HET STERREBOS HISTORIE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF
STERREBOS GRONINGEN
INHOUD 1. INLEIDING
3
2. STERREBOS 1765-1882 FORMELE AANLEG
5
3. ZUIDERPLANTSOEN 1883-1964 LANDSCHAPPELIJKE AANLEG
7
4. DRIE PERIODEN IN DE TWINTIGSTE EEUW
8
5. WAARDEBEPALING VERLEDEN, 11 HEDEN EN TOEKOMST 6. TOEKOMSTPERSPECTIEF
COLOFON OPDRACHTGEVER: Gemeente Groningen J. van de Bospoort ADVISEUR: N0.0RDPEIL landschap.stedenbouw E. van der Laan
Landschapsarchitect BNT
W. Ottens
Landschaps- en
Architectuurhistoricus MA S. Brummel
Stagiaire
J. Bokma
DTP
Sneek, oktober 2012 2
14
1. INLEIDING Het Sterrebos ligt aan de zuidzijde van de stad Groningen, gelegen tussen de Hereweg, de Oosterweg, de Waterloolaan en de Mesdagkliniek. Het Sterrebos wordt door de Zuidelijke Ringweg in tweeën gedeeld. In het kader van stedelijke ontwikkeling wordt de Zuidelijke Ringweg verdiept aangelegd met ‘deksels’, waardoor het mogelijk is om de groenstructuur te herstellen. N0.0RDPEIL is door de gemeente Groningen gevraagd om voor het Sterrebos een historische scan te maken. Het is van belang dat er een helder beeld gegeven wordt van de geschiedenis van het 250 jaar oude Sterrebos. De verdieping van de Zuidelijke Ringweg biedt de kans om aandacht te schenken aan de bijzondere geschiedenis van het Sterrebos. De tijdlagen van het Sterrebos worden in beeld gebracht in relatie tot de omgeving. Dit leidt tot een toekomstperspectief waarbij de waarde en samenhang van het erfgoed uitgangspunten vormen voor toekomstige ontwikkelingen. Het Sterrebos was het eerste openbare wandelpark van de stad Groningen. Binnen de vestingwerken had de stad tot aan de negentiende eeuw een besloten karakter. Tuinen waren veelal ommuurd en in privébezit. Wel werden de (aarden)stadswallen als openbare groene ruimte gebruikt. Het Sterrebos stamt uit 1765 en is door de stadshovenier J.G. Becker in formele stijl ontworpen. In 1882-1883 is het aan de zuidkant in landschappelijke stijl uitgebreid door de tuinarchitect Louis Paul Zocher. Hij was de laatste van drie generaties tuinarchitecten Zocher. Zijn opleiding kreeg hij van zijn beroemde vader Johan David Zocher. Behalve het Sterrebos in Groningen ontwierp Zocher samen met zijn vader het Vondelpark in Amsterdam (1864). Van eigen hand zijn ondermeer het Frans Halsplein in Haarlem (1880) en het Agnetapark in Delft (18801890). Het Sterrebos is daarmee onderdeel in het oeuvre van een van Nederlands belangrijkste negentiende-eeuwse tuinarchitecten.
Kaart van de belegering der Stad Groningen in 1594
3
STERREBOS GRONINGEN
Topgrafisch Militaire Kaart 1853
4
Jonas Zeuner, Sterrebos 1785
Sterrebos, formele bomenrij aanleg bij de Hereweg
Hereweg westzijde theekoepel 1955
2. STERREBOS 1765-1882
FORMELE AANLEG
Aan de zuidkant had de stad in de zeventiende
Het parkbos werd in de vorm van een sterpa-
dat dezelve met de vierde rij boomen van de
eeuw een tweede verdedigingswal gekregen; de
troon aangelegd. Vanuit het midden liepen acht
rijweg afgerekend gelijk staat'. Op deze manier
Helperlinie. In 1765 werd ten noorden van deze
rechte lijnen in een stervorm naar de flanken van
had De Ranitz een beter uitzicht op de oost-west
linie en langs de Hereweg het Sterrebos aange-
het perceel. In het zuidoostelijk gedeelte legde
georiënteerde laan. 'Het naar voren plaatsen van
legd. Met de aanleg van het parkbos kreeg de
Becker een ronde vijver aan, zodat het bos ‘een
de tuinkoepel zou (…) naar zijn inzien strek-
stad niet alleen een openbare groene ruimte, ook
frissche waterkom met rustbanken’ had. Langs de
ken ter verfraaijing van de Hereweg en van het
werd de zuidelijke entree van de stad aange-
paden plantte hij hoog opgeschoren lindebomen
gezigt tegenover het Sterrebosch betekenen'.
pakt. De aanleg van het Sterrebos moet dan ook
met daartussen beukenhagen, volledig volgens
Zijn verzoek werd waarschijnlijk afgewezen,
gezien worden in relatie tot de verfraaiing van de
het formele landschapsideaal. Ook plantte hij
want enkele maanden later schreef De Ranitz
Hereweg. Tezamen vormden ze de entree van
beuken, eiken, esdoorns en elzen.
de gemeente opnieuw. Ditmaal met de vraag of
de stad. In het ontwerp van het Sterrebos werd
de vier pal gelegen bomen voor de inmiddels
de relatie tot de stad eveneens als uitgangspunt
GROENE OMGEVING
gebouwde tuinkoepel verwijderd en de sloot voor
genomen. Vanaf de middenas had men richting
Samen met stadsgroen als de Prinsentuin (zeven-
zijn tuinmanswoning met een dam gedempt
het noorden vrij zicht op de Martinitoren.
tiende eeuw), Guyotplein (1831) en stadstuinen
mocht worden. Dit verzoek werd gehonoreerd,
Direct na de aanleg was het parkbos al populair
van de gegoede burgerij vormde het Sterrebos
op voorwaarde dat hij de aanwijzingen van de
bij de Groninger bevolking. In de nabije om-
een groene oase in het landelijke overgangs-
stadsbouwmeester zou volgen en zelf de plan-
geving van het Sterrebos en aan de zuidelijke
gebied tussen de stad en de zuidelijk gelegen
ting van nieuwe bomen betaalde.
toegangswegen werden in de achttiende eeuw
(Drentse) esdorpen. Op de Topografisch Militaire
Naast de tuin van De Ranitz werd in 1826 de
buitenplaatsen als Zandvoort, Groenestein en het
Kaart van 1853 is duidelijk zichtbaar dat het Ster-
Zuiderbegraafplaats aangelegd. Theodorus van
Huis te Hemmen ontwikkeld. Ook in de negen-
rebos een van de eerste grote groenstructuren
Swinderen (1784-1853) adviseerde al enkele
tiende en twintigste eeuw bleef dit gebied popu-
van de gemeente Groningen is.
jaren voordat het wettelijk werd vastgesteld om
lair en lieten gegoede inwoners van Groningen er hun buitenverblijf bouwen.
begraafplaatsen buiten de bebouwde kom te De populariteit van dit gebied bij de gegoede
situeren. Het gebied tussen de Helperlinie en
bevolking blijkt onder meer uit de moeite die
de stadwallen leende zich hier uitstekend voor.
HET STERREBOS
provinciale belastingontvanger S.M.S. de Ranitz
Opvallend is dat de begraafplaats niet in de po-
Het Sterrebos werd in 1765 naar een ontwerp van
nam om tegenover het Sterrebos een tuin te
pulaire landschapsstijl werd aangelegd, maar als
stadshovenier Jan Godfried Becker aangelegd.
laten aanleggen. Hij kocht in 1818 een stuk grond
een sober rechthoekig terrein met zes grafvelden.
Ook was hij betrokken bij de werkzaamheden,
aan de westzijde van de Hereweg, waarop hij
Ook het Rooms-katholieke (RK-) Kerkhof dat in
zoals blijkt uit een melding van het stadsbestuur
een zomerhuis in de vorm van een tuinkoepel
1872 eveneens aan de Hereweg (ingang bij de
uit 1764:
wilde laten bouwen. Omdat de Hereweg aan de
Papiermolenlaan) werd aangelegd, wordt geken-
westzijde door vier rijen bomen en een haag was
merkt door een sobere vormgeving. Groningen
‘stadshovenier G. Becker wordt voor 100 car.
voorzien, vroeg De Ranitz bij het stadsbestuur van
deed in tegenstelling tot bijvoorbeeld Leeuwar-
guldens gedurende den ganschen wintertijd van
Groningen toestemming om zijn tuinkoepel tegen
den niet mee aan de trend om deze groene
den morgen tot den avond ingezet.’
de Hereweg aan te plaatsen – 'zooverre vooruit
ruimtes in landschapsstijl aan te leggen.
Hereweg westzijde theekoepel 1918
Hereweg westzijde theekoepel 1925
Theekoepel tegenwoordig
5
STERREBOS GRONINGEN
Kaart 1877
Kaart 1907
6
Kaart 1919
3. ZUIDERPLANTSOEN 1883-1964
LANDSCHAPPELIJKE AANLEG
VAN STERREBOS NAAR ZUIDERPLANTSOEN Met de Vestingwet van 1874 verloren de stadswallen haar verdedigingsfunctie. Dit had grote gevolgen voor de besloten stad Groningen.
Vanuit economisch, sociaal en hygiënisch oog-
is zichtbaar dat Zocher een hiërarchie binnen
punt werd besloten de stadswallen te ontman-
het geheel van paden ontwierp. De kleinere
telen. De noordelijke dwingers werden vanaf
paden slingeren hiertussen. Tussen de paden
1877 heringericht tot het Noorderplantsoen, een
werden diverse perken aangelegd, waarin talrijke
openbaar park in de landschappelijke stijl. Het
bloeiende heestersoorten werden aangeplant.
grootste deel van het park werd naar ontwerp H.
Ook stinzenplanten zijn nog aanwezig, zoals de:
Copijn (1842-1923) aangelegd.
sterhyacint, bosgeelster, holwortel, vingerhelm-
De ontmanteling van de verdedigingslinie aan
bloem en ooievaarsbek.
de zuidzijde van de stad, had ook gevolgen voor de parkstructuur van het Sterrebos. De stad kocht een gedeelte van de vrijgekomen gronden aan om het Sterrebos uit te breiden. Bovendien werd besloten het formele parkbos te wijzigingen in
BOUWWERKEN ALS TUINSIERADEN Kenmerkend voor de landschapsstijl is de inpassing van bouwwerken als ontwerpmiddel. Priëlen
een landschapspark. Hiervoor werd Louis Paul
werden bijvoorbeeld in een optimale zichtlijn
Zocher (1820-1915) aangetrokken.
geplaatst. Ook Zocher voorzag zijn ontwerp van
Dat er een verband werd gelegd met het nieuwe
diverse bouwwerken.
Noorderplantsoen, blijkt onder andere uit de
De vijver werd voorzien van een eiland, fontein,
nieuwe naam waaronder het Sterrebos bekend
eendenhuis en brug. Een ontwerptekening, die
werd; na de herinrichting werd het park ook wel
waarschijnlijk van Zochers hand is, toont drie
Zuiderplantsoen genoemd.
ontwerpen voor een monumentale houten brug. De uiteindelijke geplaatste brug wijkt hier vanaf.
Het Sterrebos werd pas relatief laat gewijzigd
De brug werd over het smalle deel van de vijver
in landschappelijke stijl. De stadstuinen en
geplaatst.
parken bij buitenplaatsen in de nabije omgeving,
In het nieuwe ontwerp werden ook diverse ge-
waren al vanaf de vroege negentiende eeuw in
bouwen geplaatst, waaronder een muziektent en
landschappelijke stijl aangelegd. Hier was onder
een melkhuisje. Deze gebouwen geven iets van
andere Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851) bij
het gebruik van het park weer. In de Groninger
betrokken, die zijn carrière startte als hovenier bij
Courant werden diverse aankondigen van
de buitenplaats Zandvoort. Ook de stadstuin van
muziekuitvoeringen geplaatst. Ook tijdens de
De Ranitz werd vermoedelijk door hem aange-
viering van het ontzet van Groningen en het
legd. Zijn opvolgers Lambertus Vlaskamp (1807-
Pinkersfeest was het Sterrebos decor van de
1854) en diens zoon Gerrit Lambertus Vlaskamp
feestelijkheden. Het melkhuisje kan vergeleken
(1834-1906) legden in navolging van Roodbaard
worden met een hedendaagse horecagelegen-
in dit gebied eveneens diverse landschappelijke
heid, waar tijdens een wandeling of na een
tuinen en parken aan.
concert een versnapering kon worden genuttigd.
HET ONTWERP
In het zuidoostelijke gedeelte verrees enkele
Zocher maakte voor zijn ontwerp van het
jaren voor Zocher’s aanleg de eerste watertoren
Sterrebos gebruik van de bestaande situatie. De
van Groningen. Dit markante gebouw, werd in
uitbreiding van het park is een vergraving van
1880-1881 naar ontwerp van B.A. Salbachen
een deel van de Helperlinie. Het reliëf van het
gebouwd. Middels zichtlijnen en reliëfwerking
bolwerk en de vrijgekomen grond werden ge-
om de watertoren kreeg het bouwwerk een rol
bruikt om in het verlengde van de grote druppel-
binnen het ontwerp van Zocher.
vormige vijver een heuvel te creëren. Ook in het
De terreinen ten zuiden van het park bleven ove-
overige park werden hoogteverschillen gecreëerd
rigens in handen van het Rijk. Hier werden vanaf
(zie kaart 1877). De formele lanen maakten plaats
1884 de Mesdagkliniek, de Rabenhauptkazerne
voor slingerende paden. Op historische kaarten
en het Huis van Bewaring gebouwd. 7
STERREBOS GRONINGEN
4. DRIE PERIODEN IN DE TWINTIGSTE EEUW
1900 - 1930
lieten hier hun villa’s bouwen, waarbij koepels of
De Groninger bevolking nam tussen 1900 en
koepelvormige erkers werden aangelegd.
1930 met meer dan de helft toe. Aangezien
Ook in het Sterrebos werd een nieuwe koepel
aan het einde van de negentiende eeuw de
gebouwd. In 1919 werd de houten muziekkoepel
stadswallen waren geslecht, was er voldoende
vergroot. Bijna tien jaar later werd door stadsar-
oppervlak om de groeiende bevolking te huis-
chitect Siebe Jan Bouma (1899-1959) in 1928 een
vesten. Nieuwe (arbeiders)wijken werden buiten
nieuwe betonnen muziekkoepel ontworpen.
Plan van directeur stadswerken circa 1931
de bestaande stadswallen ontwikkeld. Ook de omgeving rondom Helpman en het Sterrebos
Grote verandering in de groenstructuur aan de
raakte dichter bewoond. Behalve de aanleg van
zuidkant van de stad was de aanleg van het
arbeiderswoningen in daartoe bestemde wijken,
Stadspark in de periode van 1909 tot 1921. Dit
bestond de bouwactiviteit met name uit de bouw
park werd door de bekende tuinarchitect L.A.
van statige en vrijstaande herenhuizen. Dit sloot
Springer in samenwerking met J.A. Mulock Hou-
aan bij de wens van het stadsbestuur om het
wer (directeur van de dienst gemeentewerken)
gebied een representatief karakter te laten be-
ontworpen. Hoewel de overheid zich steeds meer
houden. Behalve door toename van de bevolking
bemoeide met het welzijn van haar burgers, lag
veranderde de zuidelijke omgeving van Gronin-
het initiatief tot de aanleg van dit park bij een
gen ook door de wijzigingen in de infrastructuur.
groepje rijke industriëlen.
Langs de Hereweg werd een tramlijn aangelegd die het noorden van de stad via de Hereweg
Nieuwe functie
verbond met Helpman.
Met de aanleg van het Noorderplantsoen en het
De tram werd veelvuldig gebruikt als vervoers-
Stadspark veranderde de functie van het Ster-
middel voor uitstapjes naar het Sterrebos of naar
rebos. In plaats van een park voor de hele stad,
de cafés Waterloo en het Boschhuis bij het park.
kreeg het steeds meer de functie van buurtpark. Het was een onderdeel in de schakel tussen de
8
Koepels en andere tuinsieraden
wijk en de (binnen)stad.
De populariteit van de omgeving rondom het
De staat van het Sterrebos ging in de vroege
Sterrebos kan ook afgeleid worden uit de vele
negentiende eeuw steeds verder achteruit. M.
tuinkoepels langs de Hereweg. De Hereweg was
van Harkvelde (toenmalige opzichter van de
nog altijd een van de belangrijkste toegangs-
gemeenteplantsoenen) uitte zijn zorgen over de
wegen van Groningen. Bovendien vormde het
toekomst van het Sterrebos. Hij constateerde dat
de overgang van de dichtbevolkte stad naar het
tussen 1887 en 1906 ruim 261 eikenbomen van
ruime buitengebied. Vele welvarende inwoners
de oorspronkelijk aanleg verdwenen waren. Herziend plan 1932
1930 - 1964
Bovendien benadrukte de directeur dat het
Aangezien het inwonersaantal van de stad nog
Sterrebos weer een parkstructuur diende te
altijd groeide werd architect en stedenbouwkun-
krijgen. Staatsbosbeheer was het echter niet met
dige H.P. Berlage gevraagd een uitbreidingsplan
deze visie eens. Zij vond juist het Sterrebos als
op te stellen. In samenwerking met de directeur
loofbos bijzonder vanwege het feit dat dit het
van Gemeentewerken H.P.J. Schut presenteerde
enige loofbos in Groningen was en een plaats
Berlage zijn uitbreidingsplan. Het plan bood
bood aan veel vleermuis- en vogelsoorten.
de stad de mogelijkheid om uit te groeien tot
Uiteindelijk werd het plan aangepast met meer
250.000 inwoners. Behalve aandacht voor de
aandacht voor de bestaande (landschappelijke)
huisvesting was er in het plan ook veel ruimte
bosstructuren. Pas na de Tweede Wereldoorlog
voor de ontwikkeling van vervoersstromen. In het
werd het park daadwerkelijk onder handen
vernieuwde Plan van Uitbreiding uit 1932 vorm-
genomen.
den twee ringwegen de belangrijkste instrumenten om de voorspelde verkeerstoename in goede banen te leiden. De Zuidelijke Ringweg werd dwars door het Sterrebos gepland. Naar aanleiding van het Uitbreidingsplan tekende de toenmalige directeur Gemeentewerken een ontwerpplan voor de herinrichting van het Sterrebos. In zijn toelichting spreekt hij over de slechte staat van het Sterrebos, dat na jaren van achterstallig onderhoud geworden was tot een somber en weinig park, vooral wat betreft het noordelijk gedeelte. In het nieuwe ontwerp werd behalve de Zuidelijke Ringweg ook een rosarium ten zuiden van het park en een nieuwe vierkante vijver midden in het park opgenomen.
9
STERREBOS GRONINGEN
1964 - HUIDIGE SITUATIE In 1964 werd de Zuidelijk Ringweg aangelegd. Hiervoor werd ongeveer een derde van het oorspronkelijke bos gekapt, met als gevolg dat het noordelijke gedeelte van het Sterrebos werd afgesneden. Ook de omgeving rondom het Sterrebos veranderde. De relatie tussen het Sterrebos en het gebied ten noorden van de rinigweg ging verloren. De theekoepel van De Ranitz werd naar de oostzijde van de Hereweg verplaatst. Andere bebouwing verloor haar functie als woonhuis en werd in gebruik genomen als kantoor. Rond 1970 verrees op de naastgelegen afgegraven Kempkensberg ten oosten van het bos een groot kantorencomplex met vier flats van de IBG. Ook werd de negentiende-eeuwse watertoren in Topografische kaart 1962
die tijd gesloopt. Op deze plek werd in 1975 het Joodse monument met de grote bronzen handen van kunstenaar Edu Waskowsky opgericht. In 2010 werden de kantoren gesloopt om plaats te maken voor een nieuw en futuristisch gebouw van DUO. Rond het gebouw, aansluitend op het Sterrebos, wordt momenteel een landschappelijk park aangelegd.
1964 Omkappen van bomen
10
Verbetering sterrebos 1950
ten behoeve van aanleg Rijksweg
5. WAARDEBEPALING VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST GROENSTRUCTUUR EN HELPERLINIE Hoewel de Hereweg nog altijd een belangrijke verbinding met Haren en Glimmen is, vormt de haaksliggende Ringweg een ‘stadsbarrière’ in de structuur van het Sterrebos en de groene structuur van de verscheidene parken en groenzones in het zuiden van de stad Groningen. Binnen deze groene structuur horen ook de overblijfselen van de historische waterlopen van het Helperdiepje en de Helperlinie. Het Sterrebos vormt, zoals gezegd, een belangrijk onderdeel van de groenstructuur van Groningen. Het bos werd tussen de verdelingslinies van de stad Groningen aangelegd – van beide linies is nagenoeg niet veel over. De loop van het Helperdiepje en de Helperlinie zijn door 20ste-eeuwse bouwprojecten, zoals de aanleg van het AOC-terra, gedempt of genegeerd terwijl water een belangrijk onderdeel van groenstructuur kan vormen. De verdieping van de Zuidelijke Ringweg biedt dan ook een grote kans om deze historische verdedigingsstructuur weer zichtbaar én bruikbaar te maken binnen de groenstructuur. Juist door de historische structuur van zowel park als water te betrekken bij de groenstructuur van de stad Groningen, wordt een historische, herkenbare en gewaardeerde omgeving opnieuw ingericht tot een aangename beleving voor stadjers. Er bestaan nog enkele overblijfselen van de Helperlinie, zoals bij het parkeerterrein van een school aan de Hereweg. Ook bij de aanleg van het nieuwe DUO-gebouw werden in 2010 sporen van oude verdedigingswerken gevonden. De gemeente richt zich in haar beleid op het behoud van de sporen in het stedelijke landschap en heeft de restanten van de Helperlinie tot archeologisch gemeentelijk monument verklaard.
11
STERREBOS GRONINGEN
1. 2. 4.
3.
Tussen de Stadswallen
5.
1. Noorderplantsoen, Copijn 2. Guyotplein, LP Roodbaard
12.
3. Grote Markt 4. Tuin Hommes Tussen de Stadswallen en de Helperlinie
6.
5.
7.
9.
8. 11.
5. Zuiderbegraafplaats 6. Sterrebos
10.
7. Tuin de Ranitz 8. Esserveld Buiten de Helperlinie
13.
9. Van Mesdagkliniek (Cellulaire gevangenis) 10. Quintus 11. Groenestein
15. 14.
12. Zandvoort 13. Coendersborg 14. Gelria
16.
17.
15. Hilghestede 16. Villa Volontee 17. De Kamp
GROEN-BLAUWE STRUCTUUR 1900 De kernkwaliteit van de groen blauwe structuur van Groningen is de koppeling van de verdedigingslinies en de bolwerken aan de ontwikkeling van de stadsparken en de aanleg van de buitenplaatsen. Het Noorderplantsoen (ontwerp
12
Bijzonder is de Hereweg, gelegen op de hoger gelegen Hondsrug, die de verschillende parkstructuren met elkaar verbindt vanaf Emmen naar de Markt in Groningen. De monumentaliteit van deze weg wordt mede bepaald door de vele buitens met nog de vele (deels nog bestaande) theekoepels, die hieraan zijn gelegen.
GROEN-BLAUWE STRUCTUUR 2010 Als gevolg van de aanleg van de zuidelijke rondweg en verschillende bouwprojecten is de samenhangende structuur niet meer herkenbaar. Het erfgoed, dat bestaat uit de Helperlinie als archeologisch monument, het Sterrebos
H. Copijn) is onderdeel van het bolwerk. Het Ster-
(L.P. Zocher, 1883), de theekoepel van de tuin van
rebos, de tuin van Ranitz met de begraafplaatsen
Ranitz (waarschijnlijk L.P. Roodbaard, 1818) en de
is onderdeel van de Helperlinie.
beide begraafplaatsen (1827), bepaalt het belang
6. 12.
9.
11.
14.
13.
16.
van de onderlinge samenhang van dit gebied. Het vormt een belangrijke verhaallijn van de ontwikkeling van de stad.
GROEN-BLAUWE STRUCTUUR TOEKOMSTBEELD Met het verdiepen van de Zuidelijke Rondweg kan het Sterrebos weer onderdeel worden van de groene stedelijke omgeving zowel aan de noordals aan de zuidzijde van de weg. Het biedt de kans om de groen blauwe structuur op een hoger schaalniveau te herstellen en de cultuurhistorische waarden weer zichtbaar en beleefbaar te maken.
De huidige betekenis van het Noorderplantsoen kan als voorbeeld dienen voor de ontwikkeling van het Sterrebos als onderdeel van een grotere parkstructuur, waarbij de geleding van de verschillende parken als kernkwaliteit worden gezien en de Helperlinie als samenhangende structuur wordt ontwikkeld. De relatie met de verschillende buitenplaatsen zoals Groenenstein kan ook onderdeel zijn van deze nieuwe groen blauwe structuur aan de zuidzijde van de Groningen. 13
STERREBOS GRONINGEN
6. TOEKOMSTPERSPECTIEF FORMELE STRUCTUUR STERREBOS – ENTREES In het huidige Sterrebos is de formele aanleg nog steeds zichtbaar in elementen als de entrees en de padenstructuur. Van de acht entrees zijn slechts enkele als zodanig te herkennen. Zo is de entree tegenover de Papiermolenlaan geslonken tot een klein wandelpad. Het bruggetje over de vijver loopt in het verlengde van de voormalige (en niet meer zichtbare) noord-zuidlaan. De enige herkenbare entree is die in het zuidooosten naast de voormalige boswachterswoning. Wanneer de landschappelijke padenstructuur over de formele padenstructuur wordt gelegd, is duidelijk te zijn dat de hoofdpaden nog grotendeels de oude formele lanen volgen.
LANDSCHAPPELIJKE STRUCTUUR STERREBOS De aansluiting van de padenstructuur in het Sterrebos op de omliggende park- en infrastructuur is van groot belang voor het gebruik en de beleving van de groene omgeving. Om dit te verbeteren kan wederom gebruik worden gemaakt van de acht voormalige entrees. Zo sluit de westelijke aan op de Papiermolenlaan, terwijl de noordoostelijke richting de Oosterpoort ontsluiting geeft. Op deze manier kan het Sterrebos voor fietsers en wandelaars ter recreatie gebruikt worden, omdat het meer openheid (letterlijk uitgangen) heeft en het tegelijkertijd aansluit op het infrastructurele netwerk voor fietsers en wandelaars van zowel oost naar west als zuid naar noord en omgekeerd.
14
AANBEVELINGEN
.
Het Sterrebos als onderdeel
.
Zichtbaar maken van de cultuurhistorische
Het zichtbaar maken van de parkstructuur
van de groene structuur in het zuidelijk
gedeelte van Groningen.
aangelegde achttiende-eeuwse sterrebossen
als L.P. Zocher, L.A. Springer. L.P. Roodbaard, H.
in Nederland en de bijzondere aanpassing
Samenhang tussen groene cultuur-
van het Sterrebos in 1882-1883 tot het
historische ‘parels’ als de Helperlinie en het
Zuiderplantsoen in de landschapsstijl
Helperdiepje, de Zuiderbegraafplaats, het
.
door de Haarlemse tuinarchitect L.P. Zocher.
.
Copijn en L en G.L. Vlaskamp.
in het bosgedeelte, zoals de
boombeplanting als oude wintereiken,
Beleefbaar maken van de landschappelijke
zomereiken, esdoorns, iepen, groene en
negentiende-eeuwse parkstructuur bestaan
bruine beuken, bloeiende heestersoorten,
.
RK-kerkhof, restanten van de tuin van
De Ranitz, de groene parkstructuur rondom
waarde van een van de vroegst
.
van 19de en 20ste eeuwse tuinarchitecten
De ecologische waarden en natuurwaarden
de Papiermolen en in De Wijert. Het Sterrebos
is daarmee een zeer belangrijk element in
de uit gebogen paden- en lanenstructuur;
stinzenplanten en de bijzondere fauna
de groene zone van de stad Groningen.
de vijverpartij met bruggetje en
met onder andere de verschillende
hoogteverschillen; de tuinsieraden als
vleermuissoorten en reigerkolonie, zijn
muziekkoepel; de zichtassen en de
groene gazons.
.
belangrijke randvoorwaarden.
stedenbouwkundige waarden, die tot uiting
komen in de ligging op de Hondsrug ten
zuiden van Groningen, vormen het
uitgangspunt voor de samenhang.
De historische, landschappelijke en
Monumentale boom Reliëf Zitplek Locatie theekoepel 1818
15
Bronnen en literatuur: -
Overbeek, R., (red), Gronings groen van toen, Groningen 2012
-
Duijvendak, M., de Vries, B., (red), Stad van het Noorden. Groningen in de twintigste eeuw, Assen 2003
-
Karel, E.H., Tussen cultuurhistorie en ecologisch erfgoed. Het Sterrebos in de stad Groningen (1765-2009), Groningen 2010
-
Groninger Archieven: Gemeentebestuur van Groningen 1816-1916, herinrichting Hereweg en Sterrebos, ing. 1399 inv.nr. 3624.