2. Concept 2.1 Visie en ambitie
Structuurplan
21
2.5 Samenhang 7
2.2 Publiek 8
Bouwloods en Kathedraal één
Gebouw – organisatie –
communicatie – context
41 41
Huidige situatie sint Jan
Huidige situatie stad
10
Beoogd publiek
10
3. Haalbaarheid
Duurzaamheid
12
3.1 Voorbeelden elders
42
3.2 Functies verplaatsen
42
2.3 Inhoud
Boodschap
12
3.3 Insteek stakeholders
42
Dragers
17
3.4 Regulering bezoekersstromen
44
Vormen
18
3.5 Bouwen naast de Sint Jan
45
2.4 Werking
Entree
19
4. Ruimtelijk
Routing
19
4.1 Transformeren Bouwloods
46
Kennis en beleving
19
4.1 Visie op directe omgeving
46
Uitvalspunt bezoek stad
20
4.3 Gebruikseisen piekbelasting
46
Atelier Beeldhouwer-in-residence 20
5. Financieel
Bijlage 1
5.1 Investering
53
Opengestelde kathedralen in Europa 67
5.2 Exploitatie
54
Bijlage 2
5.3 Modellen
55
Gesprekspartners
5.4 Haalbaarheid
57
5.5 Rendement
57
5.6 Perifere effecten
57
68
Illustratieverantwoording en colofon 69 Een visionaire ambitie past
6. Organisatie, bestuur
bij de Sint Jan.
6.1 Optimale betrokkenheid
60
6.2 Groeimodel
60
6.3 Bestuur+Directie-model
60
6.4 Raad van Toezicht-model
60
7. Voorwaarden 7.1 Draagvlak
62
7.2 Monumentenstatus en archeologie 7.3 Alternatieve routing
62 64
Opiniestuk Gerard Rooijakkers
70
?• Bouwloods
2.3 Inhoud
Waar een kathedraal werd gebouwd, stond een bouwloods. De bouwloods
12
Boodschap
van de Sint Jan was het kloppende hart van de bouwplaats. Op deze plek
In de Nieuwe Bouwloods Sint Jan worden op aanschouwelijke wijze
werd ontworpen, georganiseerd, beraadslaagd en vooral hard gewerkt
thema’s belicht die vertellen over de bouw, de geschiedenis, de betekenis
aan afzonderlijke onderdelen van de kerk. De bouwloods was van de
en het functioneren van de kathedraal. De eeuwenoude band tussen
kerkfabriek, die werd gevormd door een aantal kerkmeesters die verant
bouwloods en kerk is vandaag de dag nog springlevend en vormt het
woordelijk waren voor de kerkdiensten, de begraafplaats en het gebouw.
uitgangspunt voor het bezoek.
En dus ook voor de nieuw te bouwen kerk. Zij zorgden voor de aankoop van het materiaal en betaalden de salarissen aan de werklieden uit. Toen De gekozen thematiek belicht allerlei
de bouw van de kathedraal was afgerond, deed de bouwloods dienst als
aspecten die nauw met elkaar zijn
opslagplaats. Ook gebruikte men de loods voor het onderhoud en de vele
verbonden. Het belangrijkste doel is de
restauraties aan de kathedraal. Dit thema vormt bij uitstek een geschikte
• Waarom werd de kerk gebouwd? • Door wie? • Hoe werd de bouw betaald? • Wat is een gotische kerk? • Hoe werd de kerk gebouwd? • Hoe werd en wordt de kerk gebruikt? • Hoe komt het dat de kerk er vandaag
bezoeker een globaal referentiekader
inleiding voor de multimediapresentatie, zodat bezoekers weten wat een
aan te reiken om een bezoek aan de
bouwloods was en waarom het gebouw waarin zij zich bevinden ook zo
Sint Jan zelf meer reliëf en verdieping
genoemd is. Zij hebben kennis genomen van de functies die een bouw
te geven. De presentatie maakt de
loods had, hoe lang deze heeft bestaan en van wie de bouwloods was.
nog steeds staat?
bezoekers nieuwsgierig. Bij het verlaten van de Nieuwe
• Hemel op aarde
Bouwloods heeft de bezoeker op
De middeleeuwse samenleving was doordesemd van religie, waarin de
verschillende basale en meer specifieke
Mariadevotie een centrale rol speelde. Het leven op aarde was slechts een
vragen een antwoord gekregen.
opmaat voor het eeuwige leven na de dood. Dit tijdelijk verblijf op aarde
Het bestaan van een kathedraal als de
moest dan ook zo deugdzaam mogelijk worden ingericht. Vanuit dat gevoel
Sint Jan wordt niet meer als
kwamen de drang en het verlangen voort een grootse kerk te doen ver
vanzelfsprekend ervaren.
rijzen die ruim, hoog en licht was. Het moest een passende plek vormen voor de verering van God en heiligen. De gotische bouwstijl sloot goed aan
13
14
bij deze wens. Tegelijkertijd liet dit ook zien waartoe de Bossche gemeen
heeft kunnen bouwen. Grote hoeveelheden bouwmaterialen vormden de basis.
schap in staat was. In de dertiende eeuw groeide ’s-Hertogenbosch uit tot
Die kwamen soms van heinde en verre, vaak over waterwegen. Baanbrekende
een stad van importantie aan de noordgrens van Brabant. De ambitieuze
technieken, ingenieuze hulpstukken en slimme gereedschappen maakten het
kerkbouw gaf uitdrukking aan die groei. Bezoekers komen meer te weten
mogelijk een gebouw op te richten dat tot in de hemel leek te reiken.
over de religieuze beleving in de middeleeuwen, de initiatiefnemers van
Bezoekers krijgen een indruk van wat er allemaal bij de bouw van deze kerk
de kerkbouw en het historische kader van de groeiende stad. Kaarten en
kwam kijken. Middeleeuwse afbeeldingen van kathedraalbouw, oude
animaties van de stad in deze tijd en objecten die gerelateerd zijn aan
gereedschappen en replica’s van hulpstukken, zoals formelen en tredraderen,
religieus leven en de Mariadevotie brengen het onderwerp tot leven.
geven inzicht in de gebruikte bouwtechnieken. Interactieve opstellingen van deze replica’s doen bezoekers ervaren hoe de bouw in zijn werk ging.
• Bouwen buiten de muren Op de plek waar een romaanse kerk stond, buiten de stadsmuren, werd
• Mensenwerk
rond 1350 begonnen met de bouw van een grote gotische kerk, gewijd aan
Niet alleen belangrijke bouwmeesters en kunstenaars zoals Jeroen Bosch
Johannes de Evangelist en Maria. Eeuwenlang werkte men aan de totstand
hebben een onmisbare bijdrage geleverd aan de bouw van de Sint Jan.
koming van dit immense bouwwerk. Dit proces en de geografische context
Vele generaties ambachtslieden hebben aan de totstandkoming van de kerk
van middeleeuws ’s-Hertogenbosch worden in kaart gebracht. Aan de hand
gewerkt: steen- en beeldhouwers, mortelmakers, smeden, glazeniers en
van een animatie wordt de bezoekers getoond in welke volgorde en wanneer
dakdekkers. Zij hebben hun sporen nagelaten. Wie waren deze mensen en
de verschillende onderdelen van de kerk tot stand kwamen. Daardoor is het
waar kwamen ze vandaan? Bezoekers ontdekken wat voor ambachtslieden er
ook mogelijk om te laten zien dat de gotische kerk over haar romaanse
aan de kerk hebben gewerkt en wat wij nu nog over hen weten. Overgeleverde
voorganger heen werd gebouwd. De verschillende ruimtes in de kathedraal
ontwerptekeningen en kleine signaturen geven de kerk een menselijk gezicht.
worden onder de aandacht gebracht en de functie die ze hebben toegelicht.
Tijdens de rondgang in de kathedraal wordt op verschillende plekken aan het
De keuze voor de plek, de bouwvolgorde en –geschiedenis passeren kortom
werk van deze kunstenaars en ambachtsmannen gerefereerd.
op enerverende wijze de revue.
• Eeuwenoude getuigen • Spitsbogen, steunberen en windassen
Het beeldhouwwerk dat aan de buitenzijde van de kerk te zien is, wordt
Het blijft ook vandaag de dag fascinerend dat men een kerk als de Sint Jan
gekenmerkt door een rijke thematiek en een aansprekende vormentaal.
15
30
31
32
33
34
<< Zicht op exterieur en interieur exositie begane grond < Doorkijk op expositie en beeldhouwersatelier > Multimedia theater
35
36
37
38
39
40
<< Eerste etage met uitzicht op de Sint Jan < Beelden, luchtboogruiters en bouwfragmenten op de eerste etage > Schatkamer met onder andere Mirakelboek en Mariamantels >> Onderdoorgang naar Sint Jan >> Onderdoorgang vanaf Sint Jan naar Schatkamer
41
42
43
44
45
54
Zicht op Nieuwe Bouwloods Sint Jan vanuit Hinthamerstraat Maquette Bureau Henket & Partners, foto Fas Keuzenkamp
55
56
Zicht op Nieuwe Bouwloods Sint Jan vanuit Torenstraat Maquette Bureau Henket & Partners, foto Fas Keuzenkamp
57