Διατροφή by naf pap

Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο « Η Θεομήτωρ» Ερευνητική Εργασία Α’ Λυκείου

Κεφ. 1

Χημική Σύσταση των Τροφίμων

Οργανικές Ενώσεις Ανόργανες Ενώσεις Συντηρητικά

Σελ. 1 Σελ. 4 Σελ. 12

Κεφ. 2 Θερμιδική Αξία Θερμίδες και Διάφορες Τροφές

Σελ. 17 Σελ. 18

Κεφ. 3 Επισήμανση Τροφίμων

Κεφ. 4

Σελ. 24

Διατροφή και Υγεία

Μεσογειακή Διατροφή Σχέση Διατροφής – Υγείας Συμβουλές Καθημερινής Διατροφικής Πρακτικής Καλλωπισμός Υγεία Διατροφή Εγκύου Διατροφή Αθλητών

Κεφ. 5

Διατροφικές Διαταραχές

Εισαγωγή στις διατροφικές διαταραχές Υπερφαγία – Παχυσαρκία Νευρική Βουλιμία Νευρική Ανορεξία

Κεφ. 6

Σελ. 30 Σελ. 33 Σελ. 36 Σελ. 38 Σελ. 45 Σελ. 49 Σελ. 56

Σελ. 60 Σελ. 63 Σελ. 66 Σελ. 68

Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί

Εισαγωγή Ιστορική Αναδρομή Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα Διάδοση και Συμπεριφορά Καταναλωτών Παραδείγματα Γενετικά Τροποποιημένων Προϊόντων Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Αναλυτική Παρουσίαση Κινδύνων για την Υγεία Νομοθεσία Βιοηθική Ματιά στο Μέλλον Συμπεράσματα

Σελ. 78 Σελ. 79 Σελ. 79 Σελ. 81 Σελ. 82 Σελ. 87 Σελ. 91 Σελ. 92 Σελ. 96 Σελ. 98 Σελ. 99 Σελ. 100

Κεφ. 7

Βιολογικά Προϊόντα

Βιολογικά Προϊόντα Φυτοφάρμακα

Κεφ. 8

Σελ. 101 Σελ. 102

Διατροφή και Κοινωνία

Διατροφή και Κοινωνία Υπερσιτισμός Διατροφικές Συνήθειες στην Ευρώπη Διατροφικές Συνήθειες στις Η.Π.Α. Υποσιτισμός Διατροφικές Συνήθειες στις αναπτυσσόμενες χώρες Διατροφικές Συνήθειες στην Αφρική και την Ασία Έρευνα στις Διατροφικές Συνήθειες των Εφήβων

Σελ. 104 Σελ. 105 Σελ. 107 Σελ. 111 Σελ. 112 Σελ. 114 Σελ. 115 Σελ.119

ΚΕΦ.1

ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Στα πλαίσια αυτής της εργασίας θα ασχοληθούμε με τις διατροφικές συνήθειες της σύγχρονης εποχής και θα προσπαθήσουμε να εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το κατά πόσον επηρεάζει η διατροφή μας την υγεία μας (ψυχική και σωματική), αλλά και κατά πόσο επηρεάζεται η διατροφή μας από παράγοντες όπως η ψυχική μας υγεία, η κοινωνική μας θέση, τα κοινωνικά πρότυπα, η εκπαίδευσή μας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκλήρωση της ερευνητικής αυτής εργασίας είναι η γνώση του αντικειμένου μας, δηλαδή ουσιαστικά η γνώση της σύστασης των τροφίμων. Θεωρήσαμε, λοιπόν, δόκιμο να ξεκινήσουμε την εργασία μας με την παρουσίαση του βασικού διατροφικού μας εργαλείου: τα τρόφιμα.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Ποιες οργανικές και ανόργανες ενώσεις βρίσκονται στις τροφές; Ποια συντηρητικά χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα; Πώς τα αναγνωρίζουμε; Είναι στην πραγματικότητα τα συντηρητικά βλαβερά για την υγεία μας ή όχι;

ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ Υδατάνθρακες Οι υδατάνθρακες είναι απαραίτητοι στο σώμα για όλες τις φυσιολογικές του λειτουργίες . Αποτελούνται κυρίως από άμυλο και ζάχαρο. Άμυλο έχουν όλα τα δημητριακά γενικώς . Άφθονο έχουν … 1. το ψωμί 2. τα μακαρόνια 3. το γυαλιστερό ρύζι 4. η ιρλανδική πατάτα 5. η γλυκοπατάτα 6. οι μπανάνες 7. τα φιστίκια 8.κάποια...χόρτα

. Τα λεγόμενα μη αμυλούχα χόρτα είναι εκείνα πού περιέχουν ένα ελάχιστο ποσό αμύλου . Αυτά δεν είναι τα εξής … 1. φασολάκια 2. μπιζέλια 3. λάχανο 4. μαρούλι 5. ραπανάκια 6. κουνουπίδι 7. σέλινο 8. μαϊντανός 9. κρεμμύδια 10. σπανάκι Μερικά χόρτα που έχουν πολύ άμυλο είναι … 1. παντζάρια 2. κολοκύθι 3. καρότα 4. γλυκοκολοκύθα

Λίπος Το λίπος έχει διπλή επίδραση στο σώμα από όση έχει το άμυλο, αλλά απορροφάται πολύ δυσκολότερα . Οι κυριότερες τροφές που είναι πλούσιες σε λίπη είναι… 1. το βούτυρο 2. η κρέμα 3. ο κρόκος αυγού 4. το λίπος ζώων 5. το ελαιόλαδο, καθώς και τα λάδια των ξηρών καρπών . 5

Οργανικά Άλατα Τα οργανικά άλατα είναι απαραίτητα στην υγεία. Το σώμα μας αποτελείται από 16 οργανικά άλατα . Χωρίς αυτά που βρίσκονται στις φυτικές τροφές , η υγεία είναι αδύνατον να εξασφαλίσει . Κυτταρίνη Την κυτταρίνη την προμηθεύεται το σώμα κυρίως από τα προϊόντα του κήπου. Είναι απαραίτητη για την κανονική περισταλτική ενέργεια των εντέρων. Γι΄αυτόν το λόγο πρέπει καθημερινώς η δίαιτά μας να περιλαμβάνει και μια ποσότητα από λαχανικά . Το σιταρίσιο ψωμί πρέπει να παρασκευάζεται από πλήρες αλεύρι χωρίς να αφαιρεθεί ούτε το πίτουρό του. Βιταμίνες Οι βιταμίνες που ανακαλύφθηκαν από τον Κασσιμίρ Φούνκ είναι απαραίτητες για την κανονική λειτουργία του οργανισμού. Γνωστές σήμερα είναι πέντε σπουδαίες και η κάθε μία εκτελεί μία ειδική ενέργεια στη θρέψη . Οι βιταμίνες όπως και τα οργανικά άλατα, βρίσκονται στις φυσικές τροφές – στα φρούτα, κυρίως, και σε όλες τις φυτικές ωμές τροφές γενικότερα. Το βράσιμο και η μετουσίωση των φυτικών τροφίμων καταστρέφει ή ελαττώνει τις ζωοδότριες αυτές ουσίες, η έλλειψη των οποίων είναι αιτία της γενικής ατονίας του οργανισμού και του

εκφυλισμού του κεντρικού νευρικού συστήματος, καθώς και όλων γενικώς των οργάνων και των ιστών. Οι κυριότερες γνωστές βιταμίνες είναι … Βιταμίνη Α Βιταμίνη B Βιταμίνη C Βιταμίνη D Βιταμίνη Α Συντελεί στην ανάπτυξη του οργανισμού και στην πρόληψη του ραχιτισμού. Μερικές από τις τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Α είναι… 1. άβραστο γάλα 2. κρόκος αυγού 3. βούτυρο 4. αφρόγαλα 5. μαρούλι 6. ντομάτες 7. σπανάκι 8. όλα σχεδόν τα πράσινα χόρτα Βιταμίνη Β Η βιταμίνη αύτη θεωρείται ως η σπουδαιότερη από τις πέντε. Χωρίς τη βιταμίνη Β καμία άλλη βιταμίνη δεν ενεργεί στον οργανισμό. Συνεργάζεται με όλες. Παράγει και αποθηκεύει νευρική ενέργεια, προλαμβάνει και θεραπεύει τη νευρική κατάπτωση και βοηθάει πολύ στην αφομοίωση των τροφών. Η έλλειψη της προκαλεί το μπέρι – μπέρι . Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Β είναι . . . 1. φρέσκο γάλα 2. κρόκος αυγού 3. ξηροί καρποί 4. ντομάτες 5. φασολάκια 6. σιτάρι 7. κριθάρι 8. καλαμπόκι Βιταμίνη C Έχει εξακριβωθεί ότι δεν αντέχει ούτε στην πολύ ζέστη ούτε και στο πολύ κρύο. Στις τροφές που δεν έχουν ξηραθεί (σύκα , σταφίδες ) δεν 7

βρίσκεται καθόλου . Η έλλειψη της βιταμίνης C προκαλεί το σκορβούτο και το σάπισμα των δοντιών. Βρίσκεται άφθονη στους χυμούς των φρέσκων φρούτων και λαχανικών. Τα πορτοκάλια και τα λεμόνια έχουν μεγάλη ποσότητα βιταμίνης C. αρκετή έχουν και οι ντομάτες, το λάχανο και το γάλα, αλλά μόνο το καλοκαίρι. Βιταμίνη D Η ύπαρξή της είναι απαραίτητη για την αφομίωση του ασβεστίου στα κόκαλα. Όταν η βιταμίνη D είναι ανεπαρκής, το ασβέστιο συσορεύται στις κλειδώσεις και έχουμε το χαρακτηριστικό πρήξιμό τους την στραβοποδίσα και τον ραχιτισμό. Η παστερίωση του γάλακτος καταστρέφει τη βιταμίνη αυτή που βρίσκεται αρκετή στο φρέσκο γάλα. Πολύ υπάρει στο χυμό του πορτοκαλιού και της ντομάτας. Βρίσκεται και στα μήλα καθώς και σε όλα σχεδόν τα λοιπά φρούτα και χόρτα που τα βλέπει πολύ ο ήλιος. Το ωμό σπανάκι έχει αρκετή βιταμίνη D. επίσης βρίσκεται και στο μέλι καθώς και στους κόκους από σιτάρι, βρώμη, κριθάρι κ.τ.λ. Η αρχική της πηγή είναι ο ήλιος. Βιταμίνη Ε Είναι η βιταμίνη που ανακαλύφθηκε τελευταία και που έχει σχέση με την παραγωγή. Η έλλειψή της φέρνει την στείρωση,μια κατάσταση ανικανότητος προς παραγωγή. Ενώ η ύπαρξή της ενισχύει την παραγωγή και την ευγονία. επιδρά ιδιαιτέρως στο μητρικό γάλα αμέσως μετά την γέννηση του βρέφους. Η βιταμίνη Ε υπάρχει άφθονη στο λάδι των χόρτων και στο λάδι του φύτρου του σιταριού.

ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ Ασβέστιο Το ασβέστιο συνεργάζεται με το πυρίτιο, το μαγνήσιο, το φώσφορο και τη ζελατίνη στην οικοδόμηση και ανάπτυξη των κοκάλων και των δοντιών. Όλες σχεδόν οι φυτικές τροφές περιέχουν ασβέστιο. Πιο πλούσιες είναι .. 1. τα πορτοκάλια 2. τα λεμόνια 3. τα σταφύλια 4. τα βατόμουρα 5. τα δαμάσκηνα 6. τα ξηρά σύκα 7. τα καρύδια 8. το λάχανο 8

9. το σπανάκι 11. τo σπανάκι 13. το ξινόγαλο 15. το γάλα 17. οι ελιές 19. τα αμύγδαλα

10. το κουνουπίδι 12. το σιταρίσιο ψωμί 14. το φρέσκο τυρί 16. το φασόλια 18. τα αυγά 20. τα αντίδια

Μαγνήσιο Το μαγνήσιο συντελεί στην αύξηση της αλκαλικότητας των υγρών του σώματος. Το μαγνήσιο ευρίσκεται άφθονο σε… 1.πορτοκάλια 2.λεμόνια 3.ανανά 4.ρόδια

Μαγγάνιο Το μαγγάνιο βοηθάει στη λειτουργία της αυτοθεραπείας του οργανισμού, στην καταπολέμηση των άχρηστων μικροβίων και των βλαβερών οξέων και βοηθάει κυρίως στο να απαλλαγεί το σώμα από τις αρθρίτιδες. Μερικές από τις τροφές που περιέχουν μαγγάνιο είναι… 1. τα καρύδια 2.τα κάστανα 3τα αμύγδαλα 4. το κάρδαμο Τα καρύδια περιέχουν το περισσότερο μαγγάνιο από κάθε άλλη τροφή.

Φώσφορος Ο φώσφορος είναι χρήσιμος για την ανώτερη πνευματική διαύγεια. Είναι το στοιχείο σκέψεως, της συγκινήσεως, της διάνοιας, της εγκεφαλικής ικανότητας .Φώσφορο περιέχουν … 1. τα καρύδια 2. τα αμύγδαλα 3.τα σταφύλια 4. η ντομάτα 5.το λεμόνι 6. το σιταρένιο ψωμί 7. ψωμί σικάλεως 8. το καλαμπόκι 9.το αγυάλιστο ρύζι 10. ο τραχανάς 11.το κόκκινο λάχανο 12. τα φασόλια 13. οι φακές 14. το γάλα 15. στρείδια 16. η πέστροφα 17.ο αστακός 18. ο ωμός κρόκος του αυγού

Θείο Το θείο βοηθάει πολύ στην έκκριση της χολής και έτσι προλαμβάνει τη διόγκωση του ήπατος. Είναι χρήσιμο για τα κόκαλα, το δέρμα, τα νύχια και τα μαλλιά. Το σώμα προμηθεύεται το θείο από.. 1. το λάχανο 2. το κουνουπίδι 3. το μαϊντανό 4. το καρότο 5. το σπανάκι 6. τα κεράσια 7. τα μούρα 8. τα μήλα 10

9. τα ξηρά σύκα 11. τα κάστανα

10. τα αμύγδαλα 12. τον κρόκο του αυγού

Είναι προτιμότερο να τρώγονται οι τροφές που περιέχουν θείο, στη φυσική τους κατάσταση, ωμές. Έτσι αποφεύγεται το θεϊκό αέριο που παράγει το θείο των βραστών τροφών. Αυτές οι τροφές είναι ασυγκρίτως ωφελιμότερες όταν τρώγονται ωμές παρά βραστές. Χλώριο Το χλώριο είναι ο πλύντης του οργανισμού. Είναι αρκετό στο σώμα, προσφέρει θαυμάσια ενίσχυση στο μεταβολισμό και βελτιώνει την υγεία. Αυξάνει τη ζωική θερμότητα και τονώνει τις κινήσεις του στομάχου και την περισταλτικότητα των εντέρων. Επιδρά, επίσης και στο μυϊκό σύστημα .Το χλώριο βρίσκεται στις εξής τροφές … 1. το κατσικίσιο γάλα 2.το.τυρί 3. σχεδόν όλα τα φρούτα 3. οι ξηροί καρποί Κάλιο Με το κάλιο οι ιστοί του σώματος αποκτούν ελαστικότητα και ζωηρότητα, το αίμα γίνεται πιο αλκαλικό, η οξείδωση πιο τέλεια, οι πληγές, τα κτυπήματα και οι μώλωπες θεραπεύονται γρήγορα .το κάλιο βρίσκεται στις παρακάτω τροφές … 1.τα σταφύλια 3. οι μαύρες ελιές 5. το σπανάκι 7. ο άνηθος 9. η ρόκα 11. τα αμύγδαλα 13. οι ντομάτες

2. τα βατόμουρα 4. το μαρούλι 6. τα ραδίκια 8. μαϊντανός 10. η πατάτα 12. τα φασόλια 14. τα ραπανάκια 11

15. τα κρεμμύδια 17. τα φασολάκια 19. ο ανανάς

16. το σέλινο 18. τα φιστίκια 20. το κριθάρι

Νάτριο Χωρίς να υπάρχει άφθονο νάτριο στις τροφές μας, είναι αδύνατο να έχουμε καλή χώνευση . Επίσης, είναι αδύνατον να διατηρηθεί η κανονική αλκαλικότητα . Η δίαιτα που είναι πούσια σε τροφές που περιέχουν νάτριο είναι ωφελιμότατη στους διαβητικούς, στους νευρικούς και στους πάσχοντες από ρευματισμούς ή αρθρίτιδες. Το νάτριο διατηρεί το ασβέστιο διαλυμένο κι έτσι προλαμβάνονται οι σκληρύνσεις των ιστών. Τα άλατα του νατρίου εξασφαλίζουν τη χαρακτηριστική αλκαλικότητα του αίματος και της λέμφου. Το νάτριο εξουδετερώνει τα οξέα. Αρκετό νάτριο έχουν … 1. οι φράουλες 2.τα γλυκά μήλα 3.τα σταφύλια 4. τα ξέρα στον ήλιο δαμάσκηνα 5. το σέλινο 6. το σπανάκι 7. τα καρότα 8. οι μπάμιες 9. τα παντζάρια 10.το κατσικίσιο γάλα Ιώδιο Το ιώδιο τονώνει την ενέργεια των αδένων και, κυρίως, των λεμφαδένων. Οι τροφές που περιέχουν ιώδιο είναι … 1.τα μανιτάρια 2. οι αγκινάρες 3. τα σκόρδα 4. τα φύκια 5.τα σταφύλια 6. το πεπόνι 7. ο ανανάς 8. τα αγγούρια 9. οι ντομάτες 10. τα ραπανάκια 11. το σέλινο 12. τα πράσα 13. τα κρεμμύδια 14. το σπανάκι 15. τα καρότα 16. η βρώμη Φθόριο Το φθόριο είναι ένας αχώριστος σύντροφος και συνεργάτης του ασβεστίου. Υπάρχει μια δυνατή έλξη που ενώνει μαζί αυτά τα δύο στοιχεία. Συνεργάζονται μαζί κυρίως στο εξωτερικό μέρος , στο κάλυμμα , του κοκάλου και στην αδαμαντίνη των δοντιών.

Οι ακόλουθες τροφές είναι πλούσιες σε φθόριο … 1. το σκόρδο 2. τα φιστίκια 3. το γάλα 4.το.τυρί

Πυρίτιο Το πυρίτιο βρίσκεται στους ιστούς των τενόντων , του δέρματος , των μαλλιών και των νυχιών . Χάρη στο πυρίτιο τα κόκαλα , τα δόντια και οι τένοντες , στερεοποιούνται , δυναμώνουν και γυαλίζουν . Πυρίτιο έχουν… 1. το σιταρίσιο ψωμί 2. το κριθάρι 3. το αγυάλιστο ρύζι 4. η φράουλα 5. τα σύκα 6. το σταφύλι 7. το μαρούλι 8.το.κατσικίσιο.γάλα 9. οι ελιές 10. οι φλούδες των φρούτων

Άνθρακας Ο άνθρακας παίζει σπουδαίο ρόλο στο μεταβολισμό των μυών, στην ανάπλαση των κυττάρων και στη λειτουργία του πρωτοπλάσματος . Από την άλλη πλευρά, όμως, όταν υπάρχει υπερβολικό κάρβουνο στο σώμα εκδηλώνονται συμπτώματα νευρικών παθήσεων, καρδιακών 13

διαταραχών και αυτοδηλητηριάσεων . Συνεπώς, οι πλούσιες σε άνθρακα τροφές πρέπει να τρώγονται με μέτρο. Οι πλούσιες σε άνθρακα τροφές είναι … 1. οι πατάτες 2. η ζάχαρη 3. το άσπρο αλεύρι 4.είδη ζαχαροπλαστικής

Υδρογόνο Το υδρογόνο είναι χρήσιμο σε κάθε ιστό και σε κάθε σταγόνα αίματος. Ανακουφίζει τα νεύρα , κανονίζει τη θερμοκρασία του σώματος , μουσκεύει την επιφάνια των πνευμόνων , μεταφέρει και αποβάλλει τις ακαθαρσίες , δροσίζει τους ιστούς και προλαμβάνει τις φλογώσεις . Αν έλειπε το υδρογόνο από το σώμα , τα νεύρα θα σκλήραιναν , θα σάπιζαν . Υδρογόνο άφθονο έχουν τα φρούτα και τα λαχανικά . κυρίως τα ζουμερά φρούτα και τα λαχανικά , και τα φρέσκα τρυφερά χόρτα . Άζωτο Το άζωτο αναπτύσσει τους ιστούς και αναζωογονεί τον οργανισμό . Χρειάζεται για τους μυες, το αίμα και τους ιστούς. Περιέχουν άζωτο οι εξής τροφές … 1. τα μήλα 2. τα αχλάδια 3. τα σύκα 4. τα πορτοκάλια 5. τα λεμόνια 6. το μαρούλι 7. τα φασόλια 8. τα φουντούκια 9. τα φιστίκια 10. το τυρί 11. τα κρέατα 12. τα ψαχνά ψάρια 13. το ασπράδι του αυγού

Οξυγόνο Το οξυγόνο είναι από τα απαραίτητα στοιχεία στην εκδήλωση και λειτουργία της ζωής . Αυξάνει και δυναμώνει την ενέργεια , επιταχύνει την κυκλοφορία , οξειδώνει το αίμα και τους ιστούς , επιδιορθώνει τα κατάγματα και τρέφει όλα τα όργανα του σώματος . Όλες οι φυτικές ωμές τροφές έχουν άφθονο οξυγόνο . Εξαιρετικά πολύ έχουν … 1. οι ντομάτες

2. τα ραπανάκια

3.τα κρεμμύδια

4. τα λάπαθα

Σίδηρος Από όλα τα άλατα του αίματος ο σίδηρος παίζει το σπουδαιότερο ρόλο . Είναι το καλύτερο τονωτικό . Αυξάνει τη ζωτική ενέργεια . Εάν δεν υπήρχε σίδηρος θα ήταν αδύνατον για το οξυγόνο να μεταφερθεί από τους πνεύμονες στους ιστούς . 1. τα βατόμουρα 2. οι φράουλες 3. τα μούρα 4. τα δαμάσκηνα 5. τα ξερά σύκα 6.τα αχλάδια 7. τα καρύδια 8. τα ροδάκινα 9. τα κορόμηλα 10. η μαύρη και ξανθιά κορινθιακή σταφίδα 11. οι ντομάτες 12. τα καρότα 13. το λάχανο 14. το μαρούλι 15. τα ραδίκια 16. το σπανάκι 17. τα φουντούκια 18. τα αμύγδαλα 19. οι φακές 20.το.σιταρίσιο.ψωμί

21. το σικαλίσιο ψωμί 23. οι ελιές 25. τα κρεμμύδια 27. τα παντζάρια 29. τα φασόλια γίγαντες

22. το καλαμποκίσιο ψωμί 24. τα αυγά 6. τα φασολάκια 28. τα φασόλια 30. μπιζέλια

ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΑ Τα συντηρητικά αποτελούν σύνηθες θέμα συζήτησης ενώ πολλοί καταναλωτές θεωρούν ότι πρόκειται για επιβλαβείς, «μοντέρνες» χημικές ουσίες στα τρόφιμα. Μια σύντομη, όμως, αναδρομή στο παρελθόν θα δείξει ότι η συντήρηση των τροφίμων έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και αρκετές εκατοντάδες χρόνια, όταν ο άνθρωπος χρησιμοποίησε το αλάτι (πάστωμα) και τον καπνό (κάπνισμα) για να εμποδίσει το κρέας και τα ψάρια να χαλάσουν.

Γιατί συντηρούνται τα τρόφιμα; Ως συντήρηση ορίζεται, συνήθως, η μέθοδος που χρησιμοποιείται για τη διατήρηση μιας υπάρχουσας κατάστασης ή για την αποτροπή πιθανής ζημιάς που μπορεί να επέλθει από χημικούς (οξείδωση), φυσικούς (θερμοκρασία, φως) ή βιολογικούς παράγοντες. Η συντήρηση των τροφίμων κατέστησε δυνατή τη διαθεσιμότητα τροφίμων από τη συγκομιδή και για όλο το υπόλοιπο έτος. Συνεπώς, η κύρια λειτουργία της συντήρησης είναι να καθυστερεί την αλλοίωση των τροφίμων και να αποτρέπει οποιεσδήποτε αλλαγές στη γεύση τους ή, σε μερικές περιπτώσεις, και στην εμφάνισή τους. Ο αρχικός λόγος, λοιπόν, για τη χρήση συντηρητικών είναι να καταστήσουμε τα τρόφιμα ασφαλέστερα με την εξάλειψη της επιρροής των βιολογικών παραγόντων και, κυρίως, των μικροοργανισμών.

Τι είναι τα συντηρητικά και πως τα ξεχωρίζουμε; Τα πρόσθετα και τα συντηρητικά τροφίμων είναι φυσικά ή τεχνητά χημικά, τα οποία προσθέτουμε στα τρόφιμα για να μεγαλώσουμε τη διάρκεια ζωής τους ή να βελτιώσουμε το χρώμα και την εμφάνισή τους. Τέτοιες ουσίες έχουν χρησιμοποιηθεί από τα αρχαία χρόνια στα τρόφιμα, με παράδειγμα το αλάτι, τη ζάχαρη και το ξύδι. Τα τελευταία χρόνια όμως, με την εμφάνιση των έτοιμων φαγητών, έχουν παρουσιαστεί εξαιρετικά πολλά καινούρια πρόσθετα και συντηρητικά, τα οποία δεν είναι όλα ασφαλή για την υγεία μας. Κάποια από αυτά έχουν κατηγορηθεί για καρκινογενέσεις, αλλεργίες, άσθμα, ημικρανίες και πάρα πολλές άλλες ασθένειες. Για την καλύτερη διαχείρηση αυτών των ουσιών, κάθε ένα πρόσθετο έχει πάρει έναν μοναδικό αριθμό ενώ στην Ευρώπη οι αριθμοί αυτοί ξεκινούν με το Ε.

Σε γενικές γραμμές τα Ε χωρίζονται στις εξής ομάδες: Ε100-Ε199 χρωστικές ουσίες Ε200-Ε299 συντηρητικές ουσίες Ε300-Ε399 αντιοξειδωτικές ουσίες Ε400-Ε499 γαλακτωματοποιητές Ε500-Ε599 ρυθμιστές οξύτητας Ε600-Ε699 βελτιωτικά γεύσης Ε900-Ε999 διάφορα Ε1000-Ε1999 πρόσθετα χημικά

Παραδείγματα ευρέως χρησιμοποιούμενων συντηρητικών στην ΕΕ:

Αριθμός Ε Ουσία/Κατηγορία

Μερικά τρόφιμα στα οποία χρησιμοποιούνται

E 200-203

Σορβικό οξύ

Τυρί, κρασιά, ξηρά φρούτα, σάλτσες φρούτων

E 210-213

Βενζοϊκό οξύ

E 220-228

Διοξείδιο του θείου και θειώδη άλατα

E 235

Ναταμυκίνη

E 249-252

Νιτρικές και νιτρώδεις ενώσεις

Λαχανικά, τουρσί, μαρμελάδες Ξηρά φρούτα, κονσέρβες φρούτων Επεξεργασία της επιφάνειας τυριών και λουκάνικων Αλλαντικά, φουά-γκρα, τυρί, παστή ρέγγα

Υπάρχει διαβάθμιση στην επικινδυνότητα των συντηρητικών στα τυποποιημένα τρόφιμα; Η ασφάλεια των τροφίμων, ειδικά από τη στιγμή που αναφερόμαστε σε τυποποιημένο τρόφιμο στο οποίο έχουν γίνει προσθήκες ουσιών, πρέπει να εξετάζεται σε κάθε στάδιο της τροφικής αλυσίδας, και ο στόχος είναι η μείωση, κατά το δυνατόν της επικινδυνότητας των επιμέρους συστατικών και προστιθεμένων συντηρητικών, αλλά και των τροφίμων, για αυτό και η αξιολόγηση και η χρήση τους στα τρόφιμα ελέγχονται, ή θα έπρεπε να ελέγχονται σε ευρωπαϊκό και σε διεθνές επίπεδο. Η ανάλυση επικινδυνότητας των μικροβιολογικών, χημικών και φυσικών κινδύνων γίνεται με χρήση της λεγόμενης Ποσοτικοποιημένης Ανάλυσης 18

Επικινδυνότητας. Υψηλότερης επικινδυνότητας είναι σίγουρα τα συνθετικά προσθετικά, και λιγότερο τα φυσικά προσθετικά, για τα οποία υπάρχουν σαφώς λιγότεροι περιορισμοί. Για το λόγο αυτό, υπάρχει ουσιαστικά δυσκολία προσδιορισμού του βαθμού επικινδυνότητας αυτών των ουσιών, τόσο κατά ποσότητα, όσο και κατά το είδος επί των τροφίμων. Για τις περισσότερες ουσίες υπάρχει η Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη που αναφέρεται στην ποσότητα μιας συντηρητικής ουσίας, που μπορεί να λαμβάνεται μέσα από τη δίαιτα, ακόμα και σε όλη τη διάρκεια ζωής, χωρίς να υπάρχει καμία αρνητική επίπτωση στην υγεία.

Πού τελειώνει η μη ωφέλεια (για κάποια ουσία) και πού αρχίζει η επικινδυνότητα; Οι δυσμενείς επιπτώσεις της κατανάλωσης κάποιων συντηρητικών, που μπορεί να φτάσουν μέχρι και την επικινδυνότητα, είναι σπάνιες και φαίνεται να σχετίζονται με ειδικές κατηγορίες ατόμων κι ειδικές παθήσεις. Επίσης σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να σχετίζονται με την ποσοτική κατανάλωση και τη συχνότητα, και γι’ αυτό για πολλά τρόφιμα καθορίζεται και συχνά αναφέρεται και στη συσκευασία το όριο της κατανάλωσης ανά τρόφιμο ή ανά ειδική ομάδα καταναλωτών. Για το λόγο αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχουν καθορίσει ένα ειδικό σύστημα επισήμανσης για να δίνουν τη δυνατότητα στους καταναλωτές να κάνουν σωστές και ασφαλείς επιλογές, όσον αφορά στα τρόφιμα που περιέχουν συντηρητικά, με υποχρεωτική αναγραφή τους ανά κατηγορία (συντηρητικό, χρώμα, αντιοξειδωτικό, κ.λπ.), είτε με το όνομά τους, είτε με τον αντίστοιχο αριθμό Ε. ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Ε131 Ε142 Ε210 Ε211 Ε212 Ε213 Ε214 Ε215 Ε217

ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ Ε103 Ε105 Ε111 Ε121 Ε125 Ε126 Ε130 Ε152 Ε181

Ε239

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ

ΥΠΟΠΤΕΣ

Ε102 Ε110 Ε120 Ε123 Ε124 Ε127

Ε104 Ε123 Ε141 Ε150 Ε151 Ε153 Ε171 Ε173 Ε180 Ε240 Ε241 Ε477

ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Ε388 Ε339 Ε340 Ε341 Ε407 Ε450 Ε461 Ε462 Ε463 Ε465 Ε466

Πώς μπορεί κανείς να γνωρίζει πως κάποια ουσία που αναφέρεται στα συστατικά ολογράφως δεν αποτελεί κάποιο Ε; Δυστυχώς, είναι πολύ δύσκολο, ακόμα και για τους πιο εκπαιδευμένους και ενημερωμένους καταναλωτές, να γνωρίζει κάποιος ποια είναι η κάθε ουσία που αναφέρεται στα συστατικά και κατά πόσο ανήκει σε συντηρητικά ή όχι. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο καταναλωτής απλά στηρίζεται στο γεγονός ότι οι αρμόδιοι οργανισμοί (η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο) έχουν θεσπίσει κανόνες και νόμους που αφορούν και θεωρητικά εξασφαλίζουν την αξιολόγηση της ασφάλειας των συντηρητικών και δίνουν κατά περίπτωση την έγκριση για την προσθήκη τους στα τρόφιμα που παράγονται και καταναλώνονται στις χώρες της ΕΕ. Αντίστοιχος είναι ο ρόλος σε διεθνές επίπεδο της Μικτής Ειδικής Επιτροπής για τις Πρόσθετες Ουσίες Τροφίμων , του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας και του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας.

Πώς μπορεί κανείς να αμυνθεί; Αποτελούν τα βιολογικά ολοκληρωμένη πρόταση αποφυγής των επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούνται σε τρόφιμα; Τα βιολογικά τρόφιμα, τα τελευταία χρόνια, αποτελούν σίγουρα μια προσπάθεια για επιστροφή στα πιο ασφαλή, υγιεινά και παραδοσιακά τρόφιμα. Βιολογικές καλλιέργειες τροφίμων που δεν εμπεριέχουν καθόλου προστιθέμενες ουσίες, για συντήρηση ή βελτίωση γεύσης, αρώματος ή εμφάνισης αποκτούν όλο και περισσότερο έδαφος, αφού οι καταναλωτές αναζητούν την ποιοτικότερη διατροφή και επιδιώκουν τη μεγαλύτερη προστασία της υγείας τους. Αν και στις υπάρχουσες συνθήκες καλλιεργειών και στις αυξημένες ανάγκες τα βιολογικά τρόφιμα μάλλον δύσκολα μπορούν να δώσουν την ολοκληρωμένη πρόταση αποφυγής της χρήσης συντηρητικών, είναι ασφαλώς μια σημαντική λύση και διατροφική διέξοδος, αν και ακόμα αρκετά ακριβή για το γενικό πληθυσμό.

ΚΕΦ.2

ΘΕΡΜΙΔΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Στη σύγχρονη κοινωνία δίνεται όλο και περισσότερη έμφαση στη θερμιδική αξία των τροφίμων και όλο και λιγότερη στην πραγματική αξία της σωστής διατροφής. Για το λόγο αυτό, θεωρήσαμε αναγκαία την παρουσίαση της θερμιδικής αξίας κάποιων συνηθισμένων τροφών, αποσκοπώντας στην κατάρριψη κάποιων μύθων σχετικά με τι θερμίδες που μας προσφέρουν οι διάφορες τροφές και, κυρίως, τη σωστή ενημέρωση γύρω από το αυτό το θέμα που απασχολεί όλο και περισσότερο την κοινωνία μας και, ιδιαίτερα, τους νέους.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Τι είναι η θερμίδα; Πόσες θερμίδες πρέπει να καταναλώνουμε ημερησίως; Ποια είναι η θερμιδική αξία των διαφόρων τροφών;

ΘΕΡΜΙΔΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Ορισμός Θερμίδας Η θερμίδα είναι μία μονάδα μέτρησης ενέργειας (διεθνώς calorie, από τον γαλλικό όρο, που προέρχεται από τη λατινική λέξη calor=θερμότητα και αυτή από το ρήμα calere=είμαι ζεστός). Στους περισσότερους τομείς έχει αντικατασταθεί από τη μονάδα ενέργειας του Διεθνούς Συστήματος Μονάδων (SI), που είναι το Τζάουλ (J). Παρόλα αυτά, η θερμίδα παραμένει σε κοινή χρήση για τη μέτρηση της ενέργειας που θεωρητικά αποδίδουν τα τρόφιμα στον ανθρώπινο οργανισμό. Θερμίδες και Διατροφολογία Στις ιατρικές επιστήμες, τη Διατροφολογία-Διαιτολογία, και στον καθημερινό γραπτό και προφορικό λόγο, η θερμίδα μετράει την ποσότητα ενέργειας που απελευθερώνεται όταν μια δεδομένη ποσότητα φαγητού αντιδρά με οξυγόνο (καίγεται). Η διατροφική θερμίδα αντιστοιχεί στη χιλιοθερμίδα (kilocalorie) της Φυσικής και συμβολίζεται με κεφαλαίο Θ ή C ή kcal. Η ενέργεια αυτή αφορά την ενέργεια που θεωρητικά αποδίδουν τα τρόφιμα χωρίς να συνυπολογίζονται οι ενεργειακές απώλειες του πεπτικού συστήματος. Πολλές φορές, η θερμιδική αυτή αξία των τροφών χαρακτηρίζεται εσφαλμένα και ως θρεπτική αξία αυτών. Η πραγματική όμως αξία μιας τροφής δεν εξαρτάται μόνο από τη ποσότητα των θερμίδων που μπορεί αυτή να παράσχει, αλλά και από πολλούς άλλους παράγοντες αναφορικά με τη σύστασή της, αλλά και μέχρι του τρόπου παρασκευής ή μαγειρικής της. Από τις πολλές και διάφορες ύλες που απαντούνται στις τροφές, τρεις τάξεις ενώσεων παρέχουν αξιοσημείωτη ποσότητα θερμίδων: οι υδατάνθρακες (άμυλο και σάκχαρα), τα λίπη και τα λευκώματα.

Πόσες θερμίδες χρειαζόμαστε την ημέρα Ο αριθμός των θερμίδων που απαιτείται ημερησίως για κάθε άτομο εξαρτάται από το φύλο, την ηλικία, το βάρος και το ύψος, καθώς και με το είδος της κύριας απασχόλησης ή εργασίας του. Η μέση γυναίκα με ύψος 1.60-1.65 και βάρος 50-60 κιλά πρέπει να καταναλώνει περίπου 1800-2100 θερμίδες. Ο μέσος άνδρας με ύψος 1.75-1.80 και βάρος 67-80 κιλά πρέπει να καταναλώνει ημερησίως περίπου 2500-3000 θέμιδες.

Θερμίδες και Παχυσαρκία Μια συνηθισμένη εξήγηση για την αύξηση βάρους για ορισμένους ανθρώπους είναι ότι καταναλώνουν ορισμένες τροφές σε μεγάλες ποσότητες χωρίς να συνειδητοποιούν ότι οι τροφές έχουν πολλές θερμίδες. Τα αλκοολούχα ποτά έχουν πολλές θερμίδες αλλά –επειδή είναι ποτά- το περιεχόμενό τους σε θερμίδες δεν εκτιμάται συχνά. Το ίδιο ισχύει για τα αναψυκτικά, τα οποία είναι πλούσια σε ζάχαρη. Τα τσιπς και τα άλλα σνακς περιέχουν επίσης κρυμμένες θερμίδες με τη μορφή λίπους. Θερμίδες και Διάφορες Τροφές Φρούτα αβοκάντο(1 μέτριο) ακτινίδια (1 ακτινίδιο 125γρ) ανανάς φρέσκος (1 μέτρια φέτα) αχλάδι(1 μέτριο) βατόμουρα (φρέσκα ωμό 1 κιλό) βερίκοκο( φρέσκα 1 κιλό)

315 44 20 75 552 480

βύσσινα(φρέσκα 1 κιλό) καρπούζι (1 κιλό) κεράσια ( κιλό) μήλα(1 κιλό) μπανάνα(1) πορτοκάλι(1 μέτριο) ροδάκινα φρέσκα (1 κιλό) φράουλες (1 μπωλ)

535 120 630 133 120 70 332 100

Λαχανικά αγκινάρες (φρέσκες ωμές 1 κιλό)

189

αρακάς (φρέσκος ωμός 1 κιλό) καρότα (ωμά 1 κιλό) κουνουπίδι (φρέσκο ωμό 1 κιλό) κρεμμυδάκια φρέσκα (1 κιλό) μαρούλι (φρέσκο ωμό 4 μικρά φύλλα) μπρόκολο (ωμό 1 κιλό) ντομάτες(1 μέτρια) ραπανάκια (3 μικρά)

320 330 108 158 5 199 35 10

Ψάρια-Θαλασσινά αστακός βραστός (μερίδα) γάβρος τηγανιτός (μερίδα) γαρίδες βραστές (1 κιλό) γλώσσα ψάρι ψητή (1 μέτρια)

120 360 630 210

καλαμαράκια κονσέρβας (100 γρ) πέστροφα ψητή (μερίδα)

57 184 24

ρέγκα καπνιστή ( 1πιρουνιά) σουπιές με ρύζι (μερίδα) χταπόδι σχάρας (μερίδα)

40 530 200

Κρέατα-Αλλαντικά αγριογούρουνο με ελιές (μερίδα) αρνί πιλάφι (μερίδα)

450 790

αρνί παιδάκια σχάρας (μερίδα ή 3-4 τεμάχια) βοδινό βραστό (μερίδα) γαλοπούλα βραστή στήθος (μερίδα) γουρουνόπουλο φούρνου(μερίδα) ζαμπόν διαίτης (100γρ) κοκορέτσι (μερίδα) κότα βραστή σκέτη (μερίδα) λουκάνικα Φρανκφούρτης βραστά (1) μαγειρίτσα (μερίδα) μπέικον καπνιστό (100γρ) σαλάμι (2 φέτες) χοιρινό βραστό (μερίδα)

340 250 250 638 150 310 210 110 500 700 94 354

Γλυκά βανίλια γλυκό του κουταλιού (1κουταλάκι) βασιλόπιττα ( μέτριο κομμάτι ) γκοφρέτα ( 1 μικρό κομμάτι ) γλυκά κουταλιού όλα τα είδη περίπου εκλαίρ μικρό καραμέλα μέντας (1μικρή ) κέικ με σοκολάτα (μέτριο κομμάτι)

80 380 45 100 180 10 296

κουλούρια απλά (1)

65 25

κουραμπιέδες ( 1 κομμάτι) μπουγάτσα ( 1κομμάτι) ντόνατς (1) παγωτό παρφέ σκέτο ( μερίδα )

110 330 166 326

Γαλακτοκομικά βούτυρο (1 ατομικό)

γάλα αγελάδας εβαπορέ (1 κουτ. σούπας) γιαούρτι αγελαδινό άπαχο (κεσές 220γρ) guda τυρί (100γρ) γραβιέρα τυρί (100γρ)

20 116 320 400

Ποτά βότκα (1 δόση)

176

βυσσινάδα (1 μεγάλο ποτήρι) καφές ελληνικός σκέτος κονιάκ (1δόση) 100 λεμονάδα(2 λεμόνια με 2 κουτ. γλυκού ζάχαρη)

150-70 0 90

Καρυκεύματα αλάτι (1κουτ.σούπας)

πάπρικα (1κουτ.σούπας)

Διάφορα μαγειρευτά αυγά τηγανιτά(1) ελαιόλαδο(1κουτ.σούπας) κράκερς (1 τετράγωνο) ζυμαρικά απλά με κιμά (μερίδα) μελιτζανοσαλάτα (1 κουτ. σούπας)

150 157 55 676 244

ρύζι άσπρο απλό νερόβραστο (μερίδα) πατάτες τηγανιτές (10) πίτσα σπέσιαλ(1κομ) σάλτσα ντομάτας (κουτ. σούπας) σκορδαλιά σουβλάκι με καλαμάκι (1) τοστ με ζαμπόν-τυρί τσίχλα(1) τυρόπιτα χάμπουργκερ

98 217 380 65 95 180 360 17 340 354

Καρποί αμύγδαλα ξεφλουδισμένα (100γρ)

500

ελιές μικρές (10)

ΚΕΦ.3

ETIKETEΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Η διατροφική επισήμανση είναι ένα μέσο όπου οι κατασκευαστές τροφίμων μπορούν να μεταβιβάσουν σημαντικές πληροφορίες για τη θρεπτική αξία και τη σύνθεση του προϊόντος τους στους καταναλωτές έτσι, ώστε να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές όταν αγοράζουν τρόφιμα. Όμως, κατά πόσο οι καταναλωτές παρατηρούν και κατανοούν πραγματικά τις ετικέτες αυτές; Και κυρίως, κατά πόσο είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τις διατροφικές αυτές πληροφορίες για να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές όταν αγοράζουν τρόφιμα; Τα ερωτήματα αυτά συνήθως αγνοούνται ή δεν ενδιαφέρουν τους καταναλωτές ενώ παράλληλα η πλειοψηφία αυτών δεν κατανοεί τις διατροφικές επισημάνσεις που αναγράφονται στα προϊόντα. Για αυτόν το λόγο, θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τις ετικέτες τροφίμων και τα βασικά χαρακτηριστικά τους.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Ποιες πληροφορίες μας δίνουν οι ετικέτες τροφίμων; Μπορούμε να μάθουμε να τις «διαβάζουμε»;

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Διατροφικές πληροφορίες στις ετικέτες τροφίμων. Είναι κατανοητές και κατά πόσο τις διαβάζουμε;

Ημερομηνίες λήξης Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει αναπτυχθεί και εφαρμοστεί ένα περίπλοκο φάσμα νομοθεσιών και προτύπων για να διασφαλιστεί η ασφάλεια σε όλη την τροφική αλυσίδα. Σε όλα τα τρόφιμα πρέπει να αναγράφεται στη συσκευασία μια ημερομηνία λήξης και δεν θα πρέπει να καταναλώνονται μετά από αυτήν την ημερομηνία, καθώς αυτό θα μπορούσε να εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία. Επιπρόσθετα, σε πολλά τρόφιμα αναγράφεται μια ημερομηνία «βέλτιστης κατανάλωσης» (συνηθέστερα ως «κατανάλωση κατά προτίμηση πριν από»), η οποία παρέχει μια ένδειξη της ελάχιστης διάρκειας ή της περιόδου κατά την οποία το τρόφιμο διατηρεί τις συγκεκριμένες ιδιότητές του, υπό κατάλληλη αποθήκευση. Με άλλα λόγια, ένα προϊόν του οποίου αυτή η ημερομηνία «βέλτιστης κατανάλωσης» έχει παρέλθει, ίσως είναι ακόμα ασφαλές προς κατανάλωση, αλλά ο κατασκευαστής δεν εγγυάται πλέον τις οργανοληπτικές του ιδιότητες π.χ. γεύση, άρωμα και εμφάνιση. Πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, όμως, ότι τα τρόφιμα μπορεί να είναι επιμολυσμένα με βακτήρια που προκαλούν τροφικές δηλητηριάσεις, όπως η Λιστέρια και η Σαλμονέλα (Listeria, Salmonella), χωρίς καμία αλλαγή στην οσμή ή στην εμφάνιση τους.

Εμπορική ονομασία Η εμπορική ονομασία του προϊόντος είναι αυτή που κάνει το προϊόν αναγνωρίσιμο. Πολλές εμπορικές ονομασίες είναι ξενικές. Στη περίπτωση αυτή δίπλα στην εμπορική ονομασία γράφεται η φράση “σήμα 30

κατατεθέν” που σημαίνει ότι το όνομα και ο λογότυπος ανήκουν στην εταιρία που παράγει το συγκεκριμένο προϊόν.

Περιγραφή Είναι μια φράση δίπλα στην εμπορική ονομασία με σκοπό να τη συμπληρώσει και να δώσει μια σύντομη περιγραφή για το είδος του τροφίμου και τα συστατικά του π.χ. “μπισκότα βουτύρου με σταφίδες” Χώρα παραγωγής Αναφέρεται η χώρα όπου παράγεται η συσκευάζεται το προϊόν π.χ. “παράγεται στην Ελλάδα” Επωνυμία Είναι το όνομα της εταιρίας που παράγει, εισάγει ή διανέμει το προϊόν που πρέπει να αναφέρεται στη συσκευασία και συνήθως ακολουθεί τη δήλωση για τη χώρα παραγωγής. Η διεύθυνση της εταιρείας παραγωγής, διανομής ή εισαγωγής του προϊόντος Αναφέρεται συνήθως μετά την επωνυμία της εταιρείας. Πρέπει να αναφέρεται η έδρα της εταιρείας στην Ε.Ε. ή η έδρα του νόμιμου εκπροσώπου της. Ο λογότυπος της εταιρείας παραγωγής ή διανομής Μπορεί να φαίνεται σε διάφορα σημεία της συσκευασίας σε διάφορα μεγέθη . Ο λογότυπος είναι νομικά κατοχυρωμένος στην εταιρεία που παράγει ή διανέμει το προϊόν. Δίπλα στο λογότυπο μπορεί να υπάρχουν τα σύμβολα TM (Trade Mark) που υποδεικνύουν ότι ο λογότυπος είναι “σήμα κατατεθέν” κάποιας εταιρίας. Η απουσία αυτών των συμβόλων δε σημαίνει το αντίθετο γιατί όλες πια οι εταιρείες έχουν κατοχυρωμένο το λογότυπο τους.

Καθαρό βάρος Αναγράφεται σε μονάδες όγκου για τα υγρά π.χ. λάδι ,και σε μονάδες 31

βάρους για τα στερεά π.χ. ζυμαρικά και ημιστερεά π.χ. γιαούρτια. Δίπλα στο καθαρό βάρος του προϊόντος αναγράφεται η ένδειξη «καθαρό βάρος» ή “net weigh”t. Συνήθως, εμφανίζεται με το σύμβολο e.

Γραμμή επικοινωνίας καταναλωτή Είναι συνήθως ένας κοινός αριθμός τηλεφώνου με ή χωρίς χρέωση. Μπορεί επίσης να αναφέρεται και μια ηλεκτρονική διεύθυνση ή ένας διαδικτυακός τόπος. Κωδικός έγκρισης της μονάδας παραγωγής Είναι μια οβάλ ετικέτα που υποδεικνύει τη μονάδα παραγωγής κάποιον νωπών προϊόντων ζωικής προέλευσης π.χ. κρέατα, γαλακτοκομικά. Στην ετικέτα αυτή αναφέρεται το όνομα ή το σύμβολο της χώρας παραγωγής, ένας κωδικός της μονάδας παραγωγής και το σύμβολο της Ευρωπαϊκής ένωσης. Σήμανση για αλλεργιογόνα Πιθανά αλλεργιογόνα συστατικά των τροφίμων είναι τα δημητριακά που σχετίζονται με την ασθένειας “κοιλιοκάκη”, ψάρια και οστρακοειδή, αυγά, σόγια, γάλα, ξηροί καρποί, σέλινο, μουστάρδα, σινάπι, σπόροι σουσαμιού και θειώδεις ενώσεις. Όταν αυτά ή τα προϊόντα τους αποτελούν μέρος των συστατικών του προϊόντος αυτό θα πρέπει να επισημαίνεται ξεχωριστά π.χ. “σκόνη αυγού”. Πρόσθετα Αναγράφονται μαζί με τα συστατικά. Χρησιμοποιούνται ως συστατικά κατά την παραγωγή ή την παρασκευή ενός τροφίμου και παραμένουν στο τελικό προϊόν. Οι λόγοι που χρησιμοποιούνται τα πρόσθετα στα τρόφιμα είναι τέσσερις: 1. για να διατηρήσουν ή και να βελτιώσουν τη διατροφική αξία του τροφίμου. 2. για τη συντήρηση, ασφάλεια και διατήρηση της ποιότητας του τροφίμου. 3. για να βοηθήσουν την επεξεργασία και τυποποίηση του τροφίμου. 4. για να κάνουν το τρόφιμο πιο ελκυστικό στους καταναλωτές. Αυτοκόλλητες ετικέτες

Χρησιμοποιούνται για να επισημανθούν κάποια από τα παραπάνω στοιχεία που δεν είναι τυπωμένα στην κυρίως συσκευασία.

Μερικώς υδρογονωμένα λίπη Οι συσκευασίες αρκετών τροφίμων πλέον αναφέρουν την έκφραση “Μερικώς υδρογονωμένα λίπη”. Λίγοι, όμως, γνωρίζουν πως πίσω από τη δυσνόητη αυτή λέξη κρύβονται τα τρανς λιπαρά. Τα τρανς λιπαρά αποτελούν μια μορφή λιπαρών που συναντάμε μόνο σε τρόφιμα και προκύπτουν κατά την επεξεργασία ελαίων για την παρασκευή τροφίμων όπως μπισκότα, γλυκά, προτηγανισμένα προϊόντα και αλμυρά σνακς όπως γαριδάκια. Το αρνητικό στην υπόθεση των τρανς λιπαρών είναι πως μοιάζουν πολύ με τα κορεσμένα λίπη, ενώ πολλές έρευνες έχουν δείξει πως μια διατροφή πλούσια σε τέτοιου είδους λιπαρά έχει αρνητική επίπτωση στην υγεία της καρδιάς, εφόσον αυξάνουν την 'κακή' χοληστερόλη (LDL) και μειώνουν την 'καλή' χοληστερόλη (HDL). Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμία σαφής οδηγία στην Ευρώπη για το ποια είναι η μέση πρόσληψη λιπαρών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και κάποιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης συστήνουν πως η ποσότητα τρανς λιπαρών που καταναλώνουμε ημερησίως δε θα πρέπει να ξεπερνά το 12% της συνολικής ενέργειας που καταναλώνουμε. Πληροφορίες σχετικές με την αποθήκευση, την προετοιμασία και το μαγείρεμα Σε ορισμένα τρόφιμα απαιτείται να αναγράφονται οδηγίες αποθήκευσης σε συνδυασμό με την ημερομηνία λήξης, ώστε να εξασφαλίζεται ο σωστός χειρισμός από την πλευρά του καταναλωτή. Τέτοιου είδους οδηγίες μπορεί επίσης να αναγράφουν τον προτεινόμενο τρόπο 33

αποθήκευσης του τροφίμου αφού ανοιχτεί η συσκευασία (π.χ. «Διατηρείται στο ψυγείο μετά το άνοιγμα»). Η πλειοψηφία των καταναλωτών θεωρεί ότι οι συνθήκες αποθήκευσης και οι οδηγίες χρήσης είναι σημαντικές πληροφορίες της ετικέτας και πρέπει να αναγράφονται σε αυτή. Κατανοώντας τις Ενδεικτικές Ημερήσιες Προσλήψεις Μπορεί να έχετε παρατηρήσει τις Ενδεικτικές Ημερήσιες Προσλήψεις (Guideline Daily Amounts, GDAs), που αναφέρονται στις ετικέτες τροφίμων, αλλά γνωρίζετε τι σημαίνουν;

Οι Ενδεικτικές Ημερήσιες Προσλήψεις είναι ένας οδηγός για το συνολικό ποσό ενέργειας και θρεπτικών ουσιών που ένας μέσος υγιής ενήλικας πρέπει να καταναλώνει ημερησίως. Αυτές οι τιμές παρέχονται σε εθελοντική βάση από τις βιομηχανίες τροφίμων, ποτών και λιανικής πώλησης, για να ορίσουν το πλαίσιο του ενεργειακού περιεχομένου και της περιεκτικότητας σε θρεπτικά συστατικά των τροφίμων και των ποτών. Με την παροχή αυτών των πληροφοριών στους καταναλωτές, ευελπιστούμε ότι θα κατανοούν καλύτερα το πώς τα μεμονωμένα προϊόντα συμβάλλουν στην επίτευξη μιας γενικά ισορροπημένης δίαιτας.

Γενικά, τα GDAs είναι διαθέσιμες για την ενέργεια (θερμίδες) και τα τέσσερα σημαντικότερα θρεπτικά συστατικά που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης κάποιων νοσημάτων σχετικών με τη διατροφή: λίπος, κορεσμένο λίπος, σάκχαρα νάτριο (αλάτι) και βιταμίνες. GDAs για τους υδατάνθρακες, την πρωτεΐνη και τις φυτικές ίνες μπορούν επίσης να δοθούν κατά την κρίση του παρασκευαστή. Οι οδηγίες για τους ενήλικες είναι βασισμένες στις συνήθεις απαιτήσεις για υγιείς άνδρες και γυναίκες άνω των 18 ετών, φυσιολογικού βάρους ή/και για διατήρηση βάρους. Οι τιμές GDAs για την ενέργεια προσδιορίζονται από μέση απαίτηση (Estimated Average Requirement) για τον πληθυσμό για την ενέργεια και λαμβάνουν υπόψη τα τρέχοντα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας και τον τρόπο ζωής ενός μέσου πολίτη, ο οποίος τείνει να διάγει μια αρκετά καθιστική ζωή. Εξήγηση παραστατικών παραδειγμάτων

Στον ακόλουθο πίνακα βρίσκεται ένα παράδειγμα ετικέτας που μπορείτε να βρείτε στη συσκευασία ενός προϊόντος. Για να εξηγηθεί πώς αυτές οι πληροφορίες μπορούν να είναι χρήσιμες στον καταναλωτή, δίνεται μια λεπτομερής εξήγηση της τιμής GDA για την ενέργεια: οι ίδιες αρχές ερμηνείας απαιτούνται για να κατανοήσει ο καταναλωτής πλήρως το περιεχόμενο του προϊόντος σε σάκχαρα, λίπος, κορεσμένο λίπος και αλάτι, επιτρέποντας του να καθορίσει πώς αυτό το προϊόν μπορεί να ενταχθεί στη γενική δίαιτά του. Παράδειγμα: εξήγηση μιας ετικέτας

ΚΕΦ.4

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

Η διατροφική μας πρακτική επηρεάζει τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική μας υγεία. Διατροφή και Υγεία. Δύο έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους, καθώς η σωστή διατροφή έχει ως αποτέλεσμα μία υγιεινή ζωή. Πώς, όμως, μπορούμε να αποκτήσουμε σωστές διατροφικές συνήθειες; Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας μας δόθηκε η αφορμή να βρούμε και να παρουσιάσουμε το ρόλο της υγιεινής διατροφής στην καθημερινότητά μας.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Πόσο σημαντική είναι η διατροφή για τον άνθρωπο; Τι μας προσφέρει η μεσογειακή διατροφή;

Συμβάλλει η διατροφή στο φυσικό καλλωπισμό;

Ποια πρέπει να είναι η διατροφική πρακτική ειδικών πληθυσμιακών ομάδων έτσι, ώστε να επιτυγχάνεται πρόληψη ή/και θεραπεία προβλημάτων υγείας;

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Ως «Μεσογειακή Διατροφή» αναφέρεται ένα είδος διατροφής που χαρακτηρίζεται από χαμηλή κατανάλωση λίπους και, ιδιαίτερα, κορεσμένων λιπαρών οξέων, και, αντίθετα, από υψηλή κατανάλωση υδατανθράκων που βρίσκονται κυρίως στα σιτηρά και τα προϊόντα τους (δημητριακά , ψωμί , ρύζι και μακαρόνια), στα φρούτα , στα λαχανικά , στο γάλα και τα γαλακτοκομικά. Η μεσογειακή διατροφή είναι, επίσης, πλούσια σε βιταμίνες, ενώ η κύρια μορφή λίπους που χρησιμοποιείται είναι το ελαιόλαδο. Η διατροφή αυτή ονομάστηκε έτσι γιατί χρησιμοποιείται από τους ευρωπαϊκούς λαούς της Μεσογείου δηλαδή Ισπανία, Ιταλία, πρώην Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα και Κύπρο. Σύμφωνα με στατιστικές που έχουν γίνει σ΄αυτές τις χώρες, αυτό το είδος της διατροφής οδηγεί σε χαμηλά ποσοστά εκφυλιστικών ασθενειών. Πολυετείς έρευνες έχουν αποδείξει ότι η Μεσογειακή Διατροφή θεωρείται ως ο πλέον υγιεινός τρόπος διατροφής, αφού προστατεύει από καρδιακές προσβολές, καρκίνο (π.χ. παχέος εντέρου), παχυσαρκία, κ.ά. Τα τελευταία χρόνια είδαν το φως της δημοσιότητας πολυετείς έρευνες για τη μεσογειακή διατροφή. Η διατροφή του σύγχρονου ανθρώπου, ειδικότερα αυτού που ζει στις μεγάλες πόλεις, ξεφεύγει σιγά-σιγά από το μεσογειακό μοντέλο και χαρακτηρίζεται από την κατανάλωση, συχνά υπερκατανάλωση, μεγάλων ποσοτήτων φαγητού που περιέχουν πολλά λίπη και ελάχιστες φυτικές ίνες. Η σύγχρονη διαιτολογία θεωρεί σήμερα τη μεσογειακή δίαιτα ως τρόπο ζωής που χαρίζει μακροζωία και καλή υγεία. Έρευνες που έχουν γίνει διεθνώς, φέρουν την κρητική διατροφή ως το καλύτερο και πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μεσογειακής διατροφής. Αφού διαπίστωσαν πως οι κάτοικοι του νησιού έχουν το μικρότερο σε παγκόσμια κλίμακα ποσοστό θνησιμότητας (θανάτων) από καρδιαγγειακά νοσήματα, οι επιστήμονες άρχισαν να αναζητούν την ταυτότητα της διατροφής που χάριζε (και χαρίζει) στους Κρητικούς αυτά τα εξαιρετικά ποσοστά καλής υγείας. Πολύ γρήγορα φάνηκε ότι πρόκειται για μια ιστορία που χάνεται στα βάθη του χρόνου. Η κρητική διατροφή ξεκινά από πολύ παλιά, ακόμη και πριν από τη νεολιθική εποχή. Από τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών φαίνεται πως οι αρχαίοι Κρήτες, οι Μινωίτες, κατανάλωναν τα ίδια σχεδόν προϊόντα που καταναλώνει και ο σημερινός Κρητικός. Στα 38

ανάκτορα της μινωικής εποχής βρέθηκαν μεγάλα πιθάρια για το λάδι της ελιάς, τους δημητριακούς καρπούς, τα όσπρια και το μέλι. Και στις διάφορες εικονογραφημένες μαρτυρίες βλέπουμε τον απίθανο κόσμο των κρητικών φυτών και βοτάνων. Καθώς περνούσαν οι αιώνες, η κρητική κουζίνα συγκέντρωνε τη γνώση και την εμπειρία που μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά. Στα βυζαντινά χρόνια, οι Κρητικοί διατηρούν τις συνήθειές τους και μέσα στους αιώνες φτάνουμε στο σήμερα. Τα τελευταία χρόνια, μετά την αναγνώριση του ευεργετικού αποτελέσματος της «κρητικής δίαιτας», κάποιοι επιστημονικοί κύκλοι άλλαξαν το όνομα σε «μεσογειακή δίαιτα» με προφανείς οικονομικούς σκοπούς. Όμως για να μην περιοριστούμε στον όρο «κρητική διατροφή» αναφέρουμε ότι ακόμη και ο Πλάτων στην «Πολιτεία» συνιστά στους νέους λιτή διατροφή από ψωμί, ελιές, τυρί, βολβούς και λάχανα. Την ίδια εποχή που όλος ο κόσμος στερείτο αισθητικής στο θέμα της διατροφής και δεν έδινε σημασία στη γεύση, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν 70 είδη ψωμιού. Η παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή μπορεί να περιγραφεί με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: 

Άφθονες φυτικές ίνες (φρούτα, λαχανικά, ψωμί/δημητριακά, πατάτες, όσπρια, καρποί).



Ελάχιστα επεξεργασμένα προϊόντα,



Γαλακτοκομικά προϊόντα (κυρίως τυρί και γιαούρτι) καθημερινά σε



μικρές έως μέτριες ποσότητες,



Ψάρια και πουλερικά σε μικρές έως μέτριες ποσότητες,



Κόκκινο κρέας σε μικρές ποσότητες,



Ελαιόλαδο ως κύρια πηγή λιπαρών που περιέχουν πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.

Η συγκεκριμένη διατροφική σύνθεση της Μεσογειακής Διατροφής έχει ως αποτέλεσμα αφ’ ενός χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη και, αφ’ ετέρου, υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και φυτικές ίνες. Η καθημερινή κατανάλωση ελαιόλαδου συνεπάγεται υψηλή περιεκτικότητα της δίαιτας σε ακόρεστα λιπαρά οξέα. Συμπληρωματικό μέρος της Μεσογειακής Διατροφής είναι η τακτική άσκηση (αθλητισμός, γυμναστική ή οποιασδήποτε μορφής κίνηση).

Συμπερασματικά, η μεσογειακή διατροφή σε συνδυασμό με καθημερινή σωματική άσκηση (π.χ. περπάτημα, χορό, κ.τ.λ.) αποτελεί συνταγή για μακροζωία, υγεία και ομορφιά.

Η ΣΧΕΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ



Τα φρούτα, τα λαχανικά και τα όσπρια παρέχουν φυτικές ίνες, ουσιώδη μεταλλικά στοιχεία και βιταμίνες, συμπεριλαμβανόμενων και των αντιοξειδωτικών βιταμινών. Πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η κατανάλωση αυτών των ουσιών προστατεύουν τόσο από καρκίνο όσο και από καρδιαγγειακά νοσήματα. Η πηγή λίπους στη μεσογειακή διατροφή προέρχεται κυρίως από το ελαιόλαδο (μονοακόρεστα λιπαρά οξέα τα οποία αποτελούν το 15-20 % των συνολικών ημερησίων θερμίδων), 10-15% είναι πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, ενώ λιγότερο από 10% των λιπαρών είναι κορεσμένα, με αποτέλεσμα το συνολικό λίπος να ανέρχεται στο 30-40% των συνολικών ημερησίων θερμίδων. Για την ομάδα των γαλακτοκομικών η μεσογειακή διατροφή προτείνει, κυρίως, γιαούρτι και τυρί, καθημερινά σε μέτρια κατανάλωση. Από τα γαλακτοκομικά προσλαμβάνουμε κυρίως ασβέστιο, πρωτεΐνες και βιταμίνες Β. Τα ψάρια και τα πουλερικά συνιστώνται να καταναλώνονται και 2 με 4 φορές την εβδομάδα διότι είναι η κύρια πηγή πρωτεϊνών και είναι πλούσιες σε βιταμίνες Β και σίδηρο. Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα που προέρχονται από τα λιπαρά ψάρια (σαρδέλες, γαύρος, σκουμπρί, τσιπούρα, ρέγκα, σολομός) είναι λίπος που είναι αποδεδειγμένα ευεργετικό για την καρδιά. Τα θαλασσινά (καβούρια, χταπόδι, καλαμαράκια, μύδια, στρείδια) περιέχουν ελάχιστο λίπος, γι’ αυτό και η περιεκτικότητά τους σε ωμέγα-3 λιπαρά είναι αμελητέα. Ωστόσο, περιέχουν βιταμίνη Β12 και φώσφορο, καθώς και χοληστερόλη. Το κόκκινο κρέας βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας, παρόλο που είναι εξαιρετική πηγή σιδήρου και πρωτεΐνης υψηλής βιολογικής αξίας. Η μειωμένη κατανάλωση του κόκκινου κρέατος (ελάχιστες φορές το μήνα) οφείλεται στο ότι το κόκκινο κρέας έχει συνδεθεί με τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τον καρκίνο του παχέος εντέρου και με την παχυσαρκία. και αυτό επειδή εκτός από πρωτεΐνη περιέχει και κορεσμένο λίπος. Το κόκκινο κρασί, όταν καταναλώνεται με μέτρο (1-2 ποτηράκια την ημέρα), έχει αποδεδειγμένα ευεργετική δράση στο καρδιαγγειακό σύστημα και βοηθά στη διατήρηση της «καλής» χοληστερόλης (HDL) και στην ελαστικότητα του ενδοθηλίου χάρη στις φλαβονοειδείς ουσίες που περιέχει.

Η κορυφή υποδεικνύει τροφές που πρέπει να τρώμε σε πολύ μικρές ποσότητες. Περιέχει τα λίπη, τα έλαια και τα γλυκά (σάλτσες, λάδια, μαργαρίνη, βούτυρα, αναψυκτικά, γλυκά). Στη σωστή ποσότητα προσθέτουν γεύση και ευχαρίστηση στα γεύματά μας αλλά σε μεγάλη ποσότητα αποτελούν την κύρια αιτία της παχυσαρκίας. Οι περισσότερες τροφές στην ομάδα αυτή (κρέας, πουλερικά, ψάρια, ξερά φασόλια, αυγά) είναι ζωικής προέλευσης. Παρέχουν πρωτεΐνη (υλικά κατασκευής, δημιουργούν και αναπλάθουν τους ιστούς, δεν είναι υλικά καύσεως). Το γάλα, το γιαούρτι και η ομάδα του τυριού παρέχουν ασβέστιο, βιτ.D, πρωτεΐνη, ριβοφλαβίνη κτλ. Κάποιες τροφές, όπως το τυρί, έχουν περισσότερο λίπος κι άλλες λιγότερο. Η θρεπτικότητα του γάλακτος δεν ελαττώνεται με την μείωση του λίπους. Τα λαχανικά εκτός από υδατάνθρακες είναι πολύ καλή πηγή φυτικών ινών βιταμινών και αλάτων. Προτιμήστε τα φρέσκα και εποχιακά λαχανικά.Οι υδατάνθρακες των φρούτων (γλυκόζη, φρουκτόζη) προσφέρουν άμεση ενέργεια στον οργανισμό. Είναι προτιμότερο να καταναλώνονται ως έχουν παρά με τη μορφή χυμών, γιατί χάνουν τις φυτικές ίνες και μεγάλο ποσοστό βιταμινών. Οι τροφές που βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας (ψωμί, ρύζι, ζυμαρικά, δημητριακά, πατάτες), είναι πλούσια σε σύνθετους υδατάνθρακες και κάποιες βιταμίνες Β. Οι περισσότερες από αυτές τις τροφές είναι από τη φύση τους χαμηλές σε λίπος. Όταν μάλιστα περιέχουν το φλοιό τους ή είναι ολικής αλέσεως τότε παρέχουν και αρκετές φυτικές ίνες, με τις οποίες αντιμετωπίζεται η δυσκοιλιότητα και μειώνονται τα επίπεδα των λιπιδίων στο αίμα. 43

Συμβουλές Καθημερινής Διατροφικής Πρακτικής Εάν κατά τη διάρκεια της ημέρας αντικαταστήσετε απλώς μερικές τροφές με κάποιες άλλες, μπορεί να «γλυτώσετε» πολλές θερμίδες. Και το σημαντικότερο...οι περισσότερες υγιεινές επιλογές μπορούν να είναι εξίσου νόστιμες με τις πιο παχυντικές, οπότε δεν χρειάζεται καν να νιώθετε στερημένος. Βρείτε κάτι που σας αρέσει και απολαύστε το! Ακολουθεί μια επιλογή από τροφές που μπορείτε να αντικαταστήσετε με κάποιες άλλες στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής.

Φροντίστε η κάθε ημέρα να είναι διαφορετική Όλοι οι άνθρωποι τρώνε περισσότερο όταν βαριούνται. Γι' αυτό προσπαθήστε να διατηρήσετε το ενδιαφέρον σας, αναζητώντας νέες ποικιλίες φρούτων και λαχανικών ή προσθέτοντας στη διατροφή σας ένα διαφορετικού είδους σνακ.

Προμηθευτείτε «καλά» τρόφιμα Φροντίστε να είστε έτοιμη για παν ενδεχόμενο: προμηθευτείτε διάφορα δημητριακά με χαμηλά λιπαρά και υγιεινά σνακ, όπως ξηροί καρποί, σπόροι, φρούτα και λαχανικά. Μπορείτε ακόμη και να βάζετε κάτι στην τσάντα σας στο ξεκίνημα κάθε ημέρας. Έτσι, είναι λιγότερο πιθανό να υποκύψετε σε παχυντικά σνακ τις ώρες που λείπετε από το σπίτι.

Να πίνετε πολλά υγρά Φροντίστε να καταναλώνετε υγρά. Μπορεί να είναι δύσκολο να πίνετε 8 ποτήρια νερό την ημέρα, αλλά μην ξεχνάτε ότι το τσάι και ο καφές προσμετρούνται, επίσης, στην καθημερινή σας κατανάλωση. Προσπαθήστε να πίνετε και σκέτο νερό, αλλά, εάν δυσκολεύεστε, να το αναμειγνύετε με χυμούς φρούτων ή συμπυκνωμένους χυμούς χωρίς ζάχαρη. Έχουν υπέροχη γεύση και σας κάνουν πολύ καλό – Ένας υγιεινός τρόπος ζωής ξεκινά!

Η σημασία του πρωινού Εάν ξεκινάτε την ημέρα σας με ένα καλό πρωινό, λαμβάνετε ορισμένα από τα βασικά θρεπτικά συστατικά που χρειάζεστε, δεδομένου ότι πολλά δημητριακά είναι πλέον εμπλουτισμένα με βιταμίνες και μέταλλα. Εάν παραλείψετε το πρωινό, μπορεί να πεινάσετε περισσότερο πριν από το μεσημέρι, πράγμα που σημαίνει ότι είναι πιθανότερο να φάτε σοκολάτα, κέικ ή μπισκότα. Αντί να παραλείπετε αυτό το γεύμα, ξεκινήστε τη μέρα σας με ένα καλό πρωινό. Εάν δεν προλαβαίνετε, φροντίστε να έχετε ένα κουτί από τα αγαπημένα σας δημητριακά στη δουλειά. Μπορείτε να τρώτε καλό φαγητό ακόμη και εν κινήσει!

Διατροφή και σχολείο Η διατροφή είναι, μαζί με τον κληρονομικό παράγοντα και το περιβάλλον, οι τρεις παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η υγεία μας. Η εκμάθηση των βασικών αρχών της ισορροπημένης διατροφής και η εφαρμογή τους στην καθημερινή ζωή συμβάλλουν στην πλήρη σωματική, πνευματική και ψυχική ανάπτυξη του ατόμου και απομακρύνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης διάφορων χρόνιων ασθενειών.Οι καλές διατροφικές συνήθειες στις μικρές ηλικίες θέτουν τις βάσεις για καλή υγεία ενώ, αντίθετα, οι κακές συνήθειες διατροφής δημιουργούν προβλήματα στην υγεία. Όλοι γνωρίζουμε ότι το παραπάνω βάρος είναι αιτία για την εμφάνιση πολλών νοσημάτων (διαβήτης, καρδιοπάθειες, υπέρταση, κ.ά.). Γι' αυτό, η συμβολή του σχολείου στην υιοθέτηση από τα παιδιά υγιεινών διατροφικών συνηθειών είναι σημαντική.

ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΣ Φυσικός Καλλωπισμός Στις μέρες μας υπάρχει πληθώρα προϊόντων καλλωπισμού, τα οποία προέρχονται από χημική επεξεργασία. Τα προϊόντα αυτά, λόγω της έντονης επιθυμίας για περιποίηση και καλλωπισμό προσώπου και σώματος, είναι περιζήτητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι πάρα πολύ ακριβά και δυσπρόσιτα για το μέσο Έλληνα. Γι’ αυτόν το λόγο, πολλοί άνθρωποι έχουν στραφεί στην παραγωγή φυσικών προϊόντων τα οποία φτιάχνουν οι ίδιοι.

Μάσκα κατά των ρυτίδων σπιτική με μαγιά Απαλύνετε τις ρυτίδες στο πρόσωπό σας, με ένα μείγμα από υλικά με αντιγηραντικές ιδιότητες. Υλικά

- 2 κουταλιές μαγιά μπίρας σε σκόνη - 2 κουταλιές αποσταγμένο νερό ή ροδόνερο - 1 κουταλιά χυμό λεμονιού - 2 κουταλιές χυμό καρότου - 1 κουταλιά νερό από σιτάρι ή σιτέλαιο Τρόπος παρασκευής

Ανακατεύουμε όλα τα υλικά και λιώνουμε μέσα σε αυτά τη μαγιά, μέχρι να γίνει μια παχιά ζύμη. Εάν χρειαστεί, προσθέτουμε λίγο νερό, 46

μέχρι να γίνει ζύμη. Η μαγιά περιέχει βιταμίνες (D, Ε, Β1, Β2, Β3,Β5, Β6), αμινοξέα και μεταλλικά άλατα. Έχει την ιδιότητα να θρέφει και να εξαφανίζει τις ρυτίδες. Το λεμόνι συσφίγγει και καθαρίζει το δέρμα. Το καρότο είναι πλούσιο σε προβιταμίνη Α, που προστατεύει και καθυστερεί τη γήρανση του δέρματος. Το σιτάρι συστέλλει τους πόρους . Τα εξωτικά φρούτα όπως η papaya δίνουν την εντύπωση ότι μόλις γύρισες από διακοπές, αφού κάνουν την επιδερμίδα σου να δείχνει λαμπερή & fresh. Η καροτίνη και η βιταμίνη C που περιέχει έχουν έντονη αντιρυτιδική δράση. Μια εβδομάδα, λοιπόν, διακοπών σε ένα εξωτικό μέρος και θα διώξεις από το μυαλό σου το Botox. Στρείδια και οστρακοειδή για να σταματήσεις το χρόνο Όλοι γνωρίζουμε ότι ο σολομός είναι πλούσια πηγή ωμέγα-3 λιπαρών οξέων και ότι η κατανάλωσή του βοηθά στην καλή λειτουργία της καρδιάς. Σε ό,τι έχει να κάνει, όμως, με τροφές που δρουν κατά των ρυτίδων και μας προσφέρουν όμορφη επιδερμίδα, τα στρείδια είναι η λύση. Έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε ψευδάργυρο που μας χαρίζει σφριγηλότητα και λάμψη, ενώ σε συνδυασμό με την αφροδισιακή τους δράση αποτελούν το ιδανικό πιάτο. Κριθαράκι για να μειώσεις τις ρυτίδες Μπορεί το κριθαράκι να μην είναι πρώτο στη λίστα των διατροφικών μας συνηθειών, αλλά μήπως ήρθε η ώρα αυτό να αλλάξει; Μπορεί να μην το γνώριζες, όμως το κριθαράκι είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά και θρεπτικά στοιχεία τα οποία απελευθερώνονται στο αίμα σταθεροποιώντας τα επίπεδα σακχάρου και ινσουλίνης. Με τον τρόπο αυτό, ευνοείται η παραγωγή κολλαγόνου- συστατικό του δέρματος που του προσφέρει σύσφιξη και ελαστικότητα. Φτιάξτε μόνη σας οδοντόκρεμα Υλικά - 1 ασπράδι αυγού - 1 κουταλιά της σούπας αλάτι - μισό φλιτζανάκι γάλα - μισό φλιτζανάκι νερό - λίγα φύλλα δυόσμου ή μέντας ή φασκόμηλου, τα οποία θα έχετε πολτοποιήσει

Εκτέλεση Αναμείξτε όλα τα υλικά, πάρτε λίγο από το μείγμα και βουρτσίστε τα δόντια σας. Τα συγκεκριμένα υλικά θα κάνουν τα δόντια σας πιο λευκά. Τροφές για επιδερμίδα με λάμψη Αν δεν πιστεύεις ότι η ομορφιά πηγάζει από μέσα μας, συμπεριέλαβε στη διατροφή σου τις παρακάτω τροφές και δες πόσο ανανεωμένη μπορεί να δείχνεις, ξοδεύοντας ελάχιστα ευρώ. Λεμόνι και ακτινίδιο για αποτοξίνωση του οργανισμού Πολλοί πιστεύουν ότι τα πορτοκάλια είναι τα πιο πλούσια φρούτα σε βιταμίνη C. Κι όμως! “Ένα μπολ καθαρισμένα ακτινίδια περιέχει σχεδόν την διπλάσια ποσότητα σε βιταμίνη C σε σχέση με την αντίστοιχη ποσότητα σε πορτοκάλια”, λέει η Lisa Drayer, συγγραφέας του βιβλίου “The Beauty Diet”. Και συνεχίζει: “η αυξημένη πρόσληψη βιταμίνης C έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την εμφάνιση των ρυτίδων”. Πέραν αυτού, όμως, και τα λεμόνια βοηθούν στο να αποβληθούν οι τοξίνες από τον οργανισμό. Ginger για τα πρησμένα μάτια “Αν έχεις έντονα πρηξίματα και σακούλες κάτω από τα μάτια, αρκεί να συμπεριλάβεις στο διατροφολόγιό σου το ginger”, συμβουλεύει η Allison Tannis, διατροφολόγος και συγγραφέας του βιβλίου “Feed Your Skin, Starve Your Wrinkles”. Δεν έχει μόνο υπέροχη spicy γεύση (θα το λατρέψεις, ειδικά αν σου αρέσουν οι καυτερές τροφές) αλλά έχει και αντιφλεγμονώδη δράση. Σε αυτή την περίπτωση, όταν πάσχεις από ψωρίαση ή ακμή το ginger μπορεί να κάνει θαύματα, δεδομένου ότι οι τελευταίες παθήσεις αποτελούν δείγμα φλεγμονής.

Φυσική λοσιόν για κουρασμένα πόδια Νιώθετε τα πόδια σας βαριά και κουρασμένα; Τονώστε τα με μια σπιτική λοσιόν. Υλικά - 3 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο - 3 σταγόνες αιθέριο έλαιο δενδρολίβανο. Εκτέλεση Ανακατεύετε τα υλικά και κάνετε μασάζ στα πόδια και τους μηρούς. Το μασάζ με έλαια μπορεί να βελτιώσει την κυκλοφορία του αίματος και να ανακουφίσει τα πόδια σας. Ενώ, ταυτόχρονα, θα τα συσφίξει και θα τα ενυδατώσει.

Το μέλι τρυπώνει στην ομορφιά

Το Black Honey ξεκίνησε το 1971 απλά σαν μια νέα απόχρωση lipgloss, και έγινε αμέσως επιτυχία. Το 1989 το Black Honey έγινε το απόλυτο must ως almost lipstick, το οποίο δεν είναι απλά ένα κραγιόν, ούτε απλά ένα lipgloss, αλλά τα καλύτερα και των δυο: πλούσιο, με λαμπερό χρώμα που μένει εκεί όπου πρέπει. Μία διαφορά που δεν το άφησε να περάσει απαρατήρητο. Κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει το μεγάλο αντίκτυπο που θα είχε καθώς, εκατομμύρια πιστές γυναίκες το έχουν μετατρέψει αγαπημένο τους προϊόν. Γιατί, το μέλι βρίσκει πάντα τον τρόπο με την ομορφιά! 49

Ενυδάτωση

Η αφυδάτωση μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους, κούραση και απώλεια συγκέντρωσης. Για τον λόγο αυτό, ο οργανισμός μας έχει αναπτύξει έναν αμυντικό μηχανισμό για να προστατεύεται από έντονες αφυδατώσεις: τη δίψα. Η δίψα όμως είναι το καμπανάκι ότι το σώμα μας αρχίζει να φτάνει στα όριά του και σε εκείνο το σημείο η πρόσληψη νερού είναι αναγκαία και επιτακτική. Ας δούμε, λοιπόν, πόσο νερό χρειαζόμαστε. Ένας άνθρωπος σε φυσιολογικές συνθήκες χρειάζεται περίπου 2-2,5 λίτρα υγρών. Κάποτε λεγόταν ότι είναι απαραίτητο να πίνουμε 8 ποτήρια νερό ημερησίως. Στην επίσημη θέση του Institute of Medicine of the National Academies of Science στην Αμερική, το 2004, αναφέρεται ότι το 80% των αναγκών μας καλύπτεται από πόσιμο νερό, αναψυκτικά, χυμούς, τσάι κ.α. και το 20% από τρόφιμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι παλαιότερα ήταν ευρέως διαδεδομένη η άποψη στον κόσμο ότι η παρουσία της καφεΐνης μάλλον τα αντίθετα αποτελέσματα προκαλούσε, εξαιτίας της διουρητικής της δράσης. Σε αυτήν την επίσημη θέση τονίζεται ότι τα αναψυκτικά με καφεΐνη (τύπου cola), το τσάι και ο καφές συμμετέχουν στην διαδικασία της ενυδάτωσης. Και αυτό γιατί έχει πλέον αποδειχτεί ότι η δράση της καφεΐνης είναι πρόσκαιρη και μικρή, χωρίς να αλλοιώνει τη διαδικασία της σωστής ενυδάτωσης του οργανισμού. Αντιθέτως, ποτά που περιέχουν αλκοόλ σε συγκέντρωση 10% ή περισσότερο, όπως τα περισσότερα κρασιά, οδηγούν τελικά σε απώλεια υγρών. Τα φρούτα και λαχανικά είναι στην κορυφή της περιεκτικότητας τροφίμων σε νερό, επιβεβαιώνοντας και με αυτόν τον τρόπο την τεράστια θρεπτική αξία αυτής της ομάδας τροφίμων.

Κατά τη διάρκεια της άσκησης, το σώμα μας διατηρείται δροσερό μέσω της εξάτμισης υγρών από το δέρμα μας με τη μορφή ιδρώτα. Επομένως, πρέπει να πίνουμε περισσότερα υγρά για να αποφύγουμε την αφυδάτωση. Σε κρύα ή εύκρατα κλίματα, στα νεαρά άτομα μια απώλεια 2% του σωματικού τους βάρους με τη μορφή νερού δεν επιφέρει μείωση της σωματικής τους απόδοσης, αλλά σε ζεστά κλίματα αυτή η απώλεια υγρών θα επηρεάσει την απόδοσή τους και μπορεί να οδηγήσει σε θερμοπληξία. Απώλειες μεγαλύτερες του 5% του σωματικού βάρους μπορούν να μειώσουν την ικανότητα για εργασία κατά περίπου 30%. Διάφορες μελέτες έχουν καταδείξει ότι η διατήρηση της ενυδάτωσης, πριν και κατά τη διάρκεια άσκησης αντοχής, είναι αποτελεσματική στη βελτίωση της απόδοσης σε ποικίλες περιπτώσεις. Η προσθήκη νατρίου (αλάτι) στα ποτά ενεργοποιεί την απορρόφηση υδατανθράκων, με αποτέλεσμα την αύξηση της κατανάλωσης νερού. Η αποκατάσταση των αλάτων που χάνονται με τον ιδρώτα βοηθά στη διατήρηση του όγκου του αίματος. Πώς να είστε πάντα ενυδατωμένη Πολλοί άνθρωποι δεν πίνουν αρκετά υγρά, με αποτέλεσμα να νιώθουν νωθροί και βαριοί. Ακόμη χειρότερα, μπορεί να μπερδέψετε την πείνα με τη δίψα και να αναζητήσετε κάποια τροφή, ενώ στην πραγματικότητα το σώμα σας λαχταρά να πιεί. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να είστε πάντα καλά ενυδατωμένη, ειδικά όταν κάνει ζέστη ή βρίσκεστε εν κινήσει. Ακολουθούν ορισμένοι απλοί τρόποι με τους οποίους μπορείτε να αυξήσετε τα επίπεδα υγρών στο σώμα σας! 

Πίνετε λίγο και συχνά Αντί να πίνετε ένα τεράστιο ποτήρι νερό και να τρέχετε κατευθείαν στην τουαλέτα, δοκιμάστε να πίνετε τακτικά μικρές ποσότητες υγρών καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας.



Πίνετε διάφορα υγρά Εάν δεν σας αρέσει ιδιαίτερα να πίνετε σκέτο νερό, υπάρχουν πολλές άλλες επιλογές, οι οποίες προσμετριούνται στην ημερήσια συνολική ποσότητα. Τα ανθρακούχα ποτά και οι συμπυκνωμένοι χυμοί χωρίς ζάχαρη, οι αραιωμένοι χυμοί φρούτων, τα φρούτα και τα λαχανικά έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε νερό. Μπορείτε 51

επίσης να προσλαμβάνετε νερό από το τσάι και τον καφέ που πίνετε κάθε μέρα. Δοκιμάστε ποικιλίες τσαγιού από αρωματικά βότανα ή φρούτα ως μια γευστική εναλλακτική. 

Αυξήστε την πρόσληψη υγρών Έχετε μια κανάτα νερό στο ψυγείο για να πίνετε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σύμφωνα με τη Βρετανική Ένωση Διαιτολογίας, ο μέσος ενήλικας χρειάζεται περίπου 2,5 λίτρα νερό την ημέρα και ακόμη περισσότερο όταν κάνει ζέστη. Γι' αυτό προσπαθήστε να προβλέπετε τις ώρες που συνήθως διψάτε και να πίνετε περισσότερο. Μην ξεχνάτε να καταγράφετε τα υγρά που καταναλώνετε στο ημερολόγιο διατροφής σας για να ελέγχετε εάν προσλαμβάνετε αρκετά υγρά κάθε μέρα.



Πάρτε το μαζί σας στο κρεβάτι Έχετε ένα ποτήρι νερό δίπλα στο κρεβάτι και πίνετε μικρές γουλιές εάν ξυπνήσετε κατά τη διάρκεια της νύχτας.



Μειώστε τις απώλειες σε υγρά Είναι πιθανότερο να χάσετε περισσότερα υγρά εάν περνάτε τη μέρα σας σε κλιματιζόμενο γραφείο ή αυτοκίνητο, εάν μετακινείστε με μέσα μαζικής μεταφοράς όπου η θερμοκρασία είναι υψηλή, εάν περνάτε τη μέρα σας έξω στη ζέστη ή εάν κάνετε δουλειές στον κήπο ή στο σπίτι. Όταν ασκείστε, δεν πρέπει ποτέ να χάνετε περισσότερο από το 1-2% του σωματικού σας βάρους σε υγρά. Γι' αυτό προσπαθήστε να θυμάστε να πίνετε λίγο περισσότερο απ' ό,τι συνήθως τις ημέρες αυτές.

ΥΓΕΙΑ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ Σήμερα πολλοί άνθρωποι πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη. Τι είναι ο σακχαρώδης διαβήτης; Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μεταβολική ασθένεια, η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της συγκέντρωσης του σακχάρου στο αίμα (υπεργλυκαιμία) και διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης, είτε ως αποτέλεσμα ελαττωμένης έκκρισης ινσουλίνης είτε λόγω ελάττωσης της ευαισθησίας των κυττάρων του σώματος στην ινσουλίνη. Οι κύριοι τύποι σακχαρώδους διαβήτη είναι ο διαβήτης τύπου 1, ο διαβήτης τύπου 2 και ο διαβήτης της κύησης. Ποιά προβλήματα προκαλεί ο σακχαρώδης διαβήτης στο άτομο; Ο σακχαρώδης διαβήτης έχει χρόνια πορεία και μπορεί να προκαλέσει μια σειρά σοβαρών επιπλοκών όπως καρδιαγγειακή νόσο, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, βλάβες του αμφιβληστροειδούς, βλάβες των νεύρων, στυτική δυσλειτουργία κ.ά. Πώς αντιμετωπίζεται ο σακχαρώδης διαβήτης; Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει τρόπος ριζικής θεραπείας του σακχαρώδη διαβήτη. Έχει όμως αποδειχθεί αδιαμφισβήτητα ότι, με τις σύγχρονες θεραπευτικές μεθόδους, ασθενείς και με τους δύο τύπους του διαβήτη μπορούν να έχουν τιμές σακχάρου πολύ κοντά στις φυσιολογικές καθ’ όλο το εικοσιτετράωρο, με αποτέλεσμα οι επιπλοκές να εμφανίζονται σπάνια η έστω πολύ καθυστερημένα. O διαβητικός και ο θεράπων ιατρός πρέπει να επιδιώκουν συνεχώς την καλύτερη δυνατή ρύθμιση και δεν πρέπει ποτέ να επαναπαύονται. Ο θεμέλιος λίθος της θεραπευτικής αντιμετώπισης του διαβήτη είναι η δίαιτα, δηλαδή μια σχεδιασμένη υγιεινή διατροφή που περιέχει όλες τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες και έχει στόχο την απόκτηση και διατήρηση του κανονικού βάρους του σώματος, τη διατήρηση του σακχάρου σε φυσιολογικά επίπεδα, την αποφυγή υπογλυκαιμιών και τη ρύθμιση των λιπιδίων του αίματος και της αρτηριακής πίεσης που και αυτά είναι συχνά αυξημένα. Πρωτεύοντα ρόλο στη θεραπεία του σακχαρώδους διαβήτη παίζει η χορήγηση ινσουλίνης. Με τις σύγχρονες ινσουλίνες, αλλά και με τη γνώση των ισοδυνάμων υδατανθράκων, οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και 2 μπορούν να επιτύχουν την άριστη ρύθμισή του και 53

παράλληλα να έχουν μεγάλη ποικιλία καθημερινά στο διαιτολόγιό τους. Καθώς, όμως, η διατροφή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για τη σωστή ρύθμιση του διαβήτη, τι πρέπει να γνωρίζουμε για το διαιτολόγιό μας και πώς μπορούμε να το κάνουμε καλύτερο και αποτελεσματικότερο; Η ρύθμιση του σακχαρώδους διαβήτη, εκτός από τη φαρμακευτική αγωγή, περιλαμβάνει την απώλεια βάρους, την άσκηση και την υγιεινή διατροφή (συνδυασμός και των τριών διατροφικών κατηγοριών με αναλογία). Τα συστατικά των τροφών είναι πρωτεΐνες (κρέας, ψάρι, τυρί, αβγό, γαλακτοκομικά), υδατάνθρακες -στους οποίους θα αναφερθούμε εκτενώς στη συνέχεια- και λίπη (κορεσμένα και ακόρεστα). Τι ακριβώς όμως περιλαμβάνει η διατροφή ενός διαβητικού; Οι βασικότεροι στόχοι της Διατροφικής Θεραπείας είναι: 

η αποφυγή ανεπιθύμητων επιπλοκών (πρόσκαιρων ή χρονίων)



να βοηθήσει το άτομο με διαβήτη να κάνει τις κατάλληλες αλλαγές στη διατροφή και τον τρόπο ζωής του ώστε να έχει έναν καλύτερο μεταβολικό έλεγχο



να επιτύχει και να διατηρήσει επίπεδα γλυκόζης κοντά στις φυσιολογικές τιμές είτε μόνο μέσω της δίαιτας ή σε συνδυασμό με δισκία ή ινσουλίνη



να έχει το άτομο με διαβήτη ένα καλό επίπεδο λιπιδίων στο αίμα



να παρέχει τον κατάλληλο αριθμό θερμίδων που απαιτείται για τη σωστή ανάπτυξη των παιδιών με διαβήτη και τη διατήρηση ενός ιδανικού σωματικού βάρους στους ενηλίκους



η γενικότερη βελτίωση της κατάστασης της υγείας των ατόμων με διαβήτη.

Πιο αναλυτικά, η δίαιτα που προτείνεται από τον American Diabetes Association για το 2000, έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά: ΕΝΕΡΓΕΙΑ-ΘΕΡΜΙΔΕΣ: Αυτό που συνιστάται είναι η πρόσληψη όσων θερμίδων χρειάζονται για να εξασφαλίζουν ένα σωματικό βάρος που θα συμβάλει στην καλύτερη ρύθμιση της γλυκόζης, των λιπιδίων και της αρτηριακής πίεσης. Έχει αναφερθεί ότι μείωση του βάρους κατά 5-9 κιλά, ανεξάρτητα από το αρχικό βάρος, βελτιώνει όλα τα παραπάνω. Τα άτομα με διαβήτη θα πρέπει να έχουν ένα ΒΜΙ που να προσεγγίζει το 22-25 (ΒΜΙ= Δείκτης Μάζας Σώματος= Βάρος (Kg)/Ύψος (m2). Αν κάποιος είναι 54

υπέρβαρος θα πρέπει να χάσει βάρος ακολουθώντας μία σωστή δίαιτα και όχι μία αυστηρά υποθερμιδική δίαιτα. ΠΡΩΤΕΪΝΗ: Η σύσταση για την πρόσληψη της πρωτεΐνης στη διατροφή των ατόμων με διαβήτη δε διαφέρει από αυτή για τον υπόλοιπο πλυθησμό. Προτείνεται λοιπόν πρόσληψη ίση με 10-20%, τόσο από ζωικές όσο και από φυτικές πηγές. Το ποσοστό αυτό βέβαια μπορεί να διαφοροποιηθεί σε περίπτωση νεφροπάθειας, ανάλογα με την κλινική εικόνα και τις ανάγκες του συγκεκριμένου ασθενούς (σε αυτές τις περιπτώσεις προτείνεται μείωση της πρόσληψης στα 0,6-0,7 γρ/kg σωματικού βάρους). ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΛΙΠΟΣ: Από τη στιγμή που η πρωτεΐνη προσφέρει το 10-20% της προσλαμβανόμενης ενέργειας, το υπόλοιπο 80-90% των θερμίδων πρέπει να μοιραστεί ανάμεσα στους υδατάνθρακες και τα λίπη. Από αυτές λοιπόν τις θερμίδες ένα ποσοστό μικρότερο από 10% θα πρέπει να προέλθει από τα κορεσμένα λίπη (λίπος του κρέατος, των γαλακτοκομικών προϊόντων, του ζωικού βούτυρου, της καρύδας), και ένα άλλο ποσοστό 10% από τα πολυακόρεστα λίπη (φυτικά λάδια-σπορέλαια). Έτσι αφαιρώντας και αυτά τα ποσοστά μένει ένα υπόλοιπο 60-70% για να το προσφέρουν οι υδατάνθρακες και τα μονοακόρεστα λίπη. Το πώς ακριβώς θα κατανεμηθούν αυτές οι θερμίδες εξαρτάται από το συγκεκριμένο άτομο. Το ποσό του συνολικά προσλαμβανόμενου λίπους εξαρτάται από το λιπιδαιμικό προφίλ του ασθενούς, καθώς και από τους συγκεκριμένους στόχους που έχουν τεθεί για το σωματικό βάρος. Αν το άτομο με διαβήτη έχει φυσιολογικό βάρος και χαμηλά επίπεδα λιπιδίων στο αίμα, τότε μπορεί να ακολουθηθούν οι γενικές συστάσεις για την πρόσληψη λίπους στη δίαιτα, που ανέρχεται σε ποσοστό 30%, από το οποίο μέχρι 10% είναι τα κορεσμένα, μέχρι 10% και τα πολυακόρεστα και 10-15% τα μονοακόρεστα με κύριο εκπρόσωπο το ελαιόλαδο. Όταν τα λιπίδια είναι αυξημένα, και κυρίως τα επίπεδα της LDL, τότε συνιστάται χαμηλότερη πρόσληψη κορεσμένων λιπιδίων σε ποσοστό κάτω από 7% και πρόσληψη χοληστερόλης με την τροφή σε ποσότητα μικρότερη από 200 mg/ημέρα. Αν τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων είναι αυξημένα, συνιστάται η ταυτόχρονη μείωση των κορεσμένων λιπιδίων κάτω από 10% και ο περιορισμός των υδατανθράκων (κυρίως των απλών). Τέλος, στην περίπτωση που υπάρχει και παχυσαρκία τότε η σύσταση είναι γενική για συνολική μείωση του προσλαβανόμενου λίπους μέσα από τη δίαιτα.

ΚΟΡΕΣΜΕΝΑ ΛΙΠΗ ΚΑΙ ΧΟΛΗΣΤΕΡΙΝΗ Η μείωση τόσο της προσλαμβανόμενης χοληστερίνης όσο και των κορεσμένων λιπών είναι ένας σημαντικός διαιτητικός στόχος για τη μείωση των καρδιαγγειακών παθήσεων, που σχετίζονται άμεσα με το διαβήτη. ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ Οι υδατάνθρακες είναι σίγουρα το πιο αμφιλεγόμενο θρεπτικό συστατικό για τη δίαιτα του διαβητικού. Για δεκαετίες ήταν κοινή πεποίθηση ότι οι υδατάνθρακες, και κυρίως οι απλοί, θα πρέπει να απουσιάζουν από το διαιτολόγιο του ατόμου με διαβήτη, αφού απορροφώνται ταχύτερα και συντείνουν στην κατάσταση της υπεργλυκαιμίας. Σήμερα αυτό που είναι κοινά αποδεκτό είναι ότι οι υδατάνθρακες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατροφή και ότι πρέπει να περιέχονται κατά ένα ποσοστό 50-55%, κυρίως σύνθετοι, αλλά και απλούστεροι, από γαλακτοκομικά προϊόντα και φρούτα, μια και έχει βρεθεί ότι τα περισσότερα από αυτά τα τρόφιμα έχουν χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη από πολλές αμυλούχες τροφές. Όσο αφορά στις γλυκαντικές ουσίες: 1) η σουκρόζη θα πρέπει να καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες, 2) η φρουκτόζη δεν αποτελεί πλέον το καταλληλότερο γλυκαντικό για τα άτομα με διαβήτη, αφού, αν και ανεβάζει λιγότερο τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, συμβάλλει στην αύξηση των λιπιδίων όταν υπερκαταναλωθεί και δίνει τις ίδιες θερμίδες με τη ζάχαρη, 3) ουσίες όπως σορβιτόλη, ξυλιτόλη και μαννιτόλη μπορούν να χρησιμοποιούνται με μέτρο και κατά περίπτωση, 4) τεχνητά γλυκαντικά όπως ασπαρτάμη, ακεσουλφαμικό Κ και σουκραλόζη μπορούν να καταναλώνονται, χωρίς όμως να γίνεται υπέρβαση της συστηνόμενης ποσότητας. Συγκεκριμένα προτείνεται κατανάλωση μέχρι 25 γραμμαρίων προστιθέμενης σουκρόζης. ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ Η πρόσληψη φυτικών ινών κρίνεται απαραίτητη αφού έχει βρεθεί ότι πολλές από αυτές παίζουν καθοριστικό ρόλο στη βραδύτερη απορρόφηση της γλυκόζης στο αίμα, στο μεγαλύτερο κορεσμό και στη γρηγορότερη απώλεια σωματικού βάρους. Συνιστάται η καθημερινή πρόσληψη 20-35 γραμμαρίων, διαλυτών και αδιάλυτων φυτικών ινών που περιέχονται στα φρούτα, στα λαχανικά, στα όσπρια, στα δημητριακά ολικής άλεσης κ.ά. Για τις διαλυτές κυρίως φυτικές ίνες βρέθηκε ότι διαλύονται στο νερό και δημιουργούν στο έντερο μία κολλώδη ουσία, που επιβραδύνει την απορρόφηση της τροφής.

ΑΛΑΤΙ Οι συστάσεις για το αλάτι είναι ίδιες με τον υπόλοιπο πληθυσμό (3 γραμμάρια/ημέρα), εκτός απ’ τις περιπτώσεις που υπάρχει υπέρταση ή ήπια νεφροπάθεια όπου μειώνονται σε 2,4 και 2 γραμμάρια αντίστοιχα. ΑΛΚΟΟΛ Η πρόσληψη του αλκοόλ που επιτρέπεται-εφόσον είναι επιθυμητή στα άτομα με διαβήτη είναι ίδια με αυτή για το γενικό πληθυσμό (2 ποτά για άντρες και 1 για γυναίκες καθημερινά). Βέβαια η πρόσληψη αλκοόλ σχετίζεται άμεσα με τον κάθε οργανισμό, καθώς και με την πρόσληψη τροφής. Δεδομένου δε ότι η αλκοόλη συχνά σχετίζεται με υπογλυκαιμικά επεισόδια, θα πρέπει η κατανάλωσή της να γίνεται με μεγάλη προσοχή. Οι θερμίδες που προσφέρει το αλκοόλ θα πρέπει να αφαιρούνται από τις θερμίδες του λίπους. ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ & ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ: Όταν η δίαιτα είναι επαρκής, δεν υπάρχουν μεγαλύτερες ανάγκες σε κάποια βιταμίνη ή ιχνοστοιχείο. Κατά καιρούς έχει αναφερθεί η ανάγκη για πρόσληψη αντιοξειδωτικών, χρωμίου, μαγνησίου.

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΙΑΣ ΕΓΚΥΟΥ

Όλοι γνωρίζουμε πως κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης η γυναίκα πρέπει να ακολουθεί μία πιο προσεχτική διατροφή της οποίας το διαιτολόγιο πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες βιταμίνες που χρειάζονται και η έγκυος και το έμβρυο. Γενικά η δίαιτα της εγκύου έπαψε να είναι αυτή που πολλοί πίστευαν, δηλαδή μία ελεύθερη δίαιτα, πλούσια σε λίπος, λιχουδιές και θερμίδες, με 57

ανεξέλεγκτη κατανάλωση "απαγορευμένων" τροφών, που καθορίζονται από τις "ορέξεις" της μέλλουσας μητέρας. Στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι συνιστώμενες ποσότητες για τις θρεπτικές ουσίες-διεθνώς ονομάζονται RDA-παρουσιάζουν αύξηση 1530% (εκτός από ειδικά συστατικά όπως σίδηρος, φυλλικό οξύ, ασβέστιο, φωσφορικά και μαγνήσιο, που απαιτούνται σε ακόμα μεγαλύτερες ποσότητες). Οι αυξήσεις αυτές βασίστηκαν σε τελευταίες μετρήσεις του συνολικού θερμιδικού και θρεπτικού "κόστους" της συνολικής διαδικασίας της κύησης.

Θερμιδικό κόστος κύησης Έχει υπολογιστεί ότι το συνολικό κόστος της εγκυμοσύνης είναι περίπου 80.000 θερμίδες. Σύμφωνα με αυτό καθορίστηκαν οι παρακάτω συστάσεις: > 150 θερμίδες/ημέρα επιπλέον για το πρώτο τρίμηνο, > 350 θερμίδες /ημέρα επιπλέον για το δεύτερο τρίμηνο, > 350 θερμίδες / ημέρα επιπλέον για το τρίτο τρίμηνο.

Η διατροφή ,λοιπόν, της εγκύου είναι πολύ σημαντική για τη φυσιολογική έκβαση της κύησης αλλά και την καλύτερη υγεία τόσο της μητέρας όσο και του βρέφους Η ανεξέλεγκτη αύξηση του σωματικού βάρους μπορεί να οδηγήσει, με μεγαλύτερες πιθανότητες, στην εμφάνιση δύο καταστάσεων που συνδέονται άμεσα με το βάρος, και είναι ο διαβήτης κύησης και η υπέρταση (προεκλαμψία).

Πρωτεϊνικές απαιτήσεις Οι πρωτεΐνες έχουν σημασία γιατί χρησιμοποιούνται για δημιουργία νέων ιστών στο μητρικό οργανισμό (πλακούντας), χρησιμοποιούνται για δημιουργία νέων ιστών εμβρύου, το πλεόνασμα των πρωτεϊνών (γλυκογονικά αμινοξέα) μετατρέπεται σε γλυκόζη (πηγή ενέργειας) Οι μεγαλύτερες πρωτεϊνικές απαιτήσεις δημιουργούνται κατά το τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, όπου η πρωτεϊνική μάζα αυξάνει κατά 6.5-7 γραμμάρια την ημέρα. Οι συστηνόμενες αυξήσεις είναι 30 γραμμάρια ανά ημέρα. Για αυτό τροφές όπως γάλα, τυρί, άπαχο κρέας, ψάρι και αβγό είναι σημαντικές για τη δίαιτα της εγκύου. Απαιτήσεις σε βιταμίνες: ΛΙΠΟΔΙΑΛΥΤΕΣ ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ Βιταμίνη Α: σύσταση για 750 mg. Θέλει προσοχή η παρατεταμένη χορήγηση γιατί μπορεί να οδηγήσει σε παρενέργειες. Συμβάλει στην αύξηση του εμβρύου και την ενδομήτρια ανάπτυξη, στην ελάττωση της προωριμότητας, και του χαμηλού βάρους γεννήσεως. ΒιταμίνηD: Συντελεί σε απορρόφηση ασβεστίου και φωσφόρου. Συμβάλει σε ασβεστοποιήση οστών. Οι ανάγκες αυξάνονται από τα 400 UI σε 800 UI, μέσα από τρόφιμα όπως είναι το συκώτι, το γάλα και το βούτυρο. Βιταμίνη Ε: Συνδεδεμένη με γονιμότητα. Οι ανάγκες αυξάνονται από τις 25 UI σε 30 UI. Την λαμβάνει από τρόφιμα όπως είναι τα φυτικά λάδια, το γάλα και τα δημητριακά. Βιταμίνη Κ: Παίζει σημαντικό ρόλο στην πήξη αίματος. Την λαμβάνει από τρόφιμα όπως το σπανάκι, τη ντομάτα, τη σόγια και το συκώτι.

ΥΔΑΤΟΔΙΑΛΥΤΕΣ ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ Βιταμίνη Β1-Θειαμίνη: Παίζει ρόλο στο μεταβολισμό υδατανθράκων ως πυροφωσφορική θειαμίνη (ΤΡΡ). Απουσία οδηγεί σε αδύνατο μεταβολισμό γλυκόζης. Ανάγκες από 0.5 γραμμάρια σε 1.3 γραμμάρια ανά ημέρα (σιτάρι, δημητριακά, ψωμί) Βιταμίνη Β2-Ριβοφλαβίνη: Δρα ως συνένζυμο FMN και FAD, και 59

καταλύει οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις. Οι ανάγκες αυξάνουν από 1.2 σε 1.5 mg ανά ημέρα. Βιταμίνη Β6-Πυριδοξίνη: Είναι συνένζυμο μεταβολισμού, στο μεταβολισμό πρωτεϊνών και λιπών. Δε χρειάζεται αύξηση. Νιασίνη: Σχηματίζεται από θρυπτοφάνη. Από 13 mg σε 18 mg. Φολικό οξύ: Πρέπει να χορηγείται από τη σύλληψη μέχρι και τη 12η εβδομάδα. Αυξάνονται οι ανάγκες της εγκύου από τα 0.4 σε 0.8 mg. Είναι σημαντική για παραγωγή αίματος και διαίρεση κυττάρων ερυθράς σειράς. Βιταμίνη Β12: Από 3 σε 4 mg. Είναι πολύ σημαντική και χρειάζεται προσοχή στις φυτοφάγους, αφού αυτή λαμβάνεται μόνο από ζωικές τροφές. Βιταμίνη C: Είναι απαραίτητη για τα οστά, τους χόνδρους, το ενδοθήλιο των αγγείων, την επούλωση τραυμάτων και το κολλαγόνο. Από 55 σε 60 mg. Απαιτήσεις σε ανόργανα στοιχεία ΣΙΔΗΡΟΣ Είναι συστατικό ενζυμικών συστημάτων και της αιμοσφαιρίνης. Υπάρχουν αυξημένες ανάγκες λόγω της απώλειας κατά την περίοδο. Στην εγκυμοσύνη το αιμοποιητικό σύστημα παράγει μεγαλύτερη αίματος. Το μωρό μέχρι τον τρίτο μήνα χρησιμοποιεί τα συστατικά από το αίμα της μητέρας. Ο μεταβολισμός του εμβρύου αυξάνει με το χρόνο .Το έμβρυο θέλει μεγάλα αποθέματα σιδήρου για το ήπαρ του μέχρι τον 6ο μήνα. Οι ανάγκες αυξάνονται από 18 σε 50-60 mg ΑΣΒΕΣΤΙΟ Αυξημένες απαιτήσεις από μητέρα και έμβρυο, για σχηματισμό των οστών του. Μόνο το 25-30% απορροφάται και το υπόλοιπο αποβάλλεται από κόπρανα. Απαιτείται επίσης βιταμίνη D και παραθυροειδική ορμόνη. Ακόμα ουσίες όπως το φυτικό οξύ και οι πουρίνες μειώνουν απορρόφηση. Ανάγκες από 800 σε 1200 mg. ΦΩΣΦΟΡΟΣ Χρειάζεται για τη σύσταση των ιστών σε πυρήνες κυττάρων, στη διαμόρφωση σκελετού, δοντιών και παραγωγή Ε από σάκχαρα. Μόνο το 70% απορροφάται με βοήθεια βιταμίνης D και ασβεστίου. Πρέπει να 60

λαμβάνει τουλάχιστον 1.5 γραμμάρια ανά ημέρα. ΜΑΓΝΗΣΙΟ Χρειάζεται στο μεταβολισμό και στο σχηματισμό του σκελετού, αλλά και αποφυγή επιπλοκών π.χ. προεκλαμψίας. Από 300 σε 450 mg. ΚΑΛΙΟ Παίζει καθοριστικό ρόλο στη ομοιοστασία του κυτταρικού υγρού, τη συσταλτικότητα των σκελετικών μυών, τη λειτουργία της καρδιάς, το μεταβολισμό των υδατανθράκων και τη σύνθεση πρωτεϊνών. Οι ανάγκες είναι για 1.3 mg. ΝΑΤΡΙΟ Συμβάλλει στη διατήρηση της οσμωτικής πίεσης, τη ρύθμιση της οξεοβασικής ισορροπίας, τη διαπερατότητα της κυτταρικής μεμβράνης, τη διεγερσιμότητα της μυικής ίνας. Οι ανάγκες των εγκύων είναι 5 γραμμάρια ανά ημέρα. Κατά την κύηση αποθηκεύει 50 γραμμάρια και διοχετεύει 11-12 γρ στο έμβρυο. Άρα πρέπει να αποφεύγει τα αλατισμένα και τα "διαιτητικά αλάτια". ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Ιώδιο: Είναι συστατικό της θυροξίνης. Ανάγκες από 100 μg σε 150-200 μg. Το παίρνει από το αλάτι όταν είναι ιωδιούχο. ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ Κατά την εγκυμοσύνη η πέψη επιβραδύνεται ,λόγω απελευθέρωσης προγεστερόνης στο αίμα και ελάττωση του μυϊκού τόνου του εντέρου. Όταν εμφανίζεται δυσκοιλιότητα απαιτούνται υψηλές ποσότητες. Αν και πολλά είναι τα θρεπτικά συστατικά που απαιτούν την προσοχή της εγκύου, δύο στοιχεία που προβληματίζουν συχνά τις γυναίκες στην κατάσταση εγκυμοσύνης είναι το αλάτι και η ζάχαρη. Είναι λοιπόν δύο διατροφικά στοιχεία της καθημερινής διατροφής, που βρίσκονται σε πολλές τροφές, καλύπτουν την ανάγκη της εγκύου για έντονη γεύση στην τροφή της, και η λήψη των οποίων σε φυσιολογικές αλλά κυρίως σε αυξημένες ποσότητες μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστες συνέπειες.

ΖΑΧΑΡΗ Η ζάχαρη, ή αλλιώς σακχαρόζη όπως είναι το επιστημονικό της όνομα, ανήκει στην ομάδα των υδατανθράκων και πιο συγκεκριμένα στους δισακχαρίτες. Είναι, δηλαδή, μία γλυκαντική ουσία που διασπάται και απορροφάται σχεδόν άμεσα από το σώμα μας με τη μορφή της γλυκόζης. Στη διατροφή της εγκύου η ζάχαρη πρέπει να είναι περιορισμένη για διάφορους λόγους. Αρχικά, βέβαια, λόγω του θερμιδικού της περιεχομένου. Η ζάχαρη όπως όλοι οι υδατάνθρακες δίνουν 4 θερμίδες ανά γραμμάριο, αλλά όπως είπαμε με ένα τρόπο άμεσο, μια και μπαίνει πολύ γρήγορα στην κυκλοφορία του αίματός μας, "ερεθίζοντας" ταυτόχρονα το πάγκρεας για έκκριση της ινσουλίνης. Πρέπει λοιπόν να περιοριστεί για λόγους συντήρησης του βάρους. Επίσης, είναι συχνή και μία άλλη παθολογική κατάσταση που ονομάζεται "διαβήτης κύησης" και εμφανίζεται σε ένα ποσοστό 10-20%, και η οποία είτε εμφανίζεται κατά την κύηση και υποχωρεί μετά, είτε παραμένει. Και στις δύο περιπτώσεις ο διαβήτης κύησης επηρεάζει σημαντικά την έκβαση της εγκυμοσύνης, και απαιτεί ειδική διατροφική αγωγή. Έτσι, ενώ κανονικά στη φυσιολογική έγκυο έχουμε χαμηλά επίπεδα γλυκόζης, έχει βρεθεί ότι μπορεί να εμφανιστούν υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα τους, κυρίως λόγω του αυξημένου όγκου αίματος, και της αδυναμίας του παγκρέατος να καλύψει τις υψηλές ανάγκες. Γενικά θα πρέπει η γυναίκα να προσέχει την πρόσληψη της ζάχαρης και θα πρέπει να έχει μία διατροφή όπου θα κυριαρχούν οι σύνθετοι υδατάνθρακες. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να παίρνει την ενέργεια που προσφέρουν όλοι οι υδατάνθρακες, αλλά από πηγές τροφών που δεν την παρέχουν άμεσα αλλά με αργό ρυθμό. Τέτοιες τροφές είναι οι αμυλούχες τροφές (κατάλληλα μαγειρεμένα βέβαια), τα φρούτα και τα περισσότερα από τα λαχανικά, λόγω κυρίως των φυτικών ινών που περιέχουν. Ιδιαίτερα στην περίπτωση του διαβήτη κύησης η ύπαρξη αυτών των τροφών στο διαιτολόγιο είναι καθοριστική, αφού συμβάλουν στην καλύτερη ρύθμιση της γλυκόζης και έκκριση ινσουλίνης. Άρα, συστήνεται να αποφεύγει αναψυκτικά, γλυκά, μπισκότα, δημητριακά πρωινού με ζάχαρη, παγωτά, πολλούς χυμούς, κυρίως τύπου "Νέκταρ", και να προτιμάει φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης. Ειδικότερα τα γλυκά τα οποία είναι συχνά "αδυναμία" για μια έγκυο και τα οποία καταναλώνονται γιατί νιώθουν ατονία ή για να 62

αντιμετωπίσουν κάποια υπογλυκαιμία, είναι ένας πολύ κακός συνδυασμός ζάχαρης με λίπος, συχνά κορεσμένο και άρα κακής διατροφικής αξίας και ποιότητας. Για αυτό το λόγο θα πρέπει να αποφεύγονται διπλά, αφού και τα επίπεδα γλυκόζης επηρεάζουν αλλά και συμβάλλουν στην μεγαλύτερη αύξηση του σωματικού βάρους της εγκύου. ΑΛΑΤΙ Το κοινό αλάτι, αυτό δηλαδή που χρησιμοποιούμε καθημερινά, είναι μία ένωση χλωρίου και νατρίου (συμβολίζεται NaCl). Από τα δύο αυτά στοιχεία μεγαλύτερη σημασία δίνεται στο πρώτο συστατικό, δηλαδή το νάτριο, μια και έχει βρεθεί ότι παίζει ένα σημαντικό ρόλο στο σώμα μας. Πιο συγκεκριμένα, το νάτριο βρέθηκε ότι ρυθμίζει τον όγκο του αίματός μας, συμβάλει με το κάλιο στη ρύθμιση της οξεοβασικής ισορροπίας, ρυθμίζει τις μυϊκές συσπάσεις και της καρδιάς, και οδηγεί στην κατακράτηση υγρών και στην αύξηση της πίεσης. Εξαιτίας της τελευταίας αυτής ιδιότητας του υπήρξε προβληματισμός για τη συμμετοχή του στη δίαιτα της εγκύου. Αυτό συνέβη γιατί μία από τις σοβαρές παθολογικές καταστάσεις που συνοδεύουν την κύηση είναι και η υπέρταση, που κατά την εγκυμοσύνη εξελίσσεται σε προεκλαμψία και εκλαμψία (τοξιναιμίες), θέτοντας σε κίνδυνο τις ζωές εμβρύου και μητέρας. Οι καταστάσεις αυτές ξεκινούν στο τρίτο τρίμηνο και χαρακτηριστικά τους είναι η υψηλή αρτηριακή πίεση, τα οιδήματα (ιδιαίτερα σε χέρια και πρόσωπο), και το λεύκωμα στα ούρα. Σήμερα είναι αποδεκτό πως η υπερβολική ή η ανεπαρκής πρόσληψη αλατιού, σε συνδυασμό με υψηλό βάρος, ανεπαρκείς πρωτεΐνες και σίδηρο οδηγούν σε τοξιναιμίες. Παρόλα αυτά όμως, ούτε ο περιορισμός του προλαμβάνει σίγουρα την εμφάνισή της, ούτε η υπερβολική του πρόσληψη οξύνει τα συμπτώματα, αν και .η πρόσληψη του νατρίου βελτιώνει τον όγκο του αίματος. Έτσι, μέχρι πρόσφατα οι ειδικού συνήθιζαν να δίνουν συστάσεις στις εγκύους για την κατανάλωση του αλατιού, τονίζοντας την ανάγκη για περιορισμό του στη δίαιτά τους. Το κύριο επιχείρημα ήταν η συμμετοχή του αλατιού (και ειδικότερα του νατρίου) στην κατακράτηση υγρών και η ανάγκη για αποφυγή σχηματισμού οιδήματος. Πιο πρόσφατα όμως παρατηρήθηκε ότι εξαιτίας της αύξησης του όγκου του αίματος κατά την εγκυμοσύνη, καθώς και της δημιουργίας νέων ιστών, απαιτείται μία μεγαλύτερη κατακράτηση νατρίου. Έτσι, οι συστάσεις είναι για περιπτώσεις ιδιοπαθούς υπέρτασης ο 63

περιορισμός του αλατιού, ενώ για περιπτώσεις προεκλαμψίας-εκλαμψίας η κανονική έως υψηλή πρόσληψή του. Ως γενική σύσταση μπορεί να είναι τα 5 γραμμάρια ανά ημέρα και να αποφεύγονται τα πολύ αλατισμένα τρόφιμα και τα "διαιτητικά αλάτια".Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε πως το νάτριο δε βρίσκεται μόνο στο αλάτι που προσθέτουμε στο φαγητό μας, αλλά και "κρυμμένο" σε τροφές, όπως αλλαντικά, κονσέρβες, τυροκομικά, σούπες, τυποποιημένα τρόφιμα, ξηρούς καρπούς και νερό. Έτσι ακόμα και να περιορίσουμε την προσθήκη του στο φαγητό μας, μπορούμε αν πάρουμε μεγάλες ποσότητες, αν δεν προσέξουμε.

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΘΛΗΤΩΝ

“H βέλτιστη διατροφή προάγει την αθλητική απόδοση και την αποκατάσταση από την έντονη προπόνηση” ,δηλώνουν στην κοινή επίσημη θέση τους ο Αμερικάνικος Σύλλογος Διαιτολόγων, οι Διαιτολόγοι του Καναδά και το Αμερικάνικο Κολέγιο Αθλητιατρικής. Η ανάγκη για σωστή διατροφή είναι απαραίτητη σε όλους. Πολύ περισσότερο σε ορισμένες oμάδες ατόμων με αυξημένες ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά. Μία από αυτές τις ομάδες είναι και οι αθλητές. Για την καλή απόδοση του αθλητή σημασία έχουν η προπόνηση, οι γενετικές προδιαγραφές και η διατροφή. Μεγάλη προσοχή πρέπει να δίνουμε: 1. Στην απότομη αυξομείωση του σωματικού βάρους. Απότομη μείωση βάρους σημαίνει μεγάλη απώλεια μυϊκού ιστού. Απότομη αύξηση βάρους σημαίνει αύξηση του λιπώδους ιστού. Ένας αθλητής δεν πρέπει να χάνει περισσότερο από 1 με 2 κιλά τον μήνα. Ιδίως όταν πρόκειται για αγωνιστική περίοδο. 2. Στην κατανάλωση καφέ. Έχει παρατηρηθεί ότι 8 στους 10 αθλητές έχουν αύξηση της απόδοσης με την πρόσληψη καφέ 1 ώρα πριν τον αγώνα. Ενώ 2 στους 10 δεν επηρεάζονται καθόλου ή έχουν μείωση της απόδοσης τους λόγω εκνευρισμού.

3. Στην κατανάλωση αλκοόλ. Αυξημένη πρόσληψη αλκοόλ μέχρι και ένα 24ωρο πριν τον αγώνα έχει σαν αποτέλεσμα την έντονη αφυδάτωση του οργανισμού. Ένας αφυδατωμένος οργανισμός δεν μπορεί να αποδώσει το μέγιστο των δυνατοτήτων του. Στη διατροφή των αθλητών πολύ μεγάλη σημασία έχει ποια περίοδο διανύουν. Συγκεκριμένα: Κατά τη διάρκεια προπονητικών περιόδων υψηλής έντασης είναι απαραίτητο να καταναλώνεται επαρκής ενέργεια για τη διατήρηση του σωματικού βάρους, τη θωράκιση της υγείας και τη μεγιστοποίηση των προσαρμογών της προπόνησης. Μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη μπορεί να επιφέρει απώλεια μυϊκής μάζας, δυσλειτουργία του εμμηνορυσιακού κύκλου στις γυναίκες, μείωση ή αδυναμία αύξησης της οστικής πυκνότητας και αυξημένο κίνδυνο κόπωσης, τραυματισμού και ασθένειας. Τόσο οι αθλητές δύναμης όσο και οι αθλητές αντοχής χρειάζονται τουλάχιστον 45-50 Kcal/kg σωματικού βάρους ημερησίως, ενώ σε περιόδους ιδιαίτερα σκληρής και εντατικής προπόνησης, οι ενεργειακές απαιτήσεις μπορεί να αγγίξουν ακόμα και να ξεπεράσουν τις 70 Kcal/kg σωματικού βάρους ημερησίως. Το βάρος και η σύσταση σώματος μπορούν να επηρεάσουν την αθλητική απόδοση, αλλά δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως το μοναδικό κριτήριο για τη συμμετοχή στα διάφορα αθλήματα. Τα βέλτιστα επίπεδα σωματικού λίπους ποικίλουν, ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, την κληρονομικότητα του αθλητή, καθώς και τη φύση του αθλήματος. Εάν είναι επιθυμητή η απώλεια βάρους-λίπους, θα πρέπει να ξεκινά έγκαιρα, να γίνεται αργά και προοδευτικά, πριν από την αγωνιστική περίοδο και να σχεδιάζεται από εκπαιδευμένο επαγγελματία διατροφής. Σε ό, τι αφορά τα θρεπτικά συστατικά, οι υδατάνθρακες είναι σημαντικοί για τη διατήρηση των επιπέδων γλυκόζης αίματος κατά τη διάρκεια της άσκησης και για την αποκατάσταση του μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου, που είναι αποθηκευμένα σε μικρές ποσότητες. Οι συστάσεις για τους αθλητές κυμαίνονται από 6 έως 10 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα, ανάλογα με τη συνολική ημερήσια ενεργειακή δαπάνη του αθλητή, τον τύπο του αθλήματος, το φύλο του αθλητή και τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Οι γεμάτες μυϊκές και ηπατικές αποθήκες γλυκογόνου εξασφαλίζουν αντοχή και καλύτερη δυνατή απόδοση, ιδιαίτερα σε αγωνίσματα υψηλής έντασης και παρατεταμένης διάρκειας. Οι απαιτήσεις σε πρωτεΐνες είναι ελαφρώς αυξημένες για έντονα ασκούμενους ανθρώπους. Οι ημερήσιες πρωτεϊνικές συστάσεις για αθλητές αντοχής είναι 1.2-1.4 g/kg σωματικού βάρους, ενώ για τους αθλητές αντίστασης και δύναμης φθάνουν μέχρι και 1.6-1.7 g/kg σωματικού βάρους. Αυτές οι συντεινόμενες πρωτεϊνικές προσλήψεις μπορούν γενικά να επιτευχθούν μέσω της δίαιτας και μόνο, χωρίς τη 65

χρήση συμπληρωμάτων πρωτεϊνών ή αμινοξέων, εφόσον η πρόσληψη ενέργειας είναι επαρκής για τη διατήρηση του σωματικού βάρους. Η μέση διατροφή ενός ανθρώπου παρέχει τουλάχιστον 1.5 g/kg σωματικού βάρους/ ημέρα. Αξιολόγηση των Ελλήνων αθλητών της Εθνικής ομάδας κολύμβησης και υδατοσφαίρισης, τόσο ανδρών όσο και γυναικών, έδειξαν ότι κανείς δεν παρουσιάζει μη ικανοποιητική πρόσληψη πρωτεϊνών. Η πρόσληψη λίπους δε θα πρέπει να περιορίζεται σε ποσοστό μικρότερο του 15% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης, καθώς δεν υπάρχει κάποιο όφελος ως προς την αθλητική απόδοση από την κατανάλωση δίαιτας με λιγότερο από 15% λίπους, σε σύγκριση με την αθλητική απόδοση μετά από κατανάλωση δίαιτας που περιέχει20%-25% λίπους. Το λίπος είναι σημαντικό για τη δίαιτα των αθλητών, καθώς περιέχει ενέργεια, λιποδιαλυτές βιταμίνες και απαραίτητα λιπαρά οξέα για τη διατήρηση της υγείας. Επιπρόσθετα, υψηλή πρόσληψη λίπους από τους αθλητές δε φαίνεται να έχει ευεργετική δράση στην απόδοση και στις περισσότερες των περιπτώσεων, δείχνει να μειώνει την αντοχή. Οι αθλητές που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης ελλείψεων μικροθρεπτικών συστατικών είναι εκείνοι οι οποίοι περιορίζουν την ενεργειακή τους πρόσληψη ή χρησιμοποιούν δραστικές πρακτικές απώλειας βάρους, αποκλείουν μία ή περισσότερες ομάδες τροφίμων από το διαιτολόγιό τους ή καταναλώνουν δίαιτες πλούσιες σε υδατάνθρακες με χαμηλή περιεκτικότητα σε μικροθρεπτικά συστατικά. Οι αθλητές θα πρέπει να καταβάλλουν προσπάθεια ώστε η διατροφή τους να παρέχει τουλάχιστον τις απαραίτητες ποσότητες όλων των θρεπτικών συστατικών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ποικιλία στη διατροφή και πρόσληψη τέτοιας ποσότητας που να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες. Σε ό,τι αφορά τα επίπεδα υδάτωσης του οργανισμού, η αφυδάτωση μειώνει την αθλητική απόδοση. Συνεπώς η επαρκής λήψη υγρών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από την άσκηση είναι απαραίτητη για την υγεία και τη βέλτιστη απόδοση. Οι αθλητές θα πρέπει να καταναλώνουν αρκετά υγρά, ώστε να εξισορροπούν τις απώλειες τους σε υγρά. Δυο ώρες πριν από την άσκηση θα πρέπει να καταναλώνονται 400-600 ml υγρών, ενώ κατά τη διάρκεια της άσκησης θα πρέπει να καταναλώνονται 150-350 ml υγρών κάθε 15-20 min, ανάλογα με την ανοχή. Μετά την άσκηση θα πρέπει να καταναλώνονται αρκετά υγρά, ώστε να αποκαθίστανται οι εκτεταμένες απώλειες μέσω της εφίδρωσης. Πιο συγκεκριμένα απαιτείται κατανάλωση 450-675 ml υγρών για κάθε 0.5 kg απώλειας σωματικού βάρους. Τα επαρκή επίπεδα υδάτωσης εξασφαλίζουν σταθερό όγκο αίματος, σωστή θερμορυθμιστική και 66

μεταβολική λειτουργία, καθώς και παρατεταμένη αντοχή. Το γεύμα πριν από την άσκηση, θα πρέπει να παρέχει επαρκείς ποσότητες υγρών για την εξασφάλιση φυσιολογικού επιπέδου υδάτωσης, να περιέχει χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος και φυτικές ίνες, ώστε να διευκολύνει τη γαστρική εκκένωση και να ελαχιστοποιεί τις γαστρεντερικές διαταραχές. Επίσης το γεύμα πριν από την προπόνηση ή τον αγώνα, θα πρέπει να είναι να είναι πλούσιο σε υδατάνθρακες, ώστε να μεγιστοποιεί τη διατήρηση της γλυκόζης του αίματος και να φορτίζει τις μυϊκές και ηπατικές αποθήκες γλυκογόνου, να περιέχει μέτρια ποσότητα πρωτεΐνης και να αποτελείται από τροφές οικείες και καλά ανεκτές από τον αθλητή. Κατά τη διάρκεια της άσκησης, οι πρωταρχικοί στόχοι θα πρέπει να είναι η αποκατάσταση των απωλειών σε υγρά και η παροχή 30-60 g υδατανθράκων την ώρα με στόχο τη διατήρηση των επιπέδων γλυκόζης του αίματος. Αυτές οι διατροφικές οδηγίες είναι εξαιρετικά σημαντικές για αγωνίσματα αντοχής που διαρκούν περισσότερο από μία ώρα, ιδιαίτερα όταν ο αθλητής ξεκινά την άσκηση με μη ικανοποιητικά επίπεδα υγρών και αποθέματα γλυκόζης και γλυκογόνου. Μετά την άσκηση, ο διαιτητικός στόχος είναι η παροχή επαρκούς ενέργειας και υδατανθράκων για την αποκατάσταση του μυϊκού γλυκογόνου και την εξασφάλιση ταχείας ανάνηψης. Εάν ένας αθλητής έχει εξαντλήσει τα αποθέματα γλυκογόνου κατά την άσκηση, η πρόσληψη υδατανθράκων της τάξεως του 1.5 g/kg σωματικού βάρους στα πρώτα 30 min και ξανά κάθε 2 ώρες, για τις επόμενες 4 έως 6 ώρες είναι αρκετή για την αποκατάσταση των αποθεμάτων γλυκογόνου. Η πρόσληψη πρωτεΐνης μετά την άσκηση, παρέχει τα αμινοξέα που χρειάζονται για την ανακατασκευή και ανάπλαση του μυϊκού ιστού. Επομένως, οι αθλητές θα πρέπει να καταναλώνουν μετά την προπόνηση ένα μικτό γεύμα που να παρέχει υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπος σε σύντομο χρονικό διάστημα, μετά το τέλος της άσκησης ή της προπόνησης. Επίσης η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών προσφέρει στους αθλητές απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία και αντιοξειδωτικά απαραίτητα για την αποκατάσταση μικροτραυματισμών που προκαλούνται κατά τη διάρκεια της έντονης άσκησης. Η διατροφή μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην επίτευξη της βέλτιστης δυνατής απόδοσης και την πρόληψη της κόπωσης κατά τη διάρκεια τόσο της προπόνησης όσο και του αγώνα. Σε συνδυασμό με το κατάλληλο προπονητικό πρόγραμμα και την απαραίτητη αγωνιστική τακτική, μπορεί να αποτελέσει το «κλειδί» που θα χαρίσει σε έναν αθλητή τη νίκη, στερώντας την παράλληλα από κάποιον άλλον, ο οποίος παρότι είναι εξίσου καλός αλλά υποτίμησε τη σημασία της σωστής διατροφής.

ΚΕΦ.5

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Στις μέρες μας, υπάρχουν πολλά προβλήματα που περνάνε απαρατήρητα και οφείλουμε να τα γνωρίζουμε. Ένα από αυτά είναι και οι διατροφικές διαταραχές που έχουν ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο αριθμό θανόντων ετησίως. Είναι κρίμα να βλέπουμε ανθρώπους, και ιδιαίτερα εφήβους, να πεθαίνουν σιγά σιγά σκελετωμένοι. Ο μόνος τρόπος αντίδρασης είναι να ενημερωθούμε σχετικά με τους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης αυτών των ασθενειών.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Ποιες είναι οι ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές; Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης τους;

Πότε λέμε ότι ένα άτομο εμφανίζει διατροφική διαταραχή;

Ποιοι είναι οι τρόποι αντιμετώπισης των διατροφικών διαταραχών;

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές στο σήμερα Ζούμε σε μια εποχή όπου η εικόνα μας και πώς μας βλέπουν οι φίλοι μας και οι συνάδελφοί μας φαίνεται να είναι κυρίαρχο στην καθημερινή ζωή μας. Παράλληλα με αυτό υπάρχει μια επίμονη εμμονή με το φαγητό και τη δίαιτα. Βομβαρδιζόμαστε με χιλιάδες εικόνες και συμβουλές στο πώς να αποκτήσουμε μια ‘τέλεια γραμμή’. Συνεπώς, οι διατροφικές διαταραχές απλώνονται σε τέτοια έκταση όπου θα ήταν αδιανόητο να συνέβαινε κάτι τέτοιο πριν 20 χρόνια. Έτσι, έχουν δημιουργηθεί αρκετοί μύθοι και παρανοήσεις. Πολλοί άνθρωποι έχουν μια λανθασμένη εντύπωση σχετικά με το πώς κάποιος με ψυχογενή διατροφική διαταραχή φαίνεται και συμπεριφέρεται. Οι περιπτώσεις ψυχογενών διατροφικών διαταραχών αυξάνονται καθημερινά με όλο και περισσότερους ανθρώπους να αναζητούν εξειδικευμένη βοήθεια και υποστήριξη. Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε ενήμεροι για την ύπαρξή τους, την σπουδαιότητά τους και τους κινδύνους που φέρνουν μαζί τους. Πανεπιστημιακές έρευνες έχουν αποδείξει ότι αναγνωρίζοντας την ύπαρξη μιας τέτοιας διαταραχής σε ένα αρχικό στάδιο, όπου ακολουθείται από κατάλληλη ψυχολογική θεραπεία, έχει πολύ θετικά αποτελέσματα σε θέματα ανάρρωσης του ατόμου από την διαταραχή. Αυξάνοντας την γνώση μας και κατανοώντας τα ψυχογενή διατροφικά νοσήματα, μειώνονται οι πιθανότητες εμφάνισης αυτών των πολύ επικίνδυνων για την υγεία νοσημάτων. Τι είναι οι ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές; Οι ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές αναπτύσσονται ως εξωτερικά σημάδια συναισθηματικών και ψυχολογικών προβλημάτων. Γίνονται ο τρόπος όπου τα άτομα αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην ζωή τους αλλά και το γενικότερο στυλ ζωής τους. Η υπερφαγία ή μη λήψη φαγητού χρησιμοποιείται για να καταστείλει συναισθήματα και σκέψεις που πονούν. Χωρίς κατάλληλη βοήθεια και θεραπεία, οι διατροφικές διαταραχές πιθανόν να επιμείνουν σε όλη την διάρκεια της ζωής του ατόμου. Οι ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές είναι πολύπλοκες διαταραχές όπου οι διαταραγμένες διατροφικές συνήθειες μαζί με τις ψυχολογικές δυσκολίες χρειάζεται να θεραπευτούν. Αναπτύσσοντας μια ισορροπημένη σχέση με το φαγητό και παράλληλα έχοντας το άτομο μια 69

ισορροπημένη δίαιτα βοηθώντας το να έρθει σε επαφή με τα καταπιεσμένα συναισθηματικά θέματα –πηγή των διατροφικών προβλημάτων- μπορεί να βοηθηθεί να αντεπεξέλθει και να διαχειριστεί τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει με έναν τρόπο που να μην είναι βλαβερός προς τον εαυτό του. Πότε κάποιος εμφανίζει διατροφική διαταραχή; Οποιοσδήποτε μπορεί να αναπτύξει μια ψυχογενή διατροφική διαταραχή , άσχετα από την ηλικία, το φύλο ή το εκπαιδευτικό του επίπεδο. Ωστόσο, νεαρές γυναίκες είναι περισσότερο ευπαθείς, ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιών 15-25 ετών. Πανεπιστημιακές έρευνες φανερώνουν πως τα γονίδια ενός ατόμου ίσως προδιαθέτουν το άτομο να αναπτύξει μια τέτοια διαταραχή καθώς όταν ερεθιστούν από περιβαλλοντικούς παράγοντες -επίδραση από την στάση άλλων μελών της οικογενείας του προς το φαγητό- ευνοείται η ανάπτυξή τους. Επίσης σε καταστάσεις όπου υπάρχουν υψηλές ακαδημαϊκές προσδοκίες ή κοινωνικές πιέσεις, το άτομο μπορεί να εστιάσει σε θέματα γύρω από το φαγητό ως ένα τρόπο να διαχειριστεί τις αγχώδεις καταστάσεις. Τραυματικά γεγονότα μπορεί να προκαλέσουν νευρική βουλιμία ή ανορεξία όπως- διαδικασία πένθους, κακομεταχείριση ή κακοποίηση, δυσκολίες μέσα στην οικογένεια (διαζύγιο) ή ανησυχίες γύρω από τον σεξουαλικό προσανατολισμό του ατόμου. Υποφέρω από κάποιο ψυχογενές πρόβλημα διατροφής; Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό πως τα ψυχογενή διατροφικά προβλήματα δεν είναι μια ασθένεια όπως για παράδειγμα η γρίπη. Δεν είναι δηλαδή μια ασθένεια που ή την έχεις ή όχι. Οι περισσότερες γυναίκες αλλά και άντρες ενδιαφέρονται/ ανησυχούν για το τι τρώνε και το πώς φαίνονται, αλλά κάποιοι επιλέγουν ασυνήθιστους χειρισμούς προκειμένου να ελέγξουν το βάρος τους. Υπάρχουν τρεις βασικοί άξονες πάνω στους οποίους στηρίζεται η εκτίμηση για το εάν κάποιος υποφέρει από κάποιο ψυχογενές πρόβλημα διατροφής.

Σκέ φτομαι … Το πρώτο είναι το τι σκέφτεσαι

Αισθάνομαι …

Το δεύτερο είναι το πώς

Συμπεριφέ ρομαι … Ο τρίτος άξονας είναι το πώς οι

γύρω από το φαγητό. Είναι οι σκέψεις αυτές αρνητικές; Μήπως σε είδαν οι άλλοι τι έφαγες; Ξεπέρασες τις θερμίδες που στόχευες; Δεν μπορείς να σταματήσεις να σκέφτεσαι τι έφαγες ή τι θα φας, ή τι θα έπρεπε να φας; Πάλι δεν έδειξες τη θέληση που έπρεπε;

αισθάνεσαι για το φαγητό. Νιώθεις ένοχές, άγχος, φόβο; Νιώθεις βαριά ακόμη κι αν οι φίλοι σου λένε πως είσαι εντάξει; Νιώθεις εκτός ελέγχου, αβοήθητη; Πόσο έντονα είναι αυτά τα συναισθήματα;

σκέψεις σου και τα συναισθήματά σου οδηγούν τη συμπεριφορά σου γύρω από το φαγητό και το βάρος σου. Μήπως τρως κρυφά; Αποφεύγεις να φοράς συγκεκριμένα ρούχα επειδή αισθάνεσαι κάπως για το σώμα σου; Ζυγίζεσαι συχνά; Είσαι συνεχώς μέσα ή έξω από δίαιτα;

ΠΡΟΣΟΧΗ: Τα παραπάνω είναι απλά μια γενική παρουσίαση των τριών αξόνων αξιολόγησης κάποιου ψυχογενούς προβλήματος διατροφής. Η ακριβής εκτίμηση είναι έργο εξειδικευμένων επιστημόνων όπου πάρα πολλοί άλλοι παράγοντες συνεκτιμώνται.

Διατροφικό Άγχος – Φόβος – Απώλεια βάρους Μερικά άτομα νομίζουν ότι ο ειδικός θα τους υπνωτίσει και θα τους πει να μην τρώνε. Πράγματι, είναι μια κατανοητή, αποδεκτή απαίτηση όταν σκεφτούμε ότι ζούμε σε μια κοινωνία όπου υπάρχει ένα ‘μαγικό χάπι’ που προσφέρεται τόσο γρήγορα, τόσο ελεύθερα. Χάπι για την κατάθλιψη, χάπι για τα νεύρα, χάπι για συμπλήρωση βιταμινών, χάπι για μείωση όρεξης. Καθημερινά διαβάζουμε διαφημίσεις: ‘Νέο θαυματουργό χάπι το οποίο εμποδίζει την απορρόφηση του λίπους’ ή ‘Επαναστατική μέθοδος καταμέτρησης θερμίδων’. Πόσες φορές δεν έχουμε δει ή διαβάσει ότι: ‘αυτή η νέα μέθοδος αδυνατίσματος πράγματι είναι αποτελεσματική’. Και μπαίνουμε σε μια εκ νέου προσπάθεια από όπου βγαίνουμε λιγότερο δυνατοί, λιγότερο προσανατολισμένοι, με λιγότερη πίστη σε αυτά που θέλουμε να καταφέρουμε. Όλα αυτά τα προϊόντα έχουν τρία πράγματα κοινά: 1. Προσφέρονται να κάνουν όλη τη δουλειά για σένα 2. Δεν είναι επιλεκτικά (υποθέτουν ότι ο καθένας έχει τις ίδιες ανάγκες) 3. Τα αποτελέσματά τους είναι στην καλύτερη περίπτωση παροδικά (όταν σταματάς να παίρνεις το ‘μαγικό χάπι’ το αρχικό πρόβλημα φανερώνεται και πάλι συχνότατα με περισσότερη επιμονή δημιουργώντας μεγαλύτερη δυσκολία).

Η έρευνα δείχνει πως το 97% αυτών που κάνουν δίαιτες ξανακερδίζουν το βάρος που προσπάθησαν τόσο σκληρά να χάσουν

Κατανοώντας τις αιτίες των διατροφικών προβλημάτων: πτωχές διατροφικές συνήθειες και τρόπος ζωής, ψυχολογικές ανάγκες όπου οδηγούν στο φαγητό δημιουργία μιας υγιούς σχέσης με το φαγητό, μακριά από ενοχικά συναισθήματα, φόβους και αλλεπάλληλους κύκλους δίαιτας, αυξάνοντας την αυτoπεποίθηση και μαθαίνοντας πως η επιτυχία είναι κάτι χειροπιαστό, κάτι που εξαρτάται και ελέγχεται μόνο από τον καθένα ξεχωριστά. 5.1. Υπερφαγία – Παχυσαρκία Η υπερφαγία έχει πρόσφατα ταξινομηθεί ως μια ξεχωριστή κατηγορία διατροφικής διαταραχής. Τα άτομα τα οποία καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες φαγητού σε μικρό χρονικό διάστημα και δεν καταφεύγουν σε αυτοπροκαλούμενους εμετούς παλεύουν με το παραπάνω βάρος, με αισθήματα ντροπής για αυτό. Παρομοίως και με τα συναισθήματα τους και με την συμπεριφορά τους. Η σημαντική διαχωριστική γραμμή που διαφοροποιεί την υπερφαγία από τη νευρική βουλιμία είναι ότι το άτομο που έχει επεισόδια υπερφαγίας τρώει ανεξέλεγκτα ή νιώθει ότι τρώει κατά αυτό τον τρόπο αλλά μετά δεν αυτοπροκαλεί εμετό. Πιστεύεται πως πολλοί περισσότεροι άνθρωποι πάσχουν από υπερφαγία παρά από τις άλλες διατροφικές διαταραχές. Πανεπιστημιακές έρευνες και εκτιμήσεις δείχνουν πως περίπου 10% των ατόμων με υπερφαγική διαταραχή είναι παχύσαρκοι. Πώς αναγνωρίζεται η υπερφαγία;  Τρώγοντας πάρα πολύ γρήγορα από ότι συνήθως - η τροφή αμάσητη  Τρώγοντας έως ότου αισθανθούμε δυσάρεστα  Τρώγοντας μεγάλες ποσότητες φαγητού ενώ δεν υπάρχει φυσική πείνα  Τρώγοντας μόνο λόγω της αμηχανίας που βιώνουμε λόγω καταστάσεων  Συναισθήματα ντροπής, θλίψης, ενοχής μετά το επεισόδιο  Νιώθοντας αδυναμία ή φόβο να ξεφορτωθούμε το φαγητό που καταναλώσαμε  Μείωση κοινωνικότητας - απομόνωση Πράγματι, καθημερινά γίνονται επιλογές γύρω από το φαγητό. Με κάποιο τρόπο αυτές οι επιλογές γίνονται πρόβλημα για κάποια άτομα. Τρώγοντας πράγματα για τα οποία αργότερα μετανιώνει. Δίνοντας υποσχέσεις να μην φάει συγκεκριμένες τροφές αλλά βρίσκει δύσκολο να τις ακολουθήσει. Ακολουθώντας μια δίαιτα για λίγο, αλλά αργά ή

γρήγορα βρίσκει τον εαυτό της / του να υπερκαταναλώνει τροφές πολυθερμιδικές (πλούσιες σε λιπαρά και υδατάνθρακες). Μια επίμονη ερώτηση που ψάχνει απάντηση και παραμένει στο μυαλό του/της αναπάντητη «Γιατί το κάνω αυτό;», «Γιατί δεν έχω έλεγχο;» Ένας από τους κυριότερους λόγους που ένα άτομο μπαίνει σε δίαιτα, είναι για να αισθανθεί καλύτερα για τον εαυτό του να εκτιμηθεί και να νιώσει λίγο περισσότερο εμπιστοσύνη, να γίνει λίγο περισσότερο αποδεκτό από αυτό που έχει ήδη βιώσει. Χάνοντας βάρος συνήθως φέρνει περισσότερο αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Αυτή η ενίσχυση είναι πολύ δυναμική, αλλά εσωτερικά τίποτα δεν έχει αλλάξει και, συνήθως, το άτομο το γνωρίζει. Τότε, που πάμε από εδώ και πέρα; Στο πραγματικό κίνητρο που σε σπρώχνει να επιδιώξεις να χάσεις βάρος. Το κίνητρό σου μπορεί να κάνει τη διαφορά μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας σε αυτό που επιδιώκεις. Προσπαθώντας να αισθανθεί το άτομο καλύτερα γύρω από τον εαυτό του πολλοί κάνουνε ένα θεμελιώδες λάθος: προσπαθούν να καλυτερέψουν την γνώμη που έχουν για τον εαυτό τους με το να κερδίσουν την αποδοχή των άλλων. Και ας σκεφτούμε τι εννοούμε κάθε φορά που υπάρχει η επιθυμία να δούμε έναν εαυτό καλύτερο…, φυσικά ένα μεγάλο ποσοστό εννοεί λεπτότερο. Πανεπιστημιακές έρευνες έχουν δείξει μια δυνατή συσχέτιση μεταξύ της επιθυμίας για χάσιμο βάρους και της προσδοκίας για μεγαλύτερη αποδοχή από τους άλλους γύρω μας. Τότε λοιπόν σκέψου τι θα απαντούσες στις παρακάτω ερωτήσεις:  Από συνήθεια δεν συγκρίνεις το μέγεθος του σώματος σου με των άλλων;  Αισθάνεσαι άσχημα για τον εαυτό σου εάν είσαι το βαρύτερο άτομο μέσα σε μια ομάδα ατόμων;  Σχηματίζεις γνώμη για άτομα που γνωρίζεις βασιζόμενος /η στο πόσο παχύ ή αδύνατο είναι το άτομο;  Όταν έχεις πάρει βάρος δεν είναι ότι σκέφτεσαι πως οι φίλοι και οι γνωστοί θα το καταλάβουν και θέλεις να κάνεις κάτι γρήγορα;  Όταν έχεις χάσει βάρος, δεν θέλεις όλοι αυτοί που σε γνωρίζουν να το δουν και να το επισημάνουν ή εσύ να το σχολιάσεις αν κανείς δεν σχολιάσει τίποτα σχετικό;

 Έχεις σκεφτεί ποτέ «Εάν ήμουν αρκετά αδύνατη/ος θα είχα αυτόπεποίθηση και θα ήμουν ένα ευτυχισμένο άτομο – Θα μου άρεσα περισσότερο»; Ζώντας σκεφτόμενη/ος κάποια από τα παραπάνω, γίνεται πράγματι δύσκολο να επιτύχεις τον στόχο σου καθώς το κίνητρο δεν καλύπτει πολλές από τις δικές σου ανάγκες – παρά μόνο να κερδίσεις την αποδοχή των άλλων. Οι δυσκολίες και τα πισωγυρίσματα που σε έχουν οδηγήσει σε ένα φαύλο κύκλο αρνητικών συναισθημάτων και αποτυχημένων προσπαθειών κάνουν ορατές τις συνέπειες του να καλύπτεις ανεπαρκώς τις ανάγκες σου σε μόνιμη βάση. Έχοντας ως κίνητρο την αποδοχή των άλλων χάνεται μια πολύ σημαντική ευκαιρία. Η ευκαιρία να κάνεις αλλαγές στην διατροφή σου, όχι για να εντυπωσιάσεις τους άλλους αλλά για να βελτιώσεις τη σχέση σου με το φαγητό και συνεπώς την ποιότητα της ζωής σου, ζώντας ενεργητικά. Μερικά από τα οφέλη που θα βιώσεις αποκτώντας τον έλεγχο σε ανεξέλεγκτα επεισόδια υπερφαγίας, συνδυάζοντας το με επιτυχή απώλεια βάρους μας οδηγεί κάπου που φαίνεται το άτομο:  Να έχει έλεγχο επάνω στην ζωή του, αντί να είναι ελεγχόμενο από μια εθιστική συμπεριφορά φαγητού  Να νιώθει μεγαλύτερη ικανοποίηση και ευχαρίστηση, η εμπειρία του φαγητού είναι ελεύθερη από ενοχές, φόβο, και άγχος  Να είναι πιο ενεργητικό, αισθανόμενο περισσότερο ζωντανό.  Περισσότερο συναισθηματικά ισορροπημένο και αισθανόμενο περισσότερο θετικά  Να έχει κοινωνική ζωή ελεύθερη από πιέσεις και περιορισμούς σε σχέση με το φαγητό  Ελεύθερο από τα φουσκώματα, πρηξίματα και τα δυσάρεστα συναισθήματα μετά από ένα πολύ μεγάλο γεύμα  Ελεύθερο από δίαιτες  Βελτιωμένη σκέψη, καλύτερη συγκέντρωση και βελτιωμένη διατήρηση προσοχής  Καλύτερη προσαρμοστικότητα στις εποχιακές θερμοκρασιακές αλλαγές 5.2.

Νευρική Βουλιμία

Η Ψυχογενής Βουλιμία ταξινομήθηκε ως ξεχωριστή διαγνωστική κατηγορία το 1980, δηλαδή μετρά μόλις 30 χρόνια αναγνώρισης. Η 74

βουλιμική διαταραχή έχει να κάνει με συναισθηματικές ανάγκες όπου φανερώνεται ότι δεν μπορούν να ικανοποιηθούν μόνο από το φαγητό. Μετά από ένα βουλιμικό επεισόδιο το άτομο αμέσως θα προσπαθήσει να ξεφορτωθεί τις τροφές που κατανάλωσε προκαλώντας εμετό ή χρησιμοποιώντας καθαρτικά/διουρητικά ή και τα δύο ή κάνοντας πολλές ώρες γυμναστική. Αυτή η τακτική είναι μέσα στα πλαίσια του να εμποδίσει την αύξηση του βάρους του. Η βουλιμία είναι περισσότερο δύσκολο να ανιχνευτεί ότι συμβαίνει σε πολύ κοντινό μας πρόσωπο καθώς συχνά το άτομο δεν χάνει βάρος απότομα που να προκαλέσει υποψίες. Πράγματι, ακόμα και οι άνθρωποι που ζουν μαζί του είτε στην οικογένεια είτε στο εργασιακό του περιβάλλον δεν αναγνωρίζουν τη διαταραχή και έτσι μπορεί να επιμείνει για πολλά χρόνια κρυφή. Η επίμονη και χρόνια έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον εαυτό του συχνά κρύβεται. Ένα άτομο είναι πιθανόν να αναπτύξει βουλιμική διαταραχή στο τέλος της εφηβείας με αρχές της εισόδου του στα 20 χρόνια. Αυτό μερικές φορές συμβαίνει καθώς πιστεύει πως η βουλιμία θα το βοηθήσει να κάνει δίαιτα επιτυχώς καθώς άλλες προσπάθειες έχουν αποτύχει. Πώς αναγνωρίζεται η νευρική βουλιμία; Η Νευρική Βουλιμία μας δίνει στοιχεία για την παρουσία της σε 3 τομείς: στην συμπεριφορά, στο σώμα και στην ψυχολογία του ατόμου. Η συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από:    

Υπερφαγία και εμετό και περιόδους υποσιτισμού Υπερβολική χρήση καθαρτικών, διουρητικών/υπερβολική άσκηση Μυστικότητα και δισταγμός να βρεθεί σε κοινωνικές συναθροίσεις Πηγαίνοντας στην τουαλέτα μετά από γεύμα για να προκαλέσει εμετό και να ξεφορτωθεί την τροφή που μόλις είχε καταναλώσει

Στο σώμα παρατηρούνται:     

Συχνές αλλαγές βάρους Πονόλαιμος και τερηδόνα Κακή κατάσταση του δέρματος Ακανόνιστη περίοδος στις γυναίκες Λήθαργος και κούραση

Στην ψυχολογία  Εμμονή με το φαγητό  Μη ελεγχόμενα επεισόδια υπερφαγίας  Διαταραγμένη αντίληψη όσον αφορά το σωματικό βάρος και σχήμα του ατόμου  Συναισθηματική συμπεριφορά και κυκλοθυμία  Ανησυχία και κατάθλιψη, χαμηλή αυτό-εκτίμηση, ενοχές και ντροπή  Απομόνωση, αισθανόμενο το άτομο απομονωμένο, αβοήθητο Τί είναι ένα επεισόδιο βουλιμικής υπερφαγίας; Το άτομο πιθανόν να ξεκινήσει ένα επεισόδιο υπερφαγίας στην προσπάθειά του να αντεπεξέλθει με συναισθηματικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ή να ανακουφιστεί από την ένταση που βιώνει εκείνη την στιγμή, αλλά εύκολα όλο αυτό μπορεί να εξελιχθεί σε μια κατάσταση εκτός ελέγχου. Γενικότερα, τα φαγητά που καταναλώνονται σε ένα επεισόδιο είναι υπερβολικά πλούσια σε θερμίδες, γεμάτο από υδατάνθρακες και λιπαρά, αλλά μερικές φορές μπορεί ακόμα και να καταναλωθούν καταψυγμένες τροφές. Καθώς το άτομο αρχίζει να νιώθει υπερπλήρες, αισθήματα ενοχών και ντροπής κατακλύζουν το άτομο. Απεγνωσμένα προχωρούν στο να αυτοπροκαλέσουν εμετό ή παίρνουν καθαρτικά για να εξαγνίσουν τον εαυτό τους από ο,τιδήποτε έχουν καταναλώσει. Σε αυτό το σημείο, μερικά άτομα περιγράφουν αισθήματα συναισθηματικής ανακούφισης και ελαφρά ζαλισμένοι. Αυτός ο κύκλος μπορεί να κρατήσει την εσωτερική θλίψη και πόνο χαμηλά - αλλά μόνο για λίγο. Η συχνότητα αυτών των κύκλων βουλιμίας ποικίλει από άτομο σε άτομο. Μερικοί θα υποφέρουν από ένα επεισόδιο κάθε μερικούς μήνες ενώ άλλοι που είναι σοβαρά ασθενείς ίσως έχουν επεισόδια υπερφαγίας και αυτοπροκαλούμενου εμετού αρκετές φορές μέσα στην ημέρα. Μερικά άτομα πιθανόν να κάνουν εμετό αυτόματα αφού έχουν φάει οποιαδήποτε τροφή. Άλλοι πιθανόν να τρώνε υγιώς κοινωνικά, αλλά όταν βρεθούν μόνοι να εκδηλώνεται η βουλιμική διαταραχή τους. Αρκετά άτομα δε θεωρούν την διαταραχή τους ως πρόβλημα, ενώ άλλα την περιφρονούν και φοβούνται τον ανεξέλεγκτο, φαύλο κύκλο. Μακροπρόθεσμες συνέπειες της Βουλιμίας Τα επικίνδυνα χαμηλά επίπεδα απαραίτητων συστατικών του σώματος μπορεί σημαντικά ή μοιραία να επηρεάσουν την λειτουργία 76

σημαντικών εσωτερικών οργάνων. Άλλοι κίνδυνοι της βουλιμίας περιλαμβάνουν σοβαρά προβλήματα στο στομάχι, πνιγμό και καταστροφή της αδαμαντίνης των δοντιών. Χαοτικό τρόπος φαγητού και δραματική απώλεια υγρών μπορεί να προκαλέσουν σωματικά προβλήματα τα οποία συνήθως διορθώνονται άμεσα όταν το σώμα αρχίσει να τροφοδοτείται με τα απαραίτητα διατροφικά στοιχεία ακόμα και σε μέτριο βαθμό.

5.3. Νευρική Ανορεξία 5.3.1. Εισαγωγή Ιστορικότητα Περίπου 300 χρόνια πριν ξεκίνησε η εμφάνιση μιας καινούργιας για την εποχή ασθένειας. Πρώτη φορά αναφέρθηκε και περιγράφηκε ως μία ασθένεια που κανείς δεν τη γνώριζε. Tο 1689 περίπου επιστήμονες, κυρίως γιατροί και ψυχολόγοι ονόμασαν την ασθένεια αυτή «νευρική φθίση». Ο Morton την όρισε με ιατρική ακρίβεια ως αυτό-λιμοκτονία. Το 1873 ένας Γάλλος επιστήμονας μετονόμασε τη “νευρική φθίση” σε “υστερική ανορεξία”. Την ίδια χρονιά ο William Gull στη Μεγάλη Βρετανία, μετονόμασε ξανά την περιβόητη ασθένεια με το όνομα “νευρική ανορεξία” ή “anorexia nervosa”, όρος που χρησιμοποιείται έως και σήμερα. 5.3.2. Ορισμός Η νευρική ανορεξία προέρχεται από νευρικής φύσεως προβλήματα. Η ασθένεια ξεκινάει συνήθως με μια δίαιτα η οποία σιγά-σιγά ξεφεύγει από τον έλεγχο. Ο ασθενής ενδιαφέρεται μόνο για την αποφυγή του βάρους και τη μείωσή του. ΄Ετσι όσο πιο πολύ βάρος χάνει, τόσο πιο πολύ βυθίζεται στην ασθένεια, επιδιώκοντας με αυξητική τάση την αποφυγή και μείωση του σωματικού του βάρους. Η νευρική ανορεξία (anorexia nervosa) είναι λοιπόν μια ψυχογενής διατροφική διαταραχή, ένα σύνδρομο αυτοεπιβαλλόμενης ασιτίας. Η χρήση της λέξης «ανορεξία» στον ορισμό της ασθένειας είναι αποπροσανατολιστική, αφού το σύνδρομο δεν αφορά σε διαταραχή της όρεξης. Η όρεξη για φαγητό δεν αποδυναμώνεται παρά αργότερα, στην εξέλιξη της νόσου. Ιδιαίτερα μετά το 1960 η προβολή αποστεωμένων κοριτσιών από τα ΜΜΕ ως πρότυπα έχει συμβάλλει καθοριστικά στην «εξάπλωση»της νευρικής ανορεξίας, η οποία να σημειωθεί ότι έχει υψηλά ποσοστά θνησιμότητας που αγγίζει το 20%.Ωστόσο υπάρχει δυνατότητα επιτυχούς αντιμετώπισης. 5.3.3. Αίτια Σύμφωνα με έρευνες, η νευρική ανορεξία, προκύπτει από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση νευρολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Παράλληλα έρευνες ανέδειξαν και την γενετική προδιάθεση ως ένα ακόμα παράγοντα εμφάνισης της ασθένειας. Οι διαταραχές της προσωπικότητας αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που ενισχύουν την εμφάνιση της νόσου. 77

Η άρνηση τροφής αναδεικνύει την ψυχολογική ανάγκη του ασθενή για υπεράσπιση της αυτονομίας του. Ωστόσο τελικά θα βρεθεί ακόμα πιο εξαρτημένος από το περιβάλλον από το οποίο ήθελε ν΄ απελευθερωθεί Ταυτόχρονα, η άρνηση τροφής αναδεικνύει την επιθυμία του ασθενή για άσκηση ελέγχου στους άλλους. Η επιθυμία αυτή μετατίθεται στο αντικείμενο «τροφή». ΄Ετσι, ο ασθενής νομίζει ότι ελέγχει το αντικείμενο αυτό, αλλά τελικά υποκύπτει στην επιρροή του.

Αντίστοιχα προβλήματα του συναισθηματικού κόσμου αλλά και οικογενειακές πιέσεις αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης της νόσου. Το ασταθές οικογενειακό περιβάλλον, τα τραυματικά γεγονότα (π.χ. απώλεια αγαπημένου προσώπου), η απόρριψη είτε στον ερωτικό είτε σε άλλο τομέα, ακόμα και ανησυχίες γύρω από το σεξουαλικό προσανατολισμό του ατόμου μπορούν να προκαλέσουν νευρική ανορεξία. Επίσης πιεστικές καταστάσεις μπορεί να οδηγήσουν τον ασθενή να εστιάσει στο φαγητό, έτσι ώστε να διαχειριστεί το άγχος του. Μία απογοήτευση, η οποία πολλές φορές προέρχεται από μια προσωπική σχέση, είτε μια αίσθηση ανασφάλειας, που ίσως να πηγάζει κι από την έλλειψη μητρικής στοργής ή κάποιες συγκεκριμένες φοβίες, ακόμα και από οικονομική αστάθεια μπορούν να συμβάλλουν στην εμφάνιση της νευρικής ανορεξίας .Τέλος η χαμηλή αυτοεκτίμηση του ατόμου για τον εαυτό του, εξαιτίας του οικογενειακού ή του φιλικού περιβάλλοντός του συμβάλλουν στην εμφάνιση της νόσου. Ερευνητές θεωρούν πιθανόν ότι οι ασθενείς με νευρική ανορεξία, έχουν δυσκολίες να αναγνωρίζουν τις γεύσεις ή να βιώνουν την ευχαρίστηση που σχετίζεται με το φαγητό. Τα συμπεράσματα των 78

ερευνητών του πανεπιστημίου του Pitttsburgh των Ηνωμένων Πολιτιών ήταν ότι η νευρική ανορεξία σχετίζεται με διαταραχές στο μεταβολισμό της σεροτονίνης. ΄Ετσι τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης, οδηγούν σε αυξημένο άγχος που με τη σειρά του μπορεί να είναι αιτία έναρξης της νευρικής ανορεξίας. Επίσης η μειωμένη σερετίνη επηρεάζει την ψυχική διάθεση και σχετίζεται με την κατάθλιψη και τις αγχώδεις καταστάσεις. H Μαρία Τσιάκα, Διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών το 2008 δήλωσε ότι η νευρική ανορεξία παρουσιάζεται από τα μέσα ενημέρωσης ως η νέα λαίλαπα που μαστίζει τις νεαρές γυναίκες. Τα προβαλλόμενα σύγχρονα πρότυπα ομορφιάς συνιστούν κίνητρο μιμητισμού από τις νέες κυρίως γυναίκες. Οι Ελληνίδες ανησυχούν για το βάρος τους, το σώμα τους, προσέχουν τι τρώνε, πως το τρώνε και πότε το τρώνε. Αναζητούν να είναι τέλειες μέσα σε ένα τέλειο σώμα, με ένα τέλειο μυαλό, με υψηλές επιδόσεις στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στην επαγγελματική ζωή. Οι ασθένειες χαρακτηρίζονται ως τα τέλεια παιδιά που δεν δημιούργησαν ποτέ πρόβλημα, πάντα συνεπείς, τακτικές, προσεκτικές και ποτέ αντιδραστικές και αυθάδεις προς τους γονείς τους. Τώρα όμως απειλούνται από τις τραγικές και καταστροφικές συνέπειες της νευρικής ανορεξίας. Νομίζουν ότι είναι υπέρβαρες, ότι δεν είναι αρκετά τέλειες και εμφανίζουν τα συμπτώματα της νευρικής ανορεξίας για να αντισταθούν και οι ίδιες στη τελειομανία τους. Μια αθώα δίαιτα, μπορεί στην πορεία να οδηγήσει στην ανεξέλεγκτη μείωση του σωματικού βάρους. Η νευρική ανορεξία και η συναισθηματική ρύθμιση διενεργούνται στην ίδια περιοχή του εγκεφάλου. ΄Ετσι οι ερευνητές κατέληξαν ότι το φαγητό μπορεί να τους προκαλεί αποστροφή αντί ικανοποίηση. Η επιστημονική αυτή υπόθεση, θα μπορούσε να ρίξει φως στο γιατί οι ανορεξικοί αποφεύγουν φαγητά που κανονικά προκαλούν ευχαρίστηση, δεν ανταποκρίνονται κανονικά στην πείνα και είναι ικανοί να χάνουν τόσο πολύ σωματικό βάρος. 5.3.4.

Ομάδες κινδύνου

«Η νευρική ανορεξία έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας στην εποχή μας» σύμφωνα με την Εθνική Εταιρεία για τις Διατροφικές Διαταραχές των ΗΠΑ (NEDA). Το κόστος θεραπείας της δε είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από το κόστος θεραπείας της σχιζοφρένειας. Η πάθηση αρχίζει συνήθως κατά την εφηβική ηλικία αλλά μπορεί να εμφανιστεί καθ΄όλη τη διάρκεια της ζωής. Στατιστικές μελέτες έδειξαν ότι τα κορίτσια εφηβικής ηλικίας αλλά και οι νεαρές γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο από τη νευρική ανορεξία. Είναι εννέα φορές συχνότερη στις γυναίκες από ότι στους άνδρες. Δηλαδή, στους 11 ασθενείς τα 10 είναι κορίτσια και το 1 αγόρι. 79

Εννέα (90-95%) στα δέκα θύματα της ανορεξίας είναι γένους θηλυκού, σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία. Σύμφωνα με έρευνες του L.K.George Hsu καθηγητή διεθνούς φήμης στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Tufts, η νευρική ανορεξία είναι μία από τις συχνότερες ψυχιατρικές διαγνώσεις στις νέες γυναίκες. Μία στις τέσσερις από τις πάσχουσες θα οδηγηθούν στο θάνατο. Ωστόσο οι πιθανότητες θανάτου αυξάνονται ανάλογα με το χρόνο διάρκειας της διαταραχής αναφέρει η καθηγήτρια Ψυχιατρικής και διευθύντρια της Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπευτικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Υγείας και Επιστημών του ΄Ορεγκον Kathryn Zerbe. O Sulivan διαπίστωσε μετά από μελέτες ότι ο κίνδυνος κατάληξης είναι 12 φορές μεγαλύτερος σε σχέση με όλες τις άλλες αιτίες θανάτου σε γυναίκες ηλικίας 15-24 ετών που υποφέρουν από νευρική ανορεξία. Η νευρική ανορεξία έχει τον υψηλότερο δείκτη πρόωρων θανάτων από κάθε άλλη ψυχική ασθένεια, σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή. «Η αύξηση της συχνότητας της ανορεξίας κατά την περίοδο 1935-1990 είναι τρομακτική, ειδικά στις ηλικίες 15-19 ετών σύμφωνα με τους Hoek και Van Hoeken. Και μόνο το ένα τρίτο των ατόμων με ανορεξία έχουν ψυχιατρική φροντίδα. Αλλά και μελέτες των Wolf, Fairburn και Beglin δείχνουν ότι ένα στα δέκα άτομα με διατροφική διαταραχή είναι γένους αρσενικού . Η κλινική δε εικόνα των διαταραχών στους άνδρες είναι ίδια με αυτή των γυναικών. Αντίστοιχα και στην Ελλάδα μελέτες από την Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική στο Νοσοκομείο Παίδων Αθηνών «Η Αγία Σοφία» έδειξαν ότι η τάση είναι αυξητική στα άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία.

΄Άλλες ομάδες κινδύνου αποτελούν οι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη, από αγχώδεις και άλλων τύπων διαταραχές , καθώς και όσοι ασχολούνται με τον αθλητισμό και δουλεύουν με πολύ μεγάλη ανταγωνιστικότητα, έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν διαταραχή της όρεξης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαταραχή αυτή παρουσιάζεται συχνότερα σε άτομα που έχουν δοκιμάσει αρκετές δίαιτες αδυνατίσματος , αλλά και σε γυναίκες με επαγγέλματα όπου η εξωτερική εμφάνιση παίζει κυρίαρχο ρόλο και οι απαιτήσεις για χαμηλό σωματικό βάρος είναι μεγάλες, όπως είναι οι χορεύτριες ή τα μοντέλα. 5.3.5. Χαρακτηριστικά της νόσου Τα άτομα με Νευρική Ανορεξία συχνά εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά. Ενδεικτικά είναι άτομα τελειομανή, που θέτουν υψηλούς στόχους και προσδοκίες για τον εαυτό τους , ενώ ταυτόχρονα εμφανίζουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις . Παράλληλα παρουσιάζουν έντονη κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση αλλά και έλλειψη πίστης στις δυνατότητές τους. Ταυτόχρονα, τα άτομα αυτά έχουν την τάση συμμόρφωσης και ικανοποίησης των επιθυμιών και των αναγκών των άλλων. Η ασθένεια επηρεάζει ψυχολογικά τους πάσχοντες κάνοντάς τους να θεωρούν ως επίτευγμά τους την εξωτερική τους εμφάνιση. Η νευρική ανορεξία διακρίνεται σε δύο τύπους , στον περιοριστικό και στον περιοριστικό-βουλιμικό. Στον πρώτο τύπο εντάσσονται οι περιπτώσεις όπου η ανορεξία χαρακτηρίζεται από στέρηση φαγητού. Αντίστοιχα, στο δεύτερο τύπο οι περίοδοι στέρησης εναλλάσσονται από επεισόδια βουλιμίας ,τα οποία ακολουθούνται από προκλητούς εμετούς. Τα συμπτώματα της νευρικής ανορεξίας είναι πολλά και ιδιαίτερα ανησυχητικά. Ζάλη, μειωμένη αντοχή στο κρύο, ξηρό και κιτρινωπό δέρμα αλλά και δυσκοιλιότητα και κοιλιακές οχλήσεις είναι μερικά από αυτά. Επιπρόσθετα η κινητικότητα των πασχόντων είναι ιδιαίτερα έντονη, ενώ παράλληλα παρατηρείται καταθλιπτική διάθεση, αϋπνία και ευερεθιστικότητα. Η μειωμένη σεξουαλική επιθυμία η οποία φτάνει σε επίπεδα ανικανότητας για τους άντρες και η παρατεταμένη αμηνόρροια για τις γυναίκες συμπληρώνουν την βιολογική εικόνα των ασθενών. Ωστόσο, τα συμπτώματα δεν περιορίζονται στα παραπάνω αλλά επεκτείνονται σε καρδιολογικές, ενδοκρινικές, γαστρικές και σε σκελετικές διαταραχές του ασθενούς.

Η εξέλιξη της ασθένειας διαχωρίζεται σε τρία στάδια. Στο πρώτο δεν φαίνεται να υπάρχει καμία υπόνοια της ασθένειας καθώς η δίαιτα και η άσκηση προσφέρουν στο άτομο τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στο δεύτερο στάδιο τα σημάδια είναι εμφανή. Το περιβάλλον του ασθενή παρατηρεί την υπερβολική απώλεια κιλών, ωστόσο ο ίδιος ο ασθενής στην προσπάθειά του να καλύψει το πρόβλημά του αποφεύγει να τρώει μαζί με την οικογένειά του και φοράει φαρδιά ρούχα. Τέλος στο τρίτο και πιο επικίνδυνο στάδιο, το άτομο αρχίζει να αποδέχεται την ασθένειά του, όμως η στέρηση τροφής αποτελεί πλέον τρόπο ζωής με αποτέλεσμα να κινδυνεύει σοβαρά η υγεία του.

5.3.6. Επιπτώσεις Η νευρική ανορεξία αν και έχει ψυχολογικές αιτίες, οι επιπτώσεις της στη σωματική και πνευματική υγεία του ασθενούς είναι ποικίλες και σημαντικές. Η διατροφική αυτή διαταραχή οδηγεί το σώμα του ασθενούς στη στέρηση σημαντικών συστατικών για τη λειτουργία του. ΄Ετσι, προκειμένου να εξοικονομήσει ενέργεια αντιδρά με το να θέτει σε υπολειτουργία πολλές από τις σημαντικές λειτουργίες του. Οι σημαντικότερες υπολειτουργίες που έχουν ανιχνευθεί είναι: ο χαμηλός καρδιακός σφυγμός και η χαμηλή αρτηριακή πίεση. Επίσης παρατηρείται μείωση της παραγωγής των σεξουαλικών ορμονών τόσο στις γυναίκες όσο και στους άντρες ασθενείς. Ωστόσο, οι οργανικές δυσλειτουργίες αποτυπώνονται και στην εξωτερική εικόνα του ασθενούς. Οι πλέον αξιοσημείωτες είναι: η ατροφία δοντιών και νυχιών, οι δυσχρωμίες και η ξηρότητα στο δέρμα καθώς και η έντονη τριχόπτωση. Η νευρική ανορεξία επιδρά το ίδιο σημαντικά και στις εγκεφαλικές λειτουργίες. Οι ασθενείς έχουν μειωμένη ικανότητα 82

συγκέντρωσης, ενώ παρατηρείται και φθορά της μνήμης. Εκτός από τις βλάβες στη ψυχική και σωματική υγεία του ασθενούς, η νευρική ανορεξία μπορεί να απειλήσει ακόμα και τη ζωή του. Η επικίνδυνη αυτή ασθένεια παρουσιάζει υψηλά ποσοστά θνησιμότητας , από το σύνολο των ψυχικών ασθενειών, που αγγίζουν το 20% . Ως κύρια αιτία θανάτου είναι η ασιτία και οι ηλεκτρολυτικές διαταραχές που προκαλούν καρδιακή αρρυθμία. 5.3.7. Αντιμετώπιση Οι επιστήμονες προτείνουν διάφορες μεθόδους για την αντιμετώπιση της νευρικής ανορεξίας. Ωστόσο, ουσιώδες βήμα αποτελεί η έγκαιρη διάγνωση και η αποδοχή του προβλήματος από τον ασθενή. Η θεραπεία περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο πλάνο ιατρικής φροντίδας, ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, παροχής διατροφικών συμβουλών και μερικές φορές χορήγησης φαρμάκων. Αναλυτικότερα οι ψυχολογικές θεραπείες μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να αλλάξει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές που σχετίζονται με το διαταραγμένο τρόπο διατροφής του. Με την διατροφική επιμόρφωση το άτομο επανεκπαιδεύεται στο να αποκτήσει υγιείς διατροφικές συνήθειες. Σε περίπτωση που τα άτομα πάσχουν από σοβαρό υποσιτισμό λόγω της έλλειψης τροφής μπορεί να χρειαστεί να νοσηλευτούν. Κάποιες φορές μάλιστα μπορεί να γίνει και χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων για την μείωση των αισθημάτων της κατάθλιψης και του άγχους. Σημαντικός παράγοντας στην θεραπεία των ασθενών είναι η συμβολή της οικογένειας και των φιλικών προσώπων του πάσχοντα. Η υποστήριξη καθώς και η επιμόρφωση και η καλύτερη κατανόηση των διατροφικών διαταραχών από τους οικείους του ασθενή αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της θεραπευτικής αγωγής. Για την πλήρη αποθεραπεία δε απαιτούνται αρκετά χρόνια προσεκτικής συστηματικής θεραπείας. Ωστόσο πρωταρχικός στόχος είναι η αποκατάσταση του φυσικού του βάρους. ΄Όταν το βάρος του σώματος βελτιωθεί μπορεί να αρχίσει και η ψυχοθεραπεία με τον ασθενή και την οικογένειά του. Στόχος είναι να γίνουν κατανοητοί οι μηχανισμοί που οδηγούν στην ανορεξία και να βοηθηθεί ο ασθενής ώστε να γίνει ανεξάρτητος. Σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή Παιδιατρικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κολαϊτη η διαταραχή δεν υποχωρεί χωρίς θεραπεία. Περίπου 1 στους 4 θεραπεύονται, 1 στους 4 παραμένουν χρονίως πάσχοντες και οι μισοί έχουν μερική βελτίωση. Τα ποσοστά αυτά όμως αναφέρονται μόνο σε πληθυσμούς που έχουν δεχτεί βοήθεια, κι έτσι δεν μπορούν να γενικευτούν. Σε μια μελέτη του Πανεπιστημίου του Marburg της Γερμανίας, για παρακολούθηση εφήβων επί 7 χρόνια μετά τη νοσηλεία 83

τους, η πλειονότητα των εφήβων παρουσίαζε σημαντική βελτίωση. Τα άτομα με τη χειρότερη πορεία και έκβαση παρουσίαζαν υψηλότερα ποσοστά ψυχοπαθολογίας (κατάθλιψη, άγχος, χρήση ουσιών κ.λπ.). Αλλες μακροχρόνιες μελέτες επί 5-8 χρόνια μετά τη διάγνωση δείχνουν 5% θνησιμότητα, ποσοστό όμως αυξάνεται στο 20% σε μελέτες 20 χρόνια μετά τη διάγνωση, εξαιτίας ιατρικών επιπλοκών ή αυτοκτονίας.

Τα τελευταία χρόνια, καμπάνιες ενημέρωσης και προβολής του σοβαρού αυτού ιατρικού και κοινωνικού προβλήματος που μαστίζει τον σύγχρονο κόσμο έχουν δρομολογηθεί διεθνώς. Μία απ’ αυτές η οποία προκάλεσε αντιφατικές αντιδράσεις είναι η «Νο Anοrexia - No-lita» την οποία χρηματοδότησε η ιταλική εταιρεία ρούχων Flash & Partners. Η φωτογραφία μιας γυμνής ανορεξικής νέας γυναίκας απ΄τον Ολιβιέρο Τοσκάνι είχε στόχο την κοινωνική επαγρύπνηση για το μείζον αυτό θέμα. Στην Ελλλάδα γίνονται επίσης προσπάθειες ενημέρωσης σε εθνικό επίπεδο τόσο από το Υπουργείο Υγείας όσο και από τη Γραμματεία Νέας Γενιάς. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Διατροφή και τις Διατροφικές Διαταραχές 2008-2012 από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης είναι ένα από τα πολλά προγράμματα ενημέρωσης –πρόληψης ασθενειών τα οποία περιλαμβάνουν και την νευρική ανορεξία.

ΚΕΦ.6

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

Στη σύγχρονη κοινωνία τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα κερδίζουν συνεχώς έδαφος, κερδίζοντας ταυτόχρονα και πολυάριθμους εχθρούς και φίλους. Τελικά, αποτελούν ευχή ή κατάρα;

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Πώς πρωτοδημιουργήθηκαν τα μεταλλαγμένα προϊόντα; Ποιοι ήταν οι λόγοι δημιουργίας τους;

Πότε ξεκίνησε η παραγωγή τους;

Γνωρίζουμε αν τρώμε μεταλλαγμένα τρόφιμα;

Έχουν τα μεταλλαγμένα τρόφιμα περισσότεα πλεονεκτήματα ΄ή μειονεκτήματα;

Εγείρονται θέματα βιοηθικής σχετικά με την παραγωγή και τη χρήση μεταλλαγμένων προϊόντων;

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

Μια πρώτη γεύση...

6.1. Εισαγωγή Ζούμε σε μια εποχή με διεθνείς πολιτικές συγκρούσεις, σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες, σε καθεστώς παγκοσμιοποιημένου εμπορίου, με ελεύθερη διακίνηση των προϊόντων στα κράτη μέλη. Ζούμε σε μια εποχή όπου εμφανίζονται νέοι διατροφικοί κίνδυνοι και, συγχρόνως, παρατηρείται μείωση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών. Η διατροφή του ανθρώπου, μετά τις επισημάνσεις που αναφέρθηκαν, αποτελεί θέμα έντονου προβληματισμού και διαμάχης σε διεθνές επίπεδο. Η γενετική μηχανική έφερε τη βιοτεχνολογική επανάσταση που προκάλεσε και προκαλεί σεισμική αλλαγή της ανθρώπινης ζωής. Υποσχέσεις και ελπίδες για μια καλύτερη ζωή ή εφιάλτες και νομοτελειακή θνησιμότητα; Θα λυθούν χρόνια προβλήματα ή θα δημιουργηθούν νέα δίχως την πολυτέλεια συζήτησης για λύση; Τι είναι όμως η γενετική μηχανική, η βιοτεχνολογία; Για πολλά χρόνια, ο άνθρωπος προσπάθησε να επηρεάσει την ανάπτυξη των φυτών και των ζώων με όποια μέσα διέθετε και ιδιαίτερα με τη γενετική βελτίωση. Έτσι, αναπτύχθηκαν καλύτερες ποικιλίες φυτών, καλύτερες φυλές ζώων. Η συμβατική γενετική βελτίωση φυτών και ζώων είναι μια μακροχρόνια διαδικασία και υπόκειται σε κάποιους περιορισμούς που έχουν τεθεί από την ίδια τη φύση. Αντίθετα, με τη γενετική μηχανική η έκταση και η ένταση ( ταχύτητα ) των γενετικών μεταβολών μπορούν να αυξηθούν δραστικά, αφού μπορούμε να προσθέσουμε ή να αφαιρέσουμε ένα ή περισσότερα γονίδια ‘‘κόβοντας και ράβοντας’’ γενετικό υλικό από δύο ή περισσότερα είδη. Έτσι, οι επιδιωκόμενες βελτιώσεις μπορούν να επιτευχθούν σε πολύ συντομότερο χρόνο. Επιπλέον, η γενετική μηχανική προσφέρει τη δυνατότητα να ξεπεράσουμε τους φραγμούς που μας βάζει η φύση και να συνδυάσουμε γονίδια από πολύ διαφορετικά είδη, τα οποία ποτέ δε θα μπορούσαν να βρεθούν στον ίδιο πυρήνα κάτω από φυσικές συνθήκες. Με άλλα λόγια, 87

γονίδια από ένα επίπεδο ζωής (π.χ. ζώα) μπορούν να εισαχθούν σε κάποιο άλλο ( π.χ. φυτά). Αυτό από μια άποψη ακούγεται υπέροχο. Από την άλλη μεριά όμως, μιλάμε για μια νέα επανάσταση. Η επανάσταση της βιοτεχνολογίας δημιουργεί μια διαφορετική σχέση του ανθρώπου με τη φύση, θέτοντας πολλά ερωτηματικά.

6.2. Ιστορική αναδρομή Όλα ξεκίνησαν όταν ο ηγούμενος Gregor Mendel θεμελίωσε την επιστήμη της γενετικής πριν από ενάμιση περίπου αιώνα, ο οποίος, όμως, δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι κληρονομικοί παράγοντες για τους οποίους είχε μιλήσει θα ήταν σήμερα «παιχνίδι» στα χέρια των γενετιστών. Γιατί, μετά τον επόμενο μεγάλο σταθμό της πορείας της γενετικής, την ανακάλυψη δηλαδή της διπλής έλικας του DNA τη δεκαετία του '50, ξεκινά ένας φρενήρης ρυθμός ανάπτυξης της νεαρής αυτής επιστήμης που οδηγεί στο μοριακό χειρισμό του γονιδίου τη δεκαετία του '70 και φθάνει ως τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς τη δεκαετία του '90 αλλά και τόσους άλλους επαναστατικούς γενετικούς νεωτερισμούς, όπως η κλωνοποίηση, η χαρτογράφηση του γονιδιώματος του ανθρώπου, η γενετική θεραπεία κ.ά., που αφήνουν έκπληκτη την κοινή γνώμη.

6.3. Τι είναι τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα; Τα Μεταλλαγμένα ή Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα (ΓΤΤ) προέρχονται ή περιέχουν συστατικά που παρασκευάζονται από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς (ΓΤΟ). Η γενετική τροποποίηση ενός οργανισμού συνίσταται στην εισαγωγή γενετικού υλικού σε αυτόν, τέτοιου που του προσδίδει διαφορετικές ιδιότητες, όπως ανθεκτικότητα σε φυσικές απειλές ή βελτίωση των οργανοληπτικών του ιδιοτήτων. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι τα γονίδια αλλάζουν καθημερινά με τη διαδικασία της φυσικής μετάλλαξης και του γενετικού ανασυνδυασμού, δημιουργώντας, τελικά, νέες βιολογικές ποικιλίες. Οι άνθρωποι εκμεταλλεύονται τη μετακίνηση γονιδίων εδώ και αιώνες με όλο και περισσότερους τρόπους, χρησιμοποιώντας εκτεταμένες διασταυρώσεις και τεχνητές επιλογές, προκειμένου να δημιουργήσουν πολλούς συνδυασμούς, οι οποίοι σε καμία άλλη περίπτωση δεν θα είχαν προκύψει. Σχεδόν οτιδήποτε τρώμε προέρχεται από την κτηνοτροφία και από καλλιέργειες και μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται ειδικά για να παρέχουν τροφή. 88

Επίσης, οι άνθρωποι έχουν αναδιανείμει τα γονίδια γεωγραφικά. Συνεπώς, το DNA δεν υπήρξε ποτέ «στατικό», είτε φυσικά είτε στα χέρια των ανθρώπων. Η γενετική τροποποίηση είναι μία προέκταση της κατάστασης που ήδη περιγράφηκε. Ωστόσο, αντίθετα με τη συμβατική ανάπτυξη, στην οποία νέες ποικιλίες γονιδίων δημιουργούνται περισσότερο ή λιγότερο τυχαία, η γενετική τροποποίηση επιτρέπει σε συγκεκριμένα γονίδια να ταυτοποιηθούν, να απομονωθούν, να αντιγραφούν και να εισαχθούν σε άλλους οργανισμούς με περισσότερο άμεσες και ελεγχόμενες διαδικασίες, οι οποίες περιγράφονται παρακάτω. Η περισσότερο εμφανής διαφορά από το συμβατικό πολλαπλασιασμό είναι ότι η γενετική τροποποίηση επιτρέπει τη μεταφορά γονιδίων μεταξύ των ειδών. Πώς γίνεται η ¨ανασύσταση¨ του DNA ; Έχουν ανακαλυφθεί διάφοροι τύποι ενζύμων οι οποίοι μπορούν να αναγνωρίσουν συγκεκριμένες ακολουθίες νουκλεοτιδίων: Α, Τ, C, G στις έλικες ενός DNA και να το κόψουν στα συγκεκριμένα αυτά σημεία, όπως φαίνεται στην διπλανή εικόνα. Υπάρχουν χιλιάδες τέτοια εξειδικευμένα ένζυμα, και για κάθε διάταξη γραμμάτων, π.χ. Α, Τ, Α, Τ, Τ, G, C, . . . , υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα που μπορούν να την αναγνωρίσουν και μετά να κόψουν ακριβώς εκεί την διπλή έλικα του DNA. Μετά, αυτά τα σημεία κοπής, μένουν για αρκετή ώρα κολλητικά και μπορούμε να μεταφέρουμε εκεί και να κολλήσουμε άλλα γονίδια. Η μεταφορά γίνεται με ειδικά βακτήρια, στο κύτταρο των οποίων έχουμε τοποθετήσει πλασμίδια με τα νέα γονίδια που θέλουμε να ενσωματώσουμε στο αρχικό DNA. Μετά, η συγκόλληση σταθεροποιείται με τη δράση ενός κατάλληλου ενζύμου (ligase) που βρίσκεται ήδη εκεί και το καινούργιο (υβριδικό) DNA έχει πλέον παραχθεί. Η τεχνική αυτή λέγεται Τεχνολογία Ανασύστασης του DNA (Recombinant DNA Τechnology).

6.4. Διάδοση και συμπεριφορά καταναλωτών Η εμπορική καλλιέργεια των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών άρχισε το 1996 και κάλυψε το 1999 περίπου 40 εκατομμύρια εκτάρια των καλλιεργήσιμων εδαφών. Οι περισσότερες από τις διαγονιδιακές καλλιέργειες καλλιεργούνται στις ΗΠΑ (72%), την Αργεντινή (17%) και τον Καναδά (10%), κατά φθίνουσα σειρά έκτασης: σόγια ,αραβόσιτος, βαμβάκι, ελαιοκράμβη / σιναπόσπορος, πατάτα, κολοκύθι και παπάγια. Η σόγια και ο αραβόσιτος ανέρχονται σε 54% και 28% της καλλιεργούμενης έκτασης αντίστοιχα, ενώ το βαμβάκι και η ελαιοκράμβη καλύπτουν το 9% το καθένα. Η στάση απέναντι στις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες βρέθηκε να ποικίλει αρκετά μεταξύ των χωρών. Οι Αμερικανοί και οι Καναδοί καταναλωτές φαίνεται να είναι πολύ περισσότερο ευνοϊκά διατεθειμένοι σε τέτοια προϊόντα από τους Ευρωπαίους, ενώ οι Ιάπωνες είναι κάπου στο μέσο. Προκαλεί μάλλον έκπληξη το γεγονός ότι η ήδη υπάρχουσα αρνητική στάση των Ευρωπαίων καταναλωτών προς τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα ενισχύθηκε περισσότερο από το 1996 ως το 1999, σε αντίθεση με τους Καναδούς καταναλωτές που ενδιαφέρονται πάρα πολύ για να ενημερωθούν περισσότερο για τα γενετικά 90

τροποποιημένα τρόφιμα. Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι Σκανδιναβοί καταναλωτές και ειδικότερα οι Σουηδοί, εμφανίζουν δυσπιστία και άρνηση στα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι γυναίκες αποδείχθηκαν λιγότερο πρόθυμες να δοκιμάσουν αυτά τα νέα τρόφιμα από γενετικά τροποποιημένα προϊόντα. 6.5. Παραδείγματα γενετικά τροποποιημένων προϊόντων

Οι πρώτοι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί έχουν εμφανιστεί στο παγκόσμιο εμπόριο από το 1994. Σήμερα έχουν δημιουργηθεί πολλοί καθώς κάθε θεωρητικός συνδυασμός γονιδίων έχει πιθανότητα να επιτευχθεί στην πράξη. Και τούτο γιατί ο γενετικός κώδικας είναι παγκόσμιος, ενιαίος και η γλώσσα των γονιδίων η ίδια σε κάθε οργανισμό, γεγονός που δεν επιτρέπει εύκολα την «περιθωριοποίηση» των γονιδίων όταν βρεθούν σε άλλο είδος. Άλλωστε, υπάρχουν γονίδια, τα συντηρητικά, όπως αποκαλούνται από τους εξελικτιστές, που δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου από τα βακτήρια ως τον άνθρωπο. Με ένα τέτοιο λοιπόν «διαβατήριο» δεν είναι δύσκολο να φθάσουν σε οποιαδήποτε αποστολή σταλούν. Έτσι, μεταφέρθηκαν ήδη σε πατάτες γονίδια ιού, βακτηρίων, σιταριού, κοτόπουλου αλλά και ανθρώπου, σε ντομάτες γονίδια ιών, βακτηρίων, σκορπιού, ψαριού και ανθρώπου, σε καλαμπόκια γονίδια σκόρου, σιταριού και βακτηρίων, στο ρύζι γονίδια ανθρώπου και βακτηρίων, στα καπνά γονίδια σκορπιού, ποντικού, κοτόπουλου και ανθρώπου, στο βαμβάκι γονίδια σκόρου, στο πράσινο σπαράγγι γονίδια αρουραίου, στη σόγια γονίδια ιού (κουνουπιδιού και πετούνιας) και βακτηρίου, σε ψάρια γονίδια ανθρώπου, σε κοτόπουλα γονίδια μοσχαριού και πολλά άλλα απίστευτα και όμως αληθινά.

Και η «έφοδος» να ελέγξουμε τα πάντα δεν σταματά. Θέλουμε τέλειο έλατο με αρμονικά κλαδιά και τέλειο ύψος για να το στολίζουμε καλύτερα τα Χριστούγεννα; Ετοιμάζεται. Θέλουμε σούπερ χοιρομέρια, πέντε φορές μεγαλύτερα; Το σκεφτόμαστε σοβαρά. Θέλουμε τεράστιους σολομούς με πρόωρη ανάπτυξη, έτοιμους για πώληση σε έναενάμιση χρόνο, αντί σε τρία, που είναι το φυσιολογικό; Κάποιες εταιρείες περιμένουν ήδη την εμπορική έγκριση. Θέλουμε πλαστικό από γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες; Κάποια εταιρεία το πέτυχε ήδη. Θέλουμε νεοφανές ελαιόλαδο από γενετικά τροποποιημένες ελιές; Κάποια εταιρεία το μαγειρεύει ήδη… Ας δούμε συγκεκριμένα παραδείγματα:  «Ροζ» τομάτες στη μάχη εναντίον του καρκίνου Μια γενετικά τροποποιημένη ντομάτα, που περιέχει τις αντιοξειδωτικές ουσίες ανθοκυανίνες, που μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη του καρκίνου, δημιούργησαν οι επιστήμονες του βρετανικού Κέντρου Βιοτεχνολογίας John Innes. Πρόκειται για την πρώτη φορά που ένα τρόφιμο μεταλλάσσεται γενετικά για να περιέχει αυτές τις ουσίες που συνήθως βρίσκονται στα βατόμουρα και τα φραγκοστάφυλα. Εργαστηριακά πειράματα που έγιναν με την εν λόγω ντομάτα -που, σημειωτέων, έχει μοβ χρώμα!- έδειξαν ότι η χορήγησή της σε ποντίκια βοηθάει στην καταπολέμηση του καρκίνου. Η έρευνα δημοσιεύεται στο περιοδικό "Nature Biotechnology" και φαίνεται να ενισχύει τις απόψεις αυτών που υποστηρίζουν ότι τα φυτά μπορούν να τροποποιηθούν ώστε να κάνουν πιο υγιείς τους ανθρώπους. Άλλωστε, καθώς οι συγκεκριμένες ουσίες εντοπίζονται σε φρούτα που δεν καταναλώνουν συχνά πολλοί άνθρωποι (βατόμουρα, φραγκοστάφυλα) η λήψη τους μέσω γενετικά μεταλλαγμένων τροφίμων ίσως να αποτελούσε, σύμφωνα πάντα με τους υπέρμαχους της γενετικής μηχανικής, μια καλή εναλλακτική. Η συγκεκριμένη μετάλλαξη έγινε με την γενετική τροποποίηση δύο γονιδίων που ελήφθησαν από το φυτό αντίρρινο, τα οποία επιτρέπουν πλέον στις ντομάτες να παράγουν ανθοκυανίνη. Τα ποντίκια που έτρωγαν συχνά τη μεταλλαγμένη ντομάτα (το χρώμα της οποίας αλλάζει προς το μοβ λόγω της μετάλλαξης), έζησαν πολύ περισσότερο (182 μέρες 92

κατά μέσο όρο) από όσα έτρωγαν κανονικές ντομάτες (142 μέρες). "Το ευεργετικό αποτέλεσμα ήταν πολύ πιο σημαντικό από ό,τι περιμέναμε", δήλωσε η βιολόγος Κάθι Μάρτιν από το βρετανικό Κέντρο βιοτεχνολογίας John Innes. Οι ερευνητές διευκρίνισαν ότι ανάλογα πειράματα σε ανθρώπους θα πάρουν χρόνο και το αμέσως επόμενο βήμα θα είναι να μελετηθεί πώς ακριβώς οι αντιοξειδωτικές ουσίες επιδρούν στους καρκινικούς όγκους. Να σημειωθεί ότι αρκετές έρευνες έχουν επίσης δείξει ότι οι ανθοκυανίνες συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου καρκίνου, εμφράγματος και νευρολογικών ασθενειών.

 Γενετικά τροποποιημένη σόγια Η σόγια είναι ένα από τα πρώτα φυτά τα οποία τροποποιήθηκαν γενετικά και, ως εκ τούτου, η γενετικά τροποποιημένη σόγια αποτελεί ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής (η καλλιέργεια σόγιας αποτελεί την πρώτη σε εξάπλωση βιοτεχνολογική καλλιέργεια παγκοσμίως και αντιστοιχεί στο 53% των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών). Η σόγια τροποποιείται γενετικά ώστε να περιέχει ένα βακτηριδιακό γονίδιο που προσδίδει στη σόγια ανθεκτικότητα στη δράση ζιζανιοκτόνων.

 Γενετικά τροποποιημένο γάλα και…… ιστός αράχνης Παρά την αλματώδη πρόοδο της κλωστοϋφαντουργίας, το πιο εκπληκτικό νήμα εξακολουθεί να το παράγει η φύση, συγκεκριμένα οι αράχνες. Εδώ και πολλά χρόνια οι επιστήμονες προσπαθούν να αντιγράψουν ανεπιτυχώς τον ιστό τους. Ο φυσικός ιστός της αράχνης είναι δέκα φορές πιο λεπτός από μία ανθρώπινη τρίχα και τρεις φορές πιο 93

ανθεκτικός από το Kevlar. Μπορεί να τεντωθεί σε απόσταση χιλιομέτρων χωρίς να σπάσει. Η παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων ήταν ανέκαθεν δυσεπίλυτο πρόβλημα. Σε αντίθεση με τους μεταξοσκώληκες, οι αράχνες δεν εκτρέφονται τεχνητά. Είναι πραγματικοί κανίβαλοι και όταν βρεθούν στον ίδιο χώρο κατασπαράζει η μία την άλλη. Η καναδική εταιρεία Nexia Biotehnologies προ-χώρησε σε ριζοσπαστική λύση του προβλήματος. Οι βιολόγοι της απέσπασαν το γονίδιο που ευθύνεται για την παραγωγή του ιστού και το εμφύτευσαν σε κατσίκες. Στη συνέχεια απομόνωσαν από το γάλα τους την πρωτεΐνη καζεΐνη και προχώρησαν στη χημική επεξεργασία της. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Το νήμα που κατασκευάστηκε διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την αντοχή και την ελαστικότητα του ιστού της αράχνης. Επιπλέον το γάλα μπορεί να δώσει επαρκείς ποσότητες ιστού. Οι ερευνητές δηλώνουν αισιόδοξοι και τονίζουν ότι μέσα σε λίγα χρόνια ο κατσικίσιος ιστός θα εφαρμοστεί ποικιλοτρόπως. Ο πιο σημαντικός δε θα αφορά τόσο στη ραφή των ενδυμάτων αλλά στις μεγάλες κατασκευές, αφού αυτά τα νήματα θα αντικαταστήσουν τα συρματόσχοινα που συγκρατούν τα καταστρώματα πάνω στους πυλώνες των γεφυρών. Η λίστα μοιάζει να είναι ατελείωτη. Ενδεικτικά, αναφέρονται παρακάτω εν τάχει οι τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της βιοτεχνολογίας τροφίμων:

 Αρνάκι και γουρουνόπουλο με ανθρώπινο γονίδιο Το γενετικά τροποιημένο πρόβατο με το όνομα "Tracy" περιέχει στο γενετικό του κώδικα το ανθρώπινο γονίδιο που παράγει την ουσία άλφα1-Αντιθρεψίνη. Η ίδια μέθοδος εφαρμόζεται και σε άλλα θηλαστικά , όπως στα ποντίκια και στους σκύλους.  Γενετικά τροποποιημένο γουρούνι με ανθρώπινες αυξητικές ορμόνες Γίνεται γιγάντιο, το κρέας του περιέχει λιγότερο λίπος, πάσχει όμως από την εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος.  Γάλα αγελάδας με ανθρώπινο γονίδιο Μεταβιβάζοντας στον γενετικό κώδικα βοδιού το ανθρώπινο γονίδιο που παράγει την πρωτεΐνη "λακτοφερίνη" η οποία περιέχεται στο μητρικό γάλα, το γάλα των αγελάδων που γονιμοποιήθηκαν από το βόδι αυτό, περιέχουν στο γάλα τους αυτή την πρωτεΐνη.  Σπαράγγια με γονίδια αρουραίου Με τη χρήση γονιδίου αρουραίου το σπαράγγι γίνεται ανθεκτικό στα ζιζανιοκτόνα.  Κοτόπουλο με γονίδια μοσχαριού Πρόκειται για κοτόπουλο γενετικά τροποποιημένο ώστε να παράγει την αυξητική ορμόνη των μοσχαριών, να γίνεται μεγαλύτερο και να περιέχει λιγότερο λίπος.  Ντομάτες με γονίδια ψαριού 95

Τροποποιημένες, οι ντομάτες γίνονται ανθεκτικές στο κρύο ώστε να μπορούν να καλλιεργηθούν και στις βόρειες χώρες.  Πατάτες με γονίδια σκορπιού. Οι πατάτες εμπλουτίζονται με τα γονίδια του σκορπιού που παράγουν το δηλητήριο του, ώστε να γίνονται πιο ανθεκτικά στα διάφορα έντομα. Το δηλητήριο θα βρίσκεται, φυσικά, και στις πατάτες.

 Λάχανο με γονίδια βακτηρίων Το λάχανο εμπλουτίζεται με τα γονίδια του δηλητηριώδους Bacillus Thuringensis που το προστατεύουν από τις κάμπιες.  Φράουλες με γονίδια ψαριών Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η καλλιέργεια της φράουλας, η οποία είναι πολύ ευαίσθητο φυτό και δεν μπορεί να αντέξει τις χαμηλές θερμοκρασίες ούτε να ευδοκιμήσει όλο το χρόνο. Έτσι, σε πολλές φυτείες έχουν εισαχθεί γονίδια ψαριών, τα οποία επιτρέπουν στο φρούτο αυτό να επιβιώνει και σε περιβάλλοντα μη φυσιολογικά για εκείνο.

6.6. Πλεονεκτήματα Παρακάτω παρατίθενται τα βασικά επιχειρήματα των υπέρμαχων της χρήσης γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, όπως αυτά χρησιμοποιούνται στις επιστημονικές αντιπαραθέσεις γύρω από το φλέγον θέμα των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων που αφορά όλους μας. Σε φυτικής προέλευσης προϊόντα

• βελτίωση οργανοληπτικών ιδιοτήτων • μείωση του χρόνου ωρίμανσης των φυτών και δένδρων που παράγουν καρπούς • καλύτερες και μεγαλύτερες σοδειές, με μεγαλύτερη αντίσταση εναντίον βλαβερών οργανισμών και, επομένως, μικρότερη ανάγκη για χρήση εντομοκτόνων και ζιζανιοκτόνων • αυξημένη περιεκτικότητα θρεπτικών συστατικών στα τρόφιμα 96

• εμφάνιση πιθανοτήτων για εύρεση νέων, αποτελεσματικότερων προϊόντων και μεθόδων καλλιέργειάς τους  Ανθεκτικότητα σε εντομοκτόνα Αρκετά από τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είχαν τροποποιηθεί ακριβώς για να αποκτήσουν ανθεκτικότητα στα έντομα. Το βακτήριο του εδάφους bacillus thuringiensis, γνωστό ως Bt, παράγει μια εκπληκτική τοξίνη, τοξική για τα περισσότερα έντομα, ιδιαίτερα για τις κάμπιες, και αβλαβείς για τους άλλους οργανισμούς. Καλλιεργώντας τα βακτηρία και αποξηραίνοντας τα παρασκευάζεται ένα βιολογικό εντομοκτόνο, που όμως είναι δύσχρηστο και όχι πάντα αποτελεσματικό. Έτσι οι επιστήμονες εντόπισαν το γονίδιο παραγωγής της τοξίνης και το εισήγαγαν σε φυτά όπως το καλαμπόκι, το λάχανο και το βαμβάκι.. Φυτά βαμβακιού που έχουν το γονίδιο παράγουν την τοξίνη που σκοτώνει το σκουλήκι του βαμβακιού. Αυτές οι ποικιλίες καλλιεργούνται ευρέως στις ΗΠΑ, όπου δίνουν εξαιρετικά μεγάλη σοδειά. Το 2001 το 64% της καλλιέργειας βαμβακιού των ΗΠΑ ήταν γενετικές τροποποιημένες.  Φρέσκα λαχανικά Ορισμένες τροποποιήσεις δίνουν μεγαλύτερο χρόνο ζωής στα λαχανικά, ιδιαιτέρα στα σαλατικά, που χαλάνε γρήγορα στα ράφια και πρέπει να πεταχτούν. Ένας τρόπος είναι να καθυστερήσει η ωρίμανση τους ώστε να υπάρχει χρόνος για τη μεταφορά τους. Στην ωρίμανση συμμετέχει ένα ένζυμο, η πηκτινάση. Το ένζυμο αυτό αποικοδομεί την πηκτίνη που συγκρατεί τα κύτταρα μεταξύ τους και έτσι το λαχανικό μεγαλώνει. Στην τομάτα το γονίδιο του ένζυμου αυτού αφαιρέθηκε από τη θέση του στο χρωμόσωμα και τοποθετήθηκε ξανά αλλά με αντίστροφη φορά. Έτσι το γονίδιο απενεργοποιήθηκε και το ένζυμο έπαψε να συντίθεται. Τώρα οι τομάτες ωριμάζουν πιο αργά και παραμένουν πιο σκληρές για περισσότερο χρόνο με αποτέλεσμα ευκολότερη μεταφορά και λιγότερη σπατάλη.  Ανθεκτικότητα σε ζιζανιοκτόνα Το Glyphosate είναι ένα μη επιλεκτικό ζιζανιοκτόνο φτηνό σχετικά που χρησιμοποιείται ευρέως με διάφορες εμπορικές ονομασίες. Σκοτώνει τα περισσότερα φυτά, αλλά δεν παραμένει στο έδαφος για πολύ. Είναι ιδανικό ως ζιζανιοκτόνο για κήπους, αλλά δεν μπορεί να ψεκαστεί στις καλλιέργειες γιατί τις καταστρέφει. Τώρα υπάρχουν γενετικά τροποποιημένα φυτά π.χ. σόγια με ενσωματωμένο γονίδιο από βακτήριο που δίνει ανθεκτικότητα στο Glyphosate. H σόγια καλλιεργείται πολύ στις ΗΠΑ και τη Βραζιλία. Είναι σημαντική πηγή πρωτεΐνης και χρησιμοποιείται πολύ σε μεταποιημένα τρόφιμα καθώς και σε ζωοτροφές. Πριν από τη γενετικά τροποποιημένη 97

σόγια οι αγρότες χρησιμοποιούσαν επιλεκτικά ζιζανιοκτόνα που ήταν ακριβότερα και παράμεναν στο έδαφος πολλούς μήνες. Τώρα μπορούν να χρησιμοποιούν Glyphosate. Ποικιλίες καλαμποκιού, ζαχαρότευτλου και ελαιοκράμβης τροποποιήθηκαν ομοίως για ανθεκτικότητα σε ορισμένα ζιζανιοκτόνα. Κάθε χρόνο χρησιμοποιούνται τεράστιες ποσότητες ζιζανιοκτόνων, πολλά από τα οποία παραμένουν στο έδαφος για αρκετές εβδομάδες για να σκοτώσουν τα ζιζάνια και να εμποδίζουν την βλάστηση των σπόρων τους. Τα ζιζανιοκτόνα συνήθως σκοτώνουν συγκεκριμένες ομάδες φυτών όπως για παράδειγμα μόνο πλατύφυλλα χωρίς να βλάπτουν δημητριακά όπως σιτάρι και καλαμπόκι που έχουν στενά φύλλα. Τα φυτά της καλλιέργειας ανέχονται το ζιζανιοκτόνο, μπορεί όμως να καθυστερήσει η ανάπτυξη τους. Επιπλέον σκοτώνονταν σκουλήκια και αλλά ζώα του εδάφους. Τα νέα γενετικά τροποποιημένα φυτά με ανθεκτικότητα σε ζιζανιοκτόνα διευκολύνουν τον έλεγχο των ζιζανίων. Τα ανθεκτικά στο Glyphosate φυτά μπορούν να ψεκαστούν χωρίς να παρουσιάσουν πρόβλημα. Τα γενετικά τροποποιημένα φυτά σπέρνονται απευθείας στο χωράφι χωρίς ψεκασμό πριν ή μετά τη σπορά. Ο ψεκασμός μπορεί να γίνει αργότερα σκοτώνοντας όλα τα ζιζάνια κατ’ ευθείαν. Έτσι τα έντομα και τα φυτά μπορούν να τραφούν από τα άνθη και τους σπόρους των ζιζανίων. Τα νεκρά ζιζάνια σχηματίζουν αχυρόστρωμα στο έδαφος μειώνοντας την απώλεια νερού και εμποδίζοντας την ανάπτυξη άλλων ζιζανίων.  Ανθεκτικότητα σε αβιοτικούς παράγοντες Η βιοτεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ποικιλιών ανθεκτικών στις συνθήκες του περιβάλλοντος όπως παγετοί, ξηρασία, αλατότητα, υψηλά επίπεδα υπεριώδους ακτινοβολίας, τοξικά μέταλλα, δηλαδή σε διάφορες περιπτώσεις αβιοτικής καταπόνησης (stress). Η ερευνά προς την κατεύθυνση αυτή παρουσιάσει περισσότερες δύσκολες σε σχέση με απλές εφαρμογές της γενετικής μηχανικής, επειδή στην ανταπόκριση του φυτού στους διαφόρους τύπους καταπόνησης εμπλέκονται συνήθως πολλά γονίδια. Η αυξημένη αλατότητα του εδάφους και η ξηρασία αποτελούν σημαντικά προβλήματα της ασύγχρονης γεωργίας. Πολλά φυτά για να αντιμετωπίσουν τέτοιες δυσμενείς συνθήκες συνθέτουν διαφορές μικρού μοριακού βάρους ενώσεις, γνωστές ως ωμοπροστατευτικά (σάκχαρα, αλκοόλες, προλίνη και τεταρτοταγείς ένωσης του αμμωνίου). Οι ενώσεις αυτές διευκολύνουν την πρόσληψη του νερού και επίσης σταθεροποιούν και προστατεύουν τα μακρομόρια του κυττάρου από ζημίες που προκαλεί η υψηλή αλατότητα. Ιδιαίτερα η τεταρτοταγής ένωση του αμμωνίου μπεταϊνη είναι αποτελεσματική ένωση που συσσωρεύεται σε μερικά φυτά σε περιόδους 98

ξηρασίας ή υψηλής αλατότητας. Πολλά καλλιεργούμενα φυτά όπως η πατάτα, το ρύζι, η τομάτα δεν συσσωρεύουν μπεταϊνη. Είναι φανερό ότι η εισαγωγή γονίδιων βιοσύνθεσης της μπεταϊνης θα μπορούσε να τα μετατρέψει σε ανθεκτικά. Πράγματι σε πειραματικές συνθήκες, γενετικά τροποποιημένα φυτά καπνού που βιοσυνθέτουν μπεταϊνη ήταν 80% πιο ανθεκτικά σε υψηλά επίπεδα αλατότητας από τα κανονικά φυτά. Η αντιμετώπιση του παγετού, που προκαλεί σοβαρές ζημίες, αποτελεί ένα από τους στόχους της γενετικής μηχανικής. Σε οργανισμούς ανθεκτικούς στις χαμηλές θερμοκρασίες έχουν εντοπιστεί κάποια γονίδια που παράγουν αντιπηκτικές πρωτεΐνες. Μεταφορά αυτών των γονίδιων σε μη ανθεκτικά φυτά μπορεί να εξασφαλίσει την αντοχή τους στον παγετό και να προστατεύσει τα προϊόντα τους κατά την μετασυλλεκτική αποθήκευση τους σε χαμηλές θερμοκρασίες. Σε ζωικής προέλευσης προϊόντα

• ζώα με αυξημένη αντίσταση σε ασθένειες και επίσης αυξημένη παραγωγικότητα • παραγωγή μεγαλυτέρων ποσοτήτων και καλύτερης ποιότητας κρέατος, αυγών και γαλακτοκομικών προϊόντων • βελτίωση της υγείας των ζώων και προσδιορισμός καλύτερων διαγνωστικών μεθόδων  Στο περιβάλλον

• καλύτερη διατήρηση του εδάφους και των υδάτων κι εξοικονόμηση ενέργειας • βιολογική επεξεργασία των δασικών προϊόντων • καλύτερη διαχείριση κι επεξεργασία των απορριμμάτων  Στην κοινωνία • αυξημένη παραγωγή τροφίμων και ασφάλεια σχετικά με τον αυξανόμενο πληθυσμό της γης • αντιμετώπιση του επισιτιστικού προβλήματος που σήμερα εντοπίζεται σε μεγάλο αριθμό χωρών παγκοσμίως

6.7. Μειονεκτήματα

Είναι κατανοητό ότι για τη δημιουργία γενετικά τροποποιημένων προϊόντων υπάρχει λόγος και αντίλογος. Ενώ υπάρχουν οφέλη από αυτή την εξέλιξη, εντούτοις οι κίνδυνοι που απορρέουν είναι μεγάλοι.  Στην ασφάλεια

•

κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία: μεταφορά αλλεργιών, δημιουργία μικροοργανισμών ανθεκτικών στα αντιβιοτικά λόγω μετάδοσης γονιδίων που προσδίδουν αυτή την ανθεκτικότητα, πιθανότητα άγνωστων επιδράσεων που μπορούν να σχετίζονται με την εμφάνιση καρκίνου ή άλλων νοσημάτων • κίνδυνοι για το περιβάλλον: ανεπιθύμητη μεταφορά ΓΤ χαρακτηριστικών σε άλλους οργανισμούς με φυσικούς τρόπους, • απώλεια του πλούτου της βιολογικής διαφοροποίησης στο φυτικό και το ζωικό βασίλειο, άγνωστες επιδράσεις σε μικρόβια ή άλλους μικροοργανισμούς του εδάφους  Σε πνευματικά δικαιώματα

• παροχή δυνατότητας σε κάποιες πολυεθνικές εταιρείες να ελέγχουν την παγκόσμια παραγωγή τροφίμων λόγω πνευματικών δικαιωμάτων • αύξηση της εξάρτησης των φτωχότερων και λιγότερο αναπτυγμένων χωρών από τις πλουσιότερες και βιομηχανοποιημένες χώρες • εκμετάλλευση των φυσικών πόρων των αδύνατων χωρών από άλλες, περισσότερο αναπτυγμένες  Σε θέματα ηθικής

• επέμβαση στους γενετικούς μηχανισμούς της φύσης και παραβίαση των εσωτερικών αξιών φυσικών οργανισμών • ανάμειξη γονιδίων από βιολογικά διαφορετικούς οργανισμούς • αντίθεση για την κατανάλωση προϊόντων φυτικής προέλευσης που περιέχουν ζωικά γονίδια και το αντίθετο  Στη σήμανση

• η σήμανση των ΓΤΤ ή τροφίμων που προέρχονται από ΓΤΟ δεν είναι υποχρεωτική σε όλες τις χώρες • η ανάμειξη ΓΤ και μη ΓΤ προϊόντων δυσκολεύει τις προσπάθειες σήμανσης αναφορικά με την προέλευση και το είδος των προϊόντων 100

 Στην κοινωνία

• λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γεγονός ότι είναι οι περισσότερο πλούσιες και αναπτυγμένες χώρες που ελέγχουν την τεχνολογία των ΓΤΤ, δεν μπορεί να αγνοηθεί ο κίνδυνος στρέβλωσης κατά τρόπο τέτοιο ώστε τα νέα προϊόντα να αναπτύσσονται σύμφωνα με τα συμφέροντά τους

6.7.1 Αναλυτική παρουσίαση κινδύνων για την υγεία 1. Καταγεγραμμένοι θάνατοι από ΓΤ προϊόντα Το 1989 δεκάδες Αμερικανών πολιτών πέθαναν και αρκετές χιλιάδες επηρεάστηκαν από μια γενετικά τροποποιημένη μορφή της LΤρυπτοφάνης, ενός πρόσθετου τροφίμων. Αποζημίωση ύψους 2 εκατομμυρίων δολαρίων δόθηκε από την τρίτη σε μέγεθος χημική εταιρία της Ιαπωνίας. 2. Σοβαρές αλλεργικές επιπτώσεις Το 1996 δημιουργήθηκε μια γενετικά τροποποιημένη ποικιλία σόγιας που περιέχει γονίδια από καρύδια. Ωστόσο μερικοί καταναλωτές που ήταν αλλεργικοί σε πρωτεΐνες καρυδιών υπέστησαν σοβαρά αλλεργικά σοκ. Συνέπεια αυτών ήταν περαιτέρω έρευνες σε πειραματόζωα που απέδειξαν και επιστημονικά ότι το συγκεκριμένο προϊόν ήταν βλαβερό για την ανθρώπινη υγεία και έτσι το προϊόν αποσύρθηκε προτού να υπάρξουν ανθρώπινες απώλειες. 3. Πρόκληση καρκίνου εξαιτίας ΓΤ Προϊόντων Το 1994 ο FDA ενέκρινε μια αυξητική ορμόνη, την rBGH, που παρήγαγε γνωστή εταιρεία γενετικής τροποποίησης, με σκοπό τη χρήση σε βοοειδή. Οι επιστήμονες είχαν προειδοποιήσει ότι τυχόν χρήση αυτής της ουσίας μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της πρωτεΐνης IGF - 1, που δρα ως συνθετική ορμόνη και θεωρείται υπεύθυνη για την αύξηση έως και 400 - 500% τύπων καρκίνου, όπως στήθους και προστάτη, στον άνθρωπο. Πειράματα σε αρουραίους απέδειξαν την ορθότητα των επιστημονικών ανησυχιών σχετικά με την απευθείας έγχυση της αυξητικής ορμόνης rBGH, αφού διαπιστώθηκε σημαντική αλλοίωση των εσωτερικών οργάνων του αρουραίου. Σε πειράματα που έκανε ο FDA διαπιστώθηκε επιπλέον μια καθολική και απότομη αύξηση της σπλήνας της τάξεως του 46%, που έχει συνδεθεί με την ανάπτυξη της λευχαιμίας.

101

Η αρχική εκτίμηση ήταν ότι η συνθετική ορμόνη που θα παραγόταν, θα καταστρεφόταν με την παστερίωση, καθιστώντας το τρόφιμο ασφαλές όταν πλέον θα βρισκόταν στα χέρια του καταναλωτή. Ωστόσο, σε περαιτέρω έρευνες που έκαναν δύο επιστήμονες ( Ted Elasser και Brian McBride, 1995) της εταιρείας που παρήγαγε την τροποποιημένη ορμόνη, μόνο το 19% βρέθηκε να διασπάται κατά την παστερίωση, παρόλα που αυτή έγινε με βρασμό επί 30 λεπτά) ενώ η συνήθης παστερίωση του γάλακτος διαρκεί 30 δευτερόλεπτα. Παρόλη την απαγόρευση της συγκεκριμένης ορμόνης σε Καναδά, Ευρωπαϊκή Ένωση, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία και την άρνηση του Διεθνούς Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για την ασφάλεια των τροφίμων ( UN’s Codex Alimentarius ) να εγκρίνει την ασφαλή χρήση της, η εταιρεία που την παράγει εξακολουθεί να τη διακινεί στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

4. Αύξηση των κρουσμάτων βακτηριακής ή ιογενούς προσβολής Οι ιοί έχουν την ικανότητα να συνδυάζουν τις αλληλουχίες DNA που έχουν, είτε μεταξύ τους είτε με τους ρετροϊούς όπως ο ιός ΗΙV. Αυτή η ιδιότητα μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη υπεριών ( Superviruses ), που θα χαρακτηρίζονται από ακόμα μεγαλύτερη θανατηφόρα δραστικότητα. Μια έρευνα αποδεικνύει ότι αυτός ο γονιδιακός συνδυασμός μεταξύ ιών μπορεί να επιτευχθεί σε μόλις 8 εβδομάδες. Ένας ιός που χρησιμοποιείται ευρέως στη γενετική τροποποίηση φυτών είναι ο ιός του μωσαϊκού του κουνουπιδιού CaMV ( Bt αραβόσιτος, RoundUp Ready σόγια και γενετικά τροποποιημένο βαμβάκι). Ο ιός ανήκει στην οικογένεια των ρετροϊών δηλαδή μετατρέπει το RNA του σε DNA, το οποίο στη συνέχεια ενσωματώνεται στο γονιδίωμα του ξενιστή. Σε μια Καναδική ένα φυτό επιμολύνθηκε με έναν γενετικά τροποποιημένο ιόν στον οποίον απουσίαζαν τα γονίδια που δίνουν την ικανότητα μετακίνησης μεταξύ των φυτικών κυττάρων. Αυτό που παρατηρήθηκε είναι ότι σε λίγες εβδομάδες ο ιός κατόρθωσε να βρει και να αναπληρώσει το χαμένο γονίδιό του, με αποτέλεσμα την πλήρη επαναφορά της φυτοπαθογένειάς του. Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνας είναι ουσιαστικό διότι στη γενετική τροποποίηση ένας πολύ συνηθισμένος τρόπος για να γίνει το τελικό προϊόν, που είναι γενετικά τροποποιημένο, ασφαλές είναι η αφαίρεση επιβλαβών γονιδίων. 5. Κίνδυνοι λόγω ανθεκτικότητας σε αντιβιοτικά

102

Είναι γνωστή η χρήση γονιδίων που προσδίδουν ανθεκτικότητα έναντι κάποιου αντιβιοτικού, ως γονίδια ελέγχου που χρησιμοποιούνται κατά το στάδιο επιλογής των μετασχηματισμένων κυττάρων. Το 1998 η Βασιλική Βρετανική Κοινότητα απαγόρευσε την χρήση αυτών των γονιδίων ως γονιδίων ελέγχου, υπό τον κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικών βακτηριακών στελεχών είτε στο περιβάλλον είτε στο ανθρώπινο πεπτικό σύστημα, διαταράσσοντας την ισορροπία της εντερικής χλωρίδας. 6. Εμφάνιση τοξικότητας και υποβάθμιση της διατροφικής ποιότητας Υπάρχει μια κατηγορία γενετικά τροποποιημένων προϊόντων που εξασφαλίζουν μικροβιοκτόνο δράση, με αποτέλεσμα να παρατείνεται η ζωή του τροφίμου ( Pesticidal Food). Η μικροβιοκτόνος δράση συνίσταται στην εισαγωγή γονιδίων που θα δημιουργήσουν συγκεκριμένες τοξίνες μέσα στα κύτταρα του τροφίμου, με άγνωστες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Επιπλέον, έρευνες που έχουν διεξαχθεί, πιστοποιούν ότι ορισμένα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα περιέχουν σε χαμηλά ποσοστά ουσίες όπως τα φυτοοιστρογόνα, που θεωρούνται υπεύθυνα για την προστασία του ανθρώπινου οργανισμού από καρδιοπάθειες και καρκίνο. Σε μια άλλη έρευνα στο είδος Vicia faba αποδείχτηκε ότι παράλληλα σημειώνεται μια αύξηση στα οιστρογόνα που θεωρούνται υπεύθυνα για την αύξηση των καρδιοπαθειών. Τέλος, κτηνοτροφικά προϊόντα όπως το γάλα, από βοοειδή στα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί γενετικά τροποποιημένες ουσίες όπως η rBGH, περιέχουν αυξημένα ποσοστά βακτηρίων και λιπαρών. 7.Κίνδυνος εξόντωσης ειδών Μερικές διαγονιδιακές καλλιέργειες πιθανά θα έχουν αρνητική επίδραση σε οργανισμούς του οικοσυστήματος. Υπάρχουν παρατηρήσεις που αποδεικνύουν ότι τα κολλέμβολα, εδαφόβια έντομα τρέφονται με μύκητες και άλλα υλικά του εδάφους, εξοντώνονται από γενετικά τροποποιημένα φυτά που παράγουν τοξίνη Bt. Βέβαια αυτό συμβαίνει μόνο στην περιοχή που βρίσκονται τα φυτά και όχι σε όλη την έκταση του οικοσυστήματος. Άλλες επεμβάσεις θα μπορούσαν να βλάψουν έντομα όπως οι μέλισσες, που συμβάλλουν στη σωστή λειτουργία των οικοσυστημάτων με τη μεταφορά γύρης.

6.8. Ξέρουμε αν καταναλώνουμε ΓΤΤ ; Η παραγωγή ζωοτροφών απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς των μεταλλαγμένων οργανισμών. Το 80% των εισαγωγών σόγιας και καλαμποκιού προορίζονται για την παραγωγή ζωοτροφών. Η χώρα μας εισάγει περίπου 500.000 τόνους 103

σόγιας και 400.000 τόνους καλαμποκιού κάθε χρόνο. Ωστόσο, με δεδομένη την απουσία συστηματικών ελέγχων, παραμένει άγνωστο το ποσοστό των εισαγωγών που περιέχει μεταλλαγμένους οργανισμούς. Επομένως, προϊόντα όπως το κρέας, τα πουλερικά, το γάλα, το τυρί, τα αβγά και τα ψάρια, είναι πολύ πιθανό να προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με μεταλλαγμένους οργανισμούς. Σύμφωνα με τη νέα Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για τη Σήμανση και την Ιχνηλασιμότητα των μεταλλαγμένων τροφίμων και ζωοτροφών (Κανονισμός 1829/2003 και Κανονισμός 1830/2003), καθίσταται υποχρεωτική η σήμανση των μεταλλαγμένων είτε πάνω στην εμπορική συσκευασία είτε σε συνοδευτικό έγγραφο. Η σήμανση όμως των προϊόντων ζωικής προέλευσης δεν είναι υποχρεωτική. Αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής όταν αγοράζει κρέας, κοτόπουλο, γάλα, τυρί, αβγά ή ψάρι δεν μπορεί να γνωρίζει αν αυτά προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με μεταλλαγμένους οργανισμούς.

6.9. Νομοθεσία Οι νέοι Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα και ζωοτροφές, της σήμανσης και της ιχνηλασιμότητάς τους, υιοθετήθηκαν στις 2 Ιουλίου του 2003 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τέθηκαν σε ισχύ τον Οκτώβριο του 2003, τροποποιώντας ουσιαστικά το προηγούμενο καθεστώς της σήμανσης και θέτοντας νέους κανόνες σε ό,τι αφορά τη διακίνησή τους στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Η εφαρμογή τους ξεκίνησε στις 18 Απριλίου του 2004. Το νέο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο ενσωματώθηκε άμεσα στο εθνικό δίκαιο κάθε χώρας-μέλους της ΕΕ, θέτει πρότυπα παγκόσμιας σημασίας, δεδομένου ότι εφαρμόζεται στην πιο μεγάλη αγορά παγκοσμίως, ενώ οι παράμετροί του θεωρούνται οι αυστηρότερες εν ισχύ διεθνώς. Σημειώνεται ότι, εκτός από τη σήμανση και τον έλεγχο των τελικών προϊόντων που προορίζονται για κατανάλωση από ανθρώπους, οι νέοι Κανονισμοί θέτουν κανόνες σήμανσης και για τις ζωοτροφές, γεγονός εξαιρετικής σημασίας αν ληφθεί υπ' όψιν ότι η ευρωπαϊκή κτηνοτροφία απορροφά το 80% των συνολικών εισαγωγών σόγιας και καλαμποκιού που πραγματοποιεί η ΕΕ. Χαρακτηριστικό της διαφοροποιημένης ευρωπαϊκής οπτικής για τα μεταλλαγμένα προϊόντα είναι το γεγονός ότι αντίστοιχου είδους σημάνσεις στις ζωοτροφές δεν υπάρχουν στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στη Λατινική Αμερική. Αναλυτικότερα, οι βασικές αρχές της νέας νομοθεσίας ορίζουν ότι:  Όλα τα προϊόντα στα οποία εργαστηριακά ανιχνεύεται ότι περιέχουν γενετικά τροποποιημένο υλικό ή προέρχονται από μεταλλαγμένο οργανισμό σε ποσοστό άνω του 0,9% πρέπει να φέρουν ανάλογη σήμανση -σημειώνεται ότι προηγουμένως το όριο ήταν 1%. Σε 104

κάθε περίπτωση η συγκεκριμένη ρήτρα αφορά τους εγκεκριμένους προς εισαγωγή γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, οι οποίοι εμπεριέχονται στον κατάλογο του Κανονισμού 1829/2003. Για τους μη εγκεκριμένους η σήμανση είναι πέρα από κάθε ανίχνευση απολύτως απαραίτητη.  Η σήμανση απαιτείται ακόμα και στις περιπτώσεις που το μεταλλαγμένο DNA δεν ανιχνεύεται εργαστηριακά, όπως συμβαίνει με τα παράγωγα προϊόντα (έλαια, άλευρα, λεκιθίνη κτλ).  Η σήμανση αφορά και τις ζωοτροφές που περιέχουν ή προέρχονται από γενετικά τροποποιημένα συστατικά. Σημαντική προσθήκη στην ευρωπαϊκή νομοθεσία αποτελεί το σύστημα της "ιχνηλασιμότητας", το οποίο δεν αφορά μόνον την υπόθεση των γενετικά τροποποιημένων συστατικών των τροφίμων, αλλά περιλαμβάνει το σύνολο των κανόνων για τη διατροφική ασφάλεια. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή "η ιχνηλασιμότητα ορίζεται ως η ικανότητα να ανιχνεύονται οι μεταλλαγμένοι οργανισμοί και τα παραγόμενα από αυτούς προϊόντα σε όλα τα στάδια της παραγωγικής και τροφικής αλυσίδας, διευκολύνοντας τους ελέγχους και τη δυνατότητα απόσυρσης των προϊόντων αν καταστεί αναγκαίο. Το σύστημα της ιχνηλασιμότητας έχει σχεδιασθεί για να διευκολύνει την ακριβή σήμανση των τελικών προϊόντων, με σκοπό να παράσχει τα μέσα για εποπτεία και ελέγχους της σήμανσης". Το σύστημα της ιχνηλασιμότητας επιβάλλει σε αυτούς που εισάγουν στην αγορά εγκεκριμένα μεταλλαγμένα προϊόντα να ενημερώνουν εγγράφως τους παραλήπτες τους σχετικά με το γεγονός ότι το προϊόν τους περιέχει ή προέρχεται από ή παράγεται από μεταλλαγμένους οργανισμούς, καθώς και για τους ειδικούς κωδικούς που αφορούν την ταυτότητα κάθε μεταλλαγμένου προϊόντος. Αυτή η πληροφορία πρέπει να μεταβιβάζεται σε κάθε επόμενο παραλήπτη του προϊόντος ως τον καταναλωτή του. Τα στοιχεία των συναλλαγών πρέπει να κρατούνται από τους υπευθύνους για μια περίοδο πέντε χρόνων. Πρωτόκολλο της Καρθαγένης Στόχος του πρωτόκολλου της Καρθαγένης για την βιοασφάλεια, είναι η θέσπιση κοινού συστήματος κοινοποίησης και πληροφόρησης για τις διασυνοριακές διακινήσεις ΓΤΟ προς τρίτες χώρες και παράλληλα να διασφαλίζει ότι η μεταφορά, ο χειρισμός και η χρήση ζώντων οργανισμών που έχουν παραχθεί με τις μεθόδους της σύγχρονης βιοτεχνολογίας δεν έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, ούτε στην υγεία του ανθρώπου, αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στις διασυνοριακές διακινήσεις τέτοιων οργανισμών.

105

5.10. Βιοηθική

Η επιστήμη ρωτάει: Ο νόμος ρωτάει: Η ηθική ρωτάει:

«Μπορούμε;» «Επιτρέπεται;» «Θα έπρεπε;»

Η Βιοηθική είναι μια νέα διεπιστημονική προσέγγιση των επιστημονοτεχνολογικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και ηθικών προβλημάτων, τα οποία εμφανίζονται κατά την εφαρμογή των γενετικών και τεχνολογικών νεωτερισμών. Η Βιοηθική λοιπόν αποτελεί την ‘πυξίδα’ στην πορεία της ανθρωπότητα, μειώνοντας την κοινωνική εντροπία που ενεργοποιείται από την πάλη του νέου με το παλιό. Η βιοτεχνολογία όντως θέτει ερωτήματα ηθικής φύσεως στην παραγωγή τροφίμων, τα οποία αφορούν στις ηθικές επιπτώσεις πριν αλλά και μετά την πύλη της φάρμας. Η περιβαλλοντική ηθική ( αρχή της μη παρέμβασης στη φύση ), η απειλή βιοποικιλότητας (πολύ λίγες ποικιλίες φυτών θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται), η διατήρηση ( διασπορά αγριόχορτων και ζιζανίων από το εξωτερικό ), τα δικαιώματα των ζώων (νέα ζώα να υποφέρουν από ιούς ή δυσμορφίες) και οι κοινωνικο-οικονομικές επιδράσεις ( απειλή για την επιβίωση μικρών αγροκτημάτων, επίδραση στην οικονομία των αναπτυσσόμενων χωρών ) περιλαμβάνονται στις ηθικές επιπτώσεις πριν την εφαρμογή. Μετά την πύλη της φάρμας τα θέματα που προκύπτουν αφορούν στην ευθύνη του παραγωγού ( παροχή σωστής πληροφόρησης στον 106

καταναλωτή ), στα δικαιώματα του καταναλωτή, στο δικαίωμα της ενημέρωσης ( σωστή επισήμανση )και στο δικαίωμα της επιλογής ( σχετικά με τη θρησκεία, ηθική, γεύση, γνώμη). Για τη Βιοηθική το περιβάλλον αποτελεί μείζον θέμα. Η προστασία του καθορίζεται από τη Συνθήκη του Ρίου με την αρχή της ΄΄προφύλαξης΄΄ όπου δηλώνεται ότι « …για να προστατευθεί το περιβάλλον, η αρχή της προφύλαξης θα εφαρμοστεί ευρέως από τα κράτη-μέλη, σύμφωνα με τις δυνατότητές τους. Όπου υπάρχουν απειλές σοβαρής ή μη αντιστρεπτής ζημίας/βλάβης, η έλλειψη πλήρους επιστημονικής βεβαιότητας δεν θα χρησιμοποιηθεί ως αιτία αναβολής αποτελεσματικών μέτρων για την αποφυγή περιβαλλοντικής διάβρωσης ή εκφύλισης ». Η περιβαλλοντική σταθερότητα και η βιοποικιλότητα είναι οι δύο κύριοι παράγοντες που κινδυνεύουν με την εισαγωγή των Γενετικά Τροποποιημένων προϊόντων. Στο σύγχρονο βασανιστικό προβληματισμό, στη βιοηθική στόχευση διαχρονικά ακούγονται τα λόγια του Σοφοκλή στην Αντιγόνη : <<με την πολυμήχανη γνώση του (ο άνθρωπος), που ξεπερνά κάθε προσδοκία, ο άνθρωπος προχωρεί προς το καλό ή το κακό>>.

6.11. Ματιά στο μέλλον Διαστημικές καλλιέργειες Σε μερικούς ανθρώπους δεν αρέσει η χρήση της βιοτεχνολογίας θεωρώντας την ως ανθρωποκεντρική για αυτούς υπάρχει μια καλύτερη ιδέα, <<Διαστημικές καλλιέργειες>>. Φανταστείτε τεράστιους διαστημικούς σταθμούς σε σχήμα τροχού, ώστε η περιστροφή τους να δημιουργήσει τεχνητή βαρύτητα στα εξωτερικά τοιχώματα. Εκεί τα φυτά θα αναπτύσσονται σε πραγματικά ιδανικές συνθήκες, μακριά από κακό καιρό, ασθένειες και έντομα. Οι σταθμοί αυτοί θα συνδέονται με τη Γη μέσω διαστημικού ανελκυστήρα για ασφαλή, γρήγορη και οικονομική μεταφορά. Ασφαλώς και η ιδέα θα σας ακούγεται τρελή, αλλά για ξανασκεφτείτε το. Οι διαστημικοί ανελκυστήρες ερευνούνται από την N.A.S.A. και κανένας νόμος της φύσης δεν απαγορεύει την κατασκευή

107

τους, ενώ η τεχνολογία που χρειαζόμαστε για την κατασκευή των διαστημικών αυτών σταθμών υπάρχει ήδη.

6.12. Συμπεράσματα Από όσα έχουν ήδη αναφερθεί καθίσταται σαφές πως ο μέσος καταναλωτής δέχεται πολλές αντιφατικές πληροφορίες σχετικά με τα ΓΤΤ, με αποτέλεσμα να νιώθει μπερδεμένος. Σε κάθε, πάντως περίπτωση, αυτό το οποίο πρέπει να τονιστεί είναι ότι, αναζητώντας τα μέγιστα δυνατά οφέλη από τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, θα πρέπει όλοι να είμαστε προσεκτικοί ώστε να αποκομίσουμε γνώσεις και εμπειρίες μαθαίνοντας από ό,τι συμβαίνει σήμερα και ερευνώντας τι μπορεί να προκύψει που ακόμη δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε. Όπως κάθε νέα τεχνολογία έτσι και η χρήση της γενετικής τροποποίησης τροφίμων μπορεί να συνοδεύεται από ευεργετικές επιδράσεις, αλλά δεν παύει να εμπεριέχει και κινδύνους. Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα μπορούν να προσφέρουν πολλά, οι μέχρι σήμερα γνωστοί κίνδυνοί τους για την υγεία δεν είναι σημαντικοί και η εξάπλωση της χρήσης τους είναι ραγδαία. Ωστόσο, επιβάλλεται η χρήση δικλείδων ασφαλείας σε πολλούς τομείς και η επαγρύπνηση με συνεχή διερεύνηση των πιθανών τους κινδύνων. Συμπερασματικά, αναφέρεται ότι είναι σωστό να i προβληματιζόμαστε σοβαρά σχετικά με την εξέλιξη των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων, να συζητούμε τα θέματα που προκύπτουν με τη χρήση τους και να στεκόμαστε κριτικά έναντι των κινδύνων και των πλεονεκτημάτων που μπορεί να παρουσιάζουν. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, είναι σημαντικό να αποφύγουμε την υστερία, να καθορίσουμε με σαφήνεια τα θέματα που πρέπει να διευκρινιστούν και να τα αντιμετωπίσουμε λογικά και στην βάση της σωστής ενημέρωσης.

108

ΚΕΦ.7

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ

Στη σημερινή εποχή παρατηρείται μια τάση προς πιο υγιεινό τρόπο ζωής. Συνεπώς, πολλοί προσπαθούν να αποκτήσουν πιο σωστές διατροφικές συνήθειες. Αποτέλεσμα αυτού είναι η αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης των βιολογικών προϊόντων.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Τι είναι τα βιολογικά προϊόντα; Τι γνωρίζουμε για τη χρήση φυτοφαρμάκων στις σύγχρονες καλλιέργειες;

109

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

7.1 Τι είναι τα βιολογικά προϊόντα ; Τα βιολογικά προϊόντα είναι το αποτέλεσμα της καλλιέργειας της γης χωρίς χημικά λιπάσματα, παρασιτοκτόνα και τοξικά φυτοφάρμακα. Η καταπολέμηση των ασθενειών των φυτών καθώς και η λίπανση του εδάφους γίνονται με φυσικές μεθόδους και οργανικά εφόδια. Η καλλιέργεια βιολογικών προϊόντων στηρίζεται στις γνώσεις του παραδοσιακού αγρότη και στην αναζήτηση της επιστήμης για υγιεινές λύσεις. Στην βιολογική κτηνοτροφία δε χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά και ορμόνες. Οι τοξικές ουσίες συγκεντρώνονται στα συμβατικά τρόφιμα και μέσα από το φαγητό φτάνουν στον οργανισμό μας. Τα βιολογικά προϊόντα περιέχουν 20-30% λιγότερο νερό στην σύνθεση τους, μεγαλύτερα ποσοστά πρωτεϊνών, μεταλλικών αλάτων, ενζύμων και βιταμινών. Επίσης δεν περιέχουν συντηρητικά, βελτιωτικά γεύσης, τεχνητά χρώματα και αρώματα. Ο φυσικός τρόπος παραγωγής συμβάλλει στο να έχουν πολύ καλύτερη γεύση και άρωμα από τα αντίστοιχα συμβατικά. Η αξιοπιστία των βιολογικών προϊόντων στηρίζεται σε ένα αυστηρό σύστημα ελέγχου και πιστοποίησης που περιγράφεται στο νόμο 2092/91 και 1804/99 της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κάθε βιοκαλλιεργητής είναι υποχρεωμένος να τον εφαρμόζει. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό ένας παραγωγός ελέγχεται σε όλα τα στάδια της παραγωγής έως και την διάθεση της. Γεωπόνοι ενεργούν ελέγχους στα κτήματα, ενώ ειδικές αναλύσεις κατά την διάρκεια της καλλιέργειας, της συγκομιδής και της τυποποίησης, πιστοποιούν ότι τηρούνται οι απαραίτητοι κανόνες. Για να χαρακτηριστεί ένα προϊόν βιολογικό, πρέπει να είναι το αποτέλεσμα βιολογικής καλλιέργειας τουλάχιστον για τρία χρόνια και να φέρει την 110

κατάλληλη σήμανση στην συσκευασία, δηλαδή το όνομα του οργανισμού και τον κωδικό πιστοποίησης του. Φυσικά στην βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία απαγορεύεται η χρήση γενετικά τροποποιημένων υλικών.

7.2 Φυτοφάρμακα Φυτοφάρμακα λέγονται μια σειρά από φάρμακα, χημικές ουσίες που φτιάχνονται για την καταπολέμηση των εχθρών των φυτών. Είναι δυνατά δηλητήρια, προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, που δρουν και σκοτώνουν ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς που βλάπτουν τις καλλιέργειες. Αναπτύχθηκαν τα τελευταία εξήντα περίπου χρόνια. Το 1942 ο Ελβετός Muller ανακαλύπτει το DDT, ενώ το 1946 τα εργαστήρια της εταιρίας φαρμάκων BAYER κατασκευάζουν το παραθείο. Τα πρώτα χρόνια της ανακάλυψής τους, η συμβολή τους στην προστασία της αγροτικής παραγωγής, γέννησε πολλές ελπίδες για τη λύση του προβλήματος τροφής που αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα με την αύξηση του πληθυσμού. Ταυτόχρονα, η προσφορά τους ήταν μεγάλη και στην προστασία της δημόσιας υγείας με την καταπολέμηση ενοχλητικών εντόμων, που έφεραν διάφορες ασθένειες στον άνθρωπο και ανοίγονται νέοι ορίζοντες στη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής.

111

Έτσι, τα φυτοφάρμακα αντιμετωπίζονται απ' όλους μόνο από τη θετική τους πλευρά και οι βιομηχανίες φαρμάκων συναγωνίζονται μεταξύ τους για την παραγωγή νέων φυτοφαρμάκων με μεγαλύτερη δράση. Καμιά φωνή δεν ακούγεται για τυχόν επιπτώσεις και συνέπειες στην ανθρώπινη ζωή και το φυσικό περιβάλλον. Μόνο τα τελευταία χρόνια διατυπώνονται οι πρώτες ανησυχίες για τη δράση τους αφού σε ορισμένους τόπους εξαφανίζονται ομάδες φυτών και ζώων, ενώ επιστήμονες ανακαλύπτουν και δημοσιεύουν αποτελέσματα ερευνών με τις οποίες διαπιστώνονται βλάβες στην υγεία του ανθρώπου. Έτσι μερικά από τα πρώτα φυτοφάρμακα αποσύρονται από την κυκλοφορία στις σύγχρονες χώρες, εξακολουθούν όμως να κυκλοφορούν σε άλλες. Οι ανησυχίες όμως των επιστημόνων αλλά και πολλών άλλων πλέον μεγαλώνουν, διαπιστώνοντας καθημερινά τις αρνητικές τους επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον, χωρίς να παραβλέπουν βέβαια τη χρησιμότητά τους στη σύγχρονη γεωργία, η οποία χωρίς τη δράση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων δε θα είχε αυτή τη μεγάλη ανάπτυξη. Σήμερα όλοι πλέον αναγνωρίζουν ότι τα φυτοφάρμακα κατέχουν σημαντικό μερίδιο στην αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και γίνεται προσπάθεια ώστε να παρθούν μέτρα για την καλύτερη αξιοποίησή τους, ελαχιστοποιώντας τις αρνητικές τους συνέπειες. Μάλιστα υπάρχει μια στροφή των παραγωγών και των καταναλωτών στη βιολογική γεωργία, στην οποία δε χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα ή άλλες ουσίες. Είναι ίσως η λύση στο πρόβλημα και θα πρέπει όλοι μας να στραφούμε προς αυτήν την κατεύθυνση, με πρώτους τους αγρότες μας οι οποίοι όμως θα πρέπει να έχουν την συνεργασία και υποστήριξη του κράτους.

7.2.1. Είδη φυτοφαρμάκων Τα φυτοφάρμακα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Ζιζανιοκτόνα: Αυτά καταστρέφουν τα αγριόχορτα που αναπτύσσονται στις καλλιέργειες και «πνίγουν» τα καλλιεργημένα φυτά. Εντομοκτόνα: Αυτά καταστρέφουν τα έντομα που κατατρώνε τα διάφορα μέρη των φυτών, χωρίς να βλάπτουν τα ίδια. Παρασιτοκτόνα ή Μυκητοκτόνα: Αυτά καταστρέφουν τα ζωικά ή φυτικά παράσιτα που ζουν στα φυτά και τρέφονται εις βάρος τους.

112

ΚΕΦ.8

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Στη σημερινή εποχή, η τεχνολογική και πολιτισμική ανάπτυξη στις περισσότερες χώρες του κόσμου υπήρξε ραγδαία κάτι που οδήγησε στη διαφοροποίηση των διατροφικών συνηθειών σε όλο τον κόσμο. Η άγνοια, η ανεπαρκής εφαρμογή των κυβερνητικών προγραμμάτων και οι κατά καιρούς πόλεμοι έχουν οδηγήσει σε τεράστιες δυσαναλογίες ως προς τη διανομή των τροφίμων σε όλες τις χώρες.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Τι είναι υπερσιτισμός; Τι είναι υποσιτισμός; Ποιες είναι οι σύγχρονες διατροφικές συνήθειες των εφήβων ανά τον κόσμο;

113

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Στη σημερινή εποχή, η τεχνολογική και πολιτισμική ανάπτυξη στις περισσότερες χώρες του κόσμου υπήρξε ραγδαία κάτι που οδήγησε στη διαφοροποίηση των διατροφικών συνηθειών σε όλο τον κόσμο. Η άγνοια, η ανεπαρκής εφαρμογή των κυβερνητικών προγραμμάτων και οι κατά καιρούς πόλεμοι έχουν οδηγήσει σε τεράστιες δυσαναλογίες ως προς τη διανομή των τροφίμων σε όλες τις χώρες. Επιπλέον, το παραδοσιακό εμπόριο των φυσικών, μη επεξεργασμένων πρώτων υλών μεταξύ του αγρότη και του καταναλωτή αντικαθίσταται με ταχείς ρυθμούς από το εμπόριο βιομηχανοποιημένων, επεξεργασμένων τροφίμων, τα οποία είναι συχνά μικρότερης θρεπτικής αξίας εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε λίπος, ζάχαρη και αλάτι. Η προαναφερθείσα υπερπαραγωγή τροφίμων, σε συνδυασμό με την άνιση κατανομή τους σε όλες τις χώρες, έχει προκαλέσει διαταραχές σίτισης με δύο κύριες εκφάνσεις, τον υπερσιτισμό (παχυσαρκία) και τον υποσιτισμό (υποθρεψία). Η πρώτη αφορά τον «υγιή» πληθυσμό των ευημερουσών κοινωνιών και οφείλεται στην υπερβολική κατανάλωση τροφίμων, ενώ η δεύτερη εμφανίζεται στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες ως αποτέλεσμα της φτώχειας και της έλλειψης βασικών αγαθών. Η Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών υποστηρίζει ότι: «οι άνθρωποι είναι οι μηχανές για την ανάπτυξη και ευμάρεια ενός έθνους και το φαγητό είναι τα καύσιμα και η κινητήριος δύναμη για αυτές τις μηχανές. Τα καύσιμα αυτά πρέπει να είναι καλής ποιότητας και ποσότητας για να μπορέσουν να βοηθήσουν στο έπακρο τους ανθρώπους». Συνεπώς, δεδομένου ότι ο υποσιτισμός και ο υπερσιτισμός οδηγούν σε σειρά παθήσεων με συχνά μοιραίες συνέπειες, η βελτίωση της ποιότητας διατροφής ανάγεται σε κεντρικό στόχο του σύγχρονου ανθρώπου.

114

ΥΠΕΡΣΙΤΙΣΜΟΣ Ο υπερσιτισμός αναφέρεται στην υπερβολική κατανάλωση ποσότητας τροφών, σε συνδυασμό με την αυξημένη πρόσληψη θερμίδων και λίπους. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει την Παχυσαρκία ως νόσο. Σήμερα όλα τα δεδομένα βεβαιώνουν ότι η παχυσαρκία θα είναι η πιο διαδεδομένη μη μεταδοτική νόσος του 21ουαιώνα που λαμβάνει διαστάσεις πανδημίας. Η εξάπλωσή του δεν εξαρτάται μόνο από την ποσότητα της τροφής που καταναλώνεται, αλλά κυρίως από την ποιότητά της και τον γενικότερο τρόπο ζωής. Η αφθονία αγαθών, ο υπερκαταναλωτισμός και η καθιστική ζωή, σε συνδυασμό με το άγχος και τις ευκολίες διαβίωσης που προσφέρει σήμερα η τεχνολογία, αυξάνουν σημαντικά τον αριθμό των παχύσαρκων ατόμων. Η επιλογή τροφίμων πλούσιων σε θερμίδες και φτωχών σε θρεπτικά συστατικά προκύπτει ως αποτέλεσμα του χαμηλότερου κόστους τους έναντι των πιο θρεπτικών τροφίμων. Επιπλέον, η έλλειψη κατάλληλων και ασφαλών συνθηκών συντήρησης και προετοιμασίας των φαγητών αυξάνει τις περιπτώσεις κατανάλωσης έτοιμου φαγητού, το οποίο είναι πλούσιο σε θερμίδες και λίπος. Τα ποσοστά παχυσαρκίας στα παιδιά προσχολικής ηλικίας παρουσιάζουν τεράστιες διαφορές στις διάφορες περιοχές του κόσμου. Στη νοτιοανατολική Ασία είναι κάτω από 0.5%. Στις χώρες της Αφρικής κάτω από τη Σαχάρα και στη Λατινική Αμερική είναι κάτω από 2%. Αντίθετα στην Ευρώπη, Βόρεια Αφρική, Η.Π.Α. είναι πάνω από 3%. Στην Ελλάδα το ποσοστό παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας και σε παιδιά 7-18 ετών είναι 8-11%, ενώ τα ποσοστά υπέρβαρων κυμαίνονται από 16 μέχρι 25%. Αποτέλεσμα αυτών των τεράστιων προβλημάτων 115

υγείας που σχετίζονται με τη διατροφή είναι η έλλειψη πολιτικής για τη διατροφή και την πρωτογενή πρόληψη που να υποστηρίζεται γενναιόδωρα από τον προϋπολογισμό. Οι προτεραιότητες του προϋπολογισμού των διαφόρων χωρών έχουν ως τελευταίο στόχο την υγεία, την πρόληψη και τη διατροφή. Οι πολυεθνικές τροφίμων και καπνού έχουν επίσης κύρια προτεραιότητά τους το κέρδος, ενώ η υγεία των καταναλωτών έρχεται τελευταία. Γι' αυτό υπάρχει στην αγορά τεράστιος αριθμός προϊόντων με σύνθεση που προάγουν την ασθένεια και όχι την υγεία. Τα προϊόντα αυτά είναι πλούσια σε κακής ποιότητας ολικό λίπος με μεγάλο ποσοστό κορεσμένα λιπαρά οξέα, ενώ επίσης είναι πλούσια σε ζάχαρη, αλάτι και πλήθος πρόσθετων χημικών ουσιών.

Αίτια Σε κάθε περίπτωση παχύσαρκου ατόμου θα πρέπει να γνωρίζουμε το σημαντικότερο αίτιο που την προκαλεί. Δηλαδή να γνωρίζουμε αν η παχυσαρκία του οφείλεται:  Σε γενετική προδιάθεση δηλαδή να οφείλεται στα κληρονομικότητα.  Σε λανθασμένη διατροφή.  Σε ελαττωμένη κινητικότητα.  Σε ορμονική διαταραχή (σπάνια) προβλήματα.  Σε ψυχολογικά προβλήματα

γονίδια, στην

Έρευνες έχουν δείξει ότι η παχυσαρκία εμφανίζεται ανεξαρτήτως ηλικίας ή οικονομικής κατάστασης των ατόμων. Οι κυριότεροι παράγοντες που εμποδίζουν τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος να επιτύχουν μια ισορροπημένη, υγιεινή διατροφή περιλαμβάνουν:   

το κόστος και την ελλειπή ενημέρωση περί των τροφών που ωφελούν ή βλάπτουν την υγεία.

Συμπτώματα Η ανάγκη πρόληψης - αντιμετώπισης της παχυσαρκίας είναι επιτακτική, καθώς η συγκεκριμένη πάθηση συνδέεται με σειρά ασθενειών, όπως υπέρταση, διαβήτη, δυσλιπιδαιμία, καρδιακές παθήσεις,

116

εγκεφαλικά επεισόδια, παθήσεις του ήπατος και του παγκρέατος, οστεοαρθρίτιδα και διάφορες μορφές καρκίνου (π.χ. παχέος εντέρου).

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Οι διατροφικές συνήθειες των εφήβων στην Ευρώπη απασχολούν ιδιαίτερα γιατί η παχυσαρκία σ’ αυτή την ηλικία έχει συνδεθεί με τη θνησιμότητα στην ενήλικη ζωή. Δύο έρευνες που έγιναν στη Γαλλία και την Ελβετία έδειξαν ότι στην περίοδο 1980 και 1990 αυξήθηκε η παχυσαρκία στους εφήβους. Η ελβετική έρευνα έδειξε επίσης ότι στην προσπάθειά τους να αποφύγουν την παχυσαρκία, αυξήθηκε το ποσοστό των λιποβαρών. Επειδή αυξήθηκε η παχυσαρκία θα περίμενε κανείς να αυξηθεί και η διατροφική πρόσληψη. Σε μια έρευνα όμως, που έγινε στη Μ. Βρετανία αποδείχθηκε ότι η διατροφική πρόσληψη μειώθηκε στα παιδιά ηλικίας 1-18 ετών. Έτσι λοιπόν γίνεται φανερό πως οι αλλαγές στο σωματικό βάρος των παιδιών οφείλονται κυρίως στη φυσική δραστηριότητα και όχι στη διατρφική πρόσληψη. Για παράδειγμα η τάση προς παχυσαρκία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις πολλές ώρες ανά ημέρα που παρακολουθούν τα παιδιά τηλεόραση, όπως και τα χαμηλά ποσοστά παιδιών που γυμνάζονται με την παρακολούθηση της τηλεόρασης και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες οι περισσότεροι έφηβοι καταναλώνουν 2-3 μικρά γεύματα, όπως ορίζουν οι συστάσεις, ανεξάρτητα από το σωματικό τους βάρος. Ωστόσο, το είδος των τροφίμων που επιλέγουν φαίνεται να διαφέρει ανάλογα με την ώρα της ημέρας και τα επίπεδα της φυσικής τους δραστηριότητας.

117

Το πρόγραμμα HELENA, η ολοκληρωμένη ονομασία του οποίου είναι Healthy Lifestyles in Europe by Nutrition in Adolescence, αποτελεί μια ευρωπαϊκή ερευνητική προσπάθεια που καταγράφει και μελετά τις συνήθειες περίπου 3000 εφήβων ηλικίας 13-17 ετών από 9 Ευρωπαϊκές χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Ουγγαρία, Σουηδία). Στο πρόγραμμα αυτό λοιπόν εξετάστηκαν διάφορες ομάδες τροφίμων και o χρόνος κατανάλωσής τους (πρωινό, απογευματινό ή βραδινό σνακ) και φάνηκε να υπάρχει διαφοροποίηση της σχέσης των δύο παραμέτρων με την παχυσαρκία. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι νέοι με φυσιολογικό βάρος και υψηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας καταναλώνουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τρόφιμα όπως σοκολάτες και κέικ συγκριτικά με παχύσαρκους ή υπέρβαρους εφήβους που έχουν παρόμοια επίπεδα σωματικής δραστηριότητας. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι οι έφηβοι φυσιολογικού βάρους με υψηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας θεωρούν ότι έχουν περιθώριο για μεγαλύτερη ενεργειακή πρόσληψη ή ότι μπορούν να επιλέξουν πιο «ανθυγιεινά» τρόφιμα. Από την άλλη, είναι πιθανό οι έφηβοι με αυξημένο βάρος και αυξημένη φυσική δραστηριότητα να βρίσκονται σε διαδικασία απώλειας βάρους και συνεπώς να δηλώνουν καλύτερες διατροφικές συνήθειες. Γερμανία Οι περισσότεροι Γερμανοί είναι υπέρβαροι, ένας στους 5 μάλιστα αντιμετωπίζει πρόβλημα παχυσαρκίας. Αυτά είναι τα ανησυχητικά συμπεράσματα της πρώτης επίσημης παγγερμανικής έρευνας για τις διατροφικές συνήθειες των Γερμανών. Οι αριθμοί που δόθηκαν αυτή την εβδομάδα στη δημοσιότητα μιλούν από μόνοι τους: τα 2/3 των ανδρών και το 51 % των γυναικών στη Γερμανία έχουν υπέρβαρο. Το επίπεδο μόρφωσης αποτυπώνεται, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έρευνα, «στα κιλά που δείχνει η ζυγαριά». Περίπου το 70 % των συμμετεχόντων στην έρευνα που δεν έχουν απολυτήριο είναι υπέρβαροι ή και παχύσαρκοι. Όσο υψηλότερο το μορφωτικό επίπεδο, τόσο μικρότερο και το πρόβλημα. 118

Η παγγερμανική αυτή έρευνα απασχόλησε το γερμανικό υπουργικό συμβούλιο. Γιατί όμως είναι υπέρβαροι οι περισσότεροι Γερμανοί; Στην έρευνα υπογραμμίζεται χαρακτηριστικά ότι ενώ έχουν αλλάξει οι συνθήκες διαβίωσης, οι άνθρωποι δεν έχουν προσαρμόσει ανάλογα τις διατροφικές τους συνήθειες. Υπάρχουν όμως και ενθαρρυντικά μηνύματα: οι νέες και οι νέοι φαίνεται πως προσέχουν ιδιαίτερα το τι τρώνε. Στις ηλικίες μεταξύ 14 και 18 ετών, το 75 % έχουν κανονικό βάρος. Τι προσέχουν περισσότερο οι Γερμανοί όταν αγοράζουν τρόφιμα; Τα βασικά κριτήρια, σύμφωνα πάντα με την έρευνα, είναι η γεύση, η ημερομηνία λήξης καθώς και το πόσο φρέσκο είναι το προϊόν. Η τιμή του προϊόντος έρχεται μόλις στην 12η θέση στον πίνακα των βασικών κριτηρίων. Μερικά ακόμη ενδιαφέροντα στοιχεία: μόλις το 8 % των Γερμανών γνωρίζει πόσες περίπου θερμίδες καταναλώνει ημερησίως, το 12 % δηλώνει ότι κάνει δίαιτα ενώ τα 2/3 των γυναικών και το 1/3 των ανδρών υποστηρίζουν ότι μαγειρεύουν καλά.

Ελλάδα Η Ελλάδα, καθώς ανήκει στη μεσογειακή λεκάνη, ακολουθεί ως επί το πλείστον το πρότυπο της μεσογειακής διατροφής. Οι ελληνικές οικογένειες έχουν υιοθετήσει τη μεσογειακή διατροφή, που όπως αναφέρθηκε πρωτοεμφανίστηκε στην Κρήτη. Βέβαια, οι περισσότεροι νέοι 15-25 ετών ακολουθούν τον αμερικάνικο τρόπο διατροφής και τα αμερικανικά πρότυπα ζωής. Και αυτό φυσικά συμβαίνει διότι η ζωή τους βομβαρδίζεται συνεχώς με λανθασμένα διατροφικά πρότυπα, παράλληλα με τον σύγχρονο τρόπο ζωής ο οποίος επιβάλει τη συχνή κατανάλωση έτοιμου φαγητού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι νεαρές ηλικίες να πλήττονται από προβλήματα παχυσαρκίας. 119

Οι διατροφικές συνήθειες λοιπόν έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται από νωρίς στη ζωή του ανθρώπου και αλλάζουν παράλληλα με τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή του ανθρώπου.Η πανεπιστημιακή ζωή είναι μία από τις σημαντικές στιγμές στη ζωή του ανθρώπου. Τότε οι διατροφικές επιλογές στηρίζονται στην έλλειψη γνώσης προετοιμασίας των γευμάτων, στην αυξανόμενη διαθεσιμότητα των έτοιμων και γρήγορων φαγητών, στις οικονομικές πηγές και την κουλτούρα που έχει υιοθετήσει από το άτομο. Γενικά, ισχύει η άποψη ότι η δίαιτα που ακολουθούν οι φοιτητές που μένουν μακριά από την οικογενειακή εστία τους έχει μεταβληθεί σε μία λιγότερο υγιεινή κατεύθυνση σε σύγκριση με αυτούς που μένουν με την οικογένειά τους. Γενικά, οι διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων διαφοροποιούνται με τα χρόνια ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στις διάφορες περιόδους της ζωής τους. Βέβαια η υιοθέτηση ενός δυτικού διατροφικού πρότυπου είναι σύνηθες φαινόμενο. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι αρκετοί Έλληνες είναι υποστηρικτές της μεσογειακής διατροφής η οποία αυξάνει το προσδοκίμιο ζωής τους και ταυτοχρόνως τους χαρίζει μία υγιή ζωή.

Μεσογειακή Διατροφή Η μεσογειακή διατροφή αντικατοπτρίζει τις τυπικές διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της Νότιας Ευρώπης, δηλαδή της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Νότιας Γαλλίας και της Πορτογαλίας. Βασίζεται στην παρασκευή εύγευστων πιάτων χάρη στην ευρεία γκάμα προϊόντων που παράγονται σε αυτές τις χώρες. Παράλληλα, οι συνταγές της μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν στα προσωπικά γευστικά γούστα του καθενός και στα είδη των τροφίμων που είναι διαθέσιμα σε κάθε χώρα. Η μεσογειακή διατροφή είναι πλούσια σε φρούτα και λαχανικά και περιλαμβάνει ζυμαρικά, ψωμί, δημητριακά, ρύζι και πατάτες, κρέας, πουλερικά και ψάρια, γαλακτοκομικά προϊόντα.

120

Kυρίως όμως δύο είναι τα βασικά συστατικά της: το ελαιόλαδο και το κρασί. Η διατροφή των χωρών της Νότιας Ευρώπης γίνεται ολοένα και περισσότερο παγκοσμίως αποδεκτή για τις θετικές της επιδράσεις στην υγεία. Το ελαιόλαδο είναι η κύρια πηγή του λίπους της μεσογειακής διατροφής και αποτελεί το 15% της συνολικής ενέργειας που λαμβάνουμε. Σε μερικές περιοχές μάλιστα, όπως η Κρήτη, το ποσοστό αυτό φτάνει το 27%. Τα μονοακόρεστα και τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, τα οποία βρίσκονται σε μεγάλη περιεκτικότητα στα σπορέλαια και στους ξηρούς καρπούς, έχει αποδειχθεί ότι είναι απαραίτητα, επειδή, σε αντίθεση με τα κορεσμένα λιπαρά οξέα, έχουν τις εξής ιδιότητες: 

Ελαττώνουν τα τριγλυκερίδια στο αίμα.  Μειώνουν την ολική χοληστερίνη του αίματος.  Ελαττώνουν τα επίπεδα της κακής χοληστερίνης (LDL) στο αίμα.  Διατηρούν τα επίπεδα της καλής χοληστερίνης (HDL) στο αίμα.  Βελτιώνουν την αναλογία της καλής προς την κακή χοληστερίνη.

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΣΤΙΣ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όντας η μεγαλύτερη δύναμη στην παραγωγή τροφίμων, ασκεί επιρροή στις βιομηχανίες τροφίμων κυρίως 121

των ευρωπαικών χωρών. Η βιομηχανία τροφίμων και ποτών στις ΗΠΑ στηρίζει τη δύναμή της σε παιδιά και σε ενηλίκους μέχρι 25 ετών, τους οποίους χρησιμοποιούν ως στόχο του marketing και της διαφήμισης. Τα περισσότερα τρόφιμα τα οποία διαφημίζονται, προωθούνται στην αγορά και συνεπώς καταναλώνονται είναι συνήθως υψηλής περιεκτικότητας σε απλούς υδατάνθρακες, όπως σάκχαρη και σε λιπαρά, κυρίως κορεσμένα. Το γεγονός αυτό έχει σαν συνέπεια τα διατροφικά πρότυπα πρόσληψης να είναι «φτωχά» και να μην ακολουθούνται οι εθνικές συνιστώμενες διαιτητικές προσλήψεις. Πάνω από το 50% της ημερήσιας πρόσληψης σε θερμίδες των ενηλίκων μέχρι 25 ετών προέρχεται από τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά και από σάκχαρη που προστίθεται στα γεύματα. Η κατανάλωση γευμάτων και γευματιδίων στα άτομα αυτών των ηλικιών πραγματοποιείται κυρίως σε χώρους εκτός σπιτιού, σε καταστήματα έτοιμου και γρήγορου φαγητού. Αυτό συμβάλει στην απομάκρυνση των ατόμων από τις διατροφικές συνήθειες της οικογένειας λανθασμένων προτύπων διατροφής που είναι συνήθως υψηλής θερμιδικής αξίας και κυρίαρχο ρόλο κατέχουν τα trans λιπαρά οξέα και οι υδατάνθρακες. Τα φρούτα και τα λαχανικά απουσιάζουν σχεδόν καθημερινά από το διαιτολόγιο των νεαρών ηλικιών. Στους νέους αυτών των ηλικιών παρατηρείται υπερκατανάλωση τροφίμων χαμηλής ποιότητας, με ύπαρξη μεγάλου αριθμού γευματιδίων και snack καθώς και κατανάλωση αρκετών μαλακών ποτών κατά τη διάρκεια της ημέρας. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την καθιστική ζωή και την έλλειψη φυσικής δραστηριότητας αποτελούν αίτιο για την ύπαρξη μεγάλου αριθμού υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων στις ΗΠΑ.

ΥΠΟΣΙΤΙΣΜΟΣ

122

Ο υποσιτισμός δεν είναι απλώς το αποτέλεσμα έλλειψης τροφής. Είναι μια παθολογία που προκαλείται κυρίως από την έλλειψη βασικών θρεπτικών ουσιών. Ειδικά για τα νήπια υπάρχουν 40 απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξή τους και αν δεν τα λαμβάνουν όλα, υπάρχουν επιπτώσεις στη λειτουργία του ανοσοποιητικού τους συστήματος και την ικανότητά τους να καταπολεμούν τις ασθένειες. Με αποτέλεσμα να υπάρχει καθυστέρηση στην ανάπτυξη του παιδιού και κάποιες κοινές μολυσματικές ασθένειες, όπως η πνευμονία, να γίνονται εύκολα θανάσιμες.Όσα παιδιά επιβιώσουν θα έχουν καθυστερημένη ανάπτυξη, θα είναι πιο ευάλωτα στις χρόνιες ασθένειες και θα έχουν μικρότερο προσδόκιμο ζωής. Σύμφωνα με έρευνες, υπολογίζεται ότι το 30% του πληθυσμού της γης αντιμετωπίζει την πείνα και τον υποσιτισμό. Επιπλέον, το 60% των θανάτων παιδιών κάτω των 5 ετών οφείλεται σε υποσιτισμό, σε αντίθεση με τις εκτιμήσεις που φέρουν τα μισά παιδιά στη Βόρεια και τη Νότια Αμερική να είναι υπέρβαρα, το 38% των ανηλίκων στην Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει περιττά κιλά και ένα στα πέντε παιδιά στην Κίνα να είναι παχύσαρκο μέχρι το 2010. Ο Ελβετός καθηγητής της Κοινωνιολογίας, ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην τροφή και συγγραφέας πολλών βιβλίων για τον Τρίτο Κόσμο, τη φτώχεια και την πείνα, κατήγγειλε τη «σιωπηρή γενοκτονία» που γίνεται εις βάρος εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Εκτιμά παράλληλα πως ο πλανήτη μας μπορεί να θρέψει έως και 12 δισεκατομμύρια άτομα, όμως «η ελεύθερη οικονομία δεν θα το κατορθώσει ποτέ αυτό». Εν μέσω οικονομικής κρίσης στον αναπτυγμένο κόσμο και ιστορικών φυσικών καταστροφών στον αναπτυσσόμενο κόσμο εορτάσθηκε η φετινή «Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Φτώχειας» του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ για το 2011, η διεθνής οικονομική κρίση απειλεί να εκτροχιάσει τους περίφημους «Στόχους της Χιλιετίας» για την εξάλειψη της φτώχειας και της πείνας ως το 2015.

Γενικά Ετήσιοι θάνατοι παιδιών σχετιζόμενοι με τον υποσιτισμό: Ποσοστό λιπόβαρων παιδιών κάτω των 5 ετών στις αναπτυσσόμενες χώρες: Ποσοστό χρόνια υποσιτισμένων παιδιών κάτω των 5 ετών στις αναπτυσσόμενες χώρες: Ποσοστό καχεκτικών παιδιών κάτω των 5 ετών στις αναπτυσσόμενες χώρες:

5,6 εκατομμύρια (53% των συνολικών θανάτων) 27% ή 146 εκατομμύρια 31% ή 170 εκατομμύρια 10% ή 58 εκατομμύρια

123

Μείωση στα παγκόσμια ποσοστά λιπόβαρων παιδιών από το 1990: Περιοχή με τα χειρότερα ποσοστά λιπόβαρων παιδιών: Θάνατοι που θα προληφθούν με την εκπλήρωση του Αναπτυξιακού στόχου της Χιλιετίας για τα λιπόβαρα παιδιά:

Πέντε ποσοστιαίες μονάδες (από 33% σε 28%) Νότια Ασία (45%) 50 εκατομμύρια (μέχρι το 2015)

Αίτια Οι κυριότερες αιτίες υποσιτισμού είναι:  το χαμηλό εισόδημα που δεν επιτρέπει την κατανάλωση βασικών διατροφικών ομάδων,  η έλλειψη πρόσβασης στη γη ή τα μέσα για την εκμετάλλευσή της που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι στις υπό ανάπτυξη χώρες,  το εμπάργκο που έχουν επιβάλει οι λεγόμενες «ισχυρές οικονομίες» σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση δημιουργίας σύγχρονων βιομηχανιών γεωργίας και τροφίμων,  η φτώχεια ή η σιτοδεία που υπάρχει στις περιόδους πολέμου,

 ξηρασίας κλπ. Σε πολλές περιπτώσεις, το φαινόμενο του υποσιτισμού είναι πιθανό να εμφανίζεται και σε χώρες αναπτυγμένες, όπου υπάρχει διαθεσιμότητα τροφής. Αυτό συμβαίνει είτε λόγω κακών διατροφικών συνηθειών, είτε λόγω διαιτητικών προγραμμάτων που προκαλούν εξάντληση. Συμπτώματα Τις περισσότερες φορές προκαλεί διαταραχές στο πεπτικό σύστημα και καχεξία στο σώμα. Άλλα συμπτώματα που σχετίζονται με τον υποσιτισμό, είναι: η αναιμία (έλλειψη σιδήρου), κόπωση, δυσκολία συγκέντρωσης, μειωμένη απόδοση, χλωμό πρόσωπο, ευπαθές και ξηρό δέρμα, αδυναμία, ζαλάδες, εύθραυστα νύχια, έντονη τριχόπτωση και θαμπό χρώμα μαλλιών, μειωμένο σωματικό βάρος και ύψος κλπ. Επίσης, τα άτομα που υποσιτίζονται στην παιδική και εφηβική ηλικία, εμφανίζουν συνήθως οστεοπόρωση σε κάποια στιγμή της ενήλικης ζωής τους. Γενικά το φαινόμενο οδηγεί σε μείωση της ποιότητας ζωής του ατόμου. Μάλιστα, εάν το πρόβλημα συνεχιστεί για πολύ μπορεί να επιφέρει και θάνατο.

124

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΣΤΙΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ Εκτιμάται πως 195 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο υποφέρουν από τις επιπτώσεις του υποσιτισμού, το 90 τοις εκατό των οποίων ζουν στην υπο-Σαχάρια Αφρική και τη Νότια Ασία. Ο υποσιτισμός ευθύνεται για το ένα τρίτο των 8,8 εκατομμυρίων θανάτων παιδιών κάτω των 5 ετών κάθε χρόνο. Οι περισσότερες οικογένειες δεν έχουν τα μέσα να παρέχουν τροφή υψηλής διατροφικής αξίας- κυρίως ζωικής προέλευσης όπως γάλα, κρέας και αβγά- που τα παιδιά τους χρειάζονται για να μεγαλώσουν και να αναπτυχθούν κανονικά. Αντίθετα, αγωνίζονται για να επιβιώσουνμακριά από τα φώτα της δημοσιότητας- τρεφόμενες κυρίως με δημητριακά, καλαμπόκι ή ρύζι, που αντιστοιχεί στο να τρέφονται απλά με ψωμί και νερό. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΙΑ Σχεδόν το ένα τρίτο από τα παιδιά του αναπτυσσόμενου κόσμου (συνολικά, 150 εκατομμύρια παιδιά) υποφέρουν από υποσιτισμό. Σχεδόν τα μισά παιδιά στην Ανατολική Ασία υποσιτίζονται - ποσοστό πολύ υψηλότερο από εκείνο της υπό τη Σαχάρα Αφρικής, όπου το ποσοστό παιδικού υποσιτισμού είναι μικρότερο από το ένα τρίτο.Πιο συγκεκριμένα, τα θύματα του υποσιτισμού υπολογίζονται σε 642 εκατομμύρια στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού και 265 εκατομμύρια στην υποσαχάρεια Αφρική. Τα αποτελέσματα της διατροφικής έρευνας που διεξήχθη στα τέλη Απριλίου σε τέσσερις περιοχές του Νίγηρα επιβεβαιώνουν τη σοβαρότητα της κατάστασης. Το ποσοστό γενικού υποσιτισμού (περιστατικά οξύ και μέτριου υποσιτισμού) σε παιδιά κάτω των 5 ετών ανέρχεται στο 19,3% στα χωριά, που βρίσκονται βόρεια της επαρχίας Μαραντί και 19,5% στα χωριά, που βρίσκονται βόρεια από την επαρχία Τάχουα. Υπολογίζεται ότι 1 στα 5 παιδιά υποφέρει από υποσιτισμό. Αυτά τα παιδιά ζυγίζουν 80% λιγότερο από το φυσιολογικό βάρος των παιδιών της ηλικίας τους, υποφέρουν από καθυστερημένη ανάπτυξη (ύψος, ομιλία, περπάτημα) και η ευάλωτη 125

υγεία τους τα καθιστά πιο επιρρεπή σε ασθένειες όπως η ελονοσία και η διάρροια. Τα παιδιά που δεν έχουν ξεπεράσει την ηλικία των δυόμισι ετών είναι τα πιο ευάλωτα. Επίσης, 1 στα 3 παιδιά κάτω των 29 μηνών υποφέρουν από υποσιτισμό (28,5% στην περιοχή του Μαραντί και 28,2% στην περιοχή της Τάχουα). Αυτά είναι πολύ υψηλά ποσοστά, ειδικά όταν σημειώνονται σε μία αγροτική περιοχή που βρίσκεται σε μία πολιτικά σταθερή χώρα. Υψηλά ποσοστά θνησιμότητας Το ποσοστό σοβαρού υποσιτισμού σε παιδιά κάτω των 5 ετών (αναλογία βάρους / ύψους κάτω από 70% του συνηθισμένου) ανέρχεται στο 2,4% στα χωριά στα βόρεια του Μαραντί και στο 2,9% στα χωριά βόρεια της Τάχουα. Ένα σοβαρά υποσιτισμένο παιδί κινδυνεύει να πεθάνει αν δε δεχτεί άμεσα ιατρική βοήθεια. Τα ποσοστά θνησιμότητας ήταν ήδη υψηλά τον Απρίλιο. Κατά τη διάρκεια της διατροφικής έρευνας, η οποία αφορούσε σε 1.500 οικογένειες, 67 μητέρες είπαν ότι μέσα στις τελευταίες 100 μέρες είχαν χάσει το παιδί τους, που ήταν κάτω των 5 ετών. Αυτές οι ενδείξεις μεταφράζονται σε ποσοστό θνησιμότητας 2,2/10.000/ημέρα στα χωριά βόρεια του Μαραντί και 2,4/10.000/ημέρα στα χωριά βόρεια της Τάχουα. Το έκτακτο όριο θνησιμότητας για τα παιδιά κάτω των 5 ετών είναι 2/10.000/ημέρα. Κατά τη διάρκεια των δέκα τελευταίων ετών, 18 χώρες έχουν καταφέρει να μειώσουν τα ποσοστά παιδικού υποσιτισμού κατά 25% ή και παραπάνω. Οι επιτυχίες αυτές αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη σημασία αφού περιλαμβάνουν κάποιες από τις πλέον πολυπληθείς χώρες (Κίνα, Μεξικό, Ινδονησία, Μπαγκλαντές και Βιετνάμ). Ωστόσο, ο ΟΗΕ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, επισημαίνοντας ότι οι εν λόγω αισιόδοξες προβλέψεις αντανακλούν την αλματώδη ανάπτυξη μόνο στην ανατολική Ασία, ειδικότερα στην Κίνα, όπου το ποσοστό της φτώχειας αναμένεται να αγγίξει τιμές υπό το 5% ως το 2015. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ινδία αναμένεται να μειωθεί από 51% το 1990, στο 22% των 2015. Ακολουθεί η υποσαχάρια Αφρική όπου το ποσοστό της φτώχειας μειώνεται σταδιακά και θα φτάσει το 36% ως το 2015, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Αντιθέτως, στις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη, κυρίως στο Κέρας της Αφρικής και στη νότια Ασία, οι προβλέψεις υπολείπονται σημαντικά των στόχων, με αποτέλεσμα, οι φτωχότεροι του πλανήτη να εμφανίζουν τη μικρότερη πρόοδο. Μάλιστα το ποσοστό των ανθρώπων που μένουν σε τενεκεδουπόλεις αυξήθηκε από 657 εκατομμύρια το 1990 σε 828 εκατομμύρια το 2011! 126

Τον μεγαλύτερο αντίκτυπο βιώνουν, όπως ήταν αναμενόμενο, τα παιδιά. Το 2009 περίπου το 25% των παιδιών στον αναπτυσσόμενο κόσμο υποσιτίζονταν, με τη νότια Ασία να εμφανίζει το υψηλότερο ποσοστό παιδικού υποσιτισμού στον κόσμο. Όπως σημειώνει η έκθεση του ΟΗΕ, στο διάστημα 1995-2009, στο 80% των φτωχότερων νοικοκυριών της περιοχής δεν καταγράφηκε καμία απολύτως βελτίωση στους δείκτες του υποσιτισμού. Αντιθέτως, στο 20% των πλουσιότερων νοικοκυριών της περιοχής, ο παιδικός υποσιτισμός μειώθηκε κατά το ένα τρίτο. Το εν λόγω παράδειγμα είναι μία ακόμα απόδειξη της θλιβερής πραγματικότητας: τη μικρότερη βελτίωση εμφανίζουν αυτοί που την έχουν μεγαλύτερη ανάγκη.

Ινδία Στην Ινδία η διατροφή επηρεάζεται σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό από την θρησκεία, τον ινδουισμό. Ο ινδουισμός δεν επιβάλλει την φυτοφαγία αλλά την προτείνει, υπογραμμίζοντας τα οφέλη της αποχής από την κατανάλωση κράτος. Οι διαιτητικές συνήθειες πικοίλουν ανάλογα με την κάστα στην οποία ανήκει ο κάθε Ινδός. Οι Βραχμάνες απέχουν από το κρέας και συνήθως και από τα αυγά. Οι Ινδοί των άλλων καστών απέχουν από το βοδινό, ενώ τα μέλη της χαμηλότερης κάστας καταναλώνουν και βοδινό. Ο Ινδουισμός συνιστά την αποφυγή κατανάλωσης του χοιρινού καθώς και ζώων και φυτών που θεωρούνται ακάθαρτα π.χ. καμήλα, σκόρδο, κρεμμύδι, μανιτάρια και ψάρια χωρίς λέπια. Τέλος υπάρχουν οδηγίες για το ποια τροφή επιτρέπεται να καταναλωθεί ανάλογα με την περίσταση και τον τόπο.

127

Κέρας Αφρικής Περίπου 500.000 παιδιά στο Κέρας της Αφρικής κινδυνεύουν να χάσουν τη ζωή τους εξαιτίας του υποσιτισμού που οφείλεται στην ξηρασία που πλήττει την περιοχή, όπως ανακοίνωσε η Unicef, κάνοντας έκκληση να επιταχυνθεί άμεσα η παροχή βοήθειας. Σχεδόν δύο εκατ. παιδιά έχουν ανάγκη από τροφή, σύμφωνα με την οργάνωση η οποία εκφράζει φόβους ότι η κατάσταση μπορεί να χειροτερέψει από το 2012 αν δεν υποχωρήσει η ξηρασία. Χρειάζονται ακόμη τέσσερις με πέντε μήνες μέχρι την επόμενη σοδειά, την ώρα που αρκετοί άνθρωποι είναι ήδη πολύ αδύναμοι ή πολύ φτωχοί για να αναζητήσουν βοήθεια σύμφωνα με τον εκτελεστικό διευθυντή της Unicef, ο οποίος πραγματοποίησε τετραήμερη επίσκεψη στην Κένυα. Το Κέρας της Αφρικής πλήττεται από τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων έξι δεκαετιών, η οποία επιδεινώνει την ήδη υπάρχουσα ανθρωπιστική κρίση στη Σομαλία, εξαιτίας του 20ετούς εμφύλιου πολέμου που σπαράσσει τη χώρα .Εξάλλου, σύμφωνα με τον Οργανισμού του ΟΗΕ για τα Τρόφιμα και την Γεωργία (FAO) στο Κέρας της Αφρικής 12 εκατομμύρια άνθρωποι στερούνται τις ημέρες αυτές τροφή αντιμετωπίζοντας κρίσιμη κατάσταση. Στο λεγόμενο Κέρας της Αφρικής περιλαμβάνονται το Τζιμπουτί, η Αιθιοπία, η Κένυα, η Σομαλία και η Ουγκάντα.

128

Παρά τις συνεχείς προσπάθειες για την εξάλειψη του πείνας, η Αιθιοπία παραμένει μια από τις χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό υποσιτισμού στον κόσμο. Τον περασμένο Ιούνιο η Κυβέρνηση της χώρας ανακοίνωσε πως ο αριθμός των ανθρώπων που χρήζουν άμεσης βοηθείας φτάνει στα 4,6 εκατομμύρια, ενώ 75.000 είναι τα υποσιτισμένα παιδιά.Η περιορισμένη πρόσβαση σε φυσιολογικές μερίδες φαγητού θα συνεχίσει ν’ αυξάνει το ποσοστό των παιδιών που υποχρεώνονται να ενταχθούν στα θεραπευτικά προγράμματα, εκτός κι αν υπάρξει μια γρήγορη λύση στο πρόβλημα της άμεσης παροχής προμηθειών τροφής. Η συνεχιζόμενη ξηρασία και οι αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων στην περιοχή, δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα 10.973 παιδιά στην περιοχή της Oromiya και τις επαρχίες του SNNPR (ένα από τα 9 εθνικά στα οποία είναι χωρισμένη η χώρα) να χρήζουν άμεσης ένταξης σε θεραπευτικά προγράμματα.

Μεγάλη εκστρατεία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την άμεση βελτίωση της παρεχόμενης βοήθειας σε υποσιτισμένα παιδιά Οι ιατρικές ομάδες των ΓΧΣ γίνονται μάρτυρες της ανθρώπινης καταστροφής που προκαλεί ο υποσιτισμός σε πολλά σημεία του πλανήτη. Το 2009, οι ΓΧΣ έβαλαν σε πρόγραμμα θεραπείας 250.000 παιδιά που υπέφεραν από οξύ υποσιτισμό σε 116 συνολικά προγράμματά που διατηρούν σε 34 χώρες σε όλο τον κόσμο. Ως βασικοί μάρτυρες αυτής της συνεχιζόμενης κρίσης που απειλεί καθημερινά τη ζωή χιλιάδων παιδιών ξεκινούν μια εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με τίτλο «Τα Υποσιτισμένα Παιδιά Ζητούν την Προσοχή μας» παροτρύνοντας τις μεγάλες δωρήτριες χώρες επισιτιστικής βοήθειας, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ιαπωνία, να προσπαθήσουν να προσφέρουν μεγαλύτερες ποσότητες και καλύτερης 129

ποιότητας τροφή στους πληθυσμούς χωρών που πλήττονται περισσότερο. Οι ΓΧΣ στέλνουν επιστολές στους επικεφαλείς των κυβερνήσεων ζητώντας τους να αλλάξουν την πολιτική τους στην παροχή επισιτιστικής βοήθειας. Δεκάδες χιλιάδες άτομα έχουν ήδη υπογράψει την αίτηση της εκστρατείας που είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: www.starvedforattention.org Υπογράφοντας την έκκληση αυτή γινόμαστε μέλος της εκστρατείας για να απαιτήσουν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα τα 195 εκατομμύρια υποσιτισμένα παιδιά να λάβουν την προσοχή που χρειάζονται και να δραπετεύσουν από το θανατηφόρο κλοιό του υποσιτισμού.

130

ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΙΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ Στην προσπάθειά μας να ενημερωθούμε για τις διατροφικες συνήθειες των εφήβων δημιουργήσαμε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο μοιράστηκε σε 132 συμμαθητές μας ηλικίας 14-18 ετών. Συγκεντρώσαμε τα αποτελέσματα και σας τα παρουσιάζουμε. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 1. Πόσα γεύματα τρώτε την ημέρα; 1 2  >3

2. Πόσες φόρες τρώτε πρωινό εβδομαδιαία;  0-2 φορές  3-5 φορές  6-7 φορές

131

3. Πόσες μερίδες φρούτων και λαχανικών τρώτε την ημέρα (συμπεριλαμβάνονται και τα λαδερά: φασολάκια, αγκινάρες);  0-3 μερίδες  4-7 μερίδες  >7 μερίδες

4. Πόσες φόρες τρώτε όσπρια την εβδομάδα;   

1 φορά 2 φορές >3 φορές

132

5. Πόσο συχνά τρώτε ψάρι/θαλασσινά την εβδομάδα;   

1 φορά 2 φορές >3 φορές

6. Πόσα ποτήρια νερό πίνετε την ημέρα;   

1-3 ποτήρια 4-7 ποτήρια >7 ποτήρια

133

7. Πόσο συχνά τρώτε κόκκινο κρέας την εβδομάδα;   

1-2 φορές 3-4 φορές 5-7 φορές

8. Ποσό συχνά τρώτε γλυκά (σοκολάτες, πάστες, κέικ, παγωτά κρουασάν) εβδομαδιαία;   

1-2 φορές 3-4 φορές 5-7 φορές

134

9. Πόσο αλκοόλ καταναλώνετε εβδομαδιαίως;   

Καθόλου 1-2 ποτήρια >3 ποτήρια

10. Τι σημαίνει για εσάς υγιεινή διατροφή;      

Να καταναλώνω τα πάντα και με μετρό Να επιλέγω προϊόντα χωρίς συντηρητικά Να επιλέγω προϊόντα με χαμηλά λιπαρά Να επιλέγω φρέσκα προϊόντα Να καταναλώνω σπιτικό φαγητό Να επιλέγω προϊόντα με λίγες θερμίδες

135

11. Η διατροφή αντιπροσωπεύει για εσάς:   

Μια βασική ανάγκη Κυρίως μια απόλαυση Και τα δύο

12. Πόσα γεύματα πραγματοποιείτε εκτός σπιτιού την εβδομάδα;     

Κανένα 1 γεύμα 2-3 γεύματα 4-5 γεύματα 6-7 γεύματα

136

13. Πόσες φορές τρώτε σε fast food εβδομαδιαία;   

1-2 φορές 3-4 φορές > 5 φορές

14. Πόσες φορές μέσα στην εβδομάδα αγοράζετε snack από κυλικείο του σχολείου; Ποτέ 2-3 φορές Καθημερινά

137

το

138