HEREMASTATE HISTORIE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF
H E R E M A S TAT E J O U R E
INHOUD 1.
INLEIDING
3
2. FORMELE AANLEG VOOR 1800
5
3.
9
VROEG LANDSCHAPPELIJKE AANLEG
1800-1817
2
4. LAAT LANDSCHAPPELIJKE AANLEG NA 1817
13
5.
HUIDIGE SITUATIE
17
6.
ONTWIKKELINGEN
18
7.
VIER PERIODEN
20
8.
TOEKOMSTPERSPECTIEF
22
9.
ONTWERPTHEMA´S
24
10.
BEPLANTING
26
LITERATUUR
28
BRONVERMELDING
28
BIJLAGEN
30
COLOFON
40
1. INLEIDING Heremastate is een van de belangrijkste buitenplaatsen in Friesland met een rijke historie. Gebouwd en ontwikkeld als particulier bezit, heeft het sinds 1950 een openbare functie gekregen als gemeentehuis van de gemeente Skarsterlân. De geschiedenis van de Heremastate begint in de eerste helft van de zestiende eeuw, wanneer er op de plek van een verdedigingsschans een huis wordt gebouwd. Vanaf 1679 komt de state in bezit van de familie Vegelin van Claerbergen. Onder het beheer van deze invloedrijke familie groeit Heremastate uit tot één van de omvangrijkste states in Friesland. Het park van Heremastate heeft een unieke positie in de tuingeschiedenis van Friesland. In de vroege achttiende eeuw lieten de eigenaren een indrukwekkend formeel park aanleggen. Dit ontwerp werd in de negentiende eeuw door Lucas Pieters Roodbaard aangepast aan de late landschapsstijl. Hoewel het ontwerp van Roodbaard nog altijd zichtbaar is, zijn er ook elementen uit de formele aanleg herkenbaar. Dankzij bewaard gebleven historisch kaart- en beeldmateriaal kan een reconstructie van het park worden gemaakt, die de ruimtelijke kenmerken en kwaliteiten uit de verschillende stijlperiodes in beeld brengt. Diverse onderdelen van het park hebben verschillende waarden en zijn in verschillende periodes gewijzigd. Om deze ontwikkeling inzichtelijk te maken is het park en de omgeving van Heremastate in zeven deelgebieden opgedeeld. N Situatieschets Heremastate, op de overgang van zand en veen
7
3
4
DEELGEBIEDEN
2
1. huis met voorterrein
5 6
2. park met berg 3. vijverpartij
1
4. zuid- en westelijke singel
3
5. achterbos 6. oostelijke singel 7. havengebied Zicht op het park Heremastate met de waterpartijen en de berg , omstreeks 1710
N Park in deelgebieden
3
H E R E M A S TAT E J O U R E
N
N
De situatie van Heremastate, circa 1688
N
4
De situatie van Heremastate, circa 1691
N
De situatie van Heremastate, circa 1702
De situatie van Heremastate, circa 1708
2. FORMELE AANLEG
VOOR 1800
In 1589 werd op de plaats van de huidige
state verruimd. In een korte periode vanaf
tegronden uit 1715 en 1716 van landmeter
Heremastate een verdedigingsschans
1690 volgden vele wijzigingen elkaar op.
Willem Loré bekend zijn. Opvallend zijn
aangelegd. In de strijd tegen de Spanjaar-
Op een kaart uit 1691 kunnen verschillende
opnieuw de vergravingen van de waterpar-
den gaf de Friese stadhouder graaf Willem
losse vijvers worden onderscheiden. Op
tijen. De kaart uit 1715 laat nog afgeronde
Lodewijk opdracht tot het opwerpen van
deze kaart staat ook al de plek van de berg
vijvers zien. Op de tussenliggende gronden
een schans bij het gunstig gelegen Joure.
aangeduid. De aanleg van een berg komt
plantte Loré bomensingels aan.
Met 700 man waren binnen zes weken de
altijd tot stand in relatie tot het vergraven
werkzaamheden voltooid. Korte tijd later
van waterpartijen. Wellicht werd de grond
De kaart uit 1716 laat zien dat het park werd
werd de schans al geslecht en werd op de
die vrijkwam bij het vergraven van de vijvers
aangepast aan een verregaande formele
plaats een adellijke woning gebouwd.
gebruikt voor het opwerpen van de berg.
stijl. De ronde vormentaal maakte plaats
De volgende kaart uit 1702 toont een ander 1679 - 1735
beeld van de aanleg; de losse vijvers zijn
In 1679 werd Heremastate aangekocht
gedempt en de gracht is vergraven. Slechts
door Philip Ernst Vegelin van Claerbergen
zes jaar later werd ook de laatste losse vij-
(1613-1693). Onder het beheer van zijn zoon,
ver gedempt. De gracht werd daarentegen
Hessel Vegelin van Claerbergen (1655-1715)
aan zuidwestelijke zijde vergroot, waardoor
werd in 1680 gestart met de grootschalige
de suggestie van een Grand Canal werd
formele parkaanleg. In een halve eeuw tijd
gewekt.
volgden ingrijpende wijzigingen elkaar op,
Een tekening uit 1711 van Johan Vegelin, de
die dankzij een uitgebreide collectie kaart-
zoon van Hessel Vegelin, toont het zijaan-
materiaal nog te herleiden zijn. Opvallend
zicht van het zomerhuis, dat op de berg
is om te zien hoe vaak de waterpartijen
werd aangelegd.
werden vergraven en gedempt. Nadat Hessel overleed kwam de state in De formele aanleg begon aan het einde
bezit van zijn 25-jarige zoon Johan Vegelin
van de zeventiende eeuw met de totstand-
van Claerbergen (1690-1773). In deze
koming van een gracht rondom het park
periode vonden er nieuwe wijzigingen
en huis. Hierdoor werd het terrein van de
plaats, die dankzij bewaard gebleven plat-
N
Heremastate door Willem Loré, 1715
N
Berg met het zomerhuis, tekening ca. 1711
Heremastate door Willem Loré, 1716
5
H E R E M A S TAT E J O U R E
N
6
De formele aanleg van Heremastate op een situatiekaart omstreeks 1735
voor een geometrische. Dit komt duidelijk
den er binnen de aanleg als het ware twee
hoogte van ruim veertig voeten, op welken
naar voren in de vergraven waterpartijen.
tuinen. Enerzijds was er het huis met de
een schoon Zomerhuis staat met lood
Opvallend is daarnaast de as die in dit
vijver, versterkt door zichtassen, anderzijds
gedekt, van waar men, voor deezen het
ontwerp werd toegevoegd. Het middenter-
bestond er de tuin met de berg, het zomer-
gezigt had op verscheiden verre afgelegen
rein werd als het ware doorsneden, door de
huis en de omliggende gronden.
Dorpen en Steden, ’t welk nu echter allengs,
aanleg van een oprijlaan, die aan weers-
door het hoog opschietende geboomte niet
zijden met bomen werd beplant. De 270
Een beschrijving uit 1788 geeft een bijzon-
weinig wordt belemmerd. Ook vindt men
meter lange oprijlaan werd aangelegd in
der beeld van de formele aanleg:
op deeze plaats zeer vischrijke gragten en
het verlengde van de Midstraat. Aan wes-
“Deeze plaats is zeer fraai aangelegd, met
vijvers, wel voorzien van Karpers, Snoek en
telijke zijde van de laan lag de berg met
schoone wandelwegen en vruchtboomen
Baars”
daarachter een tuinvak met een bijzondere
versierd, en vooral uitmuntende door een’
(uit Spanninga, H., Herema-state. Geschie-
zonnestraalverdeling. Vermoedelijk aange-
fraaien van aarde opgeworpen berg, ter
denis van huis en park, Joure 1975)
legd als sterrebos. Aan de voorzijde van de berg - tegen de waterrand - werd het park voorzien van parterres. Ook de hellingen van de berg werden in vakken ingedeeld en beplant volgens de barokke vormentaal, zoals op diverse schilderijen is afgebeeld. Aan oostelijke zijde werd een rechthoekig waterbassin gegraven. Grote delen van het park werden met bomenrijen beplant. Langs de parterres, waterpartijen en paden werden bomenrijen aangeplant, die het formele karakter van het ontwerp benadrukken. Op overige gronden werden boomgaarden aangelegd. Een latere situatiekaart uit 1735 toont de wijze waarop het park in de tussenliggende jaren is ontwikkeld. Vergeleken met het laatste ontwerp van Loré hebben slechts weinig wijzigingen plaatsgevonden. De belangrijkste verandering is het nieuwe huis. Omstreeks 1720 werd het oude huis afgebroken en een nieuw huis gebouwd. Het huis is voor de spiegelvijver geplaatst, waardoor er een prachtig uitzicht ontstond. Met de verplaatsing van het huis ontston-
N
De situatie van Heremastate in de vroege achttiende eeuw
Zicht op het park van Heremastate, schilderij ca. 1710
Zicht op de berg van Heremastate, schilderij ca. 1710
Tekening van de berg van Heremastate, ca. 1710
7
H E R E M A S TAT E J O U R E
664 663
673
967
665
659
660 669
668 667 676
658
Oorspronkelijk Aanwijzende tafel bij Kadastraal Minuutplan 1811-1832
657
650 kerkhof
672
652 stal 653
gracht tot vermaak
671
654 tuin 655
huis en erf
657 washuis 658 boomgaard 659
655 654 653
666
652
gracht tot vermaak
660 weiland 663 plezierbos 664 moestuin
650
665 boomgaard 666
gracht tot vermaak
667 plezierbos 668 plezierbos 669 moestuin 671
laan tot vermaak
672 boomgaard 673
plezierbos
676
gracht tot vermaak
967 zijlroede N
8
Kadastraal Minuutplan 1811-1832, opgemaakt in 1821
3. VROEG LANDSCHAPPELIJKE AANLEG 1800-1817 1800-1805
schetstekeningen bekend die in de periode
Aan de hand van de beschrijving bij de
In de negentiende eeuw werd het park
rond 1800-1805 worden gedateerd.
ontwerpschets omstreeks 1800 blijkt het de
wederom ingrijpend gewijzigd. Valerius
Deze schetsen tonen een eerste vroege
situatie weer te geven achter de berg. Met het
Lodewijk Vegelin van Claerbergen (1774-1844)
landschappelijke aanleg. Ze hebben
plaatsen van de schets in een situatiekaart
woonde tot aan zijn dood op Heremastate.
betrekking op het terrein achter de berg.
van omstreeks 1735 sluiten paden aan
Onder zijn beheer werd de bestaande formele
Regelmatige ronde vormen domineren
op eerdere verbindingen en is de cirkel
aanleg gewijzigd in een landschapspark.
binnen het padenstelsel.
behouden gebleven. Het begin van een
Uit het archief van de familie zijn diverse
landschappelijke aanleg. 1810-1815 Opmerkelijk is dan nog de bestelling van een piramide voor de berg bij de architect A. Bruinsma. Deze verving het afgebroken zomerhuis. In 1810 leverde Bruinsma bouwtekeningen aan in opdracht van Valerius Lodewijk Vegelin van Claerbergen.
Ontwerpschets omstreeks 1800
Beschrijving bij de ontwerpschets omstreeks 1800 “Echte Tekening Van de plantage achter de Berg met de loop van ’t water daarin op ’t Smalst circa 10 voetenbreed, op ’t breedst klein 30 voeten of 20 na verkiezing. N.B. op de Hoeken & in ’t Bosch Sparren bij ’t water treurwilligen & Italiaanse populieren. Bij de bruggen de grond aan de Eene kant laag Aan de Andre kant de grond Hoog.” N
De ontwerpschets omstreeks 1800 ingepast in een situatiekaart omstreeks 1735
9
H E R E M A S TAT E J O U R E
10
Ontwerpschetsen omstreeks 1800
Beeldmateriaal toont aan dat de piramide
de betalingen vermoedelijk betrekking op
ook betrokken bij werkzaamheden aan
is uitgevoerd. Onbekend is of de berg op
groot onderhoud aan het park. Dit is in tijd
de Heremastate. Ook zijn uit deze periode
dit moment ook werd aangepast aan de
goed verklaarbaar, aangezien beheer en
betalingen bekend aan de Leeuwarder
landschapsstijl.
onderhoud in de Franse Tijd (1795-1813)
stadsarchitect Gerrit van der Wielen zoals
nauwelijks hadden plaatsgevonden.
die zijn aangegeven. In vergelijking met
1815-1817
Opvallend zijn echter de negen betalingen
Zocher gaat het hier om veel grotere
Uit jaarrekeningen van Vegelin van
aan de heer Zocher in de periode 1816-
bedragen. Dankzij bewaard gebleven
Claerbergen blijkt dat in de periode 1815-1817
1817. Zocher jr. paste in deze periode de
bestellingoverzichten is bekend dat Van
en omstreeks 1832 hoge bedragen aan de
stadswoning met tuin van Vegelin van
der Wielen als architect bij het huis van
tuin werden uitgegeven. Aangezien er op
Claerbergen aan de Nieuwestad 150 in
Heremastate betrokken was.
kaartmateriaal in de periode 1815-1817 geen
Leeuwarden aan. Gezien de hoogte van
grote wijzigingen traceerbaar zijn, hadden
het totaalbedrag (F. 1396,-) was hij wellicht
Betalingen aan Zocher sr. en Gerrit van de Wielen uit het kasboek van Valerius Lodewijk Vegelin van Claerbergen uit 1815-1817
1816 6-4
Aan de heer Zogger
F. 100,-
20-5
Aan de hr Zogger
F. 100,-
14-6
Aan V.D. Wielen
F. 550,-
22-6
Aan de hr Zogger
F. 150,-
22-7
Aan de hr Zogger
F. 100,-
17-8
aan van der Wielen
F. 420,-
27-8
Aan de hr Zogger
F. 180,-
17-9
aan v.d. Wielen
F. 500,-
27-9
Aan de hr Zogger
F. 200,-
23-10
aan van der Wielen
Fl. 500
8-12
aan Zogger
F. 228
19-1
Aan Zogger
F. 188,-
6-3
Aan Zogger
F. 150,-
1-4
aan van der Wielen
F. 2000,-
1817
Schets plattegrond met beplanting, omstreeks 1805
Ontwerptekening piramide 1810
De piramide op de heuvel omstreeks 1815 (foto 1900)
Tekening van de piramide 1810
Het park met de piramide omstreeks 1815 (foto 1910) 11
H E R E M A S TAT E J O U R E
N Netteplan1887 van de situatie na1832
12
Zicht op de Chinese brug omstreeks 1832 (foto 1910)
De Chinese brug omstreeks 1832 (ansichtkaart 1910)
Chinese brug (Gijsbert van Laar)
De houten brug omstreeks 1840 (ansichtkaart 1920)
4. LAAT LANDSCHAPPELIJKE AANLEG
NA 1817
1828-1832
Ook hier creĂŤerde Roodbaard de voor hem
In de berg werd een ijskelder gebouwd,
Van de werkzaamheden in de tuin rond
kenmerkende hoogteverschillen, waardoor
die nog altijd aanwezig is. In de jaren 1845
1832 bestaat een beschrijvend beeld, dankzij
vanaf de ingang een optimale schakeling
en 1846 werden er grote hoeveelheden
de dagboeknotities van de boomkwekerij
ontstond van water en bolvormige perken in
bomen geplant door de firma Krijns. De
Wijbren Krijns en Co. uit Joure. Duidelijk wordt
de richting naar het huis.
dagboeknotities berichten dat er onder
dat Lucas Pieters Roodbaard (1782-1851)
Na 1832 wordt Roodbaard niet meer in relatie
meer 2000 zware eiken naar de berg (ook
een ontwerp maakte voor de aanleg. Tevens
tot de Heremastate genoemd. Wel vinden er
wel Hemme genoemd) werden gebracht
was hij betrokken bij de aanleg. De notities
na 1832 nog volop werkzaamheden plaats
en 97500 jonge eiken. Wellicht waren deze
geven een uniek beeld van de werkwijze van
die binnen de ontwerpstijl van Roodbaard
jonge eiken ook bestemd voor het achterbos
Roodbaard; op diverse dagen werkte hij met
kunnen worden geplaatst.
(deelgebied 5).
15 tot 30 arbeiders aan de aanleg. 1834-1839
Hoewel het park in verschillende fasen in
In 1828 liet Vegelin van Claerbergen zijn
Vegelin van Claerbergen bleef ook in deze
de landschapsstijl werd aangelegd, vormde
terrein opmeten door Roodbaard. De
periode actief met de verfraaiing van zijn
het wel een eenheid. Het slingerende
volgende vermelding van werkzaamheden
park. Het grote aantal betalingen aan de
padenstelsel was samen met het reliĂŤf en het
is pas vier jaar later, op 8 februari 1832 startte
firma Krijns wijst op beplantingsactiviteiten. In
stelsel van zichtlijnen een belangrijk ruimtelijk
Roodbaard met het werk aan de singel. In
1838-1839 zijn daarentegen slechts weinig
ontwerpmiddel, waardoor het park als een
de maand februari vonden grootschalige
betalingen aan de firma Krijns bekend. Wel
geheel beleefd kon worden. De tweedeling uit
vergravingen aan de grote westelijk gelegen
zijn er betalingen aan meerdere arbeiders.
de formele periode werd hierdoor opgeheven.
waterpartij plaats (deelgebied 4). Hier
Vermoedelijk werden in deze jaren de
De paden verbonden het terrein binnen de
ontstond een slingerende vijver met de voor
waterpartijen ten noordwesten van het huis
grote vijverpartijen met de overige gronden.
Roodbaard kenmerkende hoogteverschillen
vergraven (deelgebied 3).
De formele laan werd onderdeel van het
in de oeverranden. Ook werd er vermoedelijk
stelsel van slingerende paden. Diverse bomen
langs deze vijver een grot aangelegd.
1845-1846
werden gekapt en dankzij de aansluiting
Hiervoor werden 'stroo drajers' gemaakt en
In daaropvolgende jaren hebben er
op het nieuw gevormde slingerende
werd er gezocht naar mos.
wijzigingen plaatsgevonden aan de
padenstelsel werd dit formele element
berg (deelgebied 2). Het formele ontwerp
aangepast aan de landschapsstijl.
In het najaar van 1832 vonden er opnieuw
werd afgegraven en aangepast aan de
werkzaamheden plaats. Deze hadden
landschapsstijl. De berg kreeg hierop een
Een beschrijving uit 1878, van een reiziger
betrekking op het terrein bij het woonhuis
belangrijke functie in het stelsel van zichtlijnen.
die een bezoek bracht aan Heremastate,
(deelgebied 1). De vijver bij de ingang van
Vanaf deze heuvel richtten de zichtlijnen zich
geeft een beeld van de landschappelijke
het park werd zo vergraven dat er optimaal
op bouwwerken en solitairen in het park, en
aanleg en de waardering. De reiziger noemt
zicht ontstond vanuit het huis op het water.
op de omliggende omgeving.
slingerpaden en lanen, hoog opgaand hout
Het park met hertenkamp (foto1900)
Zicht op het huis en park (foto 1900)
Zicht op de waterpartij (foto 1904) 13
H E R E M A S TAT E J O U R E
5
3
6
2
4 1
N Topografisch Militaire kaart 1908
14
Voorzijde van het huis (foto1925)
Achterzijde van het huis (foto1925)
De lindelaan richting de Midstraat (foto1950)
en mooie waterpartijen. Ook heeft hij oog voor de ‘frisse gazons’ en de ‘trotse boomgroepen’.
De dagboeknotities van de firma Wijbren Krijns en co. te Joure.
Dankzij zijn beschrijving kan achterhaald worden dat in de loop van de negentiende eeuw ook een hertenkamp was aangelegd.
21-02-1828 Roodbaard hier geweest om
04-04-1832 (Wo) de gehele dag mooij weer,
Deze lag vermoedelijke aan noordoostelijke
Vegelin zijn plaats op te meten.
werken alle dagen met geweld Wijbren
zijde van het park, aangezien vanaf het
08-02-1832 (Wo) Roodbaard na de middag
"zijn" tuin veranderd door Roodbaard.
hertenkamp fraai zicht was op de ‘witte
begonnen te werken in de Zingel.
08-04-1832 (Zo) Koel weer; Sijmen met zijn
achtergevel’ van het huis aan de vijver met
09-02-1832 (Do) 27 man thans bij Rood-
vrouw brengen Roodbaard na Leeuwarden,
een bloemeneilandje.
baard.
heeft het werk hier in order, is met zeer veel
(Originele bron niet te achterhalen, naar
10-02-1832 (Vr) Roodbaard heeft nu al 30
genoegen vertrokken
Mulder-Radetzky, R.L.P., Heremastate te Joure,
man.
07-09-1832 (Vr) De heer Robaard hier geko-
Leeuwarden 2003, p. 10)
13-02-1832 (Ma) het Buijtevolk meest bij de
men om het voor de Grietman Zijn Huis te
Grietman.
veranderen.
Het is een bijzonder waardevolle beschrijving,
14-02-1832 (Di) alle man bij de grietman.
08-09-1832 (Za) Roodbaard 15 man ge-
aangezien uit de opsomming de
15-02-1832 (Wo) Oostenwind, de Jongens
werkt.
ontwerpthema’s spreken die voor Roodbaard
lopen weer over het ijs, het varen is weer
10-09-1832 (Ma) Roodb. 17 man gewerkt.
kenmerkend zijn, zoals: de zichtlijnen over
gedaan. Zij werken nog bij de Grietman, is
11-09-1832 (Di) Roodb. vandaag 17 man
water naar het huis, de slingerpaden, de
moeijlijk want het heeft van de nagt weer
16-09-1832 (Zo) Roodbaard weer vertrokken.
gazons en de bomengroepen.
sterk gevroren.
22-12-1845 (Ma) dollen op ’t Zuiderveld voor
16-02-1832 (Do) Oostenwind, klare lucht, Stil.
Vegelin
Van de nagt weer hard gevroren, moeten
30-12-1845 (Di) Esch voor Vegelin klaar
bij de grietman de grond eerst alle stukken
gemaakt, naar de Hemme gebragt; Eicken
kappen eer wij kunnen werken.
voor Vegelin klaar gemaakt, zullen die
20-02-1832 (Ma) Van de nagt al weer sterk
morgen al bij goed weer naar de Hemmen
gevroren, kunnen niet werken met
brengen
het buitevolk.
31-12-1845 (Wo) laatste dag van ’t Jaar 2000
21-02-1832 (Di Nogal ' t zelfde weer, met 23
heel zware Eijck naar de hemme gebragt,
man op Heremastate gewerkt..
twee maal hier over gereden. De wegen
22-02-1832 (Wo) nogal 't zelfde weer, met
zien er verbaasd uit, men kan haast met
26 man op Heremastate gewerkt. 's avonds
geen rijdtuig op vele plaatsen door
gedaan gekregen.
10-01-1845 (Za) met Vegelin de stambomen
23-02-1832 (Do) 6 man voor de Grietman
besien; De Jonge Eycken alle uit vandaag
stroo drajers gemaakt en 6 man mos voor
Zamen 97500
de Grot gesogt en gestopt, een Een het schil
12-01-1846 (Ma) stambomen voor Vegelin
bij malk. gekruid.
gedold
23-02-1832 (Do) Roodbaard vertrokken na
13-01-1846 (Di) Eijckbomnen voor Vegelin
Leeuwarden.
klaar gemaakt
[16-03-1832 (Vr) druk boom klaarmaken,
17-01-1846 (Za) Vandaag Eschbomen voor
bijzonder voor de grietman]
Vegelin klaar gemaakt
28-03-1832 (Wo) Roodbaard vandemiddag
22-01-1846 (Do) Eijcken voor Vegelin klaar
weer alhier gekomen.
gemaakt, Ligte Zuid. Veld (Zuiderveld). Vege-
29-03-1832 (Do) al weer gevroren zelfde
lin Rek. bet.
weer. Vandaag veel geplant bij de Grietman
24-01-1846 (Za)weer Eijcken en kastanjebo-
Zijn huis op HeremaState.
men voor Vegelin klaar gemaakt
1. huis 2. onbekend 3. obelisk 4. tuinmanswoning 5. oranjerie 6. onbekend
30-03-1832 (Vr) planten dagelijks overdag
Obelisk op de berg (foto1950)
15
H E R E M A S TAT E J O U R E
N Topografische kaart huidige situatie
16
Zicht over de vijver
Het pad langs het water
De lange lindelaan
5. HUIDIGE SITUATIE Vanaf het einde van de negentiende eeuw
meer een openluchttheater, waardoor er
Ook specifieke elementen uit de
werd het voor de familie Vegelin van Claer-
jaarlijks diverse culturele activiteiten werden
landschappelijke periode zijn niet meer
bergen steeds moeilijker om in beheer en
en nog steeds worden gehouden.
als dusdanig te ervaren. De slingerende
onderhoud te blijven voorzien. In de periode
De belangrijkste jaarlijks terugkerende
vijverpartijen uit de landschapsstijl zijn
tussen 1910 en 1922 werd de state zelfs
activiteit is de Jouster Merke. Op de vierde
recht(er) getrokken, het zicht op solitaire
als sanatorium gebruikt. Omstreeks 1922
donderdag van september vormt het park
bomen kan niet meer optimaal beleefd
werd de state gekocht door jonkheer Pieter
het toneel van de jaarmarkt, kermis en
worden dankzij de opslag van bomen en
Benjamin Johan Vegelin van Claerbergen
agrarische schouw.
heesters, en ook de hoogte van de berg
(1879-1942). Het huis was op dat moment
wordt nauwelijks meer ervaren.
niet meer geschikt voor bewoning. Hij liet
Vanaf 1988
daarom de state grotendeels afbreken en
Het nieuwe gebruik resulteerde in een
een villa bouwen.
grote druk op het park. Deze verstoringen vormden voor de gemeente aanleiding om
1935 - 1950
een renovatieplan te laten ontwikkelen. Het
In de twintigste eeuw verandert de
was ook de aanleiding voor de oprichting
functie van de state uiteindelijk van privĂŠ
van de stichting Vrienden van Herema-state.
naar openbaar. De eerste stap was het
Ingenieursbureau Oranjewoud ontwikkelde
openstellen van het park voor publiek in
in 1988 een inrichtings- en renovatieplan.
1935 - nog onder het beheer van Vegelin
De in dit plan opgenomen kap van bomen,
van Claerbergen. Vijf jaar later werd de
zorgde voor veel protest onder de Jouster
state verkocht aan de gemeente Skarsterlân.
bevolking. Uiteindelijk werd het plan slechts gedeeltelijk uitgevoerd.
Vanaf 1950
De formele oprijlaan werd als belangrijk
In 1950 werd Heremastate ingericht als
onderdeel van het park aangeplant. De
gemeentehuis. Deze nieuwe functie had
landschappelijke aanleg werd daarmee
enkele noodzakelijke wijzigingen tot gevolg,
slechts een onderdeel van het park.
zoals nieuwbouw aan de bestaande woning waardoor een groot deel van de
Waardering
waterpartij bij het huis werd gedempt.
In de huidige situatie resulteert de oprijlaan
Het park was een aantrekkelijk
in een scheiding tussen het park en het
wandelgebied geworden voor de inwoners
terrein rondom het (gemeente)huis. Het
van Joure. Het werd aangepast aan de
park wordt hierdoor niet meer als eenheid
nieuwe openbare functie en kreeg onder
ervaren.
De oranjerie vanuit het park gezien
N
Huidige situatie (GBKN)
De ingang van het gemeentehuis
Het openluchttheater in het park 17
H E R E M A S TAT E J O U R E
6. ONTWIKKELINGEN In dit hoofdstuk worden zes periodes belicht om de ontwikkelingen door de jaren heen te laten zien. De grootste veranderingen zijn zichtbaar bij de waterpartijen, deze veranderingen zijn aangegeven met rood.
1. VOOR 1700
3. FORMELE AANLEG OMSTREEKS 1715 - 1735
- voormalige verdedigingsschans - aanleg buitengracht
- vergaving waterpartijen
- demping vijvers
- graven van spiegelvijver noordzijde park
- vergraving binnengracht
- aanleg parterres (berg)
- wijziging oriëntatie huis
- afbraak oud en bouw nieuw huis (1720)
- wijziging in de toegang naar het huis
- bouw zomerhuis
2. FORMELE AANLEG OMSTREEKS 1705
4. VROEG LANDSCHAPPELIJK 1800- 1817
- demping en vergraving waterpartijen
- vroeg landschappelijke aanleg
- vorming ‘grand canal’
- slingerende paden
- wijziging in de toegang naar het huis
- vergraving waterpartijen
- aanleg formele oprijlaan
- tuinaanleg achter de berg
- huis op een 'eiland'
- afbraak zomerhuis - bouw van piramide (met ijskelder?) - vergravingen waterpartijen - werkzaamheden aan de tuin door Zocher jr.
N 18
5. LAAT LANDSCHAPPELIJK 1832 Aanleg door L.P. Roodbaard - inmeting 1828 - verwijderen van bomen - stelsel van zichtlijnen - aanbrengen reliĂŤf langs binnen- en buitensingel - aanleg van singel 1832 - aanleg bouwwerken (grot, bruggen) 1832 - grootschalige vergravingen waterpartijen (1834-1839) - vergravingen berg - aanleg beplantingen (1845-1846) firma Wybren Krijns - aanleg hertenkamp - bouw bloemkas (later oranjerie, 1891)
6. NA 1950 - openbaar park - gemeentehuis - wijziging oriĂŤntatie gebouw - afbraak piramide - aanplant van de laan (circa 1988) - bouw obelisk (en afbraak) - bouw muziekkoepel (1952)
19
H E R E M A S TAT E J O U R E
7. VIER PERIODEN 1. FORMELE AANLEG Een impressie van de formele aanleg, op basis van de kaart uit 1716 van Willem Loré. In het ontwerp overheersen de geometrische vormen. Dit is duidelijk zichtbaar in de waterpartijen. De zuidwestelijk gelegen vijver vormt een ‘grand canal’. Een belangrijk onderdeel van de formele aanleg is de oprijlaan van 270 meter, die aan weerszijden met lindebomen is beplant. Aan de zuidwestelijke zijde van de laan ligt de formele berg met een zomerhuis als uitkijkpunt. Aan de noordoostelijke zijde is het huis gesitueerd, dat direct in verbinding staat tot een rechthoekig waterbassin.
N
2. VROEG LANDSCHAPPELIJKE AANLEG Een impressie van de vroeg landschappelijke aanleg op basis van het Kadastraal Minuutplan 1811-1832. In deze fase is gestart met kleine vergravingen aan de waterpartij. Het middenterrein (deelgebied 2) heeft een slingerend padenstelsel gekregen. De ronde en slingerende vormentaal is nog op kleine schaal binnen het formele ontwerp ingevoegd. Op de berg is een piramide aangelegd.
N
20
3. LAAT LANDSCHAPPELIJKE AANLEG Een impressie van de laat landschappelijke aanleg op basis van het Netteplan 1887. Grootschalige vergravingen aan de waterpartijen en de berg resulteren in een landschappelijk ontwerp. Vloeiende lijnen en grillige vormen overheersen in het park. Met het vergraven van de vijvers zijn hoogteverschillen in de oeverwallen gecreĂŤerd. Bolle en holle wallen wisselen elkaar af. Bij de zuidwestelijk gelegen grote vijver werd een grot aangelegd. Ook werden de vijvers voorzien van een Chinese en een houten brug. De berg werd voorzien van een ijskelder. Het gehele park is aangepast aan de landschapsstijl. Ook het voorterrein en de formele laan zijn in deze aanleg opgenomen.
N
4. HUIDIGE SITUATIE Een impressie van de huidige situatie op basis van de Grootschalige basiskaart Nederland (GBKN). De hoofdstructuur van het park wordt nog bepaald door het laat landschappelijk ontwerp. Wel hebben er diverse ingrepen plaatsgevonden. De formele oprijlaan vormt opnieuw een belangrijk onderdeel van het park. Het gebied rondom het huis heeft de grootste veranderingen doorgemaakt. Het huis heeft de functie van gemeentehuis gekregen, waardoor ver- en uitbouw heeft plaatsgevonden. De oriĂŤntatie van het huis ten opzichte van het park is gewijzigd, waardoor ook de ruimtelijke context is gewijzigd.
N
21
H E R E M A S TAT E J O U R E
8. TOEKOMSTPERSPECTIEF Heremastate wordt gezien als één van de
HUIDIGE SITUATIE: SCHEIDING
TOEKOMST: SAMENHANG
belangrijkste parken van Friesland, zowel in de formele als de laat landschappelijke tijd. Het kenmerk van de landschappelijke aanleg (Lucas Pieters Roodbaard) is zeer waardevol. De kenmerken zijn tegenwoordig grotendeels verdwenen door uitgroei en dichtgroei van (opgaand) groen. In de huidige situatie zijn de stijlkenmerken van de laat landschappelijke periode het meest herkenbaar. Door het nemen van de juiste maatregelen in combinatie met gedeeltelijke reconstructie kunnen de stijlkenmerken uit deze periode worden teruggebracht. Naast het feit dat het park één van de Roodbaard ontwerpen is, is de landschappelijke stijl ook aantrekkelijk voor de recreatie. De indeling biedt voldoende ruimte en mogelijkheden voor de evenementen en activiteiten die er jaarlijks plaatsvinden. Relatie met de omgeving De omgeving van Heremastate is veelzijdig met de jachthaven en horecafuncties. Een verbinding tussen deze gebieden heeft een toevoegende waarde voor Joure, zowel landschappelijk als economisch. Met het
N
betrekken van de omgeving bij het park zal
ken, zal door een afwisseling van open en
Heremastate een aantrekkelijke verbinding
gesloten ruimtes over de berg voeren met
zijn tussen de Midstraat en het waterfront
zichtlijnen naar de bijzondere plekken in of
van Joure (passantenhaven (7) met horeca
buiten het park. De slingerende padenstruc-
in de Oranjerie). Meer openheid in het park
tuur op de berg biedt tevens mogelijkheden
en zichtlijnen door het park, maar ook naar
om erosie tegen te gaan.
'buiten' gericht, zorgen voor interessante doorzichten en zet de gebouwen weer als
Beleefbaar water
blikvangers in het park.
De oevers langs de waterpartijen krijgen een open karakter. Solitaire bomen in de
DEELGEBIEDEN 1. huis met voorterrein 2. park met berg 3. vijverpartij 4. zuid- en westelijke singel 5. achterbos 6. oostelijke singel 7. havengebied
7
5 3
4
Gemeentehuis aan park en water
binnensingel, waarlangs het pad vriendelijk
Het gemeentehuis (deelgebied 1) zal aan
slingert weerspiegelen in de waterpar-
vier zijden een relatie hebben met zijn
tij (deelgebied 3). Langs de buitensingel
omgeving, zowel aan de parkzijde als aan
(deelgebied 4) wisselen open en gesloten
de waterzijde. De lindelaan wordt aange-
ruimtes elkaar af waardoor een verrassend
past in landschappelijke stijl (doorbreken
spel van schaduwwerking en doorzichten
van het 'formele' ritme in de laan, aanleg
naar de omgeving kan ontstaan (oranjerie,
'slingerpad'). De laan houdt zijn werking als
haven, open landschap, etc.). Tussen de
zichtlijn richting de Midstraat.
spiegelvijver (deelgebied 6) en de oude Heremastate kan het spiegelend effect weer
6
2 1 3 N
22
N
Park in deelgebieden
Reliëf in het park
worden hersteld.
De hoogteverschillen in het park (de berg, deelgebied 2) worden beter beleefbaar
Beplanting
door het creëren van meer openheid in de
Een inventarisatie van de beplanting zal
beplanting, eventueel met behulp van een
gedaan moeten worden. Terugbrengen
'baken' op het hoogste punt van de berg.
van het assortiment uit de landschappe-
Een slingerende padenstructuur, onderdeel
lijke periode versterkt de kenmerken uit die
van de laat landschappelijke stijlkenmer-
periode.
LEGENDA water bomen paden zichtlijnen 1
huis/gebouw
2
horeca (Oranjerie)
3
nieuw baken
4
ijskelder
5
houten brug
6
(chinese) brug
7
grot
8
eendenhuisje
2
6 5
3
4 1
7
8
N Toekomstperspectief park Heremastate
23
H E R E M A S TAT E J O U R E
9. ONTWERPTHEMA'S 1. WATER
3. ZICHTLIJNEN
Aanbevelingen
Aanbevelingen
- versterk landschappelijke structuur
- creër zichtlijnen vanaf de berg
spiegelvijver - versterk glooiing in waterlijn vijverpartij (zuid- en westelijke singel) - betrek de jachthaven bij het park
naar de gebouwen, bruggetjes en tuinsieraden - creër zichtlijnen van en naar het (gemeente)huis - creër zichtlijnen van en naar de omgeving - versterk de zichtlijn vanaf het waterfront richting Heremastate - zorg vanaf de bruggetjes voor aantrekkelijke zichten - behoud en versterk het zicht door de (entree)laan - behoud en versterk de zichtlijn over de zuidwestelijke vijverpartij (grand canal)
2. RELIËF
4. PADENVERLOOP
Aanbevelingen
Aanbevelingen
- behoud reliëf berg, tegengaan
- herstel de slingerende
erosie - versterk afwisseling van holle en bolle oevers, met verschillende steiltes (met name langs vijverpartij aan zuid- en westelijke singel)
padenstructuur volgens de kenmerken van de Engelse landschapsstijl - haal rechtstanden uit de routes (met name de entree) - laat het gemeentehuis één van de bouwwerken langs de route zijn
N 24
5. VOORZIENINGEN Aanbevelingen - betrek omliggende voorzieningen bij het park - behoud historische bruggen en andere historische bouwwerken - behoud bij eventueel herstel van de historische bruggen en bouwwerken (de 'tuinsieraden') de oorspronkelijke stijlkenmerken
2
6
- breng (hedendaagse) tuinsieraden
5
terug (op de berg en aan de zuidwestelijke waterpartij) - kies voor een sobere en heden-
3
daagse stijl voor eventueel nieuw
1
toe te voegen bruggen die niet in het concept van Roodbaard passen (in contrast met historische bruggen uit de landschappelijke periode)
LEGENDA
4
1 huis/gebouw 2 horeca 3 nieuw baken
7
8
4 ijskelder 5 houten brug 6 (chinese) brug 7 grot 8 eendenhuisje
6. BEPLANTING Aanbevelingen - behoud de open ruimte nabij het openluchttheater - herstel de boom- en beplantingsstructuur op de berg - zet in op een open karakter vanaf de paden aan de zuidwestelijke vijverpartij (solitaire bomenlaan zonder onderbegroeiing, met incidenteel een beplantingsgroep) - zet in op een meer besloten karakter voor de beplanting rondom de buitensingel (solitairen met onderbegroeiing, m.u.v. van enkele doorzichten van en naar bouwwerken)
25
H E R E M A S TAT E J O U R E
10. BEPLANTING tijd. Daarnaast komen hier ook jongere
De beplanting in het centrale deel van
inlandse eiken voor en veel onderbegroei-
bied 3), zorg voor afwisselend beeld van
het park (deelgebied 2) bestaat deels uit
ing als hulst, meidoorn, esdoorn, berk en
open ruimte en heestergroepen aan het
bomen die ouder zijn dan 150 jaar en deels
lijsterbes. In deelgebied 6 aan de singel zijn
water door verwijderen opslag en behoud
uit opslag van eik en beuk. Daarnaast zijn
tevens de contouren van een formele laan
solitaire heestergroepen
in dit deel esdoorns, paardenkastanjes, es-
te vinden, zowel op oude kaarten als in de
sen en grauwe abelen te vinden die samen
vorm van enkele Noorse esdoorns langs het
Vijverpartij (deelgebied 3):
grote groepen vormen zonder onderbe-
pad van het huis richting de oranjerie.
- Kappen van enkele bomen nabij voorgevel historische state (herstel
groeiing. Naast het bomenbestand zijn er
spiegelend effect vijver)
twee open grasruimten en twee oude taxus
De lindelaan in het verlengde van de Mid-
struiken die als solitairen in de ruimte staan.
straat bestaat nog uit enkele oude geknotte
Heestergroepen of groepen solitaire bomen
lindes. Daarnaast is de laan in verschillende
tegenover state) op basis van laat
‘vrijliggend’ in een open ruimte is een van
periodes aangeplant met lindebomen
landschappelijke kenmerken
de kenmerken van Roodbaard.
waardoor de laan een totaal andere uitstra-
- Herstel contouren vijverpartij (spiegelvijver
ling heeft dan oorspronkelijk in de formele
Buitensingel en achterbos (deelgebied 4, 5):
Om de oorspronkelijke structuur van de
aanleg uit de 18e eeuw. Op de renovatiete-
- Verwijderen opslag langs oever, herstel
landschappelijke aanleg te herstellen en
kening van Ingenieursbureau Oranjewoud
daarmee de relatie met de omgeving
uit 1988 is het rooien en aanplanten van
te versterken zullen de zichtlijnen terug
nieuwe lindes bij de laan aangegeven
- Herstel het reliëf rondom de grot
gebracht moeten worden. Dit betekent dat
(deelgebied 1 en 2).
- Herstel zichtlijnen vanaf de grot
afwisseling open en gesloten ruimten aan de vijverpartij
- Aanplanten boomstructuur (deelgebied 5);
de bestaande beplanting gedund moet worden, waardoor er ook meer afwisseling
Maatregelen
solitaire boomgroepen en enkele
tussen open en gesloten plekken ontstaat.
Lindelaan (deelgebied 1 en 2):
vrijstaande solitairen
Daarnaast zullen solitairen, voornamelijk
- Dunnen van de laan, conform ritme uit
langs de waterpartij, beter tot zijn recht kunnen komen en tevens weerspiegelt worden in het wateroppervlak. Langs de randen van de vijverpartijen
laat landschappelijke stijl (zie afbeelding
Oostelijke singel (deelgebied 6):
pagina 27)
- Herstel padenstructuur (‘slingerpaden’)
- Aanleg ‘slingerpad’ langs en door de lindelaan, de laan blijft als zichtlijn richting
Met het verwijderen of aanplanten van
Midstraat herkenbaar
beplanting zal er tevens rekening gehouden moeten worden met de leeftijdsopbouw,
(deelgebied 3) zijn enkele solitairen te herkennen, zoals een treurwilg. Verder is
Park (deelgebied 2):
zodat een duurzame beplantingsstruc-
het dichtgegroeid met verschillende soorten
- Verwijderen onderbegroeiing bij grote
tuur ontstaat voor de lange termijn waarbij
bomen, heesters en stinzenplanten. Bij de singel in deelgebied 4 staan langs het pad oude bomen als de inlandse eik en paardenkastanje zodanig gesitueerd dat dit te herleiden is als een laan uit de formele
26
- Herstel zicht op water (vijverpartij, deelge-
Huidige situatie
De lindelaan met open plekken (foto1920)
groepen solitairen
zichtlijnen en afwisseling tussen open en
- Verwijderen opslag
gesloten plekken behouden blijft.
- Terugzetten solitaire heestergroepen in de
Herstel beplanting op basis van de lijst van
open ruimten - Herstel zichtlijnen (m.n. door snoeien en
beplanting tot 1880, bijlage I (Roodbaards Rijkdom, 2012).
terugzetten beplanting)
De lindelaan met zicht op de Midstraat (foto 1950)
De lindelaan in de huidige situatie
Formele laan omgevormd naar landschappelijke zichtljin
N Renovatieplan door Ingenieursbureau Oranjewoud in 1988 27
H E R E M A S TAT E J O U R E
LITERATUUR 1 Gildemacher, K.F., van der Vaart, J.H.P. (2007) Een Rijk Bezit, Skarsterlân op de achttiende-eeuwse kaarten van Johan Vegelin van Claerbergen, Utrecht 2 Mulder-Radetzky, R. (2003) Heremastate te Joure, Historisch onderzoek naar de tuinaanleg, uitgevoerd ten behoeve van de restauratie in
opdracht van de gemeente Skarsterlân, Leeuwarden
3 Oranjewoud. (1988) Heremastate Joure, inrichtingplan, renovatieplan 4 Spanninga, H. (1975) Herema-state, Geschiedenis van huis en park, Joure 5 van der Spoel-Walvius, M.R. "Het park van Herema State (in de 19de eeuw mede ontworpen door L.P. Roodbaard)", in Ut eigen gea
(2011), 24
6 van der Spoel-Walvius, M.R. "Order Roodbaard. Bestellingen door L.P. Roodbaard bij de firma Wijbren Krijns en co.", in Cascade Bulletin
voor tuinhistorie (2012), 1
7 van der Laan, E., Ottens, W. (2012) Roodbaards Rijkdom, Rotterdam
BRONVERMELDING Omslag
Plattegrond van Joure omstreeks 1728
Fries Museum
Het aanzicht van Joure eind achttiende eeuw
Fries Museum
pagina 2/3
Situatieschets Heremastate, op de overgang van zand en veen N0.0RDPEIL
Zicht op het park Heremastate, omstreeks 1710
Tresoar, 324 127
Park in deelgebieden
bewerking GBKN N0.0RDPEIL
pagina 4
De situatie van Heremastate, circa 1688
Tresoar, 14274
De situatie van Heremastate, circa 1691
Tresoar, 290 91
De situatie van Heremastate, circa 1702
Tresoar, 95
De situatie van Heremastate, circa 1708
Tresoar, 295 96
pagina 5
Berg met het zomerhuis, tekening ca. 1711
Tresoar, 345 152
Heremastate door Willem Loré omstreeks 1715
Tresoar, 201 84
Heremastate door Willem Loré omstreeks 1716 Tresoar, 88
pagina 6
De formele aanleg op een situatiekaart omstreeks 1735
Tresoar kaartenverzameling Familie Eysinga Vegelin van
Claerbergen (EVvC) pagina 7
Heremastate in de vroege achttiende eeuw
Tresoar kaartenverzameling (EVvC)
Zicht op het park van Heremastate, schilderij ca. 1710
Fries Museum
Zicht op de berg van Heremastate, schilderij ca. 1710
Tresoar, 326 129
Tekening van de berg van Heremastate, ca 1710
Tresoar, 325 128
pagina 8
Kadastraal Minuutplan 1811-1832, opgemaakt in 1821
Tresoar
pagina 9
Ontwerpschets omstreeks 1800
Tresoar familiearchief EVvC 323 147331
De ontwerpschets ingepast op situatiekaart omstreeks 1735
bewerking Tresoar kaartenverzameling (EVvC)
N0.0RDPEIL
28
pagina 10
Ontwerpschetsen omstreeks 1800
Tresoar familiearchief EVvC 323 14341
pagina 11
Schets plattegrond met beplanting, omstreeks 1815
Tresoar kaartenverzameling 132
Tekening van de piramide 1810
Tresoar familiearchief EVvC 323 5092
Ontwerptekening piramide 1810
Tresoar familiearchief EVvC 323 5092
De piramide op de heuvel omstreeks 1815
Foto 1900 Tresoar, 3308
Het park met de piramide omstreeks 1815
Foto 1910 Tresoar, P85
pagina 12
Netteplan 1887
Tresoar 15666a Joure Sectie A2
Chinese brug (Gijsbert van Laar)
Magazijn van Tuin-Sieraaden
Zicht op Chinese brug omstreeks 1832
Foto 1910 Tresoar, P58
De Chinese brug omstreeks 1832
Ansichtkaart 1910 Tresoar, P53
De houten brug omstreeks 1840
Ansichtkaart 1920 Tresoar, P75
pagina 13
Het park met Hertenkamp
Foto 1900 Tresoar, 3311
Zicht op het huis en park
Foto 1900 Tresoar, 3309
Zicht op de waterpartij
Foto 1904 Tresoar, 28708
pagina 14
Topografisch Militaire Kaart 1908
Grote Historische Atlas Friesland 1908
Voorzijde van het huis
Foto 1925 Tresoar, 5396
Achterzijde van het huis
Foto 1925 Tresoar, 5396
De lindelaan richting de midstraat
Foto 1950 Tresoar, P82
pagina 15
Obeslik op de berg
Foto 1950 Tresoar, 3322
pagina 16
Topografische Kaart huidige situatie
ANWB Topografische Atlas 2006
Zicht over de vijver Foto 2012 N0.0RDPEIL
Het pad langs het water
Foto 2012 N0.0RDPEIL
De lange lindelaan
Foto 2012 N0.0RDPEIL
pagina 17
Huidige situatie (GBKN)
Gemeente Skarsterl창n/bewerking N0.0RDPEIL 2012
De oranjerie vanuit het park gezien
Foto 2012 N0.0RDPEIL
De ingang van het gemeentehuis
Foto 2012 N0.0RDPEIL
Het openluchttheater in het park
Foto 2012 N0.0RDPEIL
pagina 18-25 Impressies bewerking N0.0RDPEIL 2012 pagina 26
De lindelaan met open plekken
Foto 1920 Tresoar, P282
De lindelaan met zicht op de Midstraat
Foto 1950 Tresoar, P82
De lindelaan in de huidige situatie
Foto 2012 N0.0RDPEIL
pagina 27
Formele laan omgevormd naar landschappelijke zichtljin
bewerking Oranjewoud N0.0RDPEIL 2012
Renovatieplan door ingenieursbureau Oranjewoud in 1988
Oranjewoud
29
H E R E M A S TAT E J O U R E
BIJLAGEN I. Lijst van beplanting tot 1880 in het boek Roodbaards Rijkdom door E. van der Laan en W. Ottens, 2012. II. De publicatie 'Het park van Herema State (in de 19e eeuw mede ontworpen door L.P. Roodbaard)' door M.R. van der Spoel-Walvius uit 'Ut
eigen Gea' door Histoarysk Wurkferb창n Skarsterl창n.
III. Rekening van de koninklijke hollandsche handelmaatschappij Groenewegen en Zoon, 1925. Bijlage in het document R. (2003)
Heremastate te Joure, Historisch onderzoek naar de tuinaanleg, uitgevoerd ten behoeve van de restauratie in opdracht van de
gemeente Skarsterl창n, door Mulder-Radetzky.
IV. Rekening van de firma v/h Wijbren Krijns & co, 1925. Bijlage in het document R. (2003) Heremastate te Joure, Historisch onderzoek naar
30
de tuinaanleg, uitgevoerd ten behoeve van de restauratie in opdracht van de gemeente Skarsterl창n, door Mulder-Radetzky.
RoodbaaRds Rijkdom
220
Nederlandse naam
Abeel / Populier Abeel / Populier Esdoorn Esdoorn Esdoorn Esdoorn Esdoorn Zilveresdoorn
Vederesdoorn Paardenkastanje Berk Beuk
Beuk Eik Es Esdoorn
Iep Bruine beuk
Canadese populier Bonte tamme kastanje
Trompetboom Judasboom Judasboom Kornoelje Steenroosje Eik Eik Els Els Es Esdoorn Eik Es
Tamme kastanje / paardekastanje
Naam
BOmeN Abeli Abelij Acer cortica Acer cortica var Acer cortile Acer fol var Acer fol. Varieg Acer lanciniatuim
Acer negundo Aesculus Berk Beuk
Beuk Bonte eik Bonte es Bonte esdoorn
Bonte yp Bruine beuk
Canadese populier Castanje guina bont bl
Catalpa Ceris siliquestrum Cersis siliquestrum Cornus Daphoe cneorum Eik Eik met bonte bladen Els Elst Es Esdoorn Eyken Gele es
Gele kastanje
Castanea / Aesculus
Populus Populus Acer Acer Acer Acer Acer Acer saccharinum ‘Laciniatum’ Acer negundo Aesculus Betula Fagus sylvatica ‘Purpurea’ Fagus sylvatica Quercus Fraxinus Acer (platanoides ‘Drummondii’) Ulmus Fagus sylvatica ‘Purpurea’ Populus x canadensis Castanea sativa ‘Albomarginata’ Catalpa Cercis siliquastrum Cercis siliquastrum Cornus Daphne cneorum Quercus Quercus Alnus Alnus Fraxinus Acer Quercus Fraxinus
latijnse naam
lijst van beplanting tot 1880
Boom
Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom
Boom Boom
Boom Boom
Boom Boom Boom Boom
Boom Boom Boom Boom
Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom
type
Italiaanse populier Jasmijn Kastanje Kastanje / tamme kastanje Kastanje Bonte tamme kastanje
Italiaanse populier Jasminum Kastanen pumilas Kastanje
Treurbeuk
Rode kastanje Salix salvis Striatium esdoorn Tamme kastanje Tamme kastanje Tilia grandifolia Treur es Treurbeuk Treuresch
Treures
Kastanje / tamme kastanje Rode paardekastanje Wilg Esdoorn Tamme kastanje Tamme kastanje Zomerlinde Treures
Rode kastanje
Opgaande populier Plantanus Platte els Populier Populis codifolia Populus hetrophylla Quercus fol vari Quercustol Quercustolia Robinia vilcosa Rode acacia
Lijsterbes Linde Grootbladige linde / zomerlinde Populier Plataan Els Populier Hartbladige populier Hartbladige populier Eik Eik Eik Kleefacacia Rode acacia
Lijsterbes Linde Linde met grote bladen
Kastanje kwint Kastanje bonte bladen
Goudenregen
Gele pavia
Nederlandse naam
Gouden regen
Gele pavia
Naam
Fraxinus excelsior ‘Pendula’
Aesculus carnea Salix Acer Castanea sativa Castanea sativa Tilia grandifolia Fraxinus excelsior ‘Pendula’ Fagus sylvatica ‘Tristis’
Populus Platanus Alnus Populus Populus heterophylla Populus heterophylla Quercus Quercus Quercus Robinia viscosa Robinia pseudoacacia ‘Flemor’ Castanea
Castanea / Aesculus Castanea sativa ‘Albomarginata’ Sorbus Tilia Tilia platyphyllos
Aesculus flava ‘Vestitia’ Laburnum anagyroides Populus nigra ‘Italica’ Jasminum Castanea pumila Castanea
latijnse naam
Boom
Boom
Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom
Boom
Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom
Boom Boom Boom
Boom Boom
Boom Boom Boom Boom
Boom
Boom
type
I. Lijst van beplanting tot 1880 (Roodbaards Rijkdom)
31
Grote witte pruim (witte Eijerpruim)
Pruim
Walnoot
Prunus domestica
Malus domestica Peppin d’Or Juglans regia
Balsemzilverspar Den Den Fijnspar Den Grove den Spar Lariks Ceders Weymouthden Weymouthden Zilverspar
Balz. Spar Den Fijne den Fijne sparren Groene den Grove den Grove spar Lariks Vauro cedrus Weymouthden pijn Wijmouts pijn Zilver spar
Appel
Douglasspar
Amerikaanse spar
Prunus armeniaca Ribes Rubrum Prunus dulcis Malus Malus Malus Prunus avium Prunus persica
Gewone vogelkers Kastanje Wilg Valse acacia Iep Lijsterbes Zwarte beuk
Vogelkers Wilde kastanje Wilg Wit acacia Yper Zware lijsterbes Zwarte beuk
Salix sepulcralis ‘Tristis’ Ulmus minor ‘Variegata’/ parvifolia nana ‘Variegata’ Prunus padus Castanea Salix Robinia pseudoacacia Ulmus Sorbus Fagus (syl. ‘Black Swan’ of (syl. ‘Riversii’) Pseudotsuga menziesii Abies balsamea Pinus Pinus Picea abies Pinus Pinus sylvestris Picea Larix Cedrus Pinus strobus Pinus strobus Abies
latijnse naam
Abrikoos Aalbessen Amandelboom Appel Appel Appel Kers Perzik
Treurwilg Veldiep
Treurwilling Ulmus fol variegates
vRucHtBOmeN Abrikoos Albessen Amandel Appel Biolen appel Doornse appel Dubbele maaikers Dubbele montagne perzik Goud pom (goud pepping) Groote noot
Nederlandse naam
Boom
Boom
Boom
Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom
Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer Conifeer
Conifeer
Boom Boom Boom Boom Boom Boom Boom
Boom Boom
type
Kers
Vijgenboom Gewone vogelkers Kers Appel Appel Appel
Pruim Peer Kers Peer Appel
Bei in soort
Vlamboose Zwaard vlier Blauwe druif
Albessen Engelse framboos Mespilus canadesis Pietercely vlier
Aardbei
Framboos Vlier Druif
Aalbessen Framboos Mispel Peterselievlier
BeSSeNStRuikeN/plANteN Asperge Asperge
Pruim Rietpeer Spaanse zoete kers Suikerpeer (suikerey) Tafelappel (Somer citroen appel) Vijg Vogelkers Vroege mij kers Vruchtbare appel Zoete appel Zoete veentje (veentjes appel) Zwarte harde kers
Kers Kweepeer Appel
Kers Kweekpeer Londen pipling tafelappel Meijkers Mijkers Moerbey Montagne perzik Peer Pondspeer Kers Kers Moerbei Perzik Peer Peer
Peer
Nederlandse naam
Herfst bergamot peer
Naam
Fragaria
Asparagus officinalis subsp. Officinalis Ribes Rubrum Rubus idaeus Mespilus Sambucus nigra Laciniata Rubus idaeus Sambucus Vitis vinifera
Prunus avium
Pyrus communis Bergamotte d’Automne’ Prunus avium Cydonia oblonga Malus domestica ‘London Pepping’ Prunus avium Prunus avium Morus Prunus persica Pyrus Pyrus communis Grand Monarque Prunus domestica Pyrus Prunus avium Pyrus Malus domestica Citron d’ete Ficus carica Prunus padus Prunus avium Malus Malus Malus
latijnse naam
Vaste Plant
Heester Heester Klimplant
Heester Heester Heester Heester
Groente
Boom
Boom Boom Boom Boom Boom Boom
Boom Boom Boom Boom Boom
Boom Boom Boom Boom Boom Boom
Boom Boom Boom
Boom
type
RoodbaaRds Rijkdom
221
32
Naam
H E R E M A S TAT E J O U R E
RoodbaaRds Rijkdom
222
33
Zuurbes Hulst Kamperfoelie Netelboom
Struikpaardenhoefklaver Hippocrepis emerus Meidoorn Crataegus Rood peperboompje Daphne mezereum
Japanse notenboom
Goudbonte hulst
Hulst
Gewone vogelkers
Meidoorn Duindoorn
Berberus Bonte hulst Caprifolium Cetis orientalis
Corronilla emerus Crataegus aria Daphum miserum
Genko byloba
Goud bont hulst
Goud hulst
Grote vogelkers
Haagdoorn Hippophae rhamnoides
Hulst
Kardinaalsmuts Kers Laurier Laurierkers Kardinaalsmuts Wasgagel Ganzerik Sumak Gifsumak Rode kornoelje Wilg Sneeuwbal Spierstruik Duitse tamarisk Zilver hulst
Ilex fol aurees
Iuonymys verrucosus Kers Laurier deportugal Laurier kers Luinijmus vulgaris Myriea cerficera Pahentillia fructilosa Rhus corriarria Rhus radcans Rode cornus Salix myrhi folia Sneeuwbal Spiaea creata Tamarix germanica Zilver hulst
Hulst met laurier bladen Hulst Hydranger arboreceus Hortensia Ilex aurees Hulst
Duivelswandelstok Zuurbes
Aralia spinoa Berberis line
Crataegus monogyna Hippophae rhamnoides Ilex Hydrangea arborescens Ilex aquifolium (‘Rubricaulus Aurea’) Ilex aquifolium (‘Rubricaulus Aurea’) Euonymus verrucosus Prunus avium Laurus (azorica) Prunus laurocerasus Euonymus europaeus Myrica cerifera Potentilla fruticosa Rhus coriaria Rhus radicans Cornus sanguinea Salix myrtilloides Viburnum Spiraea crenata Myricaria germanica Ilex aquifolium ‘Argenteomarginata’
Prunus padus
Ilex aquifolium ‘Aureomarginata’ Ilex
Ginkgo biloba
Berberis Ilex Lonicera caprifolium Celtis occidentalis
Aralia spinosa Berberis linearifolia
Juniperus Juniperus
Jeneverbes Jeneverbes
HeeSteRS Jenever Uniperus
latijnse naam
Nederlandse naam
Naam
Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester Heester
Heester
Heester Heester Heester
Heester Heester
Heester
Heester
Heester
Heester
Heester Heester Heester
Heester Heester Heester Heester
Heester Heester
Conifeer Conifeer
type
zAAiGOeD Witte claver
vASte plANteN Lelie gewas Daliaas Goud bloem Pioen Salvix salvia Stokroos Reseda
Zanthopylum ckava herulis
flore pleno Rododendron Roos Sering Spiread hypericifolia Tulpenboom
Periploca graela Philadelphus nana
Maant rozen
Franse sering Geldersche roos Kalmia
Fransche sering
Colutea arborescens Colutea gele bloem Colutea sanguinea
Caliantis floridus Andromeda Azalia Colutea arbones
Krentenboom Rood camperfolie
Canal roos Celastrus bulbatug Klimop
Naam
Trifolium repens
Dahlia Callendula officinalis Paeonia Salvia Alcea rosea
Dahlia Goudsbloem Pioen Salie Stokroos
Witte klaver
Lilium
Lelie
Zanthoxylum clava-herculis
Rhododendron Rosa Syringa Spiraea hypercifolia Liriodendron / Magnolia
Philadelphus
Boerenjasmijn Rododendron Roos Sering Spierstruik Tulpenboom / valse tulpenboom Chinese peper
Periploca graeca
Rosa
Syringa chinensis Viburnum opulus Kalmia
Syringa chinensis
Colutea arborescens Colutea arborescens Colutea sanguinea
Calycanthus floridus Pieris Rhododendron Colutea arborescens
Amelanchier Lonicera xylosteum
Rosa Celastrus orbiculatus Hedera
latijnse naam
Melkwingerd
Rozen
Franse sering Gelderse roos Laurierroos
Franse sering
Blazenstruik Blazenstruik Blazenstruik
Meloenboompje Pieris Rododendron Blazenstruik
Krentenboompje Rode kamperfoelie
Roos Boomwurger Klimop
Nederlandse naam
Vaste Plant
Vaste Plant Vaste Plant Vaste plant Vaste Plant Vaste Plant
Bol-/knol-
Sierheester
Sierheester Sierheester Sierheester Sierheester Sierheester
Sierheester
Sierheester
Sierheester
Sierheester Sierheester Sierheester
Sierheester
Sierheester Sierheester Sierheester
Sierheester Sierheester Sierheester Sierheester
Klimplant Klimplant
Klimplant Klimplant Klimplant
type
H E R E M A S TAT E J O U R E
II. Het park van Herema State (in de 19e eeuw mede ontworpen door L.P. Roodbaard)
34
35
H E R E M A S TAT E J O U R E
36
37
H E R E M A S TAT E J O U R E
III. Rekening van de koninklijke hollandsche handelmaatschappij Groenewegen en Zoon, 1925.
38
IV. Rekening van de firma v/h Wijbren Krijns & co, 1925.
39
COLOFON OPDRACHTGEVER: Gemeente Skarsterl창n ADVISEUR: N0.0RDPEIL landschap.stedenbouw E. van der Laan
Landschapsarchitect BNT
W. Ottens
Landschaps- en
Architectuurhistoricus MA L. Faber
Stagiaire WUR
J. Bokma
DTP
592 00 401 Sneek, februari 2013