Μάιος 2016 Το έπος του 1940 αποτελεί για
τους Έλληνες ένα αγαπημένο κομμάτι της
ιστορίας τους. Οι στρατιώτες μας έδωσαν φοβερές μάχες, στις οποίες πολέμησαν πιότερο με την ψυχή τους παρά με το σώμα τους. Το ηχηρό και μεγάλο ΟΧΙ που ειπώθηκε από τα χείλη του ελληνικού λαού ήταν η πρώτη σοβαρή ρωγμή στο οικοδόμημα της αλαζονείας του Άξονα. Όχι! Αυτή τη φορά ο ισχυρός δε θα νικούσε! Η ιστορία του Δαβίδ και του Γολιάθ θα επαναληφθεί για άλλη μια φορά. Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες του ’40 μας έκαναν πραγματικά εθνικά περήφανους! Με τις σκέψεις αυτές θελήσαμε φέτος να επισκεφτούμε τα Γενικά Αρχεία του Κράτους όπου με ενδιαφέρον είδαμε την έκθεση « Αθήνα 1940-1944 ». Στη συνέχεια τα παιδιά ανέλαβαν μια εργασία, προκειμένου να ‘ναι αναμνηστική από το μάθημα της Ιστορίας. Μερικά παιδιά ασχολήθηκαν με τη συλλογή μαρτυριών από συγγενείς τους, που πήραν μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο ή έζησαν την κατοχή. Τα υπόλοιπα παιδιά κατέγραψαν πληροφορίες για ήρωες του Σαράντα, περισσότερους από τους οποίους αγνοούμε. Στο σημείο αυτό θα ‘θελα να ευχαριστήσω τα παιδιά για το ενδιαφέρον που έδειξαν στην ελληνική μας ιστορία. Παράλληλα να τα παροτρύνω να συνεχίσουν να ενδιαφέρονται γι’ αυτήν, έτσι ώστε να αγαπήσουν πιο πολύ την πατρίδα τους Ελλάδα! Αδελφή Ελισάβετ
2
Ειρήνη Τη Δευτέρα 8-2-2016 η τάξη μας είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί την έκθεση «Αθήνα 1940-1944. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση» στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Η έκθεση έλαβε χώρα σε μια μεγάλη αίθουσα όπου υπήρχε φωτογραφικό υλικό αλλά και πολλές άλλες ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με την εποχή εκείνη. Μια κυρία μας ξενάγησε στον χώρο και μας εξήγησε σε τι αναφερόταν κάθε φωτογραφία ή έγγραφο. Είδαμε πολλές εικόνες, οι περισσότερες απεικόνιζαν όμως θλιβερά γεγονότα, για παράδειγμα τους Γερμανούς και την υψωμένη γερμανική σημαία στην Ακρόπολη, τις κακουχίες και τις δυσκολίες των Αθηναίων, όπως ήταν η πείνα και η επέμβαση των Γερμανών στη ζωή των Αθηναίων. Θυμάμαι πως ,επειδή στην πόλη δεν υπήρχαν χωράφια όπως στη επαρχία, οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να καλλιεργήσουν τη γη και τρόφιμα δεν υπήρχαν. Δυστυχώς αυτό οδήγησε σε μεγάλη πείνα και τα συσσίτια που γίνονταν δεν μπορούσαν να τους εξυπηρετήσουν όλους. Ο αριθμός των γεννήσεων έμοιαζε μηδαμινός σε σύγκριση με το ποσοστό των θανάτων. Ακόμη, οι Έλληνες απαγορευόταν αυστηρά να βγαίνουν από το σπίτι μετά από μια συγκεκριμένη ώρα την νύχτα. Η μόνη ψυχαγωγία τους ήταν ο κινηματογράφος που είχε πολύ φτηνό εισιτήριο. Έτσι ιδρύθηκε τότε και η Finos Film. Κατά την κατοχή υπήρξαν πολλοί Έλληνες που προσπάθησαν να βοηθήσουν την πατρίδα τους. Διάφορες οργανώσεις ευελπιστούσαν να διώξουν κάποια μέρα τους Γερμανούς απ’ την Αθήνα. Τα δραστήρια μέλη τους πέτυχαν τον σκοπό τους. Οι Γερμανοί έφυγαν απ’ την Αθήνα αφήνοντας όμως πίσω τους τεράστιες καταστροφές. Παρατήρησα έναν χάρτη που έδειχνε τις λεηλασίες και τις καταστροφές των Γερμανών στην Αττική. Έμεινα άφωνη! Οι Γερμανοί είχαν προκαλέσει προβλήματα σε πολλές περιοχές. Μου έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση οι καταστροφές που έκαναν στο λιμάνι του Πειραιά. Όταν βγήκαμε από την Έκθεση στο μυαλό μου υπήρχαν αρκετές πληροφορίες σχετικά με την εποχή αυτή. Πραγματικά οι άθλιες συνθήκες ζωής των Ελλήνων με έκαναν να αισθανθώ δέος και θαυμασμό για τους κατοίκους της Αθήνας το 1940-1944!
3
Γεράσιμος Όταν φτάσαμε με το σχολικό στο κτίριο των Γενικών Αρχείων του κράτους ήμουν πολύ ενθουσιασμένος! Θα μαθαίναμε περισσότερες πληροφορίες για το 1940. Αφού μπήκαμε στην αίθουσα, μας είπαν να καθίσουμε στις καρέκλες και να ακούσουμε την κυρία που θα μας εξηγούσε κάποια πράγματα για την Κατοχή. Η αίθουσα είχε παντού εικόνες και φωτογραφίες γι’ αυτή την εποχή. Ήταν σαν μουσείο χωρίς αγάλματα. Οι εικόνες και οι φωτογραφίες έδειχναν πώς ζούσαν οι Έλληνες τότε. Τα παιδιά πέθαιναν στους δρόμους επειδή δεν είχαν να φάνε. Οι δρόμοι είχαν γεμίσει με πτώματα. Όποιος αμφισβητούσε τους κατακτητές τον χτύπαγαν επιτόπου ή τον έπαιρναν για βασανιστήρια. Μόλις είδαμε όλες τις εικόνες μάς έδειξαν και ένα βίντεο για το πώς οι στρατιώτες πήγαιναν στον πόλεμο, τί έκαναν οι άνθρωποι για να φάνε και πώς οι Έλληνες είπαν το ΟΧΙ στους Ιταλούς για να πάρουν την Ελλάδα. Αφού τέλειωσαν όλα αυτά πήγαμε στο σχολικό μας και γυρνώντας στο σχολείο σκεφτόμουν πως αν δεν πολεμούσαμε τότε, ίσως να ήμασταν ακόμα σκλαβωμένοι…
4
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΣΥΓΓΕΝΩΝ Γιάννης Ο παππούς μου, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρκυρα. Το 1940 ήταν περίπου 5 χρονών. Αυτά που θυμάται περισσότερο είναι σχετικά με τη γερμανική κατοχή. Πρώτα πρώτα, χαράχτηκε πολύ βαθιά στη μνήμη του ο μεγάλος και καταστροφικός βομβαρδισμός που διήρκεσε μέρες και ισοπέδωσε το νησί. Θυμάται τις καμπάνες να χτυπούν μανιωδώς και τις οικογένειες να τρέχουν να κρυφτούν σ’ ένα φαράγγι της περιοχής, για να προστατευτούν από τα πυρά. Αργότερα, όταν οι Γερμανοί εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα, δεν μπορεί να ξεχάσει την αγριότητά τους και τον φόβο του που σαν μικρό παιδί τον έκαναν να νιώθει. Σκότωναν και βασάνιζαν τους ανθρώπους με την παραμικρή αφορμή και πολλές φορές ακόμα και για να διασκεδάσουν… Θυμάται τους Ιταλούς στρατιώτες που είχαν ξεπέσει εντελώς και κυκλοφορούσαν βρώμικοι και πεινασμένοι, ζητιανεύοντας από τους Γερμανούς και κλέβοντας από τους Έλληνες για να φάνε. Η πείνα ήταν το επόμενο μεγάλο πρόβλημα που έπρεπε ν’ αντιμετωπίσουν. Στην πόλη της Κέρκυρας, οι άνθρωποι πέθαιναν καθημερινά από την πείνα και τους μάζευαν με τα καρότσια. Στα χωριά η κατάσταση ήταν κάπως καλύτερη και αυτό που τους βοήθησε περισσότερο να επιβιώσουν ήταν το λάδι. Ψωμί όπως το ξέρουμε δεν είχαν να φάνε. Καμιά φορά έφτιαχναν την μπομπότα, ένα είδος ψωμιού από χαρουπάλευρο (αλεύρι από χαρούπια-καρποί που τρώνε τα ζώα) που όμως ήταν σκληρό σαν πέτρα. Η φτώχεια ήταν μεγάλη κι εκτός από φαγητό, δεν είχαν ρούχα και παπούτσια. Τα πόδια τους ήσαν γεμάτα πληγές και το κρύο τους ταλαιπωρούσε ανελέητα. Τα χρόνια της κατοχής πέρασαν βασανιστικά. Όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν από τις κακουχίες- μαζί μ’ αυτούς κι ο παππούς μου –έζησαν με ανείπωτη χαρά την ώρα της απελευθέρωσης. Η ανάμνησή της αποτελεί μέχρι και σήμερα μία από τις καλύτερες αναμνήσεις στη ζωή του παππού μου.
Κατερίνα Ο παππούς μου μου είπε ιστορίες από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο που του τις διηγήθηκαν οι συγγενείς και ο μπαμπάς του. Μία απ’ αυτές είναι για το πώς παρουσιάζονταν στρατιώτες οι άνδρες αφήνοντας πίσω τους οικογένειες και περιουσίες. Φεύγανε με ενθουσιασμό για το Μέτωπο, δηλαδή για την Αλβανία. Περπατάγανε νύχτα και μέρα με βαρύ οπλισμό και τρόφιμα πορείας για να φτάσουν το συντομότερο στο Καλπάκι, εκεί όπου ξεκίνησε ο πόλεμος. Οι Έλληνες αμύνθηκαν μέχρις εσχάτων για τα εδάφη τους και έριξαν τα ιταλικά στρατεύματα στον ποταμό Παρακάλαμο… Αυτή είναι μια από τις ιστορίες που μου αφηγήθηκε ο παππούς μου. 5
Λευτέρης Η προγιαγιά μου η Βασιλική, έζησε τον πόλεμο του 1940 και τη γερμανική κατοχή. Σήμερα είναι 93 ετών κι όταν την ρωτώ για τις αναμνήσεις της αποφεύγει να μιλήσει. Δεν ξεχνά όμως τίποτα. Δεν ξεχνά την πείνα, την φτώχεια, τις περιουσίες που έδιναν οι άνθρωποι για ένα κιλό καλαμπόκι. Δεν ξεχνά τους 130 συγχωριανούς της που εκτελέστηκαν και τους τρεις ακόμα που κρεμάστηκαν από τους Γερμανούς στην κεντρική πλατεία ως αντίποινα. Για κάθε Γερμανό σκοτώνονταν δέκα Έλληνες. Η διαταγή ήταν ξεκάθαρη. Δεν ξεχνά τη φρίκη του πολέμου και εύχεται κανένας να μη ζήσει αυτά που εκείνη έζησε! Λεωνίδας Η γιαγιά μου, η μητέρα της μαμάς μου, όταν ξέσπασε ο πόλεμος του 1940 ήταν μικρό παιδάκι 6 ετών. Από τις αφηγήσεις της έχω καταλάβει ότι πρέπει να πέρασε πάρα πολύ άσχημα και δύσκολα. Οι Γερμανοί έκαψαν το σπίτι τους και η μητέρα τους πέθανε από τις κακουχίες. Η γιαγιά μου όπως και τ’ άλλα αδέλφια της δεν μπόρεσαν να μάθουν γράμματα και πολλές φορές τη βλέπω να προσπαθεί χωρίς αποτέλεσμα να διαβάσει βιβλία. Κάποιες φορές μάλιστα κλαίει όταν θυμάται αυτά τα δύσκολα χρόνια της ζωής της. Άννα-Άλμα Βρισκόμαστε στο 1943. Η Ελλάδα βρίσκεται στη γερμανική κατοχή. Θα διηγηθώ μία ιστορία από τον παππού μου. Ένα μεσημέρι οι Γερμανοί με ένα μεγάφωνο κάλεσαν όλους τους άντρες από 20 ετών και πάνω να παρουσιαστούν στο αστυνομικό τμήμα του Βύρωνα αλλιώς θα σκότωναν όσους δεν το έκαναν. Έτσι ο προπάππους μου αναγκάστηκε να παρουσιαστεί. Μέχρι αργά το βράδυ δεν είχαν νέα για το τι είχε συμβεί. Έτσι ο παππούς μου και η μητέρα του πήγαν να μάθουν τι έγινε αλλά δεν έβγαλαν άκρη. Τελικά έμαθαν ότι τον είχαν φορτώσει σε ένα τρένο για τη Γερμανία όπου έμεινε σε στρατόπεδο. Μετά από ένα χρόνο επέστρεψε έπειτα από πολλές ταλαιπωρίες. Αλεξάνδρα Ο προπάππους μου ο Δημητρός ήταν στρατιώτης και πολέμησε στον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Ήταν χειμώνας με πολύ χιόνι. Ο Διοικητής του προπάππου μου τον διέταξε να γεμίσει τα παγούρια της ομάδας του από ένα ποταμάκι που βρισκόταν εκεί κοντά. Έκανε τόσο κρύο και παγωνιά που το όπλο του προπάππου μου Δημητρού είχε παγώσει. Μετά από λίγο κατάλαβε ότι κάποιοι άλλοι ήσαν εκεί. Ήσαν δύο Ιταλοί στρατιώτες που γέμιζαν κι αυτοί τα παγούρια τους. Ενώ ήξερε ότι είχε παγωμένο όπλο, τους αιφνιδίασε σημαδεύοντάς τους. Έτσι τους ανάγκασε να πάρουν τα γεμάτα παγούρια στα χέρια τους και κρατώντας τα ψηλά να προχωράνε
6
αυτοί μπροστά κι αυτός από πίσω. Έτσι επέστρεψε στην ομάδα του με τα παγούρια γεμάτα και με δύο Ιταλούς αιχμαλώτους! Κωνσταντίνος Οι γονείς της μαμάς μου ζούσαν και οι δύο την εποχή της κατοχής στην Αθήνα. Ήσαν μικρά παιδιά στην ηλικία των έξι και δώδεκα χρονών. Σήμερα δεν ζούνε πια, αλλά είχαν διηγηθεί στη μητέρα μου πολλές ιστορίες . Την εποχή της ιταλικής κατοχής απέναντι από το σπίτι της γιαγιάς μου υπήρχε ένα ιταλικό φυλάκιο. Κάθε πρωί τα παιδιά της γειτονιάς πήγαιναν εκεί και οι Ιταλοί στρατιώτες επειδή λυπόντουσαν τα παιδιά που τα έβλεπαν πεινασμένα, τους μοίραζαν το γάλα που περίσσευε. Όταν ήρθαν όμως οι Γερμανοί στην Αθήνα και πήγαιναν τα παιδιά να πάρουν γάλα, όπως έκαναν κάθε μέρα, οι Γερμανοί έχυναν το γάλα και έδιωχναν τα παιδιά. Η πείνα τα χρόνια της γερμανικής κατοχής ήταν πολύ μεγάλη. Πολλοί άνθρωποι πέθαναν. Η μαμά της γιαγιάς μου ανέβαινε κάθε μέρα στον Υμηττό και μάζευε ξύλα και ό,τι χορταράκι έβρισκε για να ‘χει να φάει κάτι η πολυμελής οικογένειά της. Η γιαγιά μου εκείνα τα χρόνια είχε πάθει αβιταμίνωση και έπεφταν τα μαλλιά της. Ο παππούς μου, που ήταν δώδεκα χρονών, δούλευε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού σπάζοντας πέτρες για να μπορέσει στο τέλος της ημέρας να πάρει ένα καρβέλι ψωμί. Άλλες φορές μαζί με τους φίλους του έκλεβαν τα λάστιχα από τα αυτοκίνητα των Γερμανών για να φτιάξουν παπούτσια. Ήταν πολύ δύσκολα εκείνα τα χρόνια. Ο κόσμος πεινούσε και πέθαινε. Το σλόγκαν της εποχής ήταν «Χτυπάει το κουδούνι και βγαίνει μια χοντρή και λέει στα παιδάκια: ΝΙΞ ΦΑΪ» Ευτυχώς στο τέλος ήρθε η Ειρήνη!!! Θανάσης Στον πόλεμο του 1940 είχε πολεμήσει ο προπάππος μου ο Μάρκος Δοξαράς, ο πατέρας της γιαγιάς μου της Σταματίνας. Ήταν ένας ψηλός, δυνατός άνδρας από την Τήνο. Όταν ήταν 6 χρονών μπήκε κρυφά στο καράβι ξυπόλυτο και έτσι ήρθε στην Αθήνα για να βρει την τύχη του. Όταν η γιαγιά μου, η Σταματίνα ήταν τριών χρόνων, ο Μάρκος πήγε να πολεμήσει. Η μαμά της της έλεγε ότι ο μπαμπάς πήγε να πολεμήσει τον Μουσολίνι και εκείνη του έγραφε γράμματα. Από τον πόλεμο επέζησε ως εκ θαύματος. Τον βρήκαν εντελώς τυχαία, θαμμένο κάτω απ’ τα χιόνια, στα βουνά της Αλβανίας. Ήταν τόσο παγωμένος, σαν άγαλμα, που στην αρχή νόμιζαν ότι είχε πεθάνει. Μια ολόκληρη μέρα τους πήρε για να τον συνεφέρουν. Έτσι σώθηκε. Μέσα στον φρικτό πόλεμο έγινε αυτό το θαύμα.
7
Γιώργος Απ’ ό,τι έχω ακούσει απ’ τη γιαγιά μου η Γερμανική κατοχή ήταν μια φρικτή περίοδος βασάνων για την ταλαιπωρημένη Ελλάδα. Τα βάσανα των Ελλήνων δεν είχαν σταματημό. Η πείνα ήταν αβάσταχτη και η φτώχεια ήταν μεγάλη. Στα σχολεία έδιναν στα παιδιά λίγες σταφίδες κι αυτά με τη σειρά τους έδιναν μερικές και στους γονείς τους. Κάποιες γυναίκες που οι Γερμανοί τις έπαιρναν για μαγείρισσες έκοβαν χοντρές τις φλούδες των πατατών δήθεν για τις κατσίκες τους αλλά στην πραγματικότητα τις έτρωγαν αυτές και οι οικογένειές τους. Πολλοί άνθρωποι έκαναν τον εξής διάλογο: «Πόσα;» «Δέκα. Εσύ;» και αναφέρονταν στα κιλά που έχαναν. Τα ρούχα τους ήσαν πάντοτε λιγοστά και τρύπια… Τέλος όμως, με τη βοήθεια του Θεού και των Αγίων οι Έλληνες κατάφεραν να απελευθερωθούνε ! Nίκος Ο παππούς και η γιαγιά μου, οι γονείς της μητέρας μου, ζούσαν στην Σαντορίνη τότε και ήσαν μικρά παιδιά. Η γιαγιά μου γεννήθηκε το 1940 και μου είχε πει ότι οι Ιταλοί είχαν μπει στο σπίτι τους και τους πήραν όλα τα τρόφιμα. Μερικές φορές όμως τους έδιναν λίγη σοκολάτα. Ο πατέρας του παππού μου επίσης πέρναγε κρυφά τη νύχτα με τη βάρκα του και πήγαινε σε άλλα νησιά για να ανταλλάξει διάφορα πράγματα με τρόφιμα γιατί όλοι πεινούσαν πολύ. Ο πατέρας της γιαγιάς μου πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο και είχε πάθει δυσεντερία και κρυοπαγήματα. Οι γονείς του πατέρα μου στον πόλεμο του 1940 ζούσαν στην Λήμνο. Ο παππούς μου ήταν σαλταδόρος, δηλαδή πηδούσε στα φορτηγά των Γερμανών και τους έκλεβε τρόφιμα. Πολλές φορές τα μοίραζε στον κόσμο που πεινούσε. Επίσης μου έλεγε η γιαγιά μου πόσο πολύ φοβόταν όταν έμπαιναν στο σπίτι της οι Ιταλοί ή οι Γερμανοί για να ψάξουν για τρόφιμα. Στέφανος Εκείνα τα χρόνια η γιαγιά μου πήγαινε σχολείο όταν ξαφνικά ακούσανε αεροπλάνα. Είχαν μάθει πως στη Σαντορίνη θα έρχονταν οι Ιταλοί. Τους πήραν τα πάντα και παραλίγο να πεθάνουν από την πείνα. Τρεφόντουσαν μόνο με χόρτα και μπομπότα. Μετά ήρθαν και οι Γερμανοί και τα πράγματα έγιναν πολύ πιο δύσκολα. Όμως τότε, ήρθαν οι συμμαχικές δυνάμεις να τους απελευθερώσουν. Τελικά απέτυχαν στην προσπάθειά τους γιατί είχαν σκοτώσει τον αρχηγό τους, τον Έλληνα ανθυπολοχαγό Στέφανο Καζούλη. Μετά από αρκετό καιρό η Σαντορίνη ελευθερώθηκε αλλά σκοτώθηκαν πάρα πολλοί άνθρωποι.
8
Δήμητρα Την περίοδο της γερμανικής κατοχής οι συνθήκες διαβίωσης ήσαν πολύ δύσκολες, όπως μου είχε περιγράψει η γιαγιά μου. Η γιαγιά μου είχε πληροφορηθεί τα γεγονότα από την προγιαγιά μου. Οι Γερμανοί είχαν καταλάβει όλη τη χώρα και οι κάτοικοι δεν μπορούσαν να καλλιεργήσουν τη γη τους, ούτε να αγοράσουν προϊόντα από άλλες χώρες με αποτέλεσμα να μην έχουν τρόφιμα για να ζήσουν. Πολλοί άνθρωποι ήσαν σκελετωμένοι από την πείνα με αποτέλεσμα να ψάχνουν στα σκουπίδια για να βρουν τροφή. Οι Γερμανοί έμπαιναν στα σπίτια των Ελλήνων έκλεβαν ότι έβρισκαν, σκότωναν τους ανθρώπους και έφευγαν αφήνοντας πίσω τους πόνο και δυστυχία. Είχαν μπει και στο σπίτι της προγιαγιάς μου στο χωριό Μέτσοβο και τους είχαν κλέψει αλλά ευτυχώς γλίτωσαν οι δικοί μου και δεν τους σκότωσαν. Ο προπάππους μου είχε πάει να πολεμήσει στο Αλβανικό μέτωπο και κόντεψε να πεθάνει από το κρύο και τα πυρά των εχθρών. Οι άνθρωποι εκείνα τα χρόνια πέρασαν πολύ δύσκολα αλλά στο τέλος με τη δύναμη της ψυχής τους βγήκαν νικητές!!! Αγγελική Η γιαγιά μου ήταν πολύ μικρή στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και τα χρόνια ήσαν πολύ δύσκολα γιατί ο πατέρας της που ήταν αστυνομικός είχε φύγει στην Μέση Ανατολή. Η κατοχή διήρκησε 5 χρόνια. Εκείνα τα χρόνια οι άνθρωποι στις πόλεις δεν είχαν να φάνε, όμως επειδή η γιαγιά μου ζούσε σε χωριό και η οικογένειά της είχε ζώα όπως κότες και αγελάδες, δεν πείνασε. Μια μέρα που η γιαγιά μου πήγαινε στο σπίτι της γιαγιάς της, που βρισκόταν δίπλα από την αστυνομία, την πρόσεξε ένας Ιταλός στρατιώτης από το παράθυρο. Της πέταξε τότε μια κονσέρβα επειδή ήταν μικρή και πίστευε ότι θα πεινούσε. Όταν το είδαν τα άλλα παιδιά άρχιζαν να φωνάζουνε για να δώσει και σ’ αυτούς. Η γιαγιά μου πήγε λίγο πιο πέρα, μοιράστηκε την κονσέρβα της με τους υπόλοιπους κι έτσι τα πράγματα ηρέμησαν…. Νικολέττα Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι Γερμανοί είχαν επιτάξει το σπίτι της γιαγιάς μου. Καθώς υπήρχε ένα υπόγειο στο σπίτι αυτό, η γιαγιά μου μαζί με τη μητέρα της, αναγκάστηκαν να μεταφερθούν εκεί. Ήταν τότε έξι χρονών ορφανή από πατέρα, με μοναδικό δικό της άνθρωπο την προγιαγιά μου. Μια μέρα οι Γερμανοί είχαν κόσμο στο σπίτι και διασκέδαζαν. Ξαφνικά κάποιος απ’ αυτούς εμφανίστηκε στην αυλή και μόλις είδε την προγιαγιά μου, άρχισε να τη χτυπά και να την κατηγορεί ότι τους έκλεψε ένα ραδιόφωνο που είχαν. Η γιαγιά μου, μικρό παιδάκι τότε, έτρεμε από το φόβο της. Εκείνη τη στιγμή απείλησαν τη μητέρα της ότι την άλλη μέρα θα την εκτελούσαν. Κάποιες γειτόνισσες, που γνώριζαν αυτούς τους Γερμανούς επειδή τους καθάριζαν το σπίτι, προσπάθησαν να τους εξηγήσουν πόσο καλή ήταν η προγιαγιά μου και πως αποκλείεται να είχε κάνει κάτι τέτοιο. 9
Το ίδιο βράδυ η γιαγιά μου και η μητέρα της κατάφεραν να φύγουν από το σπίτι και να κρυφτούν για μέρες στο σπίτι μιας φιλικής οικογένειας. Αργότερα μαθεύτηκε ότι αυτοί οι Γερμανοί, καθώς έφευγαν για να επιστρέψουν στη χώρα τους, σκοτώθηκαν με το αυτοκίνητό τους. Οδυσσέας Ο προπάππους μου ζούσε στη Χάλκη και ήταν αξιωματικός στον ελληνικό στρατό. Το όνομά του ήταν Διογένης Φανουράκης. Γεννήθηκε το 1914 στη Χάλκη όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια. Εισήχθη στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1932. Αποφοίτησε ως Ανθυπολοχαγός. Όταν άρχισε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος βρισκόταν στο Μέτωπο. Τον Νοέμβριο του ‘40 με την ΧΙΙΙ Μεραρχία (Αρχιπελάγους) έλαβε μέρος στη μάχη Μοράβα και την κατάληψη της Κορυτσάς και αμέσως μετά πήρε μέρος στη μάχη του Πόγραδετς. Όταν καταλήφθηκε η Ελλάδα πήγε στη Μ. Ανατολή και μετατέθηκε στις ελληνικές δυνάμεις που πολεμούσαν στο πλευρό των συμμάχων. Υπηρέτησε στη 2η Ταξιαρχία στο Τάγμα του Καλύμνιου Συνταγματάρχη Γ. Χατζησταυρή. Ο Διογένης μετέφερε πολεμοφόδια και φάρμακα για τους έχοντες ανάγκη. Οι Γερμανοί τον κατάλαβαν και του έστησαν ενέδρα. Ήταν 1η Νοεμβρίου 1944. Όταν τον πιάσανε εκτελέστηκε. Χαίρομαι που στην οικογένειά μου έχω έναν τέτοιο ήρωα! Ειρήνη Για την εποχή του Σαράντα ρώτησα τη γιαγιά μου, για να μου πει για τον πατέρα της, δηλαδή τον προπάππου μου. Εκείνος είχε ακούσει για τον πόλεμο και τις δυσκολίες που θα ερχόντουσαν και άρχισε να φοβάται πολύ για τη ζωή του. Γι ‘ αυτό πήρε όλους τους φίλους του και πήγαν να βρουν ένα καταφύγιο, για να είναι έτοιμοι. Όταν το βρήκαν, γύρισαν στα σπίτια τους. Μετά από ώρα ο προπάππους μου άρχισε να ακούει σειρήνες πολέμου και βόμβες να πέφτουν. Τότε έτρεξε να πάει να το πει και στους άλλους. Καθώς πλησίαζε στο σπίτι του μύρισε κάτι που καιγόταν. Μόλις πλησίασε είδε τους Γερμανούς να του καίνε ολόκληρο το σπίτι! Τότε αποφάσισε να πάει στο καταφύγιο που έχει ετοιμάσει . Κατάφερε να ζήσει μέσα σ’ αυτό περίπου δύο εβδομάδες. Αργότερα έφτιαξε πάλι ένα σπίτι για να ζήσει. Μετά από καιρό έφυγαν οι Γερμανοί κι έτσι μπόρεσε να ζήσει με χαρά και ελευθερία τη ζωή του!
10
Δημήτρης «Στις 27 Οκτωβρίου τα μεσάνυχτα ο Ιωάννης Μεταξάς είπε το μεγάλο ΟΧΙ στους Ιταλούς. Τότε ήμουν μόλις 19 χρονών. Την επόμενη μέρα, στις 28 Οκτωβρίου του 1940 το απόγευμα, ενώ εργαζόμουν ως εργάτης για την κατασκευή ενός δρόμου, ο εργολάβος σφύριξε από μακριά και μας είπε: «Κηρύχτηκε πόλεμος. Σταματήστε τις εργασίες». Τότε επέστρεψα στο χωριό μου τα Αχλάδια Σητείας και βρήκα συγκεντρωμένους όλους τους άντρες χωριανούς έτοιμους να επιστρατευτούν για τον πόλεμο. Σε λίγη ώρα όλοι φύγανε με φορτηγά αυτοκίνητα για το Ηράκλειο και από εκεί θα έφευγαν για το μέτωπο του πολέμου. Όλος ο κόσμος, γυναικόπαιδα και μη στρατεύσιμοι, ζητωκραύγαζαν με ενθουσιασμό. Οι Έλληνες πολέμησαν με αυτοθυσία μέσα σε κακουχίες και κατάφεραν μέσα σε λίγες μέρες να κυνηγήσουν και να νικήσουν τον ιταλικό στρατό αλλά και να μπουν στο Αλβανικό έδαφος. Μέσα από εκπομπές του ραδιοφώνου ακούγαμε νικηφόρα συνθήματα για τις νίκες του στρατού μας». (Συνέντευξη από τον παππού μου Δημήτρη Χ. Φραγκούλη στις 25-10-2011) Μαρία Ο παππούς μου Νικήτας Χρυσοχόος, γεννήθηκε στη Σύμη το 1931 και μετά από πέντε χρόνια πήγε στη Λέρο. Τα Δωδεκάνησα ήταν ήδη σκλαβωμένα στους Ιταλούς όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος το 1940. Στη Λέρο, όπου ζούσε την εποχή εκείνη η οικογένεια του παππού μου, οι Ιταλοί είχαν έντονη παρουσία. Το μεγάλο λιμάνι της Λέρου οι Ιταλοί το χρησιμοποιούσαν ως ναύσταθμο. Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που έγιναν στη Λέρο ήταν ο βομβαρδισμός και η βύθιση του αντιτορπιλικού «Βασίλισσα Όλγα» από τους Γερμανούς, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1943. Ένα από τα μεγαλύτερα αδέλφια του παππού μου ήταν ο Λευτέρης, που είχε γεννηθεί το 1920. Ήταν ένα όμορφο και καλό παλικάρι, που τον αγαπούσαν όλοι στο νησί. Κάποια μέρα, του 1941, που ο Λευτέρης περπατούσε στους δρόμους του νησιού ανταλλάχτηκαν σε κάποια συμπλοκή πυροβολισμοί μεταξύ Ιταλών και κατοίκων του νησιού. Κάποια από τις σφαίρες των όπλων πέτυχε τον Λευτέρη και τον σκότωσε. Ήταν μόνο 21 ετών. Αν και δεν πολέμησε, υπήρξε θύμα της αντίστασης των νησιωτών εναντίων των Ιταλών κατακτητών την περίοδο του πολέμου. Το όνομα του Λευτέρη, το πήρε ο πατέρας μου!
11
Η Μαρία Δημάδη γεννήθηκε το 1906 στο Αγρίνιο και ήταν μορφωμένη και γλωσσομαθής. Παραμέρισε την απέχθειά της για τους Ναζί και εισχώρησε στο άντρο τους, στην Κομαντατούρα του Αγρινίου στην οποία εργάστηκε τάχα ως διερμηνέας. Στην πραγματικότητα στη θέση αυτή κατάφερε να γλιτώσει πολλούς πατριώτες από το εκτελεστικό απόσπασμα, ενώ συνέλεγε ακούραστα πληροφορίες και τις μετέφερε στο Ε.Α.Μ. Ήταν η πρώτη γυναίκα που πέρασε στις γραμμές του και από τις δικές της έγκυρες πληροφορίες ο Ε.Λ.Α.Σ κατόρθωσε να ανατινάξει μια γερμανική αμαξοστοιχία με στρατιώτες και πολεμοφόδια. Οι Γερμανοί και οι ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους αποφάσισαν σε αντίποινα για τη δολιοφθορά να εκτελέσουν 120 Έλληνες και η Μαρία έδωσε μάχη για να αποτρέψει αυτή την απόφαση. Η εκτέλεση τελικά πραγματοποιήθηκε αλλά η μυστική της ταυτότητα είχε πλέον αποκαλυφθεί. Έτσι στις 31 Αυγούστου 1944 βρέθηκε δολοφονημένη από Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών έξω από τo νεκροταφείο της Αγίας Τριάδας. Αγγελική Ο Χαράλαμπος Κατσιμήτρος (1886-1962) ήταν Έλληνας στρατηγός και γεννήθηκε στο Κλείτσο της Ευρυτανίας το 1886. Πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Ξεκίνησε την σταδιοδρομία του στον Στρατό. Πολέμησε στους Βαλκανικούς πολέμους, στην Ήπειρο και στο «Μακεδονικό μέτωπο» κατά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και συμμετείχε στην Μικρασιατική Εκστρατεία όταν έγινε ταγματάρχης. Με την έκρηξη του ελληνοϊταλικού Πολέμου, ως διοικητής της 8ης Μεραρχίας αρχικά εξουδετέρωσε την επίθεση και στη συνέχεια διέταξε άμυνα μέχρις εσχάτων στον τομέα Ελαίας-Καλαμά, που κάλυπτε τα Ιωάννινα, αν και το στρατηγείο έχοντας υπόψη γενικό στρατηγικό ελιγμό ολόκληρης της στρατιάς του είχε παράσχει ελευθερία ενέργειας όπως ελιχθεί επιβραδυντικά προς νότο, προς ολοκλήρωση κύκλωσης, με ύστατο όμως όριο ελιγμού της μονάδος του την κοιλάδα του Αράχθου. Τελικά η κύκλωση δεν επιτεύχθηκε, η ηρωική του όμως αντίσταση στην ιταλική επίθεση στο Καλπάκι, συντέλεσε τα μέγιστα στην νίκη της Ελλάδας απέναντι στον Ιταλικό Στρατό. Φίλιππος
12
Ύστερα από τον πόλεμο του ’40 κάθε μαχητής με περηφάνια και χαρά στην ερώτηση: «Πού πολέμησες εσύ;» απαντούσε: « Ήμουν με τον Κωστάκη! Είδα τον Κωστάκη!» Είναι γεγονός ότι ο Δημήτριος Κωστάκης (18911961) δε χρησιμοποιούσε ποτέ όργανα μέτρησης του πυροβόλου. Για όργανα μέτρησης χρησιμοποιούσε τις δύο γροθιές του και έδειχνε στους πυροβολητές: τόσες μοίρες δεξιά, τόσες αριστερά. Και αυτοί έριχναν τα βλήματα με απόλυτη ακρίβεια, όπως την είχε προσδιορίσει ο Κωστάκης. Χαρακτηριστικό είναι και το ακόλουθο επεισόδιο. Στις 30 Οκτωβρίου στο χωριό Κουκλιοί, ένα ολόκληρο Σύνταγμα με 1.200 αιχμαλώτους Ιταλούς έπεσε στα χέρια του Κωστάκη. Ο Ιταλός Συνταγματάρχης είπε: – Ήθελα να δω τον περιβόητο Ταγματάρχη Κωστάκη, και ο Κωστάκης του είπε: - Εγώ είμαι. Τότε ο Ιταλός πήδηξε από το άλογο και γονάτισε μπροστά του. Ο Κωστάκης τον σήκωσε και κουβέντιαζε για ώρα μαζί του, φιλικά. Μια μέρα έδωσε φαγητό σ’ ένα πεινασμένο Αλβανό, αν και γνώριζε ότι τα δύο του παιδιά υπηρετούσαν στον ιταλικό στρατό και συμβούλεψε τους στρατιώτες του. «Όταν παίρνετε κάτι απ’ τους φτωχούς Αλβανούς, να το πληρώνετε. Ή σε χρήμα ή σε είδος. Και αν κάποιος πεινάει, δώστε του να φάει. Δε φταίνε σε τίποτε οι φτωχοί άνθρωποι, που δε θέλανε τον πόλεμο». Χαρούλα Ο υποστράτηγος Γεώργιος Δουράτσος (1894-1981) γεννήθηκε στο νησί της Σύρου στις 15 Αυγούστου του 1894. Μετά τις γυμνασιακές του σπουδές κατετάγη στον ελληνικό στρατό και έλαβε τον βαθμό του μόνιμου ανθυπολοχαγού πεζικού. Έλαβε μέρος στη μικρασιατική εκστρατεία και στον πόλεμο του 1940-41. Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η τότε Στρατιωτική ηγεσία της Πατρίδας μας του είχε αναθέσει τη Διοίκηση και υπεράσπιση του ιστορικού οχυρού Ρούπελ. Την 6η Απριλίου 1941 γερμανικές ναζιστικές δυνάμεις, επιτέθηκαν με σφοδρό βομβαρδισμό πυροβολικού και με συνεχή κύματα αεροπλάνων τα περίφημα «στούκας», κατά του οχυρού. Οι βομβαρδισμοί και οι επιθέσεις με κάθε είδους όπλα, πυροβολικού, αρμάτων μάχης, φλογοβόλων, αεροπλάνων συνεχίστηκαν με μεγάλη σφοδρότητα και τις επόμενες ημέρες 7 και 8 Απριλίου, χωρίς κανένα θετικό αποτέλεσμα για τους Γερμανούς. Το οχυρό άντεχε, με ελάχιστες απώλειες προσωπικού, έως και τις 9 Απριλίου. Οι γερμανικές δυνάμεις πρότειναν να παραδοθούν. Τότε ο ηρωϊκός διοικητής του, Δουράτσος μαζί με όλους τους συμπολεμιστές του, σαν νέος 13
Λεωνίδας, απάντησε στον Γερμανό διοικητή την ιστορική φράση: « Τα οχυρά δεν παραδίδονται, καταλαμβάνονται »! Μαρία Κ Ο Κώστας Περρίκος (1905 – 1943) γεννήθηκε στην Καλλιμασιά της Χίου. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο και εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπου αποφοίτησε από το Γυμνάσιο. Το 1925 επέστρεψε στην Ελλάδα για να εκπληρώσει τη στρατιωτική του θητεία, ενώ τον επόμενο χρόνο εγγράφηκε στη στρατιωτική Σχολή Αεροπορίας. Αρχικώς ίδρυσε την στρατιά Σκλαβωμένων Νικητών, ενώ την 1η Οκτωβρίου 1941 μετονομάστηκε σε ΠΕΑΝ. Μια από τις σπουδαιότερες αντιστασιακές ενέργειες ήταν η ανατίναξη της Εθνικοσοσιαλιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 που στρατολογούσε Έλληνες για λογαριασμό του πολυεθνικού τμήματος των waffes SS. Στις 11 Νοεμβρίου 1942, ο Κώστας Περρίκος με 12 συναγωνιστές του συλλαμβάνονται κατόπιν προδοσίας σ’ ένα κρησφύγετο της οργάνωσης στην Καλλιθέα. Ένα μήνα αργότερα ο Κώστας Περρίκος καταδικάζεται από γερμανικό Στρατοδικείο της Αθήνας τρις εις θάνατο και 15 έτη ειρκτή και μεταφέρεται στις φυλακές Αβέρωφ. Το πρωί της 4ης Φεβρουαρίου 1943 οδηγήθηκε στο σκοπευτήριο της Καισαριανής όπου και εκτελέστηκε. Διονύσης Ο Κωνσταντίνος Δαβάκης (1897-1943) ήταν γιος δασκάλου και σπούδασε στη Σχολή Ευελπίδων . Έλαβε μέρος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όπου διακρίθηκε για την τόλμη και την ανδρεία του στο μακεδονικό μέτωπο . Έλαβε μέρος και στη μικρασιατική εκστρατεία όπου το 1921 διακρίθηκε και τιμήθηκε με το Χρυσούν Αριστείο Ανδρείας. Όταν τον Αύγουστο του 1940 συντελέστηκε η μερική επιστράτευση, ο Δαβάκης ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία και τοποθετήθηκε διοικητής του 51ου Συντάγματος Πεζικού και στη συνέχεια του Αποσπάσματος Πίνδου. Την 1η Νοεμβρίου 1940, οπότε έφτασαν οι ενισχύσεις που περίμενε ο Δαβάκης, οι ελληνικές δυνάμεις έκαναν αντεπίθεση και κύκλωσαν τις ιταλικές, που αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Κατά την αντεπίθεση αυτή ο Δαβάκης τραυματίστηκε στο στήθος. "Στον αξιωματικό που τον πλησίασε για να τον περιποιηθεί πρόσταξε, μαζεύοντας όσες δυνάμεις τού 'μεναν ακόμα: "Άσε με εμένα, πες με πεθαμένο! Και κοίτα να μη σου πάρουν τις θέσεις! Τράβα!". Ο Δαβάκης πέθανε αργότερα, τον Ιανουάριο του 1943. Κατερίνα 14
Ο Δημήτριος Κασλάς (1901-1996) υπήρξε Έλληνας στρατιωτικός και αντιστασιακός. Πήρε μέρος στην Μικρασιατική εκστρατεία, στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, στην Εθνική Αντίσταση και στα Δεκεμβριανά. Κυρίως έμεινε γνωστός για την συνεισφορά του ως διοικητής στο 14/8 τάγμα πεζικού στην απόκρουση της ιταλικής επίθεσης στο 731 ύψωμα. Για το ύψωμα 731 και τις μάχες που έγιναν από 9-24 Μαρτίου έχουν γράψει πολλοί Έλληνες και ξένοι, στρατιωτικοί και μη, εχθροί και φίλοι, και εκφράζουν τον θαυμασμό τους. Η νεότερη ιστορία το ονομάζει «Νέες Θερμοπύλες», εγράφη δε και ειδικός Θούριος ως εμβατήριο του Στρατού. Έγινε θρυλικό και είναι γραμμένο στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στην Αθήνα. Οι στρατιώτες το ονόμασαν «Γολγοθά», γιατί, ενώ με την έναρξη των εχθροπραξιών ήταν δεντροσκεπασμένο, στο τέλος δεν έμεινε κανένα δέντρο και είχε τροποποιηθεί η γεωλογική μορφή του. Το ύψος του μειώθηκε κατά 5 μέτρα. Αρετή
Ο Μιλτιάδης Ιατρίδης (1906-1960) γεννήθηκε στο Σοφικό της Κορινθίας, τον τόπο καταγωγής της μητέρας του Σοφίας. Το 1921 μπήκε στη στρατιωτική σχολή των Ναυτικών Δοκίμων και αποφοίτησε ως μάχιμος σημαιοφόρος στις 26 Ιανουαρίου 1926. Υπηρέτησε στα υποβρύχια. Δεκατρία χρόνια αργότερα προβιβάστηκε στον βαθμό του Πλωτάρχη και ανέλαβε το υποβρύχιο «Παπανικολής» που πήρε μέρος στον αγώνα του Άξονα. Στις 24 Δεκεμβρίου του 1940 το υποβρύχιο κατόρθωσε να βυθίσει στα στενά του Οτράντο τρία ιταλικά οπλιταγωγά που μετέφεραν πολεμοφόδια στα παράλια της Αλβανίας για να ενισχυθούν οι ιταλικές δυνάμεις που προσπαθούσαν να νικήσουν τους Έλληνες. Για το κατόρθωμά του αυτό προβιβάστηκε σε αντιπλοίαρχο και του απονεμήθηκε το «Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας» στις 30 Δεκεμβρίου του 1940. Στα χρόνια του 1950-51 επέβλεπε τις επισκευές του ιταλικού καταδρομικού «Ευγένιος της Σαβοΐας» που είχε δοθεί στην Ελλάδα ως πολεμική αποζημίωση και μετονομάστηκε «Έλλη». Λίγα χρόνια αργότερα σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας σε ηλικία 54 χρονών. Ηλίας
15
Ο Δημήτριος Ίτσιος (1906-1941) είχε διαταχθεί να καλύψει με το πολυβολείο του Π8 στην περιοχή Ομορφοπλαγιά του όρους Μπέλες κοντά στα Άνω Πορρόια Σερρών, την υποχώρηση ελληνικών τμημάτων και όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν να αποχωρήσει και ο ίδιος με τους άνδρες του. Παρά τις εντολές που είχε να διασωθεί, ο Ίτσιος θέλησε να αγωνιστεί μέχρις εσχάτων, διατάσσοντας τους άνδρες του να διαφύγουν. Τελικά δυο από αυτούς παρέμειναν κοντά του. Παρά τον σφοδρό κανονιοβολισμό και τον βομβαρδισμό από αέρος που δεχόταν, το πολυβολείο άντεξε, προκαλώντας στους Γερμανούς μεγάλη φθορά (περίπου 230 νεκροί). Όταν τα πυρομαχικά τους εξαντλήθηκαν, οι τρεις Έλληνες στρατιώτες παραδόθηκαν. Τότε, ο επικεφαλής Γερμανός αξιωματικός ρώτησε να μάθει ποιος ήταν ο επικεφαλής. Ο Ίτσιος του απάντησε και τότε ο Γερμανός τον κατηγόρησε για την απώλεια τόσων πολλών ανδρών του. Ο Ίτσιος δήλωσε ότι απλά έκανε το καθήκον του, αλλά ο Γερμανός ανταπάντησε πως τώρα θα έπρεπε και εκείνος να κάνει το δικό του. Διάταξε τους άνδρες του να αποδώσουν τιμές και εν συνεχεία εκτέλεσε εν ψυχρώ τον Έλληνα λοχία με μια σφαίρα στο κεφάλι. Κυριάκος Η Λέλα Καραγιάννη (1898-1944) έγινε σύμβολο της Αντίστασης. Κατά την γερμανική κατοχή μετατρέπει το σπίτι της σε αρχηγείο της οργάνωσης «Μπουμπουλίνα», την οποία έχει δημιουργήσει και χρηματοδοτεί η ίδια το 1941. Στόχος της οργάνωσης είναι αρχικά η φυγάδευση Βρετανών στρατιωτών στο Κάιρο αλλά δεν αργούν να πραγματοποιηθούν και δολιοφθορές κατά του εχθρού. Με πομπό που κρύβει στο σπίτι της επικοινωνεί με το στρατηγείο Μέσης Ανατολής και προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για διάφορα σαμποτάζ που γίνονται στην Αττική. Πρώτη φορά συλλαμβάνεται τον Οκτώβριο του 1941, αλλά αφήνεται ελεύθερη μετά από 8 μήνες κράτησης. Εκείνη συνεχίζει τη δράση της, όμως συλλαμβάνεται και πάλι από την Γκεστάπο, τον Ιούλιο του 1944 με πέντε από τα παιδιά της. Κατά τη διάρκεια των άκαρπων βασανιστηρίων οι Γερμανοί φέρνουν στο κρατητήριο τα παιδιά της απειλώντας τη πως θα τα σκοτώσουν μπροστά της. Αγέρωχη απαντά: «Τα παιδιά μου ανατράφηκαν με ιδανικά να δώσουν το αίμα τους για την πατρίδα». Περίπου ένα μήνα πριν την Απελευθέρωση, στις 8 Σεπτεμβρίου 1944, εκτελείται από τους Γερμανούς κατακτητές στο άλσος Χαϊδαρίου μαζί με άλλους 27 αγωνιστές της αντίστασης. Τη στιγμή της εκτέλεσής της τραγουδούσε τον Εθνικό Ύμνο. Άννα 16
Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου (1927-1944) ήταν αγωνίστρια της εθνικής αντίστασης. Γεννήθηκε κι έζησε στην Αθήνα. Ήταν μαθήτρια Γυμνασίου και οργανωμένη στην ΕΠΟΝ, όπου είχε αναπτύξει έντονη απελευθερωτική δράση, παρά το νεαρό της ηλικίας της. Μιλούσε τέσσερις γλώσσες και όταν τη βασάνιζαν οι χιτλερικοί αναφέρεται ότι τους "μαστίγωνε" στη γλώσσα τους. Όταν συλλαμβάνεται για πρώτη φορά, ο εύπορος πατέρας της καταφέρνει να την ελευθερώσει. Λίγο πριν την αποχώρηση των Γερμανών, συμμετέχει στην ανατίναξη ενός τρένου που μετέφερε πυρομαχικά και ξανασυλλαμβάνεται στις 31 Ιουλίου 1944. Εκείνη τη μέρα είχε τελειώσει τις απολυτήριες εξετάσεις του Γυμνασίου. Επί τέσσερα μερόνυχτα τη βασάνιζαν να μαρτυρήσει τους συνεργάτες της. Αλλά ούτε τα βασανιστήρια ούτε οι δελεαστικές προτάσεις που τις έκαναν απέδωσαν. Στις 5 Σεπτεμβρίου του 1944, μαζί με άλλους 49 κρατούμενους, οδηγήθηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Η ζωή της έγινε ταινία το 1981 με τίτλο "17 σφαίρες για έναν άγγελο, η αληθινή ιστορία της Ηρώς Κωνσταντοπούλου. Αναστασία
17