bolivia - opa en oma’s hebben het gezellig Pagina 03
herMan vuijSje eercultuur en aids Pagina 09
WerelD - je euro op reis naar Ghana Pagina 10
DileMMa - hoe krijgen we groenten in de kas? Pagina 14
MY WORLD vakblad voor actieve wereldburgers
nummer 2 / juni 2014
W inteRVie
blijf weg uit ’t weeshuis eline bodbijl filmde misstanden in cambodjaanse kindertehuizen Pagina 06
Beeld Anneke Hymmen
hter De wereld ac deren in sk aaibare wee
REDACTIONEEL
Van het web
Beeld Peter Boer
Waar wordt over gepraat in de MyWorld-community? De redactie peilt de stemming.
Baksteen en cement
K
leinschalige ontwikkelingswerkers bouwen wat af. Het liefst scholen en klaslokalen. Pakweg driekwart van hen is daarmee bezig, zo blijkt uit onderzoek van het CIDIN in Nijmegen. Er wordt soms neerbuigend gedaan over dat ‘schooltjes bouwen’. Zet dat wel zoden aan de dijk? Met bakstenen en cement heb je immers nog geen goede leraren voor de klas. En trouwens, is scholen bouwen niet iets wat de overheid moet doen? Auma Okwany kent deze kritiek als geen ander. Ze is een Keniaanse onderwijsdeskundige en docent aan het Institute for Social Studies in Den Haag. Ze leidde de impactstudie naar het werk van stichting Harambee Holland (zie hiernaast), een particulier initiatief dat heel wat scholen in haar land bouwde. In een zaal in Breda luisterde ik onlangs naar Okwani’s verhaal. Ze stelde ouders, kinderen en leraren de simpele vraag: hoe heeft dit gebouw jullie leven veranderd? Ouders waren opgelucht: nu hun kinderen niet langer in het zand zaten, hoefden ze minder kleren te
02 juni 2014 MY WORLD
wassen. Dorpelingen waren trots: dat mooie gebouw was van hén. Ze gebruikten het bijvoorbeeld ook voor vergaderingen. En ook de lokale overheid was er trots op: zetekende voor de lerarensalarissen. Ontroerend was de reactie van ouders van gehandicapte kinderen, die een nieuw revalidatiecentrum kregen. “We are hidden no more”, zeiden ze. “Vroeger moesten we naar een klein, benauwd gebouw. Het voelde alsof we ons moesten schamen voor ons kind. Dit centrum vertelt dat ons kind belangrijk is.” Het verhaal van Okwany gaat over groeiend zelfbewustzijn en zelfvertrouwen. Het zijn effecten die zich niet laten vangen in statistieken over leerlingenaantallen en slaagpercentages. Natuurlijk vraagt goed onderwijs meer dan een gebouw. Maar bakstenen en cement kunnen meer teweeg brengen dan ‘scholenbouwers’ zelf vermoeden. mirjam vossen Mirjam Vossen is journalist, onderzoeker en sociaal geograaf. Ze was twaalf jaar actief betrokken bij kleinschalige projecten in Malawi.
MyWorld Event Save the date: op 25 oktober gaat MyWorld ‘live’ tijdens het tweede MyWorld-event. Meedenken over de invulling van de dag kan alvast in de groep ‘MyWorld Event 2014’. community.myworld.nl
Gebruikersgroep Wat goed is, kan altijd beter. Een groep gebruikers van MyWorld houdt de vinger aan de pols en geeft adviezen voor de verdere ontwikkeling en verbetering van het platform. De groep zoekt versterking. Iets voor jou? Meld je aan bij de ‘Gebruikersgroep MyWorld’. community.myworld.nl
Verzekeren “Kan ik als klein particulier initiatief mijn projecten in het buitenland verzekeren?” Dat vroeg Abakoula Argalaless op MyWorld nadat de motor van ‘zijn’ waterput in Niger het had begeven. Benieuwd naar de adviezen en ervaringen van anderen? Ga naar ‘Verzekeren van projecten en mensen in ontwikkelingslanden’. community.myworld.nl
Beeld Opmeer Reports
mYwork mercedes Zerda cÁceres
mercedes Zerda cáceres tussen twee bewoners van cauP. Rechts doña elia.
BeJaaRDenhOFJeS teGen VeReenzaMinG bolivia - Wie Mercedes Zerda cáceres (57) Werkt voor comunidad de aymaras urbanos de pampahasi (caup), een organisatie die zes bejaardenhofjes beheert in een voorstad van la paz. hoe ziet je dag er vandaag uit? “Ik bezoek eerst een bejaardenhofje waar dertien awicha’s (oma’s) en één opa wonen. Daarna heb ik een vergadering in het buurtcentrum, daar bieden
we kinderopvang en muzieklessen en slaan we gebreide kleding op.” Gebreide kleding? “De sjaals, truien, poncho’s, handschoenen en mutsen die de oma’s breien. Jonge vrouwen uit de buurt helpen de oma’s door naast hun gewone werk lastige en hippe ontwerpen te breien. De truien worden verkocht in het buitenland en in een winkel in de toeristische trekpleister Copacabana. Van de op-
impaCt
2015: nieuWe afspraken
neDerlanD - Stichting Harambee Holland uit Bavel liet een professionele impactstudie doen naar haar onderwijsprojecten (zie ook pagina 2). Al het werk van de afgelopen twaalf jaar werd onder de loep genomen. De resultaten staan op harambee.nl
WerelD - In 2015 lopen de millenniumdoelen af. Er wordt hard gewerkt aan nieuwe afspraken voor wereldwijde armoedebestrijding. NCDO bracht een factsheet uit over de ‘post-2015 agenda’. Daarin staan de voorstellen van de Verenigde Naties voor twaalf nieuwe doelen. Een aantal bekende doelen keert terug, bijvoorbeeld
brengst betalen we een deel van de kosten van de hofjes en het buurtcentrum.” Waarom doe jij dit werk? “De oma’s krijgen 27,50 euro per maand renta dignidad, AOW. Niet genoeg om van te leven. Veel oude weduwen worden door hun kinderen van het platteland naar La Paz gehaald, maar hun kinderen hebben geen geld en tijd om ze op te vangen. Om te voorkomen dat ze vereenzamen en op straat terechtkomen, hebben we de bejaardenhofjes gesticht.” hoe zorgen jullie voor de oma’s en opa? “Ze hebben hun eigen kamer, waar ze kunnen doen en laten wat ze willen. Hun Aymara-cultuur wordt gerespecteerd en ze bloeien op dankzij het contact met de jongere buren en kinderen. Iedere dag kookt kokkin Paulina hun lunch. Melinda maakt muziek en danst met hen en Marisol is de huismoeder. Ik ben als psychologe gespecialiseerd in psychogerontologie, het geestelijke verouderingsproces, en coördineer het geheel.” Waarom is Doña elia (foto rechts) dan zo triest? “Ze is 82 en ze is net voor de tweede keer weduwe geworden van de man waar ze acht jaar geleden mee getrouwd is, uit een ander hofje. Ze waren stapelgek op elkaar.” oPmeer rePorTs
het uitbannen van extreme armoede. Daarnaast komen er een paar nieuwe doelstellingen bij. Duurzame ontwikkeling krijgt veel aandacht, evenals werkgelegenheid en veiligheid. In de factsheet staan de stappen die de VN komend jaar neemt om de doelen vast te leggen. Dat is nog geen gelopen race: de huidige
onderhandelingen leggen spanningen tussen landen bloot, bijvoorbeeld over de vraag wie er moet betalen voor het aanpakken van de klimaatverandering. Ook verschillen landen nog van mening over het beschermen van mensenrechten.
lees de factsheet op weten ncdo.nl MY WORLD juni 2014 03
Voor je geleZen
de bijeenkomst tourism cafe
DUURzaaM tOeRiSMe PROMOten neDerlanD - Hoe breng je duurzaam toerisme aan de man? Atelier on Tourism Development en PI Wijzer organiseerden de tweede editie van het Tourism Cafe. Deelnemers spraken over marketing en de toekomst van duurzaam reizen.
aFriKa - Adriaan Groen (Rotterdam,
1948) is tropenarts en schrijver van zes meeslepende Afrikaromans. Wanneer hij het heeft over Marcus, Rosa of Elisabeth, weet je meestal niet of hij het over Europeanen of Afrikanen heeft. Is Marcus nu een Engelse dokter of een Tanzaniaan? En is zuster Rosa beige of bruin?
rob SiMonS (33), marketingdocent en medeoprichter Doozze, boekingsplatform voor homestays in ontwikkelingslanden “Ik heb een workshop online marketing gegeven. Het is belangrijk dat de markt groeit. Meer aanbod betekent meer vraag en dat is precies wat we nodig hebben. Soms leiden passie en de beste bedoelingen tot tunnelvisie. Om ecotoerisme te verkopen, moeten stichtingen en bedrijven meer vanuit de klant gaan denken.”
h
et kenmerkt Groens verhalen: hij zit al zo lang in Afrika dat afkomst, kleur of tradities er niet meer toe doen. Dat maakt zijn boeken razend sympathiek. Deze schrijver geeft om mensen, ongeacht hoe rijk, arm, zwart of wit zij zijn. In zijn nieuwste boek Overlander laat de Nederlandse arts Jesse Drost zich twee keer overhalen. Eerst om zijn armzalige baan in een Tanzaniaans plattelandsziekenhuis te verruilen voor de luxe van een kliniek voor expats in Dar es Salaam. Vervolgens om een tocht met een overlandtruck naar ZuidAfrika te maken. Dat had hij beter niet kunnen doen.
voor wie? Voor iedereen die van Afrika houdt om de mensen die er wonen. verkrijgbaar Uitgeverij Van Gennep, vangennep-boeken.nl voor € 19,90
04 juni 2014 MY WORLD
joS huiS in ’t velD (59), Stichting Duurzame Samenleving papua-barat “Wij helpen mensen in Papua-Barat met gezondheidszorg, landbouw en onderwijs. Het geld dat daarvoor nodig is willen we mensen zelf laten verdienen met ecotoerisme. We hebben ook een verborgen agenda: de Papoea’s worden onderdrukt. Als toeristen PapuaBarat bezoeken, worden zij dus een soort ambassadeurs voor de lokale bevolking.”
britt jenneS (24), heeft een master in toerisme en zoekt een baan “Ik wil heel graag in het ecotoerisme werken. Het liefst zou ik bij de ViaVia Tourism Academy in België aan de slag gaan, maar daar is op dit moment geen werk. Sinds ik aan het solliciteren ben, denk ik na over het opstarten van een eigen social enterprise. Wat ik hier vandaag gehoord heb, kan ik later meenemen in mijn eigen organisatie.” inGe Beekmans
leZersVraag regelgeVing
kort bericht cordaid
Michelle Meier Mattern, StuDent:
stille helpers
“Hoe zit het met de regels bij het opzetten van een waterproject in Ghana?” annie ManDerS, equal opportunity Fund: “Zoek eerst alles uit met betrouwbare, lokale mensen, zeker wanneer het aankoop van land betreft. Zorg ervoor dat je zeker weet wie de eigenaar is.” ben auStin, ingenieur: “Is het een project voor de gemeenschap, roep dan de hulp in van het dorpshoofd. Geef geen geld aan mensen die beweren wat voor jou te kunnen regelen.” ook een vraag? plaats ‘m op www.myworld.nl
neDerlanD - Cordaid
bestaat honderd jaar en dat viert de organisatie met een eerbetoon aan Stille Helpers. Stille helpers, dat zijn mensen die zomaar voor een buurvrouw zorgen, vrijwilligerswerk doen op de sportclub of een project in India starten. Cordaid plaatst verhalen over Stille Helpers uit binnen- en buitenland op de website
ditwilikmetjedelen.nl. Ook jij kunt hier een verhaal over ‘jouw’ stille helper kwijt. Daarnaast reist er een tentoonstelling door het land over Stille Helpers toen en nu. Van 11 juni tot 11 juli is deze te zien in Maastricht.
Ditwilikmetjedelen.nl kijk op pagina 16 voor een interview met ‘stille helper’ nelly van de ven.
leZersfoto
de foto van Jacobine de Jong: “ In Ifakara, Tanzania, bezocht ik ons adoptiegezin, bestaande uit een moeder en vijf zoons. Ibrahim (10) toont hier zijn ‘nieuwe’ T-shirt. Dankzij de adoptie kan het gezin een stukje land bij de boer huren om hun rijst te verbouwen. Ook konden ze hierdoor hun huisje kopen en zijn ze uit de allerdiepste armoede vandaan.” ook een foto insturen? redactie@myworld.nl
MY WORLD juni 2014 05
thema Vrijwilligerswerk met kinderen
th e m
a
Beeld Anneke Hymmen
dienen en ver s iz u h s er Wee ijwillig aan vr
06 juni 2014 MY WORLD
Weeskindjes knuffelen Het is een trend en ook Merel Hendriks deed het op 18-jarige leeftijd: naar Afrika gaan om vrijwilligerswerk te doen in een weeshuis. Met een tas vol ballonnen, stoepkrijt, jojo’s en bellenblaas stapte ze op het vliegtuig naar Ghana. Ze was ervan overtuigd dat ze de kinderen in vijf weken de tijd van hun leven zou bezorgen. Dat je als vrijwilliger ook veel problemen kunt veroorzaken wist Merel niet. Eline Bodbijl maakte er een documentaire over. merel hendriks
uitmaken. Ik wilde het liefst alle kinderen weghalen en naar een betere plek brengen, de vrijwilligers door elkaar schudden en de managers confronteren. We zagen verwaarlozing, kinderarbeid, gebrek aan eten en een slechte hygiëne. Het ergste vond ik de dingen die er normaal uitzien, maar dit niet zijn. Kinderen die je bespringen terwijl ze je niet kennen, dat is geen goed teken. Gezonde kinderen hebben een afwachtende houding tegenover vreemden.”
pannend was het wel, zo’n eerste reis naar Afrika. Bij aankomst in het weeshuis, in een dorpje vlakbij Kumasi, de op een na grootste stad van Ghana, rende een groep kinderen direct op me af. Ik werd geknuffeld en mijn bagage werd naar de kamer gesjouwd. Voor mij was het een genot, al die schattige kindjes om mij heen. Sommigen kropen direct bij me op schoot, anderen keken nieuwsgierig naar mijn spullen. Dit was ruim zes jaar geleden. Werken in een weeshuis blijft populair. Maar de kritiek op dit vrijwilligerswerk zwelt aan: uit onderzoek blijkt dat de vrijwilligers vaak meer kwaad dan goed doen. Ze geven de kinderen aandacht en bouwen een band op, om vervolgens weer afscheid te nemen. Het komen en gaan zorgt voor hechtings problemen.
Nuance Tijdens het filmen zag Bodbijl hoe westerse vrijwilligers de plank soms missloegen: “Een meisje werkte als docente en wilde haar leerlingen het verschil uitleggen tussen hot en cold. Ze vroeg een jongetje of hij het ’s ochtends koud of warm had en hij antwoordde: cold. Tot drie keer toe vertelde ze hem dat dit niet waar was. Ze begreep niet dat het voor Cambodjanen ’s ochtends koud is en dat het jongetje helemaal geen verkeerd antwoord gaf.” Bodbijl zag nog veel meer onwetendheid, of soms zelfs onwil: “Toen een groep vrijwilligers aankwam en het werk werd verdeeld, bleek er een huis te zijn met gehandicapten. Niemand wilde daar naar toe. De meesten hadden nog nooit een gehandicapte gezien en waren er zelfs bang voor. Het past natuurlijk niet bij ‘kindjes knuffelen’, waarvan ze zo graag foto’s wilden maken voor op Facebook.” Bodbijl en Van Mol interviewden ook Cambodjaanse volwassenen die in een tehuis zijn opgegroeid. Velen van hen zitten enorm in de knoop. “Er zijn weeshuizen waar de leiding de namen verandert omdat ze zo moeilijk uit te spreken zijn voor westerlingen. Als ze volwassen zijn, weten ze niet meer wat hun echte naam is. Hun familie vinden ze niet meer terug.”
S
Vrijwilligers doen vaak meer kwaad dan goed
Undercover in Cambodja De documentaire Thank you for your donations van de Nederlandse filmmaakster Eline Bodbijl, die deze zomer uitkomt, legt de misstanden met vrijwilligers in weeshuizen genadeloos bloot. Bodbijl werkte tien jaar in de gehandicaptenzorg en heeft veel ervaring met kinderen met gedrags- en hechtingsproblemen. Met haar vriendin Carolien van Mol, die heeft gewerkt met kinderen met psychische problemen, trok ze dit voorjaar naar Cambodja om een documentaire te maken. Bodbijl en Van Mol filmden een deel undercover, om te laten zien hoe het er echt aan toegaat in weeshuizen. “Wij hebben ons in Cambodja voorgedaan als vrijwilliger”, zegt Bodbijl. “Dit vonden we verschrikkelijk. We wilden niet liegen, maar belangrijker nog: als je hebt gezien hoe slecht iets is, wil je er geen deel meer van
Choquerend Het lijkt een probleem dat redelijk makkelijk op te lossen is: onwetende jongeren, van wie ik er ook een was, moeten worden ingelicht over de mogelijk negatieve gevolgen van hun goede bedoelingen. De informatie die Bodbijl naar buiten brengt, is niet nieuw. Al in 2012 waarschuwde Unicef in een rapport over de kwalijke kanten van vrijwilligerstoerisme. “Het lijkt alsof de
MY WORLD juni 2014 07
thema Vrijwilligerswerk met kinderen
informatie niet wil landen”, zegt Bodbijl. “Ik vind het choquerend dat er niets is veranderd. Ik heb heel hard gezocht naar een goed weeshuis waar geen vrijwilligers werken en waar alleen maar kinderen wonen waar echt geen andere oplossing voor is.” Kinderen in weeshuizen zijn namelijk lang niet altijd wees, ouders brengen hen vaak omdat ze zelf geen geld hebben voor eten en verzorging. Bodbijl vervolgt: “Ik heb zo’n weeshuis niet kunnen vinden. Ik kan eigenlijk maar één conclusie trekken: kinderen horen bij hun ouders of als deze er niet zijn, bij familie. Veel mensen hebben kritiek op mijn negatieve verhaal, maar dit verhaal is nodig om te laten zien dat wat hier gebeurt echt niet goed is. In Nederland worden er veel eisen gesteld als je met kinderen wil werken. In Cambodja kan iedereen, ongeacht achtergrond en zonder Verklaring Omtrent het Gedrag, dezelfde dag nog beginnen.” Goud Geld Organisaties die reizen naar (wees)kinderen aanbieden, moeten volgens Bodbijl strenger selecteren, zodat alleen vrijwilligers die echt iets kunnen toevoegen het werk gaan doen. Ze vreest echter dat dit niet snel zal gebeuren. “Vrijwilligers bepalen de markt. Weeshuizen en reisorganisaties verdienen er goud geld aan en stoppen niet.” Een belangrijk deel van de oplossing ligt dus bij de vrijwilligers zelf. Maar wat moeten we dan met onze drang om iets goeds te doen? Zelf ging ik afgelopen jaar naar Athene, waar ik werkte in een zorgcentrum voor schildpadden. Ik vond het er heerlijk. De documentaire Thank you for your donations van Eline Bodbijl is deze zomer te zien. Blijf op de hoogte via elinewonders.com. Een andere documentaire die binnenkort verschijnt is Last Minute Weeshuis, van Karin van Mullem en Arno Rozema. Hierin worden enkele vrijwilligers gevolgd tijdens hun vrijwilligerswerk in Peru. Hun verwachtingen, motivaties, successen en valkuilen worden in beeld gebracht, maar ook het perspectief van de kinderen en de projecteigenaren. Bekijk de trailer op lastminuteweeshuis.nl
08 juni 2014 MY WORLD
Ellen Boom (57) is twee jaar op reis en doet nu vrijwilligerswerk in Uganda “Ik ben hier een maand geleden neergestreken, samen met mijn man. We blijven nog twee maanden. Beiden geven we les op een school. Ik adviseer leerkrachten en doe de fondsenwerving, mijn man geeft teken- en schilderles. We hadden nog geen ervaring met lesgeven, maar het niveau is hier niet zo hoog. Ik snap dat het lastig is voor kinderen om steeds aan een nieuwe westerling te wennen. Daarom doe ik mijn best om alle kinderen gelijk te behandelen, ook als een kind erg veel aandacht vraagt – hoe moeilijk dat soms ook is.”
Maurice Smit (22) gaf les in Cambodja “De kinderen aan wie ik les gaf in Cambodja werden opgevangen door de organisatie waarvoor ik werkte. Ze hadden helemaal geen familie meer, maar ik vond dat de mensen in de buurt goed voor hen zorgden. Deze reis heeft mijn verwachtingen overtroffen. Ik weet niet of de maand dat ik er was veel heeft uitgehaald, maar omdat ik de PABO heb gedaan, denk ik wel dat ik een goede vrijwilliger ben geweest. Lesgeven is niet iets wat iedereen zomaar kan. Volgende keer zou ik wel iets langer gaan.”
draag bij vanuit je kennis “Kijk waar je eigen kennis en vaardigheden liggen”, zegt Lotte Ghielen van BCNN, een netwerk van organisaties die hulp bieden aan kinderen zonder adequate ouderlijke zorg. “Probeer op die manier iets bij te dragen.” Studeer je aan de PABO? Ga lesgeven. Ben je goed in bouwen? Help mee aan een bouwproject. Zo gebruik je je kennis op een positieve manier. Het Better Care Network heeft een flyer ontwikkeld met de do’s en don’ts op het gebied van vrijwilligerswerk. Volgens Heleen Reedijk van
Wilde Ganzen gaat het vooral om de mindset van vrijwilligers. “Je moet geen vader- of moederrol willen spelen, je moet een soort auntie zijn. Zie het als een uitwisseling. Wil je kinderen een voetbalspel leren? Dan is dat jouw uitwisseling. Emotie moet je niet uitwisselen. Je moet elkaar juist iets leren en niet alleen denken aan hoe zielig ze zijn. Op deze manier kunnen vrijwilligers een goede bijdrage leveren.”
bettercarenetwork.nl wildeganzen.nl
r
oe rB
“MOe Van aL Die KRitieK” “Wij onderschrijven volledig dat kinderen het beste kunnen opgroeien bij familie, maar dan moet dat wel mogelijk zijn.” Harrie Oostrom werkt voor Stichting Imani, een Keniaanse organisatie die achtergelaten kinderen opvangt. “Sommige kinderen hebben inderdaad hechtingsproblemen, maar deze problemen ontstaan niet door de vrijwilliger. Ze zijn ontstaan doordat de kinderen zijn achtergelaten door hun ouders. De kinderen hebben weinig eigenwaarde, eisen veel aandacht, hebben moeite met keuzes maken. En ze hebben hechtingsproblemen. Het klopt dat een gezond kind eenkennig is, maar ook dat verdwijnt als ze aan mensen wennen, en al snel kruipen ze op schoot.” Behoefte aan een knuffel Oostrom woont sinds 1990 meerdere maanden per jaar in Kenia en heeft elke dag te maken met het reilen en zeilen van een kinderopvang. Stichting Imani maakt ook gebruik van vrijwilligers, soms voor slechts vier weken – iets wat Eline Bodbijl sterk afkeurt. Oostrom wordt moe van de in zijn ogen ongenuanceerde kritiek op de ‘weeshuisindustrie’. “Onze vrijwilligers komen van over de hele wereld. Ze maken veel kosten voor de reis en moeten hard werken. We maken een selectie en soms keuren we iemand af. Het belangrijkste is de motivatie. Iedere groep heeft per acht kinderen een vaste huismoeder die ze verzorgt. De vrijwilligers helpen hierbij. Vrijwilligers wisselen van groep om hechting enigszins te voorkomen, maar als een kind behoefte heeft aan een knuffel, dan is dat prima.”
Be
el d
Pe
te
HERMAN vuIJsJE Herman Vuijsje is socioloog, journalist en schrijver. Hij schrijft over veranderingen in ons land op sociaal, moreel en politiek gebied.
De ziekte en de gêne
h
oe zou het toch met aids zijn? De belangstelling ervoor is weggezakt door betere medicijnen. Daarmee lijkt ook de gêne rond de ziekte weggeëbd. The disease. In Afrika, waar de epidemie nog voortwoekert, verhindert schaamte het noemen van haar naam. Je sterft daar aan longontsteking of tbc. Dat verminderde weerstand door hiv de boosdoener is, mag in een eercultuur tot geen prijs genoemd. Dan zou iedereen weten dat je de zonde hebt bedreven en word je tot paria gedegradeerd. Ieder individu handelt rationeel door te volharden in stilzwijgen (anders word je uitgestoten), maar voor allen samen is het resultaat desastreus. Het probleem blijft onbespreekbaar. De schaamte waarmee aids in Afrika wordt omringd, verschilt van die bij ons. In het Westen ging het niet zozeer om de connotatie met seksueel onzedelijk gedrag, maar eerder om de eenzaamheid van stervenden in onze cultuur: wie machteloos op
zijn einde moet wachten, belandt in een extreme underdogpositie. Nu medicijnen het overlijdensgevaar sterk hebben verminderd, neemt bij ons ook de gêne af. Over het seksuele aspect kunnen we openhartig zijn doordat we een cultuur van privacy en zelfbeschikking hebben ontwikkeld. Daardoor kunnen we anderen in vertrouwen nemen. Zou zo’n ontwikkeling ook in Afrika mogelijk zijn? Dan moet er een bres worden geslagen in de groepscultuur die zwijgen afdwingt. Juist die door ons vaak benijde cultuur, met zijn grote verantwoordelijkheid jegens familie en collectief, maakt dat lijders aan the disease aan hun lot worden overgelaten. Een meer ‘sociale’ omgang met hiv-patiënten vereist dus paradoxaal genoeg een verzwakking van de groepscultuur en een meer individuele levenshouding. De groei van de Afrikaanse economie en de opkomst van een middenklasse zouden daaraan kunnen bijdragen. Maar hoe snel? Eerculturen zijn taai, helaas.
MY WORLD juni 2014 09
actueel internationale transacties
Geld naar ginds Contact via Skype of Facebook, reizen via cheaptickets.nl: communicatie met ontwikkelingslanden wordt steeds makkelijker en goedkoper. Maar voor geldtransacties geldt het omgekeerde: het is duur! Gemiddeld ruim 8 procent per transactie. Kan het ook anders, en vooral: goedkoper? janneke juffermans
J
osefien de Kwaadsteniet begeleidt samen met haar vriend een éénjarig voedselzekerheidsproject in Togo. Het project vroeg om een injectie van 7000 euro, die het krijgt van een fonds. Het fonds maakte het geld in één keer over naar Togo om bankkosten te besparen. De Kwaadsteniet snapt die keuze, maar had het liever in termijnen gekregen: “Veel geld in kas maakt je project kwetsbaar.”
10 juni 2014 MY WORLD
Het is een dilemma voor velen die regelmatig geld overmaken naar ontwikkelingslanden: wie kiest voor kleine bedragen betaalt hoge trans actiekosten. Een overboeking naar een ontwikkelingsland kost in Nederland gemiddeld 8,85 procent van het totale bedrag. Hoe kleiner het bedrag, hoe hoger de kosten. Vooral transacties naar Afrika zijn duur. Zonde, vindt minister Ploumen (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking). Ze liet onderzoeken hoe geldtransacties naar ontwikkelingslanden goedkoper kunnen. Jaarlijks lopen mensen in ontwikkelingslanden door deze transactiekosten namelijk zo’n 38 miljard euro mis. Vooral migranten en hun familie hebben daar last van. Migranten sturen het meeste geld, ook wel remittances genoemd: 382 miljard euro in 2012, dat is meer dan alle formele ontwikkelingsgelden bij elkaar.
Wat kost het om 250 euro naar Ghana over te maken? Rabobank
€ 17,50
Banken
Banken rekenen kosten voor het verzenden, maar ook voor het afhalen. Die laatste kosten kan de zender echter ook voor zijn rekening nemen. Bij het overboeken heet dat ‘OUR costs’. In het bedrag hierboven zijn de OUR-kosten meegerekend. Van de grote banken blijkt de Rabobank het voordeligst.
Ook particuliere initiatiefnemers zien tandenknarsend hoe transactiekosten hun project of onderneming duur maken. Geld blijft hangen Waar blijft het geld eigenlijk hangen? “Op een aantal plekken onderweg”, aldus Daniëlle de Winter van DBM research, een van de auteurs van het onderzoeksrapport Remittances market in The Netherlands. “Een geldtransactie is op te delen in fasen. Fase één, capture, is als je het geld wegbrengt naar bijvoorbeeld de bank, MoneyGram of Western Union. Je betaalt kosten voor de service. In de volgende fase, messaging, identificeert de bank degene die het geld stuurt en degene die het komt ophalen, en kijkt of het geld via de juiste rekening bij de juiste persoon terecht gaat komen. Dit vraagt specifieke software en die kost geld.”
WorldRemit
€ 20,50
€ 9,99
tje Handje contan
€ 7,–
Geldtransactiekantoren
Internetaanbieders
Informeel Circuit
De Winter wijt de hoogste kosten echter aan de laatste fase, settlement, waarin het geld daadwerkelijk op de juiste rekening komt te staan. “Het geldtransactiekantoor heeft meestal een bankrekening. Die bank heeft een partner in het land van ontvangst. De financiële infrastructuur is niet overal toereikend, dus soms gaat geld via meerdere tussenstappen naar de plaats van bestemming. Bovendien wordt bij een aantal ontwikkelingslanden, met name Afrikaanse, een hoger risico ingeschat dat het geld in terroristische handen terechtkomt. Daarom werken veel banken niet meer direct met deze landen samen. Denk aan Somalië, daar komt het geld via Dubai of Nairobi binnen. Dat geeft nog meer tussenstappen, die allemaal betaald moeten worden.” Western Union heeft daarnaast met een aantal Afrikaanse landen afspraken
dat alleen zij in dat land actief mogen zijn op de transactiemarkt. Ook dat draagt bij aan hoge kosten. In Nigeria en Ghana worden deze ‘exclusiviteitscontracten’ momenteel overigens ontbonden. Maar het verklaart onder
Is dat pech hebben voor particuliere initiatieven, migranten en ondernemers? Dat valt te bezien. Want nieuwe manieren van bankieren veroveren in rap tempo de markt. De kern ervan is dat geld overboeken rechtstreeks van persoon naar persoon gaat, waardoor gebrekkige infrastructuur en dure geldkantoren simpelweg omzeild worden. Aanbieders van internet en mobiele telefonie vormen de spil. De Winter: “Google begint met Google Wallet, Facebook onderzoekt momenteel de opties voor ‘Facebank’, een manier om via een eigen pagina geld over te maken. En Apple wil geldtransacties mogelijk maken in de cloud.” Josefien de Kwaadsteniet maakt al gebruik van zo’n aanbieder in de cloud. Naast haar ontwikkelingsproject heeft ze een schoonfamilie in Togo. Zij en haar vriend Leopold Messan maken maandelijks geld aan hen over via WorldRemit. Ze
Western Union is allang niet meer het enige geldtransactiekantoor. Andere grote spelers zijn MoneyGram, Suri-Change, MoneyTransfer en Kaah-Express. Meestal zijn ze in een bepaald land gespecialiseerd. Zo maakt Western Union veel over naar Marokko en Turkije, waar Kaah Express zich voornamelijk richt op Somalië. Je betaalt een fee per transactie (een vast of variabel bedrag) en je betaalt voor de wisselkoers.
Initiatieven als WorldRemit, Remitly en Transferwise bieden de mogelijkheid om zelf geld over te boeken via internet. Ze zijn vaak goedkoper, maar richten zich nogal eens op een beperkt aantal landen. Zo kun je met Remitly alleen geld over maken van de VS naar de Filippijnen.
Straks sturen we geld via Facebook andere waarom geld overmaken naar Afrika relatief duur is. Terrorisme De Europese Unie probeert al vijf jaar om de transactiekosten omlaag te krijgen, echter zonder veel resultaat. Door de angst voor terrorisme zwelt de roep om controle op internationaal geldverkeer juist aan, wat de kosten verder kan opdrijven.
Migranten die anoniem willen blijven, kiezen liever voor informele wegen. Mustapha Bah (33) uit Sierra Leone: “Iedereen in de diaspora in Nederland weet wie de contactpersonen zijn. Je geeft het geld en krijgt een code mee. Vervolgens geef je de code door aan degene voor wie het bestemd is en kan hij of zij het geld op een bepaald punt in Sierra Leone afhalen.” Het kost gemiddeld 2 of 3 procent, aldus Bah.
MY WORLD maart 2014 11
Beeld Noun Project
n Western Unio
actueel xxx internationale transacties De reis van een euro
brengen
Je brengt het geld naar een bank of transactiekantoor. Je betaalt een service fee waarvan de bank zijn huisvesting, salarissen en andere kosten betaalt.
storten het geld van hun eigen bank rekening op de lokale rekening van hun familie. Die krijgt een sms’je en een code, waarmee ze bij een bank het geld kunnen ophalen. De Kwaadsteniet: “Het bespaart ons zeker de helft van de kosten die we vroeger kwijt waren bij een transactiekantoor.” M-pesa-kantoortje De ontwikkelingen gaan echter nog een stap verder. En die stap is dat ook banken en bankrekeningen uit beeld verdwijnen. Een koploper in deze ontwikkeling is M-Pesa, een populaire aanbieder van mobiel bankieren. Via een M-Pesa-app kun je je mobieltje gebruiken als een chipkaart met saldo. In Kenia, en inmiddels ook in buurlanden Tanzania en Uganda, kun je bijna alles met M-Pesa betalen, zoals je boodschappen in de supermarkt, je telefoonrekening, de elektriciteits-
12 juni 2014 MY WORLD
controleren
De bank controleert jouw gegevens en de rekeninggegevens van de ontvanger. Het uitwisselen van informatie vraagt specifieke software en dat kost geld.
rekening, de kabeltelevisie, je verzekeringen en vliegtickets. Omgerekend betaal je ongeveer 25 cent per transactie, een stuk minder dan de kosten die je bij een bank of geldtransactiekantoor moet ophoesten. En M-Pesa-
“Uiteindelijk gaan we naar een cashless society” winkeltjes of verkooppunten waar je het geld contant kunt laten uitbe talen, zijn bijna overal te vinden, in tegenstelling tot banken. Dat klinkt geweldig voor migranten en lokale gebruikers. Maar is het ook mogelijk om met een dienst als M-Pesa vanuit Nederland je lokale project te steunen? Jorine Waweru-
overmaken
Jouw geld gaat daadwerkelijk op weg naar het buitenland. Dat gebeurt soms via tussenliggende banken, die allemaal een vergoeding krijgen. Bovendien komen er in deze fase wisselkoerskosten bij.
Wolf denkt van wel. Ze is getrouwd met een Keniaan en woont aan de voet van de Mount Kenya. Samen met haar man heeft ze een bedrijf en een ontwikkelingsproject. Daarnaast heeft ze een M-Pesa-kantoortje. Ze licht toe: “Bijna alle Nederlanders met een particulier project maken gebruik van een Keniaans telefoonnummer. Je kunt het projectgeld in Kenia op je telefoon laten zetten en vanuit Nederland in termijnen overmaken naar het M-Pesa-account van je partnerorganisatie.” Een heel goedkope oplossing. allerlei initiatieven Mogelijkheden zoals M-Pesa ontstaan vaak in landen waar de financiële infrastructuur nog verder verbeterd kan worden. Dat hoeven niet uitsluitend ontwikkelingslanden te zijn. De Winter: “In de VS, waar men nog met cheques werkt, nemen de genoemde
Sjierly Pereira brengt haar plan in de praktijk: haar eigen project ‘Schooling for Life’ opzetten in Sierra Leone. Jongeren helpen met studiebeurzen en life skills-trainingen. Deze keer aflevering 11 met Sjierly aan de lijn vanuit Sierra Leone.
“doe Niet zo Nederlands” De ontvanger haalt jouw geld af bij een lokale bank of transactiekantoor. Ook die kan daar kosten voor in rekening brengen.
Beeld Noun Project
afhalen
Facebank-, Apple- en Google-initiatieven een vlucht, net zoals M-Pesa.” Het succes van M-Pesa wordt inmidels overal gekopieerd. In Afrika en Azië is mobiel betalen niet meer te stuiten. Bharti Airtel Africa, van het Indiase telecomconcern Bharti, introduceert momenteel in zeventien landen zijn systeem Airtel-Money, vergelijkbaar met M-Pesa. Volgens De Winter heeft het principe van geld storten en in cash laten uitbetalen zijn langste tijd gehad. “Tijdens het onderzoek hoorde ik steeds deze zin terugkomen: ‘Uiteindelijk gaan we naar een cashless society’.” Het onderzoeksrapport vind je op myworld.nl
Was het moeilijk om weg te gaan uit Nederland? “Tja, je bent de hele dag mensen gedag aan het zeggen. Da’s soms wel eens lastig. Maar de overstap naar Sierra Leone is veel lastiger, moet ik zeggen.” Hoezo? “Ik moet aan alles wennen. Aan het klimaat, de mensen, het trage ritme waarin alles verloopt. Dat je jezelf niet kunt voortbewegen, maar afhankelijk bent van anderen. Als Nederlander vind je dat heel vervelend. Ik wil zo snel mogelijk mijn eigen auto hebben.” Je bent er nu drie weken. Waar zijn die aan opgegaan? “Ik had mezelf twee weken vakantie gegund, om te acclimatiseren. Dat heb ik vijf dagen volgehouden. Ik verveelde me te pletter. Dus ben ik maar snel aan de slag gegaan. Weer contact leggen met mensen die ik van mijn vorige bezoek kende, mijn vriendenkring en netwerk
uitbouwen. Ik sta er hier nu nog alleen voor hier, heb niemand om mee te klankborden, behalve mensen in Nederland.”
Ga je al een beetje met de Sierraleoonse flow mee? “Dat moet wel, pushen heeft geen zin. Maar mijn Nederlandse geduld wordt wel dagelijks op de proef gesteld. “Niet zo Nederlands zijn!”, zeggen mijn vrienden dan. Er wordt hier veel gepraat en onderhandeld, en dat kan ik het beste aan anderen overlaten. Da’s eigenlijk niks voor mij, ik wil in charge zijn.” Je woont nu bij een vriendin. “Ja, maar zij is er nu niet. Ik kan het goed vinden met haar ouders, hoor. Ik heb een slaapkamer met een eigen badkamer, da’s okay voor nu. Op termijn heb ik wel meer privacy nodig.” hans ariëns Voor informatie over Schooling for Life en Skills for a Successful Future: www.schoolingforlife.net
MY WORLD juni 2014 13
Beeld Peter Boer
even Bellen met …
het dilemma Vraag aan leZers
foto’s links en rechts: tjitske faber met bewoners van het ouderencentrum.
MolDaviË - tjitske Faber is een van de initiatiefnemers van Stichting nachtkus. De stichting ondersteunt veertig ouderen in Moldavië in hun eerste levensbehoeften: eten, medische zorg en warmte. Maar de stichting wil niet alleen noodhulp geven, er moet een structurele oplossing komen. hoe krijg je dat van de grond?
“O
nze partnerorganisatie in Moldavië, stichting Soarta, wil groente verbouwen in kassen. De groente kunnen ze gebruiken voor maaltijden voor de ouderen. En met het geld van de verkoop van de groente kan de rest van het project worden gefinancierd. De gedachte is goed. Het is een fundamenteel principe van onze stichting dat het project zelf geld moet genereren. Anders kunnen de ouderen nog niet rustig slapen. Want wat nou als wij op een dag geen geld meer sturen? Wilde Ganzen heeft het plan goedgekeurd en financiert
14 juni 2014 MY WORLD
ecaterrina cojorcani woont in het centrum.
mee. Nu moeten we zelf nog 50.000 euro zien binnen te halen. Maar al het geld dat binnenkomt gaat naar de dagelijkse maaltijden. Er blijft helemaal geen geld over om in de kas te investeren. En dat is een lastig dilemma. Die mensen hebben het koud en ze hebben honger. Gaan wij dan hier aan onze keukentafel besluiten dat ze nog maar twee in plaats van drie maaltijden per dag krijgen? Of moeten wij druk op onze partner uitoefenen om efficiënter en goedkoper te werken? We kunnen natuurlijk ook allerlei acties opzetten om het geld bij elkaar te krijgen, zoals benefietdiners en sportevenementen. Maar mijn gevoel zegt me dat dat niet handig is. Er kleven wat pittige dilemma’s aan dit project, die we niet allemaal kunnen overzien. Wat gebeurt er als de directeur van onze partnerorganisatie komt te overlijden? Erven haar kinderen dan de kas? Hoe zorgen we dat de kas wordt opgezet vanuit moderne inzichten over het verbouwen van groente?
Beeld stichting nachtkus
hOe hOUDen We GeLD OVeR VOOR De GROenteKaS?
de oPlossing adVies Van leZers voriGe Keer
MOGen We OnSzeLF SaLaRiS UitBetaLen?
aDvieS
Ja, MaaR nU nOG niet
Colins Opiyo en Marieke de Bruin beginnen een circus in een klein dorp in Kenia. Ze werven nu fondsen. Mogen ze een salaris voor henzelf op de begroting zetten, vroegen ze aan lezers van MyWorld. Want “als we onszelf geen salaris uitbetalen, moeten we elders geld verdienen. Dat gaat ten koste van de aandacht en tijd voor het circus”.
“h “De mensen hebben het koud”
Ik heb de mensen daar in de ogen gekeken. Dat kan ik niet meer loslaten. Ik wil me met hart en ziel voor hen inzetten. Maar hoe weet ik of ik de goede dingen voor ze doe? In mijn gewone werk als beleidsadviseur bij de overheid heb ik altijd een graadmeter om te toetsen of ik goed bezig ben, of ik de juiste dingen doe. Op dit terrein heb ik dat niet. Dat het niet handig is om goederen vanuit Nederland te sturen, begrijp ik. Daar kan ik met mijn boerenverstand nog wel bij. Maar hoe we deze grote slag nu kunnen gaan maken, dat weet ik niet. Hoe pakken we dit aan?” rinske Bijl www.stichtingnachtkus.nl heb je advies of wil je reageren? of heb je zelf een dilemma? Ga naar myworld.nl of mail naar redactie@myworld.nl
et circus komt steeds dichterbij”, vertelt De Bruin. “We hebben veel mensen ontmoet die ons vrijwillig willen helpen.” Het lost hun dilemma voor een deel op, denkt ze, want “ze nemen ons werk uit handen, waardoor wij tijd hebben om geld te verdienen.” Via MyWorld kregen ze echter het advies om gewoon een bedrag voor zichzelf op de begroting te zetten. “Iedereen snapt dat je straks in Kenia niet van de lucht kunt leven”, schreef iemand. De Bruin begrijpt de reactie. “Maar het lost ons probleem nu niet op. Voorlopig gaan we namelijk nog niet in Kenia wonen, maar reizen we heen en weer. Een lokaal salaris is dan niet genoeg. Een westers salaris is weer te veel.” De tips van lezers hielpen hen wel. “Heel handig om te weten dat we onze trainers belastin�vrij een vrijwilligersvergoeding mogen geven.” Het advies om een bedrag op te nemen voor eten, onderdak en vervoer nemen ze ter harte. Een andere tip was om een meerjarenplan te maken. “Grappig, daar zijn we net mee begonnen.” Voorlopig verdienen de twee hun geld met acrobatiekles geven en optreden in Nederland. Marieke: “Het zou fantastisch zijn als ons project zichzelf uiteindelijk kan bedruipen. We denken er over een paar jaar ook een salaris aan over te houden.” janneke juffermans
MY WORLD juni 2014 15
mY exPerience nellY Van de Ven
mYworld training
“alle Sinti-kinderen gaan nu naar school” Nelly van de Ven (72) is vrijwilliger bij het pastoraat voor woonwagenbewoners, Sinti en Roma in Nederland. Wekelijks bezoekt ze Sinti-gezinnen in Gemert en helpt hen met financiële en praktische zaken.
Wat staat er deze week op je programma? “Ik bezoek een Sinti-familie. Een dochter heeft haar zieke, dementerende moeder in huis genomen. De dochter kan niet lezen of schrijven. Ik help haar met het aanvragen van een persoonsgebonden budget en het beheren van het geld.” hoe ben je hier ingerold? “Ik was opbouwwerker in Den Bosch en heb 25 jaar met woonwagenbewoners gewerkt. Na mijn pensionering vroeg het pastoraat in Gemert mij om onderzoek te doen naar de leefomstandigheden van de Sinti hier. Ik ben me rot geschrokken. Families zaten zwaar in de schulden, kinderen gingen niet naar school. En niemand deed wat.” en nu? “Een Sinti-vrouw kreeg een baan op een lagere school. Dat bleek een keerpunt. Zij nam haar eigen kinderen mee, en vervolgens kwamen ook de andere Sinti-kinderen. Elke ochtend kijkt ze of iedereen er is. Ontbreekt er een kind, dan belt ze. We zijn nu tien jaar verder. Inmiddels
myWorld biedt inspiratie en gespreksonderwerpen voor iedereen die actief is in of betrokken is bij particuliere initiatieven. Het verschijnt vier keer per jaar als onderdeel van het tijdschrift OneWorld. Meningen in MyWorld worden niet noodzakelijkerwijs door de uitgevers onderschreven. uitgevers: ncdo.nl / wildeganzen.nl / cordaid.nl / impulsis.nl Wilde Ganzen steunt wereldwijd kleinschalige projecten, opgezet door mensen
16 juni 2014 MY WORLD
gaan alle Sinti-kinderen in Gemert naar school.” Wat drijft jou? “We waren vroeger met twaalf kinderen thuis en heel arm. Ik was de enige in de klas met klompen. Ik voel wat die kinderen voelen: iedereen heeft een laptop, iedereen heeft een fiets, behalve jij.” ben je anders tegen roma en Sinti aan gaan kijken? “Bij ons thuis bestonden geen vooroordelen over zigeuners. Van mijn vader mochten ze altijd met de wagen in de wei staan. De Sinti leven in een wij-cultuur, dat vind ik prachtig. Toen mijn man ziek werd, stuurden ze me naar huis: ‘Jij moet nu niet bij ons zijn, maar bij hem.’ Dat aanvoelen wat echt belangrijk is, er altijd zijn voor elkaar. Daar geniet ik van.” mirjam vossen
ter plaatse én bevlogen Nederlanders. cordaid geeft financiële steun, begeleiding en advies aan stichtingen en serviceclubs met een eigen project in een ontwikkelingsland. impulsis is betrokken partner van particuliere initiatieven in ontwikkelingssamenwerking. Redactie: Mirjam Vossen, Hans Ariëns, Lonneke van Genugten, Trisha Goossens Redactieraad: Marie-Antoinette Kroone (Impulsis), Renata Ranchor (Cordaid), ErnstJan Stroes (NCDO), Linda Muskens
MyWorld organiseert trainingen voor mensen die betrokken zijn bij projecten in internationale samenwerking. MYcapital Vermogensfondsen nodig voor financiering? Deze training vertelt je hoe ze in elkaar steken en hoe je je aanvraag daarop afstemt. 13 juni, amsterdam MYStorY Je hebt veel te vertellen over je project. Deze training leert je dat om te zetten in een duidelijk en inspirerend verhaal. 18 juni, apeldoorn MYtopic Betrokken bij een onderwijsproject? Edukans en Impulsis organiseren een onderwijsdag met aandacht voor het Sterschool-model. Meer leren over media en communicatie? Dat kan op de mediatrainingsdag van Impulsis en Wilde Ganzen. onderwijs: 20 juni Media: 5 juli MYviSual MeDia Aan de slag met foto en film. Wat breng je in beeld en wat laat je weg? Neem camera, laptop, tablet of smartphone mee. 28 juni, eindhoven
Meer lezen of aanmelden? Ga naar myworld.nl/training
(Wilde Ganzen) aan dit nummer werkten mee: Inge Beekmans, Rinske Bijl, Ralf Bodelier, Peter Boer, Carolien Cuypers, Merel Hendriks, Janneke Juffermans, Opmeer Reports, Herman Vuijsje Basisontwerp & vormgeving: Bouwe van der Molen contact: redactie@myworld.nl www.myworld.nl Abonneren, opzeggen of wijzigen: www.oneworld.nl/magazine