კუტი

შიდა ქართლის მწერლობა http://mweraltasaxli.blogspot.com/ 2015 წ.

კუტი ნეტავი, სხვას რას უნდა გაეხარებინა სოფელი, როგორც ამ კოთხუნჯის ჩამოსვლა ახალისებდა. წელიწადში რამდენჯერმე დაგვაფასებდა ხოლმე. ასე ხშირად, როგორც არაერთხელ უთქვამს, უფრო ჩვენი ხათრით გვსტუმრობდა, თორემ, თვითონ, გამორჩეულად, სოფელი შემოდგომით უყვარდა, ამინდები რომ გაირინდებოდა, გატკბებოდა მცხუნვარებაჩამცხრალი მზე და თავისით ცვიოდა წენგოდან გამოქცეული, გაკროლილი კაკალი. ჩამობრძანდებოდა თავის მოკლე მეტსახელიანად (მაშ, რას იზამდა, სახელს შინ ხომ არ დატოვებდა), `სოიუზტრანსის~ წინა კარიდან ჯერ თვითონ ჩამობრძანდებოდა, მერე ვიღაც ხვთისნიერი ჩამოაწვდიდა ჯარმოვლილი ძმის ჩამოტანილ ხის ტყავგადაკრულ ჩემოდანს. ჩამოსულა და ჩამოსულაო, კუტი-კატო ჩამოჰყოლია ავტობუსსაო _ მიწაზე არ ჰქონდა ხეირიანად ფეხი დადგმული, რომ შეუდგებოდათ ქოთქოთი გასათხოვარს თუ გაუთხოვარს, ქვრივსა თუ ქმრის უხასიათობით თავმობეზრებულებს. კუტის დაძახებას ვინ აკადრებდა, სულ საალერსო სიტყვების ტახტრევანით დააბრძანებდნენ, ვითომ სამზეოს, ჩვენი გულების ნუგეშად და საოხად, ერთი თამარ მეფე გაეჩენა და მეორე ეს თმადაკუწუწებული კატო. მეტსახელი მას შემდეგ შერქმეოდა, ჩვილობაში ტახტიდან რომ გადმოვარდნოდათ და ფეხზე კაიხანს ვერ გაევლო. ჩვენ სოფელში და ჰყავდა გამოთხოვილი და იმასთან ჩამოდიოდა ხოლმე. სადა ხარ, ქალო, სადაო, _ შეეგებებოდნენ და ისიც გაბედნიერებული მოირხეოდა, გალეული ხელსაფქვავივით იქნევდა, აქეთ-იქით, მოკლე ფეხებზე შემდგარ გვერდებს. ეჰ, ნეტა ვის აჯაგრავდა იმის სილამაზე, ვის აინტერესებდა კატოს ბროლის ტუჩკბილი ან ღობეზე გადმოკიდებული ფშუტე გოგრასავით უკანალი, ვის გაექცეოდა სხვანაირად თვალი. ნეტა გაჰქცეოდათ და... რა ვქნა, უიღბლო ვარ, უიღბლოო, დაიჩივლებდა ხოლმე, როცა გათხოვებაზე სიტყვას ჩამოუგდებდნენ, ვითომ, მხოლოდ უიღბლობა იყო ერთადერთი მიზეზი, ბედი რომ `დაუმძვირდა~. დამაცადეთ, მოვშინაურდე მაინცაო, დაუტევდა დამხვდურებს, მაგრამ ამ სწრაფმავალ წუთისოფელში ვინ დაგაცდის, ვინ ამოგასუნთქებს, ანდა რა დიდი მოშინაურება სჭირდებოდა? მე შენ გეტყვი იმის გარდერობს კარადები ვერ დაიტევდნენ... რა ჰქონდა იმ ჩემოდანში, არ აღვწერ, ცოდვით გული რომ არ დაგეწვათ, მაგრამ კატოს სასახელოდ უნდა ითქვას, სამკითხაო კარტი, ყოველთვის ახალი, ხელუხლებელი ჩამოჰქონდა. ცოტას შეიარაქათებდა, გაიხდიდა საგარეო კაბას, შეიმოსებოდა წელთან გაბანტული, ჩინური ხალათით, რომლის გახუნებულ ლურჯ-მწვანე ფერებში, ასევე გახუნებული აღმოსავლური დუმფარები ლივლივებდნენ, წაუყრიდა ქოშებში ფეხს და გაიტაცებდნენ...

3

აბა, სდიე მინდორში ქარს, ვიღა იყო კატოს თვალის დამკვრელი, გოგოები იღლიებით აკონწიალებულს, ლამის დილამდე დაარბენინებდნენ სოფლის მიჩუმათებულ უბნებში, ორღობეებში, დაარბენინებდნენ კი არა, თეძოებიდან ამოვარდნილს, დააგორებდნენ, როგორც სარტყელმოწყვეტილ კასრს და ისიც, დრო და დრო შეუძახებდა ხოლმე, ნელა, თქვე გასაწყვეტლებო, ქვებზე ქოში არ გამაფუჭებინოთო. მაშ! რაღა `კუტის~ და რაღა კონკიას ფეხსაცმელი! ქოშები, ჩვენი სოფლის ქვებზე, პირველად იმტვრევდნენ ცხვირ-პირს თუ რა _ ან იმათ მეტი რაღა გაფუჭება უნდოდათ, ჭვინტთან, ცერად გადაჭრილი ლანჩიდან კოხტად რომ მოჩანდა ერთმანეთს მიჭუჭკული, დამბალი სიმინდის მარცვლებივით დაბერილი ფეხის თითები და აგლეჯილი ტყავის წიბოები ლეკვის ყურებივით რომ აპრეხოდათ. მაინც... ყველაფრი შვენოდა და ყველაფერს უხდებოდა, ხალისი შეჰქონდა სადაც შედიოდა, იმედს ამობერტყავდა და ახარებდა ადამიანებს. არც ეს ეკითხებოდა, შარშანდელი ნამკითხავები აუხდათ თუ არა და, არც ესენი ედავებოდნენ გაცრუებული მოლოდინის გამო. მთავარი დღევანდელობა იყო, დღეს რას ამოშაქრავდა კუტი-კატოს ოქროს ნისკარტი. ლამპით განათებულ მაგიდის შუაგულში სათითაოდ ცვიოდა კარტის ფურცლები, სუნთქვაშეკრული, შიშითა და ცნობისმოყვარეობით გაფართოებული თვალების წინ იშლებოდა წარსული და მომავალი. _ ეგრეა, რა... არ მიჯერებდი და, აჰა, ესეც მე ვარ? კარტი ეგრე ამბობს... ეს `ყვავიც~ გავიდა, ყველაფერი ცუდი წარსულში რჩება... საღამოს გზით მოდის... ჰოო, ჰოო, მოვა და ხუთ მადლობასაც მეტყვი, ანდა ვინ იცის, შეიძლება აღარც გაგახსენდე... _ ხუთი კი არა, ექვსი თან შემოგევლოს! _ ისე იტყოდა ნათქვამით გაბადრული `ბედისმაძიებელი~, ვითომ ცარიელ მადლობაში რამე ეყარა. _ ამ საქმისა თუ რამე გამეგება, ნამდვილად ესეა! _ კუტის კოტიტა თითები ნელა გადააცოცებდნენ გულის ვალეტზე დაგდებულ გულის დამას, _ მოდის და რაღაც უჭირავს, გოგო, ბრჭყვიალა ქაღალდში... _ შიგნით რაა, თორე ბრჭყვიალა ქაღალდი... _ საქორწინო კაბა... ეგეთი, გულამოღებული, მკერდის ორივე მხარეს ამოფუშფუშებული, თმაში დასამაგრებელი თეთრი ვარდით... _ სიყვარულის ფერი ხომ წითელია, _ მოკრძალებით შებედავდნენ. _ კაბა თეთრია და ვარდიც... სიწმინდის ნიშანი... ანდა იყოს წითელი, შენ როგორც გაგეხარდება... დაჭყეტილი, ცნობისმოყვარე თვალები კიდევ უფრო ფართოვდებოდნენ, წინ წამოიწევდნენ, ჩააცქერდებოდნენ ლამპის სინათლის წრეში მარტო დარჩენილ ვალეტსა და დამას. _ რა ვქნა, შენ კიდევ აქა ხარ? გაიქეცი და გაემზადე, დაკალი ქათამი!.. ხო იცი, ჩემს ნათქვამს წყალი არ გაუვა... ჰოო, ჰო, დაკალი-მეთქი... მომწყდი თავიდან, განა არ ვიცი რისი დამკვლელიცა ხარ!.. აბა, ვისი რიგია, თორემ დაიხურა კანტორა! _ წამოკრეფილ კარტს აჩენჩხავდა, აურევდა და ნებს, მთქნარებაამტყდარ პირზე, სამჯერ მიირტყამდა. რბილად, მსუბუქად, რა თქმა უნდა.

4

უფასო მუშა გამიგია და უჭმელი არაო, დაფაცურდებოდა ოჯახის დიასახლისი, ვახშამთან ერთად ალუბლის `ვიშნოვკასაც~ შემოდგამდა მაგიდაზე, ცოტა შეჭიკჭიკდებოდნენ, შექეიფიანებულ კუტს თხოვნითა და ყელის გამოწევით, გიტარას ბავშვივით ჩაუგორებდნენ კალთაში. ესეც ცოტას გაიპრანჭებოდა და ყელმოღერებული ჩამოჰკრავდა ბროლის თითებს: _ ზიპლიპიტო ჩუმად იყო, ხმას არ იღებდა, არ იღებდა, არ იღებდა, ხმას არ იღებდა... მსმენელების აღტაცებით გათამამებული, ხმას კიდევ უფრო მეტ ეშხს შემატებდა: _ კნეინები შეეხვეწნენ, ამაიღეო, ამაიღე, ამაიღე, ამაიღეო... ზიპლიპიტომ ამაიღო, ვაჰ, რა ჰქონია, რა ჰქონია, რა ჰქონია, რა ხმა ჰქონია... _ ოი, შენ არ გაქრი, ქალო, შენა! _ დადუმებულ შუაღამეში ცეცხლივით ამობურბურდებოდა ხოლმე ქალების სიცილი და გნიასი... ცუდს რას აკეთებდა, ჩამოვიდოდა, სოფლის ორღობეებში მასთან ერთად დაქროდა, ცოცხლდებოდა ათეულობით ახდენილი თუ აუხდენელი ოცნება, ქალების, ქალწულებისა, გასათხოვრად შეღერებულებისა თუ ცხოვრებანანახი დედაკაცებისა. იმის კვიმატ ენას ყველას სალბუნი მოეძებნა, მარტო ღეჭიაანთ ლალოს გული ვერ მოეგო: _ კუტის ენა გახმეს, კუტისა, მაგას რო არ ეთქვა, ეს ჩემი პირქვედასამარხი, იქიდან ცოცხალი არ ჩამოვიდოდა, ციხეში ჩალპებოდა და, მოვისვენებდიო, _ გნიასებდა უხასიათო ქმარზე გულმოსული ლალო. აჰა, ესეც კუტი-კატოს ბრალი ყოფილა! იღბალი არ გინდა? _ არაო, ჩემ თავს კარტს როგორ გავუშლიო, _ წამოსცდებოდა ხოლმე ზოგჯერ, _ ზეპირად ვიცი, უიღბლო ვარ, უიღბლო... ამ დუნიაზე, ჩემ სახელზე არგაჩენილ კაცს ძებნა როგორ დავუწყოო. სხვებისთვის ეძებდა. ეძებდა და ზოგჯერ `გაარტყამდა~ _ პოულობდა კიდეც. მერე ვიღას ახსოვდა... მხოლოდ ღეჭიაანთ ლალო არ `უვიწყებდა~ სიკეთეს _ კუტის ენა გახმეს, კუტისაო... ამინდები როცა აურევდნენ, ცოტა სოფელიც რომ მოიწყენდა კატოს და კატოც _ სოფელს, ისევ იმ `სოიუზტრანსში~, ისევ იმ ჩემოდნით, რომელშიც კიდევ უფრო გახუნებული ჩინური, დუმფარებიანი ხალათი, შელანძღული ქოშები, იაფფასიანი 5

ნელსაცხებლები და სხვა წვრილმანები ეწყო, ჩააბარგებდნენ, თოჯინასავით დასვამდნენ მძღოლის უკან, ფანჯარასთან. ვიდრე ავტობუსი დაგორდებოდა, გარედან ხელით კოცნას უგზავნიდნენ. ესეც, რა თქმა უნდა, კოცნით პასუხობდა. დაძრულ მანქანას მარტო ღეჭიაანთ ლალო მიაყოლებდა ხოლმე ქოქოლას _ კუტის ენა გახმეს, კუტისაო... ორი თარიღი 1. 1937 გივი ცერაძეს კაცმა სვენებ-სვენებით ამოიარა ანგრეულ ქვაფენილიანი ქუჩა. გზაჯვარედინზე შედგა. ზურგსუკან დაწყობილი ხელები ისე დაუშვა, თითქოს მხრებზე მძიმე ხელნები დაეკიდნენ. წინწახრილმა თეთრი, ქათქათა ცხვირსახოცით დანამული შუბლი მოიმშრალა და იქვე სალაყბოს ქვაზე ჩამოისვენა. აქედან უკეთესად ჩანდა ხელმარჯვნივ აყუდებული აივნიანი, წოწოლა სახლი, მუშები რომ ანგრევდნენ. ფიცარში ჩახვეულ-ჩაჟანგებული კოჭის ლურსმანი ადვილად არ ნებდებოდა ძალაყინს. ჯანიანი ბიჭები სახლს უკან, ხელისგულისოდენა, გავერანებულ ბაღჩაში ყრიდნენ სახურავის ბოძებს, ხარიხებს, სტრაფილებს, გაკვამლულ ყავარს და ათასნაირ ხარახურას. დასავლეთის მხრიდან აყოლებული, დახურული ხის კიბის უკვე მოენგრეული, კვარივით ფიცრის კედელი, გამოფიტულ-გამომშრალი, დაფუტუროვებული და ნაწილებად დამსხვრეული, ძირს ეყარა... დახურული კიბე, მის ბავშვობაში, დღისითაც კი ჩაბნელებული იყო, როცა მოიზარდა, მერეღა ამოჭრა პატარა სარკმელი და სინათლემ ოდნავ გაანათა ჯურღმულივით ბნელი ასასვლელი, დამრეცი, უმოაჯირო, ჭრიალა საფეხურები. ბოლო წლებში უჭირდა დედას კიბეზე ასვლა, მაგრამ მოხუცებულმა არ გამოაცვლევინა, მამაშენის გაკეთებულია, და, ვიდრე ცოცხალი ვარ, ხელს ნუ ახლებო. ბავშვობიდან მოყოლებული, ეს კიბე, დღემდე აშინებდა, მაგრამ ვერც თვითონ ელეოდა. მეშვიდე კლასში იყო, მამა რომ წაიყვანეს. როგორც ჩვევად ჰქონდათ, ღამით მოვიდნენ, დაუკითხავად ამობრაგუნდნენ კიბეზე. გუშინდელივით ახსოვს _ დედა დასაძინებლად ემზადებოდა, ნასვამი მამა და ბიჭი უკვე თავშექცევით იწვნენ. მამა გაუხეშებულ, საჩვენებელ თითს ფეხისგულებზე უღიტინებდა, როცა გარეთ აბორგდა, აკვნესდა სიმძიმით დაზნექილი საფეხურები. თვლემამორეულმა ბიჭმა შემკრთალმა გაახილა თვალი. შალმოსხმულმა დედამ ლამპა შემოღებულ კარს მიანათა. ოთახში სიბნელე შემოვიდა, დატბორა, აავსო ყველაფერი. მამა უცებ გამოფხიზლდა. არ უკითხავს დაუპატიჟებელი სტუმრებისათვის არაფერი. მუხლებშუა მოქცეული ბიჭის გამხდარი ფეხები ფრთხილად განზე გასწია და საწოლიდან გადმოვიდა.

6

_ ჩქარა! _ თქვა ვიღაცამ, მაგრამ ბიჭმა მთქმელი ვერ დაინახა, რადგან დედა იყო აფარებული (ალბათ, არ უნდოდა, რომ შვილიც შეემჩნიათ). არც თვითონ ჰქონდა სურვილი რომ დაენახა, ვინ იყვნენ, სულგაპარული დააცივდა თავქვეშ ამოდებულ მუთაქას და გულმა ლამის გამოუნგრია პატარა მკერდი. მამას შეძახება არ სჭირდებოდა. გავიდა სიბნელე და ჩაყლაპა მამა, გაჰყვა ლამპით ხელში დაბნეული დედა. მალე დაბრაგუნებული კიბე შეირყა, იმავე წამს სიცილი და ლაწანის ხმა მოისმა. გაიგო ციხისუბანმა, რაღაც შემზარავი რომ ხდებოდა, მაგრამ უფრო მეტად გაისუსა, თითქოს სუნთქვა შეწყვიტა, აქა-იქ მხრჩოლავი ჭრაქებიც ჩაქრა. ბაღჩის ზემოთ, ფერდობზე, საბუდარივით დაკიდული ხუხულადან საცვლიანი, ებრაელი მეწვრილმანე ბენო გამოძვრა, აყეფებული ძაღლი შინ შეათრია და, რომ ვერაფერი მოიფიქრა, პირი ცოლის ჩულქის რეზინით აუკრა. ახლა იმის შვილიშვილები, კაცის შორიახლო ეზოს წინ თამაშობდნენ და ხუჭუჭა, წითელთმიან თავებს აკისკისებულები ერთმანეთს ბოჩოლებივით რქენდნენ. ეზოდან, ბავშვების დედამ, საპნიანი წყლის ტაშტი გამოიტანა და პირდაპირ ქუჩაში გადმოუშვა. ქვებშორის გამომძვრალმა წყალმა კაცის ფეხებამდე მოაღწია, ქვებზე აფუებული თეთრი ქაფი ცხელი დღის ალმურში უცებ აორთქლდა და იქაურობას გულისამრევი სუნი მოეფინა. ინგრეოდა კაცის ბავშვობის სახლი და თითოეული დარტყმა უფრო უმძაფრებდა იმღამინდელ ტრაგედიას. მამის დაპატიმრებიდან რამდენიმე დღეში ხმა გავრცელდა, მალე ამნისტია გამოცხადდებაო. უცხო ქვეყნის `აგენტის,~ ციხისუბნელი ხელოსნის ოჯახიც ამ იმედით ცოცხლობდა, მაგრამ ეს იმედი მაშინ გაქრა, როცა თანაკლასელმა გოგომ ჩუმად უთხრა, ჩემი თვალით დავინახე, პატიმრები გაატარეს და მამაშენიც იმათთან იყო, ვიღაცამ თქვა, სადგურზე მიჰყავთო. სადგურზე გაყვანა რომ კაცის დაკარგვას ნიშნავდა, მეშვიდეკლასელმა ბიჭმაც კარგად იცოდა. ჯერ სახლისკენ გაიქცა, დედას ვეტყვიო, მაგრამ, მერე გადაიფიქრა, მოკლეზე, ბოსტნებზე მოჭრა გზა და ბადრაგით მიმავლებს ხიდთან ჰკიდა თვალი. იქნებ ტყუილი იყოსო, მიმავლებს გულამოვარდნილი წამოეწია, თუმცა ახლოს მისვლა მაინც ვერ გაბედა. კინოს უკან, გამოტეხილ მესერში გაძვრა, სადგურის წინ, სასურსათო მაღაზიის მეორე სართულზე მცხოვრებ, გაუთხოვრად ჩამობერებულ მამიდასთან ავიდა, ფანჯარას ეცა და მოედანს გადახედა. აღელვებულ ბიჭს ქალმა ვერაფერი ჰკითხა, პატიმრები მოედანზე რომ შემოვიდნენ და სადგურის ყრუ კედელთან მიხროვდნენ, ლოყაში კვნესით შემოირტყა

ხელი _ მამაც

იქ იყო, დაღეჭილი `ტელეგრეიკა~ ეცვა და სადღაც თვალებგაშტერებული იყურებოდა. ბიჭს ეგონა მხედავსო, სინამდვილეში მზერაგაცივებულ კაცს წვერმორეული ნიკაპი ისე ჩაებღუჯა მუჭში, თითქოს რაღაცის გახსენება უნდოდა.

7

ბიჭმა ხელი დაუქნია, ოღონდ ფრთხილად, შიშით, ოდნავ გაასავსავა ჰაერში და, ეს მოძრაობა, პატარა, ბავშვური, გამხდარი თითების გაფართხალება არ გამორჩენია მამას, კედელს მოსცილდა, ნაბიჯი წინ წამოდგა, მიაჩერდა შვილს. არ ახსოვს, რამდენ ხანს უყურებდნენ ერთმანეთს, ორივეს უხმო ცრემლი ჩამოსდიოდა, ბიჭი თუ დაუფარავად იმშრალებდა ღაწვებს სახელოთი, მამა მალულად გაისვამდა ხოლმე უპესთან ცერს. უცებ, სადღაც სულ ახლოს, იკივლა დგანდგარით მომავალმა მატარებელმა. სადგურიდან ვიღაც სამხედრო გამოვიდა, ხელით ანიშნა ბადრაგს და ბაქანზე გარეკეს პატიმრები. მამამ უკანასკნელად მოიხედა, თითქოს გამადიდებელი შუშით მოუახლოვდა, ცრემლჩამდგარი, მოსიყვარულე თვალებით. მოახლოვდა და ბიჭში სამუდამოდ ჩასახლდა. დღე არ გავა, ეს თვალები რომ არ გაახსენდეს. შინ რომ დაბრუნდა, დედა ჩაბნელებულ კიბეზე იჯდა. შეხედეს ერთმანეთს და მიხვდნენ, რომ არაფრის თქმა აღარ იყო საჭირო. მძიმედ, წელმოწყვეტილებმა აიარეს კიბის გვირაბი, ააჭრიალეს მორყეული საფეხურები და შეიკეტნენ ოთახში. თანაგრძნობის სათქმელად არავინ არ მისულა, არც უცხო, არც შინაური. გეგონება ავი სული დაეპატრონათ, მეზობლებისაგან ატალახებულმა კიბემ დაისვენა, ერთბაშად დადუმდა. შიშის გადაულახავი ღობე აღიმართა დედა-შვილსა და დანარჩენებს შორის. იმ დღიდან მოყოლებული კარს საიმედოდ კეტავდნენ და გამოქვაბულივით ბნელი, ცივი კიბე უფრო პირქუში ხდებოდა... ეჩვენებოდა, რომ ამ ყიამეთში ვიღაცები მაინც მოძვრებოდნენ, დანალული ჩექმებით სრესდნენ ღრიჭოებიდან შემოპარულ, საფეხურებზე ცერად დაფენილ მთვარის ზოლებს. ეს ბრაგაბრუგი არ აძინებდა, თვალგაშტერებული შეჰყურებდა ნუჟრიან ლამფაჭერს, ზედ ნაირნაირ, საშიშ გამოსახულებებს რომ ხატავდა და ამოძრავებდა ლამპის გადაქანებული შუქი... დედასაც ეღვიძა, იმასაც, ალბათ, აჭრიალებული საფეხურების ხმა სტანჯავდა, უხეთქავდა საფეთქლებს... ორმოცდაჩვიდმეტში მიიღეს რეაბილიტაციის ცნობა. მამა ორმოცდასამ წელს გარდაცვლილიყო... სკლეროზით. გაუკვირდათ, ისეთი რა უყვეს, რომ ჯერ კიდევ ახალგაზრდა კაცი, სკლეროზით გარდაიცვალაო. მაშინ, ოცი წლის შემდეგ, პირველად უთხრა დედამ, მამაშენი `ტროიკამ~ რომ წაიყვანა, ლამპით გარეთ გავყე. მაღალმა, შავტყავიანმა, რომელიც უფროსობდა, მხარზე ხელი წაჰკრა, ჩქარა, ჩქარაო. ამ დროს თვითონ აუცდა საფეხურზე ფეხი და კი არ დაგორდა, თითქოს გაისროლესო, ჰაერში გაფრინდა, საყრდენ ბოძს შუბლით დატაკებულმა წარბი გადაიხსნაო. მამაშენი პირველი მივარდა წამოსაყენებლად, იმან კი ჯავრი პატიმარზე იყარა _ სისხლით სახედადღაბნილმა, გაუქანა გაშლილი ხელისგული... დაადო მაუზერი შუბლზე

8

და გამეყინა სისხლი, მაგრამ არ ესროლაო... `სამეულიდან~ ახლა ის ერთიღაა ცოცხალი, ოღონდ ვინც არის ვერ გეტყვიო. არც ჩასძიებია, ზედმეტი ჯავრის გარდა, ამის ცოდნა რას მისცემდა... დედა გარდაიცვალა თუ არა, სახლი გაყიდა. დღეს გაიგო, რომ ახალი პატრონები ანგრევდნენ და მიაკითხა. ლოდინი დიდხანს არ დასჭირვებია, ძალაყინებითა და წერაქვებით შეიარაღებულმა მუშებმა უცებ გამოაცალეს დაფუტუროებული საყრდენები, კიბე გვერდულად გადაემხო და მზემ, თავიდან ბოლომდე, პირველად შეხედა კირით შეთეთრებულ კედელს. კაცი ფეხზე წამოდგა, ქუდმოხდილი გაირინდა. ხომ სძულდა, ხომ მთელი ბავშვობა აშინებდა სახლს სარკოფაგივით მიკრული ხუხულა, მაინც აეწვა თვალები _ რაღაც საბოლოოდ დაიფშვნა, დასამარდა, და იმ რაღაცამ მისი ტკივილებიც თან ჩაიყოლა... მტვერი რომ გაიფანტა და კიბის ნამტვრევებს შესაყრელად ბორტგადახსნილი მანქანა კატაფალკასავით მოაყენეს, კაცი უკვე თავდაღმართზე მიუყვებოდა ქვაფენილს და მოხდილი ქუდი ისევ ზურგსუკან დაწყობილ ხელებში ეჭირა. სახეჭორფლიანმა, ცეცხლისთმიანმა ქალმა კიდევ ერთი ტაშტი ნარეცხი გადმოაღვარა ქუჩას.

2. 1997 იდგა ზამთრის მიწურული. ცივი, ძაღლივით აღრენილი თებერვლის ქარი ლოკავდა ციხის ფერდობზე შეფენილ ქუჩების ხვეულებში ჩარჩენილ, გაქვავებულ თოვლის ნარჩენებს. ასეთ გაავებულ ამინდში კვდებოდა, ქალაქში ყველაზე ხანდაზმული, ცას გამოკიდებული, ასი წლის კაცი. კვდებოდა და აღარც კვდებოდა, მეორე კვირა უგონოდ ხრიალებდა. დაიღალა შინაურიც და გარეულიც. ხრიალი მაინც შეწყვიტოს, ისეთი ხმები ამოსდის, ბავშვებს შიშით გული უსკდებათო,_ ჩიოდა რძალი. დიდი მორწმუნე ეგ არა გვყავდაო, მაგრამ მაინც დაუნთეს სანთლები. მამაოც მოუყვანეს, ახალშემდგარ, ურბნელ მღვდელს აზიარებინეს. სადარბაზოდან გამოსვლისას, მღვდელს, ვიდრე მანქანაში ჩაჯდებოდა, ოჯახის ახლობელმა, მხრებში აწურულმა ბიჭმა, ყურში ჩასჩურჩულა, მაგის ცოდვებს როგორ ასწევ, მამაო, თუ თვითონ მიქელგაბრიელი არ დაუდგა თავდებად... ხომ ხედავთ, არ მიჰყავს, მაგისთვის ჯოჯოხეთსაც კი ვერ იმეტებსო... ეგეთი რა ცოდვები აქვს ასი წლის მიხრწნილ ბერიკაცსო... ცოდვები ასი წლისას ექნება, აბა, ახალშობილ ორი დღის ბავშვს ხომ არა... ეს მაინც გამორჩეულია, მე და შენ დაბადებულები რომ არ ვიყავით და აქაურობას `ტროიკა~ 9

რომ აზანზარებდა, იმათგან, ნიმუშად ესღა გვყავდა დარჩნილი და ესეც, ეს სამუზეუმე ექსპონატიც გვეცლება ხელიდანო. რას მეუბნებიო _ გაუკვირდა მღვდელს. მაშ, ცოტა კი დაუგვიანდა, მაგრამ... _ თუთუნის ბოლით მოკუჟული თვალები ცისკენ აღაპყრო ბიჭმა. ღმერთს ნუ სცოდავ, იმან ჩვენზე უკეთესად იცის, ვინ რამდენ ხანს უნდა იცოცხლოს, _ ხელჩანთა ჩამოართვა და საბჭოური გადმონაშთის, დაფეხვილი `მოსკვიჩის~ კარი მიიჯახუნა. _ კეთილი, მამაო, კეთილი, მაგრამ ეგ უდანაშაულო ხალხს აბეზღებდა, ხვრეტდა და კიდევ მე ვცოდავ? _ ტალახში დაბუქსავებული მანქანის ბღუილში, მღვდელს ბიჭის ნათქვამი აღარ გაუგონია... ორ კვირას ორიც მიემატა, ამაოდ ეჯაჯგურა, გაუჭირდა სულთამხუთავს ძლივსმფეთქავი ყანყრატოდან სულის ამოძრობა, იმ ძველი კიბის საყრდენ ბოძში ჟანგით ჩადუღებული ლურსმანივით ძვრა ვერ უყო. მოკლედ, არც სიკვდილს არ უნდოდა, არც _ სიცოცხლეს. მკითხავიცა სცადეთო, _ ურჩიეს გაბეზრებულ შინაურებს. სცადეს, მოუყვანეს ახალდაბელი ბებერი, შავი, დალეული დედაკაცი, მეტსახელად `კუნაპეტა.~ დახედა კუნაპეტამ, შეულოცა და, თვითონ შეიქნა ცუდად, აილანძა, თითქოს ალი შემოენთო სახეზე. დაბარბაცებული სკამზე ჩამოსვეს. აზრზე რომ მოვიდა, ჩარგო ხელისგულში აცახცახებული ნიკაპი. ჩარგო და გაირინდა, მილულა თვალები. კაი ხნის შემდეგ ხელი წაჰკრეს, ხმა ამოიღე, რა ხდება ჩვენს თავს, გვეშველება თუ არა, ან კარგი გვითხარი, ან _ ავიო. აღაპყრო ჭერისკენ თვალები კუნაპეტამ და ამოილუღლუღა, _ გულით რაც უყვარდა, ის მიეცით და გეშველებათო. ნეტავ რა უყვარდაო, მიეცნენ საფიქრალს. ვიდრე კბილები ჰქონდა, სულ მზესუმზირა ეყარა ჯიბეშიო. ბოლოს ტკბილს ეტანებოდა, განსაკუთრებით კოწახურის კარამელსო. ალბათ, სისხლისფერი როა, იმიტომაო, _ წაიანგლა ახლობელმა ბიჭმა და მერე გამეტებით შემოირტყა შუბლში ხელი, _ მოიტათ მაუზერიო! ხომ არ გაგიჟდი, რა მაუზერიო, _ ვითომ ძაან გაიოცეს ოჯახის წევრებმა. მაუდით რომ აპრიალებდა და ესიყვარულებოდა ხოლმე, ისაო... დაფაცურდნენ, კარადის თავზე ნაჭერში გადახვეული ჩამოიღეს, მისცეს ბიჭს და თან გააფრთხილეს, ცარიელი კია, მაგრამ მაინც ხომ იცი, ერთხელ ცოცხიც გაისვრისო... ფეხზე შევაყენო თუ ეგრევე მივცეო, _ იკითხა ბიჭმა. ეგრევე, ეგრევეო, ხელები გაატატანა `კუნაპეტამ.~ ბიჭმა პირჯვარი გადაისახა, აბა, თუ უშველის, ამან უნდა უშველოსო, _ მომაკვდავს ძლივს გაუხსნა კლანჭა თითები და მაუზერი ხელში ჩაუდო. სულთმობრძავმა როგორც 10

კი იარაღი იგრძნო, მოცოცხლდა, ამ ხნის განმავლობაში პირველად შეირხა, ქუთუთოები მაღლა აუცვივდა, ტარს ჩაფრენილს საჩვენებელი თითი ინერციით სასხლეტისაკენ გაექცა, მაგრამ აღარ დასცალდა, ამოიგმინა და გაეყარა ერთმანეთს გაწამებული სული და ხორცი.. მიცვალებულს, ნაიარევით გადახაზულ შუბლზე, ღრმა ნაოჭები წურბელებივით დაეკიდნენ. ჭიუხი დღესასწაულობს საარაგვო. პატარა ქალაქის ხალხით სავსე მოედანზე, სახელდახელო სცენის შორიახლო, დაბალ მაგიდაზე გაშლილ ტაბლასთან, `ქურდად~ ზის ბაბუა. მოუდგამს გვერდით ჟიპიტაურის დანაკლულებული კვარტიანი და გამვლელ-გამომვლელებს ეპატიჟება: _ეე, მოიწი აქეთ, ფშაველო! თიანელები როგორ შეგელივნენ, ჩვენკენ რო გამოგიშვეს... გამომართვი ყანწი... ცხვირზე რა დაგმართნია, არ მითხრა ციცამ ჩამომფხაჭნაო, ისევ ხევსურებმა ჩაგინაყეს?.. შენ ამ კაცს არ იცნობ? _ მომიბრუნდა, _ ეგეთი მაგარია, შვიდზე ნაკლებ ხევსურთან საჩხუბრად არ გადის! _ მართალია, _ დაუმოწმებს ფშაველი და ჩაშავებულ, კეხჩანგრეულ ცხვირს სიამაყით თითს გადაუსვამს, _ ნაკლებთან როგორ ვიკადრებ ხელის გასვრას, ლაშარში დადებულ ფიცს როგორ გავტეხ. _ არც უნდა გატეხო, მაგრამ ასწრებ კი ხელის გაქნევას? _ ამ ცხვირმა არ მოგატყუოს, აბა, ისინი ნახე, რა დღეში არიან. _ შვიდივე, კაცო?_ `ჰკვირობს~ ბაბუა. _მაი! _ ხახაში დახევებული არაყი კუჭისკენ გარბის. _ ვაა, იღბალი არ გინდა? პატარა კახის დროს მაინც დაბადებულიყავი, კრწანისში ჩაეშველებოდი და ამ ჩათლახი რუსების ხელში არ ჩავვარდებოდით... მოიტა, ერთიც შეგივსო... სად იყო და სად არა, ჩვენი ძველი ნაცნობიც არ გაგვეჩითა? რახანია აღარ შევხვედრივართ, როგორ ხარ-მეთქი. ევროპაში ვაარო, _ ორი სიტყვით ერთდროულად რამდენიმე კითხვაზე მიპასუხა _ ის აღარა გეგონო, შენ რომ მიცნობდიო, გავევროპელდიო და, აქედან გამომდინარე, ურიგოდ არ ვცხოვრობ, მგონი ეს გარეგნულადაც მეტყობაო... ეტყობა, მაშ არ ეტყობა? ადრე გულანთებული ყმაწვილი იყო, ჯანიც მოსდევდა და სიტყვაც. სადაც ნათქვამი არ გასჭრიდა, მუშტი კვერავდა სიმართლეს... მოთმენაც იცოდა, მაგრამ სამშობლოსი და დედის აუგად ხსენება წონასწორობას აკარგვინებდა. ვიდრე ძალიან არ ჩამოცხებოდა, ეცვა ჯვარგამოსახული ნაქსოვი და გასალკლდევებულ მკერდზე ხელს რომ დაირტყამდა, ბური ასდიოდა. ახლა?

11

დრონი იცვალნენ _ დაუკოსებია შავი, მოდური სათვალე, დაუმალავს ჯიქური თვალები, როგორც სახედარს უნაგირი, ეგრე ადგას ჟილეტიანი სმოკინგი და დიდი, ბრაგუნა, მწყემსის ნაგაზივით აღრენილი ბათინკების ნაცვლად, ეგეთი ვაქსით გადაპრიალებული, გრძელჭვინტიანი ფეხსაცმელი აცვია, რომ უკვე აღარაფერი ეტყობა, აღარც ჯილაგის, აღარც კუთხე-წამავლობისა. ასეთი ნამდვილად არ გახლდათ-მეთქი. თავისი ხელით მომზადებულ დაკეპილი ხორცის ხინკალს ხის ხონჩაზე რომ ამოჰყრიდა, თან ლექსს მოაყოლებდა: _ `ჩაგძინებია ხინკალო, გამოგაღვიძებს ჯაბანი...~ ჯაბანი ჩვენთან კაცის სახელია და ზოგ ბრიყვს მშიშარა, გულდედალი ჰგონია... ისე როგორი პოეტური მიგნებაა, ქეიფით მოღლილი, ძილქუშდაცემული მოქეიფენი და ნამუსრევ სუფრაზე ობლად დარჩენილი, ბელტივით ხინკალი, გათენებულზე ვიღაც ნაბახუსევი რომ აღვიძებს... ნათქვამს თვითონვე მოიწონებდა, სიცილს დააყოლებდა და ჯანმრთელ კბილებს გააელვარებდა. სამართლიანობისათვის მებრძოლი, ლეგენდებიდან ამოზრდილი, გულანთებული კლდის ნატეხი, იმათ არ ჰგავდა, რომ ჩამოივაკებდნენ და მერე აქედან, ლექსით, სადღეგრძელოთი თუ მოწყლიანებული თვალებით მისტიროდნენ მონატრებულ ჭიუხებს, ვითომ იქ დაბრუნებას ვინმე უშლიდათ. ახლა? გაევროპულებულა! აქეთ-იქიდან დაჰკონწიალებენ ხელკავგაყრილი შვილიშვილები, რა თქმა უნდა, პაპაზე მეტად `ევროპელები~ და რაღაცას გამუდმებით ეჟღურტულებიან. ცხადია, აქეთ აღარაფერი ენატრებათ, არც ჭიუხები, არც ქავციხე, არც ობლად დარჩენილი, ხონჩის კიდეში ჩაძინებული, ღამენათევი ხინკალი, მითუმეტეს _ ოჟა ჯურხაის, სამასი გმირის, თუ გაფრინდაულის მონატრება ხომ _ არა და არა... _ გახსოვს, შაბათ-კვირას სულმოუთქმელად რომ ელოდებოდი, ქალაქში ვიხრჩობი, მთები მტკივა, თუ არ ავხედე, ჯავრი შემჭამსო?.. _ მახსოვს, რა თქმა უნდა! ნეტავი სიმართლეს მეუბნება? მაგრამ სათვალის შავი ფარდების მიღმა, თვალებში როგორ ჩავხედო, როგორ გავიგო, ტყუის თუ არა. _ მერე, ვის დაუტოვე იქაურობა? _ რა მექნა, არსებობისთვის ბრძოლამ მაიძულა... _ შენ რომ ეგეთი დამთმობი არ იყავი? _ ეგრეა, მეც გავტყდი. _ ჭიუხებს რა ეშველებათ? _ ვანიშნე მთებისკენ. _ ეშველებათ, გამოუჩნდებათ პატრონი. _ რომელი პატრონი, ყოველი მხრიდან რომ მოცოცავს და ჩრჩილივით გვჭამს? ვერ ვხედავ, მაგრამ ვგრძნობ მისი თვალების გულგრილ გამოხედვას, ეგებ გაკვირვებასაც, რა ჭიუხებისა აგიტყდაო.

12

რა ქნას, უკვე ნამდვილი ევროპული `ბრენდია,~ კეჭნაობა, ტყაპუჭი და ცხვრის ცურცლი უნდა? _ აბა, ბორდოს ღვინოებზე და ძვირფას `ნაპოლეონზე~ გაჩვეულს, ჩვენებური, ჭანჭურის ხრაკიანი, როგორ შემოგთავაზო! _ იღრინება ბაბუა. სცენაზე, ჩონგურზე, საგმირო სიმღერებს დაჰკვნესიან. ესეც იქით წავიდა, როგორც მოსმული ხოფები, ეგრე მიარბენინებენ შვილიშვილები. _ი, ფშაველი კიდევ მაინც გამოივლიდეს თუ ცხვირზე არ ვაკოცო!.. დროზე გამომართვი, კაცო, ამოქრა არაყი! _ უჯავრდება ვიღაცას დაბოღმილი, სახედაჯანღული ბაბუა და გამოწვდილ ხელში კითხვის ნიშანივით უჭირავს მოხრილი, სანთლისფერი გარეული თხის ყანწი. ყვავები და ტოროლები 1. გამთენიისას, უკვე მერამდენედ, ქალაქის შუაგულში, გორაკზე `ამოსული~ ციხის დასაპყრობად მივეშურები. ძველი უბნის ვიწრო ქუჩას გავცდებით თუ არა, ქვაფენილიანი აღმართი იწყება. მსუბუქი, სპორტული ფეხსაცმლის ძირები მაგრძნობინებენ რიყის ქვების სიგლუვეს, წიბოებს, სიმკვრივეს, სიგრილეს, მილიონი წლობით ჩატუმბულ, მზის, ქარიშხლების, ღვარცოფების გაქვავებულ ენერგიას, მეტყველი მდუმარებით მახსენებენ, როგორ კვესავდნენ მალემსრბოლელების თუ მომხდურთა ცხენების დანალული ფლოქვები, როგორ იწვოდა, ინგროდა ციხე და თავიდან როგორ შენდებოდა _ ჩარჩოზე შემდგარი კალატოზი ჩაქუჩის ერთი დარტყმით გადატეხავდა ქვას და თითქოს უხსოვარი დროის წინ ჩაკეტილი ზარდახშა გაიღოო, ხორკლიანი ციმციმი ამოიფრქვეოდა. გზადაგზა თავს ვუდრეკ ნისლმოხვეულ გორიჯვარს. თანდათან ბაცდება სალოცავის კონტურები, იცილებს თეთრ საბურველს და ცხენზე ამხედრებული წმინდანივით გამოდის ბურუსიდან. ქვაფენილი პირველი გოდოლის კიბეებთან თავდება. კიბესაც ავათავებ და უკვე ციხეზე ვარ. შემოგარენში ყვავები და ტოროლები მხვდებიან. ყვავები შემოდგომის ახალამობიბინებულ სიმწვანეზე დაიფოფრებიან, ღონიერი ნისკარტებით ჩიჩქნიან მიწას, ნიადაგის თხელ ფენას ამოფარებულ საკბილოს ეძიებენ და პოულობენ, ამოაკონწიალებენ ზანტ, მცონარა ჭიაყელებს და კოხტად მოპირკეთებულ, ძაბრივით სადგომებს უნგრევენ ჭიანჭველებს. ჩემს დანახვაზე უკმაყოფილოდ გადასჩხავლებენ ერთმანეთს და ფრთებაფართხუნებულები ქონგურებზე შემოსხდებიან. შორიდან ლილიპუტ მეციხოვნეებს ჰგვანან, შემართულები, შეაბჯრულები ფხიზლად რომ აყურადებენ თითოეულ ჩქამს. პირველ რიგში მე მითვალთვალებენ, როდის გადავინაცვლებ აღმოსავლეთის კედლისკენ და მოვცილდები ციხის შუაგულს, რათა ისევ იზრუნონ კუჭის ამოსავსებად.

13

ოჰ, ეს კუჭი! რამდენი წვალება და განსაცდელი მოაქვს ყველა სულიერისათვის! ყვავები მაინც ძალიან ჯიგრები არიან: ჩემი წარმოდგენა, ზღაპრებიდან თუ გადმოცემებიდან, ზედაპირული და უარყოფითი, თანდათან ქრება _ ამ ერთი შეხედვით ყიამყრალ, აბეზარ ფრინველებს, არც ღირსება აკლიათ და არც სიბრძნე. რა ყვავებისა აგიტყდა, რას გაილექსეო, ცოცხალი რომ ყოფილიყო, მეტყოდა ერთი ჩემი გარდაცვლილი მეგობარი, დატკბი გამთენიის მზით, აღმოსავლეთიდან რომ ეპარება ქალაქს, ნელ-ნელა იწვერება და სადაცაა ოქროსფერ ეტლზე ამხედრებული ფარაონივით მოადგება, ქალაქის საუკუნოვანი `დეკორაციის~ კედლებს თავს დაუკრავს და ცეცხლოვან ისრებს ტყორცნისო. სადაცაა კი არა, უკვე ამობრძანებულა კიდეც: _ გამარჯობა, მზეო! _ ვესალმები და გულთან მიტანილი ხელით თავს ვუდრეკ სამყაროს ალერსიან დედას. ახლა უკვე შემიძლია აუჩქარებელი სიარულიდან ძუნძულზე გადავიდე, აღმოსავლეთიდან ჩრდილოეთის კედელისკენ გადავინაცვლო და კიდევ ერთხელ შევაშფოთო ქონგურიდან ჩამოფრენილი, საქმეში გართული ყვავები, შევაწყვეტინო დილის ნადიმი. რა იციან, რომ არაფერს არ ვერჩი, თორემ უკმაყოფილო ყრანტალით ხომ არ გამეცლებოდნენ. ანდა გაემტყუნებათ? ადამიანი რა სანდოა: გუშინ, ტელევიზიით, ქალაქს, აწ გარდაცვლილი, ერთი ღირსეული კაცი გაულანძღეს, ოცი წლის წინანდელი ბოღმა ახლა ამოანთხიეს, დრო იხელთეს, ტალახი ესროლეს, მაგრამ თვითონ უფრო ბევრი ლაფი გადაისხეს... ეს ადამიანები `ბარიკადებზე~ არავის უნახავს, სამართლიანობისთვის წვეთი სისხლი და ოფლი არ გაუღიათ და ყველაზე გულმოსულები კი მკერდზე მჯიღს იბრაგუნებენ. იბრაგუნონ, ვიდრე არ ჩაუნგრევიათ, მაგრამ მოჭირნახულე ადამიანებს რას ერჩიან, ოცი წლის წინ სათქმელს დღეს რატომ იხსენებენ, ჩავლილ ტალღებს რატომ მისდევენ? ბოლოს და ბოლოს, სინდისიც ხომ კარგი საქონელია? რაო, ყვანჩალა, რატომ ჩახითხითდი სინდისის ხსენებაზე? შენ რა გითხარი, მრავალ ჭირგადანახადო, ჩვენი ზღაპრების გმირო, შენ ხომ ვერაფერს გამოგაპარებ _ ოცი წლის შემდგომ, დამსმენებს, სინდისთან რა ხელი აქვთო. სიამოვნებისთვის ამოვედი, გუნება კი მომეწამლა. ციხიდან დაბლა ვეშვები. ისევ ნაცნობი საფეხურები, ქვაფენილები და ნისლის საბურველიდან გამოსული სალოცავი. მარჯვენა ხელი შუბლთან მიმაქვს. ქონგურებიდან ცნობისმოყვარე ყვავები თანაგრძნობით გადმომყურებენ.

2.

14

დღესაც, ყვავები და ტოროლები, დაბარებულებივით დამხვდნენ. ალბათ, ყვავებსაც ტოროლები აღვიძებენ: `ტოროლას მაინც არ მოვკლავ, ბევრიც რომ მქონდეს წამალი. საწყალი ღამის მეხრისა ის არის კარგი მამალი.~ ტოროლები აფხიზლებდნენ მეხრესაც, გუთნისდედასაც და ქონგურებზე წამიერად ჩათვლემილ მეციხოვნესაც. სად არიან მაშინდელი ტოროლები, ან ამ ქვეყნისა და ბუნების შვილები, თაობების წყება-წყებად რომ მიდიოდნენ და მოდიოდნენ, ეძალავებოდნენ ტიალი წუთისოფლის ბორბალს, სიცოცხლის მიწურულს კი ვალმოხდილები, გულხელდაკრეფილები მიილეოდნენ, როგორც გახურებულ რიყეზე დაცოტავებული წყაროები. ახლა სამყაროც გვეცოტავება _ რამდენიმე საათში დედამიწის მეორე მხარეს თავს დაუკრავ. მაშინ კი, ერთი სოფელი, როგორც წვეთი ზღვისა, მთელ სამყაროს იტევდა. ადამიანი, მიწა, ბალახი, საქონელი, ნადირი, ტყე და ფრინველი, საერთო ფესვებით იყვნენ ერთმანეთთან დაკავშირებული, ერთი ფიქრით და საზრუნავით იყო გაჯერებული სულიერის თუ უსულოს თანაცხოვრება. ადამიანი ყველაფერთან უფრო ახლოს იყო. ახლა უთვალავი სინათლის წელიწადით დაშორდა, გაუცხოვდა, აღარც იმისი ესმით და ვეღარც თვითონ გაუგია თავისთავისა. `ტოროლას მაინც არ მოვკლავ...~ როგორი სიყვარული გაიღო უცნობმა მელექსემ, როგორ ალალად გამოხატა თავისი მადლიერება სიცოცხლისა და სიფხიზლის მოტრფიალე ფრინველისადმი... ერთი ჩემი წინაპარი, თურმე, სტუმრად იყო, თბილისში, ნათესავებთან. იქიდან დაბრუნებულს, ბუნებრივია, თავს დაეხვნენ შინაურები თუ მეზობლები, გვიამბე, ცუკა, რა ნახე, როგორ მოიარე დიდი ქალაქი, ერეკლე ხომ არ გაცოცხლდა და ქუდზე კაცს ხომ არ გვეძახისო. _ აბა, კარგი რა უნდა გითხრათ, _ ამოიოხრა თურმე ცუკამ, _ მე ამის მეტად ქალაქში ფეხის ჩამდგმელი აღარა ვარო. _ რათა, კაცო, რათაო, _ დაცქვიტეს თურმე ყურები და უფრო ახლოს მიუსხდნენ, კაცის ნაუბარიდან რამე არ გამოგვრჩესო. _ რათაო და, ამხელა ქალაქში ძაან უსალმო ხალხი დადის, ჭიანჭველებივით ირევიან და ვერც კარგს შეატყობ და ვერც ავსაო. _ სათქმელი ბოლომდე ამოღერღეო, _ დაელიათ მოთმინება სოფლელებს. ცუკამ მოწყვეტით დასცხო გაშლილი ხელისგული მუხლისთავს და ამოთქვა გულის ჯავრი. თურმე, თბილისის სადგურს როგორც კი მიაკივლა ორთქლმავალმა, სხვებთან ერთად, ეს ჩვენი ცუკაც, თავისი ხელბარგიანად ჩამობრძანდა ვაგონიდან, დაუყვა სადგურის ქუჩას და, როგორც სოფელში სჩვეოდა, შემხვედრებს თავის დაკვრით ესალმებოდა, მშვიდობის დილას უსურვებდა.

15

ქალაქელები ხანდაზმულ კაცს გაკვირვებით თვალს აყოლებდნენ, ზოგი იცინოდა, ზოგი მხრებს იჩეჩავდა და ალბათ, ფიქრობდნენ, თბილისს კიდევ ერთი გიჟი შეემატაო. _ მოკლედ, ვთქვი და გავათავე, ქალაქში სიარული ჩემი საქმე არ არისო, _ გადაწყვეტილად, ხელმეორედ დაირტყა მუხლზე ხელისგული, ვითომ ქალაქის თავის თანამდებობაზე ეპატიჟებოდნენ და უარობდა. კიდეც მიეპატიჟათ, არ იზამდა, გუთნის ტარს გუბერნატორის კვერთხზე არ გაცვლიდა, ხნულში ჩამდგარს, შიშველ ფეხებზე ბელტის სიგრილე და სიწმინდე უნდა ეგრძნო, აჟრიამულებული ტოროლების მოძახილზე უნდა დაეწმინდა გუნება-განწყობა. ეჰ, გუთნისდედები და მეციხოვნეები. მითუმეტეს _ ტოროლები... ვიცი, სიცილით მოკვდებიან ვირტუალური `საწუწნით~ გაბრუებულები. მომძლავრებული ეშმაკი ცდილობს დავივიწყოთ ადამიანის ღვთიური კავშირი ბუნებასთან, ჩვენს მარჩენალ მიწასთან, მის მკვიდრებთან... ეს კავშირი არ გაწყდება, ვიდრე იცოცხლებს კაცი, რომელსაც საკაცობრიო ღირებულებათა გადაგვარება-გაციება შეაწუხებს და წინ აღუდგება. ცუკამ უსალმობა ვერ აპატია თანამემამულეებს. ახლა რომ წამოაყენა... `ტოროლას მაინც არ მოვკლავ...~ ვიღაც მხოლოდ ამ უწყინარ ფრინველს კი არა, აიმ მზესაც ემუქრება, ციხის აღმოსავლეთით, თვალწინ რომ ამომიფრთხიალდება ხოლმე და ვეებერთელა კვერცხისგულივით ცისკიდურზე დაეკიდება.

`ბორჯომის~ ბოთლი სიცხე. შვიდზე უკვე ბუღია. შენ მერე ნახე რა იქნება! აბა? (ვაა, ამას აქ რა უნდა, ტოო?) ასე როგორ გამოვიბრუჟე, რომ შინისკენ გზა ვეღარ გავიგნე. გაწყდეს სადაც წვრილია _ ღამით ნაწვალებ, დაჭმუჭნულ, დაღეჭილ ზეწარს გადავხდი და შიშველ ქალს ზემოდან დავემხობი. როგორც ორი მხურვალე სპილენძის თავსახური, საარაყე ქვაბის ზარფუში, ან საორკესტრო თეფში _ ტკააც! რაო, გესიამოვნა, გვრიტო? მე ეგეთი მაგარი ვარ. მაგრამ ამ დამპალ სიცხეს ვერ ვუძლებ...

16

ჩემს ყმაწვილკაცობაში, ერთმა მოთვინიერებულმა დედაკაცმა მიამბო, ღამე, ლოგინში ცელქობის მერე, როგორ ადგა ქმარი, მივიდა მაცივართან, გამოიღო ცივი, დანაკლულებული `ბორჯომის~ ბოთლი და ვიდრე ყელში ჩაარაკრაკებდა, უკვე ვიცოდი, რომ ეს იყო ბოლო დღე ჩვენი ერთად ყოფნისაო. გასცილდნენ. მერე ის ქალი მე დავითრიე (იქნებ პირიქით?). მას შემდეგ, ცხადში თუ სიზმარში, ხშირად ვხედავდი კარშეღებული მაცივრიდან გამომკრთალი შუქით ნახევრად განათებულ კაცს, კისერი უკან რომ გადაეგდო და დაღლილ გულს იგრილებდა. რა იცოდა, რომ მის ზურგსუკან ღალატის დანა ილესებოდა. ილესებოდა: `ხრაა-ხრიი, ხრაა-ხრიი!..~ ბოლო წვეთიც ჩაინთქმებოდა ხორხის სიბნელესა და სტომაქის სიმყრალეში. კაცი, ცარიელ ბოთლს, რატომღაც ისევ მაცივარში შედგამდა და კარს ღონივრად მიაჯახუნებდა (ასეთ მოპყრობას იტანდნენ საბჭოთა მაცივრები და არა მარტო მაცივრები!) ჩართული მოტორი შეაცახცახებდა `ზილს~ და ვიჯექი საწოლში ძილგატეხილი,. რა ფეხებზე მეკიდა, რატომ მეფიქრებოდა ხოლმე, არ ვიცი. ვეჭვიანობდი? სად არის, ოფელია, ჩემი `პლატოკი!~ თანაც ბოლო ყლუპამდე ვიდრე არ ჩაიწურავდა, წარმოსახულ კაცს ლენჩივით მივჩერებოდი, ყრონტში მინერალური წყლის ლუყლუყი ჩაქუჩივით მირტყამდა საფეთქლებზე. `დროზე დახურე, რა, შე შობელძაღლო!~ რაც იყო, იყო... ახლა `ბორჯომის~ დროა? იბიონამატ, სულ გამოთაყვანდი? კაცს ფეხებზე ეკიდა ჩემი გულისწყრომა. იმ კახპას, არ ეამბნა მაინც! ერთხელ სიფათშიც დავადე. ვერ გამიგო, რატომ გავასილაქე... მერე ჩემგანაც წავიდა. თუ მე მივატოვე, აღარ მახსოვს... ჩამრთველს თითი ავკარი. `ოოჰ!~ _ შეწუხებულმა, ზეწარში გახვეულმა `გვრიტმა~ გვერდი იცვალა და სინათლეს ზურგი შეაქცია. საათი გაჩერებულა _ დრო მაინც მიდის. ხორხი მიშრება. სამზარეულოში მაცივარი მომაკვდავივით გმინავს.

17

დროებით გაჭირვებული ჭავჭავაძეზე, უნივერსიტეტის სიახლოვეს, რომელიღაც მდარე, სულელური კონცერტის მაუწყებელი აფიშის ფონზე დგას, მაღალი, ხმელი, შავი სათვალით და ნიკაპით ხელს დაყრდნობილი, თუ არ შეირხა, შეიძლება ქანდაკებაც კი გეგონოს. რაღაცნაირი `დგომი~ აქვს, თბილისურ-ძველბიჭურ-ინტელიგენტური, იქნებ თავადურიც, მთელი მამულები ორთაჭალის ბაღებში რომ შემოეჭამა და ეს გაფუყული, ამპარტავნული გარეგნობაღა შერჩა. იცოცხლე, ამასაც გაყიდდა, დააგირავებდა მუშტარი რომ ეშოვა, მაგრამ მეჯღანუაშვილებს და მანთაშოვებს, რა თავში სახლელად უნდოდათ. კაცის გამომეტყველებით თუ ვიმსჯელებთ, გაზეთის ნაგლეჯამოდებული, იტალიური თუ ესპანური ლურჯი ბერეტიც, სამათხოვროდ რომ ამოპირქვავებულა, ვითომ მას არ ეკუთვნის, ვითომ თვალებით ერთხელაც არ გადაუთვლია ქუდის ძირზე ცრემლებივით მბზინავი, ახალმოჭრილი მონეტები. თან ისეთი ტიპია, მხოლოდ `ქველმოქმედებას~ კი არა, გამოლაპარაკებასაც რომ მოგანდომებს. ვინ იცის, იქნებ პირველად არ ვხვდებით, იქნებ სტუდენტობისდროინდელ, ჩვენი შესაძლებლობებისათვის ხელმისაწვდომ სასადილო-სასაუზმეებში, იაფფასიანი `გარეჯით~ გაბრუებულებს ერთმანეთი გადაგვიპატიჟებია კიდეც. უფალმა ხომ ღარიბი, მაგრამ ლამაზი ახალგაზრდობით `დაგვაფინანსა,~ ღვთის წყალობას თავგანწირვით დავეწაფეთ და ისე ვხარჯეთ, გულის მოსაოხებლად `გროშიც~ კი არ დავიტოვეთ. რომ დამეტოვა ხომ, დღეს, ამ კარგი კაცის განსაკითხად, ჯიბის საგულდაგულოდ მოჩხრეკვა არ დამჭირდებოდა (ისე, ბევრმა არ იცის _ მოჩხრეკვა პურის მცხობელთა ან იმათი ტერმინია, ვისაც ცეცხლთან აქვს საქმე: _ `ღუმელს გამოუჩხრიკე, ცეცხლი არ ჩაქრეს,~ `ნაკვერჩხალი მოჩხრიკე, თონე არ განელდეს.~). ქუდისკენ დავიხარე და ნახევრადყრუც გაიგონებდა, ისე ჩავილაპარაკე: _ ეჰ, იყო ბედნიერი დრო, როდესაც თბილისს ქართველი მათხოვარი არ ჰყავდამეთქი. _ მერე, რა იცი რომ ქართველი ვარ! _ ეგრე დარდიმანდულად, სხვა ერის კაცი ვერ დადგება. _ ე. ი. პოზა მყიდის? _ რა ვიცი, პოზას დაარქმევ თუ ცუდმედიდურობას... _ ყვავი ნეხვზე რომ იჯდა და ზედ ბოლოს არ დებდა, მაგას გულისხმობთ? _ ჰო, ეგებ მაგასაც. _ რა ვქნა, ქართველი ვარ, თანაც ისეთი გვარის, ბარე ორს შეშურდება. _ თუნდაც ამ მდგომარეობაში რომ გნახოს?

18

_ თუნდაც... _ მერე მოკაუჭებული საჩვენებელი თითი დამიქნია, ეგეთი რა მდგომარეობა შემამჩნიე? _ ხელი რომ გაქვს გაშვერილი! _ ეე, ძალიან ცდები ძმაო, მე? ხელგაშვერილი? ეგეთი რამე ჩემთვის არავის უკადრებია! ყველაფერი გამოიცანი, გარდა მთავარისა... _ მიბრძანე, რაში შევცდი? _ მე მათხოვარი არა ვარ! _ აბა? _ დროებით გაჭირვებული და დახმარება მესაჭიროება... როგორც წინა ღამის გამოყოლილ `ბუხოის~ ჭიქა არაყი მიაწოდო, ეგრე, რა... განა იმას ერთ სირჩას დააყვედრი, `ბელიამინოვის~ სახინკლეში, სასადილო `ყაზბეგში~ ან ობლების `ზაბეგალოვკაში~ ყელგამშრალი, ყანყრატოათრთოლებული მუდარის თვალებით რომ მოგაჩერდება?.. ჰოდა, ეგრე, ტერმინებს ფრთხილად მოხმარება უნდა, გარჩევა უნდა ისწავლო, ვის როგორ მიმართო! დაიხსომე, დროებით გაჭირვებული ვარ-მეთქი! _ დამიმარცვლა და ხელმეორედ დამიქნია ის კაუჭა, არისტოკრატული თითი. _ რა სახელს დავარქმევთ, რა მნიშვნელობა აქვს, ისტორიული ძეგლის რესტავრაციაზე რომ არ მუშაობ, ყველა ხედავს... იქნებ შეყვარებული გოგო-ბიჭი, შენ სიახლოვეს, პაემანსაც უნიშნავენ ერთმანეთს, აი, იქაო, აფიშასთან მათხოვარი რომ დგასო და არა დროებით გაჭირვებულიო... _ რა ვქნა, ამ გაბოროტებულ ქვეყანაში, ოღონდ ვინმეს ვინმე უყვარდეს და ჯანდაბას ჩემი თავი, მიწოდონ რაც უნდათ, მითუმეტეს ახალგაზრდობისაგან ავიტან... შენ ნუ იტყვი, შენ ნუ გადამივლი, გამიგე, ძმაო? შენ არ იფიქრო, ეგრე... სახელს რას დავარქმევთ, ძალიანაც დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორც გულისტკივილით აღნიშნე, მათხოვრობის გზაზე დამდგარი ქართველი კაცისათვის... _ ბევრ სხვა `სიკეთესთან~ ერთად, `პილიგრიმობის~ ეს სახეობაც ამ საუკუნის მონაპოვარია... _ ჰო, საშოვარზე, ცხრა მთას იქით წასული ცოლი და ქუჩა-ქუჩაAხელგაშვერილი ქართველი კაცი... `ლომო შე ლომის მოკლულო...~ ეხლა მაინც გაიგებს გამოსირებული ქმარი, ვის მხარბეჭს დასტირის გაგარეულებული ცოლი? ამ ნაბიჭვრების ხელში კიდევ ბევრი საოცრების მოწმე გავხდებით. _ აბა, აბა, პოლიტიკურ დომხალში არ გამრიო!.. მოკლედ, გამოდის რომ ქართველ მათხოვრებს სახელიც გინდათ და სახრავიც. _ ეგრა, კომფორტისთვის დაბადებული ერი ვართ. იმიტომ დაგვითმო, სამუდამო მფლობელობაში, უფალმა, თავისი აგარაკი. _ დაგვითმო, თორემ აგვისტოში არ გაანიავე. _ მე გავანიავე? _ მკერდი ჩაიმჯიღა და გაოცებულმა სათვალე ასწია, დაბინდულ, ამღვრეულ თვალებში ჩამახედა, _ მაგის გამნიავებლისაც და დამბრალებლისაც... არ მათქმევინო, გაიგე?.. არ გადამაყოლე ამ ორმოცდაათთეთრიანს? კიდევ კარგი პროკურორი არ ხარ თორემ ამ ბოზიშვილების ცოდვებს სულ საცოდავ ხალხს არ წამოჰკიდებდი?.. მალადეც, რა!.. _ გაბუტული გვერდზე შებრუნდა, სიგარეტს მოუკიდა 19

და აფიშას მიაბოლა, _ ერთი ეს პადოფილებია, რა! _ ისევ ჩემსკენ შემობრუნება არჩია, _ მოკლედ, ასეა, ძმაო, დადგება დრო და ვალს ყველას დავუბრუნებ, _ გაპარჭყა საჩვენებელ და შუა თითს შორის გარჭობილი სიგარეტიანი ხელი, _ იმათაც კი, ვისაც თეთრიანიც არ ჩაუგდია ამ ჩემს ყულაბაში, _ მსუბუქად წაჰკრა ფეხსაცმლის წვერი ბერეტს. _ მაშ დააბრუნებ? _ უეჭველად! _ ამ ჩემს სიმწრით ნაშოვნ ორმოცდაათ თეთრიანსაც? _ ათმაგად, ძმაო, ათმაგად. _ მერე, სად უნდა მოგნახო? _ მუხათგვერდში, კუკიაზე ან სადმე, `სწრაფი კვების~ ობიექტის სიახლოვეს... აბა პანთეონში ხომ არ მომძებნი?.. სადღაც ამ მიდამოებში... თუ არ მოვკვდი, არსადაც არ მივდივარ, ამ ქალაქის ჩიტი ვარ და გადამფრენ ფრინველებს არ ვეკუთვნი… ასე, რომ ამის ჯავრი არა გქონდეს, საიმედო ხელშია, _ მანიშნა ბერეტში, `არიოლზე~ დამჯდარ ვერცხლისფერ მონეტაზე. _ კარგი, არ მექნება! _ წასვლა დავაპირე. _ კიდევ როდის გამოივლი? _ ფულს როგორც კი ვიშოვნი. _ ორმოცდაათიანის შოვნას რა უნდა, _ გაეცინა. _ შენთვის _ არაფერი, აეყუდე მაგ კედელს მხატვრის `ნატურასავით~ და... _ მაგარი ენამწარე იქნები, სახლში როგორ გიძლებენ. _ მეტი რა გზა აქვთ, ორმოცდაათთეთრიანი თუ უნდათ, უნდა გამიძლონ. _ შენც ხელისუფლება ხომ არა ხარ, სხვა არჩევანის უფლებას რომ აღარ გვაძლევ... _ არა ხართ ღირსები! _ ისიც ზუსტად ასე ფიქრობს, აი! _ თითი აიშვირა ცისკენ. დასავლეთისკენ გეზაღებული ვერტმფრენის მოტორის ხმამ თითქოს ცა გახერხა და გაიარა ყურებში. _ იმ საწვავის საფასური მაინც რომ მოგვცა, ბათუმში `საგულაოდ~ მიმავალი, ერთ წასვლა-წამოსვლაზე რომ ხარჯავს, დროებით ორივეს გვეშველებოდა... _ ჩვენ გვეშველებოდა, მაგრამ იმათ რა ვუყოთ, მთელ ქალაქში ასობით შენნაირი რომ დგას. _ ისინიც ჩემი სადარდებელია? _ გამიბრაზდა, _ ხელისუფლებას რეისების მეტი რა აქვს, იმათ თავისი ინატრონ!.. ვაჰ, მიდიხარ? ჩვენი ესე დაშორება შეიძლება, ჰა?..იქნებ თითო ჭიქა... _ მეჩქარება, სხვა დროს... _ რა ვიცით, სხვა დრო მოვა კი? _ სახე მოუნაღვლიანდა. _ მოვა, მაშ სად ჯანდაბაში წავა. _ მერე ჩვენ აქ დავხვდებით?... _ ვიღაც ხომ დახვდება.

20

_ `ვიღაც~ არა, ღირსების დამფასებელი ადამიანი მინდა რომ დახვდეს... იცი, ბალზაკს, რა უწერია?.. კაცი იმდენი ღირს, რამდენიც თავისი ჰალსტუხიო... _ ეტყობა, იმ დროს, ჰალსტუხის ღეჭვა არ იყო მოდაში. _ ეტყობა! _ ხელი ისევ ნიკაპთან ამოიდო, ჩვეული პოზა მიიღო და მიმახვედრა, რომ აუდიენცია დამთავრდა. ვერტმფრენის ხმა ახლა უკვე ძალიან სუსტად ისმოდა. რკინის ფრინველის ჩრდილი სადღაც მცხეთის სანახების გასწვრივ, თრიალეთის მთებზე მიფრინავდა და გვეგონა, რომ გზადაგზა, ფეტვის მარცვალივით, ორმოცდაათთეთრიანებს კენკავდა. ორი ლარი აბეზარ ქოჩორს მერამდენედ ისწორებს სარკეში. თავისთავს მუშტრის თვალით ამოწმებს და გუმანი მეუბნება _ ბიჭი შეყვარებულია. _ ორი ლარი დამიმატე! _ რას დაგიმატო და რად დაგიმატო? _ თეატრში მივდივარ, ბილეთები უნდა შევიძინო. _ შენი ძმა მიგყავს? _ ძმა არა... _ მაშ? _ ბევრის ცოდნა გაწყენს, _ ეღიმება და თვალებში ჩემთვის ნაცნობი სხივი უკრთის. მეც თეატრით დავიწყე. არა, მცდელობები მანამდეც მქონდა, მაგრამ ჩაკიდებულმა თითებმა ერთმანეთის ჟრუანტელი რომ გვაგრძნობინეს, პირველად თეატრში მოხდა. მთელი რიგი ჩვენ და ჩვენს გულშემატკივრებს გვეკავა _ იმას თანაკლასელი გოგოები ახლდნენ, მე _ მეგობარი ბიჭები. გოგოს მოკლედ შეჭრილი თმა ჭიამაიასავით საყურეს ჩამოეფარებოდა ხოლმე. მოხალული მზესუმზირისა და ცხელი უთოთი გატკეცილი თეთრი საყელოს სურნელს აფრქვევდა. როგორც იქნა ჩაქრა შუქი. მუსიკოსების ორმოდან დამფრთხალი ჩიტებივით ამოფრინდნენ ბგერები და მძიმე, შავი ხავერდის ფარდა შეირხა. თითქოს ამას ელოდნენო, ჩვენ შორის დამფრთხალი თაგვებივით გაფაჩუნდნენ ხელები, გამოძვრნენ ჯიბის სამალავებიდან, ყნოსვა-ყნოსვით ერთმანეთი მოძებნეს, ჩაეხვივნენ, ელასტიური წნელებივით ჩაეხლართნენ ერთიმეორეს და, ასე მეგონა, ჩემმა გულისცემამ მთელი დარბაზი ჩვენსკენ მოახედა. ამ ჩემს ბიჭს ჰგონია, უცხო პლანეტა უნდა აღმოაჩინოს, არ იცის, რომ პირველი სიყვარულის წყარო თავის დროზე მეც ვიგემე და ჩემამდეც მილიარდები დასწაფებიან, გული უჯერებიათ. `წყარო~ მოდის, მოდის, არც არასოდეს არ დაშრება, თუკი წმინდა ზრახვებს გაანდობ, დაუჩოქებ, როგორც მლოცველი, ყელგამშრალი მგზავრი და ტუჩებზე იგრძნობ მის ერთდროულად დამამშვიდებელ და ამაფორიაქებელ ლამუნს.

21

ჰოდა, ამხელა ამბავთან საზიარებლად პირველად მიდის ბიჭი და მხოლოდ ორი ლარის დამატებას თხოულობს. მე კი, მოყირჭებული კაცის გულგრილობითა და სიმკაცრით ვეკითხები, რას დაგიმატო და რად დაგიმატო-მეთქი. უფრო სულელური შეკითხვა (ამ შემთხვევაში) ხომ წარმოუდგენელია? ის, რაც პირველად ხდება, სამუდამოდ თავს გვამახსოვრებს _ პირველი შეხება, თითისგულების ფეთქვა, თანაც იმ დროს, როცა სიბნელეში ჩაძირული სცენა, კულისები, სიჩუმეშიც კი ბობოქრობს, როცა საგრიმიოროს სარკეზე ჯერ კიდევ არ წაშლილა სპექტაკლის გმირების შეყვარებული თვალები... როლში შეჭრილმა მსახიობებმა რა იციან, რომ ნამდვილი რომეო და ჯულიეტა, ავანსცენიდან ერთი ხელის გაწვდენაზე, გაცრეცილები ჩაფრენიან ერთმანეთის თითებს, თითქოს წინასწარ გრძნობენ, რომ ხვალ, უხიაგი დრო, მტაცებელი ფრინველივით დააცხრებათ და აქეთ-იქით გაქაჩავთ. სიბნელეში, ჩამუქებულ ფარდაზე, ოვალური ფორმის სინათლის რკალები აღმადაღმა დაცოცავენ. ამაფორიაქებელი უვერტიურის ფონზე, ნეტავი ვის დაეძებენ? იქნებ პატარა მეამბოხეებს, რომლებიც, პარტერის რომელიღაც რიგში, იმ წმინდა რიტუალს ასრულებენ, გულგაწყალებულ დარბაზს უკვე რომ დავიწყებია და ახლა სხვისი სიყვარულის და ღალატის ცქერით ტკბება. `ოი, რომეო, რად ხარ რომეო...~ ყველა ამ თითებს და მათ პატრონებს ებრძვის, უნდათ ერთმანეთს მოსწყვიტონ და აუტანელ მწუხარებას მიუგდონ, როგორც მშიერ გალიის ლომს ბრმა, ახალშობილი ლეკვები... ორი ლარი, მხოლოდ ორი ლარი. იკმარებს კი, სრული ბედნიერებისათვის, ორი ლარის დამატება? იცის ბიჭმა ვის იწვევს ბრძოლაში? ჰა, იქნებ დარჩე ბავშვობაში, ბიჭიკო, იქნებ... მაგრამ თითები, კლავიშებზე გაწაფული, მგრძნობიარე თითები, გამზიარებელი, ყურის დამგდები რომ ენატრებათ?.. ნაჩქარევად პირგაპარსულს, ყელთან რამდენიმე ღერი დარჩენია. იქნებ გოგოს თითებმა ეს ღერებიც გადათვალონ და ოდეკოლონით გაპრიალებულ კანზე გაცურდნენ, როგორც წყალზე ლოტოსის ფურცლები, ერთი... ორი... სამი.. ოთხი... ხუთი... და ეს სასწაული, ამ საღამოს, გოგო-ბიჭისთვის, პირველად მოხდება, სულ რაღაც ორი ლარის დამატების სნაცვლოდ, იმ ორი ლარისა, რომელიც, სხვა შემთხვევაში, შეიძლება არაფერს ნიშნავდეს... ახლა კი, ათასობით, მილიონობით გავირეშმაკებულ ხელებში გამძვრალ-გამომძვრალი ფული, გაპოხილი ჭუჭყით, ოფლით, იქნებ სისხლითაც, ამ წმინდა შეხებით მოინანიებს ყველა ცოდვას, რაც მისი სახელით ჩადენილა. მხოლოდ ორი ლარი...

22

აჰა, ჩემო ბიჭიკო!.. გელოდება თითისგულები _ ასაყვავებლად დაბუშტული ნუშის კვირტები.

სიმინდის მონატრება სიმინდი, როგორც კი ამოიწვერებოდა, შემოვუთოხნიდით, ძირზე მოდებულ ღიჭა ბალახის ტყვეობიდან დავიხსნიდით, მიწას შემოუფხვიერებდით, მერე რუს წყალს მივუგდებდით, ისიც დაუვლიდა მოაღონიერებდა, დაავაჟკაცებდა, სიმინდიც ყლორტებს გაიტანდა, წელზე ტარო გამოენასკვებოდა, ჩვილივით გაახვევდა მწვანე ფურცლებში. მზეზე თანდათან ფერს შეიცვლიდა, გაიზრდებოდა, თავზე ოქროსფერ, სურნელოვან `ქოჩორს~ გადაიყრიდა

და ამ ქოჩორზე რომ მოეფერებოდი, ხელისგულს დილის ნამის

სიგრილე აჰყვებოდა... ზაფხულის მიწურულს, ყვითლად შემჭკნარს, ფრჩხილის სიმსხო მარცვალში ჩამდგარი რძე გაუმკვრივდებოდა, გაფშეკილი ულვაში აქეთ-იქით დაეკიდებოდა... რამდენჯერ, ღამით, უქარო ამინდში, ფიქრებში გართულს, ხმელი, აუჩალავი ღერების შეშრიალება შეგვაკრთობდა ხოლმე... რა უნდოდათ, რას ჩურჩულებდნენ, რაზე ბაასობდნენ ღამის მდუმარებაში გასუსულები... ეგებ ავსულები დაშლიგინებდნენ და ვაი იმას, ვისაც გადაეყრებოდნენ... არსებობისათვის ბრძოლა, ადამიანის და მიწის ჭიდილი შობს იმ სიყვარულს, რომლის გარეშეც კაცს ჯიგარი როგორ დაეწვის, ოჯახზე, სამშობლოზე, ან აიმ გადავლილ ღრუბელზე, ხელისგულივით რომ დაეფინება ხოლმე პიტალო, გახურებულ კლდეებს, თითქოს შვილს შუბლზე სიცხეს უსინჯავსო. რა ვქნა, მე ჩემი მახსოვს და მენატრება: ახლად ფუჩეჩგაცლილ ტაროს გაშლილ ჭილოფზე რომ დავახორავებდით, თითოოროლა, შემორჩენილ ჭყინტებს ცეცხლს მივუფიცხებდით, დანარჩენს კი მზეზე გავშლიდით, გავანიავებდით, გამოვფხვნიდით და წყლის წისქვილში ჩამოვფქვავდით. მახსოვს, იმ დოლაბის ნებიერი ღუღუნი, ხვიმირიდან კისრისტეხით გადმოცვენილი მარცვლები და ქვედა დოლაბის პირთან მიდგმული ხის ამბარი ფქვილის თეთრი, თბილი ნამქერით როგორ ივსებოდა. ბოლო მარცვალიც რომ ისკუპებდა, ხის ბრტყელი ასაკრეფით `ამოვხაპავდით,~ დავაცარიელებდით ამბარს. შინ მიტანილ ფქვილს გაცრიდნენ, ნელთბილ წყალში მოზელდნენ. ჩააკრავდა თონეში ბებიაჩემი, წააფარებდა ფიცრებს და რამდენიმე წუთში ამოყრიდა ყუადაბრაწულ, თავისი ნათითურებით დამშვენებულ ჭადებს. ფაფაც როგორი გემრიელი იცოდა ჩვენი ურწყავის სიმინდმა _ თუჯის ქვაბში ჩახარშული ღერღილი, გაბუტულივით რომ ბუშტავდა ტუჩებს, ამოიფშვენდა, ამოიხვნეშებდა, ერთხანს ითუხთუხებდა და გადმოდგამდნენ მაგიდაზე. ვიდრე ჩამოარიგებდნენ, თეფშის შუაგულში ფაფას მისწევ-მოსწევდნენ, `ჩაჩვრეტდნენ~ და ერბოს ან კარაქს ჩადებდნენ... კიდევ რა მახსენდება?

23

გახურებულ ნაწვერალში გაბრაზებული ყვავი ჩამოჰყრის ყრანტალს, მწყერს წამოაფრენს ჩვენი ყიჟინა. გასროლილი `ყურშმანგი~ თავზემოთ გაიელვებს, შეაჟღარუნებს ერთმანეთს დაჯახებულ ფოლადის მავთულებს... კიდევ, ცაზე მოდგება, პირდაბანილი, გაცინებული მნათობი, პირველი სხივი სარკმელზე აელვარდება, თვალებში შემოგიჭყიტინებს, ძილს დაგიფრთხობს, ქანდარაზე აფართხალებულ მამალს დასაყივლებლად წააქეზებს, სანახიროსაკენ დაფუზარავებულ ძროხას ჩვილი ხბო აედევნება, დვრილებზე დაექიჩმაჩება და თბილი, მოწველის მერე ცურში დარჩენილი რძით ყელს ჩაიკოკლოზინებს... ან... ტროტუარზე ამობღოტებული, მანქანის საჭეზე მორგვივით თავჩამოდებული, `ახალი ქართველი~ გაბოროტებული მიყურებს, თითქოს ის კი არა, მე ვიჯდე კონდიციონერით გაგრილებულ, უკანასკნელი (ჰა-ჰა, უკანასკნელისწინა) მოდელის `ჯიპში.~ თუმცა, რა გასაკვირია, აღრენილი რომ მიყურებდეს, ამ ბღენძს ახლა თოხის, სიმინდის და მიწის აპოლოგია უნდა? განა არ იცის, რომ არც მე მისკდება გული მისი სიყვარულით? რა ვქნა, მიყუროს, ემანდ თვალი არ მცეს! ქალაქის გუგუნში, აქედან შორს, ლეხურას გაყოლებულ ციცქნა ნაკვეთებში ამოწვერილი სიმინდი რატომ მომაგონდა: დედაქალაქში ჩამოსვლამდე, მთელი გზა, გაპარტახებულ ქართლის მინდვრებს ვუყურებდი. ერთ დროს აქაურობა იყო ხილის, მარცვლეულის, ბოსტნეულის ბეღელი. ამ მინდვრებს ახლა მთის ხეობებიდან, ფესვებიდან მოგლეჯილი მუხის კორომებივით მომზღვლეული ლტოლვილთა უსახური ბანაკები შეუხიზნავთ... მძიმე დრო შემოგვაპარეს _ ვიღას აქვს ჩემი წუწუნის მოსმენის გულისადგილი _ რაც იყო, იყო! თუმცა იქნებ არაფერი არც ყოფილა, `იდილიური~ წარსული სიზმარში ვნახეთ, მოგვალანდა ჩვენმა წამიერმა, თითებში ლამივით გაპარულმა ცხოვრებამ? ვინ იცის... ვინ იცის!..

24

მცირე პროზა ტრაპეზი ნიქოზში, კვირაცხოვლობას, წირვის შემდეგ, მეუფე ისაიამ ტრაპეზზე მიგვიპატიჟა. შემოაქვთ თეფშით ყველიანი ღომი და ჯერ, რა თქმა უნდა, მეუფეს მიართმევენ. მერიდება ხოლმე, როცა სტუმრები მყავს და კერძი ჯერ ჩემთვის მოქვთ, პირველად მე რომ დამიდგამენ ხოლმე, _ გადმომჩურჩულა მეუფემ, _ სამაგიეროდ, ვიდრე თქვენც არ მოგიტანენ, ხელს არ ვახლებ, _ თხელი თითები მაჯაზე მოფერებით დამკრა და იმ განსაკუთრებული ღიმილით გაებადრა სახე, მხოლოდ მას რომ შეუძლია. ვსაუბრობთ გადავლილ ომზე, რომელიც მეუფემ აქ გადაიტანა, თავზე დააქციეს საცხოვრებელი, კელიები, ახალგადახურული, მეუფის რეზიდენციად და კულტურის ცენტრად ჩაფიქრებული შენობა, აუფეთქეს ეპარქიის ტრანსპორტი, იავარქმნეს მთელი მეურნეობა. დაკარგულ, დაპყრობილ ტერიტორაზე საუბრისას, სტუმარი გოგო, ნინო ელოშვილი ამბობს; მარტყოფში, როდესაც ამ თემაზე ვლაპარაკობდით, ვწუხდით, მამაომ დაგვამშვიდა, საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანაა და, როგორ გგონიათ, წმინდა მარიამი აპატიებს იმათ, ვინც მის კაბას ქობას შემოარღვევსო? გასაოცარია _ მე უკვე დაწერილი და გამოქვეყნებული მქონდა ლექსი `როკი~, რომელიც ასე მთავრედება: ღმერთო, შენ მაინც მოჰკითხე ცეცხლით ვინც ამომშანთა, ვინც მოარღვია ქართლის ცა ღვთისმშობლის კაბის კალთას. ჩვიდმეტნი ბრძოლა შინდისთან 2008 წლია აგვისტოს ომის გვირგვინია, ერთი მძიმე, სისხლისმღვრელი თავისი უთანასწორობით გამორჩეული ეპიზოდია ომების ისტორიაში, სადაც გამოჩნდა ქართველი მეომრების სულის სიმტკიცე, შეუდრეკლობა, თავდადება.

25

მას შემდეგ, აგერ უკვე მერამდენე წელიწადია, ბრძოლის ველზე დარჩენილ იმ შერკინების უკანასკნელ ნაშთს, დამწვარ-დაფლეთილ, სისხლით გაპოხილ უნიფორმის ნარჩენებს, საჭურვლის ნამსხვრევებს, ტყვიით დახვრეტილ ჩაჩქნებს ათოვს და აწვიმს, ღია ცის ქვეშ ნადგურდება, ვინმემ რომ წაიღოს და გადაყაროს, ალბათ არც გამკითხავი გამოჩნდება. ჩვიდმეტი ვაჟკაცი, სამასი არაგველის სულიერი შთამომავლები, მიუხედავად იმისა რომ წარწერებიანი ფილები დაიდგა და მათ სახელზე ეკლესიაც შენდება, მეტი ყურადღების, დაფასებისა და მათი გმირობის საქვეყნოდ გაცხადების ღირსები არიან. ვიცით ქვეყნები, ერები, რომლებიც, არ არის მათი და ითვისებენ, არა ჰყავთ და იგონებენ, რათა თავისი უსახელო წარსულის ესა თუ ის ხანა შარავანდედით შემოსონ. ჩვენ? ჩამოხრჩობილის სახლში თოკს არ ახსენებენო, მაგრამ არ შეიძლება, რომ არ ვთქვათ _ მაშინდელმა მთავარსარდალმა, ყოფილმა `ყველგანმავალმა~ პრეზიდენტმა, წლების განმავლობაში, ვერ მოიცალა (უფრო სწორად, არ მოიცალა!), ერთხელ მაინც, ჩვიდმეტი გმირის სისხლით მორწყულ მიწაზე, მუხლი რომ მოეყარა და მათი სულებისათვის პატიება ეთხოვა, იმ გაუგებრობებისათვის, რომელშიც ქვეყანა და მისი მომავალი გახვია. როგორც ვთქვით, შინდისთან ბრძოლის ამ ეპიზოდს, ბევრი ანალოგი არ მოეძებნება _ მომავალ გმირებს (მთავარსარდლისგან განსხვავებით) სამშობლო `ქვა-ღორღად~ და წალკოტად არ დაუყვით, ისინი ერთიან, საზღვრებმორღვეულ სამშობლოს მთლიანობისთვის ბრძოლას შეეწირნენ. ჩვენი ქალაქის `ოქროს ფონდის~ დაფუძნებაზე, გორის გ. ერისთავის სახელობის სახელმწიფო თეატრში ვთქვი და ვიმეორებ: გორში უნდა გამოიყოს ადგილი, სადაც ჩვენი დარბაზი, ქალაქის საზოგადოებასთან ერთად, მათ სახელზე დარგავს ჩვიდმეტ ხეს. დაფაზე ამოიტვიფრება მათი გვარსახელები, კეთილმოეწყობა და ეწოდება `ჩვიდმეტი გმირის~ სკვერი ან ხეივანი. ქალაქს შეემატება კიდევ ერთი, წმინდა, სალოცავი ადგილი, სადაც ფიცს დადებენ სამხედრო ახალწვეულნი, მოვლენ ახალშეუღლებულნი, გზას დაულოცავენ პირველკლასელებსა და კურსდამთავრებულებს... მათი არდავიწყება ჩვენ, ცოცხლებს, და ჩვენს მომავლებს სჭირდებათ. ამიტომ, ერის მეხსიერება ვის შემოინახავს, არ გახლავთ ხელისუფლების თუ მეგობარი ქვეყნის გადასაწყვეტი _ ეს თავისთავად უფლის ნება სურვილით და თანადგომით მოხდება. შინდისთან დაცემული, სამშობლოს სხვადასხვა კუთხის შვილების ბრძოლა მომხდურთან, ერთად შეკრული საქართველოს სიმბოლური გვირგვინია და უნდა თუ არა, ჩვენს შინაურ თუ გარეულ ავის მოსურნეს, მათი სახელები ჩვენს მარადიულ გმირთა პანთეონში, მაინც სამუდამოდ ენთება. ჩვიდმეტი გმირის ხსოვნის დროული უკვდავყოფა, საშური საქმეა.

ქოფაკი 26

ყოველ დილით, პარკში, ფილქანაყრილ გზაზე, მტვერში, ხრიოკში, უძრავად, მკვდარივით წევს ყვითელბეწვა, მაწანწალა ძაღლი. გზის გაყოლებაზე ხეები, მწვანე მოლი და შედარებით სისუფთავეა, მაგრამ იქ არ წამოგორდება, მაინც და მაინც აქ, ნაგავსა და ცემენტის დუღაბის ნანგრევებშია გარდიგარდმო გახიდული. რას იზამ, ძაღლია და გუნება! მაინც მიკვირს, სუფთა ბალახს, დამახრჩობელ მტვერში გდებას რატომ არჩევს. წინ დავუცუცქდი: _ ცუგო, თავი არ გეცოდება?Aაგერ, ნაძვის ძირში წამოწექი. თვალები ზანტად გაახილა, შემათვალიერა და სიცხით აქასქასებულმა საღი კბილები გამოაჩინა, თითქოს გამაფრთხილა, თავი დამანებე, განცხრომაში ხელს ნუ მიშლიო. ინანიშვილის `ხევსური~ გამახსენდა. ისიც ასე. ხასიათი. პიტალო შეუვალობა. `არამ სისხლ მიაქვთო.~ იმას რა უშავდა, ჩვენ, აგერ უკვე მერამდენე წელიწადია, ნამდვილ სისხლს გვწოვენ, ძარღვები დაგვიწრიტეს და მაინც მორჩილად, ბედს შეგუებულებივით ვაგდივართ ჩვენი ძნელბედობის გზაჯვარედინზე. კოცნა ერთ დღეში მთელი ბღუჯა ყაყაჩო გაშლილა. დიდი, ბალახმოდებული მინდორი ამ ერთ ბღუჯას შეხარის. ფუტკარსაც გაუღვიძია, ცეცხლის ენებივით ამონათებულ ყვავილებს თავს დაზუზუნებს, დასტრიალებს, შემოუფრენს გარეშემო, გეგონება, ერთმანეთზე უკეთესებს შორის, ვეღარ გადაუწყვეტია, რომელი რომელს დაამჯობინოს. ბოლოს ამოარჩევს, დააფრინდება ყაყაჩოს, ჩაეკვრის, ჩაეკონება, ჩაკოცნის და ამოფრთხიალდება, ახლა მეორეს რომ დააცხრეს. ზუზუნზე ეტყობა, ფუტკარი კმაყოფილი და გახარებულია, მაგრამ ყაყაჩო? _ ხომ წარმოგიდგენია, როგორი იქნება ფუტკრის ნაკოცნი. ჯოჯო სულ ასე იქნება, თავისთვის, განაბული, მზეს მიფიცხებულ თბილ სიპზე გართხმული, თუკი მყუდროებას არ დაურღვევენ, ფეხის ჩქამით ან სასროლად გამზადებული ქვით არ აიძულებენ კლდის ნაპრალებში ეძებოს თავშესაფარი. წევს გახურებულ ქვაზე ოდნავ თავაწეული, ხორკლიანი, ცქნაფა. მთრთოლვარე სხეულზე ეტყობა როგორ იწოვს მზის მაცოცხლებელ სიკეთეს.

27

არა, არ ეთმობა ხელისგულივით გადაპრიალებული, ფერდობს მიყუდებული ტინი, ზედ დამკვდარი ცივი ტანი ნეტარებს, თვითონ იღებს, ისრუტავს, შთანთქავს, სამაგიეროდ არაფერს გასცემს, გარდა დამფრთხალი, ზიზღიანი მზერისა. ასეთი ჯოჯოები უხვად გამოეფინებიან ხოლმე სახელისუფლებო თბილ სავარძლებზე, გაუტვრინდებიან მწყალობელ იღბალს, გაანებივრებენ ამბიციურ სულსა და სხეულს და უნდა ნახოთ მათი კუთვა და ნეტარება. ზემდგომისადმი მათი საშიში, მონური მორჩილება, ჟინი, დიდხანს შეინარჩუნონ მზის ქვეშ ადგილი, ჩვენს ცხოვრებაში ლაქებივით ტოვებს ლორწოს და უნდობლობის სიცივეს.

ჩარჩო 26 თებერვალია. დილიდან ისევ თოვს. აივანზე უკვე სქლად დადო. ბარდნის, ბარდნის, უფრო ლამაზს ვერაფერს ნახავს თვალი ჩვენს პირდაპირ, კორპუსის პირველი სართულის ფანჯრიდან, ახლად გაღვიძებული, თმაგაბუწული ქალი იყურება. დაახლოებით ისეთი, ხის თოჯინებს ნახშირით ცხვირ-პირს რომ დაუხატავდნენ ხოლმე. მის დანახვაზე ზოგს ცოცხიანი ჯადოქარი ანდა ილიას ლამაზისეულიც შეიძლება გაახსენდეს... წლების წინ, ამ ფანჯრიდან, ხშირად სათნო სახის, ჭაღარა, ლამაზად დაბერებული ქალბატონი იყურებოდა და გაბრწყინებული, თან სევდიანი თვალებით შეჰყურებდა ფიფქების ფარფატს. ერთ დღეს, ფანჯრის ჩარჩოდან, სურათივით ჩასმული ქალის სახე გაქრა: როგორც წესი, სურათებს მოძველებულ ჩარჩოს უცვლიან, ამ შემთხვევაში კი პირიქით მოხდა, ჩარჩო დატოვეს და სურათი გამოცვალეს _ წავიდნენ ფიფქები და მოხუცებულიც თან წაიყვანეს. შვიდმაისის წვიმა `ატირებული ვაკაკუნებ, გამიღეთ კარი,~ _ თითქოს ძილში ჩამესმის პოეტის სიტყვები. მეორე ღამეა მაისის წვიმა რაფაზე აკაკუნებს, როგორც უბინაო, ღარიბი სტუდენტი ნათესავი _ გაუბედავი, ფრთხილი, ვაითუ მასპინძელს გული მოუვიდეს და კარი არ გაუღოს. თავს ძალა დავატანე, ძილი დავიფრთხე და ფანჯარა გავაღე. რაფაზე უამრავი წვეთი ბრჭყვიალებს. შემოდი-მეთქი, ვეპატიჟები, მაგრამ ამხელა წვიმა ჩემს პატარა ბინაში როგორ შემოეტევა, მერე ხელს ვუწვდი რომ მივეხმარო და ბავშვივით რაფაზე ამოებღოტოს.

28

იდაყვიდან თითებისკენ წურწურით გამდის წყალი. ოდესღაც წვიმაში გაწუწული, ერთმანეთს თავმიყრდნობილი ბოჩოლებივით ვიდექით, ყურთან რომ ჩაიჩურჩულე: `ველის შროშანი!~ ყვავილი სწორედ ჩვენ ცხვირწინ ამოზრდილიყო. მანამდე სულ სხვანაირი მეგონა, უფრო მკაცრ ფერებში, გათხოვებაზე ხელჩაქნეული ქალწულივით გულდახურული, მხოლოდ პირველი სხივების გამობრწყინებისას რომ გადაშლიდა ნამით აბრჭყვიალებულ ფოთლებს და ნაძალადევ ღიმილთან ერთად მსუბუქ ოხვრას ამოიფშვენდა... შრ... შრ... შრო... შრო... შროშა... შროშა... ნი... მე სადღაც იდუმალ მხარეს, უცხო წალკოტში მეგულებოდა. ცხრათავიანი დევები რომ დარაჯობდნენ და ის კი თურმე ყურისძირში, დაცემულ პატარა ტაფობში ღაღანებდა... იმ წვიმამ გადაიარა. აღარც შენ და აღარც შროშანი. საიდანღაც ახლად მოთიბული ბალახის სუნი მოდის, როგორც კვამლის ფიორი, მოძვრება წვეთებით ნაქსოვი, დაშვებული ფარდის ხვეულებში. ამ შუაღამით, ამ წვიმაში ვინ თიბავს ბალახს? ბალახს ვინ თიბავს ამ წვიმიან შუაღამეში? კითხულობს პოეტი, თუმცა იცის, რომ პასუხს არავინ გასცემს. ხელდაუდებელი ეძალავა, ეს პირქვედასამარხი, ესა, ლამის დაამტვრია მკლავები. კაცი დათვივით გადმოაბობღდა, დაბუბნა, დაიტანა. ამხელა შვილები ჰყავთ, გუშინდელი ხომ არ არის, ვინ მოთვლის აქამდე რამდენჯერ დანებებია, მაგრამ ეხლა არ უნდოდა, არა, არა და არა! ძაან იყო გამწარებული, ძაანა რო მეტი აღარ შეიძლება _ წუხელის რა ეტაკა, რა მოუვიდა, დათვრა და მკვდარი და ცოცხალი აღარ დაუტოვა, აღარც შინაურის მოერიდა, აღარც გარეულის. ჯანდაბას ამის თავი და ტანი, გინება უკვე იავნანასავით ჩაესმის, ეგრე არ გაამწარებდა... წაუყრუა, მაგრამ ვინ მოასვენა _ ჩაჰყვა ძირისძირობამდე, რეები გამოჩხრიკა, რეებით ჰქონია დასამიწებელი გული გამჭვარტლული... ბოლოს მაინცა, ბოლოსა, ამ თავის ბოღმიან ლაპარაკს მთლად გვირგვინი არ დაადგა? შენცაო, გამომყევი, თორე, ძაან ხელდაუდებელი მყავდიო!.. საიდან მოჩმახა, საიდან მოიგონა, ამას დაადოს ხელი სიკვდილმა და ხორველამ... ენა ჩაუვარდა, გაოგნებულმა ხმა ვეღარ ამოიღო... ვიღაც იფიქრებდა, ალბათ მართალს ამბობს და იმიტომ გაჩუმდაო... ისღა უთხრა, ცოტა ხმადაბლა, მეზობლები გაიგონებენო _ გაუხმეთ ყურები, სუ მოყურადებულები არ არიან თუ რა!.. ანდა მეზობლები რად უნდათ, ამბის გამტანი ცხვირწინ არ უჯდათ? _ გაისუსა მაზლის ცოლი, ჩაეცინა და გაისუსა, აბა, თანამეცხედრეს კიდევ რას ეტყოდა, როგორ დაამშვენებდა... ისეთი სახე მიიღო, ვითომ ვერაფერი გაიგონა _ დაყრუვდეს ამის შემქმნელ-მშობელი _ ჩაჰყვა 29

სუფრის `უზორსა,~ გააყოლა და გამოაყოლა თითი... ეე, ისეთი არგასახარებელია, ისეთი რომ, ერთ სოფლად მარტო ეს წითელი ქალი ღირს... ხმადაბლაო _ ნეტავ არ ეთქვა _ გალექებულმა კაცმა მთლად გაიგიჟა თავი _ რათაო, გაიგონონ და გაიგონონო, აუწია და აუწია. ამან აუწია და, არაფერი გვესმისო, ბავშვებმაც აუწიეს ტელევიზორში სერიალსა, თან თავისთვის ფხუკუნებენ. ესენიც კარგები ჰყვანან _ ერთხელ არ გამოესარჩლენ დედასა, დედახვთისა გაუწყრეთ, ამათი იმედი უნდა ჰქონდეს?.. ცეცხლი დალიოს, ცეცხლი!.. ბავშვებს მაინც მოერიდეო და, რა ბავშვები, რის ბავშვები, არც ეგენი ჰგვანან ჩემ გაკეთებულებსაო... აი, ეგრე. ამოანთხია და დასაძინებლად წაქვავდა... მაშ ვისა ჰგვანან, ჭუპრიაანთ ვალიკოსა თუ ჩიკორა ალესა!... ვისა, ვისა... ვაი, ერთგულებაში ჩამოლეულო ყმაწვილქალობაო, გამეტებით ჩაიჩქმიტა ხორცები და მძიმე, მურიანი თუჯის ტაფა ისე დაახეთქა, სახლმა ზანზარი დაიწყო, მაგრამ რაღა დროს, მაზლის ცოლი უკვე წათრეული იყო, ბავშვებსაც ეძინათ და ვისაც ეხებოდა, პირქვე წამხობილი ხვრინავდა... მარტოა, მარტო, ამ დასაწვავ სახლში არავინა ჰყავს გამომსარჩლებელი, არც _ ქმარი, არც _ შვილი... ჩაჯდა, იტირა, ივაგლახა, აავსო კალთა ცრემლებით, მაგრამ ვინ გაიგო? არც არავინ! ეგრე, აულაგებელი მიატოვა სუფრა, დაურეცხავი დაყარა ჯამ-ჭურჭელიც და მამლის პირველ ყივილამდე თვალი ვერ მოხუჭა _ მაშ ხელდაუდებელიო, არა? ქალი არ იყოს, თუ აპატიოს. ჯერ დააცადოს, ჯერ გათენდეს... ცხრა კი არა, ხუთჯერ ცხრაუღელიც ვეღარ დაიჭერს... თუმცა გათენება ვიღამ აცალა... რა ჯანდაბამ გააღვიძა, გადმოყო ხელი, ჩაბღუჯა მარჯვენა ძუძუ, წათვლემილი ქალი ვიდრე გამოერკვეოდა, იმ ხელს თვითონაც გადმოჰყვა და უცებ კაცის ქვეშ აღმოჩნდა... იცოცხლე, ბრძოლით კი ბევრი იბრძოლა, მაგრამ ვერაფერი შეასმინა, ვერც მუჯლუგუნებით, ვერც ჩხუბით _ ხელდაუდებლებთან წადი, მე თავი დამანებეო... ბავშვები არ წამოდგნენო, ხმასაც ვერ უწევდა, ჩუმად უძალიანდებოდა... ბოლოს და ბოლოს მაინც აჯობა ქმარმა _ ლაჯებშორის შეუვარდა და... წაგებული ბრძოლის მერე მუშტების ქნევას რაღა აზრი ჰქონდა... ჯერ დამაცაო, უგრძნობელივით იწვა და, კაცმა ძაან რომ აუჩქარა, შვილებისაკენ ყურმიგდებული აღმუვლებულ მოძალადეს პირზე ხელს აფარებდა... როგორც იქნა გამოეცალა, წამოდგა, გამოშორდა. `დამაცა, ჯერ დამაცა!~ _ გაცოფებულმა ლამის დაბდღვნა ყველაფერი, მაგრამ ვის ესმის, ვის მიაქვს გულთან ამის ვარამი, აქეთ ბალიშს ჩახვეული შვილები ხვრინავენ, იქით, სახელიც აღარ უნდა გაიმეოროს, ეგრე ხრიალებს, გეგონება ხორხი გამოაცალეს. აი, ინათა კიდეც, სადაც არის პირველი ავტობუსიც მოვა, მოვა და გაჰყვება, მორთულ-მოკაზმული პირველ რიგში გაიჭიმება. სად მიდის, რათ მიდის, ვისთან მიდის, ხეირიანად თვითონაც არ იცის, მაგრამ მაინც მიდის... მიდის... ესეც პომადა, ესეც 30

`დუხი,~ ჩაცმა და თავის მოვლა საფრთხობელასაც უხდება, რა უჭირს, ახლა, თვალი ვიღაცას ხომ შეუვარდება... ხან ქვაბს წამოედო, ხან სკამი წაუყირავდა. არა, თუ გინდა სახლი ააფეთქე, არ გაინძრევიან, კაცების რიგიც რომ დაიყენოს, დილის ძილს არ დაიფრთხობენ... მორჩა, რაღას დაბორიალებს, წავიდეს, მოსწყდეს აქაურობას. სარკესთან გავლისას კიდევ ერთხელ შეათვალიერა თავისთავი. ხელისგულებით ჩაისწორა კაბა, გადაიტკიცა გამოკვეთილ თეძოებზე. ხელჩანთის გამოსატანად საწოლ ოთახში შევიდა. კარადის კარი ჭრიალით გამოაღო, მაგრამ ქმარი არც ახლა განძრეულა, თითქმის შიშველს ბალიში და საბანი ქვეშ მოექცია. ერთი გადახედა და ქუსლების პაკიპუკით გავიდა, გამოაღო კარი და _ ფანჯარას მაინც ჩავუკეტავ, თორემ გადახდილი აგდიაო. შემობრუნდა, მიაჯახუნა ფანჯარა, გაუყარა საკეტი, არ დაუხედავს, ეგრე გამოსცდა საწოლს, მაგრამ ოთახში ისე ციოდა, მარტო ფანჯრის დაკეტვა არ უშველის ფილტვების ანთება არ დაიმართოსო _ ისევ მიბრუნდა, დაეჯაჯგურა, ძლივს გამოაძრო საბანი. ქმარი უგრძნობელივით მეორე მხარეს გადაგორდა. დააფარა, ჩაათბუნა. კაცს ესიამოვნა სითბო და ტკბილად ამოიკვნესა. თან ისეთი მშვიდი, გულუბრყვილო, მიამიტი სახე აქვს... ქალი შედგა... უყურა, უყურა, მერე საწოლის კიდეზე ჩამოჯდა, მკლავზე ჩამოკონწიალებული ხელჩანთა ფეხებთან ჩაუვარდა და მიხვდა, რომ არსად წამსვლელი არ იყო.

L ლობიო _ ეე, ქართლელებს, მარჯვენა ხელზე საჩვენებელი თითი, ლობიოს ქოთნის ტლეკვითა გაქვთ გაწვრილებულ-გალეულიო... ნაღამურ ლობიოს, ფეხზემდგომლები მიირთმევდნენ. თონიდან ამოდგმულ ძირგამურულ ქოთანში მორიგეობით ამოუსვამდნენ ხოლმე მადიან პურის ნატეხს, საჩქაროდ პირს შეაგებებდნენ და ლუკმას ლამის თითებსაც ჩაატანდნენ. უჰ, უჰ, კარგი რამეაო, გაილოკავდნენ ერთხელ, მეორედ, სამ თითს ზედ არაფერს შეარჩენდნენ, ვითომ ისევ ლობიოში არ უნდა ჩაეყოთ. ლუკმას კომბოსტოს მჟავეს ხრამუნით შეაყოლებდნენ, ჭირნახულის რბილი არაყით პირს გაიუგემურებდნენ და ისევ დაფლეთდნენ ხონჩაზე დაწყობილ შოთებს. თითოსაც დალევდნენ, სამი გახდებაო, ხასიათზე მოსულები რიგრიგობით მოსცილდებოდნენ ქოთანს, და, ბოლოს ვინც დარჩებოდა, ქოთნის ძირს, დაბრაწული ყუით ის ამოასუფთავებდა, მერამდენეჯერ გალოკილ თითებს დაჭმუჭნილ გაზეთის ნახევს შეაწმენდდა, მომუწულ ტუჩებსაც იმ ნახევით მოისუფთავებდა და ნასიამოვნები, კმაყოფილ მუცელზე, ხელისგულს ჩამოისვამდა. გარეთ თოვდა. თანდათან ირჩეოდა სიბნელიდან სინათლე.

31

დერეფანში გამოსულები ყურს მიუგდებდნენ სმენის წამღებ სიჩუმეს, ალაგ-ალაგ მამლის ხრინწიანი ყივილი რომ კაწრავდა. მერე ერთი მხარზე გაიდებდა ღონიერ, გრძელტარა ნაჯახს, მეორე _ იღლიაში ამოიჩრიდა, თან ფურცელზე დაყრილ თუთუნს ნეკა თითით ქაღალდის სიგრძეზე ანაწილებდა, მესამე `ტელეგრეიკას~ გარედან შემოჭერილ ქამარში, მარგილების გასასხეპად, წალდს გაუყრიდა, ნალოს ჩასაბმელ ჯაჭვს გადაიკიდებდა, ბოსლიდან გამორეკილ, დაუღლულ კამეჩებს წინ გაიძღვანიებდნენ და გავიდოდნენ ეზოდან, თოვლის ხრაშუნითა და ხორხოცით. ამასობაში, მეორე, როგორც იქნებოდა გადაახვევდა ენის წვერით დასველებულ პაპიროსის ფურცელს, მოუკიდებდა, ერთი-ორჯერ მოქაჩავდა და ერთ-ერთ თანამგზავრს მიაწოდებდა... სუფთა ჰაერში გაიშლებოდა თუთუნის ტკბილ-მწარე სუნი. ნამდვილი ზამთრები იცოდა მაშინ, მშვიდი, უქარო, უხვთოვლიანი, გუნების დამაწყნარებელი. ვიდრე ტყეში პირველ ხეს წამოაქცევდნენ, შინ, ქოთანი უკვე კოჭზე დუღდა, ისევ ლობიო თუხთუხებდა. ქონად მიდიოდა ლობიოსთან ერთად ჩახარშული, დამარილებული ღორის ხორცის, მჭლე ფენებით დაზოლილი, ბელტივით ნაჭერი. იქაურობას აბრუებდა, ქოთნიდან ბოლოამოყოფილი, ხმელი ქინძისა და ქონდარის ღერების სურნელი... მალე ხორცს ცალკე ამოიღებდნენ, ქოთნის გულ-მუცელში კი ყოჩაღად დატრიალდებოდა ამოსაზელი ციცხვი... ჰო, თავში რაც ვთქვი, ჩემი სტუდენტობისას, თბილისში, ერთ ოჯახში, ხალხმრავალ სუფრასთან მითხრა მასპინძელმა _ თქვენაო, ქართლელებსაო... მეწყინა. მალულად თითებზე დავიხედე, თვალით გავზომე და... მართალი გამოდგა ის კაცი. აბა, რა იყო საწყენი! კუს-კუს... ნაადრევი გაზაფხულის პირველი წვიმა ფეხდაფეხ მომდევს, ხან წინ გამისწრებს, ხანაც გვერდიდან მომივლის... მოკლედ, ანცობს, მეთამაშება... გაზაფხულისა და შემოდგომა-ზამთრის წვიმებს, ერთმანეთისაგან ხმით ვარჩევ _ ეს უფრო მეტი ხალისით ხმაურობს, წკრიალებს სახურავებზე, ფანჯრის რაფებზე, ჯამბაზივით დარბის მავთულებზე, მოჩქეფს დაშვებული თუნუქის მილებიდან. გადასასვლელთან, კალათით, დაკონილი ყოჩივარდები და ფურისულები მოუტანია სახეგაცრეცილ ბერიკაცს. ვჩერდები, ყვავილების შესაძენად ჯიბეს ვიჩხრეკავ. მიწისქვეშა გვირაბიდან, ფილაქანზე, ქუსლიანი ფეხსაცმლის შეწყობილი პაკიპუკი მესმის. ცხადია, გოგო მოკუსკუსებს.

32

_ კუს-კუს, კუს-კუს! _ ავაყოლე ხმა ფეხსაცმლის კაკუნს და მე და ბერიკაცი ინტერესით ველოდებით, აბა ვინ ამოკუსკუსდება. მალე ისიც გამოჩნდა, გამოჩნდა კი არა, ამობრწყინდა ჩაშავბნელებული გვირაბიდან, თან ორივე ხელში ალმოდებული ფიალებივით უნთია ხასხასა, დაცვარული ყოჩივარდები. გამყიდველმა საყვედურის მზერა გააყოლა. მე _ სინანულის... ჩვენსკენ არც მოუხედავს, ჩაიქროლა, წავიდა კოხტა ტანის რხევით. რატომღაც ოხვრა დამცდა და თითქოს გამოვეჯიბრე, უფრო ხმამაღლა დავადევნე: _ კუს-კუს, კუს-კუს!..

ზარი ატენი. მიხანაანთ უბანი. ქვის კიბეებით პატარა, ხეივნიან ეზოში ავდივართ, მერე _ მეორე სართულის აივანზე. შავპერანგიანი ბიჭები გზას გვითმობენ. ყვავილების სუნი, ზღურბლიდანვე სუნთქვას მიკრავს _ ოთახში, კუბოსთან შვილმკვდარი დედა ზის, ქანდაკებასავით, სახეგამკაცრებული და საოცრად ფხიზელი, მოძრავი თვალებით. _ თქვენც შეწუხდით? თქვენც გაიგეთ ჩემი უბედურება? _ როგორც მაშველ რგოლს მკლავში ჩამეჭიდა. _ ვიცი, ვიცი, ჩემი შვილი უფალთან რომ მიდის, მაგრამ დედა ვარ და გული მიკვდება, მეგლიჯება... ვიხრები, მხარზე თანაგრძნობით ვეხები, დაძაბული ვეძებ საჭირო, მალამოსავით სიტყვას, მაგრამ არსებობს კი სიტყვა, დედის მწუხარებით დაფლეთილ გულს რომ მოუფონებს? განაჩენი გაზაფხულის მზით გამთბარ ეზოში ჩამოვედი. ეზო ცარიელია, არადა ძალიან მინდა, ვინმეს გაზაფხულის მშვენიერებაზე რამე ვუთხრა. გავიხედოთ და, კორპუსებს შორის, ეზოს ბოლოდან მეზობელი, ვარძელაშვილი მოიკაკვება, ხმელ-ხმელი, ასაკიანი, პატიოსანი ინტელიგენტი, უშვილძიროდ გადაგებული და სათვალის მიღმა ჩაბუდებული, ირონიული ღიმილით მიყურადებული ჩვენი არეული ქვეყნის მაჯისცემას. ეს ის ვარძელაშვილია, ამასწინათ რომ მომიბოდიშა, წუხელ, ღამით, ჩვენს ქალაქში, თავისი წესიერებით, პატიოსნებით გამორჩეული ათეული შევადგინე, უყოყმანოდ დახვრეტა მივუსაჯე და, უნდა მაპატიო, იმ ათეულში თქვენც შეგიყვანეთო...

33

ის პურის მაღაზიიდან მოდიოდა, მე _ მივდიოდი _ აციმციმებულ თვალებზე კარგად დავაკვირდი, სადღაც, ტვინის რომელიღაც ხვეულში რამე ხომ არ მოეშალამეთქი. _ არ გაინტერესებთ რატომ მივიღე ეს სასტიკი გადაწყვეტილება? _ განაგრძო პატივცემულმა, როცა შემატყო, რომ შემაშფოთებელმა ეჭვებმა გამკენწლეს, _ დახვრეტა იმიტომ მოგისაჯეთ, რომ გავბრაზდი, ამ გათახსირებულ, გარყვნილ, ყველაფრის მკადრებელ საზოგადოებაში, თეთრი ყვავებივით რატომ გამოირჩევიან-მეთქი... დახვრეტის მისჯა ვის გაახარებს, მაგრამ მაინც კმაყოფილი დავცილდი... ახლაც, ცალოფანის პარკზე ეტყობა, რომ მაღაზიიდან მოდის. გამიხარდა ხმისგამცემის დანახვა, მაგრამ მერე გულში გამკენწლა, ისეთი სახით მოდის, ვაითუ, წუხელის, ათი პატიოსანი კაცი ვეღარ შეაგროვა და გაბრაზებულმა დახვრეტა ჩამოხრჩობით შემიცვალა-მეთქი. კორპუსებს შორის ჩავუხვიე და ვარძელაშვილს თავი გავარიდე.

ლამაზი ქალი _ ცოდვაა ლამაზი ქალი... შეუხედავი, რაც არის ეგ არის, ასაკში შესული შეიძლება ერთგვარად დამშვენდეს კიდეც, სიბერის დარბაისლობამ გაასიმპატიუროს, აი, ლამაზი ქალი კი... კაკალი, ყინვის პირველ შემოტევებსაც ვერ უძლებს, უცებ დასცვივა ხოლმე ფოთოლი, მიხედავ და ცარიელი ტოტები შეგრჩება ხელში _ ლამაზი ქალიც ერთბაშად ჩამოყრის ეშხს და, მხოლოდ საოჯახო ალბომი თუ გაგახსენებს, რომ ოდესღაც სიტურფით ყვაოდა... _ კიდევ რას გვიბრძანებთ, რითი მოგვიწამლავთ გუნება-განწყობილებას? _ შარიშურა კაბიანი ქალბატონი, ხმამაღალი ფრანგული კინომუსიკის ფონზე ცდილობს საცეკვაო რიტმი არ დაარღვიოს. მარჯვენა ხელის თითები ეწაფებიან მისი წელის მხურვალებას და კიდევ ერთხელ ვიკრებ გამბედაობას: _ სისულელე, ნათქვამი თუ ნამოქმედარი, რომელიც ლამაზ ქალს ახალგაზრდობაში უხდება კიდეც, ასაკში აუტანელს ხდის... _ მე მგონი, არც ძალიან ახალგაზრდა ვარ და არც ძალიან სულელი... _ სამაგიეროდ, ბოლომდე მოშვებული, ეზოს საერთო ონკანივით, თქვენი ენერგია, სითბო, ჟრუანტელი, უქმად მოთქრიალებს და დროის უდაბნოში უსარგებლოდ იკარგება... _ საიდან იცით? _ ვიცი, მარტოხელობა ჩვევად გექცათ... დროა მის კავალრობაზე უარი თქვათ... ეს რომ ვუთხარი, გაეღიმა, ღაწვებზე სიწითლემორეულმა, მღელვარება რომ დაემალა, თავი გვერდზე შეაბრუნა, მაგრამ ბიუსტჰალტერში დატყვევებულმა მკვრივმა ძუძუებმა გათქვეს _ შეირხნენ, ბოჩოლებივით მკერდზე მირქინეს და გაირინდნენ.

34

ვარდები პატარა სკვერში, ჭრელი კენჭებით მოოჭვილ `ნიჟარაში,~ წყალი ამოჩქეფს. თითქოს სტვირს ჩაბერეს, სპილენძის ოქროსფერი ღეროდან, ხილული ბგერებივით იფრქვევა გამჭვირვალე, სხივებზე აციაგებული ჭავლი. მოფრინდება ბოლოქანქარა, ღაბუა ჩიტი, `ნიჟარის~ კიდეზე ჩამომჯდარი დაიხრება წყლისკენ, ალბათ ფეხი არ უნდა დაისველოს, კისერწაგრძელებული, დაქანებულ ნაკადს ნისკარტით წვეთს გამოსტაცებს, თავგადაწეული გადაყლაპავს, მადლიერი უფალს შესჭყიპინებს, მერე ისკუპებს, `სტვირზე~ დაფრენილი ნისკარტს გაალაღლაღებს, მკერდზე ბუმბულს მოიქექავს, ნისკარტს გაიშრობს, გააპრიალებს და ყელმოღერებული წყალთან ერთად ამღერდება. მოჩლახუნობს ხელჯოხიანი, პენსიონერი ქალი. ჩიტის დანახვაზე, რომ არ დააფრთხოს, შორიახლო შედგება. ცალი ხელი ჯოხზე აქვს ჩამოდებული, თან ცელოფანიდან ბოლოამოყოფილი, ეკლესიის საცხობის შავი პური დაჰკონწიალებს. მეორე ხელს შუაზე გადაყოფილ, თეთრ თმაზე გადაისვამს, მორიგეობით, მარჯვნივ და მარცხნივ გადააყოლებს თითებს, გეგონება დაკეცილ თეთრ ფრთებს ეფერება. ნიჟარას რაკუნით ხვდება კენჭი. შეწყდა მელოდია. აფრინდა ჩიტი. მოხუცებულიც გამოერკვა, ისიც აფრინდა ხსოვნის ტოტიდან... იქვე, კედლის გაყოლებაზე, სამი ძალიან წითელი, გასაფურჩქნად ახლად პირგაპობილი ვარდის კოკორია. ქალი მივა, გაჭირვებით დაიხრება ვარდებისაკენ, რიგრიგობით დაყნოსავს და თითქოს თვითონაც წყლის წვეთებით გაიგრილა ყელი, მადლიერი მაღლა იყურება. ჩიტი ხელმეორედ მოფრინდა. სიმღერის დაწყება არ აცალეს, ისევ რაკუნით მოხვდა კენჭი `ნიჟარას.~ შეშინებულმა ვარდებმა პირი მაგრად მოკუმეს. მოხუცებული მიხედ-მოიხედავს _ ტუჩებზე თხელ, გაცრეცილ თითებს მიიფარებს, თითქოს ვიღაცას აჩერებს და უფალს, მის ნაცვლად, პატიებას სთხოვს.

ომარას განაჩენი გორის ციხის კიბეზე ვხვდებით. ის ამოდის, ჩვენ, უკვე ნავარჯიშევები, ქვემოთ ჩავდივართ. ზემოდან ვხედავდით, ასაკის მიუხედავად ყოჩაღად მოუყვებოდა ჯერ ქვაფენილს, მერე, ჩვენ რომ შეგვნიშნაა, უფრო ცქვიტად შემოუდგა დაცერავებულ საფეხურებს.

35

თავზე ნაქსოვი, სპორტული ქუდი ახურავს და ორი წარბი, აბალახებული მიჯნასავით, ქუდის კიკირტოს ჩრდილში ღაღანებენ. ძველ, ყოფილ მოკრივეს ცხვირიც შესაფერისი აქვს, ახლად დაჩინჩლული დედალის ბიბილოსავით მოშვებული და წითლად დაღუდუდებული.. _ ეს საქმე ეგრეა! _ ვითომ დაწყებულ საუბარს ვაგრძელებდეთ, _ ბევრი ვიფიქრე და, მაგის სახსენებელი კი არა, სახელიც უნდა გავაუქმოთ. არ ვეკითხებით, ვისზეა საუბარი, ტონზე ვხვდებით, ვინც შემოაგდო ჩვენი საერთო განსჯის `საგნად~. _ მგონი, ასეთი უკიდურესობა მეტისმეტია... რამდენი კარგი მიშაა ამ ქვეყანაზე, იმათ რაღას ვერჩით. _ არა, ვთქვი და გავათავე, _ ხელი ხელს დაჰკრა, _ ეგრე უნდა იყოს! ჩემი თანამგზავრები ახმაურდნენ, ზოგი ომარას უჭერს მხარს, ზოგი _ არა. _ კაცო, ან გამოკითხვა, ან რეფერენდუმი... აგე, ევროპა, დემოკრატია... ლეზბიანკებსა და მამათმავლებს კოჭს უგორებენ, ერთსქესიანებს ქორწინების უფლებას უკანონებენ და სახელის გაუქმებას ვინ გვაპატიებს. _ რა რეფერენდუმი, რის დემოკრატია, მთელი ღამე თეთრად გავათენე მაგაზე ფიქრში... ახლა სხვა გზა ვცადე: _ აბა, მიიხედ-მოიხედე, ხომ ვიცი არ გესწავლება, ამ კედლებს რამდენი სისხლისღვრა უნახავთ... _ მერე? _ თვალმოჭუტულმა ქვემოდან უნდობლად ამომხედა. _ მერე ის, რომ იმათ შორის, ვინც ამ ციხის წასართმევად გვებრძოდნენ, ვინ მოთვლის რამდენი მომხდური ომარი იქნებოდა! მაშ შენი სახელიც უნდა გავაუქმოთ, განაჩენი გამოვუტანოთ და ანათემას გადავცეთ... ჩაფიქრდა, დაადუმა ჩემმა არგუმენტმა და, რომ მეგონა გამარჯვება უნდა ვიზეიმოთ-მეთქი, თავი ისევ მაღლა, ყინჩად შეაგდო. _ არა, ისინი ათი იმდენიც რომ ყოფილიყვნენ და იმაზე მეტი დანაშაულიც ჩაედინათ, რაც ჩვენს წინაპრებს თავს დაატეხეს, ამის ცოდვებს მაინც ვერ გადასწონიდნენ... კაცო, ტარანი თვლით არ არის? _ მოიმარჯვა თითები ჩამოსათვლელად, _ კოდორი და ახალგორი ძალით შეტენა რუსებს? შეტენა!.. ოცი წელიწადი, გმირულად რომ იდგნენ ცხინვალიდან როკამდე, ის ხალხი, ის სოფლები ორ-სამ დღეში ააყრევინა, ამოძირკვა ქართველი და ქართველის სახსენებელი და ყველანი ლტოლვილებად აქცია? აქცია! ახლა დაჭერები, ძელზე გასმა გამიგონია, მაგრამ ცოცხზე გასმა? შიშით ლოგინში ცოლს ვერ დაელაპარაკებოდი!.. _ ეე, აბა შენცა ხარ... ლოგინში ცოლი სალაპარაკოდ გინდა? _ რა ვქნა, ჩემს ასაკში ეგრეა. _ აა, გამოტყდი, ბებერო, შენ იმდენს ვარჯიშობ, ჯერ კიდევ ისეთი ენერგიის პატრონი ხარ, არც იმ საწყალ ქალს მოასვენებ! _ ექილიკება ერთი ჩემი თანამგზავრი. _ მერე, მერამდენე ცოლი ჰყავს თუ იცით, მესამე თუ მეოთხე, იქნებ მეხუთეც, სათვალავი ამერია, _ მხარი აუბა მეორემ.

36

_ აბა რა ომარა იქნება, ჰარემი თუ არ ეყოლება! _ მე საქვეყნო საქმეს ვჩივი, თქვენ კიდევ... _ ხელს ჩაიქნევს და ასაკთან შეუფერებელი სისხარტით კიბეზე აკუნტრუშდება... * _ არა, ეგ საქმე უკვე ცაშია გადაწყვეტილი! _ იგივე დროს, იმავე ადგილზე, მეორე დღეს უკვე მარტოს მხვდება. _ რა საქმე? _ უნდა ამოვიღოთ ლექსიკონიდან! _ მაშინ, რაც აქ ჩალმიანი ომარას თავი გაგორებულა... _ ომარას თავი დაანებე, გეუბნები... ისე ვშორდებით ერთმანეთს, კონსენსუსამდე ვერ მივაღწიეთ, ის ზემოთ გარბის, მე _ ქვემოთ... გადამრევს ამ კაცის ახირება, არა და არაო, ჩვენ თუ არ ვქენით, მომავლის საქართველო მაინც იზამსო. ჩვენ შორის დარჩეს და, მართლაც ისე როგორ უნდა იცხოვრო, რომ ვიღაც ჭკუათმყოფელმა შენი სახელის გაუქმებაც კი მოინდომოს, ვფიქრობ ჩემთვის, მაგრამ ომარასთან ხმამაღლა როგორ ვიტყვი... ქება აბანოს გახსოვს ავლაბრის ძველი აბანო, კედლებდაბზარული, ნესტის ობმოკიდებული კუთხე-კუნჭულით? აბანოს საერთო, საშხაპეებიანი დარბაზის გარდა, ნომრებიც ჰქონდა, მათ შეძლებული მოქალაქეები უფრო ეტანებოდნენ. თავიანთი ფუმფულა ცოლებითა და შვილებით შეიკეტებოდნენ და ერთმანეთს აღვრიჭინებდნენ. ეშხი აბანოსი მაინც უფრო საერთო დარბაზი იყო. კაპიკებად, თუ გინდა დილიდან საღამომდე ფეხი არ გამოგედგა, ვინ იყო შენი ხმის გამცემი. ღია, კაფელაყრილ კუპეებში უხვად მოჩქეფდა ქაფქაფა წყალი. გაანელებდი, როგორც გესიამოვნებოდა, გაჩერდებოდი შხაპქვეშ და თბებოდა სიამოვნების ჟრუანტელდავლილი სხეული, უცებ ქრებოდნენ კანზე დაყრილი ბუსუსები. ჩამოწოლილი მძიმე ოხშივარი, აბანოს სპეციფიკური სუნი თავიდან თუ სულს გიგუბებდა, თანდათან ეჩვეოდი. ტანზე დაცურებული საპნის ქაფი თავდაღმართში გარბოდა, ფეხებთან შეგუბებული ჩასაძრომს ეძებდა, რომ აქაურობისთვის თავი დაეღწია. დარბაზში მუხლებამდე დაშვებულ ტრუსიანი, ულვაშა, ტარაკანივით შავი მექისეებიც დაბორიალებდნენ. მსურველებს ბეტონის ტახტზე მიაგორებდნენ, მისდგებოდნენ და ღდინს აცლიდნენ.

37

იყო ერთი ხვნეშა, ხელების გადაგრეხვა, აფუებულ ქაფში ჩაკარგული სხეულის კუთვა და ნეტარება. ტახტზე გაწოლილს, მექისე, ძვალ-რბილს უერთიანებდა, თან დაჰღიღინებდა: _ აბანოში გამოჩნდება შავი დრაქი, თეთრი დრაქი... აბანოში, აბანოში, აბანოში გამოჩნდება... _ კაცო, მეტი აღარ იცი, რამდენი უნდა იმეორო გაფუჭებული პლასტინკასავით, ან გაგაგრძელე, ან შეწყვიტე, შაიჭამა გული, რაღა... _ ამოიღრენდა კლიენტი. შავ კაცს ეგღა აკლდა, პრეტენზია მიეღო. _ რა გინდა, ჩემი ჭია გავახარო... _ მერე, ჩემი ნერვების ხარჯზე? წადი სახლში და იქ გაახარე! _ არ მოგწონს? ნომერში შებრძანდი, მე დაგიშალე? `შავი დრაქი, თეთრი დრაქი...~ აბა, ერთი გადაბრუნდი, ვნახოთ შენ როგორი გაქ?.. _ ეე, რაღაც ცუდად მიაცვ-მოაცვამ, გაიგე? ირგვლივ მყოფები ვიცინოდით. ვისაც მექისესთან არ უნდოდა საქმის `დაჭერა,~ ზურგს ერთმანეთს უხეხავდნენ. მაგრამ მანამდე, ამ საერთო, თბილ ჯოჯოხეთში შემოსვლამდე, შიშველ-ტიტველს `განსაწმენდელი~უნდა გამოგევლო _ ცივი გასახდელი, იატაკზე მორიალებული ბინძური წყლით, ზინტლიანი ქოშებით, ფანერის კარადებით, მათ აბლაბუდებში გაყუჩებული, ბებერი ტარაკანები რომ თვლემდნენ... _ მაგარი რამე დავამუღამე, _ მესმის ერთხელ მეზობელი საშხაპედან, _ უკვე რამდენი წელია, აბანოში მაშინ მოვდივარ, როცა თბილისის `დინამო~ თამაშობს, _ კაციშვილს ვერ ნახავ, მიდი და რამდენიც გინდა იბაირამე. _ `არარატი~ როცა თამაშობს, მაშინ რას შვრები? _ ეკითხება ვიღაც. _ რა უნდა ვქნა, აქედან ერევანში ხო არ წავალ? _ არ წახვიდე, არა, ვინც იქ არიან ისინიც ჩამოიყვა და თბილისის ცარიელ აბანოებში იარეთ. _ კარგი, ეგრე ვიზამთ! _ დაეთანხმა და კუპეს წინ გაიარ-გამოიარა. მარჯვენა მკლავზე სვირინგი ჰქონდა, წარწერით _ `არ ენდო ქალ!~ _ ძახილის ნიშნიან წარწერას ასობგერა `ს~- აკლდა. _ ზამთარში საფეხბურთო სეზონი არ არის და დაუბანელი გაზაფხულამდე მაგრად აყროლდები. _ ეე, აბა შენა ხარ, რა! კალათბურთი ხოა... _ არტურ, აღარ მოისვენებ, მაინც და მაინც გინდა, ქართველებს დაებეგვინო? _ რას ამბობ, მაგას როგორ იკადრებენ, კარგი ხალხია... მართლაც `კარგები~ ვართ. იციან, არტურმაც და სხვებმაც... ჩვენზე უკეთესად გვცნობენ... ახლა აღარც აბანოში დადიან და აღარც სტადიონზე.

38

სადღაა ის ფეხბურთი, თამაშის დროს, მეზობლის კაცებს, საერთო ეზოში ჩამოაქვთ დომინო და მაგიდას კოჭებს მთელი ძალით უხათქუნებენ... სამაგიეროდ არ გამოტოვებენ ლათინო-ამერიკულ და თურქულ სერიალებს. ეჰ, აბანო! არტურა ბაიათებს მარტო უბერავდა შხაპქვეშ. ქართველები ყელის ძარღვებს ვიბდღვნიდით `დინამოზე.~ ძველი აბანო! აბანო...

პოლკოვნიკი რომელიღაც წელს, რომელიღაც მატარებელში, რომელიღაც კუპეში: _ განა თქვენ კი გეგულებათ თუნდაც ერთი ნადვილი მამაკაცი, რომელსაც ოცნებაში მაინც არ წაუღუნია ლამაზი ცოლის ნათესავი? _ ოფიცრის შავი, ლაპალაპა ჩექმების ჭრაჭუნით შემოვიდა მხარზე პირსახოცგადაკიდებული თანამგზავრი, გალიფეში ღიპჩატენილი პოლკოვნიკი, ჯანიან მკერდზე გადაძაგრული `პოდტიაჟკები~ გაატკაცუნა, კუპეში მყოფებს თვალი მოგვავლო და სალდაფონური უტიფრობით ჩაიხითხითა, _ ჩემო ძვირფასებო, მე პირადად არ მეგულება... მითუმეტეს, თუ ატყობ, რომ მამალი დედლობს და ვერ აწვება, როგორც საჭიროა... _ გიმნასტურაში მკლავები გაუყარა და აშლილი თმა ორივე ხელით უკან, კეფისკენ გადაიწურა. საწოლში წამომჯდარმა, ახალგაღვიძებულმა ბიჭებმა ერთმანეთს გადავხედეთ, ვინ არის ეს დაცენტრილი, ამ დილაადრიან რა ცოლის ნათესავი აუტყდაო, მაგრამ, როგორც შემდგომ გაირკვა, აღნიშნულ საჩოთირო თემაზე, ვაგონის კავკასიური წარმომავლობის გამყოლთან (როგორც ზოგადად გვეძახიან ჩრდილოელები) უკვე ჰქონდა კუპეში შემოსვლამდე კამათი. _ ამის აღიარებასაც ვაჟკაცობა უნდა... იოლი არ არის! _ `ნარზანის~ ბოთლი მაგიდის კიდეზე ჩამოჰკრა და თავსახური გააგდებინა. ყელგადაწეული ხმაურით სვამდა, სამამულო წარმოების ელექტროსაპარსით დაღუდუდებულ ყანყრატოს მაცოცხლებელი მინერალური წყალი უგრილებდა და ინდაურივით გამოწეული ჩიჩახვი, გაჭედილი უნიტაზივით ამობუყბუყდებოდა ხოლმე... ნაშუადღევს სადღაც დაიკარგა, როგორც გაირკვა, ჩვენს მომდევნო ვაგონში ნაცნობებს გადააწყდა და კარგად შეზარხოშებული დაბრუნდა. ხელჩანთის საკეტები ტკაცუნით გახსნა, პირსახოცითა და კბილის ჯაგრისით ტამბურში, პირსაბანში გავიდა და, როცა დაბრუნდა, ტალანში, ფანჯარასთან ვიდექი. ვიგრძენი რომ დამაკვირდა, მაგრამ არ მიმიხედავს, დილანდელი ნათქვამით გაღიზიანებულს, ამ გაფიჟვინებული სახის დანახვა არ შემეძლო.

39

კუპის კარი მიიკეტა. მატარებელი ყრუ სიბნელეში გარბოდა, გამაფრთხილებელი კივილით მისდევდა უსიერ ტყეში მობორიალე ღამის ლანდებს. არაფერი არ ჩანდა. აქა-იქა, შუქნიშნებიდან გამოჭიატებულ სინათლის მკრთალ სინათლეზე, აცვენილი ემალივით გაიელვებდნენ ხოლმე ხშირი, წვრილი ფიფქები, ჩვენს საპირისპიროდ რომ მიფრინავდნენ და ვაგონის კედლებს კაწრავდნენ. ფანჯრის სახელურს, ჩემს გვერდით მომდგარი პოლკოვნიკის წითური, ბალნიანი თითები ჩაეჭიდა. _ კუპეში ცხელა. საბჭოთა მატარებელში კი ფანჯრის გაღება არ შეიძლება. _ ალბათ, მუშათა კლასი რომ არ გაცივდეს. _ ალბათ... ორივეს გაგვეცინა. _ მართლაც გასაკვირია, თუ ფანჯარაა, უნდა იღებოდეს, თუ არ იღება, რაღა ფანჯარაა... _ ეჰ, ჩემო ძმაო, რამდენი რამეა რომელიც `ისეა~, მაგრამ საქმე საქმეზე რომ მიდგება, თურმე `ასეა~... გამიგეთ? _ რა თქმა უნდა! _ აბა, დილას რატომ არ დამეთანხმეთ, განა არ იცით, რომ ცოდვილი იბადება ადამიანი და ცოდვილი მიდის? _ რაც თქვენ ბრძანეთ, ეგ უკვე ცოდვაზე მეტია, რაღაც... როგორ გითხრათ... ანომალიაა... _ რაც გინდათ დაარქვით... მე მაგ გაუგებრობის მსხვერპლი ვარ! გაოცებულმა დაუფარავი ზიზღით მივხედე: _ თქვენ?.. ვერ გავიგე, თქვენ ხართ მსხვერპლი თუ ცოლის ლამაზი ახლობელი? _ მე-მეთქი, გასაგებად არ ვთქვი? მატარებელი სადღაც, რომელიღაც მოსახვევში მოირკალა და უკან გადაგვაქანა. ერთერთი კუპიდან გულიანი გინება მოისმა, ეტყობა მგზავრმა კედელს თავი რეხვა. _ რამდენიმე დღის წინ უფრო ჯეელი ვიყავი... ბოლო დღეებმა დამაბერეს, _ ტირილის ხმაზე მკერდი ჩაიმჯიღა, ხელი გადამხვია და გულ-მუცელში დაგუბებული სასმელის ორთქლი ამოაფრქვია, _ მთელი ცხოვრება ნაწილიდან ნაწილში, ყაზარმიდან ყაზარმაში დავწანწალებ... რა ვქნა, ვემსახურები საბჭოთა კავშირს!.. როგორც შემიძლია... ორდენებით და მედლებით მკერდი მაქვს დამძიმებული... მეგონა კაცი ვარ, სინამდვილეში... ვბრუნდები შინ, მივლინებიდან, ერთი დღით ადრე, შუადღისას, ვაღებ ჩემი გასაღებით კარს და, საძინებელში, ჩემი ძუკნა კრუტუნებს, თანაც ვისთან?.. იარაღი წელზე მაქვს, გასისინებული მაკაროვი, პირში მიცემული ტყვიით... მე კი, იმის ნაცვლად, რომ ორივე ერთმანეთს დავაკლა, როგორც შევედი ხელჩანთით, ეგრევე უკან გამოვედი, გამოვიხურე კარი... არადა, მე და ჩემს ქვისლს, როგორი ძმობა გვქონდა, იცი?.. დავწერე სამსახურში რაპორტი, ამ დაკარგულში, ნაწილის უფროსად გადმოყვანა მოვითხოვე... არც შვილებს გამოვეთხოვე, არც მეგობრებს, დავკარი ფეხი და წამოვედი... ჰოდა, ეგეთი ზიზღით ნუ მიყურებ, რადგან ძალიან, ძალიან უბედური კაცი 40

გელაპარაკება, თანაც იცი, რატომ... არ იცი! _ უბედური იმიტომ, კი არა, რომ ცოლმა... მოკლედ, როგორც არის _ იმიტომ, რომ მაინც მიყვარს!.. გესმის, ძმაო, უფრო მეტად, ვიდრე აქამდე... ისიც არ ვიცი, რომ დამირეკოს და პატიება მთხოვოს, როგორ მოვიქცევი... ხელი ჩამოიღო. ჩემს უკან კუპის კარი გახრჭიალდა. _ ასეა ეს საქმე!.. შორს ამიტომ მივდივარ, იმას გავურბივარ... მოკლედ, ვემსახურები საბჭოთა კავშირს!.. კუპეს კარი ისევ გახრჭიალდა და ტალანში სიჩუმე ჩამოვარდა. სიჩუმე, რომელსაც გარედან შემოსული დგანდგარი ანგრევდა. მეორე დილით, რომელიღაც უმნიშვნელო ბაქანზე, რომელიღაც გადასარბენზე, მთელი მატარებლიდან მგონი მხოლოდ პოლკოვნიკი ჩავიდა. ბაქანზე, დამხდურმა ჯარისკაცებმა, ხელი აუღეს, ჩანთა ჩამოართვეს. პოლკოვნიკმა შინელის აწეული საყელოს ზემოდან გამომხედა, ორი, შეტყუპებული თითი კოკარდიან ქუდთან მიიტანა, ჯარისკაცებს შუაში ჩაუდგა და სამივე ნაძვების კორომსა და სადგურს შორის დატოვებული გასასვლელისაკენ წავიდა. ელექტრომავლის კივილზე, ტოტზე ჩათვლემილმა, ჩამოსავარდნად გადაქანებულმა, გულგახეთქილმა ყვავმა მიმავლებს ჩამოსჩხავლა. _ ღმერთო, რამდენი გაჭირვებული ჰყავს ამ ქვეყანას! _ დაძრული ვაგონის კიბეზე ფეხი შემოდგა გამყოლმა, _ იცი, გუშინ რა მითხრა ამ ჩვენმა დარეხვილმა პოლკოვნიკმა?.. _ არ ვიცი და არც მინდა ვიცოდე! _ ვაა, ეგ როგორ... არ იცი და არც გინდა იცოდე!.. _ გაღიზიანებულმა, მოგიკვდეს პატრონიო, ჩარჩოში გაჭედილ კარს წიხლი მიაყოლა და, როგორც იქნა, საკეტი გადაატრიალა. ფოთლის დაწვა ტკაცუნობენ გამხმარ ნარეკალზე თუ სიმინდა ბალახზე შემორჩენილი ნაზამთრალი ნიჟარები. ცარიელები, გამოფშუტულები. ლოკოკინები აღარ გამოდიან ნიჟარის ციხედარბაზებიდან ლორწოვანი, თიმთიმა ტანის რხევით. ხრჩოლავს ფოთოლი, პატარა ბულულად აგროვებული ბალახი, იწვიან ზამთრის ქარებით ჩამოყრილი, ხეებს ჩამოტეხილი ხმელი ტოტები. შავი კვამლი, დუქარდით ახლად გადაპარსული მატყლივით ჭუჭყიანი, მძიმე, დაბურულ ხვეულებად იგრაგნება და მაღლა-მაღლა მიიწევს. ბევრს აღარ ეხახვება ახლა ბუნების აღწერა, მაგრამ რაც თვალს მოსწონს და ახარებს, როგორ შეიძლება ფურცლებსაც არ გაანდო. სადაც უხეირო, მეჩხერი ხეივანი მთავრდება, კაკლის ქვემოთ, ერთ ბარისპირა შემაღლებაზე, ფურისულები ბღუჯა-ბღუჯად ჩაქცეულან _ მწვანე და ლურჯი, თითქოს შენსკენ ხელჩაკიდებული დედა-შვილი მოიჩქაროდნენ! გაჭიანურებული ზამთრის შემდეგ პირველი დღეა, გაზაფხულმა რომ

დაათბო.

41

შინდს ხომ ვერაფერი დაასწრებს _ უკვე ყვითლად დაყვავილებული გადმოეკიდა მავთულის ღობეს. გუშინ მამაჩემი გარდაიცვალა. თვითონ ამბობდა, ოცდაექვსიანი ვარო. საბუთებით ორი რვიანი მოხაზა და... პირველ მარტს დაიბადა, ოცდათერთმეტში გარდაიცვალა. ყველაფერში იდუმალ სიმბოლოთა ლოგიკას ვეძებთ, რაღაც ჩაუწვდომელის ნასკვის გახსნას ვცდილობთ. ვისაც ვუთხარი, გაუკვირდა: `უყურე შენ?~ დადექი და უყურე! ალბათ მე რომ მასიამოვნონ, იმიტომ იკვირვებენ. გასაოცარი რა არის? არც არაფერი _ თვის დასაწყისში დაიბადა, ბოლოში აღესრულა, მორჩა და გათავდა. დავიცუცქე. საჩვენებელი თითით, მამაჩემი ღილშეკრულ პერანგის საყელოს რომ მოიხალვათებდა ხოლმე, ფურისულას ბღუჯას ძირი ეგრე შემოვუთხარე, `მოვუხალვათე~ მიწა, ფესვებიანად წყლიან ჯამში ჩავდებ და მიცვალებულს თავთით დავუდგამ-მეთქი. მიწის კაცი იყო, ნამდვილი ბუნების შვილი, რამდენჯერ მინახავს ნაბარში ჩამდგარი, ჩაფიქრებული, გარინდებული, თითებში ბელტის ნატეხს რომ დაჰყურებდა და აფხვიერებდა. იქნებ ესაუბრებოდნენ ერთმანეთს? სათქმელი კი რამდენი ჰქონდათ! ახლა, რომ შეეძლოს, ვიცი, იყვირებდა, ეს უმსგავსი, საყვავილეების გვირგვინები და ხელოვნური, სათბურის `ნაბუშრები~ მომაცილეთო, რადგან სძაგდა ყველაფერი არაბუნებრივი, მოგონილი. მაგრამ მაინც ჩემი გადაწყვეტილება უცებ შევცვალე და ფურისულას ფესვებს ისევ მიწა მივაყარე: ყვავილი ისეთი გულუბრყვილო, კამკამა თვალებით მიყურებდა, რომ შემეცოდა, ვაითუ არ ესიამოვნოს და მიცვალებულმა დააფრთხოს-მეთქი. მეც ხომ ასეთი ვარ _ როცა მოვკვდები, მჯერა საკუთარი თავისაც შემეშინდება... ღობის ძირებში, ზემოდან დაფენილი ხმელი, მშრალი ფოთლის ქვეშ, ვიცი შავად ლაპლაპებს ძველი, ნესტით დამძიმებული, სველი, ლიფლიფა ნეშომპალა. ესეც ხომ მიცვალებულია, რატომ მისი არ მეშინია? ოხერი ცეცხლი, ხმელი რომ ააპრიალა, მერე დანარჩენსაც აუტეხა ტკაცუნი, შემპარავად შეენთო, შემოურბინა, გააფიცხა და ყველა მხრიდან მოედო. ღმერთო, როგორი გაზაფხულის დღეა! ნეტავი მამაჩემი თუ გრძნობს! როგორც ახლა უყვართ თქმა, ამ `ტექსტს~ ბალახში ნაპოვნ სქელი ფურცლის ნაგლეჯზე ვწერ.

42

ასეთ ქაღალდს ხილის ჩასაწყობ ყუთებში ჩასაფენად იყენებდნენ. მამაჩემი, ყუთის ძირის ზომაზე, `რულონს~ ქაღალდს ჩამოახევდა ხოლმე, კოხტად ჩაკეცავდა, დადგამდა ვაშლის ხროვასთან, არჩევდა, აწყობდა საღ ნაყოფს და ხილის ყუთში წითლად ჩაგუბდებოდა ხოლმე გამძლე, ყინვის ამტანი კეხურა. ხილის მწკრივები ყუთს რომ ამოავსებდნენ, ზევიდანაც ქაღალდს დააფენდა, თხელ ფიცრებს, თავსა და ბოლოში, `საიაშიკე~ ორ-ორ ლურსმანს დაჰკრავდა, დააჭედებდა... ეს ქაღალდი მაშინდელი შემორჩენილი იქნება. მიკვირს, აქამდე დაწვას როგორ გადაურჩა. მას, ახლა უკვე გაციებული მამაჩემის ხელების სითბო აქვს.

ბესო მანამდეც, მის შესახებ, ბევრი გვსმენოდა. იყო, როგორც ასეთი, სწორუპოვარი `ტრიბუნი,~ იდეოლოგიური ფრონტის მებაირახტრე, იუმორის თუ სარკაზმის შხამიანი ისრებით დაზურგული, კრიტიკის სწორუპოვარი რობინ ჰუდი და ამ ისრებით არაერთი განგმირული ოპონენტით გარემოცული. ავი ოცდაათიანიდან მოყოლებული, ყრილობებზე, ლიტერატურულ ფორუმებზე, განხილვებზე, კულტურის რაგინდა რა მნიშვნელობის შეხვედრებზე, ხალხმრავალი დარბაზების წინ გამოდიოდა მუხლჩაუხრელი, ენამოუღლელი ქადაგი. რას ქადაგებდა, ან ვის როგორ ეფონებოდა ეს ქადაგება, ცალკე თემაა, მაგრამ ხომ არსებობდა, ხომ ცხადია _ იმ წლებიდან ვერ ამოშლი, იყო და თავის მოჭრილ ბეჭედსაც ასვამდა იმ ჟამის ფურცლებს... ერთ დღეს, უნივერსიტეტში, ახალმოწყობილმა პირველკურსელებმა, კალამს შეჭიდებულმა დამწყებებმა (ფილოლოგიურზე ხომ ძირითადად მწერლობაზე მეოცნებეები შედიოდნენ) შევავსეთ მწერალთა წრისათვის გამოყოფილი 93-ე აუდიტორია. შევავსეთ კი არა, გადავავსეთ კიდეც და... მაშინდელი წრის ხელმძღვანელი, თავისთავზე შექმნილი არაერთი ლეგენდის ავტორი, თავად ბატონი ბესო გამოგვეცხადა. ცუდადმხედველმა კრიტიკოსმა, სქელლინზებიანი სათვალით, გეგონება კრუხწიწილასავით გადაგვთვალა, ხელები ჩაიფშვნიტა და ირონიულმა ღიმილმა, ისედაც ვიწრო, მოჭუტული თვალები კიდევ უფრო მოუწკურა. სათვალე გულის ჯიბეში შეინახა. ახლა მის გარეშე გადმოგვხედა და ხელისგული ზედმეტად თეთრ, მიტკალივით პირისახეზე მოისვა, თითქოს უნდოდა ცარცის ნაფშხვენივით შერჩენილი ღიმილი წაეშალა. _ რა ხდება, ამხანაგებო, რა ამბავია, დავიჯერო ყველანი წერთ?

43

დამაკმაყოფილებელი პასუხი რომ მიიღო, ჩახითხითებას რომ ვერ დავარქმევთ, ყივილა, ყელში ამოწვერილი წყვეტილებით ჩაეცინა. _ კარგია, რომ წერთ, იაფია ჩვენს ქვეყანაში კალამი და ფურცელი, მაგრამ ღმერთმა დაგვიფაროს, ყველანი ბარათაშვილები რომ გამოხვიდეთ!.. წარმოგიდგენიათ, ამდენი ერთად!.. ხომ დაიღუპა საქართველო! _ მერე დასერიოზულდა, მაგიდასთან მიდგმულ ტრიბუნაზე არ ასულა, მარჯვენა ხელი ჩამოდო და თითი დააკაკუნა, _ დამიჯერეთ, მეგობრებო, ამდენი გენიოსი, ნამდვილად არც არის საჭირო... რამდენიმე თუ გამოირჩა, თქვენ შორის, ესეც დიდი მიღწევა იქნება, დანარჩენები კი თუ კარგი ლიტერატორები, ლინგვისტები, პედაგოგები, მკვლევარები დადგებით, ამას მართლაც არაფერი ემჯობინება... ლიტერატურას მარტო მწერალი კი არა, გემოვნებიანი მკითხველი და დამფასებელი სჭირდება... ასე დაგვმოძღვრა პირველივე შეხვედრაზე, წრის ხელმძღვანელმა ბატონმა ბესომ, იმ წრისა, რომელმაც ორმოცდაათიანი წლებიდან მოყოლებული, არაერთი დიდი და მცირე სახელი შემატა ჩვენს ლიტერატურას და, რომლის თავმჯდომარეც (წრის თავმჯდომარე სტუდენტი უნდა ყოფილიყო) მომავალში თქვენი მონა-მორჩილიც იქნებოდა. ვერ ვიტყვი, რომ მისმა ნათქვამმა, მაინცდამაინც ჩაგვაფიქრა, ანდა ვინმეს გული გაგვიტეხა _ თითოეულს გვჯეროდა, რომ ვინც ფილოლოგის მოკრძალებულ გვირგვინს უნდა დასჯერებოდა, ჩვენ კი არა, ვიღაც სხვა იქნებოდა. ამიტომ, ენთუზიაზმი ერთხანს კიდევ გაგვყვა, მაგრამ უკვე მომდევნო წლებში, ბევრი მიხვდა, ბატონმა ბესომ სიმართლე რომ გვითხრა და `მწერლობის მწვერვალთა~ დაპყრობის მსურველთა რიგები თანდათან შეთხელდა. წრის ხელმძღვანელი, მოუცლელობის გამო, ხშირად ვერ ახერხებდა სხდომებზე დასწრებას. ერთ-ერთი იშვიათი შეხვედრის შემდეგ, რამდენიმე გამოგვარჩია და აუდიტორიაში დაგვტოვა. ჯერ, ოცდაათიან წლებში, მოსკოვში ჩატარებულ ქართული ლიტერატურის დღეებზე გველაპარაკა, როგორ `გაწყრა~ ბელადი, როცა მაშინდელი მწერალთა კავშირის მესვეურებმა, მხოლოდ რევოლუციის შემდგომი ქართული მწერლობის `მიღწევების~ განხილვა-ანალიზი ჩაიტანეს. ჩვენი ლიტერატურის `დესპანები~ უკან გამოაბუნძულეს, დააწერინეს ახალი მოხსენება, რომელმაც მრავალსაუკუნოვანი ქართული მწერლობა მოიცვა და ეს მოხსენება გაზეთ `პრავდის~ ჩანართებიანად რვაგვერდიანმა ნომერმაც ძლივს დაიტიაო, ბრძანა ბატონმა ბესომ. შემდეგ შიშზე გვესაუბრა, შავი ჭირივით მოდებულ შიშზე, რომელსაც იმ წლებში მხოლოდ ერთეულები თუ უძლებდნენ და ზოგი თუ გატყდა, ამისთვისაც მათი მკაცრად განკითხვა არ შეიძლება, არაადამიანურმა ზეწოლამ შეიძლება ბევრი მოღუნოსო. ამასთან დაკავშირებით გაიხსენა: თურმე გვიან, შუაღამისას, გააღვიძეს და სასწრაფოდ ბერიასთან წაიყვანეს. მისაღებში, მიხეილ ჯავახიშვილიც დახვდა.

44

ერთხანს ალოდინეს. მარტო არ იყვნენ და მხოლოდ თვალებით `გაესაუბრნენ~ ერთმანეთს. _ შესვლისთანავე, მაგიდის ლამპასთან თავდახრილმა ბერიამ სწრაფად ამოიხედა, მუშტი მაგიდას დაანაყა და ჯავახიშვილს ისე უყვირა, რომ სისხლი გამეყინა ძარღვებში, _ ბრძანა ბატონმა ბესომ, _ მეგონა ეს ჩია, დაკითხვებით განაწამები, კიდევ უფრო დაპატარავებული მიხეილი ამ თავზარდამცემ გრგვინვას ვერ გაუძლებდა, მაგრამ მოხდა სასწაული, ბერიამ გულ-მუცელი რომ ამოიგდო ლანძღვა-გინებით, ყვირილი ეგრე არ უნდაო, აიწყვიტა ჯავახიშვილმა, გარეწარო, არაკაცო, წყევლა-კრულვით გაგიხსენებს მომავლის საქართველოო, გამხდარი ხელები ჰაერში შეჰყარა და მხოლოდ ის მახსოვს, ბერიამ რომ იღრიალა, ეხლავე გაათრიეთო. შიშისაგან გონება გამეთიშა. აზრზე რომ მოვედი, მწერალი ჩემს გვერდით აღარ იდგა, ვიყავით მარტო ჩვენ, ის _ მაგიდასთან, განერვიულებული, ინსტიქტურად ნივთებს ადგილს რომ უნაცვლებდა და _ მე, მის ამოძრავებულ პირს მიჩერებული. მართალია არ მესმოდა რას ამბობდა, მაგრამ მაინც გასაგები იყო ჩემს მიმართ როგორ ლოცვა-კურთხევასაც აფრქვევდა. არ გივარგათ იდეოლოგიური მუშაობის მეთოდები, ამხანაგო ბესოვო, ეს გარკვევით გავიგონე, როგორც კი ყურთასმენა დამიბრუნდა და, ვაი, შენს ბესოს-მეთქი, წინასწარ გამოვიტირე ჩემი თავი. გამლანძღა, გამთათხა, გამათრია, მაგრამ არ დამხვრიტა... თუმცა რაც იქ გადავიტანე, დახვრეტაზე არანაკლები იყო. ყმაწვილებო, ყველას გმირობას ვერ მოვთხოვთ, შიში ისეთი რამ არის, ბევრი ვერ უმკლავდება... იმ ხანებში ანეკდოტივით გავრცელდა ბესოსი და ერთი დრამატურგის ამბავი: ამ დრამატურგის პიესის პრემიერის შემდეგ, შინ დაბრუნებულ ბესოს, შინაურებმა ჰკითხეს, როგორ მოგეწონაო და _ პიესაც და სპექტაკლიც თავიდან ბოლომდე სისულელეაო, უპასუხა. ოჯახიდან გამოსულმა ხმამ დრამატურგის ყურამდე მიაღწია. იმანაც უსაყვედურა კრიტიკოსს, რას მერჩოდი, რატომ გამლანძღეო. გადაირია, თურმე, ბატონი ბესო, დრამატურგების სექციაზე გაქე, ჟურნალში დაბეჭდე პიესა _ გაქე, კულტურის სამინისტროში გაქე, პრემიერის შემდეგ, გაქე და, შე დალოცვილო, შინ მაინც მათქმევინე სიმართლეო. ეს, ვითომც ხუმრობა, მწარე რეალობით იყო ნაკარნახევი: ადამიანები ორი `სიმართლით~ ცხოვრობდნენ, ჰალსტუხით და სმოკინგით სხვა `სიმართლეს~ ღაღადებდნენ და, ოჯახში, შინაურ ხალათიანი და სახლის ჩუსტებში ფეხწაყოფილები _ სხვას. ორი სიმართლე არ არსებობს, ერთი უეჭველი ტყულია. სწორედ ეს ტყული ხლეჩავს სახელმწიფოს, ამახინჯებს ადამიანთა სულებს. სამწუხაროდ, როცა ჩამოიშალა მონსტრის კედელი, დავინახეთ, რომ `ორი სიმართლით~ ცხოვრება, მხოლოდ საბჭოთა რეჟიმის მონაპოვარი სულაც არ ყოფილა...

45

ის იყო და იქნება, ვიდრე ადამიანში, ერებსა და ქვეყნებში არ ჩაქრება სხვაზე გაბატონების ჟინი. შიშს ბევრი ვერ უმკლავდებაო. მიხეილი (ჯავახიშვილი!) გაუმკლავდა! ამდენი წლის შემდეგ, ბატონმა ბესომ ხომ, ჩვენთან, ახალგაზრდებთან აღიარა მისი სულის სიმტკიცე, უპირატესობა... შემდეგ უკვე მწერალთა კავშირში ვხვდებოდით, სარაჯიშვილისეული სახლის მეორე სართულზე, სადაც დიდ, საერთო მისაღებში, ლომისა და ვეფხვის ფიტულები, კაბინეტებში კი თავმჯდომარე და მდივნები ბინადრობდნენ. ბატონი ბესო ძველებურად კვლავ ბესოობდა, სხდომათა დარბაზში გამართული განხილვების დროს, წლის ლიტერატურული პროდუქციის მთავარი `დამხარისხებელი~ თვითონ იყო და, განაწყენებულთა უკმაყოფილების ტალღებს `ნაცადი~ მხარულით მიარღვევდა. მეც ვესწრებოდი იმ სხდომას, თავისი სიტყვა ასე რომ დაიწყო, ამხანაგებო, დარბაზში ახლაც ზიან ისეთები... და ვიღაცამ აღარ აცალა, უყვირა, ენის სიწმინდე, ბატონო ბესო, ზიან თუ სხედანო. ეგონა დააბნევდა, სირცხვილის ოფლში გაწურავდა მრავალ ბრძოლა გადატანილ კრიტიკოსს. _ დიახ, დიახ, მართალი ბრძანდებით, რომ სხედან და ზიანს აყენებენ მრავალსაუკუნოვან ქართულ მწერლობასო, _ მაშინვე, პაუზის გარეშე მიახალა და გაამხიარულა დარბაზი. ერთხელ კიდევ – გვაცალეთ, ბატონო, მივხედოთ ქართულ ლიტერატურასო, შეუძახა ახალგაზრდა, ამბოხებული მწერლების ჯგუფს. როდემდე გაცალოთ, ბატონო ბესო, _ წამოუხტა თავის ახალგაზრდა კოლეგაკრიტიკოსი, თქვენ სიკვდილს არ აპირებთ და, როდემდე ვითმინოთ თქვენი დემაგოგიური გამოსვლებიო. რატომ უნდა დავაპირო, არ გაგიგონია, მწიფეს ესროდნენ და მკვახე ცვიოდაო? _ მიახალა ნაწყენმა. თითქოს ენამ უყივლა, სამწუხაროდ, იმ კრიტიკოსის სიცოცხლე, რამდენიმე დღეში ტრაგიკულად დასრულდა _ მანქანამ გაიტანა... რიგელმა მწერალმა ვალდის კიკანსმა, თბილისში სტუმრობისას მიამბო, ერთ-ერთ თავყრილობაზე, სადაც მთელი საბჭოთა მწერლობა იყო წარმოდგენილი, რუსულენოვანმა ჩინგიზ აიტმატოვმა ბრძანა, რა საჭიროა ამდენი ენა, ყველასათვის გასაგები რომ იყოს და აღარც თარგმნა დაგვჭირდეს, მხოლოდ ერთ ენაზე უნდა ვწეროთო. ხომ გასაგებია, რომ ეს ერთი ენა მისი მშობლიური ტაჯიკური არ უნდა ყოფილიყო (ეს ნაცადი ხერხი გახლდათ მეტროპოლიისა, თავისი, ეგრეთ წოდებული კრემლის ზრახვები არარუსს უნდა გაემჟღავნებინა). _ გავშრით, _ განაგრძო ვალდისმა, _ ხმა ვერ ამოვიღეთ, ხომ ვიცით, ტაჯიკი მწერლის მოწოდებით ვისი სურვილი მჟღავნდება..

46

გავიხედოთ და ავიდა ტრიბუნაზე ბესო. კი ბატონო, ჩინგიზ აიტმატოვის ნათქვამი შეუძლიათ ყურად იღონ იმათ, ვისი დამწერლობაც და მწერლობაც რევოლუციის შემდგომი დროის მონაპოვარია, მაგრამ რა ქნან სომხეთმა, უკრაინამ, საქართველომ, ბალტიისპირეთის რესპუბლიკებმა, ძველი, მრავალსაუკუნოვანი კულტურული ტრადიციების ქვეყნებმა, რომელთაც თავისი დიდი ლიტერატურული მემკვიდრეობა მშობლიურ ენაზე აქვთ შექმნილი _ ამაზე უარი თქვან და რუსულზე გადავიდნენო?.. დაინგრა ტაშით დარბაზი. ჩვენი პასუხი აიტმატოვის განცხადებისადმი ცალსახა და ნათელი იყო. ტრიბუნიდან რომ ჩამოვიდა, შემოვეხვიეთ ბატონ ბესოს, ვკოცნიდით, მადლობას ვუხდიდით, როგორც მხსნელს... უცნაურია ქართველი კაცი! აქ ხომ ეჭვის თვალი (და არც თუ უსაფუძვლოდ!) გამუდმებით უთვალთვალებდა, იქ გმირად იქცა, თქვა ის, რაც სხვებმა ვერ გაბედეს! აი, ბერიასთან კი გაუჭირდა! თვითონაც აღიარა, გვიან, მაგრამ მაინც... ბოლოს იქნებ ამის გახსენებაც ღირდეს: ახალგაზრდა მწერლებისათვის გამოყოფილი ბინები უნდა გაენაწილებინათ. გამოვიდა თავმჯდომარის კაბინეტიდან ბატონი ბესო, გადაგვავლო თვალი მოსაცდელში შეკრებილებს, მოგვესალმა, რაღაც გვითხრა, გამამხნევებელი, თან სერიოზულად, თან ირონიით. მერე მხარზე ხელი მომხვია და ხელმარცხნივ, სადაც `ლიტერატურლი საქართველოს~ რედაქცია იყო, იქით გამიყოლია. განვმარტოვდით ცარიელ ოთახში. _ ელოდები, ბინას, ხომ? _ მეკითხება უცებ, რაღაც სხვანაირი, გაბზარული ხმით და სახეც ისეთი დანაღვლიანებული აქვს, არასოდეს რომ არ მინახავს. _ კი, ბატონო ბესო, ველოდები... _ ამოვილუღლუღე დაბნეულმა. _ ვიცი, ვიცი... ყველაფერი კარგად იქნება, მომავალი წინ გაქვს, ბინასაც მიიღებ და ბევრ სხვა სიკეთესაც, მაგრამ მითხარი, მე რა ვქნა, მე, თვალჩაუწვდენელი, პირდაბჩენილი ხარო რომ მელოდება? _ წითურბანლიანი, მანჟეტებიდან გამოგრძელებული, აცახცახებული ხელები პარკეტს ისე დააღირა, მეგონა მართლა დავინახე ის უფსკრული თუ ხარო, ხანდაზმულ ბატონ ბესოს ჭაობის სიჯიუტით თავისკენ რომ ითრევდა. დავიბენი, ვერაფერი ვერ ვთქვი, ვერც ის გავიგე, გულის გადასაშლელად მე რატომ გამომარჩია. `მე რა ვქნაო.~ რა მეპასუხა _ უბინაოდ რომ არ დავრჩენილიყავი, საშველს, მხარდაჭერას პირიქით, მისგან ველოდი და... ახლა, ჩემდა გასაოცრად, თავად უმწეო, უმძიმესი სევდით შეპყრობილი, გაუსაძლისი ტანჯვით შეწუხებული კაცი იდგა ჩემს წინ და იქით მოელოდა საშველს, სიტყვას თუ მოქმედებას, დამაწყნარებელს, იმედიანს, მაგრამ მე არ ვიცოდი რისი გაცემა შემეძლო ან თუ საერთოდ შეეძლო ვინმეს, ხორციელთაგან, რამე 47

ეპასუხა გამაოგნებელი მწუხარებით შეპყრობილი, ჩემს წარმოდგენაში შეუვალი და დაუნდობელი ტრიბუნისათვის. დაიჩივლა, რადგან ის ხარო წინ აღარ გაუშვებდა.. ვინ იცის, ნებსით თუ უნებლიეთ, სხვების ორმოების მთხრელს, რა ცხად-სიზმრები ტანჯავდა, როგორი გახსენებების ალები ამოდიოდნენ და სულზე ეკიდებოდნენ. არ ვიცი... მოხრილმა, იატაკს ჩაჩერებულმა, თვალი ვეღარ გამისწორა, გვიან-გვიან, მხარზე ხელი ჩამომადო, თითები მომითათუნა, დამაშოშმინა, თითქოს მომიბოდიშა აფორიაქების გამო და გარეთ გამოვედით. მოსაცდელში ისევ ხალხმრავლობა იყო. თავმჯდომარის კაბინეტში უბინაო მწერლების ბედი წყდებოდა. გამოვედით და, ფოიეში, ბატონი ბესოს ჩაფერფლილ სახეზე ისევ ირონიულად მოიჭუტნენ თვალები. მოაჯირის გასწვრივ ჩარიგებულ ბინის მაძიებლებს, როგორც ფელდფებელმა ჯარისკაცებს, ყოჩაღი ნაბიჯებით ჩაუარა, გამოელაპარაკა, გაიხუმრა და თავმჯდომარის კაბინეტში, სხდომას დაუბრუნდა...

* ერთხელ, უნივერსიტეტის ახალგაზრდა მწერალთა წრის წევრები, მწერალთა კავშირში, ლიტერატურულ საღამოზე დასასწრებად მივედით. შემოგვხვდა ბიბლიოთეკიდან გამოსული ბატონი ბესო. დაგვაკვირდა. ზოგიერთი გვიცნო, ხელი ჩამოგვართვა. მერე, ერთ ფერხორციან გოგოს, როცა გაიგო, რომ ლექსებს წერდა, გვარი ჰკითხა. კრიტიკოსის ყურადღებით გახალისებულმა დამწყებმა ლამაზმანმა, სწრაფად მიუგო: _ კალატოზი, ბატონო ბესო! _ კალატოზი? _ ჯერ გოგოს ააყოლა თვალი, მერე ჭერს ახედა, _ რავა, ჩამოინგრა რამე?.. ჰმ, პოეტი კალატოზი, ჰმ!.. ბატონი ბესოს ეს ხუმრობაც ახდა _ წლების შემდეგ მართლა ჩამოინგრა მაშინდელი მწერალთა კავშირი და თან ჩაიყოლა ყალბი დიდებით მოსილი არაერთი სახე და სახელი. ბესო... ჭილყვავები სანახევროდ გადაკაფულ ნეკერჩხლის ტოტზე ჭილყვავები სხედან. დაღმართზე ბიჭმა `სკეიტბორდით~ ჩამოიხრიგინა, ხის ქვეშ შეჩერდა და ყუთს აგლეჯილი ფიცარი ჭილყვავებით დაზნექილ ტოტს ესროლა. თითქოს დაჭიმულმა ზამბარებმა აიტაცესო, ჭილყვავები თანაბარ სიმაღლეზე აფრინდნენ, გაბრაზებული ჩხავილით ჰაერში აფარფატდნენ და ისევ ტოტზე დაეშვნენ.

48

ტოტი ძველი, აგურის აივნიანი სახლის ფანჯარას უყურებს. ფანჯრის შიგნით, გადაქუცულ დივან-სავარძელზე, ერთმანეთს მიჭუჭკული დედაბრები სხედან, გამხდარი, დალეულები, შავებში კიდევ უფრო დაპატარავებულები და დაჭმუჭნულები. განა განზე ვერ გაიწევენ, განა ადგილი არ არის, მაგრამ ცივა, ცივა, თებერვლის ბოლოს ნესტიანი სიცივე გასჯდომიათ ძვალ-რბილში ადამიანებსაც, კედლებსაც და იმ ავეჯსაც, პატარა, უფორმო ზალაში კედლებისკენ რომ მიუწმოუწევიათ და სარკეებზე და ძველ, შავ-თეთრ ტელევიზორზე თეთრი მიტკალი აუფარებიათ. ყინავს გარეთაც და სახლშიც, ამიტომ ეჭუჭკებიან, მაგრამ ან თვითონ რაღა სითბო აქვთ, ერთმანეთსაც რომ გაუნაწილონ. ღია კარიდან, სისინით შემოსული, მიწაზე გაწოლილი ორპირი ყველა კუთხეკუნჭულს ავსებს, მოძვრება ბოლოებჩამოძენძილ, ტახტზე გადაფენილ ხალიჩის ქვეშ, მოძებნის სახლის ფაჩუჩებში განაბულ, ჭირისუფლების თეთრწინდებიან ფეხებს, თითებიდან შეეპარებათ, დაყნოსავს, ნელ-ნელა გაუჯდება, დააბუჟებს, შეჰყვება კოჭებისაკენ და დედაბრებს წვივებსა და მუხლისთავებს შეუთრთოლებს. `ეხლა წასვლის დრო იყო, კაცო!~ _ წაუკნავლებს რომელიმე, თუმცა, რაღა რომელიმე, მარჯვნივ მჯდომი, მიცვალებულის თანამეცხედრე და ვერ გაიგებ, უდროობაში გარდაცვლილის ასაკს გულისხმობს თუ გაუსაძლის ყინვას. რა თქმა უნდა, გაზაფხულზე სჯობდა, კვირტი რომ დაიძახებს და ნეკერჩხლის ქვეშ დაფენილ, შავი, უჯიშო ვაზის ნასხლავს პირველი ცრემლი დაეცემა, მაგრამ... ჰოდა, მესამე დღეა, როგორც გარეთ, ორკაპს ჩაბღაუჭებული ჭილყვავები, დივანზე ჩამომჯდარან რძალი და მული, წლების თანაცხოვრებით ერთმანეთს დამგვანებულები, კანტი-კუნტ მომსვლელს თავის კანტურით უხდიან მადლობას რომ მობრძანდნენ, დააფასეს, ამოიარეს ხის მორყეული, დაფუტუროებული კიბე, და ოჯახის მწუხარება გაიზიარეს. არ უნდათ, აღარაფერი არ უნდათ, აღარც ეს ზამთარი, აღარც მიცვალებული, აღარც თავისთავი _ ის ბიჭი, `სკეიტბორდით~ აქაც რომ ჩამოიგრიხინებდეს და ხელს აუქნევდეს, ესენიც აფრინდებოდნენ, აფრინდებოდნენ და აღარც დასხდებოდნენ მობეზრებულ დივან-სავარძელზე. შემოსასვლელთან, დერეფანში, შვილიშვილი ნეკა თითით აცლის სიგარეტს დაკონწიალებულ ნამწვს და მსუბუქ ნიავს თუთუნის სუნი ოთახში შემოაქვს. _ ეგრე იყო, ბიჭებო, რა, ბევრი არ უწვალია, როგორც შამპანურს `პროპკა,~ ეგრე უცებ ამოაძრო სული, _ ვითომ ოხუნჯობს კიდეც, უშნოდ, უაზროდ, უგერგილოდ და თვითონვე რომ მიხვდება, მიჰქარავს, საჩქაროდ პირჯვარს გადაისახავს, ღმერთო, შემინდეო. შეუნდობს, მაშ რას იზამს, ამაზე დიდ ცოდვებს პატიობს ამა ქვეყნის ძლიერთა, წელიწადის ყველა დრო რომ გააუგემურეს და, ეს რა გაუხდება, უაზრო წამოძახილს ისე შეუნდობს, თვალს არ დაახამხამებს, თანაც ბიჭის როყიოდ წამოძახილი ხომ სიბრიყვიდან უფრო მოდის, ვიდრე გამიზნული ბოროტებიდან.

49

ყველა თავისას ჩივის, თავისი პრობლემებისათვის წაუღუნია კისერი, მხოლოდ ამას არაფერს ეკითხებიან, გულხელი რომ დაუკრეფია და ბუზების დასკორილი აბაჟურიდან გაცრილი მკრთალი სინათლე, კიდევ უფრო უყვითლებს გაცრეცილ სახეს. ჩარხმშენებელი ქარხნის ყოფილი `დამკვრელის~ კოსტიუმის ლაცკანზე წითლად ლაპლაპებს შრომის წითელი დროშის ორდენი. ჯილდოები სხვებიც ჰქონდა, მაგრამ გამორჩეულად ეს უყვარდაო _ ჩაილაპარაკა მეუღლემ, _ არა მარტო უყვარდა, ამ პიჯაკიდან არც მოუცილებიაო. `ეჰ, მაშინ რა ბიჭი იყავი!~ _ ფიქრობს თანამეცხედრე და მულიც უსიტყვოდ ეთანხმება: `აბა, აბა, დაფასებული, საქვეყნოდ პატივცემული, ახლა...~ `ახლა~ აღარ არსებობს... ყოველ შემთხვევაში ჩვენთვის.~ `ეგრეა, ეგრე...~ თუთუნის სუნი ჯიუტად მოძვრება თხელი, კეხიანი ცხვირის ნესტოებისკენ. `ეს ბიჭიც რამდენს ეწევა!~ `ჰო, იკლავს თავს... ეს საცოდავი, მაგასაც როგორ ჯავრობდა ხოლმე...~ გარეთ და შიგნით `ირხევა~ ტოტი _ რომ არ ჩამოვარდნენ, თავს ძლივს იკავებენ კლანჭებით ჩაბღაუჭებული ჭილყვავები და დაღმართზე, აბეზარი ბიჭი, `სკეიტბორდით~ ისევ მოხრიგინებს.

სარწყავში კიტრის კვალში წყალი მივუშვი. რეზინის მილიდან გადმოჩქეფილმა ნაკადმა უცებ მიაგნო წინასწარ მონიშნულ გზას, ფხვიერი მიწა ჩაალბო, ცხელ შეჭამანდში ჩაფშვნილ, ხმელი თონის პურივით ჩაფაშრა, გაანედლა ყვითელი ყვავილით დაწინწკლული კიტრის ღერები, თანდათან უფრო ქვემოთ ჩაინაცვლა და ტკბილად ალიკლიკდა. ჩემთან ერთად დაცუცქული კატა აფარფატებულ ფოთოლს ეთამაშება. ჩემი მასპინძლის, ვაჟას ოთახიდან ხმააწეული ტელევიზორი ბობოქრობს. როგორც ცარიელ ქვასანაყში ფილთაქვა უხათქუნო, ეგრე ისმის დიქტორის და მოწვეული ექსპერტების გაბმული, მონოტონური ყბედობა. ამდენი ბრძენი და ჭკუის დამრიგებელი კაცობრიობას ჯერ არ ჰყოლია. საერთო ჩარბუზანას ჩვენც ხომ არ ჩამოვრჩებით... ლაპარაკობენ მსოფლიო წესრიგზე და რა არის ეს `წესრიგი,~ თუ არა ის დომხალი, რომლის აბლაბუდაშიც გაბოჭეს, გაახვიეს დედამიწა. სიყვარულზე ლაპარაკობენ და სინამდვილეში ზიზღს, უნდობლობას, უპატივცემულობას თესავენ, აღვივებენ. უფლის მიერ გამოძერწილი ადამიანის კლასიკური მოდელი, აღნაგობის თანამიმდევრობა _ გონი (თავი), გული, კუჭი, _ რიგითობა აურიეს და სათავეში კუჭი მოაქციეს.

50

მახსოვს, ბუშმა, განცვიფრება იმით კი არ გამოხატა უნიკალური, გამორჩეული ხალასი კულტურა, ქვეყანა რომ ნახა, მუცელზე დაირტყა ხელი, ხინკლით კმაყოფილი კუჭს მოეფერა. დაირღვა ღვთით ბოძებული წესრიგი. ჭკუიდან გადაიყვანეს მსოფლიო, ქვეყანა ქვეყანას, შვილი მშობელს, მეზობელი მეზობელს გადაჰკიდეს... ყალბისმქნელები, ქილერები, დაქირავებული ბანდები ურღვევენ ადამიანებს მონატრებულ სიმშვიდეს. გასული საუკუნეების მხატვრების, მწერლების, მუსიკის ტონებში, სიტყვებში, ბგერებში ჩარჩა იდილიური ყოფა, აუმღვრევლობა კაცთა სულისა. რომელ მსოფლიო წესრიგზე, კეთილდღეობაზე ლაპარაკობენ, მხოლოდ ერთეულებს რომ ერგოთ მილიონების უბედურების ხარჯზე? სულ ეს არის კაპიტალისტური დემოკრატიის მონაპოვარი? `რკინის ფარდის~ ჩამოგლეჯვის მომლოდინეს, დანარჩენი სამყარო უფრო მეტად საინტერესო და კეთილშობილი მეგონა. თხილამურებზე შემდგარი `პირველი პირი~ ბაკურიანის სიკეთეზე ლაპარაკობს და გვპირდება, ისეთი კარგი და სასარგებლოა ჯანრთელობისათვის, შვილები სულ აქ უნდა ვატაროო. ღმერთმა ხელი მოუმართოს, მაგრამ ამ უხეიროდ აწყობილმა ახმახმა, თავის გუნდთან ერთად, `დანაელთა საჩუქარივით~ რომ შემოგვატყუეს უცხოელმა კეთილისმყოფელებმა, კი უნდა იცოდეს, რომ ბაკურიანი ჯანმრთელობას აკაჟებს, მაგრამ გაუმადურებულ, გაქსუებულ, ფორმა და შინაარს დაკარგულ სულს ვერაფერს შველის! _ დანარჩენებმა რა ვქნათ, სხვებს შვილები არ გვყავს? ბავშვობაში, სოფელში, ქალაქიდან ჩამოსულ ერთი შეძლებული ოჯახის შვილიშვილს, სულ ეჭირა ხოლმე ჯოხზე წამოცმული, წითელი, კარამელის `მამალო~. აუსვებდა ენას, ატლეკავდა კანფეტს და ფანჯრიდან გვანანიებდა ნერწყვმორეულ ბავშვებს. ესეც ასე, ამ ქვეყნის თავისი წყალობით გაღატაკებულ, დაჩლუნგებულ გასაცოდავებულ საზოგადოებას წითელ `მამალოს~ ცხვირწინ უტრიალებს... ადრე თუ გვიან ყველაფერი მთავრდება _ როგორც იქნა გაბედა, ამოხეთქა უკმაყოფილო ხალხის რისხვამ, ყვარყვარეს გადატენილი საკნების შიშმა უკან დაიხია და ლამის გამოანგრიოს ტელევიზორი. ჩემი მასპინძლი, რომლის შვილიც საერთო გაუგებრობის მსხვერპლი გახდა, გინებით გულს იოხებს და სიგარეტის ღერი ყუამდე დაჰყავს... მეძახის, მაგრამ ამ მონატრებულ სიმშვიდეს, პატარა ბოსტანმა რომ მაჩუქა, როგორ მივატოვებ _ წყალი ისევ მილიკლიკებს, მესაუბრება, თითებზე მეფერება, რაღაცას მიამბობს, მიყვება, ძალიან ძველს და ძალიან ახალს. მისი გულისნადების წაკითხვა რომ შემეძლოს, გავიგებდი ფშავის მთებში, უღრანების ნოტიო სიმყუდროვეში დაბადებულმა წყაროსთვალმა, რა გზა გამოიარა, როგორ ჩამოივაკა, ვიდრე ლეკვივით ხელისგულზე ენას ამისვამდა, ჭკნობაშეპარულ ჩითილებს გამოაცოცხლებდა... ჩვენი ენერგიაც ასე უნდა აპოხიერებდეს მარჩენალ მიწას. მაგრამ რა ვქნათ, როცა უგზო-უკვლოდ მიგვაქანებს ფარას გაძღოლილი `ჯიხვების~ გულცივობა, გულდედლობა, 51

ვითომ ქართველებისა, რომელთაც, გარდა ძალაუფლებისა და გვარ-სახელებისა, არაფერი საერთო არა აქვთ თავიანთ უბედურ სამშობლოსთან. ჩემს წინაპარს ესმოდა ამ წყლის, ბალახის, გაზაფხულის მზის პირველ სხივებზე გაღვიძებული კვირტების და, რაც მთავარია, თავისი შემნახავი მიწის, რომელიც ნერგივით თვითონაც ასაზრდოებდა, შვილიშვილებით და შვილთაშვილებით ახარებდა, ინახავდა, რომ ბოლოს, კენწეროდან მოწყვეტილი ფოთოლივით თავისთან დაებრუნებინა, ვალმოხდილი ჩაეხუტებინა. კიტრის გვერდით პომიდვრის კვლებია, უფრო ქვემოთ _ წიწაკის, ახალწამოქოჩრილი მწვანილეულის პატარ-პატარა, მწვანე კუნძულები... ყველა მათგანი თავის რიგს ელოდება. ცოტა ხანში რეზინის მილს ადგილს მოვუნაცვლებ, წინ წავწევ, დავაწინაურებ. ლეკვივით მოუსვენარი ნაკადი ახლა პომიდვრებს მიუხტება, ჩაუვლის, ჩაეხვევა მოწყურებულ ფესვებს. კიდევ კარგი აქ მაინც არის წესრიგი, თანხმობა, ერთმანეთის გასაჭირის გაგებათანადგომა, არ ირღვევა უფლის მიერ აწყობილი სინქრონი. ყველაფერი ნელა, მაგრამ ბეჯითი მონდომებით მიიწევს მთავარი მიზნისკენ _ ადამიანმა უნდა მიიღოს თავისი შრომის ნაყოფი. ბუნების კეთილი განზრახვა მარტივია და ადვილად გასაგები. მთავარია მის ასრულებაში ხელი არ შევუშალოთ... რეზინის მილი გრილი ოფლით იცვარება.

უფლისციხე მარბიელივით შემოსეული ქარები იკლებენ ქვაბებს, კლდეში გამოკვეთილ დარბაზებს, გრილ ტალანებს და ხმაურით გადი-გამოდიან ნაპრალებში, თითქოს ხერხავენ წვიმითა და ყინვით დახეთქილ კლდეების აისბერგებს. მხოლოდ ქარს უმხელს საიდუმლოს გაქვავებული ქალაქი. ნეტავ ვის უპყრია ან სად მარხია ის ჯადოსნური ჯოხი აქაურობას რომ გამოაცოცხლებს, ამ საწნახლებიდან გადმოჩქეფილ ყურძნის წვენს აახმიანებს ქვევრებში, ალმურაკრულ თონეებში აიტკიცება დაბრაწული შოთ-ლავაში და ჩირაღდნები გაანათებენ ბინდდაცემულ ქუჩაბანდებს. შეყვარებული გოგო-ბიჭი, საბძლის უკან მოეფარა მტკვრის ხეობაში შემოცურებული მთვარის ფხიზელ თვალს. არ ვიცი, სახელები რა ჰქვიათ, მაგრამ ვიცი, რომ მათი სიყვარული გადარჩა, რადგან ახლა აქ ვდგავარ, მათი სისხლი სისხლთაგანი და ხორცი ხორცთაგანი. ვიწრო გასასვლელით ქალაქის დასავლეთით გავდივარ. ნაპირისკენ, დაქანებული კედლის ქიმზე შემდგარი ჩავყურებ ჩახერგილ ლოდებს.

52

ისინი, თავის დროზე, მაღლა იდგნენ და ქვაში ნაკვეთი ქალაქის ირგვლივ განსხვავებულ ლანდშაფტს, რელიეფს ქმნიდნენ. ჩემს თავზემოთ, ბუნებრივად გამოქანდაკებული კაცის პროფილის ცხვირწინ, კინკიბურაზე შემოდებული ვეება ლოდია და, ასე მგონია, ქარის კიდევ ერთ ღონიერ შემოტევას ვეღარ გაუძლებს. ქვემოდან ზემოთ ავიყურები. ლოდიდან დაშვებული ვერტიკალი სწორედ ჩემს სხეულზე გადის. ადრე თუ გვიან ლოდი უნდა ჩამოვარდეს, ძირს დაენაყოს. იქნებ სწორედ ახლა დგება მისი მოწყვეტის წამი? ვდგავარ გაჯიუტებული და ლოდს თვალს არ ვაცილებ _ ქარმა ქვებს აფცქვნილი ნამცეცები გადმომაყარა, თითქოს შეიძრა, აქანავდა კლდის ნატეხი და მომუჭულ თითებში ოფლმა გამოჟონა. იქნებ, იქნებ... საკუთარ თავს ხელი ვკარი, ჩემს მხრებზე დაშვებულ, უხილავ ვერტიკალს გავუსხლტი, გავერიდე... * საწერ მაგიდაზე, საყვავილეში ჩემი უფლისციხელი სტუმრები _ ფოთოლშემჭკნარი წითელი კუნელის და ასკილის ტოტები მიდევს. აქ მშვიდად და უდარდელად არიან, არ აწვიმთ და არ ათოვთ, კლდის `ფხაზე~ ამოსულებს აღარც ქარი ეჯაჯგურებათ და არც მწყემსი ბიჭის თხები ემუქრებათ. ორივეს მე ჩემსას, ჩემი ოთახის სიმყუდროვეს ვახარბებ, მაგრამ ვინ იცის, იქნებ მაინც იქ ურჩევნიათ?

მცირე პროზა ვაშლი რამდენი ხანია გულაღმა დაწოლილს ცისთვის არ ამიხედავს. არა, ფეხზე მდგომი ხშირად ვყოფილვარ ზეცის `სტუმარი,~ მაგრამ თავქვეშ ხელებამოდებული, პატარპატარა ღრუბლების ქულებით ამოძრავებულ ცას რომ შეჰყურებ, მაინც სულ სხვაა. თითქოს ამხელა ზეცა სულ შენს მკერდზე გადადის, მჩატე, სიფრიფანა, თვალშეუდგამ უსასრულობაში გარჩენილი ნავივით წყნარად მიირწევი ისე, რომ ხოფების მოსმაც არ გჭირდება. სიონში, მინი-ზღვად დაგუბებულ იორს, მთებშორის მოქცეული სოფლები, ხევები და ღრმულები, რომ დაუფარავს, ამოუვსია, მეგობრის კარ-მიდამოდან გადავყურებ _ ეს წყალი, მზე, სხივების ციმციმი, სანაპიროზე მოთევზავე, მიმწუხრის მზეს მიფიცხებული დამსვენებლების ხილვა მიცხრობს ზღვის მონატრების ოცწლიან წყურვილს.

53

ჩვენ აღარ გვეკუთვნის `ზღვა რომელიც შორია~, არც ის _ რომელიც წაგვართვეს და არც ის _ რომელიც ვითომ ჩვენია, მაგრამ ქართველების დიდი ნაწილისათვის, მათი ჯიბის შესაძლებლობების გამო ისიც დაკარგულია. თუმცა, რა დროს ეს არის, ეს გასაოცარი ცა ჩემში და მე _ ზეცაში. მხრებით ვგრძნობ გამთბარი ბალახის მოფერებას. ჩემი გონებიდან ნელ-ნელა იბერტყება ჟანგი და ჭვარტლი, რაღაც უჩვეულო, ლამის გადავიწყებულ სიანკარეს გრძნობენ ფილტვები. ბაღჩიდან მზესუმზირები მიღიმიან. შეუწამლავი ვაშლის ლოყაწითელი ნაყოფი ხმაურით წყდება, ფერდობზე მოგორავს და ჩემს ახლოს, ერთი ხელის გაწვდენაზე ჩერდება. ნესტოები გრძნობენ მის სურნელს. კბილები _ მომჟავო-მოტკბო წვენის ჩუხჩუხს. თითებს ბალახში მივაცოცებ, ვეპარები და სადაცაა ვაშლს წავწვდები. მეორე დღეა, მეზობელი სახლის აივანზე, ვიღაც `დაჩნიკი~ ევა გადმოდგება ხოლმე და ჩემზე არანაკლები ინტერესით, აქეთკენ იყურება. _ ოჰ, ევა, დამაცა, ჯერ ეს ვაშლი ჩავკბიჩო და მერე შენი დღე ნახე! ცოტაც და, ხელისგულით გაკრიალებული, ბიბლიური `შაფრანი~ პირთან მიმაქვს. რა იცის ევამ, ტყუილი მუქარა რომ არ მიყვარს! იცნობს! ერთი დედაქალაქელი ძველი ნაცნობი მელაპარაკა, ტელევიზიით გიყურე, ბ-ს მხარდამჭერ შეხვედრაზე სიტყვით რომ გამოხვედი,… გაგიმართლა, თორემ ძველებს რომ გაემარჯვათ თავზე ხელს არ გადაგისვამდნენ... ისე, რომ იცოდე, ბ. მეც კარგად მიცნობსო (ვითომ მე `ნაცნობობის~ გამო გამოვედი). თუ კარგად `გიცნობს,~ მაშ ვერ იქნება შენი საქმე კარგად-მეთქი. გამეფხორა, არ ესიამოვნა! რა ვქნა, ღირსი არ იყო? შემოქმედი უფრო გამომსარჩლებელი, გონიერი შუამავალი უნდა იყოს, ვიდრე ბრალმდებელი, მაგრამ ერის ცხოვრებაში დგება წუთები, როდესაც სასულიერო პირიც კი განიძარცვება ანაფორისაგან და მახვილს იღებს ხელში, არღვევს ერთ-ერთ უმთავრეს მცნებას: `არა კაც ჰკლა!~ ასე, რომ ერთი ხელი ჯაჭვის პერანგი ყველას უნდა გვქონდეს გადანახული, რა ვიცით რა ხდება. მე მწერალი ვარ და ყველანაირ ხელისუფლებას ვჭირდები, მაგრამ მე არ მჭირდება ყველანაირი ხელისუფლება. გუშინ, თბილისში, ნაძალადევში, ხმის მისაცემად ადრიანად ჩავედი. საარჩევნო უბანზე, ჩემს წინ, ხელებაკანკალებული, ჯოხს დაყრდნობილი დედაბერი იდგა. საარჩევნო, ხელმოსაწერი ფურცლები და კალამი რომ მიაწოდეს, ფურცლები გამოართვა, მაგრამ `პასტა~ თავისი დააძრო.

54

მაგიდასთან მჯდომ ქალბატონს ეწყინა, რაო, დეიდა, კალამი რატომ არ გამომართვით, არ გვენდობიო. არაო! _ უპასუხა ხაზგასმული უკმეხობით მოხუცებულმა და ხელის ცახცახით გამოიყვანა თავისი გვარის გასწვრივ ასოები. მაშინ კიდევ უფრო მტკიცედ ვირწმუნე, რომ ჩვენი საერთო უბედურების `ავტორები~, ამ უილაჯო, მაგრამ კერპ დედაკაცს მკლავს ვერ გადაუღუნავდნენ. მართლაც, წუხელის, ჩვენი ერის ცხოვრებაში ერთი დიდი, მზიანი ღამე გათენდა. კელაპტარივით აენთო ოქტომბრის პირველი. დღეს კი, უთენია, გორის ციხისკენ მივიჩქარი, აღმოსავლეთის გოდოლიდან უნდა შევეგებო მზის ამობრძანებას. მოენატრა ჩემს სამშობლოს ასეთი მზის ამობრწყინება. ამ ამობრწყინებას თავისი ავტორები _ ქართველი ერი და შეუპოვარი ჩუქურთმის მჭრელი ჰყავს. ღმერთო, ორივეს გაუმარჯვე! ეს კიდევ, თავზე ხელს არ გადაგისვამდნენო! მერე, ვინ ელოდებოდა: წინა ხანებში ფარულად, თუ აშკარად, სატელეფონო `მესიჯებით~ არც მალავდნენ, ჩემს მოფერებას რომ არ აპირებდნენ. სულელები! კითხვასთან მწყრალად რომ არ ყოფილიყვნენ, ერთ საკანს, აქამდე, არც მე დამამადლიდნენ. კომბლებს იმიტომ თლის მწერალი, რომ ჭერიდან დროულად ჩამოიღოს... თუ დააგვიანა, რაღა ფასი ექნება!.. ეჰ, მაგრად გავუტიე, ტრაბახის ტუსის სუნი ცხვირში მეცა. სულ ჩემი ნაცნობის ბრალია. გორის ციხის მისადგომებთან მობორიალე მაწანწალები უხალისო ღავღავით მიმაცილებენ. ვჩქარობ, არ მინდა იმ დროს იქ არ ვიდგე, როცა მზის პირველი სხივი, დრო-ჟამით ჩაყვითლებულ ქონგურს აკოცებს. მრიცხველი `სოჩიკმა~ გარეკა. ციფრები რომ ამოვწერე, ისეთი თანხა იყო, მეც ლამის `გავრეკე.~ თანაც როდის, შინ მარტო რომ ვარ, დანარჩენები დედაქალაქში რომ არიან და მუდმივად მხოლოდ მაცივარია ჩართული. სავარაუდო ხუთი_ექვსი ლარის ნაცვლად, ოცდაცამეტი და `სჩემტა~. ზღაპრულად დაფინანსებულ `სმკს~ ხომ საქმე გადასარევად აქვს აწყობილი _ კი ბატონო, შეიძლება მრიცხველიც ტყუოდეს, ვნახავთ, შევაკეთებთ, მაგრამ რაც დაწერა უნდა გადაიხადოთო, ხელებს მიშლის უბნის ინკასატორი. რათა, კაცო?

55

ეგრეა! რაც არ დამიხარჯავს, იმის რად უნდა გადავიხადო, მითუმეტეს თუ მრიცხველი სცოდავს. რა ვქნა, იმათა ჰკითხე. ეს _ `იმათა~ ერთი ენერგოკომპანიის კანტორა კი არ არის, სადაც სიმართლეს იპოვნი, მძიმე, ქვეყანაზე ჩამოწოლილი შავი ღრუბელის ნაწილია, ლაბირინთი, სადაც თავი თუ შერგე, სამუდამოდ დაიკარგები _ აქ მიხვდები, რა დონეზე აქვთ ჩვენი ნერვების დაწყვეტის საქმე დამხეცებული _ ადგილზე განცხადებასაც არ დაიტოვენ, რკინის ქალამანი უნდა ჩავიცვა და დედაქალაქს ეახლო. ან იქ რისთვის _ გიჟი ქალაქს მიდიოდა, რა მიჰქონდა, რა მოჰქონდა. შემოწმების შემდეგ, როცა გაირკვა, რომ მართლაც მრიცხველი სცოდავდა, ვცადე ბედი _ ახლა ინკასატორების უფროსთან მივედი. მერე იმის ზემდგომთან. გაგიგონია? რას ეძებ, რა დაგკარგვია. ხალხო, გამაგებინეთ, რა შეხება მაქვს შუშებიან ყუთში ჩაკეტილ მრიცხველთანმეთქი. _ რა ვქნათ, ეგრეა! ჩვენთვის წარმოუდგენელი ხელფასების პატრონებს, მეტი პასუხი არა აქვთ! სამაგიეროდ აქვთ თავთავისი, პერსონალური კომპიუტერები, სამუშაო დღის დამთავრებამდე თავი რომ შეიქციონ. ხომ ხედავთ, გაგიჟდა, გადაირია მრიცხველი, მოიშალა მექანიზმი, მთავრობამ ადამიანები გადაიყვანა ჭკუიდან და მრიცხველს რომ რამე დამართვოდა, გასაკვირია? _ ხმასაც ავუმაღლებ, მაგრამ აქეთ შემომიტევენ: ეგეთ თემებზე ხმადაბლა. არა. ჰო. ჰო. არა... გული რომ გაგისკდეს და ფეხი გაჭიმო, მიქელგაბრიელს დააბრალებენ. თანაც, რის გამო _ `მრიცხველმა~ დაუსტვინა! ღიმილი ხაჭოს ხინკალი მოინდომა. მადადაკარგული და პირგაუგემურებული არც ამისთვის გიჟდებოდა, მაგრამ რაღაც მაინც ხომ უნდა შეეჭამა, მომაბეზრებელი ავადმყოფობით დაღდასმული ცოტა ჯანზე რომ მოსულიყო. ცხელი, ორთქლავარდნილი ლანგარი შემოიტანეს და ოვალური ფორმის მაგიდაზე დადგეს.

56

სახე მოეჭმუხნა, ნახარშის სუნმა გააღიზიანა, მაგრამ რაღა უნდა ექნა, აქეთ-იქიდან მხარში შევუდექით, სკამთან მივიყვანეთ, დავსვით და დასიებული, რუმბივით ფეხები ძლივს შეაჩოჩა, შემალა მაგიდის ქვეშ. მათლაფა ახლოს მივუწიე. ამრეზით დახედა ცალ მხარეს ჩანაოჭებულ, შუაზე ჩაჭრილი ფოთლებივით ჩაწყობილ ხინკალს. მეუღლემ სამი ცალი რომ გადაუღო, შეჰღრინა, გეყოფაო. მაგიდაზე ჩამოდებული, დამძიმებული ხელი ჩანგალს წაატანა, ხინკალი ააკონწიალა და ძლივს მოკბიჩა. წვენი გულისპირზე ჩამოეღვარა. პირველად ვნახე მისი სიბრაზით ცრემლჩამდგარი თვალები. უმწეობამ აადუღა. _ თუ ჩემი ყურება ზიზღს არა გგვრის, შეგიძლია ჭამა, გადაიღე. მთელი შიგნეული ყელში მქონდა მობჯენილი, კრიჭა შეკრული, მაგრამ რა მექნა, გადავიღე, მოვკბიჩე და საჭმელად რომ წამექეზებინა, მის მეუღლეს ხელიც შევუქე. რაც არ უნდა მეთქვა, ავადმყოფის გულს აღარაფერი ეკარებოდა, მიზანსაცდენილი ტყვიასავით მიზუზუნებდა. მეუღლე, ფლოსტების ჩოჩიალით, სამზარეულოსკენ წავიდა. ოთახში მარტონი დავრჩით. ჩანგალი მიაგდო, აცახცახებული მარჯვენა პირზე მოისვა, დაელოდა ცოლი კარს როდის მიიხურავდა და დაღლილი თვალებით მომაჩერდა. _ ასეა, ჩემო ძმაო, მალე მოგვიწევს გამოთხოვება, ერთმანეთთან დამშვიდობება... ეს ჩვენი ბოლო ტრაპეზი იყო! რაღაცის თქმა დავაპირე. პასუხად თავი გადააქნია, არ გინდაო. შემაწუხებელი სიჩუმე ჩამოვარდა. მზე ალაპლაპებდა მაღალ ფანჯრებში ჩასმულ შუშებს. ფანჯრის წინ ჩარიგებულ ყვავილებში მორიალე, დილის თბილი, შემპარავი ქარი თავდახრილ ღერებს წამოაყელყელავებდა, წელში გამართავდა და ყვავილები ოთახში შემოიჭყიტებოდნენ ხოლმე. მერე ისევ ჩაიმალებოდნენ. მერე ისევ... ავადმყოფი უყურებდა, უყურებდა, რაღაცნაირი ენით აუწერელი გულდაწყვეტით და, ბოლოს, ფანჯრიდან მომზირალ მოუსვენარ სტუმრებს... გაუღიმა... ... პანაშვიდზე, ქარიან დღეს, ფანჯარას ვუყურებდი, მაგრამ ნაწნავის ბოლოზე გამობანტული ბაფთებივით ყვავილები აღარ ამოფრიალებულან, იდგნენ თავჩაქინდრულები, მოწყენილები. მიცვალებულს კი, ნამცვრევივით, სწორედ მაშინდელი ღიმილი შერჩენოდა.

57

ამაყობს მახსოვს, ქუჩაში მივდიოდით. ვანიკომ უცებ ხელზე ჩამომქაჩა, შემაჩერა და სერიოზულად მითხრა, მამა, მე შენით ვამაყობო(!?) პირველკლასელი შვილის ნათქვამმა გამაკვირვა, დამაბნია, ამაღელვა და მგონი გამაწითლა კიდეც. ვერ გავიგე, ასე უცებ, მოულოდნელად რა `სიამაყეობა~ აუტყდა, რამ უბიძგა ამ დითირამბის აღსავლენად და ხოტბის შესასხმელად. მივიხედ-მოვიხედე, ხომ არავინ გაიგონა-მეთქი. `ეცადე, ისეთი კაცი დადგე, ისე იცხოვრო, რომ შენითაც მხოლოდ მე კი არა, მთელმა ქვეყანამ იამაყოს!~ _ ესღა ჩავილუღლუღე და აბრეშუმივით რბილ, დამყოლ თმაზე მოვეფერე. `ნეტავი, როგორ ამაყობს, ანდა მომავალში, როცა გაიზრდება, მაშინაც თუ იამაყებს~, _ სუფთა, გულწრფელ თვალებში ჩავყურებდი, რომელთა სიკამკამეში იდუმალი, შეუცნობელი სევდის სიმიც ირხეოდა. თვალსაზრისი მართლაც, როგორც ამბობენ, ყველაფერი პოლიტიზებულია თუ, არ ვიცი რა დავარქვა. დილით, მაღაზიაში შეძენილი პურით გადმოვდივარ ქუჩაზე. მეორე მხარეს, ტროტუარზე მომავალი ყოფილი კომისარი ხელს მიწევს, მესალმება და ღიმილით მეუბნება: _ ჩვენს ასაკში სირბილი სასარგებლოა. _ ჰო, მაგრამ ძალიან არ უნდა აუჩქარო, ნება-ნება... _ რა თქმა უნდა, ვინც იჩქარა, რა მოიგო! _ არც იმან _ ვინც არ იჩქარა... _ რა კარგად თქვი... აჯობებს `ზალატაია სერედინა~ გეჭიროს, _ მოიშველია არანაკლებ მშობლიური რუსული. _ დიახ, ისეთ მანძილზე არ უნდა გაიქცე, რომ უკან ვეღარ დაბრუნდე... უფრო სწორად, საიდანაც წამოხვედი ვეღარ მიაგნო. _ მართალია! _ როგორც ძველ ოფიცრებს სჩვეოდათ, ხელში მომუჭული შავი ტყავის ხელთათმანები პირთან მიიტანა და შეთქმულივით ჩამჩურჩულა, _ ეს ჩვენი პრეზიდენტი ნამეტანი ბევრს და შორს დარბის და არა მგონია ეს სირბილი სასიკეთოდ დამთავრდეს. _ უფრო სწორად დაფრინავს. _ ჰო, დაფრინავს! _ დამეთანხმა და დამფრთხალმა მზერა იქაურობას მოავლო, არავინ გვისმენდესო. დავემშვიდობეთ ერთმანეთს და სხვადასხვა მიმართულებით წავედით.

58

მე ისევ გავრბოდი _ ბავშვები სკოლაში მიდიოდნენ და პური უნდა მიმეტანა. იმას კი კვლავ `ზალატაია სერედინა~ ეჭირა... ინდაური რაც უფრო ღრმად ეფლობა მმართველის სავარძელში, მით უფრო კარგავს ბუნებრიობას, ადამიანურ ცნობისმოყვარეობას, ღიმილიც კი, ზომიერი, ხელოვნური და ცივი, ისე მოეფინება ხოლმე სახეზე, ზედმეტი რომ არ მოუვიდეს და ასე, თანდათან, თავისი დაწესებულების ყველაზე უინტერესო ექსპონატად ყალიბდება. თვალებიდან სიხარულის, აღტაცების, გულუბრყვილო ეშმაკური სხივები ქრებიან, მათ ნაცვლად ეჭვების მრავალფეხები იბუდებენ, დროდადრო ზანტად რომ იზმორებიან და შეცდომაში გამოჭერილ თანამშრომლებს საცეცების მარწუხებში წურავენ. მოკლედ, ისეთი გახდა, მიღებაზე თავისი ძველი, თამამი, მხიარული ორეული რომ მივიდეს, უეჭველად იკითხავს: _ მაპატიეთ, ნაადრევად დაბრძენებული, გაფხორილი ინდაური აქ ბრძანდება? რა კარგად შეარქვა, უკეთესს ვერც მოვიფიქრებდი, კაბინეტში მართლაც ინდაურივით წამოყინჩულა, გადასქელებულ უკანალს ხანდახან შეათახთახებს, რათა უფრო მყარად, მოხერხებულად მოერგოს, საფუძვლიანად შეავსოს ფუნჩულა, ტყავგადაკრული სავარძელი. ვიდრე კისერწაგრძელებულს ყიპყიპი ამოხდებოდეს, თვალებს ნეტარებით ნაბავს, მერე, ღილაკს, წითელლაკიან საჩვენებელ თითს დააჭერს და მდივანს რაც შეიძლება მკაცრი სახით ჰკითხავს: _ ჯუნა, ვიდრე დავბრუნდებოდი, ხომ არავინ მიკითხა? პასუხით დაკმაყოფილებული, ღილაკიდან აღებულ თითს ისე დახედავს, თითქოს აღარ იცის რა უყოს, სად წაიღოს. მერე შუბლზე მიიდებს და მაგიდაზე იდაყვდაყრდნობილი გაირინდება, ტკბება ბედის ნაჩუქარი თანამდებობით. ტკბება და არ ახსოვს, რომ ყველა ინდაურისათვის, ბოლოს მაინც, დანა ილესება... თუმცა ვინ იცის, ეგებ იმ ბედნიერ გამონაკლისთა შორის მოხვდეს, პრეზიდენტები საახალწლოდ რომ შეიწყალებენ ხოლმე?

`ეფოხრიჯება~ _ აგერ, ახლა, მწერალთა კავშირისაკენ რომ მოვდიოდი, მაჩაბელზე, შემომხვდა დაჯღარკული პოლიკარპე, _ ასე დაიწყო, ერთხელ, თავისი გამოსვლა, კონსტანტინე გამსახურდიამ მწერალთა კავშირის სხდომათა დარბაზში. ვისაც უკვდავი (მარად!) ყვარყვარეს ავტორი არ უნახავს, ვერ შეიგრძნობს ბოლომდე `დაჯღარკულის,~ თანაც ბატონ კონსტანტინეს ხმის ინტონაციით წარმოთქმული სიტყვის გემოს, ვერ გაიგებს კაი `პარტნოის~ შეკერილი სმოკინგივით, როგორ ზუსტად

59

მოარგო დრამატურგის აღნაგობას, მიხრა-მოხრას, მის ერთთავად შეწუხებულ, ამავე დროს `გაშარჟებულ~ გამომეტყველებას. მწერალს შეეძლო მანამდე უთქმელი, თვითონ შეექმნა, სიტყვად ექცია, თავისთვის სასურველი ფორმა და შინაარსი მიეცა. სიტყვაც ემორჩილებოდა, როგორც თიხა ოსტატს... ერთგან ბრძანებს; `რაღა შორს მივდივართ, XIX საუკუნის რამდენი ავტორი ეფოხრიჯებოდა მწერლობას. ბოლოს და ბოლოს შეგვრჩა სულ რამდენიმე მწერალი: ნ. ბარათაშვილი, გ. ორბელიანი, ილია, აკაკი, ვაჟა.~ `ეფოხრიჯება~ _ წრიაპით, წერაქვით, ფრჩხილებით კლდეებს ჩაფრენილი მთამსვლელი წარმოგიდგებათ, დაუძლევლის დაძლევის სასოწარკვეთილი ჟინით შეპყრობილი ამაოდ რომ იხარჯება სიმაღლესთან ორთაბრძოლაში... მახსოვს, ტელევიზიაში, ლიტერატურულმა სტილისტებმა, მგონი ცენზორის მოვალეობაც რომ ჰქონდათ შეთავსებული, როგორც წესი იყო, ვიდრე გადაღებას დაიწყებდნენ, ჩემი სცენარი წაიკითხეს, ხელი მოაწერეს და სცენარი რომ გადმომცეს, ერთმა მათგანმა, პირწმინდად თავგადაპარსულმა, ასაკიანმა კაცმა, გვარად ღარიბაშვილმა, ზოგადად მწერლის უცნაურობის მაგალითად, ბატონი კონსტანტინე გაიხსენა. ორმოცდათექვსმეტის თბილისური გამოსვლების შემდეგ, ზვიად გამსახურდია პირველად რომ დაიჭირეს, ეს ბატონი, თურმე, მგონი მთლად უშიშროების სამსახურის შეფის მოადგილე ყოფილა. _ მეორე თუ მესამე დღეა, დარეკა ბატონმა კონსტანტინემ, _ გვიყვება აწინდელი სტილისტი, _ გვთხოვა, ჩემი ზვიადი აგიყვანიათ და იქნებ დამეხმაროთ და გამოუშვათო. უარს როგორ ვეტყოდი. ყველანაირად ვეცდებით, ბატონო კონსტანტინე-მეთქი. მართლაც, საქმე მოვაგვარე და შვილის წასაყვანად მწერალიც მობრძანდა. შევიპატიჟე კაბინეტში, დავსვი. სხვებიც შემოვიდნენ, ვის არ უნდა `მთვარის მოტაცების~ ავტორთან შეხვედრა და, ვიდრე ზვიადს მოიყვანენ, ვმასლაათობთ, ხუმრობს, რას აღარ იხსენებს, ენაწყლიანობს დიდი მწერალი. ზვიადის შემოსვლა, კარისკენ ზურგით მჯდომმა მამამ, უკან მოუხედავად იგრძნო. ველოდებით, როგორ შეხვდებიან ერთმანეთს, რას ეტყვის მშობელი, ალბათ მადლიერების სიტყვების იმედიც გვაქვს, იმის გამო რაც მოხდა... თვალდახელშუა შეიცვალა ბატონი კონსტანტინე, თითით მოიხმო თავისთან ზვიადი და სახეგამკაცრებულმა ახედა. ერთხანს დუმდა, მერე კი დაჰკრა ხელი მაგიდას: _ შვილო, ზვიად, გამაგებინე რატომ მაგდებ ასეთ უხერხულ დღეში, ამ მათხოვრებთან სამათხოვროდ საქმეს რატომ მიხდი! _ მოგვაშვირა ხელი და მოულოდნელობისაგან გავშრით, ხმა ვეღარ ამოვიღეთ...

60

ა, ასეთი უცნაურები ხართ მწერლებიო, ჩაიღიმა `სტილისტმა,~ ვითომ მხოლოდ `უცნაურობა~ იყო ბატონი კონსტანტინეს გულისწყრომის მიზეზი. გასულ საუკუნეშიც ბევრი ეფოხრიჯებოდა მწერლობას, იმდენი, მეცხრამეტეს რომ არც დასიზმრებია. ბატონმა კონსტანტინემ, ქართველი ერის სალოცავ ძეგლს ძეგლი დაუდგა _ მცხეთაში ჩასული, სვეტიცხოვლის ჩრდილოეთ კედლისკენ მივისწრაფი ხოლმე. იქ მწერლის მიერ უკვდავყოფილი, ოსტატის მარჯვენა მეგულება. შვილები პირველი სართულის ჭერდაბალი ოთახიდან რიგრიგობით გამოვიდნენ, გამოჰყვათ ხრაკიანი არაყისა და ქინძმოყრილი, კირკაჟი ლობიოს სუნი. მიიღეს სამძიმარი. თავჩაქინდრულები ჩამწკრივდნენ კედელთან, რა ვქნათ, აბა, კარგი იყო, არ დაგვმართოდა, ეს სამწუხარო ამბავი, შვილიშვილების გასახარად მაინც ეცოცხლა, მაგრამ ბედისმწერალმა ასე არ ინება... თქვენ კარგად იყავით, დიდი მადლობა, რომ მობრძანდითო... მეორე სართულზე მიდგმულ კიბეს რკინის დაჟანგული მოაჯირი მიუყვება. მოაჯირს სახურავიდან ჩამონაჟონი, დამდნარი თოვლის წვეთები ეცემა და უთვალავ ბრჭყვიალა ნამცეცად იმსხვრევა. _ ყველაფერი მე გავაკეთე! _ ხელკავით განზე გამიყვანა აბემ, თან ამრეზით გადახედა არაყით შეხალისებულ, აწეულ საყელოებში თავჩარგულ ძმებს, გახუნებული ნივრის ფოჩებივით რომ ამოსჩეჩოდათ დაუბანელ_დაუვარცხნელი თმები, _ ხო იცი, ასეთ დროს რამდენი რამეა მისახედი... ესენი კიდევ, დგანან და შემომყურებენ... კედლის გასწვრივ, გარუებულში, წყალი მიწანწკარებს და პატარა ბაღჩაში იკარგება. ნაზამთრალი, გამეჩხერებული წითელი ჭარხლის ჭიებისაგან ფოთოლდაჭმული მწკრივები არ ეპუებიან ძალაგამოლეულ ყინვებს. _ თვითონ უვლიდა, ბოსტანში ყველაფერი მოჰყავდა... ძალიან ყოჩაღად იყო და, რა ვიცი, უცებ გამოგვეცალა, არც ჩვენ გვაწვალა, არც _ თავისთავი, _ შუათანა ძმა პალტოს შიგნით ჩაფენილ ჰალსტუხს ისწორებს, _ ყველა თავისკენ იწევს... ეს ქალი გვამაგრებდა, არ გვაკარგვინებდა ერთმანეთს და, ამის შემდეგ, როგორ იქნება, აღარ ვიცი... ამათი ცოლები უკვე იმას ცდილობენ, რას გაჰკრან ხელი და გაიტანონ... მაღლა, ზალაში, გულგაწყალებული რძლებით გარშემორტყმულ ქალს, ხუთი ბიჭის დედას, ვინ იცის, თავის დროზე რამდენი შენატროდა, ახლა რომ დაპატარავებული და დალეული ელოდება, როდის დაძრავენ, ააძუგძუგებენ სოფლის მიტოვებულ, იავარქმნილ სასაფლაოზე. ჭარხლის კვალში ჩაკუნტული კნუტი საწყალობლად კნავის და გარდაცვლილის შვილებზე მეტად ბაღჩა მეცოდება, დღეის შემდეგ, მოხუცებული ქალი მწვანილის სათესლე პარკებს რიგრიგობით ხელისგულზე რომ აღარ წამოჰყრის, აღარ შეურევს გაფხვიერებულ მიწას და, მწვანე ხახვის ამობიბინებულ კვალს მოფერებით თითებს ვერ გადაუსვამს.

61

ორნი

ფანჯარაში

_ ხო ამოუყარა, ქალო, ძველი ბოღმები. ვენაცვალე გამჩენსა, ხო ამოუსხა ოფოფები... აღარც მეგონა ძველი წყენა თუ კიდევ ახსოვდა! ამ დაბდურასა, ამასა, ამდენი წელიწადია ამისი ცოლი ვარ და, ძლივს არ გავიგე ენა რო ჰქონია? მარტო ჩემთან არის მაგარი, მარტო მე და ჩემი შვილები დაგვიბრიყვა... ესენიცა რა, გერებია? თან ხო არ მომყოლიან, ამათები არ არიან, გაწყდა ამათი ქოქი... თუ რამე გვაქ, მამაჩემისგანა, იმისი სული უნდა ვლოცოთ _ ხის მასალაო, შიფერიო, ალიბასტრიო _ ერთ ყაზარმას ეყოფოდა.... საჭმელი თუ სასმელი... ბაღებია და ჩვენ არ დაგვიტოვა?.. ანაღვლე, ყველაფერს მოასხდნენ და... რას გვაყვედრიან, რასა, თითზე გადასახვევი რამე გვარგუნეს?.. .ჰოოდა, ამ უნდილმა ეგრე მოიქაჩლა თავი, ჩამოუთვალა ყველაფერი ჩემ ბოგირა მაზლსა... მამთილი ხო იცი, რა ხეკაცაც არის, გადაღრძუვდა და მაინც შხამი და დარიშხანია _ ბიძა ჰყავთ, ქალო, ერთი გაქირა და ღვთისცეცხლი, გამოცხადებული ის არის... ჰო, ჩემი მაზლი... რასაც თვითონ ლაპარაკობს, მარტო ის ესმის, შენსას არა და არა, იმის წინ თავი რო მოიკლა, ვერ იგებს, ვერა...ეს, ჩემი, ძაან ნასვამიც არა ყოფილა, სასმელს ვერ დავაბრალებ... რო მოჰყვა და სტოლს მუშტიც დასცხო, თეფშებმა ზრიალი დაიწყეს... მაინც რა გამოვიდა, გული მოვიოხეთ, ეგ იყო და ეგა, კრება დარჩა მხიარული, ოცი წლის წინ სათქმელს ეხლა რო იტყვი... მაზლის ცოლი ეგრე იჯდა, გაქვავებული, გაწუწული ჭილყვავივითა... თუნუქზე გაზაფხულის პირველი წვიმა ხმაურობს. ერთი ლაპარაკობს. მეორე მოთმინებით უსმენს, უსმენს... კონსულტაციაზე _ ექიმო, არის საშველი? _ კი, საშველი ყოველთვის არის! _ მე იმ საშველს არ ვგულისხმობ,_ ახედა ჭერს პაციენტმა. _ არც _ მე... _ უკეთესობა თუ შეიმჩნევა? _ შეიმჩნევა, ოღონდ უარესობისაკენ! _ ექიმს ეღიმება, ვითომ სერიოზულად არ მიიღო ჩემი ნათქვამიო და სწრაფად ავსებს რეცეპტის ფურცელს. გიჟი სკრის ლტოლვილთაDდასახლება. ჩიხში გაჩერებული ვაგონებივით ჩამწკრივებული, ერთფეროვანი სახლებისგან მოშორებით, ნახნავებს შორის დარჩენილ ბორცვზე ბიჭი დგას და ჩრდილოეთისკენ გაიყურება.

62

ცა მოკრიალებულია, გარკვევით ჩანს კავკასიონის ფერდებიდან მწვერვალებისაკენ აკრეფილი თოვლი და ნისლი. იქით მიმართული ბიჭის მზერა რაღაცას თუ ვიღაცას ეძებს. მითხრეს, ხშირად აი, სულ ეგრე, ძეგლივით გარინდული დგას, დგას, ვიღაცას გიჟი ეგონებაო... ბიჭის შემხედვარე, ვფიქრობ: იქნებ ვინმემ სცადოს სამშობლო წართმეულის პორტრეტის, ქანდაკების შექმნა. ნეტავ თავიანთ ცოდვილ სულებზე სულ არ ფიქრობენ მტაცებელი იმპერიების `დემოკრატი~ მამები? ლტოლვილი ჭაბუკის თვალებში არეკლილ მხოლოდ მონატრებულ მწვერვალებს კი არა, იმ ქართულ ქარს ვხედავ შუბლზე ჩამოშლილი ქოჩორის ბოლოებს რომ უძენძავს და გრუზა თმას მშობლიური ნიავის თითები ეფერება. ომი დამთავრდა, მაგრამ გრძელდება მისი თანამდევი, მძიმე ტკივილები, რომლებიც უბედური ადამიანების სულებს გამუდმებით წიწკნიან. ომი შიმშილთან ძირითადი საკვები, პურთან ერთად, ეს ორი სახეობა იყო. სხვადასხვა წონის, სხვადასხვანაირი შეფუთვის, გემოსი და ხარისხის, მოჰქონდათ და ქუჩა-ქუჩა, მანქანებით არიგებდნენ. წიწიბურა და მაკარონი, ჩემს ხსოვნაში, საბოლოდ დაუკავშირდა აგვისტოს ომს _ ერთი მეორეს მახსენებს, მეორე _ პირველს. წარმომიდგენია იმათი მდგომარეობა, ვინც გასულ საუკუნეში, ლენინგრადის ბლოკადა გამოიარა და, შიმშილით გაწამებულმა ერთხელ მაინც დააგემოვნა... ფუჰ!.. იმის წარმოდგენაც კი ძნელია, რომ შეიძლება, ალყაშემორტყმულ, ნევისპირა ქალაქში ჩარჩენილი კომპოზიტორი, გაყინულ ოთახში, კლავიშებზე, მუსიკალურ საოცრებას რომ აქანდაკებს, შუაღამისას, შიმშილით გატანჯული... ვირთხაზე ფიქრობს! შიმშილის აპოთეოზია, როცა შიმშილისაგან აგონიაში მყოფ ფილმის გმირს, ჩარლი ჩაპლინი ინდაურად ეჩვენება და დასაკლავად დასდევს. ვირთხა მაინც... უფაქიზეს სულსაც ერევა გაავებული კუჭი. აპოთეოზი შავი მელოდიისა... მაგრამ უფრო მძიმე და უარესიც არსებობს: `ტრაგედია უგმიროთ~ _ დამშეულ შვილებს მჭადი შეუსანსლა. შეადარე ახლა შოსტაკოვიჩის ტრაგედია _ ჩაძინებულს აჯანყებული სხეული თუ ვირთხას მოალანდებს. გააჩნია, ვისთვის რაა აპოთეოზი...

63

მახსოვს, იმ დღეებში, ერთი მეზობელი ჩიოდა, ამომივიდა ყელში სულ წიწიბურა და მაკარონიო. არ იცის, რომ ერთ დროს, ვიღაცას, ვირთხა ამოუვიდა ყელში. ვიღაცას _ შვილებისათვის განკუთვნილი მჭადი _ გონებაზე მოსულს, სინდისის ქენჯნამ გულ-მუცელი რომ ამოუტრიალა და ყულფი გამოანასკვინა. მერე, აპოთეოზის დაღმავალი ნაწილი _ `რაღა ჩემს ვენახში, რაღა ჩემი კარის უკან, ჩემი ბაწრით...~ როქი რიგაში, ალა კუშნირთან გამარჯვების შემდეგ, ნონა გაფრინდაშვილს შეხვედრა მოუწყეს მწერალთა კავშირში. მაშინდელმა ორთაბრძოლამ განსაკუთრებით გვანერვიულა _ ნონას, ავადმყოფობის გამო, გაუჭირდა თავის გემოზე `ებურთავებინა~ ტრადიციული მეტოქე. თუმცა მისმა თავდადებამ ბოლოს მაინც კიდევ ერთხელ და საბოლოოდ დაასამარა საბჭოთა საჭადრაკო (იგივე რუსული) ბიუროკრატიის იმედი, უკადრისი ხერხით მაინც წაეგლიჯათ ჩემპიონის ტიტული. ნონა არ იყო გამონაკლისი. თითქმის ყველა დიდმა ქართველმა სპორტსმენმა გამოსცადა იმპერიული წნეხი. თუმცა, ალა კუშნირი რომელი წმინდა სისხლის რუსი გახლდათ, ასე რომ ცდილობდნენ მის გაჩემპიონებას, მაგრამ ვინ არ იცოდა, ძაღლის თავი სადაც ემარხა _ საბჭოთა სპორტის მამამთავრებს არც კუშნირი ეხატებოდათ ძალიან გულზე, მაგრამ ოღონდ რუსეთის სახელით ეასპარეზა და ეშმაკსაც კი მხარს დაუჭერდნენ. მოკლედ, ასე იყო თუ ისე, ჭადრაკის ყველა დროის დედოფალმა, კიდევ ერთხელ დასცა ზურგზე რუსეთის `ნაქები ფალავანი.~ გამარჯვება გამარჯვებად და, ქართული ნიჭიერების ამ გაბრწყინებას კიდევ სხვა ფასი ედო `ჩუმი ნატვრით~ მეოცნებე ქართველთათვის... მახსოვს, დიდი ზარზეიმით მოაბრძანეს ქალბატონი ნონა მაჩაბლის ცამეტში, ხალხით სავსე სხდომათა დარბაზში შემოუძღვნენ მწერალთა კავშირის მესვეურები და შეხვედრა დაიწყო. გამოდიან მწერლები, ესალმებიან, ეფერებიან, ლექსებს უკითხავენ, ადარებენ დიდ ქართველ ქალებს. გამობრძანდა ბატონი ლევანი. გოთუა! სათნო, წლობით ნატანჯი, მაგრამ ვერგატეხილი ვაჟკაცი, მართალი ქართული სულისა და წიგნების პატრონი. ჩვენაო, ბრძანა ბატონმა ლევანმა, მიუხედავად ასაკობრივი სხვაობისა, მეგობრები გახლავართო. ამ მეგობრობის გამო, ხანდახან გავკადნიერდები და ჭადრაკის დაფასთან შევერკინებით ხოლმეო.

64

შევუდგებით თამაშს და სადღაა ჩემი მეგობარი _ უნდა გითხრათ, რომ ამ სალაღობო, გასართობ შეხვედრებსაც, ნონა, საბრძოლველად შემართული ამორძალივით ატარებს. თავიდანვე შემომწირავს ფიგურას და მერე იწყება რაც იწყება, თქვენ წარმოიდგინეთ, შეიკრავს კოპებს და მეც კი არაფერს არ მითმობსო. `არაფერს არ მითმობსო!~ _ თითქოს ნაწყენმა, გაბუტულმა ბავშვმა დაიჩივლა ჩვენს წინაშე. დარბაზში სიცილი ატყდა, ვიღაცებმა სთხოვეს მსოფლიო ჩემპიონს, რა მოხდება, ერთი პარტია მოაგებინეთ, ან ყაიმით მაინც დაამთავრებინეთ ბატონ ლევანსო, მაგრამ ნონა რის ნონა იქნებოდა ამ თხოვნას რომ დათანხმებოდა _ თქვენთვის თუ გართობაა ჭადრაკი, ჩემთვის სიცოცხლის აზრიაო. ბატონი ლევანიც ხუმრობდა, თორემ ორივემ მშვენივრად იცოდა, ქარიშხლები, განსაკუთრებით, მწვერვალებზე რომ მძლავრობენ, იქ დათმობითა და შეღავათებით ვერც ახვალ და ფეხსაც ვერ მოიკიდებ. ნონას პატივისცემა, მეგობრობა, ალბათ, იმაში გამოიხატებოდა, რომ თავიდანვე ფიგურას ჩუქნიდა. აკი ვთქვი, საჭადრაკო ბიუროკრატია კბილების კაწკაწით კვალში უდგა, როდის წაიფორხილებდა... იმათი მუცლის გვრემა თუ გასაგებია რითიც იყო ნაკარნახევი, გაუგებარი იყო ვაი გულშემატკივრის დამოკიდებულება: როდესაც ნანა ალექსანდრია, იმდროინდელ ქალთა საჭადრაკო სამყაროს `მეორე ნომერი~ კიდევ ერთხელ დაამარცხა, იქვე გამოუჩნდნენ კრიტიკოსები, რა მოხდებოდა, დაეთმო, სამაგიეროდ ორი მსოფლიო ჩემპიონი გვეყოლებოდაო. აი, ასეთი ხალხი ვართ, დამარცხებულებზე არანაკლებად გამარჯვებულთა `გასამართლებაც~ გვიყვარს და ხელგვეწიფება. უახლოესმა ათწლეულებმა ამის არაერთი, სამწუხარო მაგალითით გაამდიდრეს ჩვენი `უცოდველი~ ისტორია, რაც ჩვენს ეროვნულ ცნობიერებასა და ქვეყნის პოლიტიკურ მომავალზე მძიმედ აისახა. ჰოდა ახლაც _ დაეთმო, რა მოხდებოდაო. ნონას ვინ რა დაუთმო? რამდენიმე წლის წინ, ოლიმპიადაზე გამარჯვების შემდეგ, პრეზიდენტის სასახლეში, ქალთა გუნდთან ერთად, ჩვენი ქვეყნის საჭადრაკო ელიტაც მიიწვიეს. მათ შორის არ გახლდათ ქალბატონი ნონა! რატომ? ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა მხოლოდ ამ სამარცხვინო ფაქტის მომფიქრებელ, ნაღრძობ ტვინს შეუძლია. სავარაუდოდ კი მიზეზი პოლიტიკური მრწამსის სხვადასხვაობა გახლდათ. ნონასგან გუნდრუკის მკმეველი ვერ გამოადნეს. ადამიანთა დამონების დიდოსტატებმა ჯავრი იყარეს _ საზეიმო შეხვედრაზე არ მიიპატიჟეს!

65

სასაცილო იქნებოდა სატირალიც რომ არ იყოს _ ქალთა ჭადრაკის ყველა დროის ლეგენდა შენს სულმოკლეობას როგორ უნდა ანაცვალო. ანდა კალთებიც რომ დაეხიათ, თვითონ კი მივიდოდა? `არ მითმობსო,~ _ ალბათ ჯავრობდა სასახლის გულღრძო მამასახლისი. ნონა გაფრინდაშვილი, თავის უსაყვარლეს მწერალს და მეგობარს არ უთმობდა და... სამწუხაროდ, ნონას მშობელი ერი გვიან მიხვდა: როქი დროულად უნდა გააკეთო! ამის ნაცვლად დავუთმეთ და დავუთმეთ! დავუთმეთ და, აჰა!.. წარდგენა ცივი სახე, უფრო ცივი თვალები და გაყინული, რობოტის ხმა: `გაიცანით, ჩვენი ოფის-მენეჯერი!~ `ოფის-მენეჯერი!~ _ თითქოს სხეულზე ასხმული რკინა შეაჟღრიალა. ჟრუანტელი, რომელმაც მთელ ტანში დამიარა, არ იყო აღტაცებით მოგვრილი. დაახლოებით ის ემოცია ჰქონდა, ფილმებში ქუსლზე მიტყაპუნებით რომ წარუდგებოდნენ ხოლმე: `ობერშტურმბანფიურერი...~ ესეც ასე: `ოფის-მენეჯერი...~ საიდან სადაო... არ ვიცი... თუმცა რა გასაკვირია, ჩვენს ირგვლივ ხომ, ბევრ რამეს, მხოლოდ სახელები ეცვლება, შინაარსი და სულისკვეთება, შორეული თუ ახლო წარსულიდან, კარგად ნაცნობია... ადამიანი, რომელმაც თავისი თანამოძმის სისხლი იგემა, პირველი ძმისმკვლელის ცოდვით აიცრა... ეს ცოდვა ტრიალებს და რა ფორმით გამოვლინდება, რაღა მნიშვნელობა აქვს, შედეგი ხომ იმ პირველის იდენტურია. ასე, რომ: `ოფის-მენეჯერი!..~ აკლია მხოლოდ ქუსლის ქუსლზე ტკაცუნი და... ლოგინი უკვე რომ აცივდება, გარეთ რომ წვიმს, ზანტად, უხალისოდ, თითქოს თავად წვიმასაც ეზარება თავის თავი... გვიანი შემოდგომის მუქი, ყომრალი ღრუბლებით გაჭექილ ცაზე, ვარსკვლავის ნამცეციც რომ აღარ ბრწყინავს, ოთახის სითბოს, თანდათან, ნოტიო სიგრილე რომ ერევა და ლოგინში შესაწოლად ეშურები...

66

ტანსაცმლის გახდამდე ბალიშს რომ ააფუმფულებ, ზეწარს ხელს გადაჰკრავ, გადასწორებ, უფრო სწორად, სიცივეს წყალივით გადაშხვეპავ, მერე თბილ მატყლის საბანს გაასწორებ, ბოლოებს ამოუკეცავ, ბალიშთან კიდეს გადაუწევ და, როგორც ბუნაგს დათვი, ლოგინს `გამოსაზამთრებლად~ რომ გაამზადებ... მერამდენე წელიწადია, სახსრებში მოფუტკნული, ჭრიალა ხის საწოლი შენი ყველაზე დიდი მესაიდუმლეა _ შენს სხეულს მორგებული, დაღლილ კიდურებს გიმშვიდებს, შენს ბორგვას, ამაფორიაქებელი სიზმრებით გატანჯულ უძილო ღამეებს იტანს, დიდსულოვნად გითმენს, ასე ობოლივით მარტოსულს ქვეშაგებში ჩაგათბუნებს და, აცრემლებულს ზოგჯერ გიყვავებს კიდეც... პატარებს ჰგონიათ, რომ მხოლოდ თვითონ უჩუყდებათ გული. აბა, ერთი შენს ლოგინს ჰკითხონ... კეთილი გული კატუშამ, მაგიდაზე შუაზე გადატეხილი შოთი, თხელი, გაბზარული ყველის თეფში (ყველიც თხლად და ძუნწად დაჭრილი) დადო და წინსაფარს მოფარებული, ხრაკისაგან შეყვითლებული არაყის ნახევარლიტრიანი შემოდგა _ ისიც დანაკლულებული, რა თქმა უნდა. მერე, როგორც იცოდა ხოლმე, ოთახის ჩუსტების ჩოჩიალით კარადასთან მივიდა, ორი სირჩა გამოიღო, პაპაჩემსა და სტუმარს დაუდგა და დააყოლა: _ აჰა, მიირთვით, ნათქვამია, ყველი, პური და კეთილი გულიო... _ მარტო ეგა, ხახვის თავი ან ნივრის ფოჩიც არაო? _ პაპაჩემმა. _ ან სიმჟავით შემაჭრებული მწიფე პამიდვრის მწნილი, შენ რომ იცი, დეიდაჩემო, ისეთიო? _ ახლა სტუმარმა. _ არაო... _ ხელები გაუტატანა ბებიაჩემმა. სტუმარმა პაპაჩემს აღარ აცალა, თვითონ ჩამოაწანწკარა არაყი. _ კაწინკა, რას გეტყვი, იცი, მოდი ეგ შენი კეთილი გული უკან წაიღე და რაიმე ხეირიანი მოაყოლე. _ კეთილ გულზე ხეირიანი რაღა უნდა მოვაყოლო! _ იცი, შენ, რაც უნდა მოაყოლო! _ ახლა უკვე სერიოზულად თვალები გადაუტრიალა პაპაჩემმა, _ რაც შენ გიცნობ, უხეირო ოფიციანტივით `კეთილი გული~ მოგაქ და მოგაქ... ვეღარ გაიგე, რომ აღარავის უნდა? კატუშამ რაღაცის თქმა დააპირა, მაგრამ თანამეცხედრემ თითიც რომ დაუკრა მაგიდაზე, ტუსტუსით წავიდა სამზარეულოსკენ. _ ეე, იჩხუბეთ-მეთქი, მაგიტომ კი არ მითქვამს, _ ვითომ შეიცხადა სტუმარმა, _ აბა, ერთი სახარება!.. _ გადაჰკრა და, პაპაჩემი რომ ესიამოვნებინა, კარგი გამოსულა, კარგიო, პირი ნამეტანი მომუწა... ტახტზე მიწოლილი, გაცრეცილ, თხელყდიან წიგნში არსენას ლექსს ვკითხულობ, მეხალისება რომ გავიწაფე და ასოებს ენის ბორძიკით აღარ მივყვები... ~მე დღეს ღვინოს როგორ დავლევ, წითელი პარასკევია...~ 67

_ ვაა, ვინ იყო ეგეთი, წითელ ღვინოზე უარს რომ ამბობდა? _ უკვირს სტუმარს. _ წითელი ღვინო კი არა, წითელი პარასკევიო! _ ჰო, როგორც არის! _ ვინ და, გიორგი კუჭატნელი! _ ერთი უყურე! _ მეორე სახარებაც მისცხო და თეფშზე დარჩენილ ყველის ერთადერთ ნაჭერს მოწყენილმა დახედა. პაპაჩემმა კატუშას შემქმნელ-დამბადებელი უხსენა, გავიდა და მალე ნახევარი წველა ყველი და შოთები შემოიტანა. გაჯიუტდა არსენა, უნაგირის კეხს დარდიმანდულად, ყუით გადაუკრა ხმალი და ხელში ვადაღა შერჩა. ამაოდ შეაცეცა მილიციელ კუჭატნელს დამთმობი, იმედიანი თვალები, უიარაღოს როგორ გამიმეტებსო. გაიმეტა. არ აღმოაჩნდა კეთილი გული, ამოიღო და დაჰკრა კიდეც, ჩამოაცალა მხარი. `ვაი, დედიჩემის დღესა...~ ფურცელზე სისხლი შედედდა და თვალები მომიწყლიანდა, შავ-თეთრ ნახატზე თავი ჩაჰკიდა გზებზე სუფრის გადამშლელმა არსენამ. `ჩემი შვიდასი თუმანი...~ ნეტა ის კასპის დიდი კლდე სადღაა?~ კატუშამ ტაფით ხახვსა და ლორში აშიშხინებული ერბო-კვერცხი შემოიტანა, თავსახური ახადა და ფარივით ამოზიდულმა ერბო-კვერცხმა ნელ-ნელა ამოიფშვინა. _ ეგრე, რაა... მაგარი ხარ, მაგარი, დეიდაჩემო... ოღონდ თუ მოინდომე!.. აჰა, არ ვიყავი მართალი, ამას კეთილი გული შეედრება? _ ენად გაიკრიფა სტუმარი. `ვაჰ, ბიჭო არსენ, კუჭატნელმა როგორ გაჯობა, `წითელ პარასკევს~ ჭიქა რა ეშმაკმა აგაწევინა...~ _ კეთილი გულიო, კაცო, კეთილი გულიო! _ სტუმარმა ჰაერში შეათამაშა ჩანგალს წამოგებული, ლორის დაბრაწული ნაჭერი და ღონიერ ყბებში მოიქცია. გოდორი მთელი სიცოცხლე თავის ჩია ტანს უჩიოდა. რა მოხდებოდა, დალოცვილო ღმერთო, ერთი მტკაველიც გამოგემეტებინა, ვახტანგ გორგასლის ხმლის სიგრძე მაინც აღარ უნდა იყვეს კაციო? _ შეჰბედავდა ხოლმე საყვედურს გამჩენს. არ ვიცი, გორგასალის ხმალს რად ეტოლებოდა, ანდა პატარა კახის ხმალზე რატომ არაფერს ამბობდა, ეცოტავებოდა თუ ეპატარავებოდა, ვერ გეტყვით. პატარა იყო და ყველას იმის კინკრიხოზე ხელის წამორტყმა ესურვილებოდა, ეიოლებოდა. მოიზარდა, ჯაგარა მკერდსა და წვერ-ულვაშს თუ არ ჩავთვლით, ბევრი არაფერი შემატებია, ერთი ეგ იყო, გან-გან წავიდა, დაკაკულ მოკლე ფეხებზე ამოსული მხარ-ბეჭი, სკვერში დადგმული ბიუსტივით დაჰქონდა.

68

ხომ ასე დაჩაგრა უფალმა, სამაგიეროდ თავი მისცა სპილენძის თუნგის ქვაბივით, დიდრონი თვალებით, მსხვილი, ჩახვეული წარბებითა და კოკობი ულვაშებით. შემთვრალი, სუფრის კიდეზე, ლოყის ქვეშ ამოდებულ ნებებზე რომ ჩამოდებდა და საძილედ მოფლაშული ტუჩები დაებუშტებოდა, იტყოდნენ ხოლმე, აფსუს, ბიჭო, კრწანისის ველზე, ეს თავი, ცალკე, ტანის გარეშე რომ ენახათ, არ იტყოდნენ, რა ვაჟკაცი დაღუპულა, ვენაცვალეთ შენს გამზრდელ ძუძუებსაო. ერეკლეს ხმალს ვერ გააგონებდით-მეთქი, გინდა თუ არა, გორგასალის მახვილიო, ღმერთო, რა მოხდებოდა, იმხელა რატომ არ მომყარეო. თუნდაც ვადამდე რომ შესწვდომოდა, ამაზეც თანახმა იქნებოდა... რაღას იზამდა, რაც იყო, ეგ იყო _ არ უხდებოდა, ვერ მოდიოდა თავი ტანთან და, პირიქით, ტანი თავთან, მაგრამ ტკბილმწარე სიცოცხლეზე უარი ვის უთქვამს და, ესეც დაწვრილშვილებული მილევდა თავის წუთისოფელს... ამ ზამთრისპირზე, ნაფუძრებიდან გოდრით გვიან მოტაროვებული სიმინდი მოჰქონდა. იფანის წნელით მკვრივად შეკრული, თავის მხრებზე განიერი გოდორი, ზურგიდან თითქმის მთლიანად ფარავდა. თოვამ მოუხშირა. რამდენიმე მეტრში აღარაფერი ჩანდა. როგორც ივარაუდა, ფერმებს მოუახლოვდა, რომ შორიახლო რაღაც გაილანდა, ერთი, მეორე, მესამე... ნახევარწრეზე მოდიოდნენ, მისკენ კისერმოღრეცილები და ნაბიჯშენელებულები, თითქოს გაოცებულები, ეს უცნაური არსება ვინ არის, ვინ მობობღავსო. `მგლები,~ _ გაუელვა თავში და ხერხემალზე ჩაურბინა სიმწრის მწარე ოფლმა. ვიდრე მიიხედ-მოიხედა, სოფლისკენ მიმავალი გზა მოუჭრეს და შემობრუნდნენ. მგლების ხროვას წითელი ძახილის ნიშანივითY დაეკიდა ნერწყვმომდგარი ენა. კიდევ უფრო დაპატარავებულმა, იღლიებში თოკებით ამოდებული გოდორი, ეგრევე ზედ გადმოიმხო. ხივილით წამოსული ტარო თეთრ თოვლზე ყვითლად შეგუბდა. მგლები რომ მოცვივდნენ, დაწნულის ნაჩვრეტებიდან აცეცებდა დამფრთხალ თვალებს. ასეთი შემთხვევა ხანდაზმულ მგლებსაც კი არ ახსოვდათ, ამიტომ ვერ მოიფიქრეს რა უნდა მოემოქმედათ. სამსხვერპლოს სუნით გაღიზიანებულები ცდილობდნენ გოდორი გადაებრუნებინათ ან წნელები დაეღრღნათ, მაგრამ ეს არც ისე იოლი იყო. მერე ძირის გამოთხრა დაიწყეს. წინა ფეხებით დაუწყეს ფხოჭნა წაყინულ თოვლს. მგლები აყმუვლდნენ, ალბათ საშველად სხვებსაც უხმობდნენ და არ ეტყობოდათ, რომ ალყის მოხსნას აპირებდნენ. უცებ გოდორი დაიძრა, გახოხდა თოვლზე. მგლები მიჰყვნენ, უფრო თამამად მიეძალნენ, მაგრამ გოდორმა ისეთი ხმა ამოუშვა, რომ ადგილზე გაშეშდნენ... * ფერმას მიშენებული საყარაულოდან გამოსულმა მწყემსმა ისევ შეაღო კარი და შიგნით მყოფებს შესძახა: _ გამოიხედეთ, კაცო, რა ხდება, მინდორზე გოდორი დადის და იყეფება...

69

ძახილზე ფერმის ძაღლებიც გაეტივნენ მოსიარულე გოდორს. თოფის ხმაზე მგლები დაფრთხნენ. გოდორი რომ ახადეს, იჯდა სიცივითა და შიშით აცახცახებული და გულ-მკერდს გამეტებით იმჯიღავდა: _ მადლობა, უფალო, რას გერჩოდი, ჩემზე ჭკვიანი ყოფილხარ... ჩემზე ჭკვიანი! გორგასალის ხმალი აღარ უხსენებია, არც ავად, არც კარგად. რა თქმა უნდა, აღარც მომავალში ახსენებდა.

დემნა ბოლოს რუსთაველზე შევხვდი _ ერთ თბილსა და მზიან დღეს, ჯერ კაფეში, მერე გარეთ. ერთ მკლავზე პლაშჩი ჰქონდა გადაკიდული, მეორეთი _ მეუღლე, ქალბატონი თამარი მოჰყავდა ხელკავით. ხელკავსაც ვერ დაარქმევდი, უფრო თავად ეყრდნობოდა, რბილად მოაცურებდა ფეხს ტროტუარზე, ბებრულად მოაჩუჩუნებდა უქუსლო ფეხსაცმელს და სქელლინზიანი სათვალიდან ჩვეული ინტერესით აკვირდებოდა გამვლელებს. ქვიშხეთის მწერალთა სახლის ზემოთა ფანჩატური უყვარდა, _ მის კოტეჯთან უფრო ახლოს იყო და, იმიტომ. ფანჩატურამდე პატარა აღმართი ჰქონდა ამოსავლელი, იქაც, უფრო ხშირად, მეუღლის თანხლებით ამობრძანდებოდა, ძელსკამზე დაბრძანდებოდა, ხელჯოხს ჩამოაყრდნობდა ერთმანეთზე დაფარებულ ხელის მტევნებს და ხანდახან მკვახედაც შეუძახებდა ხეებს შესეულ, ჩიტებივით შეფრენილ ბავშვებს, ჩამოდით დაბლაო და თავის მაგიურ ჯოხსაც მუქარით დააბაკუნებდა. ბატონი დემნას მუქარას ბავშვები უფრთხოდნენ და ემორჩილებოდნენ. ერთხელ, ჩემი უფროსი ბიჭი გაბუსხული ჩამოვიდა მწერალთა სახლის ქვემო კორპუსში. რა დაგემართა-მეთქი, ვკითხე. ბაბუა დემნამ ხიდან ჩამომაგდოვო. _ ხეზე რა გინდოდა, კარგი უქნია! _ ცუდი კაცია... ცოტა ხანში, გავიხედოთ და, იმ არც თუ იოლ დაღმართზე, ბატონი დემნა მოჩანჩალებს. რა გნებავთ, ვის ეძებთ-მეთქი. ვის და შენ გეძებო, მომაცეცა თვალები, კაცო, შენი ბიჭი ჩამოვიყვანე ხიდან, რამე არ მოიწიო-მეთქი, და ხომ არ გამიბრაზდაო. _ არ გეწყინოს ბაბუ, _ გადაუსვა ჩემ შვილს თავზე ხელი და ისევ უკან წაჩანჩალდა. გამიკვირდა, ჯერ ერთი, როგორ იცნო ცუდადმხედველმა ბატონმა დემნამ, იმდენ ბავშვებში, ჩემი ბიჭი და მეორეც _ არ იყო რბილი, გულჩვილი, მობოდიშე კაცი, ვერ ვიხსენებ სხვა დროს, ვინმესთან ასეთი სითბო გამოემჟღავნებინოს.

70

თამაშობდა ნარდს, თუ კამათელს წერტილები მკვეთრად არ ეტყობოდა, შეწყობილად ვკარნახობდით, საუბრობდა ლიტერატურაზე, იხსენებდა, მოსაგონარი კი ცოტა არ ჰქონდა. ერთხელ, განსაკუთრებული სიყვარულით ჩაუღრმავდა რომელიღაც სიტყვის თავისებურებას, აზრის გამოხატვის ფენომენალურობას და გულისტკივილით დასძინა, შევცდი, ჩემგან ურიგო ლინგვისტი არ დადგებოდაო. ჯემალ ქარჩხაძემ, როგორ გეკადრებათ, ბატონო დემნა, რაც თქვენ შესძინეთ ქართულ ლიტერატურას, ბევრი ვერ დაიტრაბახებს, მარტო `ბათა-ქექია~ რად ღირს, ანდა... არაო... შეიძლება, მაგრამ მაინც მგონია, ის უფრო იყო ჩემი საქმეო _ შეაწყვეტინა. ახლა რომ ვუკვირდები, მართლაც სიამოვნებდა, ტკბებოდა ქართულ სიტყვაზე მსჯელობით და ეს ტკბობა მთლიანად აისახებოდა მის ხმასა და სახეზე. აღიარებულ მწერალს აუხდენელი ოცნებისაკენ გაურბოდა თვალი. მახსოვს, ქვიშხეთში, ბათუმელი მწერალი იაკობ მელიაც ისვენებდა ხოლმე, ოჯახით. მივდივარ, ერთხელ, ბატონ დემნასთან ერთად, მწერალთა სახლის კლუბისკენ, ტელევიზორის საყურებლად და შემოგვხვდა იაკობ მელიას ნავახშმევი ოჯახი. ხომ ძალიან ცუდად ხედავდა, მაგრამ თითქოს ყნოსვით გრძნობდა ვინ ვინ იყო _ იმ ბინდბუნდში დააკვირდა მომავლებს, ხელი შუბლზე მოიჩრდილა, ვითომ მზე უშლიდა მათ დანახვას და შესძახა: _ გამარჯობათ, მელიებო! ბოლოს რუსთაველზე ვნახე-მეთქი. მაშინდელ რესტორან `თბილისის~ კაფეში კარგი `ბიფშტექსი~ მზადდებოდა. იქ, მეუღლესთან ერთად სადილობდა. გვერდით სკამის საზურგეზე `პლაშჩი~ ჰქონდა გადაკიდული. ოფიციანტს უხმო. ბატონმა დემნამ რაღაც უთხრა და მალე, სირჩით, კონიაკი მოართვეს. დაგემოვნებით, ნელ-ნელა დალია. ცოტა ხანში ახლა პროსპექტზე შევხვდი. მოდიოდა ქალბატონ თამართან ერთად... თბილისს რამდენი განუყრელი წყვილი ახსოვს... თუმცა, რა ვიცი, ისე შეიცვალა თბილისი, რომ ახსოვს კი? არაო, არაო, მაინც ლინგვისტობაო. ჩვენ ბებრულ ახირებად ჩავუთვალეთ. ნოშრე აბა, ვინ იცის, ერთმანეთს რაზე შეუხირდნენ, თანაც სალოცავში, ნათლისმცემლობა დღეს. დიდი მუხის ქვეშ გაშლილ სუფრასთან შეჰყვნენ, შეჯავახდნენ, თანდათან ხმასაც აუწიეს და, ჩვენამდე ამბავი რომ მოვიდა, სალოცავში ნოშრე ჩხუბობსო, გამოვცვივდით პაპაჩემის სახლეულობა, მე და ძალუაჩემი და ეს ჩვენი ნოშრეც დავინახეთ _ მოდის

71

ზემოდან. მოდის კი არა, მოაქვს გნიასით ქვეყნიერება და გვერდზე გადავარცხნილი, გაფშეკილი ქოჩრის ქვემოდან გადმოჩქეფილი სისხლი ყელში ჩასდის. დაიკრა ძალუაჩემმა მუხლისთავებზე ხელები, გავარდა მეუღლისაკენ, მაგრამ თანამეცხედრემ ახლოს არ მიუშვა _ არ მომწმინდო, ეს სისხლი ყორეს ბიჭის სისხლით უნდა მოიბანოსო. იქვე გაირკვა, რომ ყორეს ბიჭი, როცა მიხვდა მკლავით ვერაფერს გახდებოდა, ვითომ დაუთმო, გაერიდა ნოშრეს, წავიდა, გაეცალა იქაურობას და გასასვლელთან მისულმა უცებ მთელი ძალით გამოუზუზუნა ბატის კვერცხივით დაჭორფლილი რიყის ქვა. საფეთქელს ზემოდან სისხლმა რომ იფეთქა, აირივნენ მოქეიფეები, აქეთ ეცნენ, იქით ეცნენ, მაგრამ მსროლელს ვიღა დაიჭერდა. არა და არაო, ყორეს ბიჭის სისხლითაო... ქათმისა არ ივარგებს? ეხლავე თავს წავაცლი აიმ ყელტიტველას და იმის სისხლით მოგბანო, გაეხუმრა პაპაჩემი, როცა ნახა გატეხილ თავს სხვამხრივ საშიში არაფერი სჭირდა. დამცინით კიდეც? ჩემდათავად აქ გამჩერებლის დედაო, იწყინა ნოშრემ, გამოვარდა და, რა გვექნა, მე და ძალუაჩემიც ავედევნეთ, მარტო ხომ არ გამოვუშვებდით. მოვასწარით _ ძველი მიტკლის ნაგლეჯიც გამოვიყოლეთ, ეგებ გზაში თავი მაინც გავუკრათო. ჯერ კიდევ იუარა, მაგრამ გზა და გზა, სისხლის სუნით გაღიზიანებულმა ბუზმა და ბუზანკალმა ნამეტანი რომ შეაწუხეს, იკადრა, ძალუაჩემმა ორფად გადაკეცილი მიტკალი შემოუჭირა და კეფასთან გაუნასკვა. მოვყვებით იმ გზას დილაადრიან რომ მოგვიყვანა პაპაჩემთან და უკან ისევ ის სოფლები არ უნდა გავიაროთ? ის ადამიანები არ უნდა შეგვხვდნენ, აქეთობას რომ მივესალმეთ და მოგვესალმნენ,ზოგი უცნობი, ზოგიც ნაცნობი? გზა და გზა, ზეწარის ნაგლეჯით თავწაკრული ნოშრე, ფადიშაჰივით რომ მიგვიძღვის, შეხედავენ და უკვირთ, ბიჭო, აქედან მთელი გაგიშვით და რა დაგემართა, კროლა კაკალი ხომ არ დაგეცა თავშიო. კროლა კი არა, დაიხსომეთ ეს ნათლისმცემლობა დღე, ყორეს ბიჭს ჯიგარი უნდა ამოვუღოო, დედასაც უხსენებს, გვარსაც, ჯილაგსაც და ჩამომავლობასაც, შესაფერის კონტექსტში, თანაც, რა თქმა უნდა, ხმამაღლა. აიფარებს შეწუხებული ძალუაჩემი ყურებზე ხელებს, სირცხვილია ამ ხალხის, კაცოო, მაგრამ რომელი ხელისგულები დაიჭერს ამ მჭექარე ხმას, გინდა რკინა-ბეტონით ამოლესე, ცხრა მთას იქით ეყურებათ ნოშრეს მკერდზე დარტყმული მუშტის ბრაგუნი. ზოგჯერ გახსნის ტკაცუნით იღლიაში ამოდებულ, ნიშნობისდროინდელ შავ `ლედიკურს~ ძალუაჩემი, ამოიღებს ცხვირსახოცს, სისხლმა გამოჟონა, სახეზე ჩამოგდის და მოიწმინდეო, მიაწვდის, მაგრამ თანამეცხედრე ისე გამწყრალი შემოუბრუნდება, ეგრე შემოუღრენს, ძალუაჩემი უხერხულობს, ხომ არავინ გვისმენსო. მოგვისმენენ, მაშ რას იზამენ. ღობეებს იქით თუ ღობეებს აქეთ გამოშლილია, შრომობს ან მიდი-მოდის ხალხი.

72

ამათ გაიგონ, ჯანდაბას, აი, ოლა რომ შეხედავს გასისხლიანებულ შვილს, რას იზამს, რას მოიმოქმედებს, იმას ვინ დაიჭერს, თორემ ამას რაღაც ეშველება... აკი, დილას, ვიდრე წამოვიდოდით, გააფრთხილა კიდეც, წყნარად მიდი და მოდი, შარს არაფერს წაეკიდოვო. გააფრთხილა, მაგრამ რა გამოვიდა? დილით, მეჯვრისხევამდე, დამგზავრებულმა მანქანამ გადმოგვიყვანა, იქიდან ფეხით დავადექით, ახალუბანი, აძვი, ქვეში... ყოჩაღად ვიარეთ, პაპაჩემი სახაშლამე ხორცს ქაფავდა, თავი რომ დავუკარით... რა ეტაკათ, ყორეს ბიჭთან ძმაკაცობდა და რა ცეცხლი წაეკიდათო, უკვირდა ძალუაჩემს... გავიდა დრო, დღეობას და რთვლობას ისევ იმ გზით, ისევ იმ სოფლების გავლით მივდი-მოვდიოდით პაპაჩემთან, მაგრამ ყორეს ბიჭისთვის თვალი აღარ მომიკრავს, ჩემთვის და ჩვენთვის დაიკარგა, თორემ ისე, ალბათ, რა უჭირდა, ხო არ გადაჰყვებოდა ბიძაჩემის გატეხილ თავს. ან როგორ დაგვენახვებოდა, ისეთი მუქარა შეუთვალა ბებიაჩემმა. ამსრულებელი იყო და ამიტომ დაფრთხა... დარჩა ლეგენდად, ჩემს ხსოვნაში, საგმირო შარავანდედით შემოსილი ყორეს ბიჭი. ამას იმანაც შეუწყო ხელი, რომ ხშირად, როდესაც რამეს გახსენება უნდოდათ, მაშინვე ამ შემთხვევას მოიგონებდნენ ხოლმე, ან ამის წინა წელს, ან ამის შემდგომო, ხელგასახმობმა ყორეს ბიჭმა ქვა რო სდრუზა ნოშრესაო... მოკლედ, მეხსიერების დედაბოძად იქცა და, თუ რაიმეს უტყუარობის დასტური გვინდოდა, მაშინვე ნოშრეს თავის გატეხის თარიღს დავიმოწმებდით... ბიძაჩემი როცა გარდაიცვალა, ჭირის სუფრიდან ხალხი რომ აიშალა, ჭიშკართან მდგომმა ძალუაჩემმა თავისთან მიმიხმო. მივედი. მიყურებს და დაღლილ სახეზე ძლივსშესამჩნევი ღიმილი უკრთის. ამას თუ იცნობო, მკითხა დაბალ, ბეღურასავით მხრებში კისერჩაძვრენილ, შეჭაღარავებულ კაცზე, ფართე, `ხინკალა~ ბუკლეს ქუდს დამნაშავესავით ხელებში რომ ჭმუჭნიდა. შევათვალიერე, იმანაც ამომხედა, გულაჩუყებული, შემთვრალი კაცის თვალებით. _ გახსოვს ბიძაშენს თავი რომ გაუტეხეს? _ მეკითხება ძალუაჩემი. რა დამავიწყებს-მეთქი. აი, ეს გახლავს ის ყორეს ბიჭიო. გაკვირვებულმა და სახტად დარჩენილმა ავათვალ-ჩავათვალიერე, ეს არის ის მითიური გმირი-მეთქი? მაგარი იყო, მაგარი, მკლავში მე იმის მომრევი არ ვიყავი და რა მექნაო, იმართლა თავი და ის გაწვრილებული კისერი, იმ გამხდარ მხრებში კიდევ უფრო ჩაუძვრა, ჩაუვარდა. ლეგენდიდან ნამცეციც აღარ დარჩა და გული დამწყდა. რატომ, ვის ველოდი, ცხრა ციხის ამღებს თუ ამბრაზურაზე გადაფარებულ ვაჟკაცს, ვერ გეტყვით.

73

ყორეს ბიჭი გამოგვეთხოვა, მიმავალ ხალხში გაერია, ერთი-ორჯერ `ხინკალა~ ქუდსღა მოვკარი თვალი და მალე ვეღარ დავინახე, გაქრა.

ჩეჩმა ეზოს შემორიგებული კოტეჯებისაგან მოშორებით, ეკალბარდებითა და ნაგვით ამოვსებულ ხევზეა გადაყუდებული. ღარიანი შიფერი, აბეზარი, მთვრალი მოცეკვავის ქუდივით გვერდზე მოჰქცევია და ხეირიანად ვერც სიცხეს იჭერს და ვერც წვიმას. _ ნეტა აქაურობას პატრონი არა ჰყავს? _ ჩავილაპარაკე და ჩეჩმიდან ხვანჯარის სწორებით ვიღაც გამოძვრა. _ მე ვარ პატრონი, ვახტო ცუცნიაური! _ თვალით გამზომა, დოინჯშემოყრილი მომაჩერდა, _ რაშია საქმე, რამე არ მოგწონს? _ დიდებული ბუნებაა! _ ჰო, _ დამეთანხმა უხალისოდ, _ ჩვენს ბეჩავ ხალხს თვალს ეგღა უხარებს... იმ კაი დროში აქ დასასვენებელი პანსიონატი იყო. ზაფხულში, ესე გამოცარიელებულს ვინ დატოვებდა... _ ესეც აქ იდგა? _ ვანიშნე ჩეჩმაზე. _ მაშ, მერე ხომ არ მოვიდოდა! _ შემომხედა დაეჭვებულმა. არა, ნამდვილი საბჭოთა გადმონაშთია, ორგანყოფილებიანი, ცოტა უკან გადაფერდული, ასე გგონია, სადაც არის ხევში გადაიხენცება და გადაიყოლებს ვიღაც გაჭირვებულს. რაკი ორგანყოფილებიანია, ალბათ, ცალ-ცალკე, ქალებისათვის და კაცებისათვის უნდა ვიგულისხმოთ. მართალია არც ტრაფარეტით, წარწერით ან რაიმე სხვა საშუალებით მინიშნებული არ არის, მაგრამ რაკი ორია, წყალი არ გაუვა, ერთში ადამი უნდა შებრძანდეს, მეორეში ევა. ჩანგრეული, გავერანებული კოტეჯებიდან ერთ-ერთში, შედარებით უკეთესად რომ შემონახულა, სუფრაა გაშლილი. დაგვიძახეს, მე და ცუცნიაურს, ვახტოს, რაღას უდგეხართ, თქვენღა გელოდებითო. ჩემი ახალი ნაცნობი ცოტა მოშორებით დაჯდა, მაგრამ ისე, რომ თვალის არეალში ვყავდე, და მალ-მალე, ჩემს გასაგონად, ვითომ სხვებს, გვერდით მსხდომებს დასძახის, მანდეთ ჭიქების საქმე როგორ არისო. მოკლედ, არც თავისთავს ზოგავს და არც ჩვენ. სადღეგრძელოებში, რაც უფრო წინ წავედით, ამანაც უფრო შეუმაღლა ხმას, რიხი შეჰმატა და ტუჩის კიდეებს ზემოთ მორკალული ულვაშის ბოლოები, ორკარიანი ჩეჩმას ჩასაკეტი მავთულებივით აუქანავდნენ. ცუცნიაური ვარ მე, ცუცნიაური, ულაზათო არაფერი მიყვარსო, გადმოიბღვირა წარბშეკრულმა და, მართალია მე ისევ არ მიყურებს, მაგრამ მაინც ვგრძნობ რომ მთელი მრისხანების ღრუბელი ჩემს თავზე გროვდება. გროვდება და ღმერთმა იცის როდის იქუხებს.

74

_ რატომ არ სვამ ბოლომდე, გინდა ცუცნიაურთან დაგაბეზღო? _ წამჩურჩულა მეზობელმა. _ დამაბეზღე, რა, დღევანდელ საქართველოში ვინმეს დაბეზღებით გააკვირვებ? _ მითუმეტეს... შენ რომ ფხიზლად გინდა დარჩე, ეგრე სად არის... თუ ვართ ერთი კამპანია, ერთად და ერთნაირად უნდა გავტყვრეთ, თორემ აგე, ცუცნიაური... ვიდრე ჩვენთვის ვქირქილებდით, `აქაურობის პატრონი~ თამადას შეუხირდა, სათითეებით როდემდე უნდა გვასვაო. იმან რომ მის პროტესტს მაინც და მაინც დიდი ყურადღება არ მიაქცია, არწივივით მზერა ამდენ ხალხს გადმოატარა და პირდაპირ მე დამაცხრა, წერტილოვანი დარტყმა მომაყენა. თქვენ, მეგობარო, წეღან აქაურობის პატრონი რატომ იკითხეთ?.. ცუცნიაური ვარ, ცუცნიაური, ჩემს უნებართვოდ, ამ შემოგარენში ჩიტი ვერ გადაიფრენს და ჭიანჭველა ვერ გაფაჩუნდებაო. გასაგებია-მეთქი, მორჩილი მოწიწებით თავი დავუხარე და მის მკაცრ მზერას, რაც შეიძლება, დამთმობი ღიმილი შევაგებე... მზემ სამხრეთის ფანჯრებს მოუარა და დასავლეთიდან მოგვადგა. განათდა, ახალი `რაკურსით~ ეზო, ერთმანეთს მხარმიდგმული ბინები, მოკლე, ჩანგრეული ხის კიბეები და დაწეული სახურავები. ერთი, რაც ვერ წაშლილიყო, მწვანეზე ძაფებივით გაბმული ბილიკები იყო, კოტეჯებიდან რომ გარბოდნენ და ორკარიან ჩეჩმასთან ინასკვებოდნენ. ეზოც კარგად იყო მირეულ-მორეული, საქონლის მონეხვილი, დინგებით ნაჩიჩქნი... სუფრიდან გამოვედი, ერთ-ერთ `ძაფს~ დავადექი და კვლავ ჩეჩმასთან აღმოვჩნდი. ისე ავხედე გვერდზე გადაცურებულ შიფერს, თითქოს, აქამდე, თავისით შესწორდებოდა. ირგვლივ თავდავიწყებით ბზუოდა მსხვილი, მწვანემუცელა ბუზი და ბუზანკალი. იქვე, მოფარებულში, ქვის კედელთან, ძაღლები გადაყრილ საქონლის ფაშვს ეხვეოდნენ და ჩემთვის არ ეცალათ. _ მეგობარო, მგონი თქვენ პატრონი გაინტერესებდათ... მე ვარ ის პატრონი, აბა, ერთი რას გვიბრძანებთ! _ მომესმა უკნიდან მუქარაგარეული ხმა, _ არავის არაფერი შეეშალოს... გიჟია ეს მამაძაღლიშვილი, ვის რა უნდა შეგვეშალოს, როგორ გავუბედავთ, განა კი არ დაგვიწყვნია, ამ ძვირფასი ეზო-კარის ბატონ-პატრონი ცუცნიაური როა. ისე, ჩვენში დარჩეს და, განა აქვს მნიშვნელობა, ამ ჩეჩმის პატრონი, რა გვარი იქნება? თუნდაც ვახტო ან ყარამან ყანთელი ერქვას!..

მარტო ზამთარია. უფრო სწორად ზამთრისპირი. შემოეცრიცათ ყვავილჩარიგებულ ღობეებს, სკვერებს, დეკორატიულ ბუჩქებს სიმწვანე.

75

ბრუნდება ანდრო საავადმყოფოდან. იქ უწევს ცოლი, მესამე სართულზე, თერაპიულ განყოფილებაში, ხელმარცხნივ, მეხუთე პალატაში. შეხვალ და იქვეა. დანარჩენები _ მარჯვნივ და მარცხნივ, ოთახის სიღრმეში _ სულ ოთხი საწოლია და ოთხივე დაკავებულია. ვიღაც კვნესით და ვიშვიშით ამობობღდა სამარშრუტო ტაქსში. ავადმყოფ ქვეყანას ჩვენ როგორღა ვეყოლებით ჯანმრთელები, ანდროს ზურგსუკან ჩივის ვიღაც. ყველას თავისი საფიქრალი აქვს. ოღრო-ჩოღრო, გუბეებში ჩამდგარი წყალივით ზიმზიმებენ დარდები. _ რა ვქნა აბა, რაფში მილიონერები არ ამოდიან, ყველა გაღლეტილი მე დამემგზავრება ხოლმე, და ფული აღარავის გამოვართვა? _ ჯავრობს გულმოსული მძღოლი. ბაზართან ჩამოვიდა. გაიარა წუმპეში დახლებგამოდგმული ვიწრო ქუჩა, აიარა ქვაფენილიანი აღმართი და ძველ უბანში ბელეტაჟის სამსაფეხურიან კიბესთან შედგა. მოიჩხრიკა ჯიბეში გასაღები. `შენ რაღა ოხრობა დაგემართა!~ _ გაუწყრა გაჯიუტებულ კლიტეს. ოთახში სიცივე და სიცარიელე დახვდა. სიცივეს უშველის _ ღუმელს აანთებს. სიცარიელეს... სამზარეულოში შეიტანა პარკში ჩაწყობილი ჭურჭელი, ქილები... კიდევ, რაღაც... ჰო, ქაღალდში გადახვეული, ვიღაცის მორთმეული სახლის ნამცხვარი და ორიც მაღაზიის ფუნთუშა. ცოლმა გამოატანა, რად მინდა, გამიფუჭდებაო. `ჩემ `შაქარს~ ხომ სწორედ ნამცხვარი უნდა,~ _ ქურთუკის გაუხდელად სკამზე ჩამოჯდა, შეცივნული ხელები იღლიებში შეიწყო, საზურგეს მიაწვა და თვალმოხუჭული გაირინდა. სასტუმრო ოთახში ძველმა კედლის საათმა ჩამოჰკრა. უნდა ადგეს, ღუმელს შეუნთოს. ფეხსაცმელშიც წყალი შეუვიდა _ დროა ზამთრის `ბათინკები~ მოძებნოს. ხმელი კვარივით ფიცრის ანათალს ცეცხლი უცებ მოედო და სიცივეც თანდათან მოტყდა. `ბათინკებს~ რომ Eეძებდა, თახჩაში შეწყობილი ცოლის მოკლეყელიანი ჩექმები მოხვდა თვალში. დასჭირდებაო, ისინიც გამოიღო, ჯერ ნოტიო, მერე მშრალი ნაჭრით დაწმინდა, დაამშრალა და ღუმელის შორიახლო, დაბალ სკამზე ჩამოასკუპა. გაბუტულებივით ცხვირაბზეკილები, ძალიან ჰგავდნენ პატრონს. შემოსასვლელი კარი გაიღო. _ ძია ანდრო, შინა ხარ? _ შემოვიდა მეზობლის წვერმოძალებული, სახედასივებული ბიჭი, _ როგორ არის, გამოწერაზე ჯერ ხომ არაფერი უთქვამთ? _ ჯერ არა... დაბრძანდი! _ დავბრძანდე კი არა და... _ გაეცინა, _ ვიფიქრე მოვიკითხავ-მეთქი.

76

_ მარტო მაგიტომ არ შემოხვიდოდი... პახმელიაზე იქნები. _ ჰო, წუხელის ბევრი მოგვივიდა ბიჭებს... `გალოთდა მთელი უბანი.~ _ ხომ იცი, სადაცა დგას. _ აგაშენა ღმერთმა, ისევ შენ თუ მიშველი ხოლმე... _ სამზარეულოში კარადის კარი გაჭრიალდა, _ რა ვქნა, როგორც დავტოვე, ისევ იმდენია, ამ ბოთლისთვის არაფერი მოგიკლია?.. რა გული გითმენს... აბა, გაგვიმარჯოს! _ ნახე, მისატანებელი რამე იქნება. _ უჰ, კანფეტივით ჩაიარა, მისატანებელი რად უნდა. _ ერთიც დაისხი... _ მეყოფა, მაშინ კიდევ უნდა დავლიო _ არაყი კენტი უნდა... აჰა, შენი ხათრით ნახევრად შევავსებ. _ ჰო, უბნის ბიჭები სულ ჩემი ხათრით დალოთდით... _ რა ვქნათ, უკეთესი ვინ რა შემოგვთავაზა... _ შემოგთავაზათ კი არა, ლანგარით მოგართმევენ... რაცა გაქვთ ისიც არ წაგართვან. _ მაშ რას აკეთებენ, არ გვართმევენ?.. აბა, სამი სახარება, გახარება... კარადის კარი ისევ ჭრიალით დაიხურა. _ ძლივს არ ამოვისუნთქე... გაიხსნა გულის ძარღვები! _ მხარზე ხელი დაჰკრა და ოთახიდან გაბრაცუნდა, ოღონდ, გარეთ გასვლამდე დაუბარა, თუ რამეში დაგჭირდე, შინა ვარო. ისევ მარტო, ისევ სიცარიელე. თურმე ეს პატარა ქალი როგორ ავსებდა აქაურობას. იმის ჩხუბიც მოენატრა და საყვდურებიც. ანდა ამდენი წლები ანდროს გაძლება არ უნდოდა? რა ძალიან ტკბილი ხასიათი ამას ჰქონდა! აი, ამ ცხვირაბზეკილი, გაბუტულებივით გვერდი-გვერდ მიმსხდარი ჩექმების პატრონი, ახლა საავადმყოფოს მესამე სართულზე, მეხუთე პალატაში, ბალიშზე თავშემაღლებული შეჰყურებდა მაჯაზე გამობმულ წვეთოვანს. ორივე მარტოა, ცალ-ცალკე, როგორც გაჭრილი ვაშლი და, ისევ შეერთდებიან თუ არა, არავინ იცის. ჩექმების შემხედვარეს გული აუჩუყდა, რაღაც ძალიან ძველი, თბილი, საყვარელი, აუხსნელი, სევდის მომგვრელი მოეძალა, ჩაულბა მკერდი და გულისფიცარი, აუდუღდა ყელში შვებისმომგვრელი ქვითინი. თავისდაუნებურად დაიჩოქა სკამის წინ და თავდახრილმა ჩექმები ჩაიხუტა. მარტოა და შეუძლია ტირილი. ჰოდა, ტირის! საწყალი ბებერი

77

ზამთარი რომ გაჭიანურდებოდა, ყინვები, თოვლი, ქარაშოტი, თებერვალსაც რომ მოილევდა და მარტსაც გაიბურთავებდა, შემოვიდოდა გარედან ხელებაბაბანებული ბებიაჩემი, შეყრიდა ღუმელქვეშ მკლავზე გადაწყობილ შეშის ნაპობებს და იტყოდა, ეე, სიცივე ისევ ქვასა ტეხავს, ეტყობა სადღაც ბებერს ეძალავება, წაყვანა უნდა და არ მიჰყვება... ვიდრე არ წაიყვანს, ეს ყინვები ფეხს არ მოიცვლიან, გაგრძელდება ზამთარი. მართლაც, გრძელდებოდა, ჭახაჭუხი გაჰქონდათ ყინულგადაკრულ გუბურებს. მე არ ვიცოდი ვინ ვის და რატომ ეძალავებოდა, ან სად უპირებდნენ წაყვანას საწყალ, უმწეო ბებერს. _ სადა შვილო და, მოუსავლეთში. _ ვინ ეძალავება. _ მიქელ-გაბრიელი. _ სად მიჰყავს. _ მოუსავლეთში-მეთქი. _ გაჰყვეს, იქნებ სულაც იქა სჯობია. _ იცის, შვილო, ბებერმა სადაცა სჯობია და იმიტომ მიადგა ფეხები... ხან ამბარში დაემალება, ხან ბაგაში, მაგრამ ის, მიქელა, ხო იცის, მაინც არ მოეშვება... ერთი უყურე, უყურე, _ ფანჯრიდან დამანახვებდა ეზოში შემოჭრილ ქარბუქს, _ როგორ უძალიანდება... არაო, არ მინდაო, მეხი შენ დაგეცეს და შენს მოუსავლეთსაცაო, ვიქნები ჩემთვის ჭილობის ნაგლეჯზე მიგდებული და ვლოღნი კუტიპურსაო. _ მერე, ის რაო, რას ეუბნება? _ შენი კუტიპური არ ვიციო! ვერა ხედავ, რა ამბავშია? ეფრემაანთ საბძელი წაუქცევია, ჩლახ ანზორას ძროხა დაჰკარგვია, ქარბუქში სახლისკენ გზა ვერ გამოუგნია... მლაშეებისკენ ყოფილა თურმე წანამქრული, მარტო კუდიღა უჩანდა... შეხედე, ამ საქროლავამოსაგდებს, სათონეს ყავარი კი არ გადახადოს... არა, ვიღაცაა, მაგარი ბებერი ჩანს... არ მინდაო, მორჩა და გათავდაო. _ ბებერი ეუბნება... _ ჰო, ბებერი... ხან დაუყვავებს, არა გრცხვენიაო, ვერ ხედავ, შენს გამო ამდენი ხალხი რა დღეში მყავს, ესენი მაინც შეიბრალე, დარჩებათ ბაღ-ვენახი მოუხვნელდაუთესავი და შიმშილობა ჩამოვარდებაო... ეს კიდევ, ნეტა შენა, არ არაკუნებდე, მე თუ არ ვიქნები, თვალი ხალხსაც გამოსჭყლეტია და იმათ სახნავ-სათესავსაცაო... _ მე და შენზე ამბობს? _ რათა მარტო მე და შენზე, ეფრემაანთზე, კეკელაანთზე, კიკოლაანთზე, წყალობაანთზე, ამბრიაანთზე, რა ვიცი, მთელი დუნია სოფელია... _ სხვა ბებერი რომ გავაყოლოთ? _ არა, შვილო, მიქელა ვისაც ამოიღებს მიზანში, იმას წაიყვანს, თავის სიტყვას არ გადავა. _ მე რომ გავყვე? _ ვაიმე, ეგ რა თქვი!.. აღარ გაიმეორო, შენ ჩემთან უნდა იყო, ჩემთანა, _ ჩამიკრავდა აფანცქალებულ გულში, _ ეგეთი რამე მეორედ აღარ თქვა, აღარა...

78

იმ ღამეს ბებრისა და მიქელ-გაბრიელის ჭიდილს ვხედავდი, ხან ბოსელში გადადიოდნენ ყირაზე, ხან _ საბძელში. მეორე დღეს სოფელს პირდაბანილი, გაბადრული, დოინჯშემოყრილი, ნამდვილი გაზაფხულის მზე მოადგა და მთელი თოვლ-ყინული ლეღმად აქცია, სახურავებზე და ფერდობებზე, აქა-იქა, საკერებლებივით შემორჩენილი თოვლიც ჩამოწურა. _ წაჰყოლია? _ ბებიაჩემი ქათმებს ნაკმაზს უყრიდა, თავზე რომ წავადექი. _ ჰო, შვილო, წაჰყოლია. _ მაინც მოერია? _ თვალში არ ამოიღოს, თორემ, ვის არ მოერევა... ისე, ცოდო არ არის, ის ვიღაცა, ამ მშვენიერი დღის დაბადებას რომ ვერ დაესწრო? _ კალთაში ჩამისვა და ორივენი მზის სითბოს გავუტვრინდით. თაგვები ღია დერფანში, კედელთან მიდგმულ, ვაშლის ყუთში ჩაყრილ, გაღოღოვებული სიმინდის ტაროებში სხედან. უმნიშვნელო ჩქამზეც მიყურადებულები პატარა, წირპლიან თვალებს ატრიალებენ, რომ საშიშროება თუ იგრძნეს ადგილიდან ფხოჭიალით მოწყდნენ, თავს უშველონ. აღარც ახსოვთ, მერამდენე დღეა, თავის ნებაზე დაშლიგინებენ. პატრონი ავი, ჯაჯღანა ბერიკაცი აღარ ჩანს. აღარც _ კატა, ბერიკაცს სულ ფეხებში რომ ედებოდა და ხელებში შეღნაოდა. გაბეზრებული პატრონი დაუცაცხანებდა, ხან ხელჯოხსაც უთავაზებდა და თაგვების სიხარულს საზღვარი არა ჰქონდა, მათი ჩხუბი გულზე მალამოდ ედებოდათ, სოროებიდან თავგამოყოფილები აქეზებდნენ მოხუცებულს, კიდევ მოსდე, კიდეო. კარგა ხანია აღარავის გაუმართავს სათაგურები, აღარ გაბრუებულან ხაფანგში მისატყუებლად წამოცმული, მოხალული ნიგოზის სურნელით. ეზოს ბალახი მოედო, თითქოს კაციშვილს არასოდეს ფეხი არ დაედგას. არც ქათმის კაკანი, არც უშობელის ზმუილი _ დაყრუვდა აქაურობა. ღრღნიან, ფქვავენ მომრავლებული თაგვები ყველაფერს და ხელის ამქნევიც არავინა ჩანს. თავიდან გაიხარეს, გალაღდნენ, ძველმოდურ, დაფუტუროებულ კარადას, სადაც პატრონი პურს, მარილგამოსულ ყველსა და ლორის ნაჭერს ინახავდა, ძირი გამოუხვრიტეს. კარადაში თუ რამე მოიხელთეს, შესანსლეს. მერე და მერე მოიწყინეს. ისიც კი მოენატრათ, ადრიანად წამოკაკული, ფლოსტებში შიშველ ფეხებწაყრილი ბერიკაცი, ჯერ ხაფანგებს რომ შეამოწმებდა, მერე განჯინის ძირში, ქაღალდის ტომსიკაში შენახულ თაგვის წამალს რომ მოაყრიდა ხოლმე. ნასაუზმევს, გარეთ გაიგულებდნენ თუ არა, მიესეოდნენ მაგიდაზე დაცვენილ ნამცეცებს და უკვირდათ, ასეთ მწუთხე ყველს რა აჭმევსო. არ იცოდნენ, ადამიანებსაც თუ უჭირდათ, მითუმეტეს _ მარტოხელებს.

79

არც ის იცოდნენ, ლოგინად ჩავარდნილი, ახლობლებმა ქალაქში რამდენი ხნით წაიყვანეს. მაშინაც ამ ყუთში ისხდნენ _ ვიღაც უცხოებმა, მეზობელთან ერთად, აქაურობა დაათვალიერეს, მოხუცებული მოიკითხეს და, როცა მისი ამბავი გაიგეს, განაცხადეს, რაკი მარტო აღარ არის და პატრონობენ, `სობესი~ დახმარებას ვეღარ მისცემსო. ვინ იყო გამომდავებელი, ლოგინად ჩავარდნილს უფრო არ დასჭირდება ის მათხოვრული ორი კაპიკიო? მეზობლები, როგორც შემოჰყვნენ, ეგრევე ხმის ამოუღებლად, ტუსტუსით უკან აედევნენ უცხოებს. მხოლოდ ამათ შეებრალათ _ თუმცა მოსულების ნათქვამიდან ბევრი ვერაფერი გაიგეს, იმას მაინც მიხვდნენ, რომ ეზო-კარის პატრონი ორივე ფეხით გაბმულიყო... თაგვებს საძილედ თვალები ებლიტებათ, მაგრამ გაზარმაცებულებს სოროში წასვლაც ეზარებათ _ ხვალ მაინც ისევ აქ არ უნდა მოვიდეთო. ვიდრე თვლემა მოერეოდათ, რა არ მოიგონეს. აქამდე თუ ბერიკაცის ხსენებაზეც კი შეაცახცახებდათ ხოლმე, ახლა, უკვე მათ მონაყოლს მონატრების სევდა შეერია. ერთხელ, აიმ ნაცარას, ყუთის კუთხეში რომ მოკალათებულა, ნაკმაზის ვედროში ჩასძინებია, გონზე მოსული, ხედავს, კუდით მოხუცებულის თითებს შორის არის დაკონწიალებული _ თურმე, პატრონს ვედროდან ქათმებისთვის ნაკმაზი მუჭით ამოუღია და ეს ნაცარაც ამოჰყოლია. მოულოდნელობისაგან ორივე დაბნეულა, მაგრამ თაგვი უფრო დროულად მოჰგებია გონს და თავისთვის უშველია. _ სად წამიხვალ, სადა, მაინც ჩემი წერა გახდებიო, _ ბერიკაცს გული მოსვლია, ხელში მეჭირა და როგორ გამისხლტაო. ახლა სხვა გაიხსენებს რომელიმე შემთხვევას და ჩაკუჭკუჭდებიან, წირპლიან თვალებში მორეულ ცრემლს იწმენდენ. დარჩათ ბურთი და მოედანი, აღარავინ ჰყავთ ხმის გამცემი, დაძვრებიან სადაც უნდათ, მაგრამ მაინც, მაინც... ისეთი სევდა-ნაღველი შემოაწვათ... თვითონაც არ იციან, რატომ. იქნებ იმიტომ, რომ მალე ეს გაღოღოვებული მარცვალიც გამოელევათ, მათი წვრილი, ნემსა კბილები ზამთარში ვეღარაფერს მოიხელთებენ. ანდა კუკუ-დამალობანას თამაშით ბერიკაცთან თავს რომ ვეღარ შეიქცევენ, ღრმად ჩაძინებულს, საწოლზე აცოცებულები, ნესტოში კუდის ბოლოს რომ ვეღარ შეუყოფენ, ცხვირს გემრიელად დააცემინებსო... სხედან ყუთში, ერთმანეთს მიხუტებულები, ზოგს ხაფანგში მოწეწკვილი კუდის სიმწარე ახსოვს, ზოგს მისი ნასროლი ჩუსტით ახლაც თეძო აქვს ამოვარდნილი... მაინც ეცოდებათ, განსაკუთებით მას შემდეგ, რაც შეიტყვეს, `სობესი~ უილაჯო ბერიკაცს დახმარებას ვეღარ მისცემსო... `დე, დე, რა არის `სობესი?~ _ წრიალებს ჩალაბულაში გახვეული წრუწუნა. A ან დედამ რა იცის, მაგრამ რაღაც თუ არ უთხრა, დილამდე არ მოასვენებს: 80

`რა არის და, ადამიანების ხაფანგი.~ `ვაიმეე!~ _ შეშინებული წრუწუნა დედას ეხუტება. რა კარგად მოიფიქრე, ეტყობა მართლა ხაფანგიაო, ფხიზლდებიან თვლემამორეული თაგვები. ვააჰ, როგორ შარში გახვეულაო, ბერიკაცის სიბრალულით გული კიდევ უფრო მეტად ეტანჯებათ და სიჩუმით გაბეზრებულები ჯავრობენ, ის ამოსაწყვეტი კატა მაინც სად გაქრა, შორიახლო მაინც დაიკნავლოსო.

81

სარჩევი კუტი ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3 ორი თარიღი ---------------------------------------------------------------------------------------------- 6 ჭიუხი ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 11 ყვავები და ტოროლები 13 `ბორჯომის~ ბოთლი -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16 დროებით გაჭირვებული ------------------------------------------------------------------------------- 18 ორი ლარი ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 21 სიმინდის მონატრება ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 23 მცირე პროზა: ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 25 ტრაპეზი------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 25 ჩვიდმეტნი --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 25 ქოფაკი --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 26 კოცნა ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 27 ჯოჯო----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 27 ჩარჩო ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 28 შვიდმაისის წვიმა ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 28 ხელდაუდებელი------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 29 ლობიო----------------------------------------------------------------------------------------------------- 31 კუს-კუს ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 32 ზარი ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 33 განაჩენი --------------------------------------------------------------------------------------------------- 33 ლამაზი ქალი --------------------------------------------------------------------------------------------- 34 ვარდები --------------------------------------------------------------------------------------------------- 35 ომარას განაჩენი ------------------------------------------------------------------------------------------ 35 ქება აბანოს ------------------------------------------------------------------------------------------------ 37 პოლკოვნიკი ---------------------------------------------------------------------------------------------- 39 ფოთლის დაწვა------------------------------------------------------------------------------------------- 41 ბესო -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 43 ჭილყვავები ----------------------------------------------------------------------------------------------- 48 სარწყავში-------------------------------------------------------------------------------------------------- 50 უფლისციხე ----------------------------------------------------------------------------------------------- 52 მცირე პროზა: -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 53 ვაშლი ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 53 იცნობს -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 53 მრიცხველი ----------------------------------------------------------------------------------------------- 55 ღიმილი---------------------------------------------------------------------------------------------------- 56 ამაყობს ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 57 82

თვალსაზრისი -------------------------------------------------------------------------------------------- 57 ინდაური -------------------------------------------------------------------------------------------------- 58 `ეფოხრიჯება~ -------------------------------------------------------------------------------------------- 59 შვილები --------------------------------------------------------------------------------------------------- 60 ორნი ფანჯარაში ----------------------------------------------------------------------------------------- 61 კონსულტაციაზე ----------------------------------------------------------------------------------------- 61 გიჟი -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 62 ომი შიმშილთან ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 62 როქი ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 63 წარდგენა -------------------------------------------------------------------------------------------------- 65 ლოგინი---------------------------------------------------------------------------------------------------- 65 კეთილი გული ------------------------------------------------------------------------------------------- 66 გოდორი --------------------------------------------------------------------------------------------------- 67 დემნა ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 69 ნოშრე ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 70 ჩეჩმა-------------------------------------------------------------------------------------------------------- 73 მარტო ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 74 საწყალი ბებერი ------------------------------------------------------------------------------------------ 76 თაგვები---------------------------------------------------------------------------------------------------- 78

გამომცემელი: გორის მუნიციპალიტეტის მერიის მწერალთა სახლი ვებგვერდი: შიდა ქართლის მწერლობა http://mweraltasaxli.blogspot.com/ 2015 წელი

83