Notebook by Nagledna

Å×ÊÀ Ð À Ë Å Á Ò Î È Ê Ä ÒÅÒÐÀ

©Äèàíà Èâàíîâà, ñúñòàâèòåë, 2007 ©Àêñåë Áàãà÷, Àëáåíà Êîâà÷åâà, Ãàëèíà Èâàíîâà, Äèàíà Èâàíîâà, Èðèíåóø Òðóïêåâè÷, Éîëàíà Ùîâè÷êîâà, Éîðäàíêà Êîñòîâà, Êàëèí ßíåâ, Êàòêà Àéëîâà, Ìàðèàíà Àñåíîâà, Ìàðèÿ Ñòàíèøåâà, Ìèðîñëàâ Âàíåê, Ìèðîñëàâà Êàöàðîâà, Ðàäìèëà Ìëàäåíîâà, Ñâåòëàíà Âîëè÷, Ñòàíèñëàâ Ìèëúð, Òîìàø Æèæêà, Òîìàñ Øåðåð, Ôëîðèàí Òàëõîôåð, Þðèé Âúëêîâñêè, àâòîðè, 2007 © Àëáåíà Êîâà÷åâà, Âÿðà Ñòåôàíîâà, Äèàíà Èâàíîâà, Äåçèðå Ãóä, Êàòêà Àéëîâà, Ìàðèàíà Àñåíîâà, Ñàâà Õàëâà÷åê, Ñòàíèñëàâ Ìèëúð, ôîòîãðàôèè, 2007 © Ðàé÷î Ñòàíåâ, äèçàéí, 2007 © Ãðåòà Ãàí÷åâà, Äèàíà Èâàíîâà, ïðåâîä, 2007 ©Ôîíäàöèÿ çà íîâà êóëòóðà, èçäàòåëñêè ïðàâà, 2007 Áëàãîäàðíîñòè çà ñúäåéñòâèåòî íà:

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Çà òåòðàäêèòå

05 ñòð.

Ðàçãîâîð

07 ñòð.

Èñòîðèè îò Áåëà ðå÷êà

19 ñòð.

Ïàìåò è ïîäðîáíîñòè: çà ïúðâè ïúò â Áúëãàðèÿ

33 ñòð.

Ìîÿòà Áåëà Ðå÷êà

55 ñòð.

Ïðîåêòè 2007

81 ñòð.

Ðàáîòèëíèöè 2007

105 ñòð.

Èçñëåäâàíå

111 ñòð.

English summary

173 ñòð.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

ÇÀ ÒÅÒÐÀÄÊÈÒÅ

Èçáåðè ñè òîâà, êîåòî òè õàðåñâà. Ñïîäåëè ãî ñ íÿêîãî. Íàïèøè íè íåùî. Â Áåëà ðå÷êà íèå ñè îáùóâàìå è òåçè òåòðàäêè ñà æåëàíèå òîâà îáùóâàíå äà ïðîäúëæè è ñ òåá.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Òåçè òåòðàäêè îò Áåëà ðå÷êà ñúáèðàò îïèòà è ïðåæèâÿâàíèÿòà îò ïðîâåäåíèòå äîñåãà ÷åòèðè ôåñòèâàëà íà ñïîìåíèòå /2004-2007/. Òóê èìà ñïîíòàííî ðîäåíè òåêñòîâå, ïðîåêòè, çà êîèòî ÷åòåø çà ïúðâè ïúò íà áúëãàðñêè åçèê, çàêà÷êè, áîá çà ãëåäàíå, ñúíèùà, èçñëåäâàíå, ìíîãî èñòîðèè.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÐÀÇÃÎÂÎÐ

ÐÀÇÃÎÂÎÐ ×àñòíàòà èñòîðèÿ: Íèå, Áåëà ðå÷êà, ñâåòúò Òîìàø Æèæêà, Äèàíà Èâàíîâà, Ñâåòëàíà Âîëè÷, Ñòàíèñëàâ Ìèëúð

Òîìàø Æèæêà : Àç èäâàì îò ñåìåéñòâî, â êîåòî ïðåìåñòâàíåòî è ïðîìÿíàòà ñà áèëè ÷àñò îò äíåâíèÿ ðåä – íåùî îáè÷àéíî â ðàìêèòå íà Àâñòðî-óíãàðñêàòà èìïåðèÿ. Ðîäúò ìè ïî ìàé÷èíà ëèíèÿ çàïî÷âà îò Ïóëà, äíåøíà Äàëìàöèÿ â Õúðâàòèÿ, êúäåòî äÿäî ìè ñå ðàæäà â ñåìåéñòâî ñ ìîðàâñêè è óêðàèíñêè êîðåíè. Îò äðóãàòà ñòðàíà, ïî áàùà, áàáà ìè å ðîäîì îò Ñèëåçèÿ, íà ãðàíèöàòà ìåæäó Ïîëøà è Ãåðìàíèÿ, à äÿäî ìè – íà ïîëîâèíà óíãàðåö, íàïîëîâèíà ñëîâàê. Òàêà ÷å ìàéêà ìè, æèâÿëà â Ìîðàâèÿ, ñå îìúæâà çà ñëîâàøêè óíãàðåö â Áðàòèñëàâà. Ïîñëå àç, ñëîâàê ïî ïàñïîðò, ñå æåíÿ çà óíãàðêà îò Áóäàïåùà, êîÿòî ðîäîâî å ïîâå÷å ñëîâà÷êà îòêîëêîòî àç è ñ äàëå÷íè êîðåíè â Àâñòðèÿ.

Òàêà ÷å êîðåíèòå íè ñà íàâñÿêúäå â Åâðîïà. Òîâà, êîåòî âèíàãè ìå å çàíèìàâàëî, å êàê òåçè ñåìåéñòâà ñà ñå äâèæåëè è å òðÿáâàëî äà ñå ïðèñïîñîáÿâàò êúì ìåñòíèòå åçèöè è êóëòóðè. Òîâà ìå âúëíóâà ëè÷íî. Ìàëêî ñëåä ìîåòî ðàæäàíå áàùà ìè ñè òðúãâà îò íàñ è ñè ñïîìíÿì, ÷å íåãîâîòî îòñúñòâèå ìíîãî ìå çàíèìàâàøå, äåöàòà ïîñòîÿííî ìè çàäàâàõà âúïðîñè è àç ñè ôàíòàçèðàõ êúäå å è êàêâî ïðàâè ïî ñâåòà. Çàãóáàòà îòòîãàâà âèíàãè å ñ ìåí, òàêà ÷å ïî íÿêàêúâ íà÷èí ñâèêíàõ äà æèâåÿ ñ íåÿ. Íå çíàì äàëè å çàãóáà èëè ðàçäÿëà, íî ïîíÿêîãà å ìíîãî áîëåçíåíî. Ïî íÿêàêúâ íà÷èí ìå ïðèâëè÷àò íåùàòà, êîèòî ñè îòèâàò èëè òåçè, êîèòî èìàò ïîòåíöèàëà äà áúäàò èçãóáåíè. Â òîâà íàìèðàì íå

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Áåëà ðå÷êà, 2006 Òîçè ðàçãîâîð å ïðîâåäåí â êðàÿ íà ìàé 2006 ãîäèíà, ñëåä êðàÿ íà óúðêøîïà ×àñòíàòà èñòîðèÿ:ñåìåéñòâî, ðîä, ïðåäìåòè, âîäåí îò Òîìàø Æèæêà â ñåëîòî. Ó÷àñòíèöèòå ðàáîòèõà ñ ëè÷íè èñòîðèè è ëè÷íè ïðåäìåòè è âúçìîæíîñòòà äà áúäàò ðàçêàçàíè â êîíòåêñòà íà ñåëîòî. Ðàìêàòà, â êîÿòî âñåêè ìîæåøå äà ðàáîòè, áåøå äúðâåíà – 110õ70 ñì. Ðåçóëòàòèòå áÿõà ïðåäñòàâåíè êàòî åäíîäíåâåí ìóçåé íà ÷àñòíàòà èñòîðèÿ ïî âðåìå íà ôåñòèâàëà íà ñïîìåíèòå, à ÷àñò îò òÿõ ñëåä òîâà â ãàëåðèÿ Àñòðè â Ñîôèÿ è â Íàöèîíàëíèÿ çåìåäåëñêè ìóçåé â Ïðàãà.

ÐÀÇÃÎÂÎÐ ×àñòíàòà èñòîðèÿ: Íèå, Áåëà ðå÷êà, ñâåòúò Òîìàø Æèæêà, Äèàíà Èâàíîâà, Ñâåòëàíà Âîëè÷, Ñòàíèñëàâ Ìèëúð ñàìî òúãà, íî è ìíîãî åìîöèÿ. Çàòîâà è Áåëà ðå÷êà, è òåìàòà çà ÷àñòíàòà èñòîðèÿ ìå ïðèâëè÷àò. Ñâåòëàíà Âîëè÷: Àç ñúì ðîäåíà â Áåëãðàä, ÷àñò îò ìîåòî ñåìåéñòâî èäâà îò Âîéâîäèíà, îùå ïî-íàçàä â ðîäà èìà è ãåðìàíñêà æèëêà. Çíàì ìíîãî ìàëêî çà èñòîðèÿòà íà ñåìåéñòâîòî, îòäåëíè ôðàãìåíòè. Ñàìàòà àç íèêîãà íå ñúì ñå ÷óâñòâàëà âêúùè â Áåëãðàä, ìàêàð ÷å ñúì æèâÿëà ñàìî òàì. Íå ÷óâñòâàì òîçè ãðàä ñâîé. Ìîæå áè è çàòîâà òúðñÿ, îïèòâàì ñå äà ñè íàìèðàì ìåñòà, äà ñè ñãëîáÿâàì èäåíòè÷íîñòòà îò ðàçíè ïàð÷åòà, îò äðóãè ìåñòà, êúäåòî õîäÿ. ×àñòíàòà èñòîðèÿ ìè ñå ñòðóâà íåùî ìíîãî èíòèìíî, êîåòî å àâòåíòè÷íî, äðóãî. Â Ñúðáèÿ äúëãî âðåìå òàçè èñòîðèÿ íå áåøå âàæíà, âñè÷êè æèâååõà ñàìî ñ ïîëèòè÷åñêàòà, ãîëÿìàòà, áåç äà ðàçáèðàò íèòî íåÿ, íèòî ñåáå ñè. Ñåãà ñå îïèòâàìå îòíîâî äà ÿ âìúêíåì â äíåâíèÿ ðåä. Ñòàíèñëàâ Ìèëúð: Çà ìåí ÷àñòíàòà èñòîðèÿ å íåùî íîâî. Êàòî ìèñëÿ çà ìîèòå ðîäèòåëè è òÿõíàòà ÷àñòíà èñòîðèÿ, íå âèæäàì ìíîãî âðúçêàòà 10

ñúñ ñàìèÿ ìåí. Àç æèâåÿ â íàñòîÿùåòî, ìèíàëîòî íÿêàê íÿìà çíà÷åíèå, àç ñå äâèæà.Íî å èíòåðåñíî êàê â òîâà äâèæåíèå ïðåç ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ìåñåöà ñðåùíàõ íÿêîëêî ñòàðè ïðèÿòåëè îò ìèíàëîòî. È èçâåäíúæ âèäÿõ ìèíàëîòî ñè îòíîâî ïî äðóã íà÷èí, êàòî â îãëåäàëî...Âèæäàø êàê âñåêè èìà ñâîèòå ñè õèëÿäè èñòîðèè. Ñåãà ïîñòåïåííî çàïî÷âàì äà îñúçíàâàì è âðúçêèòå ñ ìîåòî ñåìåéñòâî. Êîãàòî áÿõ íà 20, àç åìèãðèðàõ â Ñúåäèíåíèòå ùàòè, áåøå îùå ïî âðåìåòî íà êîìóíèçìà. Èñêàõ äà ïðåêúñíà òîãàâà òåçè âðúçêè ñ ìîèòå ðîäèòåëè. Áÿõ íà ïåò ãîäèíè, ïîñëå ñå âúðíàõ. Çà ìåí å ìíîãî òðóäíî äà ñå âðúùàì ïðè òÿõ, íå ìîãà äà ñòîÿ äúëãî âêúùè, ñëåä íÿêîëêî äíè ïðîñòî ïîëóäÿâàì è òðÿáâà äà ñå ìàõíà. Êîìóíèêàöèÿòà ìè å òðóäíà. Íî êàòî ãîâîðÿ ñ äðóãè ïðèÿòåëè, âèæäàì êîëêî ìíîãî òåõíèòå îòíîøåíèÿ ñà ïîâëèÿíè îò òåçè ñ ðîäèòåëèòå. Òàêà ÷å ñå îïèòâàì äà òúðñÿ ïðè÷èíàòà, óðîêúò, êîéòî òåçè îòíîøåíèÿ íîñÿò çà ìåí, äà ñå âèäÿ îòñòðàíè, êàòî áàùà ìè ñ íåãîâàòà íåðâíîñò...Àêî çàïî÷íåø äà ðàçáèðàø, íàâÿðíî ìîæåø è äà ïðîìåíèø íÿêîè íåùà, ìîäåëèòå,

Ñâåòëàíà Âîëè÷: Èìà òàêàâà òåîðèÿ - çà íå-ìåñòàòà, äíåñ äà æèâååø â íÿêàêâî ìÿñòî îçíà÷àâà äà ñè â òðàíçèòíà çîíà – ïîñòîÿííî ñå äâèæèø îò åäíî ìÿñòî äî äðóãî è âèíàãè ãóáèø ìíîãî âðåìå çà òðàíñïîðò, çà ïðèäâèæâàíå - íÿìàø ñâîåòî ñîáñòâåíî ÷àñòíî ïðîñòðàíñòâî, âñè÷êî å ïóáëè÷íî, íå ÷óâñòâàø, ÷å ñè â íÿêàêâî ìÿñòî, ïî-ñêîðî ñè â íå-ìÿñòî. È êîãàòî äîéäåø â òàêîâà ìÿñòî êàòî ñåëîòî, óñåùàø ïðîñòðàíñòâîòî. È

òîâà ñúùî å ñòðàííî, ÷å òîâà ìàëêî ñåëî èëè ìÿñòî ïðàâè òâîåòî âúòðåøíî ïðîñòðàíñòâî ïî-ãîëÿìî..È òè íàé-ïîñëå ñå ÷óâñòâàø íàìåñòåíà, íàé-ïîñëå ñè âêúùè, äîðè è òîâà äà íå å òâîÿò äîì. Äèàíà Èâàíîâà: òîé ñúîòâåòñòâà íà âúòðåøíèÿ òè äîì Ñâåòëàíà Âîëè÷: äà Òîìàø Æèæêà: Íî òóê, ïðè òîâà óñåùàíå, íå ñòàâà äóìà ñàìî çà ñïîêîéñòâèåòî, âúçìîæíîñòòà çà ðåëàêñàöèÿ, äà ñå îòïóñíåø è äà èçîñòàâèø èäåèòå è èíôîðìàöèÿòà. Ñòàâà äóìà çà íåùî äðóãî – â êîíòåêñòà íà ìèãðàöèÿòà äíåñ ìîæåø äà âèäèø íîìàäè, êîèòî íå ñà ïðîñòî ñåëÿíè, à ñà ñâúðçàíè ñ ïðèðîäàòà è ìÿñòîòî - êàêòî õîðàòà â Ëàïëàíäèÿ, îâ÷àðèòå â Êîðñèêà. Ñúùîòî óñåùàíå èìàõ è ïðè íÿêîè õîðà â Áåëà Ðå÷êà. Òå âñå îùå èçïîëçâàò òðàäèöèÿòà íà èíòóèöèÿòà.. Ñåëàòà èç÷åçâàò – íàïðèìåð Ìåêñèêî ñèòè å ïúëåí ñ õîðà, êîèòî èäâàò îò ïðîâèíöèÿòà, îò ñåëàòà, íî êîåòî å ïî-òðàãè÷íî, ÷å êîãàòî çåìÿòà áúäå èçîñòàâåíà è íå ñå îáðàáîòâà çà äâà ñåçîíà, òÿ ñå

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

êîèòî ñå ïîâòàðÿò. Äàâàì ñè ñìåòêà, ÷å ñòàâà äóìà çà ìåí. Äèñòàíöèðàí ñúì ïî îñîáåí íà÷èí îò ñåìåéíèòå ñè êîðåíè. Êàòî ãëåäàì ìàéêà ìè è íåéíàòà ìàéêà – êîëêî ñà ñâúðçàíè ïîìåæäó ñè, ñòðóâà ìè ñå íàïðàâî êàòî îáñåáâàíå, ïî íÿêàêúâ íà÷èí ïðåç öÿëîòî âðåìå ñúì ñå îïèòâàë äà áÿãàì îò òîâà...Áàùà ìè, îò äðóãà ñòðàíà, íÿìà íèêàêâî ðàçáèðàíå çà òîâà, êîåòî ïðàâÿ. Òîé íå ðàçáèðà – çàùî èäâàì â Áúëãàðèÿ, çàùî ñå çàíèìàâàì ñ êîìïþòðè, çàùî ïúòóâàì òîëêîâà ìíîãî, çà íåãî âñè÷êî òîâà å ëóäîñò è òîé ïðåç öÿëîòî âðåìå èñêà àç äà âîäÿ íîðìàëåí æèâîò...Íî òîé ñàìèÿò èäâà îò ñåëî, íèêîãà íå å ïúòóâàë è èìà åäíî ïî-ñòåñíåíî ðàçáèðàíå íà ñâåòà.

Ñòàíèñëàâ Ìèëúð :Çà ìåí îò äðóãà ñòðàíà å ìíîãî òðóäíî äà æèâåÿ â ãðàäà. Çàòîâà ïîñòîÿííî ñå äâèæà. Â òúðñåíå íà ìÿñòî. Ïðàãà å òîëêîâà íàïðåãíàòà çà ìåí. Ñ öÿëàòà èíôîðìàöèÿ è ðåêëàìà, êîÿòî òå çàëèâà. Íå ãëåäàì òåëåâèçèÿ, íî öåëèÿò ãðàä íîñè òîâà íàïðåæåíèå. È èäâàéêè òóê, â Áåëà ðå÷êà, ñðåä ïðèðîäàòà, ïðîñòî ñå ÷óâñòâàì äîáðå, çàùîòî èìàì íóæäà îò òîâà. Ñëåä òîâà ìîãà è äà ðàáîòÿ, ÷óâñòâàì ñå æèâ. Èíà÷å ïðîñòî áúðçàì, õîäÿ íàïðåä-íàçàä, áåç âúçìîæíîñò äà ñå îòïóñíà. Ìîæå áè òîâà ñè å ìîé ïðîáëåì â ãðàäà, íî â Ïðàãà îïðåäåëåíî ìè å òðóäíî äà ñúì ñïîêîåí. Ïî-ëåñíî å çà ìåí äà äîéäà â ìåñòà êàòî

òîâà òóê, äà ñè ïî÷èíà. Ñâåòëàíà Âîëè÷ : Àç îáà÷å íå ìèñëÿ, ÷å å ïî-ëåñíî, ÷å ñòàâà äóìà çà ïî-ëåñåí èçáîð, à çà íÿêàêâà òâîÿ íåîáõîäèìîñò äà èçñëåäâàø íåùî â ñåáå ñè. Àç èìàì èñòèíñêà íóæäà äà ñå èäåíòèôèöèðàì ñ ïî-ìàëêèòå èäåíòè÷íîñòè, ñ ìàðãèíàëíîòî, ñ ïåðèôåðèèòå íà îáùåñòâîòî.Ïîíÿêîãà íå å ïðîñòî èçáîð íà ïî-ëåñíèÿ ïúò, ïîíÿêîãà å ïîòðóäíèÿò ïúò. Àç âèíàãè ÷óâñòâàì,÷å èçáèðàì ìíîãî ñúçíàòåëíî ïî-òðóäíèÿ ïúò. Ìîæå áè å ïî-ëåñíî äà ñè ñòàáèëåí è äà èìàø ïîñòîÿííà ðàáîòà.,íî àç âèíàãè èçáèðàì íåùî ðàçëè÷íî, êîåòî å â êîíôëèêò ñ îáùåñòâîòî, ñ íåãîâèòå ïðåäðàçñúäúöè. Â ìîÿ ÷àñòåí æèâîò ñúùî âèíàãè èçáèðàì õîðà, êîèòî íå ìîãà äà íàðåêà ñòàáèëíè. Íàìèðàì ïî-èíòåðåñíè íåùà òàêà. Íàïðèìåð àç èìàõ âðúçêà ñ ìþñþëìàíèí ïðåç öÿëîòî âðåìå íà âîéíàòà â áèâøà Þãîñëàâèÿ, òîé îùå æèâåå â Áåëãðàä. È ïîíÿêîãà áåøå òîëêîâà òðóäíî äà ñå áîðèø è äà æèâååø ñ âñè÷êè ïðåäðàçñúäúöè íà îáùåñòâîòî íàîêîëî. Íî áîãàòñòâîòî, êîåòî èçïèòâàõ, áåøå

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ïðåâðúùà â ïÿñúê, ïóñòèíÿ, íå ìîæå äà ñå èçïîëçâà ïîâå÷å îò äðóãè ñåìåéñòâà è ãóáè ïîòåíöèàëà äà äàâà æèâîò... Â ×åøêàòà ðåïóáëèêà çåìÿòà âå÷å íå îçíà÷àâà ìíîãî - êîìïàíèèòå èçïîëçâàò çà ñâîèòå ñãðàäè çåìÿ, êúäåòî ïðåäè òîâà å èìàëî öàðåâèöà èëè ãîðà. È íå ñòàâà äóìà ñàìî çà åêîëîãè÷íèÿ àñïåêò, íî çà îòíîøåíèåòî – êàê õîðàòà íàèñòèíà íÿìàò âðúçêà, îòíîøåíèå êúì ïðîñòðàíñòâîòî, ðàçáèðàíå çà âðúçêàòà ìåæäó ïðîñòðàíñòâî è ïñèõîêëèìàò.

ÐÀÇÃÎÂÎÐ ×àñòíàòà èñòîðèÿ: Íèå, Áåëà ðå÷êà, ñâåòúò Òîìàø Æèæêà, Äèàíà Èâàíîâà, Ñâåòëàíà Âîëè÷, Ñòàíèñëàâ Ìèëúð òîëêîâà ïðèÿòíî, äàäå ìè òîëêîâà íîâè ãëåäíè òî÷êè. Ïî íÿêàêúâ íà÷èí íàìèðàì çà ìíîãî ïî-÷îâåøêè èìåííî òåçè íåñòàáèëíè èäåíòè÷íîñòè, íå çíàì çàùî. Íå çíàì ïðè÷èíàòà Äèàíà Èâàíîâà: Àç ñúùî ñìÿòàì, ÷å òîâà íå å ïî-ëåñíèÿò èçáîð – äà îòèäåø â ñåëîòî èëè â ïåðèôåðèÿòà íà îáùåñòâîòî, äà ðàáîòèø òàì. Òîâà å ìíîãî ñúçíàòåëåí èçáîð. Àç íàïðèìåð, êîãàòî æèâååõ è ðàáîòèõ â Ïðàãà, â ðàäèî Ñâîáîäíà Åâðîïà, ðàäèî, ôèíàíñèðàíî îò Ñúåäèíåíèòå ùàòè, ìíîãî ÿñíî îñúçíàõ, ÷å èäâàì îò ïåðèôåðíà êóëòóðà, êîÿòî âèíàãè å áèëà â ïåðèôåðèÿòà. Òîåñò – äà ñè ðîäåí â Áúëãàðèÿ îçíà÷àâà âèíàãè äà äîãîíâàø, äðóãèòå. È òàçè íåîáõîäèìîñò – äà äîãîíâàø – îñòàâÿ ó âñè÷êè áúëãàðè, êîèòî ïîçíàâàì, íÿêàêúâ òèï íåðâíîñò. Âñåêè çíàå èëè óñåùà, ÷å òðÿáâà äà îòèäå äî öåíòúðà, ÷å áåç öåíòúðà å çàãóáåí. È àç îòêðèõ ñúùîòî íàïðåæåíèå ó ñåáå ñè. È ïîñëå ñè äàäîõ ñìåòêà, ÷å âñúùíîñò íèêîãà íå ìîæåø äà äîãîíèø, äà íàâàêñàø.×å öåíòúðúò ñè îñòàâà öåíòúð çà ïåðèôåðèÿòà è ÷å òîé îñâåí òîâà íå å ìíîãî ÷óâñòâèòåëåí çà íåÿ, çà ñÿíêàòà. Ðàáîòåéêè â ðàäèîòî, 14

ñè äàäîõ ñìåòêà êîëêî å òðóäíî íà àìåðèêàíöèòå äà ðàçáèðàò òîëêîâà ìíîãî ïåðèôåðíè êóëòóðè. È ÷å òå íå ãè ðàçáèðàò. Äîêàòî àç èìàì ñúâúðøåíî äðóãà ÷óâñòâèòåëíîñò êúì äðóãèòå ïåðèôåðèè – ïúòóâàéêè â Êóáà, Óçáåêèñòàí, Êèðãèçòàí, çàïî÷íàõ äà îöåíÿâàì ïî íîâ íà÷èí ñîáñòâåíàòà ñè, äà ãî êàæà òàêà, “ñåí÷åñòà” êóëòóðà, äà ÿ ïðèåìàì è äà ðàçáèðàì, ÷å ñâåòúò å ïúëåí ñ ïåðèôåðèè, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò ðàçáðàíè, ïðåâåäåíè, âúâåäåíè â êîìóíèêàöèÿòà. È ÷àê òîãàâà çàïî÷íàõ äà îöåíÿâàì ñîáñòâåíàòà ñè ïðîâèíöèàëíà áèîãðàôèÿ, êîÿòî äî òîãàâà ìè áåøå ÷óæäà, ïî íÿêàêúâ íà÷èí. Òîãàâà çàïî÷íàõ äà ãëåäàì ïî äðóã íà÷èí è íà ôàìèëíèòå ñè êîðåíè è íà ìèíàëîòî, êîåòî ïðåäè òîâà íå ìå áåøå èíòåðåñóâàëî. Äî Ïðàãà è äî ðàáîòàòà â ðàäèîòî, òîçè àìåðèêàíñêè öåíòúð, ìèíàëîòî íå ìå èíòåðåñóâàøå äúëáîêî. È êîãàòî âèäèø, ÷å òå íå ðàçáèðàò, íî òè ðàçáèðàø, ñå ïîÿâÿâà íåùî êàòî âúòðåøíî çàäúëæåíèå – äà îòèäåø è äà ðàáîòèø â ïåðèôåðèÿòà, äà ïðîâåðèø - äàëè òîâà íàèñòèíà ìîæå äà äîíåñå íåùî íîâî, ðàçëè÷íî.. Òîâà, êîåòî ðàçáðàõ ñúùî, å ÷å â ìîìåíòà, â êîéòî ïðèåìåø

Òîìàø Æèæêà: Òîâà, çà êîåòî ãîâîðèì âñúùíîñò, å íîâî àðòèêóëèðàíå íà ÷àñòíèòå èñòîðèè è ÷óâñòâà. Òîâà ìå âðúùà êúì èñòîðèÿòà íà èçêóñòâîòî è íà÷èíà, ïî êîéòî èìïðåñèîíèñòèòå óñïÿâàò äà ïðîêàðàò â òîãàâàøíàòà àêàäåìè÷íà áóðæîàçíà êóëòóðà íåùà, êîèòî èìàò âðúçêà ñ ÷àñòíîòî, èíòèìíèÿ ñâÿò íà ëè÷íîòî ïðåæèâÿíî... Íî òîâà íîâî àðòèêóëèðàíå è òúðñåíå íà èíòèìíîñò íå îçíà÷àâà, ÷å âñåêè òðÿáâà äà íàïóñíå ãðàäà è äà îòèäå íà ñåëî, òîâà ñúùî ùå áúäå ãîëÿìà òðàãåäèÿ.. Òîâà, êîåòî íà ïðàêòèêà ìå èíòåðåñóâà, ñà ìàëêèòå ìàëöèíñòâà â ðàìêèòå íà ãðàäà, òÿõíàòà åìàíöèïàöèÿ. Ãðàäúò å ðàçäåëåí íà ïóáëè÷íèòå, òðàíçèòíèòå, ìåñòà è ÷àñòíèòå ìåñòà, íî èìà ëè ìÿñòî è çà äðóãè ïðîñòðàíñòâà – êàòî ñåëñêèÿò äâîð íàïðèìåð – äà ñúçäàäå èíòèìíè ïðîñòðàíñòâà â ãðàäà çà ìàëöèíñòâàòà, òîâà ñúùî å âúïðîñ... Ìîæå áè çàòîâà íèå ðàáîòèì â ñåëàòà èëè õîäèì òàì..Èíòóèòèâíî òúðñèì ñåáå ñè èëè èçñëåäâàìå ñåáå ñè, ìîæå áè çàùîòî òúðñèì íåùî, êîåòî å áèëî

èçãóáåíî. Íåùî, êîåòî ñúì çàãóáèë, å îáùíîñòòà, èäåíòè÷íîñòòà íà îáùíîñòòà. Âñúùíîñò âèíàãè ñúì ãóáèë íåùî â æèâîòà ñè, êàêòî êàçàõ. Ëèïñâàùî ÷óâñòâî íà îáùíîñò – community å ñâúðçàíî ñ communism, ìîæå áè çàòîâà íè å ñòðàõ äà ìèñëèì çà êîëåêòèâà. Òàêà ÷å â ñåëîòî íå ñòàâà äóìà ñàìî çà ïðîñòðàíñòâîòî è ïðèðîäàòà, çà ñòàðèòå êúùè èëè ìåáåëè è ïðåäìåòè, íî â ìíîãî ïî-ãîëÿìà ñòåïåí – çà õîðàòà, .çà îáùóâàíåòî ìåæäó õîðàòà Äèàíà Èâàíîâà: Ñëåä ñðåùèòå â Áåëà ðå÷êà êàêâè ñà ïðîâîêàöèèèòå? Çàùîòî åäíî îò ïðåäèçâàêàòåëñòâàòà êàòî ÷å ëè áåøå – ìîæå ëè íàøàòà ÷àñòíà èñòîðèÿ äà áúäå ñïîäåëåíà â ãðóïà, ãðàíèöèòå íà òîâà ñïîäåëÿíå êúäå ñà? Ñâåòëàíà Âîëè÷ : Êàòî ìèñëÿ çà Áåëà ðå÷êà, ñòðóâà ìè ñå, ÷å òàêèâà ñðåùè ñà âúçìîæíîñò - íèå ïðàâèì ìàëêî îáùåñòâî, õîðàòà èäâàò îò ðàçëè÷íè ìåñòà, ïðàâÿò êðúã è â òîâà îáùåñòâî íåùàòà çàïî÷âàò äà ñå ñëó÷âàò. È çàïî÷âàø äà ÷óâñòâàø îáùíîñò ñ òåçè õîðà, çàïî÷âàø äà ñïîäåëÿø ìíîãî ëè÷íè èñòîðèè, ïîíÿêîãà äðóãè ëè÷íè

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ôàìèëíèòå ñè êîðåíè, ïðàâèø äðóãè èçáîðè â æèâîòà.

ÐÀÇÃÎÂÎÐ ×àñòíàòà èñòîðèÿ: Íèå, Áåëà ðå÷êà, ñâåòúò Òîìàø Æèæêà, Äèàíà Èâàíîâà, Ñâåòëàíà Âîëè÷, Ñòàíèñëàâ Ìèëúð èñòîðèè òå èçâàæäàò îò ñîáñòâåíîòî òè ðàâíîâåñèå, îò èäåíòè÷íîñòòà òè. Òîâà, êîåòî çà ìåí å íàé-èíòåðåñíî, å ñîöèàëíîòî ñëó÷âàíå – êàê ñå ñúáèðàø ñ åäèí, äâàìà èëè ïîâå÷å äóøè, ïðàâèòå ãðóïà, êàê èñòîðèÿòà íà íÿêîãî ìîæå äà çàïî÷íå íîâ ïðîöåñ â òåáå, êàê ñå ðàæäà èäåÿ äà íàïðàâèø íåùî â ãðóïàòà, òîçè òâîð÷åñêè àêò. Òîçè ïðîöåñ å èíòåðåñåí.. ×óâñòâàõ òîâà ïðåç öÿëîòî âðåìå, ïî âðåìå íà óúðêøîïà è ôåñòèâàëà – êàê õîðàòà ñå ïðèáèðàò â ñåáå ñè è ñëåä òîâà ñå îòâàðÿò. È â îïðåäåëåíè ìîìåíòè, êîèòî ñà íàèñòèíà öåííè, ÷óâñòâàø êàê õîðàòà â ãðóïàòà ïðîñòî ñå ðàçáèðàò, íåùî, êîåòî å äîðè ïî-öåííî êàòî ñëó÷âàíå îò òâîèòå ñîáñòâåíè ÷óâñòâà. Êîåòî çà ìåí å íàéöåííîòî íåùî è â ñàìèÿ æèâîò .Òîâà å ðÿäêî ñëó÷âàíå, íå ìîæåø äà ãî î÷àêâàø ïðåç öÿëîòî âðåìå. È òîâà å ÷àñòíàòà èñòîðèÿ êàòî ïðîöåñ. Òîìàø Æèæêà : Ìèñëåõ ñè çà ðàáîòàòà íà àðòèñòà â îáùåñòâîòî – äà èçïîëçâàø èçêóñòâîòî êàòî ìîñò, êàòî êîìóíèêàöèÿ, òîâà, êîåòî êàçâà Ñâåòëàíà...Íàìèðàì ãî çà òîëêîâà ëåñåí íà÷èí, ëè÷íî çà ìåí – äîðè êîãàòî ãóáÿ òîëêîâà ìíîãî åíåðãèÿ, òÿ ñå âðúùà îáðàòíî îò õîðàòà, ïî âðåìåòî íà ñúáîðà, íà ñðåùèòå... 16

Ïðîñòî åíåðãèÿòà ñå ñúáðà îáðàòíî. Òîâà ìå êàðà îòíîâî äà ìèñëÿ çà ñèëàòà íà íîâèÿ òåàòúð - òåàòúðúò êàòî ñîöèàëíî äåéñòâèå. Ïðîñòî òîâà å, êîåòî ìè ñå ïðàâè. Íî îñâåí òîâà ðàçáèðàì, ÷å òîçè òåàòúð íå å çà âñåêè äåí, òîé ìîæå äà ñå ñëó÷è ïðè ñïåöèàëíè óñëîâèÿ è ìåñòà Ñòàíèñëàâ Ìèëúð: Çà ìåí å ìíîãî ñïåöèàëíî, çàùîòî ÷óâñòâàì Áåëà Ðå÷êà êàòî ñâîå äåòå. Âñÿêà ãîäèíà å ðàçëè÷íî, ñ äðóãà åíåðãèÿ, êîÿòî íàäÿâàì ñå, äàâà íåùî è íà õîðàòà â ñåëîòî. Çà ìåí å èíòåðåñåí îïèòúò íà õîðà, êîèòî èäâàò çà ïúðâè ïúò. Òàçè ãîäèíà àç äîâåäîõ ìîé ïðèÿòåë, àíãëè÷àíèí, äîñòà êîíñåðâàòèâåí, êîéòî â íà÷àëîòî íè ñëóøàøå è ñå ÷óäåøå êàêâî ïðàâèì. Íî ïîñëå óñåòè, ÷å íåùàòà ñà ñâúðçàíè, èìà ëîãèêà. Îñâåí òîâà çà íåãî ïðåæèâÿâàíåòî áåøå íîâî, îáùíîñòíîòî ÷óâñòâî, êîåòî èìà òóê ìåæäó íàñ è õîðàòà. Àç, êàêòî êàçàõ, íÿìàì äúëáîêà âðúçêà ñ ìîåòî ñåìåéñòâî, íî òóê, êàòî îòèäà ïðè äÿäî Ìèòêî, ÷óâñòâàì ñå êàòî ïðè èñòèíñêè ìîé äÿäî. Òîâà ñå ñëó÷âà ñàìî çà íÿêîëêî äíè â ãîäèíàòà è ïîíÿêîãà ñè ìèñëÿ, ÷å ðåâíóâàì õîðàòà, êîèòî ñòîÿò ïðè ñåìåéñòâàòà ñè. Ìîæå áè òîâà å óíèêàëíîòî çà ìåí, òîâà ðîäîâî ÷óâñòâî äà ñëóøàø èñòîðèèòå íà ñòàðèòå õîðà è

Òîìàø Æèæêà: Õàðåñâàì òåçè ïðàçíè ðàìêè, ñ êîèòî òðÿáâàøå äà ðàáîòèì, êîèòî îòíîâî ìè íàïîìíÿò ïúðâèòå èçëîæáè íà èìïðåñèîíèñòèòå – â êîèòî íÿìà îáåêòè, à ïðîñòî àòìîñôåðà. Òîâà çà íàñ å íîâî ðàçâèòèå, ìîæå áè ïðîâîêàòèâíî äîíÿêúäå, êîåòî çàñÿãà åäèí ìíîãî âàæåí îñíîâåí âúïðîñ - êàê äà ðàáîòèì ñ òîçè ôåíîìåí íà ìåñòíèòå óñëîâèÿ – íå äà ãè îñòàâèì íàñòðàíà, à êàê äà ãè àðòèêóëèðàìå, äà ãè âêàðàìå â ñîáñòâåíèÿ ÷àñòåí ðàçêàç. Òîâà å íà÷èíúò, ñòðóâà ìè ñå, ïî êîéòî òàêèâà ìàëêè äåéíîñòè êàòî åäèí óúðêøîï èëè ôåñòèâàë ìîãàò äà ñòàíàò ïîëèòè÷åñêè âàæíè – äà êîìóíèêèðàò, ðàçêàæàò, äîíåñàò íåùî â ãëàâíèòå êîðèäîðè è óëèöè íà êóëòóðàòà.

Ðàçãîâîðúò å ïóáëèêóâàí â ñïèñàíèåòî íà ÍÁÓ Ñëåäâà, 2006. Òîìàø Æèæêà å ðîäåí â Áðàòèñëàâà ïðåç 1963 ãîäèíà Çàâúðøâà äúðâîðåçáà â Áðàòèñëàâà è ñöåíîãðàôèÿ â òåàòðàëíàòà àêàäåìèÿ ÄÀÌÓ â Ïðàãà, êúäåòî æèâåå â ìîìåíòà,àðòèñòè÷åí äèðåêòîð íà òåàòðàëíàòà òðóïà mamapapa.cz , ñ êîÿòî ðàçâèâà òåàòúðà êàòî ñîöèàëåí àêò, ïîâå÷å íà www.mamapapa.cz Ñâåòëàíà Âîëè÷ å ðîäåíà ïðåç 1974 ãîäèíà â Áåëãðàä, âèçóàëåí àðòèñò, ðàáîòè â îáëàñòòà íà ãðàôè÷íèÿ äèçàéí, ñöåíîãðàôèÿòà, òåàòúðà,êíèãîèçäàâàíåòî, ïîâå÷å íà www.cilivili.co.yu/ceca/ Ñòàíèñëàâ Ìèëúð å ðîäåí ïðåç 1965 ãîäèíà â Ïðàãà, òåëåâèçèîíåí è ìóëòèìåäèíå ïðîäóöåíò, ïðåïîäàâà è ðàáîòè â èíñòèòóòà çà íîâè ìåäèè â Çàëöáóðã, ïúòóâà â Åâðîïà ñ åêîëîãè÷åí àâòîìîáèë/ http://ecoauto.blogspot.com/ Äèàíà Èâàíîâà å ðîäåíà ïðåç 1968 ãîäèíà â Ìîíòàíà, Áúëãàðèÿ. Æóðíàëèñò è ìåíèäæúð íà ôîíäàöèÿ çà íîâà êóëòóðà (www.novakultura.org), êîÿòî îñúùåñòâÿâà GOATMILK ôåñòèâàëà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

äà ãè ðàçáèðàø, êîåòî íå ìè ñå å ñëó÷âàëî ñ ìîåòî ñåìåéñòâî. Îñâåí òîâà ñòðóâà ìè ñå èíòåðåñåí ôàêòúò íà òîçè åäíîäíåâåí ìóçåé – ÷å ñå ïðàâè íåùî, êîåòî ñå ïîêàçâà íà õîðàòà, ñëåä òîâà ïúòóâà â Ñîôèÿ, Ïðàãà.. Ôàêòúò, ÷å îò ñïîäåëÿíåòî íà ÷àñòíàòà èñòîðèÿ îñòàâà íåùî, êîåòî ìîæå äà áúäå òðàíñïîðòèðàíî, ïîêàçàíî çà êðàòêî íà äðóãè ìåñòà, êúäåòî õîðàòà æèâåÿò ïî äðóã íà÷èí.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÈÑÒÎÐÈÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÊÎÉ Å ÏÐÅÄÌÅÒÚÒ, ÁÅÇ ÊÎÉÒÎ ÍÅ ÌÎÆÅÒÅ ÄÀ ÆÈÂÅÅÒÅ? Êàòåðèíà Àéëîâà, Ïðàãà, Éîëàíà Ùîâè÷êîâà, Ïðàãà, Êàëèí ßíåâ, Ñîôèÿ; Ôîòîãðàôèèòå è èíòåðâþòàòà ñà íàïðàâåíè ïî âðåìå íà óúðêøîïà ×àñòíàòà èñòîðèÿ:ñåìåéñòâî, ðîä, ïðåäìåòè â Áåëà Ðå÷êà, 2006

Òåíäæåðà. Ïðåäìåò, â êîéòî ãîòâÿ ÷îðáà è áîá. Íàäåæäà Ìèõàéëîâà 20

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Òåëåôîíúò å ëþáèìèÿò ìè ïðåäìåò, çàùîòî ÷ðåç íåãî ñè êîìóíèêèðàì ñ ïðèÿòåëè. Ìèëåíà Âëàäèìèðîâà, 15 ãîäèíè

Òîÿãà, ñëóæè çà ïîäïèðàíå. Áëàãîé Àïîñòîëîâ, 68 ãîäèíè 22

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ïóøêàòà çà ëîâ. Ïèñòîëåòúò çà ñàìîîòáðàíà. Âàëåðè Ìèë÷åâ, 37 ãîäèí

Ëåéêà çà ïîëèâàíå çà çåëåí÷óöè è öâåòÿ. Ñòåôêà Ñïàñîâà, 65 ãîäèíè 24

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Íîæ. Èçáðàõ íîæà, çàùîòî ãî èçïîëçâàì âñåêè äåí. Õðèñòèíà Âàñèëåâà, 65 ãîäèíè

ÑÅÌÅÉÑÒÂÎÒÎ ÍÀ ÄÈÌÈÒÐÈÍÀ Àëáåíà Êîâà÷åâà, ôîòîãðàôèè ïðîåêòúò å îñúùåñòâåí ïî âðåìå íà óúðêøîïà „×àñòíàòà èñòîðèÿ: ñåìåéñòâî, ðîä, ïðåäìåòè” Öåëèÿò òîçè íàðîä ïðåäñòàâëÿâà ñåìåéñòâîòî íà Äèìèòðèíà – ñìåëà åìàíöèïèðàíà æåíà, êîÿòî çàäúõàíî ñå áîðè äà áúäå åäíîâðåìåííî ìàéêà, ãëàâà íà ñåìåéñòâî, ïåäàãîã è æåíà... Ïîãîâîðèõìå ñè êàòî ïðèÿòåëêè. Àëáåíà Êîâà÷åâà å àñèñòåíò-ðåæèñüîð è ôîòîãðàô

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Èâåëèí ïðàâåøå êðúã÷åòà ñ åäíî ãèãàíòñêî êîëåëî íà ïëîùàäà - áåøå ïúðâîòî äåòå, êîåòî âèäÿõ â Áåëà ðå÷êà. Ïî-êúñíî ñå çàïîçíàõ ñ Ãàëÿ è Ìèëåíà – ïî-ãîëåìèòå ìó ñåñòðè. Äîêàòî ÷àêàõìå ìàéêà èì â äâîðà íà êúùàòà, Ãàëÿ ìè ðàçêàçà çà êîòêàòà, êîÿòî ñå îêîòèëà ïîä ëåãëîòî é è çà æåëàíèåòî é äà ñòàíå ó÷èòåëêà êàòî ìàéêà ñè. Åäíî êîçëå ñå îïèòâàøå äà áëèçíå óõîòî ìè, äâå êó÷åòà ñè èãðàåõà çàä íàñ, à êîêîøêèòå ñå ðàçõîæäàõà íàïðåä-íàçàä, áåç äà íè îáðúùàò âíèìàíèå...

ÑÏÎÄÅËÅÍÈ ÑÚÍÈÙÀ Ìàðèÿ Ñòàíèøåâà ñúáðàíè ïî âðåìå íà óúðêøîïà ×àñòíàòà èñòîðèÿ: ñåìåéñòâî, ðîä, ïðåäìåòè ñúí íà Ìàðèÿ çà ëåòåíå Êàçâàì ñå Ìàðèÿ. Êðúñòåíà ñúì íà áàáà ìè, êîÿòî ìå å îòãëåäàëà îò ñúâñåì ìàëêà. Òÿ ïî÷èíà ïðåäè áëèçî 6 ãîäèíè. Îòòîãàâà ÷åñòî ñå ÿâÿâà â ñúíèùàòà íà ìàéêà, ëåëÿ, áðàòîâ÷åäêà ìè, íî íèêîãà â ìîèòå. ÷åñòî ñå ÷óäÿ çàùî è ìè ñå èñêà äà ÿ ñúíóâàì. Âìåñòî òîâà îò 6 ãîäèíè åäèíñòâåíèÿò ñúí, êîéòî èìàì àç, å ÷å ëåòÿ. Ìíîãî ïðèÿòåí è ñïîêîåí ñúí. Åäèíñòâåíî ìåñòàòà, êúäåòî ëåòÿ, ñå ïðîìåíÿò. Òîëêîâà ÷åñòî ñå ïîâòàðÿøå òîçè ñúí, ÷å íàñêîðî ðåøèõ äà ñå ïðîáâàì äà ëåòÿ, íàèñòèíà. Íå çíàì êàêâà å âðúçêàòà ñ áàáà ìè. Ìîæå áè òÿ å èñêàëà òîâà äà ñå ñëó÷è. Óñåùàíåòî áåøå íåâåðîÿòíî. ñúí íà Íèêîëèíà çà îíÿ ñâÿò ñúíóâàìå ìíîãî ïðåäè çàäóøíèöà, âñè÷êè ïî÷èíàëè. Ïî÷èíàõà è ñâåêúðâà ìè, è ñâåêúð ìè, è ìúæ ìè. È òðèìàòà ñà ïîãðåáàíè åäèí äî äðóã, è àç êàòî íîñÿ íà ãðîáèùàòà õðàíà, íîñÿ íà åäíî ìåñòî... àìà íàëè ãî íàðè÷àì ïî 2 çàëúêà...è ìå ñðåùà åäíà ñóòðèí åäíà æåíà è ìè êàçâà – ñúíóâàì ñâåêúðâà òè, àç íîñÿ õëÿá è òÿ ìå ñðåùà è ìè âèêà – äàé ìàëêî õëÿá äà ñè îò÷óïÿ, ÷å Íèêîëèíà íîñè íà 28

ãðîáèùàòà, àìà ñëàãà ñàìî íà Áîðåòî/ ìúæúò ìè/, à íà íàøèÿ ãðîá íå ñëàãà... È àç îòòîãàâà âñè÷êî äåëÿ – ñëàãàì è íà Áîðåòî, è íà ñâåêúðâà ìè, è íà ñâåêúð ìè...È çàðàäè òîâà âåðâàì, ÷å èìà îíÿ ñâÿò...îòêúäå çíàå ñâåêúðâà ìè, ÷å àç òàêà ïðàâåõ? Îòòîãàâà âñè÷êî äåëÿ. Äå òîÿ ñúí, íåìà äà ãî çàáðàâÿ. ñúí íà Ïëàìåí çà ëåòåíå Îòêàê ñå ïîìíÿ, âñå ëåòÿ íàñúí. Ïðåç ñåäìèöà –äâå, ïîíÿêîãà è åæåíîùíî. Ìíîãî å êðàñèâî è ãî ÷àêàì âñÿêà âå÷åð. Ëîøîòî å ñàìî, ÷å âèíàãè ñå ïðèçåìÿâàì ïî íÿêîå âðåìå. Ñúáóæäàì ñå ÿäîñàí è íà çåìÿòà. Ñèãóðíî çàòîâà ìè ñå ïàäíà äà ðàáîòÿ â àâèàöèÿòà. ñúí çà ïàäàíå è Áîã Âå÷å çà âòîðè ïúò ñúíóâàì åäèí è ñúùè ñúí. Íå å îò íàé-õóáàâèòå ìè. Âîçÿ ñå â êîëà ïî åäèí çàâîé, à îòäîëó èìà ñòðúìåí áàèð è ìîðå. È áàòêî ìè ìå âîçè è ìó êàçâàì ïî-ëåêî äà êàðà, íî òîé íå ìå ñëóøà. È ïàäàìå. Ñèãóðíà ñúì, ÷å òîâà å êðàÿò.È çàïî÷âàì äà ñå ìîëÿ íà Áîãà. È ñå ñïàñÿâàìå! Çàùîòî òîé ñúùåñòâóâà, ñòèãà äà âÿðâàìå â íåãî! Òîé íè îáè÷à!

ñúí íà Áîðèñ çà ìàéêà ìó, êîÿòî å ïî÷èíàëà ñúíóâàì, ÷å ñúì â ìîåòî ëåãëî è âèæäàì íåùî êàòî ïëàçìåíî äâèæåíèå âúâ âúçäóõà è âèêàì – “ìàéêî, òè ëè ñè!”” äà, àç ñúì.” ñåäíàõ íà ëåãëîòî è â

åäèí ìîìåíò òÿ ñå ìàòåðèàëèçèðà â åäíà ôåÿ ñ ìíîãî äúëãè êîñè. ìàéêà ìè áåøå ñ äúëãà ðóñà êîñà, ñ áÿëî îáëåêëî. Â ðúöåòå ìè áåøå ñ ãëàâàòà â ëÿâàòà ðúêà. âèêàì – “ìàéêî, êàê ñòå? “Âèêà – “äîáðå ñìå, âèå àêî çíàåòå òóêà êàêâî å ãîðå, íÿìà âúîáùå äà ÷àêàòå, âúîáùå íÿìà äà ñòîèòå íà çåìÿòà. “ À êúäå ñå íàìèðàòå? Èçëÿçîõìå íà òåðàñàòà è òÿ ìè ïîêàçà:”Èìà äâå ÷åðâåíè ïëàíåòè, åäíàòà å íà äÿñíî è å ïî-ãîëÿìà. Íèå ñìå íà Èçòîê, òÿ å ïî-ìàëêà, ïàê ñèëíî áëåñòè, íà òàçè ïëàíåòà ñìå. È ïîñòåïåííî ñå ñòîïè, ñòîïè è èç÷åçíà... ÷åøêè ñúí ïúðâàòà íîù â Áåëà ðå÷êà ñúíóâàõ ñâåòëîêàôÿâà çìèÿ íà ñïèðàëà, íà ñëåäâàùèÿ äåí ïðè ðàçõîäêàòà äî îáðîêà ìåæäó òðåâèòå ñå ïðîâèðàøå çìèÿ ñúí íà ìîíà çà ìàëâà ñúíÿò ìè : ìàëâà- àç-öâåòÿ-ëþáîâ....

Ìàðèÿ Ñòàíèøåâà ðàáîòè êàòî ìåíèäæúð ïðîåêòè â Áðèòàíñêè ñúâåò

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ñúí íà Ãàëÿ çà êó÷å ñúíóâàì, ÷å ñðåùó ìåí òè÷à îãðîìíî êó÷å, ñ îãðîìíà ñèëà, ìíîãî õèùíî. Â òîçè ìîìåíò îñúçíàâàì, ÷å ëåæà íà çåìÿòà, ïîêðèòà ñ íÿêàêâà ÷åðãà, òàêà ÷å ìè ñå ñòðóâà, ÷å òîâà ìå ïðàâè íåçàáåëåæèìà êàòî ÷îâåê. Óñåùàì, ÷å êó÷åòî âå÷å å ìíîãî áëèçî, óñåùàì, ÷å ñå õâúðëÿ âúðõó ìåí, óñåùàì öÿëàòà ìó òåæåñò è òîïëèíà, óñåùàì, ÷å âïèâà ëàïèòå ñè â ìåí. Ìíîãî ñúì óïëàøåíà. Ðåøàâàì, ÷å åäèíñòâåíèÿò íà÷èí äà ñå èçêîï÷à, å äà ñúñðåäîòî÷à öÿëàòà ñè ñèëà è ðÿçêî äà ñêî÷à è ñå îñâîáîäÿ, êàòî ðàç÷èòàì, ÷å òîâà ùå ãî èçïëàøè ìàêñèìàëíî è îò óïëàõàòà ùå èçáÿãà îò ìåí. Ñúáèðàì âñè÷êè ñèëè è ñêà÷àì èçâåäíúæ è â òîçè ìîìåíò ñå ñúáóäèõ, êàòî îñúçíàõ, ÷å ëàïèòå, êîèòî ñå áÿõà âïèëè â ìåí è ìèñëåõ, ÷å ñà íà êó÷åòî, ñå îêàçàõà ñîáñòâåíèòå ìè ðúöå, êîèòî ñå áÿõà âêîï÷èëè â ìåí ñàìàòà.

ÈÌÅÍÀ Â ÐÀÉÎÍÀ ÍÀ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ Àðòà Áà÷èùå, Áàíãüîëîâèùå, Áèñòðîâî ëèöå, Áîðîâ äîë, Áðàíèùåòî Âúëêàç /Âàëêàñ/, Âåëüîâà ïàäèíà, Âåíåöà, Âèøèíà ïîëÿíà, Âèðîâåòå, Âîäíè äîë, Âúë÷îâà ëèâàäà, Ãëèíàòà, Ãîëÿìà ßëîâèöà, Ãðúí÷àð, Ãóëüîâ äîë Äîáðàëèí, Äîáðîâ äîë, Äðàãàíîâ äîë Çäðàâêîâîòî êëàäåí÷å Èâàíîâ ðîã, Èçëàêà, Èëèí êðúñò Êàöàðñêà áàáêà, Êåë÷îâ âàë, Êèøîâîòî âîäåíè÷èùå, Êðàéùåòî, Êðèâè äåë, Êðóøîâà ïîëÿíà, Êóðèëî Ëúêèòå, Ëèëêîâ âàëîã, Ëèïàòà, Ëîêâàòà Ìàëêà ßëîâèöà, Ìàðêîâ êëàäåíåö, Ìå÷à ñòðàíà, Ìèøîâà ëîêâà, Ìëàêàòà, Ìîðàâà, Ìóñèåâà ëîêâà, Ìúðòâèíàòà Íåáðåã Îáðèøèíà, Îðåøàêà, Îðëîâà êóêëà, Îðíè÷å Ïàäåø, Ïåòêîâ äîë, Ïåøîâà ëèâàäà, Ïèøóðàòà, Ïðèáîâåö, Ïðèëîðà, Ïðàãîíà Ðàâíèÿ êàìúê, Ðàäèëèöà, Ðàñîâàòà, Ðîãà÷åâàòà äóïêà, Ðîãà÷èöà Ñåòíè áðîä, Ñëàâêîâà ïîëÿíà, Ñðåäíè äåë, Ñòàêüîâèöà, Ñòðàìîÿ, Ñòðúìíà ïîëÿíà, Ñòóäåíèÿò êëàäåíåö, Ñóõàòà êóêëà, Ñóõè äîë

Òîïîëÿêà, Òðàïà, Òðúíà, Òóðñêàòà ïîëÿíà Óãëåøíèöà Ôóäèöà Öàðîâî àãíå ×åðâåí èçâîð, ×åðâåíè êóêëè, ÷åðâåíè êàìúê, ×åðåìóøíè ðúò, ×åðíè èçâîð, ×óêàðèòå, ×óëüîâ ïðåñëàï Øèëåíîâèùå, Øèðîêà ïàäèíà ßëîâà ïàäèíà, ßëîâèöà, ßíîâ äåë Ïî äàííè íà îáùèíñêè ìóçåé –Âúðøåö Éîðäàíêà Êîñòîâà è Ðàéíà Òèì÷åâà - êðàåâåä

ÈÌÅÒÎ ÃÎÐÍÀ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÍÀÑÅËÅÍÈÅ È ÊÚÙÈ

1576 – Ãîðíà Áàëà ðå÷íå 1607 –Áåëà ðåäæêå/áàëÿ/ 1666 – Áåëà ðè÷êà è áàëÿ

“Íàñåëåíèåòî êàêòî è ïðåäè, òàêà è ñåãà å áúëãàðñêî. Íà ñòðàíà, íåïîñðåäñòâåíî äî ñåëîòî, ñå íàìèðàò ðàçâàëèíè íà ìàíàñòèð, çà êîéòî íèùî íå ñå çíàå. Íàìåðåíè ñà è ìàëêî ñòàðè ïàðè...Æèëèùàòà ñà ãðóïèðàíè, åäíîåòàæíè /íÿêîëêî äâóåòàæíè/ ñ þæíî èçëîæåíèå, íàïðàâåíè îò èçìàçàí ïëåò è êàìúê, ïîêðèòè ñ îáèêíîâåíè è ìàðñèëêè êåðåìèäè, èìàò ìàëêè äâîðîâå. Íàñåëåíèåòî ñå çàíèìàâà ñúñ ñêîòîâúäñòâî, çåìåäåëèå è òúðãîâèÿ ñ äúðâåí ìàòåðèàë. Íèâèòå çàñÿâàò ñ êàðòîôè, ïøåíèöà, öàðåâèöà è îâåñ. Â îêîëíîñòòà ìó ñå íàìèðà ìèíàòà “Ñîêîëåö”. Èìà ó÷èëèùå è äâå ìàëêè áàêàëíèöè”

Ïî äàííè íà îáùèíñêè ìóçåé – Âúðøåö

Áèáëèîòåêà íàøå ñåëî þáèëååí ñáîðíèê “Áúëãàðñêîòî ñåëî”, 1931 ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ñïîðåä ïèñàòåëÿ Äèìèòúð Îñèíèí ïðåäè 1576 ãîäèíà ñåëîòî ñå êàçâàëî Êàëóãåðîâî. Äîêóìåíòè è ïðåäàíèÿ çà òîâà íÿìà. Ïàê ñïîðåä íåãî, ñåëèùåòî å âúçíèêíàëî îêîëî áàêúðåíà íèâà, íàðå÷åíà “Ìàäàíà” è èìàëî íàä 300 êúùè. Çà ãîëåìèíàòà íà ñåëîòî ãîâîðåë ôàêòúò, ÷å åäíà çèìà áèëè âäèãíàòè 70 ñâàòáè. Åäíà îò âåðñèèòå ïðåäïîëàãà, ÷å ïúðâèòå çàñåëíèöè ïðîèçëèçàò îò ðîäà íà ïëåìåííèê íà Ñðàöèìèð è ïðè ïàäàíåòî íà Âèäèíñêîòî öàðñòâî èçáÿãâàò â ×èïðîâöè, ñëåä êîåòî ñå çàñåëâàò è òóê. Èìåòî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà íàñåëåíèåòî ñâúðçâà ñ áÿëàòà ïÿíà, êîÿòî ïðàâè ðåêà Ñóõîäîëñêà, ìèíàâàùà ïðåç ñåëîòî. Çà ïúðâè ïúò èìåòî Ãîðíà Áÿëà ðå÷êà ñå ñðåùà â äîêóìåíòèòå íà áåðêîâñêèÿ êàäèÿ ïðåç 1607 ãîäèíà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÏÀÌÅÒ È ÏÎÄÐÎÁÍÎÑÒÈ: ÇÀ ÏÚÐÂÈ ÏÚÒ Â ÁÚËÃÀÐÈß

L’HISTOIRE C’EST MOI Òîìàñ Øåðåð, Öþðèõ „Èñòîðèÿòà – òîâà ñúì àç” èëè äà ïîäïîìîãíåø ðàæäàíåòî íà ïàìåòòà,

Îò 1996 ãîäèíà Øâåéöàðèÿ îòãîâîðè íà âúíøíèÿ íàòèñê è çàïî÷íà ðàçãîðåùåíà äèñêóñèÿ çà ñâîåòî ìèíàëî. Ïîçèöèèòå èçãëåæäàõà ñòðîãî ðàçãðàíè÷åíè, êàêòî è íàãëàñèòå ñïðÿìî îíîâà ïîêîëåíèå, êîåòî ñå ñìÿòàøå, ÷å ñå å äúðæàëî êàêòî òðÿáâà è å îïàçèëî ãðàíèöèòå íà ñòðàíàòà ïî âðåìå íà Âòîðàòà Ñâåòîâíà âîéíà. Ôðåäåðèê Ãîíñåò, ôèëìîâ 34

ðåæèñüîð îò ôðåíñêîãîâîðÿùàòà ÷àñò íà Øâåéöàðèÿ, íå èñêàøå îáà÷å äà ïðèåìå ïðåîáëàäàâàùàòà ÷åðíî-áÿëà êàðòèíà íà âîåííà Øâåéöàðèÿ. Ïðåç 1998 ãîäèíà òîé îñíîâà „Archives de la mobilisation“ (Archimob - Àðõèâèòå íà ìîáèëèçàöèÿòà), çà äà ìîæå äà çàïèøå êîëêîòî ñå ìîæå ïîâå÷å è ïî-ðàçëè÷íè ñïîìåíè íà øâåéöàðöè îò âðåìåòî íà âîéíàòà. Òîé óñïÿ áúðçî äà ñúáåðå ïîäêðåïàòà íà ñèëíî ìîòèâèðàíà ãðóïà îò èñòîðèöè, ôèëìîâè ðåæèñüîðè, æóðíàëèñòè, êàêòî è äà ïîëó÷è íà÷àëíî ôèíàíñèðàíå. Òàêà çàïî÷íà íàé-ãîëåìèÿò â èñòîðèÿòà íà Øâåéöàðèÿ ïðîåêò ïî óñòíà èñòîðèÿ, êàòî ñòîòèöè õîðà ïîñëåäâàõà ñúîáùåíèÿòà â ìåäèèòå è ñå îáàäèõà íà îðãàíèçàòîðèòå ñ æåëàíèå äà ðàçêàæàò ñâîèòå èñòîðèè. Àç ñå ïðèñúåäèíèõ êúì ãðóïàòà ïðåç 1999 ãîäèíà ïî âðåìå íà äåáàò ïî åäèí îñíîâåí âúïðîñ: êàê äà ñå ïðàâÿò èíòåðâþòàòà? Èñòîðèöèòå è íåìñêîãîâîðåùèòå ó÷àñòíèöè ïðåäïî÷èòàõà ñòàíäàðòèçèðàíè âúïðîñè è çàïèñè, äîêàòî ðåæèñüîðèòå è ôðåíñêîãîâîðåùèòå íàñòîÿâàõà çà ïî-îòâîðåí ôîðìàò. Ñëåä ðàçãîðåùåíè äåáàòè

èçáîðà, êîéòî áÿõìå íàïðàâèëè, çà äà ñìå ñèãóðíè â ïðåäñòàâèòåëíîñòòà è ðàâíîìåðíîòî ó÷àñòèå ïî ãåîãðàôñêè, äæåíäúð è ñîöèàëíè ëèíèè. Èìàøå èçâåñòíè ëèïñè, êîèòî çàïúëíèõìå ñúñ ñúçíàòåëíîòî òúðñåíå íà ñïåöèôè÷íè ñîöèàëíè ãðóïè, íàïðèìåð ñåëÿíè è ðàáîòíèöè â ñòîïàíñòâàòà, öèãàíè è õîìîñåêñóàëèñòè. Äà ïîäïîìîãíåø ðàæäàíåòî íà ïàìåòòà Âèíàãè êîãàòî àç è îïåðàòîðúò ïðèñòèãàõìå çà èíòåðâþ íÿêúäå, ïðè íåïîçíàò ÷îâåê, êîéòî íè äàðÿâàøå äîñòúï äî íåãîâèÿ æèâîò â ðàìêèòå íà äâà-òðè ÷àñà, ñå ÷óâñòâàõ ïðèâèëåãèðîâàí: áåøå èñòèíñêî áîãàòñòâî äà ñëóøàø òàçè øèðîêà ãàìà îò ñâèäåòåëñòâà çà âñåêèäíåâíèÿ æèâîò, íàäåæäèòå è ñòðàõîâåòå, êîèòî õîðàòà ñà èìàëè, äàëè òå ñà ôóíäàìåíòàëíî ðàçëè÷íè èëè ïîäîáíè. Ìèñëåéêè âúðõó íàøàòà ðîëÿ, ñè äàâàõ ñìåòêà, ÷å íèå â íàé-äîáðèÿ ñëó÷àé ñå ÿâÿâàìå ïîìîùíèöè ïðè ðàæäàíåòî íà ïàìåòòà è ïðè âíèìàòåëåí ïîäõîä óñïÿâàìå äà ñïàñèì ñâèäåòåëñòâà, çà êîèòî ñå ïðåäïîëàãàøå, ÷å ñà èçãóáåíè. Êîãàòî ñúóìÿâàõìå äà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ñòèãíàõìå äî ôîðìóëàòà íà ïîëóñòðóêòóðèðàíîòî èíòåðâþ, ñúñ çàäàâàíå íà êîëêîòî ñå ìîæå ïî-ìàëêî ðàìêè è îñèãóðÿâàíå íà òîëêîâà âðåìå, êîëêîòî å íåîáõîäèìî. Àêî áÿõìå èçáðàëè ôèêñèðàíèòå è ñòðóêòóðèðàíè âúïðîñè, ðèñêóâàõìå äà íå äàäåì ìÿñòî íà ëè÷íèòå è íåïðåäâèäèìè âúïðîñè. Òàêà ÷å òðÿáâàøå äà ñå ñïðàâèì ñúñ ñåðèîçíîòî ïðåäèçâèêàòåëñòâî äà èíòåðâþèðàìå õîðà çà æèâîòà èì ïî îòâîðåí íà÷èí, áåç äà æåðòâàìå ñòðóêòóðàòà è ôîêóñà. Ïúðâàòà íè çàäà÷à áåøå äà èçáåðåì õîðà çà èíòåðâþòàòà îò íàä 1000-òà äîáðîâîëöè, âêëþ÷èòåëíî îò òåçè, êîèòî íè áÿõà ïðåïîðú÷àíè èëè êîèòî áÿõà îïðåäåëåíè êàòî âúçìîæíè êàíäèäàòè. Çàïî÷íàõìå òåëåôîíåí ìàðàòîí, çà äà íàó÷èì ïîâå÷å çà îñíîâíèòå àñïåêòè íà òîâà, êîåòî õîðàòà áÿõà ïðåæèâåëè, êàêòî è äà óñåòèì äîêîëêî õîðàòà ìîãàò äà ðàçêàçâàò çà îïèòà ñè è äîêîëêî íà òîâà ìîæå äà ñå âÿðâà. Íà áàçàòà íà òåçè òåëåôîííè ðàçãîâîðè îïðåäåëèõìå áúäåùèòå ñè ñúáåñåäíèöè, ñëåäâàéêè îñíîâíè äåìîêðàòè÷íè ïðèíöèïè /êàêòî ïî âðåìå íà âñè÷êè ðàííè ôàçè íà ïðîåêòà/. Ñëåä áëèçî 250 èíòåðâþòà îãëåäàõìå îòíîâî

L’HISTOIRE C’EST MOI Òîìàñ Øåðåð, Öþðèõ „Èñòîðèÿòà – òîâà ñúì àç” èëè äà ïîäïîìîãíåø ðàæäàíåòî íà ïàìåòòà, èçãðàäèì ñèãóðíà îñíîâà íà ðàçãîâîðà ñ íàøèòå ñúáåñåäíèöè, ñïå÷åëâàéêè òÿõíîòî äîâåðèå, íèå ïðîäúëæàâàõìå ñ ìàëêè ñòúïêè íàïðåä, ïåðèôðàçèðàéêè âúïðîñè è âíèìàòåëíî ïîñî÷âàéêè ïðîòèâîðå÷èÿòà, çà äà âëåçåì îùå ïî-äúëáîêî â òÿõíîòî ìèíàëî. Êîãàòî äîáðàòà ïàìåò íà ñúáåñåäíèêà ñå ñú÷åòàâàøå ñ òàëàíò íà ðàçêàçâà÷, ïðåä î÷èòå ìè ñå ðàæäàøå ãðàôè÷íèÿò è ìíîãîîáðàçåí îáðàç íà æèâîòà â ìàëêèÿ ãðàä ïî âðåìå íà ïúðâàòà îáùà ìîáèëèçàöèÿ. Íåùàòà ñòàâàõà îùå ïî-èíòåðåñíè îáà÷å, êîãàòî ñå íàòúêâàõìå íà îãðàíè÷åíèÿ, êîãàòî êîìóíèêàöèÿòà ïðîïàäàøå èëè â ñëó÷àè, êîãàòî íåùî äî÷óòî ñëåä ôàêòèòå ñå çàãíåçäâàøå â ïàìåòòà, èëè êîãàòî æåëàíèåòî íà ñúáåñåäíèêà äà ïîãëåäíå íàçàä êúì æèâîòà ñè êàòî íåùî,”êîåòî èìà ñìèñúë”, íàääåëÿâàøå íàä îòâîðåíèÿ ïîãëåä êúì íåñèãóðíîñòèòå è ïðîòèâîðå÷èÿòà, êîèòî áåøå èçïèòàë. Â òàêèâà ñëó÷àè ñå èçèñêâàøå åäíîâðåìåííî ðàçáèðàíå îò ñòðàíà íà èíòåðâþèðàùèÿ è ïî-øèðîêî ïîçíàâàíå íà ñúáèòèÿòà îòòîãàâà. Êàòî âñè÷êè èñòîðè÷åñêè èçòî÷íèöè, ñúáðàíèòå èíòåðâþòà èìàò íóæäà îò 36

èíòåðïðåòàöèÿ: òå òðÿáâà äà áúäàò ïîñòàâåíè ïîä âúïðîñ, ïðåìåðåíè, ïîñòàâåíè â êîíòåêñò. Ïîäãîòîâêàòà íà èçëîæáàòà è äîêóìåíòàëíèòå ôèëìîâè ñåðèè ïîòâúðäèõà ðàáîòíèòå íè õèïîòåçè: èíòåðâþòàòà ñà ìíîãî çíà÷èìè êàòî èçòî÷íèê íà èíôîðìàöèÿ çà „ìåíòàëíàòà êàðòà”, íà÷èíà íà ìèñëåíå íà âîåííà Øâåéöàðèÿ, êàêòî è çà âñåêèäíåâíàòà èñòîðèÿ. Ïèñìåíèòå èçòî÷íèöè, íàïðèìåð, òî÷íî îáðàòíîòî, òðóäíî ïîêàçâàò êàêâî å çàíèìàâàëî „íîðìàëíèòå” õîðà ïî òîâà âðåìå èëè êàê å èçãëåæäàë äíåâíèÿò èì ðåæèì. Ñúùî òàêà å ôàêò, ÷å ñàìî îïðåäåëåíà ñîöèàëíà ïðîñëîéêà ñïîäåëÿ îïèòà ñè ïèñìåíî. Òàêà äàäîõìå ãëàñ íà õîðà, êîèòî èíà÷å íå áèõà ðàçêðèëè çíàíèÿòà ñè çà ïîêîëåíèÿòà. Êîãàòî äíåñ ñå ðàçõîæäàì îêîëî èçëîæáàòà è âèæäàì êàê î÷åâèäöèòå íà ñúáèòèÿòà, êîèòî çàïèñàõìå, õèïíîòèçèðàò àóäèòîðèÿòà, ñå ÷óâñòâàì ùàñòëèâ, ÷å ñå âïóñíàõ â òàçè àâàíòþðà. Èñòîðèÿòà å è òðÿáâà äà áúäå îòâîðåí ïðîöåñ, âúðõó íåÿ íå ìîæå äà èìà èçêëþ÷èòåëíè ïðàâà çà èíòåðïðåòàöèÿ: çàòîâà âñè÷êè 555 èíòåðâþòà ùå áúäàò îòâîðåíè çà îáùåñòâåí äîñòúï â áëèçêî áúäåùå. È ñúì çàèíòðèãóâàí êàêâî

Òåêñòúò å ïðåäñòàâåí íà âòîðèÿ GOATMILK ôåñòèâàë ïðåç 2005 ãîäèíà.Òîìàñ Øåðåð, èñòîðèê è êèíîäîêóìåíòàëèñò, ðîäåí ïðåç 1968à ãîäèíà, çàåäíî ñ Ôðåäåðèê Ãîíñåò, Àêñåë Õàãìàí è Òåî Ùèõ îòãîâàðÿ çà 22 êðàòêè äîêóìåíòàëíè ôèëìà, ïîêàçàíè ïî âðåìå íà ïúòóâàùàòà èçëîæáà „Èñòîðèÿòà – òîâà ñúì àç” è èçëú÷åíè ïî øâåéöàðñêàòà TV DRS ïðåç àïðèë 2005 ãîäèíà. Ìóëòèìåäèéíàòà èçëîæáà” Èñòîðèÿòà – òîâà ñúì àç, 555 âåðñèè íà øâåéöàðñêàòà èñòîðèÿ 1939-1945”( www. archimob.ch ) äîñåãà å âèäÿíà îò íàä 75 õèëÿäè äóøè è ïðîäúëæàâà äà îáèêàëÿ ìóçåèòå íà Øâåéöàðèÿ è Ãåðìàíèÿ. Ñëåä ôåñòèâàëà â Áåëà ðå÷êà òîé êàçà îùå: “Êîãàòî ÷óõ çà ïúðâè ïúò – Áúëãàðèÿ , GOAT MILK è ñè ïîìèñëèõ, ìàëêî êàòî êëèøå, à, çíà÷è â Áúëãàðèÿ òå ïðàâÿò òàêèâà íåùà, àç ñúì èçíåíàäàí. Ñåãà âèæäàì, ÷å òîçè ôåñòèâàë å ÷àñò îò

öÿë äèñêóðñ, êîéòî ñå ñëó÷âà, íèùî åêçîòè÷íî...Ìèñëÿ, ÷å çàãóáèõ ìàëêî îò ñâîèòå ïðåäðàçñúäúöè, ÷å Áúëãàðèÿ å êðàÿò íà Åâðîïà, ÷å ðàçâèòèåòî íà îáùåñòâîòî å ïî-ñêîðî èçîñòàíàëî â ñðàâíåíèå ñ äðóãèòå åâðîïåéñêè ñòðàíè. Ñåãà âèæäàì, ÷å òîâà íå å òàêà. Ñúùèòå äèñêóñèè, êîèòî âîäèòå, ñå ñëó÷âàò â Øâåéöàðèÿ. Íå ñúùèòå, ðàçáèðà ñå, çàùîòî äèñêóñèÿòà çà ñîöèàëèçìà íå ñå âîäè â Øâåéöàðèÿ, åñòåñòâåíî. Íî íà÷èíúò, ïî êîéòî ãëåäàòå íà èñòîðèÿòà , íå å ìíîãî ïî-ðàçëè÷åí îò íàøèÿ. Èìàõ ÷óâñòâîòî, ÷å òóê èìà è ñèëåí åòíîãðàôñêè åëåìåíò, êîåòî å ìíîãî èíòåðåñíî çà ìåí. ×å âêëþ÷âàòå ìåñòíèòå õîðà â òîâà, êîåòî ñå ñëó÷âà. Áÿõ ìíîãî âïå÷àòëåí äà âèäÿ êàê åäíà æåíà äîíàñÿ êåêñ è íàèñòèíà ó÷àñòâà â ñúáèòèåòî. È ìèñëÿ, ÷å òîâà å ÷óäåñíî.”

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

äðóãèòå ùå îòêðèÿò â òàçè êîëåêöèÿ.

ÑÂÅÒÚÒ ÍÅ Å ËÈÍÅÅÍ - ÄÀ ÐÀÇÊÀÇÂÀØ ÈÑÒÎÐÈÈ Ñ ÊÎÌÏÞÒÚÐ Ôëîðèàí Òàëõîôåð, Áåðëèí

Âÿðâàì, ÷å âñåêè ÷îâåê ïðàâè òàêà. Åñòåñòâåíî, ÷å ñâåòúò íå ìîæå äà ñå ðàçáåðå ïî òàêúâ íà÷èí. Â íàé-äîáðèÿ ñëó÷àé âñåêè ðàçáèðà ñâîÿòà êîëåêöèÿ. Çàòîâà å âàæíî äà ñå ñúçäàâàò íîâè âðúçêè, îòíîâî è îòíîâî. Íà íîâî äà ñå ñïóñêàò ëèíèè, ìåæäó ïàð÷åòàòà ñâÿò. Ìèñëÿ. Äà ìèñëÿ îçíà÷àâà äà ïîäðåäÿ ðàçíè ìèñëè

â ãëàâàòà ñè. Èñòîðèèòå ñà êàðòèíè îò ìèñëè. Íå ñúì äîáúð â àáñòðàêòíîòî ìèñëåíå. Ìîãà äà ìèñëÿ ñàìî â êàðòèíè è èñòîðèè. Èíà÷å èçãóáâàì ïðåäñòàâà. Äåìîêðàöèÿ. Êîãàòî íÿêîé ïðàâè ôèëì, ïîåìa âúðõó ñåáå ñè îòãîâîðíîñòòà, ÷å ñúçäàâà åäíà ñöåíà âeäíúæ çàâèíàãè. Òîâà å îãðîìíà îòãîâîðíîñò, âñúùíîñò íåäîïóñòèìà. Çàùîòî ñâåòúò íå å òîëêîâà ïðîñò. Åñòåñòâåíî, ÷å è â åäíà íåëèíåàðíà èíòåðàêòèâíà ñèñòåìà íå ìîãàò äà ñå ïðåñúçäàäàò âñè÷êè âðúçêè è îòíîøåíèÿ. Çàùîòî ñâåòúò å ïðåêàëåíî ñëîæåí. Íî ìîæå äà ñå äîñòèãíå ïî-ãîëÿìà áëèçîñò. Òîâà å åäèí àñïåêò. Äèêòàòóðà. Îáà÷å ñâîáîäàòà íà çðèòåëÿ ñå ðàçïðîñòèðà ñàìî â ðàìêèòå íà òîâà, êîåòî àâòîðúò ìó ïîçâîëÿâà. Àêî àâòîðúò äîáðå ñè å ñâúðøèë ðàáîòàòà, çðèòåëÿò íå îñúçíàâà òåçè ãðàíèöè. Òîé âÿðâà íà âúïðîñíàòà ñâîáîäà è îñòàâà ïî-ìàëêî êðèòè÷åí êúì ìîæå áè ìàíèïóëàòèâíèòå àâòîðñêè ïîäõîäè.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ñâåòúò å ãîëÿì. Òâúðäå ãîëÿì è èçïúëíåí ñ òâúðäå ìíîãî äåòàéëè, êîèòî åäâà óñïÿâàì äà ïîáåðà â äåòñêàòà ñè ãëàâèöà. Çàòîâà èçïîëçâàì ñëåäíèÿ òðèê: ñúáèðàì ïàð÷åíöå ïî ïàð÷åíöå îò ñâåòà è ñå îïèòâàì äà ãî ðàçáåðà ïî ñâîé íà÷èí, äîêîëêîòî ìè å âúçìîæíî. Òåçè ìàëêè ïàð÷åòà ñâÿò ïîäðåæäàì â ãëàâàòà ñè êàòî âúâ âèòðèíè. Êîãàòî èìàì äà äîáàâÿ íîâî ïàð÷å ñâÿò, ïðåðàâÿì êîëåêöèÿòà ñè, äîêàòî óñïåÿ äà íàìåðÿ äðóãî ïîäîáíî ïàð÷å. Ïîäðåæäàì íîâîòî ïàð÷å â êîëåêöèÿòà ñè è ðàçøèðÿâàì ïîçíàíèÿòà ñè, a ñúùåâðåìåííî òî ìè ïîìàãà äà ðàçáåðà íåùà, êîåòî ñúì íàó÷èë îò äðóãèòå ïàð÷åíöà ñâÿò.

ÑÂÅÒÚÒ ÍÅ Å ËÈÍÅÅÍ - ÄÀ ÐÀÇÊÀÇÂÀØ ÈÑÒÎÐÈÈ Ñ ÊÎÌÏÞÒÚÐ Ôëîðèàí Òàëõîôåð, Áåðëèí

Â ÌacDonalds íàó÷àâàìå, ÷å áîãàòèÿò èçáîð íå îçíà÷àâà íåïðåìåííî ãîëÿìà ñâîáîäà. Áîãàò èçáîð, à âñè÷êî å åäíî è ñúùî.

Âíèìàíèå. Â åäèí èíòåðàêòèâåí ðàçêàç àâòîðúò ìîæå äà ñå îáúðíå äèðåêòíî êúì çðèòåëÿ. “Õàðåñâà ëè òè ïðè÷åñêàòà íà ïðîòàãîíèñòà?” È â åäèí ôèëì ìîæå äà ñå çàäàäå òàêúâ âúïðîñ. Íî íå ìîæå äà ñå ðàçáåðå, äàëè çðèòåëÿò äîïóñêà äî ñåáå ñè òàêúâ âúïðîñ. Òîé çàìèñëÿ ëè ñå âúðõó ìîÿ âúïðîñ èëè çàñïèâà â êðåñëîòî? Àêî â åäèí èíòåðàêòèâåí ðàçêàç çðèòåëÿò íå èñêà äà âçåìå ðåøåíèå, íå ìîæå äà ïðîäúëæè íàòàòúê. Àêî çðèòåëÿò èñêà èñòîðèÿòà äà ïðîäúëæè, òðÿáâà ñàì äà ïîìèñëè. Äà ïîìèñëè âúðõó òîâà, êîåòî àâòîðúò ìó å çàðú÷àë. Àâòîðúò çàâúðòà ãëàâàòà íà çðèòåëÿ òî÷íî íà îíîâà ìÿñòî, êúäåòî èñêà äà ãî çàâåäå. Ñàíòèìåòúð ïî ñàíòèìåòúð. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å àâòîðúò èëè å ïîïàäíàë íà åäèí ìíîãî âíèìàòåëåí çðèòåë èëè 40

íÿìà òàêúâ. Àâòîð. Ïî ïðàâèëî íà òîâà ìÿñòî ñå ïîÿâÿâà âúïðîñ îò ïóáëèêàòà, íà êîéòî âèíàãè ìè å ïðèÿòíî äà îòãîâàðÿì: “ Òà êàêâà å çàäà÷àòà íà àâòîðà â òàêúâ ïðîåêò, êúäåòî íàáëþäàòåëÿò ñàì èçáèðà ïúòÿ ñè?” Àâòîðúò îïðåäåëÿ ñúäúðæàíèåòî, àâòîðúò ñúçäàâà âñè÷êè âúçìîæíè âðúçêè. Íàáëþäàòåëÿò âèíàãè ñå íàìèðà â ãðàíèöèòå íà òîâà, êîåòî àâòîðúò ïîçâîëÿâà. Ïðè åäèí òàêúâ ïðîåêò âèíàãè ñòàâà äóìà çà àâòîðñêè ïðîåêò. Àâòîðúò å àâòîð, çðèòåëÿò - çðèòåë, íî ìîæå è òàêà äà ñå ñëó÷è, ÷å è òîé äà ñå ïî÷óâñòâà àâòîð. Äîêàòî íàáëþäàâà åäíà òàêàâà ðàáîòà òîé ìîæå äà äîáèå ÷óâñòâîòî, ÷å å ñåðèîçíà ÷àñò îò íåÿ. Òîâà ÷óâñòâî å èñòèíñêî èçêóñòâî, êîåòî àâòîðúò òðÿáâà äà âëàäåå.

Ôëîðèàí Òàëõîôåð áåøå ãîñò íà GOATMILK 2005. Îñâåí â ñåëîòî òîé ïðåäñòàâè ñâîè ïðîåêòè â Ñîôèÿ - Ãüîòå-èíñòèòóò è äæàç-ðåñòîðàíò Check-point Charlie. Òîé å åäèí îò àâòîðèòå íà ñèñòåìàòà Êîðñàêîâ,www.korsakow.com/syndrom/, êîÿòî ïîçâîëÿâà íà àâòîðè äà ñúçäàäàò èíòåðàêòèâíè íàðàòèâíè ïðîåêòè è áåç çíàíèÿ ïî ïðîãðàìèðàíå. Ñ “Êîðñàêîâ” ñàìèÿò Ôëîðèàí Òàëõîôåð å ñúçäàë íÿêîëêî ìíîãî óñïåøíè ïðîåêòà: Ñåäåì ñèíà – www.7sons.com - èñòîðèè, ñúáðàíè â ïÿñúöèòå íà ïóñòèíÿòà â Åãèïåò îò áåäóèíèòå çàåäíî ñ Ìàõìóä Õàìäè

Ëþáîâåí ïðîåêò – www.lovestoryproject. com - êàêâî çíà÷è äà îáè÷àø â Áåðëèí è Êàéðî 13-òè åòàæ – www.13stock.thalhofers. com - èñòîðèè íà îáèòàòåëèòå â åäèí ïàíåëåí áëîê

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ìàëúê ñâÿò – www.kleinewelt.com - 54 ìàëêè èñòîðèè çà òîâà, êàêâî çíà÷è äà ñå ðîäèø â ìàëúê ãðàä

ÈÍÒÅÐÀÊÒÈÂÍÈÒÅ ÑÏÎÌÅÍÈ ÍÀ ÊÐÈÑ ÕÅÉËÑ Ìàðèàíà Àñåíîâà

“Òîâà, êîåòî ïðàâÿ, íå å êîìïþòúðíà àíèìàöèÿ, à æèâà, äèíàìè÷íî ïðîìåíÿùà ñå êàðòèíà”, êàçâà Êðèñ Õåéëñ, åäèí îò âîäåùèòå ìóëòèìåäèéíè àðòèñòè â Åâðîïà è åäèí îò íàé-èíòåðåñíèòå àâòîðè â îáëàñòòà íà èíòåðàêòèâíèÿ ôèëì. Ñàìèÿò òîé îáè÷à äà ïîñòàâÿ ïóáëèêàòà â ðîëÿòà íà ðåäàêòîð. Â íåãîâèòå ïðîåêòè çðèòåëÿò èçáèðà âèäåî êëèïîâå, êîèòî ðàçêðèâàò íîâè ãëåäíè òî÷êè, ïðåíàñÿò íà äðóãè ìåñòà è âîäÿò äî ñëåäâàùîòî äåéñòâèå âúâ ôèëìà. Îñíîâíàòà èäåÿ íà òîçè âèä èçêóñòâî å “çðèòåëÿò” äà áúäå ïðîâîêèðàí äà ó÷àñòâà. Îò ñåäÿùèÿ ïðåä ñâîÿ êîìïþòúð äî ãîëÿìà ñòåïåí çàâèñè êàê ùå ñå ðàçâèå äåéñòâèåòî. Êîãàòî ïðåäñòàâÿ ñâîèòå èíòåðàêòèâíè 42

ôèëìè, Êðèñ Õåéëñ ïîä÷åðòàâà: “Òîâà, êîåòî ïðàâÿ, òðÿáâà äà ïðîâîêèðà àóäèòîðèÿòà äà ó÷àñòâà!” Åäèí îò ïðîåêòèòå íà Õåéëñ, ïðåäñòàâåíè çà ïúðâè ïúò â Áúëãàðèÿ (Ñîôèÿ è Áåëà Ðå÷êà â ðàìêèòå íà ôåñòèâàëà “Goatmilk”), ñå êàçâà “12-òå íàé-ïðåêðàñíè íåùà, êîèòî çíàì”. Ìóëòèìåäèéíèÿò àðòèñò çàïèñâà íà êàìåðà èíòåðâþòà ñ äåöà, êîèòî îòãîâàðÿò íà åäèíñòâåíèÿ âúïðîñ – êîè ñà 12-òå íàé-êðàñèâè íåùà çà òÿõ. Îòãîâîðèòå ñà ãðóïèðàíè ïî òåìè. Êîãàòî çðèòåëÿò çàñòàíå ïðåä êîìïþòúðà è «ïóñíå» òîçè ôèëì, âèæäà åäèí âúçðàñòåí ÷îâåê äà âúðâè ïî çàñíåæåíà ïúòåêà. Îòòóê çàïî÷âà è èíòåðàêòèâíîñòòà – àêî çðèòåëÿò å ïðîâîêèðàí äà íàó÷è äåòñêèòå ñïîìåíè íà ÷îâåêà, òðÿáâà äà ïðîÿâè àêòèâíîñò è äà èçáèðà (êàòî êëèêà ñ ìèøêàòà ïî åêðàíà). Àâòîðúò çàëàãà íà íàáëþäàòåëíîñòòà íà ÷îâåêà çàä êîìïþòúðà- öâåòíèòå, äâèæåùèòå ñå îáåêòè èëè ïúê òåçè, êîèòî íàé-õâàùàò îêîòî, ìîãàò äà áúäàò «èçáðàíè» ñ ìèøêàòà. Òàêà çðèòåëÿò ñàì ðåøàâà êîè ñïîìåíè äà èçâèêà â ãëàâàòà íà âúçðàñòíèÿ ÷îâåê è ñúîòâåòíî äà ãè âèäè «ðàçêàçàíè» êàòî íà èñòèíñêî êèíî. Â òîçè ïðîåêò ìîæåòå äà ïðåæèâååòå îòíîâî êàê êàòî äåòå ñå ðàçõîæäàòå íà ïàíàèð,

Îùå åäèí ïðîåêò íà Êðèñ Õåéëñ äîêàçâà êîíöåïöèÿòà íà èíòåðàêòèíîñòòà - à èìåííî, ÷å àêî çðèòåëÿò íå å àêòèâåí è íå âëåçå â ðîëÿòà íà ðåæèñüîð èëè ñöåíàðèñò, äåéñòâèåòî ïðîñòî íå ñå ñëó÷âà. Ïðîåêòúò «Íåóäà÷íèêúò» ðàçêàçâà çà ãåðîé, íà êîãîòî âñå íå ìó âúðâè, è êîéòî òðÿáâà äà ñå ÿâè íà èíòåðâþ. Àêî çðèòåëÿò å ïàñèâåí, ãåðîÿò ïðîñòî ùå ñå ïðèãîòâè è ùå èçëåçå îò ñâîÿ àïàðòàìåíò. Àêòèâíîñòòà íà àóäèòîðèÿòà ïðåâðúùà ôèëìà â çàáàâíà êîìåäèÿ. ×îâåêúò ïðåä êîìïþòúðà ìîæå äà êëèêà ñ ìèøêàòà íà ðàçëè÷íè ïðåäìåòè è äà ïðåäèçâèêâà çàáàâíè ñëó÷êè – íàïð. àêî ðåøèì íåùî äà ñå ñëó÷è íà ãåðîÿ â áàíÿòà, êëèêàìå âúðõó ñàïóíà, êîéòî ïàäà îò ìèâêàòà, íåóäà÷íèêúò åñòåñòâåíî ñòúïâà âúðõó íåãî è ïàäà íà ïîäà... àêî çðèòåëÿò íå êëèêíå âúðõó ñàïóíà, ãåðîÿò ïðîñòî ñå

èçìèâà è ïðîäúëæàâà äà ñå ïðèãîòâÿ... Íà ïðåçåíòàöèÿòà ñè â Ñîôèÿ ëåêòîðúò îò Central St Martins School of Art & Design (Ëîíäîí) äåìîíñòðèðà êàê ïóáëèêàòà ìîæå äà ó÷àñòâà. Àêî çðèòåëèòå èñêàò äà ïîïðå÷àò íà íåóäà÷íèêà äà ñòèãíå íàâðåìå çà èíòåðâþòî, ñ âèêîâå èçáèðàò êàêâî äà ìó ñå ñëó÷è. Ïðè ïîÿâàòà íà ïðåäìåò, âúðõó êîéòî òðÿáâà äà ñå êëèêíå ñ ìèøêàòà, ïóáëèêàòà âèêà, à çâóêîâà ñêàëà âäÿñíî íà åêðàíà, îò÷èòà ñèëàòà íà çâóêà. Ïðè äîñòàòú÷íà ìîùíîñò- æåëàíèå îò ñòðàíà íà çðèòåëèòå, ãåðîÿò ñå óäðÿ â îòâàðÿùàòà ñå âðàòà íà ãàðäåðîáà, â îáðàòíèÿ ñëó÷àé ïðîñòî ìèíàâà áåç äà ìó ñå ñëó÷è íèùî... Êðèñ Õåéëñ ïðåäñòàâè ñâîè ïðîåêòè ïðåç 2004-à ãîäèíà íà ïúðâèÿ GOATMILK – â Áåëà ðå÷êà è Ñîôèéñêà ãðàäñêà ãàëåðèÿ. Â ìîìåíòà Êðèñ Õåéëñ åêñïåðèìåíòèðà â SMARTLab è ïðåïîäàâà â Central St Martins College of Art â Ëîíäîí, Âåëèêîáðèòàíèÿ, îñâåí òîâà âîäè öåëîãîäèøíî óúðêøîïè è ñåìèíàðè ïî ñâåòà è ñïåöèàëíî çà ìåæäóíàðîäíàòà ìðåæà “SAGAS Writing Interactive Fiction” â Ìþíõåí. Îùå çà íåãî íà http://www.causeandeffect.tk/ Òåêñòúò å ïóáëèêóâàí çà ïúðâè ïúò âúâ â.Äíåâíèê, 28 ìàé 2004

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

òè÷àòå ñ õâúð÷èëî è ïàäàòå, à õâúð÷èëîòî åñòåñòâåíî ñå ÷óïè, ðàçõîæäàòå ëþáèìîòî ñè êó÷å èëè êàðàòå êîëåëî. Èçáèðàéêè ðàçëè÷íè ñèìâîëè, ÷îâåê ïîïàäà â åäíà íåïîäîçèðàíà «ðåàëíîñò». Àêî çðèòåëÿò å ïàñèâåí îáà÷å, âúâ ôèëìà íèùî íå ñå ñëó÷âà, à íà åêðàíà íà êîìïþòúðà ñå ïîÿâÿâà îòíîâî âúçðàñòíèÿ ÷îâåê ñ íåãîâèòå ìèñëè...

Â ÒÚÐÑÅÍÅ ÍÀ ÀÂÒÅÍÒÈ×ÍÎÒÎ ÌÈÍÀËÎ Ìèðîñëàâ Âàíåê, Ïðàãà

Ñòàðè êëèøåòà è íîâè âúïðîñè çà ïîëèòè÷åñêèòå åëèòè è äèñèäåíòè â ×åõîñëîâàêèÿ/ 1968-1989/. Èçâîäè ñëåä 120 áèîãðàôè÷íè èíòåðâþòà Òåêñòúò å ÷àñò îò ïðåäñòàâÿíåòî íà öåíòúðà çà óñòíà èñòîðèÿ ïî âðåìå íà ôåñòèâàëà ïðåç 2005-à ãîäèíà/ â Áåëà Ðå÷êà è â ×åøêèÿ êóëòóðåí öåíòúð â Ñîôèÿ/

Íà 1 ÿíóàðè 1991 ãîäèíà, êîãàòî áåøå ñúçäàäåí Èíñòèòóòúò çà ñúâðåìåííà èñòîðèÿ êúì Àêàäåìèÿòà íà íàóêèòå íà ×åøêàòà ðåïóáëèêà, òîé òðÿáâàøå äà ñå èçïðàâè ïðåä íÿêîëêî ïðîôåñèîíàëíè ïðåäèçâèêàòåëñòâà. Íàé-íåîòëîæíîòî áåøå äà ñå àíàëèçèðà è îïèøå ÷åøêîòî îáùåñòâî â äâåòå äåñåòèëåòèÿ ïðåäè òàêà íàðå÷åíàòà „êàäèôåíà ðåâîëþöèÿ” ïðåç íîåìâðè 1989-à ãîäèíà è ïðåäè âñè÷êî – äâàòà ïîëèòè÷åñêè ïîëþñà íà îáùåñòâîòî: ïðåäñòàâèòåëèòå íà òîãàâàøíîòî ïîëèòè÷åñêî ðúêîâîäñòâî, êîìóíèñòè÷åñêèòå ôóíêöèîíåðè íà ðàçëè÷íè íèâà, è äèñèäåíòèòå, ïðîòèâíèöèòå íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì. Ìîæåì äà èçñëåäâàìå òåçè ïðîáëåìè ïî „êëàñè÷åñêèÿ” íà÷èí (èçñëåäâàéêè ïèñìåíè èçòî÷íèöè) èëè ìîæåì äà èçïîëçâàìå ìåòîäà íà óñòíàòà èñòîðèÿ (oral history). Ñïîðåä ìåí íàé-äîáðèÿò

íà óñòíà èñòîðèÿ. Ïúðâî, ÷óâàò ñå ñêåïòè÷íèòå ãëàñîâå íà ïî-ñòàðîòî ïîêîëåíèå èñòîðèöè, êîèòî ïðåäïî÷èòàò òðàäèöèîííèÿ, êîíñåðâàòèâåí ïîäõîä êúì Èñòîðèÿòà è íåéíèòå èçòî÷íèöè. Âòîðî, äî 1989-à ãîäèíà íèå íÿìàõìå âðúçêà ñ íîâàòà èñòîðè÷åñêà ìåòîäîëîãèÿ (ëèòåðàòóðà, èçñëåäâàíèÿ è äð). Ñèòóàöèÿòà ñå ïðîìåíè ñëàáî â ñðåäàòà íà 90-òå è êóëìèíàöèÿòà áåøå ïðåç ÿíóàðè 2000-à ãîäèíà, êîãàòî áåøå ñúçäàäåí öåíòúðúò çà óñòíà èñòîðèÿ /ICH/ . Èçñëåäîâàòåëñêèÿò åêèï íà Öåíòúðà çà óñòíà èñòîðèÿ íå áåøå íåïîäãîòâåí çà çàäà÷àòà: îñíîâàâàíåòî íà öåíòúðà çà óñòíà èñòîðèÿ ñàìî ïî ñåáå ñè áåøå ðåçóëòàò îò ïðåäèøíàòà ðàáîòà â îáëàñòòà íà óñòíàòà èñòîðèÿ, êîÿòî äîâåäå äî ïóáëèêóâàíåòî íà „Ñòî ñòóäåíòñêè ðåâîëþöèè”, ñëåä áèîãðàôè÷íîòî èçñëåäâàíå íà ñòóäåíòèòå ïî âðåìåòî íà ïàäàíåòî íà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ïîäõîä áè áèë ñú÷åòàâàíåòî íà âñè÷êè ìåòîäè, ÷èÿòî îáùà öåë å ðàçáèðàíåòî íà ìîäåðíàòà íè èñòîðèÿ. Íî èìà ìíîãî ïðîáëåìè ñ ïèñìåíèòå èçòî÷íèöè â ×åøêàòà ðåïóáëèêà. Ìíîãî îò òÿõ ñà áèëè îòêðàäíàòè èëè óíèùîæåíè îò òàéíàòà ïîëèöèÿ ïðåç õàîòè÷íèÿ íîåìâðè 1989-à ãîäèíà. È êîåòî å ïî-âàæíî, òåçè ïèñìåíè èçòî÷íèöè ñà áèëè (îò íà÷àëîòî äî êðàÿ) ïîä êîíòðîëà íà òîòàëèòàðíèÿ ðåæèì, èëè êàçàíî ïî-äîáðå, ñà áèëè ïðîèçâåäåíè îò ñàìèÿ òîòàëèòàðåí ðåæèì. Àç âè ïðåäñòàâÿì ñåãà ïúðâèòå ðåçóëòàòè îò òðèãîäèøíî ïðîó÷âàíå ñ ìåòîäà íà óñòíàòà èñòîðèÿ, êîåòî çàâúðøè ïðåäè òðè ìåñåöà. Íå ìîãà âñå îùå äà íàïðàâÿ îáùà èíòåðïðåòàöèÿ íà íàøàòà ðàáîòà, òàçè èíòðåïðåòàöèÿ ñåãà çàïî÷âà. Äî êðàÿ íà 2005 ãîäèíà ñå íàäÿâàìå äà ïóáëèêóâàìå ðåçóëòàòèòå1. Òàêà ÷å ñåãà âè ïðåäñòàâÿì íÿêîè îò ïúðâèòå ðåçóëòàòè. Â ×åõèÿ èìàìå ïðîáëåì ñ èçïîëçâàíåòî

Â ÒÚÐÑÅÍÅ ÍÀ ÀÂÒÅÍÒÈ×ÍÎÒÎ ÌÈÍÀËÎ Ìèðîñëàâ Âàíåê, Ïðàãà

êîìóíèçìà. Îò íà÷àëîòî íà íîâèÿ ïðîåêò (åëèòè è îïîçèöèÿ â ïåðèîäà íà òàêà íàðå÷åíàòà íîðìàëèçàöèÿ) ñå ñáëúñêàõìå ñ ðåäèöà ìåòîäîëîãè÷åñêè è ïðàêòè÷åñêè ïðîáëåìè. Òðÿáâàøå äà ÷óåì ñêåïòè÷íèòå ãëàñîâå, ÷å êîìóíèñòè÷åñêèòå ôóíêöèîíåðè íÿìà äà èñêàò äà ðàçêàçâàò ñâîèòå áèîãðàôèè, äà ãîâîðÿò îòêðîâåíî ïðåä ìèêðîôîí, è ÷å äîðè è äà ãî íàïðàâÿò, êúäå áè áèëà èñòîðè÷åñêàòà ñòîéíîñò íà òåçè ñóáåêòèâíè è ïðåäïîëàãàåìî ñàìîçàùèòíè òåêñòîâå è èíòåðâþòà? Áÿõìå íàÿñíî ñ ôàêòà ñúùî òàêà, ÷å íå âñè÷êè îò äèñèäåíòèòå ñà äîâîëíè îò ðåçóëòàòèòå íà íîåìâðèéñêàòà ðåâîëþöèÿ, ÷å íåêîëöèíà îò òÿõ ñà ðàçî÷àðîâàíè èëè ñå ÷óâñòâàò íåäîîöåíåíè, è íå áÿõìå ñèãóðíè äàëè òå ùå èñêàò äà ãîâîðÿò. Ìëàäèòå äèñèäåíòè, èçãðàæäàùè â ìîìåíòà ñâîÿòà ïîëèòè÷åñêà è ïðîôåñèîíàëíà 46

êàðèåðà, áÿõà ìíîãî çàåòè è âãëåäàíè ïîâå÷å â áúäåùåòî, îòêîëêîòî â ìèíàëîòî. Íî òàêà èëè èíà÷å ÷óâñòâàõìå, ÷å èìà ñïåøíà íóæäà äà ñå èíòåðâþèðàò îñòàðÿâàùèòå ñòàðè ôóíêöèîíåðè íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ, êàêòî è äèñèäåíòèòå, äà ñå ÷óÿò òåõíèòå ãëàñîâå, òåõíèÿ îïèò, ìèíàëè è ñåãàøíè îöåíêè, çàùîòî „âðåìåòî òå÷å ìíîãî áúðçî”. Èìàõìå íà ðàçïîëîæåíèå ñïèñúêà íà ïàðòèéíèòå ôóíêöèîíåðè â ðàéîíèòå è íà öåíòðàëíî íèâî, ïåðèîäè÷íàòà ïðåñà è äðóãè èçòî÷íèöè, êîèòî íè äîâåäîõà äî êîíêðåòíèòå èìåíà. Íàøèòå êîëåãè è ïîìîùíèöè îò îòäåëíèòå ðåãèîíè ëè÷íî ïîçíàâàõà ÷àñò îò ôóíêöèîíåðèòå è íè ïîìîãíàõà äà ñå ñâúðæåì ñ òÿõ. Èìàõìå íà ðàçïîëîæåíèå èìåíàòà íà õîðàòà îò ãðàæäàíñêàòà èíèöèàòèâà è ñå íàäÿâàõìå, ÷å âîäåùèòå ëè÷íîñòè ùå ïîèñêàò äà ñïîäåëÿò ñâîÿ îïèò è ñïîìåíè ñ íàñ.

íàïðàâåíè â äâå èëè ïîâå÷å ñåñèè. Íàøèòå ðàçêàçâà÷è ñà áèëè èëè ÷ëåíîâå íà ïðåçèäèóìè íà êîìèòåòèòå íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ (íà ðàçëè÷íè íèâà) èëè ÷ëåíîâå íà íåçàâèñèìè ãðóïè è äâèæåíèÿ â Ïðàãà è ïî-ìàëêèòå ãðàäîâå. Ìèñëÿ, ÷å ïúðâèòå ðåçóëòàòè îò íàøåòî èçñëåäâàíå íîñÿò íîâà èíôîðìàöèÿ, êîÿòî ðàçðóøàâà ïî-ñòàðèòå êëèøåòà. Ùå ñå ñïðà íà íÿêîè îò íîâèòå èíòåðåñíè ìîìåíòè. Ïîëèòè÷åñêèÿò åëèò Âèäÿõìå, ÷å å èìàëî ïîñòîÿííà ëèïñà íà íåäîâåðèå ìåæäó ôóíêöèîíåðèòå, ïîñòîÿíåí ñòðàõ îò àíîíèìíè ïèñìà, èçïðàòåíè îò òåõíèòå íà÷àëíèöè. Ôóíêöèîíåðèòå íà âñÿêî íèâî ïðåäñòàâëÿâàò óïðàâëÿâàùàòà ñèëà â ñòðàíàòà, íî â ñúùîòî âðåìå òå ñà áèëè ñëåäåíè îò îðãàíèòå íà äúðæàâíàòà ïîëèöèÿ. Èìàëî å ñúùî òàêà – ìàëêî èëè ïîâå÷å ñêðèòè – åñòåñòâåíè

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ïúðâèòå îòãîâîðè áÿõà ëåêî ó÷óäåíè è íåñèãóðíè, íî ïîñòåïåííî óñïÿõìå äà óáåäèì õîðàòà, ÷å íÿìà ïðè÷èíà äà ñå ñòðàõóâàò îò òàêèâà èíòåðâþòà. Äàäîõìå èì äà ñå ðàçáåðå, ÷å íÿìàìå íàìåðåíèå äà ãè îáâèíÿâàìå, äà ãè îñúæäàìå èëè èçïèòâàìå, à ïðîñòî äà ñúáåðåì òåõíèòå èñòîðèè, îïèò è ìíåíèÿ è äà ãè çàïàçèì êàòî èñòîðè÷åñêè äîêóìåíò çà ñëåäâàùèòå ïîêîëåíèÿ. Â êðàÿ íà òîçè åòàï îò íàøàòà ðàáîòà áÿõìå èñêðåíî èçíåíàäàíè êîëêî ìíîãî îò áèâøèòå êîìóíèñòè÷åñêè ôóíêöèîíåðè ñ æåëàíèå íè ðàçêàçâàõà æèâîòà ñè è áÿõìå ñúùî òàêà ùàñòëèâè, ÷å ðåäèöà äèñèäåíòè íè îòäåëèõà âðåìå çà èíòåðâþòà. Äîñåãà èìàìå ñúáðàíè îêîëî 120 èíòåðâþòà ñ ïðåäñòàâèòåëè íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì è íåãîâèòå îïîíåíòè. Òîâà ñà íàä 450 ÷àñà àóäèîçàïèñè è îêîëî 7000 ñòðàíèöè òåêñò. Ïîâå÷åòå îò èíòåðâþòàòà ñà

Â ÒÚÐÑÅÍÅ ÍÀ ÀÂÒÅÍÒÈ×ÍÎÒÎ ÌÈÍÀËÎ Ìèðîñëàâ Âàíåê, Ïðàãà

ïðîòèâîðå÷èÿ è ïîòåíöèàëíè êîíôëèêòè ìåæäó ÷ëåíîâåòå íà äúðæàâàòà è ïðåäñòàâèòåëèòå íà ïàðòèÿòà, êàêòî è ìåæäó îòäåëíè ãðóïè â Öåíòðàëíèÿ êîìèòåò (èìàëî å ìíîãî êðèëà âúòðå â ïàðòèÿòà, áîðåùè ñå çà âëàñò, à äîñåãà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ áåøå âúçïðèåìàíà êàòî ìîíîëèò, áåç âèäèìî äâèæåíèå è äåéíîñòè âúòðå â íåÿ). Êàêòî çíàåì îò ÷óæäàòà ëèòåðàòóðà, î÷àêâàõìå, ÷å ïîëèòè÷åñêèòå ìíåíèÿ è îöåíêè íà òåçè ôóíêöèîíåðè ñ âúçðàñòòà è íàïðåäâàíåòî íà âðåìåòî ñà ñòàíàëè ïî-ìåêè è ñêëîííè íà êîìïðîìèñ. Áåç äà ïðàâèì îáîáùåíèÿ, êîèòî ñìÿòàìå çà íåïðèåìëèâè â èçñëåäâàíèÿ ïî óñòíà èñòîðèÿ, òðÿáâà äà ïðèçíàåì, ÷å òåçè î÷àêâàíèÿ íå áÿõà ïîòâúðäåíè â èíòåðâþòàòà. Òî÷íî îáðàòíîòî, ñðåùíàõìå ðàçêàçâà÷è, êîèòî ñòðàñòíî çàùèòàâàõà ïðåäèøíèòå ñè èäåîëîãè÷åñêè ïîçèöèè. Åäèí îò òÿõ, ïîñëåäíèÿò ãåíåðàëåí 48

ñåêðåòàð íà ÖÊ íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ Ìèëîø ßêåø, íè êàçà, ÷å ñïîðåä íåãî å áèëî ãðåøêà, ÷å ÖÊ ñå å îòêàçàë îò ñâîèòå ïîçèöè ñëåä 17 íîåìâðè 1989-à ãîäèíà è ÷å å èìàëî ðåàëåí øàíñ çà áîðáà ñ îïîçèöèÿòà. Â ñúùîòî âðåìå òîé ïðèçíà áåçïîìîùíîñòòà, êàêòî ñâîÿòà, òàêà è íà öåíòðàëíèÿ êîìèòåò, â êëþ÷îâèòå äíè íà íîåìâðè 1989-à ãîäèíà. Åäèí îò íàé-âëèÿòåëíèòå êîìóíèñòè÷åñêè ôóíêöèîíåðè âèæäà ïðè÷èíà çà áåçïîìîùíîñòòà íà ÖÊ âúâ ôàêòà, ÷å ïàðòèÿòà íå å óñïÿëà äà ïðåîäîëåå øîêà îò ñúáèòèÿòà ñ 20-ãîäèøíà äàâíîñò (îêóïàöèÿòà íà ×åõîñëîâàêèÿ îò âîéñêèòå íà Âàðøàâñêèÿ äîãîâîð ïðåç àâãóñò 1968-à è ôàêòà, ÷å ðúêîâîäñòâîòî å áèëî ñúñòàâåíî îò ñòàðè è ñòðàõëèâè ìúæå, îòêàçâàùè âñÿêàêâà ïðîìÿíà). 1989, ñîáñòâåíàòà ðîëÿ â ìèíàëîòî Âñåêè îò èíòåðâþèðàíèòå

Ëè÷åí æèâîò ×åòåéêè óñòíè èíòåðâþòà íà êîëåãè îò ÷óæáèíà, ïðåäïîëàãàõìå, ÷å çàñÿãàíåòî íà ëè÷íèÿ æèâîò íÿìà äà áúäå íàéòðóäíàòà ÷àñò îò íàøàòà ðàáîòà.

Èñòèíà å îáà÷å, ÷å êîìóíèñòè÷åñêèòå ôóíêöèîíåðè ãîâîðåõà çà ëè÷íèÿ ñè æèâîò ñúâñåì íàáúðçî, ïî÷òè áåç íèêàêâè çíà÷èìè äåòàéëè. Òå ãîâîðåõà ñúñ æåëàíèå çà ñåìåéñòâàòà, îò êîèòî ïðîèçõîæäàò,ñïîìíÿõà ñè ñâîèòå ðîäèòåëè, ðîäíèíè è ìàëêè èñòîðèè îò äåòñòâîòî, íî æèâîòúò íà òåõíèòå ñîáñòâåíè ñåìåéñòâà, õîáè, èíòåðåñè è ïðèÿòåëñòâà îñòàíàõà ñêðèòè ïîä ïîâúðõíîñòòà íà ðàçêàçà. Íèå ìîæå áè íå óñïÿõìå äà ãè óáåäèì, ÷å òàçè ÷àñò îò òåõíèÿ æèâîò å òîëêîâà âàæíà, êîëêîòî è ïðîôåñèîíàëíèÿò èì æèâîò íà „ôóíêöèîíåðè”, ìîæå áè òå ñàìèòå íå ÷óâñòâàõà òàçè ÷àñò çà âàæíà. Êîãàòî ãè ïèòàõìå çà òåõíèÿ ñåìååí æèâîò è õîáè, òå íå ðàçáèðàõà êàêâî òðÿáâà äà êàæàò. Ìàòåðèàëíè è äðóãè ïðèäîáèâêè íà ôóíêöèîíåðèòå Êîìóíèñòè÷åñêèòå ôóíêöèîíåðè â åäèí ãëàñ òâúðäÿõà, ÷å òÿõíàòà ïîëèòè÷åñêà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

êîìóíèñòè÷åñêè ôóíêöèîíåðè èçðàçÿâà ñèëíî êðèòè÷íà îöåíêà íå ñàìî çà ñúáèòèÿòà îò íîåìâðè 1989-à ãîäèíà è ïîñëåäâàëîòî ðàçâèòèå íà ñòðàíàòà, íî è çà âúâåæäàíåòî íà Ãîðáà÷îâàòà „ïåðåñòðîéêà” . Ïî÷òè âñåêè âèæäà ñîáñòâåíàòà ñè ðîëÿ êàòî „ïðîãðåñèâíà” è „ïîëîæèòåëíà” è ïîä÷åðòàâà ñîáñòâåíàòà ñè äîáðà âîëÿ è òîëåðàíòíîñò, êàêòî è îïèòèòå „äà ñå ïîìîãíå íà õîðàòà” â íåãîâèÿ ðåãèîí èëè ðàéîí. Íèêîé íå èçðàçÿâà ñúìíåíèå â êîìóíèñòè÷åñêàòà èäåîëîãèÿ, ìàêàð ÷å ìàëêà ÷àñò ïðèçíàâà íàëè÷èåòî íà ìàëêè è íåçíà÷èòåëíè „ãðåøêè” â íåéíîòî èçïîëçâàíå è ïðèëîæåíèå íà ïðàêòèêà.

Â ÒÚÐÑÅÍÅ ÍÀ ÀÂÒÅÍÒÈ×ÍÎÒÎ ÌÈÍÀËÎ Ìèðîñëàâ Âàíåê, Ïðàãà

ïîçèöèÿ íå èì å äîíåñëà íèêàêâè (èëè ïî÷òè íèêàêâè) ïðèäîáèâêè. Òåõíèòå îôèöèàëíè çàïëàòè íàèñòèíà íå ñà áèëè áåçêðàéíî ãîëåìè è âñè÷êè ñòðîãî èçêëþ÷âàõà âúçìîæíîñòòà äà ñà ó÷àñòâàëè â êàêâàòî è äà áèëî ôîðìà íà êîðóïöèÿ (âúïðåêè ÷å íå îòðè÷àõà äà ñà „ ÷óâàëè çà òàêèâà ñëó÷àè ñðåä ñâîèòå êîëåãè”). Íà ñåãàøíèÿ åòàï íà íàøåòî èçñëåäâàíå ìîæåì äà íàïðàâèì èçâîäà, ÷å ðåàëíàòà âëàñò íà êîìóíèñòè÷åñêèòå ôóíêöèîíåðè íå ñå å äúëæàëà íà òÿõíîòî ëè÷íî áëàãîñúñòîÿíèå. Áåç ñúìíåíèå, ñòàíäàðòúò èì íà æèâîò å áèë ïî-âèñîê îò òîçè íà ïîâå÷åòî ÷åøêè è ñëîâàøêè ãðàæäàíè. Íî èñòèíñêàòà âëàñò ñå å äúëæàëà íà ôàêòà, ÷å òå ñà ìîæåëè äà âëèÿÿò âúðõó æèâîòà íà äðóãèòå – âêë. ïðèåìèòå â ãèìíàçèè è óíèâåðñèòåòè çà òåõíèòå äåöà, ïðîôåñèîíàëíà êàðèåðà, ïîëó÷àâàíå íà ïàñïîðò è äð. 50

Äèñèäåíòèòå Ìîæå äà ñå î÷àêâà, ÷å 40 ãîäèíè òîòàëèòàðåí ðåæèì ùå äîâåäàò äî ãîð÷èâèíà, äîðè îìðàçà îò ñòðàíà íà äèñèäåíòèòå. Â èíòåðâþòàòà ñ âîäåùèòå ôèãóðè íà îïîçèöèÿòà âèæäàìå, ÷å äî ïîñëåäíèòå äíè íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì äèñèäåíòèòå ñå îïèòâàò äà íàìåðÿò íà÷èíè çà åôåêòèâåí äèàëîã ñ âëàñòèòå, âúïðåêè ÷å å èìàëî ìàëêà íàäåæäà, ÷å òîçè äèàëîã ùå äîâåäå äî çíà÷èòåëíà ïðîìÿíà íà ðåæèìà. Èñòèíñêèòå òðóäíîñòè çà âîäåíå íà äèàëîãñ ïðåäñòàâèòåëèòå íà ðåæèìà ñå äúëæàëè íà ôàêòà, ÷å ëèäåðèòå íà îïèçèöèÿòà è êîìóíèñòè÷åñêèòå ðúêîâîäèòåëè íå ñå ïîçíàâàëè, ÷å ïðîïàñòòà â îáùåñòâîòî ìåæäó òåçè äâå ãðóïè áèëà òîëêîâà ãîëÿìà, ÷å ñÿêàø ñòàâàëî äóìà çà äâà îòäåëíè ñâÿòà. Ìàêàð ÷å ÷àñò îò îñíîâíèòå äèñèäåíòñê

íîåìâðè. Ïîêîëåí÷åñêè àñïåêòè Èìà íåùî êàòî „äåìàðêàöèîííà ëèíèÿ”, ðàçäåëÿùà âñè÷êè òåçè îïîçèöèîííè äåéíîñòè è äâèæåíèÿ â äâå îñíîâíè ãðóïè. Òàçè ëèíÿ íå ãè ðàçäåëÿ íà èíòåëåêòóàëöè îò åäíà ñòðàíà è ðàáîòíèöè îò äðóãà, èëè íà ïîâå÷å è ïî-ìàëêî ðàäèêàëíè, îðãàíèçèðàíè, ñìåëè è ò.í. Ìîæå áè èñòîðèöèòå ñëåä íÿêîëêî äåñåòèëåòèÿ ùå âèäÿò íåùàòà ïî äðóã íà÷èí, íî íàøåòî èçñëåäâàíå ïîêàçâà, ÷å àêî èìà íÿêàêâà ðàçäåëèòåëíà ëèíèÿ, òÿ å ìåæäó ïîêîëåíèÿòà. Ïî-âúçðàñòíèòå – èçðàñëè â ãîäèíèòå íà 1968, êëîíÿò êúì ãðàæäàíñêè äâèæåíèÿ êàòî Õàðòà 77, Äâèæåíèå çà äåìîêðàòè÷íè ñâîáîäè èëè Äåìîêðàòè÷íà èíèöèàòèâà. Ìëàäèòå (òåçè, ðîäåíè îêîëî 1968) êàòî Íåçàâèñèìîòî ìèðíî äâèæåíèå, Êëóáúò Äæîí Ëåíúí, Äæàç ñåêöèÿòà, Ñåêöèÿòà çà ìëàäà ìóçèêà,

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

è ãðóïè (Õàðòà 77) áèëà ñúñòàâåíà îò áèâøè ÷ëåíîâå íà ïàðòèÿòà ïðåäè 1968-à, ïîëèòè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà ñòðàíàòà ñëåä 1968-à ãè çàòâîðè â íåùî êàòî „äèñèäåíòñêî ãåòî”. Òîâà ñúñòîÿíèå íà íåùàòà å åäíà îò ïðè÷èíèòå çà òîâà è äâåòå ãðóïè – êîìóíèñòè÷åñêèòå ëèäåðè è äèñèäåíòèòå – äà ïðåäïðèåìàò ìíîãî ïëàõè è íåðåøèòåëíè ñòúïêè òîãàâà, êîãàòî öåíòðàëíèÿò ïëîùàä â Ïðàãà áåøå ïðåïúëíåí ñ õèëÿäè âúçìóòåíè ãðàæäàíè. Âúïðåêè íåñèãóðíîñòòà è äîðè ëåêîòî íåæåëàíèå â íà÷àëîòî íà ðåâîëþöèÿòà, òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ãîëÿìà ÷àñò îò äèñèäåíòèòå èìà ñèëíîòî æåëàíèå /ìàêàð è íå öÿëîñòíà ïîëèòè÷åñêà ïðîãðàìà/ äà ïðîìåíè – ðàíî èëè êúñíî – ïîëèòè÷åñêàòà è ñîöèàëíà ñèñòåìà â ñòðàíàòà. Òàçè íàäåæäà, ñú÷åòàíà ñ èíäèâèäóëíàòà ñìåëîñò íà ìúæå è æåíè, âîäè äî ïîáåäàòà â ðåâîëþöèîííèòå äíè íà

Â ÒÚÐÑÅÍÅ ÍÀ ÀÂÒÅÍÒÈ×ÍÎÒÎ ÌÈÍÀËÎ Ìèðîñëàâ Âàíåê, Ïðàãà ðàçëè÷íè åêîëîãè÷íè îðãàíèçàöèè, êàêòî è ×åøêè äåöà, ñå èíòåðåñóâàò íå òîëêîâà îò ïîëèòè÷åñêè è ìîðàëíè ïðîáëåìè è ïðèíöèïè, à èñêðåíî ñå âúëíóâàò îò ñâîáîäèòå âúâ âñåêèäíåâíèÿ ñè æèâîò. Òå òúðñÿò âúçìîæíîñòè äà ïèøàò, èãðàÿò, ðèñóâàò, ïúòóâàò ñâîáîäíî, äà èçáÿãàò îò âñÿêà èäåîëîãèÿ è ñå íàäñìèâàò íàä ñòðàõîâåòå íà ðîäèòåëèòå ñè. Ôàêò å, îáà÷å, ÷å âñè÷êè òåçè ãðóïè ñà êîíöåíòðèðàíè îñíîâíî â ãîëåìèòå ãðàäîâå, ãëàâíî â Ïðàãà. Â ïðîâèíöèÿòà (ñ íÿêîè èíäèâèäóàëíè èçêëþ÷åíèÿ) òå ñà ïî÷òè íåïîçíàòè. Óñòíàòà èñòîðèÿ îòâàðÿ ïîãëåäà êúì åäíà ìíîãî öâåòíà êàðòèíà íà æèâîòà ïðè êîìóíèçìà. Ãðåøíî å äà ñå ñìÿòà ñúùî òàêà, ÷å ðàçäåëåíèåòî íà ÷åõîñëîâàøêîòî è ÷åøêîòî îáùåñòâî å áèëî ìåæäó ëîÿëíè ñëóãè íà ðåæèìà, ñìåëè îïîíåíòè è ãîëÿìà ñèâà çîíà íà ìúë÷àëèâî ìíîçèíñòâî ïî ñðåäàòà. Àêî íå èñêàìå äà âúçïðèåìàìå 52

------------------------------------------------------

Ïðåç 2005-à â Ïðàãà áåøå ïóáëèêóâàíà „Vitezo ve?Porazeni?Zivotopysna interview. Politicke elity v obdobi tzv.normalizace”, Miroslav Vanek&Pavel Urbasek (Ïîáåäèòåëè?Ïîáåäåíè? Áèîãðàôè÷íè 1

èíòåðâþòà.Ïîëèòè÷åñêèòå åëèòè âúâ âðåìåòî íà ò.íàð. íîðìàëèçàöèÿ), èçáðàíà çà êíèãà íà ãîäèíàòà â ×åõèÿ. Ïðåç 2006 èçëèçà ñúùî „Mocni? A bermocni?Politicke elity a dissent v obdobi tzv.normalizace.Interpretacni studie”,Miroslav Vanek(Âëàñòíè?Èëè áåçâëàñòíè? Èíòåïðåòàöèè. Ïîëèòè÷åñêèòå åëèòè è äèñåäåíòè âúâ âðåìåòî íà ò.íàð. íîðìàëèçàöèÿ”, è äâåòå èçä.Ïðîñòîð

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

èñòîðèÿòà, èëè ÷àñò îò èñòîðèÿòà, êîÿòî ëè÷íî ïðåæèâÿâàìå êàòî íÿêàêúâ âúíøåí àáñòðàêòåí îïðåäåëÿù ôàêòîð, íèå òðÿáâà äà ñå âúðíåì êúì ñóáåêòèâíèòå ïðåæèâÿâàíèÿ íà îòäåëíèÿ ÷îâåê, êúì ëè÷íèòå äåéíîñòè, ãëåäíè òî÷êè. Äîðè àêî óñòíàòà èñòîðèÿ íå ïðàâè íèùî äðóãî îñâåí äà çàïèøå è çàïàçè ìîçàéêàòà, ôîðìèðàíà îò òàêèâà ïðåæèâÿâàíèÿ è ìíåíèÿ, òÿ âñå ïàê íè ïðèáëèæàâà äî ïðèçíàâàíåòî, è íàéâàæíîòî, ðàçáèðàíåòî, ÷å ìîæåì äà èìàìå îòíîøåíèå êúì ñúâðåìåííàòà èñòîðèÿ ñàìî íà áàçàòà íà òîâà êîëêî òÿ íè å çàñåãíàëà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÌÎßÒÀ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÁßËÀÒÀ ÐÎÊËß ÍÀ ÁÀÁÀ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ Ìèíàëîòî å ÷óæäà ñòðàíà – òàì ïðàâÿò íåùàòà ïî äðóã íà÷èí. Ïîñðåäíèêúò, Ë.Ï.Õàðòëè Ïðåç 2004-à ìîæå áè åäèíñòâåíîòî, êîåòî ìå çàíèìàâàøå, áåøå – êîå å ìÿñòîòî, â êîåòî ñúì ñå âúðíàëà? Íå ñìÿòàõ, ÷å èìåííî òîçè âúïðîñ ùå ñè çàäàâàì, çàùîòî òîé íå ìè èçãëåæäàøå òîëêîâà âàæåí. Ñòðóâàøå ìè ñå, ÷å ïîçíàâàì Áúëãàðèÿ, íî äîðè è äà ãðåøà – êàêâî? Êàòî ÷îâåê, êîéòî âÿðâà, ÷å äíåøíàòà êóëòóðà íå å “êóëòóðàòà íà åäíî îïðåäåëåíî ìÿñòî, à íà åäèí îïðåäåëåí ìîìåíò”(êàêòî ÿ îïðåäåëÿ Êîíñòàíòèí ôîí Áàðëüîâåí), ìè ñå ñòðóâàøå, ÷å “íå ñå âðúùàì” (íå îáè÷àì òàçè äóìà), à ïðîñòî ïðîäúëæàâàì äà ñëó÷âàì “ìîìåíòè” è ÷å òîâà å æèâîòúò âúîáùå. Àêî æèâîòúò å íà÷èíúò, ïî êîéòî ïðåæèâÿâàì, ñâúðçâàì ( è ïîäãîòâÿì) ìîìåíòèòå, è àêî âå÷å ñúì ñå íàó÷èëà äà áúäà âíèìàòåëíà êúì ôèëèãðàííàòà ñúùíîñò íà âðúçêèòå, çàùî òîãàâà òîçè æèâîò äà íå å âúçìîæåí èìåííî â ñòðàíàòà, êîÿòî ðàçáèðàì íàé-ìíîãî, ÷èèòî ìèðèçìè íå èç÷åçâàò è íà õèëÿäè êèëîìåòðè áÿãñòâî è ÷èèòî îáðàçè ìå ïðåñëåäâàò

â ñúíèùàòà? Ñòðóâà ìè ñå, ÷å òîâà å äèëåìàòà, êîÿòî ñå îïèòâàò äà ðåøàò ìíîçèíà áúëãàðè – êîå íàääåëÿâà â æèâîòà – ìåñòàòà èëè ìîìåíòèòå? Íà êîå äà çàëîæèø áúäåùåòî? È ìàêàð â òîâà äà íÿìà ïî ñúùåñòâî íèùî íîâî, èçãëåæäà, ÷å òî÷íî â òîçè ìîìåíò äèëåìàòà âúëíóâà ìíîãî áúëãàðè (ïîíå ìíîãî ìîè ïîçíàòè). Êîãàòî ïðåäè 9 ãîäèíè çàìèíàõ äà ðàáîòÿ â Ïðàãà, åäèíñòâåíèÿò ÷îâåê îò áëèçêèòå ìè, êîéòî íå ñå çàðàäâà, áåøå áàáà ìè Èâàíà èëè – áàáà Âàíêà. Ïðåä ìåí òÿ íå êàçà íèùî, íî íà ìàéêà ìè (ëåêà èì ïðúñò è íà äâåòå) áåøå çàäàëà âúïðîñà:”Òîëêî ëè íå ìîæà äà ñè íàìåðè ðàáîòà â Ñîôèÿ, òà îòèäå ÷àê â Ïðàãà?” Òîãàâà àç ñå óñìèõâàõ ñíèçõîäèòåëíî, íî òàçè ðåïëèêà íèêîãà íå ìå íàïóñíà, íàïðîòèâ, ïðèäîáèâàøå âñå ïî-ãîëÿìà ñèëà, à ãîäèíèòå, ñìúðòòà è íà äâåòå, ñïîìåíèòå çà äðóãè ïîðàçèòåëíî âåðíè íåéíè äóìè, ÿ ïðåâúðíàõà â íåùî äàëå÷ ïî-ñåðèîçíî, ñ íÿêàêúâ íàä-ðîäîâ ñìèñúë, êîéòî íå ìîæåõ äà ðàçáåðà. Ïðåäè îêîëî òðè ãîäèíè â ãëàâàòà ìè çà ïúðâè ïúò ñå ïîÿâè æåëàíèåòî äà ñå âúðíà. Òîâà å òåìà íà äðóã òåêñò, ñïîìåíàâàì ãî òóê ïðîñòî êàòî

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Äèàíà Èâàíîâà

ÁßËÀÒÀ ÐÎÊËß ÍÀ ÁÀÁÀ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ Äèàíà Èâàíîâà

ôàêò, çàùîòî òîé áåøå ñâúðçàí ñ íàòðàï÷èâàòà è ÿñíà èäåÿ, ÷å ìîåòî âðúùàíå å âúçìîæíî ñàìî è åäèíñòâåíî ïðåç “òÿõíîòî” ìÿñòî – ñåëöåòî Áåëà ðå÷êà. Ìÿñòîòî íà ëþáîâòà îò ìîåòî äåòñòâî – ñ ìèðèçìè íà ìåä, êîçå ñèðåíå, ïðúñòåí ïîä, êàöè, ïðåñÿòî áðàøíî, âòàñàëè ïèòêè, ìåêèöè è êèòåíèöè. Êúùà ñ ïðîçîðöè, êîèòî ñå îòâàðÿò íàâúí è âðàòè, êîèòî ñå çàòâàðÿò ñàìî ñ ðàéáåð. Êîãàòî âçåõ ñàìîòî ðåøåíèå çà âðúùàíå, çà ïúðâè ïúò ñúíóâàõ áàáà Âàíêà. Áåøå èçíåíàäâàù ñúí - ñúíóâàõ, ÷å ñìå çàåäíî â åäèí ìèêðîáóñ, îáèêàëÿìå Íþ Éîðê è àç é ïîêàçâàì ãðàäà, ïðåä êîéòî òÿ ìúë÷àëèâî âúçêëèöàâà. Èìàøå íÿêàêâî ñïîêîéñòâèå â òîçè ñúí, íÿêàêâà áåçìúëâíà ðàäîñò. Â ñúíÿ áàáà íå ãîâîðåøå, íî ñåäåøå äî ìåí è ìúë÷àëèâî îäîáðÿâàøå îáùîòî íè ïúòóâàíå. Èçïèòàõ îñîáåíî îáëåê÷åíèå ñëåä òîâà, èìàõ ÷óâñòâîòî, ÷å áàáà íàé-ïîñëå ìè äàâà ñâîÿòà áëàãîñëîâèÿ, êúäåòî è äà ñúì. È íàé-âå÷å – â Áúëãàðèÿ. Òóê ùå îòâîðÿ åäíà ñêîáà. Áàáà Âàíêà ìè “õâàíà ñâåòåö”, äà ìå çàêðèëÿ /áèëà ñúì â Óíèâåðñèòåòà/ – òàéíà, çà êîÿòî íå ðàçáðàõ ìíîãî, âñúùíîñò – ïî÷òè 58

íèùî. Ìàéêà ìè ãî ñúîáùè êàòî ôàêò, ïðè åäíî îò ãîñòóâàíèÿòà â Ñîôèÿ, ñúñ ñïîêîéñòâèåòî è ëþáîâòà, ñ êîèòî êàçâàøå íåùà êàòî “êóïèëà ñúì òè ðîäîïñêè îäåÿëà, â öâåòîâåòå, êîèòî îáè÷àø- æúëòî è êàôÿâî”. Óñåùàíèÿòà ìè çà áàáà ñà çà ìíîãî ãîëÿìà ïðåìåðåíîñò è ñòðîãîñò íà ïðèêàçêèòå, åäíî ïî÷òè ìèñòè÷íî áåçìúëâèå. Ìàéêà ìè èçïèòâàøå êúì íåÿ íåâåðîÿòåí ðåñïåêò. Òàêà ñòðàäàõà è äâåòå , òàêà è ñè îòèäîõà îò òîçè ñâÿò – áåçìúëâíî è ëåêî. Äÿäî Äèì÷î áåøå ïî÷èíàë ðàíî, áèëà ñúì ìíîãî ìàëêà òîãàâà, è çàòîâà ïîìíÿ áàáà âèíàãè ñàìà. Ãîäèíè ïî-êúñíî, ñëó÷àéíî, îò èçïóñíàòà ðåïëèêà, ðàçáðàõ åäíà òÿõíà òàéíà – äÿäî ñå áèë ñãîäèë çà äðóãà æåíà, ñúùî íà èìå Èâàíà, íî ìåñåö ïðåäè ñâàòáàòà, ðàçâàëèë ãîäåæà è âçåë áàáà ìè Èâàíà. Äÿäî Äèì÷î áèë îò áîãàò ðîä, åäèí îò áîãàòèòå â Áåëà Ðå÷êà – Äåíîâèÿò ðîä, ñ áàêàëíè÷êà â ñåëîòî è çåìè â îêîëíîñòòà. Òà òå áèëè äàëè ïàðè çà ÷åèç è çà ðîêëÿ íà áóëêàòà. Òúé êàòî íÿìàëî âðåìå äà ñå øèå íîâÿ ðîêëÿ, äàëè íà áàáà ìè ãîòîâàòà, íà äðóãàòà Èâàíà. Òÿ, çà ðàçëèêà îò áàáà, áèëà âèñîêà æåíà, ñ øèðîêè ðàìåíå è íà ñâàòáàòà áàáà

àç ñãëîáÿâàì ñåãà. Èìàì ñâîáîäàòà íà âúîáðàæåíèåòî ñè äà ãè ïîäðåæäàì, êàêòî ñè èñêàì. Ñìúðòòà ìè ïðå÷è äà ãè ïîäðåäÿ òàêà, êàêòî ñà áèëè. Èçðàñíàëà ñúì ñðåä íåäîìëúâêè, ðàäîñòíè ïîùèïâàíèÿ ïî áóçàòà, æåíñêè øóøóêàíèÿ, áåçêðàéíè è íàïåâíè. Ñïîìíÿì ñè ëþáîâòà âúâ âñè÷êî òîâà, ñú÷åòàíà ñ íÿêàêâà îñîáåíà íåëîâêîñò, êîÿòî äúëãî íå ìå å íàïóñêàëà – äàëè ëþáîâòà å â íåèçðàçåíîòî è êîå òîãàâà ìîæå äà ñå èçðàçÿâà è òðÿáâà äà ñå èçðàçÿâà? Ïîíÿêîãà íàðè÷àì äåòñòâîòî ñè “ïîòóëåíî” – ïîòóëåíî îò ëþáîâòà, êîÿòî ìå å çàîáèêàëÿëà íà âñÿêà êðà÷êà, çàùèòàâàëà ñðåùó æèâîòà, êàòî ãîëåìèòå ðúêàâè îò ñâàòáåíàòà ðîêëÿ íà áàáà – íå çíàåø äàëè òå ïàçÿò èëè òå ïðàâÿò ïî-ìàëúê. Âèæäàì â òîâà íÿêàêâà îñîáåíà ñúäáà íà ìíîãî ìîè âðúñòíèöè, ðîäåíè â êðàéíàòà ôàçà íà ñîöèàëèçìà – ëþáîâòà å “ïîòóëèëà” ÷àñò îò íàñ, ïðåâúðíàëà ñå å â ñÿíêà, çàêðèâàùà îò íàñ èñòèíèòå íà ãîëÿìîòî âðåìå. Ïîíÿêîãà ñè ïðåäñòàâÿì êàê âúðâèì ïðåç ñâåòà, êàòî ïîëóìåñåöè, êîèòî íèêîãà íå ñå èçïúëâàò äî öÿëà ëóíà. Ïúëíè ñìå ñ ëþáîâ, íî íè ëèïñâà èñòîðèÿòà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

èçãëåæäàëà ìàëêî ñìåøíî - â ðîêëÿ, íå ïî íåèí ðàçìåð. Òàçè èñòîðèÿ èçêëþ÷èòåëíî ìíîãî ìå âïå÷àòëÿâà, äî äåí äíåøåí, ìîæå áè, çàðàäè ñâîÿòà íåäîèçêàçàíîñò. ×óëà ñúì ÿ ñàìî âåäíúæ, íÿêàê ìåæäó äðóãîòî, è äîðè íå ñúì óáåäåíà, ÷å ÿ ðàçêàçâàì ïðàâèëíî. Ïî-ñêîðî ñè ÿ ïðåäñòàâÿì – ìúíè÷êàòà ìè áàáà Âàíêà, ñ áÿëàòà ðîêëÿ, êîÿòî é å äî çåìÿòà, à ðúêàâèòå - êàòî îãðîìíè êðèëå, êîèòî ñå îïèòâàò äà ÿ ïîíåñàò íàíÿêúäå. Èëè äà ÿ çàùèòÿò. Èëè äà ÿ íàïðàâÿò îùå ïî-ìàëêà. Êîëêî ìíîãî âúçìîæíîñòè â åäíà ìèíàëà èñòîðèÿ! Ïðàäÿäî ìè Äåíî óìèðà ïðåç 1947 ãîäèíà, òî÷íî êîãàòî, èëè ìàëêî ïðåäè, èëè ìàëêî ñëåä êàòî ñà ùåëè äà ãî îáÿâÿò çà “íàðîäåí âðàã”. Äÿäî Äèì÷î ïúê îòêàçâà äà âëåçå â êîîïåðàòèâíîòî ñòîïàíñòâî â Êðèâîäîë, åäèíñòâåí ñå îïúâà, íî íà ìàéêà, êîÿòî òîãàâà ðàáîòè â Êîìñîìîëà, é âúçëàãàò ïîðú÷åíèå äà ìó âúçäåéñòâà è äà ãî âðàçóìè. Èíà÷å ùå ÿ óâîëíÿò îò ðàáîòà. Äÿäî ñå ñúãëàñÿâà. Ïîñëå â çàâåùàíèåòî íå é îñòàâÿ íèùî îò êúùàòà. Óìèðà ìëàä. Âñè÷êî òîâà ñà ïàð÷åòà èñòîðèè, êîèòî

ÁßËÀÒÀ ÐÎÊËß ÍÀ ÁÀÁÀ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ Äèàíà Èâàíîâà

Àõ, êîëêî ñìå ïúëíè ñ ëþáîâ! Âðúùàíåòî îò ÷óæáèíà â Áúëãàðèÿ ìîæå äà òå çàðåäè ñ äðåáíè, íî èñòèíñêè ÷óäåñà. Êàòî òîâà - ìàéñêî çàâðúùàíå â Áúëãàðèÿ, ñåçîíúò íà ÷åðåøèòå è ÿãîäèòå, ïàçàðúò íà Êðàñíî ñåëî. Ðàçãëåæäàì ÿãîäèòå, êîèòî ïðîäàâà åäíà æåíà, è òÿ íåóñåòíî ñëàãà åäíà ÿãîäêà â óñòàòà ìè, “îïèòàé, ìîìè÷åíöåòî ìè”, ñ ïî÷òè íåâèäèì æåñò, êîéòî òå ðàçòàïÿ è ìîæå äà òè ñå ñëó÷è ñàìî òóê. Íà òîâà ìÿñòî. Èíòåðåñíî ìè å äà ñëóøàì ìîèòå ïðèÿòåëè, ÷óæäåíöè, êîèòî ïîñåùàâàò Áúëãàðèÿ, îòêàêòî ñúì ñå âúðíàëà. Åëè å øâåéöàðêà, æèâåå â Áàçåë, õóäîæíè÷êà. Èäâà âå÷å íÿêîëêî ïúòè è âñåêè ïúò ñå ÷óâñòâà âñå ïî-óþòíî. Ðàçõîäêàòà â Áàëêàíà íàä Áåëà ðå÷êà ÿ âïå÷àòëÿâà – “â Øâåéöàðèÿ âå÷å å ìíîãî òðóäíî äà îòêðèåø ìÿñòî, êúäåòî äà ñè ñàì ñ ïëàíèíàòà”. Êàçâà îùå, ÷å íèêúäå íå å óñåùàëà òàêàâà òîïëèíà êàòî â áúëãàðñêèòå öúðêâè. ×å òóê óñåùà Áîãà êàòî íåùî æèâî è òîïëî, íåéíî. Çà ïúðâè ïúò. Ñòàíäà å ÷åõ, “ïðàæàê”(îò Ïðàãà). Êîãàòî ãî âîäÿ â Áåëà ðå÷êà, ïî÷òè ïîëóäÿâà îò ðàäîñò - “õîðàòà ñà òîëêîâà ìèëè, 60

îòâîðåíè, èìàò òàêúâ äóõ, òîâà â ×åõèÿ íå ìîæåø äà ñðåùíåø âå÷å”. È òàêà íàòàòúê, è òàêà íàòàòúê. Âñè÷êè òå óñåùàò Áúëãàðèÿ ïðåç ñâîèòå èñòîðèè, ìåñòà, ìèðèçìè, ñúíèùà è ñòðàõîâå. Çà âñè÷êè òÿõ Áúëãàðèÿ å ìÿñòî íà ëþáîâòà. Íî çàùî çà ìåí íå å? Êîå å òîâà ìÿñòî, êîåòî äðóãèòå ïðåæèâÿâàò êàòî ìÿñòî íà ëþáîâòà, à àç ñàìî ïîìíÿ êàòî òàêîâà? Ïúòóâàíèÿòà ìè â Áåëà ðå÷êà, ðàáîòàòà ìè òàì ïî ñúáèðàíå íà èñòîðèè (ãðîçäå è êîçÿ èçâàðà), ïúòóâàíèÿòà ìè è ïî äðóãè ìåñòà â Áúëãàðèÿ íèòî çà ìèã íå ìå íàêàðàõà äà çàáðàâÿì äà óñåùàì ðåàëíîñòòà – òîâà ñà ìåñòà, êúäåòî ëþáîâòà ñúæèòåëñòâà ñ îãðîìíà áåäíîñò, à îñòàíàëèòå òàì õîðà æèâåÿò ñ íåâåðîÿòíîòî ÷óâñòâî, ÷å æèâîòúò âå÷å å ñâúðøèë, ìàêàð ÷å òîé, óâè, ïðîäúëæàâà. Òîâà ñà ìåñòà ñ ïðåêúðøåíà áèîãðàôèÿ, êîÿòî íå ìîæå äà áúäå çàëåïåíà ñ âàð èëè íîâ ãðàäåæ. È êàêâî ïðàâÿ àç, êîÿòî äúëæà íà ìÿñòî êàòî òîâà îñíîâíè óñåùàíèÿ çà æèâîòà ñè, êëþ÷îâè òàéíè è âúëøåáíè ìîìåíòè? Äîñòàòú÷íî ëè å äà ãî îáè÷àì? Êîå å

Ìÿñòîòî íà ëþáîâòà å ìÿñòî îò ìèíàëîòî - “òàì ïðàâÿò íåùàòà ïî ðàçëè÷åí íà÷èí”. Áúëãàðèÿ äíåñ å äðóãî - “contact zone”1, ìÿñòîòî, êúäåòî ñå ñáëúñêâàìå, ãîâîðèì, âçèìàìå ðåøåíèÿ – ïðè äðàñòè÷íà àñèìåòðèÿ â îòíîøåíèÿòà íà âëàñò, ñ äðàñòè÷åí áðîé õîðà, èçêëþ÷åíè îò äâèæåíèåòî. Áåëà ðå÷êà å ìÿñòîòî, êúäåòî àñèìåòðèÿòà ñå ïðåæèâÿâà íàé-ñèëíî. Ìÿñòî íà “èçêëþ÷åíèòå” îò äâèæåíèåòî. Áúëãàðèÿ å ñâåòúò, â êîéòî âñÿêà ìèíóòà ïðàâèø èçáîðè â åäíà îò äâåòå ïîñîêè – óâåëè÷àâàø àñèìåòðèÿòà èëè äàâàø íÿêàêúâ øàíñ íà “èçêëþ÷åíèòå” äà ñè âúðíàò óñåùàíåòî çà ñìèñúë.Òóê âñè÷êî å êàòî íàâñÿêúäå ïî ñâåòà, óíèâåðñàëíî íåóâåðåíî è íåÿñíî, çàïëàøèòåëíî íåðàâíîâåñíî è íåïîçíàòî. Contact zone. Íå ìèñëÿ, ÷å òîâà ìè äàâà ãîëÿì èçáîð â äåéñòâèÿòà. Äà ñå âúðíåø òóê, ïàðàäîêñàëíî, îçíà÷àâà ïî-ìàëêî ñâîáîäà, òâîåòî ñìèðÿâàíå ñ ïî-ìàëêîòî ñâîáîäà. Íî íàïîñëåäúê ÷åñòî ñè ìèñëÿ, ÷å òîâà

ñìèðÿâàíå å åäíî îò ëèöàòà íà ëþáîâòà. Òî íàïðèìåð ìå êàðà äà ñè ïðåäñòàâÿì ãîëÿìàòà ñâàòáåíà ðîêëÿ íà áàáà êàòî õâúð÷èëî, ñ äúëãèòå ðúêàâè êàòî êðèëå, êîèòî âìåñòî äà ïàçÿò îò èñòèíèòå íà æèâîòà, ìå íîñÿò íàíÿêúäå, íàêúäåòî ìè âèäÿò î÷èòå. È òîâà, òî÷íî â òîçè ìîìåíò, ìå êàðà äà ñå ÷óâñòâàì äîáðå. 1 ÷óõ òîâà îïðåäåëåíèå çà ïúðâè ïúò â Ëîíäîí ïðåç 2004-à íà êîíôåðåíöèÿ çà áúäåùåòî íà êóëòóðíèòå îòíîøåíèÿ íà Counterpoint, êàòî ìÿñòîòî, êúäåòî ùå å ôîêóñúò íà êóëòóðíèòå îòíîøåíèÿ íà 21-âè âåê - “where cultures meet, clash, and grapple with each other, often in contexts of highly asymmetrical relations of power”(Martin Rose)

Òåêñòúò å ÷åòåí íà îðãàíèçèðàíàòà îò Ãüîòå-èíñòèòóò ïðåç íîåìâðè 2006 ãîäèíà ñðåùà çà ðîäèíàòà ìåæäó áúëãàðñêè, ãåðìàíñêè, ðóìúíñêè è ìàêåäîíñêè ïèñàòåëè è æóðíàëèñòè ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

òîâà, êîåòî òàêà óïîðèòî ìå âðúùà? È êàêâà å ìîÿòà ñâîáîäà â íåãî?

ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ – ÌÎÅÒÎ ÑÅËÎ Ìàðèàíà Àñåíîâà

Ñòðóâà ìè ñå, ÷å êàòî ìàëêà âèíàãè ñúì èìàëà ñåëî. Ïî÷òè íÿìàøå ñúáîòà è íåäåëÿ, â êîèòî äà ïðîïóñíåì ïúòóâàíå äî íÿêîå ñåëî. Ïî-÷åñòî äî ïî-áëèçêîòî, ïî-ðÿäêî äî ïî-äàëå÷íîòî (ïî îíîâà âðåìå, ïðåç 70-òå 160êì. ñè áÿõà ïî÷òè íà êðàÿ íà ñâåòà...) Ñïîìíÿì ñè, ÷å íå õîäåõ ñ ãîëÿìà ðàäîñò, èëè ïîíå íå âèíàãè áÿõ íà âúðõà íà ùàñòèåòî, ÷å âìåñòî äà èãðàÿ ñ ïðèÿòåëêè, ïàê ùå õîäÿ íà ñåëî. Âñè÷êî òîâà ïðîäúëæè äîêúì 16 ãîäèøíàòà ìè âúçðàñò. Ïîñëå, çà áëèçî äâàéñåòèíà ãîäèíè ñÿêàø áÿõ çàáðàâèëà, ÷å â Áúëãàðèÿ èìà è ñåëà. Æèâîòúò ìè, êîíöåíòðèðàí äî äóïêà âúðõó ðàáîòà è äåöà, ðÿäêî èçëèçàøå îò ãðàäà, çà äà ñå çàâåå íà ìåñòà, ïîáåçëþäíè è îò íàøèòå ñåëà. È òàêà, äîïðåäè 4 ãîäèíè. Êîãàòî ñ Äèàíà òðúãíàõìå åäèí ïðîëåòåí äåí äà òúðñèì íåéíîòî ñåëî. Íèêîãà íÿìà äà çàáðàâÿ òîçè ïúðâè ïúò. Íà âñÿêà èçïðå÷èëà íè ñå îòáèâêà âëÿâî ñëåä Âðàöà ñïèðàõìå äà ïèòàìå äàëè íå å çà Áåëà Ðå÷êà. Äîêàòî ñòèãíàõìå ìîñò÷åòî è ãîëÿìîòî äúðâî... Ñåãà èìà òàáåëè, íî òîãàâà íè âîäåõà ñàìî íåéíèòå ñïîìåíè îò äåòñòâîòî. 62

Ïî ïúòÿ Äèàíà ìè ðàçêàçâàøå íåùà, à àç íåâîëíî ïðàâåõ ïàðàëåëè ñ èçòèêàíèòå ìè â ãðàôà “çàáðàâåíè” ñïîìåíè îò ìîåòî ëè÷íî “ñåëñêî” äåòñòâî. Äàæå ñå ÷óäåõ êîëêî îáùè íåùà ñà íè ñå ñëó÷âàëè, âúïðåêè 80-òå êèëîìåòðà ðàçñòîÿíèå ìåæäó Âèäèí (ìîÿò ðîäåí ãðàä) è Ìîíòàíà (íåéíèÿò ðîäåí ãðàä). Îòïëåñíàõ ñå, à íèå íàé-ïîñëå âëèçàõìå â ñåëîòî. Ñåãà, àêî ìå ïèòàòå çàùî èçîáùî ñìå òðúãíàëè òîãàâà çà Áåëà Ðå÷êà, ùå òðÿáâà äà íàïèøà ðîìàí, à íå äâå ñòðàíèöè. À è íå çíàì äàëè ñïîìåíèòå ìè îò òîãàâà ìîãàò äà ñå îáÿñíÿò ñ äóìè. Òîëêîâà ïðèëè÷àò íà ìèðàæ. Çíàì, ÷å âñÿêà îò íàñ ïîîòäåëíî, àç â Ñîôèÿ, òÿ â Ïðàãà, áÿõìå ñòèãíàëè äî ìúãëÿâîòî, íî êàòåãîðè÷íî óñåùàíå, ÷å íåùî òðÿáâà äà ïðîìåíèì â ðàáîòàòà ñè, â òîâà, êîåòî ïðàâèì. Äèàíà äîðè áåøå ñòèãíàëà ïî-äàëå÷ – èìàøå èäåÿ è çà ìÿñòîòî, êúäåòî äà ñëó÷âàìå ïðîìÿíàòà, êàêâàòî è äà å òÿ. Òà, çàòîâà â åäèí ïðåêðàñåí ñëúí÷åâ äåí, ïî÷òè ñúì ñèãóðíà, ÷å áåøå îùå ñ ìèðèñ íà ïðîëåò, íèå ñïðÿõìå íà ïëîùàä÷åòî ïðåä êìåòñòâîòî è òðúãíàõìå íàãîðå ïî

È äíåñ êàòî ìèíàâàì îòòàì âèæäàì êàê ñåäèì äîëó êðàé ðåêàòà ñ Äèä (ìîèòå ìîì÷åòà ÿ íàðè÷àò òàêà), à ñåíêèòå íè ñå îòðàçÿâàò âúâ âîäàòà. Ìàé òîãàâà ðåøèõìå åñåíòà äà äîéäåì ñ ïðèÿòåëè è êîëåãè è äà ïðàâèì íåùî, ïðîñòî íåùî. Íåùî, êîåòî ïðåç ñåïòåìâðè îôèöèàëíî íàðåêîõìå óúðêøîï, íî èíà÷å ñè áåøå ÷èñòî òúðñåíå íà îòãîâîð íà âúïðîñà – êàêâî îçíà÷àâà ëþáîâ îò ïðúâ ïîãëåä. Áåëà Ðå÷êà ñå îêàçà îòãîâîð íà òîçè âúïðîñ íå ñàìî çà ìåí, íî è çà âñè÷êè ó÷àñòíèöè â îíçè ïúðâè ìåæäóíàðîäåí åêèï, ñúáðàë õîðà îò Áúëãàðèÿ, ×åõèÿ, Ïîëøà, Èðëàíäèÿ, Õîëàíäèÿ è Èòàëèÿ. Âñè÷êî, êîåòî çíàåõìå ïðåäâàðèòåëíî å, ÷å ùå æèâååì 10 äíè â ñåëîòî è ùå ñå îïèòàìå äà ñúáåðåì ñïîìåíè íà õîðàòà â ñåëîòî è äà ãè ïðåäñòàâèì ñúñ ñðåäñòâàòà íà íîâèòå òåõíîëîãèè, ò.å èíòåðàêòèâíî – â Èíòåðíåò. Ñåãà, îò ðàçñòîÿíèåòî íà âðåìåòî, êîëêîòî è íåñêðîìíî äà çâó÷è, ñè ìèñëÿ, ÷å óñïÿõìå.

Ñïîìíÿì ñè, ÷å òîãàâà, îùå ïúðâàòà ñóòðèí ñ ïúðâàòà ãëúòêà êîçå ìëÿêî, ïàðàëåëèòå îò ìîåòî äåòñòâî è ñ ìîåòî îòäàâíà çàãóáåíî â ìèíàëîòî ñåëî âëÿçîõà è íå èçëÿçîõà ïîâå÷å îò ãëàâàòà ìè. Íå ñàìî, ÷å îò äåòå íå áÿõ âêóñâàëà òàêîâà ìëÿêî, íî è íå ñå áÿõ ñåùàëà, ÷å òàêèâà âêóñîâå âñå îùå ìîãàò äà ñúùåñòâóâàò. Âêóñîâå, êîèòî èçïúëâàò öÿëîòî òè òÿëî, äîêîñâàò âñè÷êè êëåòêè, ðàçòúðñâàò òå è òå êàðàò äà ñå ÷óâñòâàø áåçãðèæíî ùàñòëèâî è âîëíî õëàïå. Ñåãà êàòî ñå çàìèñëÿ, ìè ñå ñòðóâà, ÷å îíåçè äåñåò äíè ñúì ðàçáðàëà, ÷å èìàì íóæäà äà ïðèòåæàâàì “ìîåòî” ñåëî. Èëè ïîíå ñúì çàïî÷íàëà äà ñå äâèæà â ïîñîêàòà íà îñúçíàâàíå íà òîçè ôàêò. Íèùî, ÷å êàòî ìàëêà íå îáè÷àõ ìíîãî äà õîäÿ íà ñåëî. Ñåãà, ÷åòèðè ãîäèíè ïî-êúñíî, âñÿêà ñâîáîäíà ñúáîòà, âñåêè ïî÷èâåí äåí, áÿãàì íàòàì – êúì ðåêàòà, áîðîâèòå õúëìîâå, ìèðèñà íà òðåâà è âêóñà íà êîçå ìëÿêî. Å, âíèìàâàì äà íå ïðåêàëÿâàì, çà äà îñòàíå Áåëà Ðå÷êà íå ñàìî ìîåòî ñåëî, íî è ñåëîòî íà äåöàòà ìè. Ìàðèàíà Àñåíîâà å æóðíàëèñò è ìåíèäæúð âúâ Ôîíäàöèÿ çà íîâà êóëòóðà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

êàìåíèñòèÿ ïúò êðàé ðåêè÷êàòà. Òîãàâà íÿìàõ íèêàêâà ïðåäñòàâà, ÷å íÿêîëêî ãîäèíè ñëåä òîâà âñÿêà ñâîáîäíà ñúáîòà è íåäåëÿ ùå òè÷àì êúì Áåëà Ðå÷êà. Íî, òîâà å çà íàêðàÿ...

ÁÅËÈ ÐÈÇÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ Ãàëèíà Èâàíîâà èíñòàëàöèÿòà å ïðåäñòàâåíà íà ôåñòèâàëà ïðåç 2005

Èäåÿòà ìè áåøå äà ïîêàæà áåëèòå ðèçè íà Áåëà ðå÷êà – íåùî, êîåòî å áèëî âñåêèäíåâèå çà âñÿêà æåíà îò ñåëîòî. Òàêà ñúâñåì åñòåñòâåíî ñå ðîäè èìåòî íà ïðîåêòà, êîéòî ïðåäñòàâèõ íà II GOAT MILK’05– Áåëè ðèçè îò Áåëà ðå÷êà. Õàðåñà ìè òîâà ïîâòàðÿíå íà çâóöèòå – ÁÐÁÐÁÐÁÐ. Èìàõ æåëàíèå äà ñå îïèòàì äà âúçñòàíîâÿ àâòåíòè÷íèÿ íà÷èí, ïî êîéòî 64

ñà èçðàáîòâàíè ðèçèòå– èçïîëçâàéêè ñàìî ïðàâà ìàøèíà è ïðàâ òåãåë. Òàêà óñïÿõ äà èçðàáîòÿ ñåäåì ðèçè. Âñÿêà îò òÿõ íîñè âäúõíîâåíèå îò èìåíàòà íà æåíèòå îò ñåëîòî, êîèòî ñúì ãëåäàëà êàòî ìàëêà ïî ñòàðèòå ôîòîãðàôèè íà ìàéêà ìè è ñ êîèòî ñâúðçâàì òåçè äðåõè. Îïèòàõ ñå äà ñú÷åòàÿ ìàòåðèàëè, êîèòî ñàìà òúðñèõ â ìàãàçèíèòå, ñ

÷åõèòå îò mamapapa.cz ñúâñåì ñïîíòàííî íàïðàâèõà çàêëþ÷èòåëåí ñïåêòàêúë çà âñè÷êè ó÷àñòíèöè â GM2005, â êîéòî àêòüîðè áÿõà

æåíèòå îò ñåëîòî, èçðàáîòâàëè ðèçèòå, êîñòþìè – áåëèòå ðèçè îò Áåëà ðå÷êà, ñöåíàòà áåøå “ïðåä êìåòñòâîòî”, à ìóçèêàòà ñå èìïðîâèçèðàøå íà ìÿñòî îò Òîìàø, Àêñåë è âñè÷êè ïðèñúñòâàùè; -

åäèí äåí ñëåä ôåñòèâàëà, êîãàòî âñè÷êè ãîñòè ñè áÿõà çàìèíàëè, ðåøèõìå äà íàïðàâèì áëàãîäàðñòâåíî ïàðòè çà õîðàòà îò ñåëîòî ñ ïðîæåêöèè îò ñëó÷èëîòî ñå ïðåäèøíèòå äíè. Äàëè çàðàäè ëåêî äúæäîâíîòî âðåìå, èëè çàðàäè íåùî äðóãî, äîéäå öÿëîòî ñåëî. Ñòàíäà è mamapapa íàïðàâèõà ìóëòèìåäèéíè ïðîæåêöèè íà ôîíà íà èíñòàëàöèÿòà ñ ðèçèòå Ïðèëàãàì íÿêîëêî ñíèìêè.

åäíà ãîäèíà ñëåä ôåñòèâàëà ïîëó÷èõ å-ìåéë ñúñ ñëåäíàòà ïîêàíà: Îáàäè ñå Ìàðèåëà, êîÿòî íå ñè ñïîìíÿõ ëè÷íî îò ôåñòèâàëà ñ ìîëáà äà ñå âèäèì, çà äà ìå ïîïèòà äàëè ìîæå äà ñå îæåíè ñ åäíà îò ðèçèòå, çàùîòî òîâà é å ìå÷òà. Åñòåñòâåíî. Æåëàÿ èì ëþáîâ.

Ãàëèíà Èâàíîâà å ñòðîèòåëåí èíæèíåð

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

àâòåíòè÷íè. Òàêà âñÿêà ðèçà, îñâåí ÷å å èçðàáîòåíà 100% îò åñòåñòâåíè ìàòåðèàëè, ñú÷åòàâà íîâîòî ñúñ ñòàðîòî, ïðîñòîòàòà è ÷èñòîòàòà. Ïî âðåìå íà ïîäãîòîâêàòà íà ïðîåêòà è ñðåùèòå ìè ñ æåíèòå îò ñåëîòî ñå ïîÿâè æåëàíèå îò òÿõíà ñòðàíà äà ïîêàæàò è àâòåíòè÷íè ðèçè. Òàêà êúì êîëåêöèÿòà îò ñåäåì ðèçè ñå äîáàâèõà äåâåòòå ðèçè, èçðàáîòåíè îò æåíèòå â íà÷àëîòî íà 20-òè âåê. Íàïðàâè ìè âïå÷àòëåíèå, ÷å äîðè äà íå áÿõà îáëè÷àëè áåëè ðèçè ïî÷òè îò 50-60 ãîäèíè, æåíèòå áåçóïðå÷íî ñè ñïîìíÿõà ñàìî ïî öâåòà è øàðêàòà íà ñâèëàòà èëè ôàòåíèòå ðúêàâè êîÿ æåíà ãè å èçðàáîòâàëà. Çà ïîâå÷å áåëîòà èçïðàõ ðèçèòå â ìèíåðàëíàòà âîäà íà Âúðøåö, êàêòî ñå å ïðàâèëî è ïðåäè è çàðàäè êîåòî ñà íàðè÷àëè áåëîðå÷àíè “áåëîäðåøêîâöè”. Ïðîåêòúò áåøå îäîáðåí è ïîäïîìîãíàò îò Ñîðîñ öåíòúð çà êóëòóðíè ïîëèòèêè. Äî òóê òîâà ñà íåùàòà, êîèòî ïîìîãíàõà íà èäåÿòà äà ñòàíå ïðîåêò. À åòî êàê è òîé çàæèâÿ ñâîÿ ñè æèâîò:

ÁÅÇ ÌßÑÒÎ. ÍÈÊÚÄÅ. Ìàé 2005: Äúëãî ïúòóâàíå ïðåç ãúñòè ãîðè, ñòðúìíè òåñíè ïúòèùà. Äàëè ñìå íà ïðàâ ïúò? Îò íèùîòî íàé-ïîñëå ñå ïîäàâàò îòäåëíè êúùè: Áîæå ìîé, Áåëà ðå÷êà å ìúíè÷êà! Ùî çà ãíåçäî! Êîçèòå, âñÿêà âå÷åð. Çâúíöèòå, âñÿêà âå÷åð. È òèøèíàòà. Âñåêè äåí. 6-òèìà ñòàðè ìúæ ñåäÿò åäèí äî äðóã íà ïåéêà íà àâòîáóñíàòà ñïèðêà. Äâà ïúòè íà äåí èäâà àâòîáóñúò. Ñòàðàòà êúùà, ñòàðèòå èçíîñåíè ëåãëà, êúäåòî âúïðåêè âñè÷êî ñïÿ òîëêîâà äîáðå. Âñåêè äåí ñåäÿ íà ïåéêàòà ïðåä ñãðàäàòà íà êìåòñòâîòî è ñâèðÿ íà àêîðäåîí. Çàòîâà è ñúì ïîêàíåí, êàòî ïðèÿòåë íà ÷åøêàòà ãðóïà ìàìàðàðà. È òàêà, ñâèðÿ. Íàó÷èõ ñå äà ñâèðÿ íà àêîðäåîí êàòî äåòå, ñëåä òîâà ãî áÿõ çàáðàâèë çà äâàéñåò ãîäèíè, ïîñëå ïàê ãî îòêðèõ ïðåäè íÿêîëêî ãîäèíè. Ñåãà ñâèðÿ ñ óäîâîëñòâèå, à òóê, â òèøèíàòà íà òîâà ñåëî, ñâèðÿ ñ îñîáåíî óäîâîëñòâèå. Ñåäÿ â êúùàòà íà Áîðèñ, åäèí ñòàð ñåëÿíèí, òóê âñè÷êè ñà ñòàðè, ñàìî êîçèòå ñà ïîíÿêîãà ìëàäè, ñâèðÿ íà

àêîðäåîíà, òîé ìå ÷åðïè ñ ðàêèÿ, öÿëà âîäíà ÷àøà, ñîáñòâåíîðú÷íî èçïå÷åíà, äÿâîëñêè ñèëíà, îòïèâàì âåäíúæ è âå÷å ñúì ïèÿí. Áîðèñ ñúùî èìà àêîðäåîí. Èçâàæäà ãî îò ìàçåòî, ïðàñòàð àêîðäåîí, ðàçâàëåí, ðúæäÿëàë, áåç íèêàêâà íàñòðîéêà, ÷àê äî ãðîòåñêà, ñ óæàñåí çâóê. Òîé ñâèðè íà íåãî, íàòèñêà êëàâèøèòå ñúñ çàãðóáåëèòå ñè ñåëñêè ðúöå, âèíàãè ñâèðè åäíî è ñúùî ïàð÷å...”Äóíàâ”, òàêà ãî íàðè÷à. Áîðèñ å ìîíàðõèñò. Ïîêàçâà ìè ñíèìêèòå íà öàðñêîòî ñåìåéñòâîòî â ñïàëíÿòà ñè. Â ñòàÿòà âèñÿò ñòàðè çâúíöè çà êîçè. Ïèòàì äàëè ìîãà äà ãè âçåìà. Äà, ìîãà. Êìåòúò ñúùî èìà çâúíöè. Èìàò êðàñèâî çâó÷åíå, äîðè ñà íàñòðîåíè...øåñò òîíà, ïî÷òè ñå ïîëó÷àâà öÿëàòà ãàìà, ìîÿò ÷åøêè êîëåãà Òîìàø Æèæêà ãè âçåìà è îêà÷âà íà åäèí êëîí, òàì ëåæè íÿêàêúâ êîêàë, òîé çàïî÷âà äà ñâèðè ñ íåãî ïî çâúíöèòå êàòî êñèëîôîí. Òúðñÿ õàðìîíèèòå íà àêîðäåîíà. Òîìàø ñè òðúãâà, íî òîãàâà èäâà Èðåê è çàïî÷âà äà ñâèðè...è òîãàâà, èçâåäíúæ, ñå ïîÿâÿâà òÿ: ìåëîäèÿòà íà Áåëà Ðå÷êà. Àïðèë 2007: Äèàíà Èâàíîâà ìå ïîêàíè äà íàïèøà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ìèñëè çà Áåëà Ðå÷êà. Îò Àêñåë Áàãà÷, Âèåíà-Ñàíòà Êðóç

ÁÅÇ ÌßÑÒÎ. ÍÈÊÚÄÅ. Ìèñëè çà Áåëà Ðå÷êà. Îò Àêñåë Áàãà÷, Âèåíà-Ñàíòà Êðóç

íåùî çà Áåëà ðå÷êà. ×åñòî ðàçêàçâàì íà ïðèÿòåëè çà Áåëà ðå÷êà. „ùå òè áúäå èíòåðåñíî äà îòèäåø òàì”, âèíàãè êàçâàì. È òîãàâà òå ìå ïèòàò: êàêúâ òî÷íî å òîçè ïðîåêò? È àç âèíàãè îòãîâàðÿì:”Òðóäíî ìè å äà ãî îáÿñíÿ”. Ñïîìíÿì ñè, ÷å ïúðâèÿò äåí â Áåëà ðå÷êà êàçàõ íà ìîÿòà êîëåæêà Öåöà, õóäîæíè÷êà îò Áåëãðàä:”Íå ðàçáèðàì êàêâî òî÷íî îçíà÷àâà âñè÷êî òîâà òóê. Êúäå å ïðîáëåìúò, àêî òîâà ñåëî èç÷åçíå îò êàðòàòà? Íÿìà íèùî îñîáåíî òóê”. Ðîäåí ñúì â ñåëî â Þæíà Ãåðìàíèÿ. Íèêîãà íå ñúì ñå ÷óâñòâàë äîáðå òàì. Ìîèòå ðîäèòåëè áÿõà ïðèøúëöè, ÷óæäåíöè, „íàâëåöè”, êàêòî ñå êàçâàøå íà îíçè äèàëåêò. Ìîèòå ðîäèòåëè íå ìîæåõà èëè íå èñêàõà äà ñå èíòåãðèðàò â ñåëñêàòà îáùíîñò. Ñåñòðà ìè è àç óñåùàõìå òîâà. ×åñòî ñåëñêèòå ìîì÷åòà ìå ãîíåõà è áèåõà. Äà áúäà àóòñàéäåð, äà íå ïðèíàäëåæà, ñå ïðåâúðíà çà ìåí îòòóê íàòàòúê â äúëãîòðàåí æèòåéñêè îïèò. Êîãàòî ñòàíàõ íà 24, íàïóñíàõ Ãåðìàíèÿ è çàìèíàõ â Àâñòðèÿ, âúâ Âèåíà. Îïèòàõ ñå äà ïóñíà êîðåíè òàì, äà íàìåðÿ 68

èíòåðåñóâà, òúé êàòî ñúì èíòåëèãåíòåí ÷îâåê, ñëåäâàë ñúì, ïðèíàäëåæà êúì òåçè, êîèòî áèâàò îïðåäåëÿíè êàòî „èíòåëåêòóàëöè”, è çíàì, ÷å äúëæà ìíîãî íà îáðàçîâàíèåòî ñè. Åñòåñòâåíî, ÷å ñå îïèòâàì äà âíèêíà â ïîëèòè÷åñêèòå ïðîöåñè â òàçè ñòðàíà, åñòåñòâåíî, îïèòâàì ñå äà ó÷à èñïàíñêè, åñòåñòâåíî, îïèòâàì ñå äà ïðàâÿ èçêóñòâî, òàêà, êàêòî âúâ Âèåíà. Íî äúëáîêî â ñåáå ñè çíàì, ÷å íå ìå èíòåðåñóâà. È çàòîâà áàâíî ó÷à èñïàíñêè, íÿìàì äîáðè ïðèÿòåëè, ÷åñòî ñúì óìîðåí òóê. Äîñòà ñêîðî, ñëåä êàòî îòìèíà ïúðâèÿò øîê íà àñèìèëèðàíåòî, ñè çàäàäîõ âúïðîñà: çàùî òîâà å òàêà? È îòãîâîðúò áåøå ïðîñò: Áîëèâèÿ íå å ìîÿ ñòðàíà. Òàçè ñòðàíà å èíòåðåñíà, ïúëíà ñ íàïðåæåíèÿ, ìåæäó èçòîêà è çàïàäà, ìåæäó áåëè è êàôÿâè, ìåæäó áåäíè è áîãàòè. Íî:êàêâî ìå çàñÿãà òîâà? Íèùî. Òà òîâà íå å ìîÿòà ñòðàíà. Ïîçíàâàì ìíîãî ãåðìàíöè, êîèòî æèâåÿò òóê âå÷å ìíîãî ãîäèíè, êîèòî ìè êàçâàò, ÷å çà òÿõ Ñàíòà Êðóç ñå å ïðåâúðíàëà â ðîäèíà. Íå ìîãà äà èçêëþ÷à, ÷å åäèí äåí è çà ìåí ìîæå äà ñå îêàæå òàêà. Íî ÷åñòî ñè ìèñëÿ, ÷å íÿìàì ïðàâî äà ñå ìåñÿ

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

äîì. Íå ìè ñå óäàäå. Âúíøíî êàòî Ãåðìàíèÿ, Âèåíà âñå ïàê áåøå äðóãà. Ïîñòîÿííî óñåùàõ, ÷å íå é ïðèíàäëåæà. Èëè, êàêòî åäíà âèåíñêà ïðèÿòåëêà áåøå îòáåëÿçàëà:”Àêñåë, òè ãîâîðèø ñ ãðåøåí àêöåíò”. Ïðåäè åäíà ãîäèíà íàïóñíàõ Âèåíà. Îòòîãàâà æèâåÿ â Ñàíòà Êðóç äå ëà Ñèåðà, â Áîëèâèÿ. Äî ïðåäè åäíà ãîäèíà íå çíàåõ íèùî çà Áîëèâèÿ. Íî ìîÿòà ïðèÿòåëêà å áîëèâèéêà è èìà èíòåðåñíà ðàáîòà òóê, çàòîâà ñåãà ñúì òóê. Ìåæäó äðóãîòî çíàì âå÷å ïîâå÷å çà Áîëèâèÿ. Çíàì ïîâå÷å, íî òðÿáâà äà îòáåëåæà: íå ìå èíòåðåñóâà. ×åòà âåñòíèê, ãëåäàì òåëåâèçèÿ, ãîâîðÿ ñ õîðàòà, ñëóøàì ãè, çà æèâîòà òóê, ïîëèòèêàòà, îáùåñòâîòî, èêîíîìèêàòà è ò.í. Íî: íå ìå èíòåðåñóâà. Êîãàòî ìîÿòà ïðèÿòåëêà ñå ÿäîñâà íà ïðàâèòåëñòâîòî, íå ìå èíòåðåñóâà. Êîãàòî ñå ÿäîñâà íà ìàíòàëèòåòà íà ìíîãî õîðà, íå ìå èíòåðåñóâà. Êîãàòî ñå âúçìóùàâà çàðàäè ìåñòíàòà êîðóïöèÿ, íå ìå èíòåðåñóâà. Âñúùíîñò íèùî òóê íå ìå èíòåðåñóâà. Ìîæå áè âðåìåòî. Íî ðàçáèðà ñå, âñè÷êî òîâà íå å âÿðíî, ïðåóâåëè÷àâàì, ðàçáèðà ñå, ÷å ìå

ÁÅÇ ÌßÑÒÎ. ÍÈÊÚÄÅ. Ìèñëè çà Áåëà Ðå÷êà. Îò Àêñåë Áàãà÷, Âèåíà-Ñàíòà Êðóç

òóê, äà ñè îòâàðÿì óñòàòà. È òîâà ìå ñìóùàâà. Òúé êàòî îáè÷àì äà ñè îòâàðÿì óñòàòà. Âèíàãè ñúì áèë òðóäåí ÷îâåê, èìàõ ïðîáëåìè â ó÷èëèùåòî, ñïîðåõ ñ ó÷èòåëèòå, èçõâúðëÿõà ìå îò êëàñ. „Àêñåë, âèå ñòå àðîãàíòíî ìîì÷å”, ñòîåøå âúâ âåñòíèêà ïðè çàâúðøâàíåòî íà ìîÿ êëàñ ïîä ñíèìêàòà ìè, êàòî öèòàò îò ÿäîñàíàòà îò ìåí ó÷èòåëêà ïî íåìñêè åçèê. Íà 24 ãîäèíè Ãåðìàíèÿ âå÷å ìè áåøå ïèñíàëà è èñêàõ äà ñå ìàõíà. Îòèäîõ âúâ Âèåíà. Òàì æèâÿõ 19 ãîäèíè è êîëêîòî 70

ïîâå÷å æèâååõ, òîëêîâà ïîâå÷å óñåùàõ, ÷å íåùî íå å íàðåä. Âúïðåêè ðàáîòàòà è ïðèÿòåëèòå, íåùî íå áåøå íàðåä. Åäâà êîãàòî äîéäîõ â Áîëèâèÿ, ðàçáðàõ, çàùî áåøå òàêà: àç íå ñúì âèåí÷àíèí è íÿìà êàêâî äà òúðñÿ âúâ Âèåíà. Âúâ Âèåíà ñúì ñàìî ãîñò. Ñåãà ñúùî ñúì ãîñò â Áîëèâèÿ. Ñèãóðíî ñå ïèòàòå: êàêâî îáùî èìà òîâà ñ Áåëà ðå÷êà? Åòî ìîÿò îòãîâîð: Â ìîÿ æèâîò íÿìà Áåëà ðå÷êà. Íÿìà ìÿñòî, íà êîåòî áèõ æåëàë äà ñå âúðíà. Êúùàòà íà ìîèòå áàáà è äÿäî â Ãþñòðîâ,

Ãåðìàíèÿ, áèëè ïîñðåùíàòè ñ äóìèòå: „Ñåãà èäâà ñáèðùèíàòà”. Ìîÿò äÿäî å ïîëîæèë ãîëÿìî óñèëèå, çà äà íå èçáèå çúáèòå îò óñòàòà íà òîçè, êîéòî ãî å êàçàë. Áåëà ðå÷êà íå å ìîåòî ìÿñòî. Íî Áåëà ðå÷êà å âàæíà çà ìåí, òúé êàòî ìè ïîìîãíà äà ðàçáåðà çàùî íèå âñè÷êè èìàìå íóæäà îò ìåñòà, êúäåòî äà ñå âðúùàìå. Ìîæåì äà ãè íàðå÷åì „ðîäèíà”. Â Ãåðìàíèÿ íàöèîíàëñîöèàëèñòèòå íè îòêðàäíàõà òàçè äóìà. Ìîæå áè íèêîãà íÿìà äà ÿ èìàì îòíîâî. Íî âåðîÿòíî ìîèòå äåöà. Ñàíòà Êðóç äå ëà Ñèåðà, Áîëèâèÿ Àïðèë 2007 Àêñåë Áàãà÷ å òåàòðàëåí ðåæèñüîð, îò åäíà ãîäèíà æèâåå â Áîëèâèÿ. Ïî âðåìå íà ôåñòèâàëà ïðåç 2005 ãîäèíà èçìèñëè è çàïèñà ìåëîäèÿòà íà ôåñòà (ìîæåø äà ÿ ÷óåø íà www.goatmilk-fest.org ). ×ðåç íåãî êíèæêàòà ñ èñòîðèè îò Áåëà ðå÷êà äîñòèãà âúâ Âèåíà äî íÿêîëêî áúëãàð÷åòà, íà êîèòî ïðåïîäàâà íåìñêè åçèê, à åäíîòî îò òÿõ ñå îêàçâà ñ êîðåí îò Áåëà ðå÷êà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

òîãàâà îùå ÃÄÐ, âå÷å íå ñúùåñòâóâà, êúùàòà â Ãåìðèãõàéì, Þæíà Ãåðìàíèÿ, êúäåòî èçðàñíàõ, íå îçíà÷àâà íèùî çà ìåí, çàùîòî ñåëîòî è õîðàòà òàì íèêîãà íå ñà îçíà÷àâàëè íåùî çà ìåí. „Áåç ìÿñòî. Íèêúäå” å çàãëàâèå íà êíèãà íà Êðèñòà Âîëô. Êóïèõ ñè êíèãàòà íà âðåìåòî ñàìî çàðàäè çàãëàâèåòî. Êàêâî çàãëàâèå! Ïðî÷åòîõ ñàìî ïúðâàòà ñòðàíèöà. Êíèãàòà ìå îòåã÷àâàøå. Íî íèêîãà íå çàáðàâèõ çàãëàâèåòî. Â Áåëà ðå÷êà íàó÷èõ, ÷å ñúùåñòâóâàò õîðà, êîèòî ñè èìàò ìÿñòî. Êîãàòî ñðåùíàõ Äèàíà Èâàíîâà, ðàçáðàõ, ÷å òÿ èìà òîâà åäíî ìÿñòî. Áåëà ðå÷êà å ìÿñòîòî, íà êîåòî òÿ ñå å âúðíàëà. Ïî åäíà ïðîñòà ïðè÷èíà: äà äàäå îáðàòíî òîâà, êîåòî å ïîëó÷èëà. Àç íÿìàì òàêîâà ìÿñòî. Çàáîëÿ ìå, êîãàòî óñåòèõ òîâà. Áåëà ðå÷êà, òîâà å ìÿñòî íà äðóãè. Íèêîãà íÿìà äà áúäå ìîå. Äà ñå âðúùàø å ïðèâèëåãèÿ, êîÿòî ìíîãî õîðà íÿìàò. Ìîèòå áàáà è äÿäî ñà áèëè èçãîíåíè ïðåç 1946 ãîäèíà îò ðîäíîòî ñè ñåëî â Áîõåìèÿ, íèêîãà íå ñà ñå âúðíàëè. Òàêà ñà ñòàíàëè ãîñòè â Ãåðìàíèÿ, ïîñêîðî èçòúðïÿíè, îòêîëêîòî ïîæåëàíè. Êîãàòî ïðåç àâãóñò 1946 ãîäèíà ñà ñëåçëè îò êîíñêèÿ âàãîí â Ìåêëåíáóðã/Èçòî÷íà

ÊÎÃÀÒÎ ÓÌÐÅ ÑÒÀÐ ×ÎÂÅÊ, ÑßÊÀØ ÈÇÃÀÐß ÖßËÀ ÁÈÁËÈÎÒÅÊÀ Èðèíåóø Òðóïêåâè÷, Âðîöëàâ, Ïîëøà

Èðèíåóø Òðóïêåâè÷ å ñîöèàëåí ïñèõîëîã, æèâåå âúâ Âðîöëàâ, Ïîëøà. Ðàáîòè ÷àñòè÷íî â äåïàðòàìåíòà ïî ïñèõîëîãèÿ íà Âàðøàâñêèÿ óíèâåðñèòåò è êàòî ÷ëåí íà áîðäà íà ôîíäàöèÿòà Êóëòóðà Ìåíòèñ. Èíòåðåñóâà ñå îò ñïîðòíàòà ïñèõîëîãèÿ è ñúáèðàíåòî íà èñòîðèè íà õîðà, êîèòî ñà áèëè èçñåëåíè. Èäâà â Áåëà ðå÷êà âñÿêà ãîäèíà, îò 2003-à ãîäèíà íàñàì.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Áåëà ðå÷êà áåøå çà ìåí ïúðâîòî äúëáîêî ïðåæèâÿâàíå è îòêðèâàíå íà íÿêàêâà äðóãà êóëòóðà. Îòòîãàâà çàïî÷íàõ äà îòêðèâàì ïîâå÷å äàííè çà ìîèòå ñåìåéíè óêðàèíñêè êîðåíè è Áåëà ðå÷êà ñòàíà ïúðâàòà ñòúïêà êúì èçñëåäâàíåòî íà ìîÿòà ñåìåéíà èñòîðèÿ ïðåäè èçñåëâàíåòî íà ìîèòå äÿäî è áàáà îò Ñòàðèé Ñèìáèð/ ñåãà Óêðàéíà/. Çàïî÷íàõ äà ìèñëÿ äà íàïðàâÿ íåùî ïîäîáíî íà ïðîåêòà â Áåëà ðå÷êà ñ èçñåëåíè õîðà. Èìà ìíîãî ñïîìåíè, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò ñïàñåíè ïðåäè äà óìðàò íåèçãîâîðåíè â ïàìåòòà íà õîðàòà, êîèòî ñà ïðåæèâåëè èëè ñà áèëè çàñåãíàòè îò ïðîöåñà íà èçñåëâàíå. Êàêòî êàçâàò â Àôðèêà, êîãàòî óìðå ñòàð ÷îâåê, ñÿêàø èçãàðÿ öÿëà áèáëèîòåêà. Òðÿáâà äà áúðçàìå.

ÇÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ È ÍßÊÎÈ ÀÍÀËÎÃÈÈ Êàëèí ßíåâ

Îñíîâíèòå ìè íåïðèÿòíîñòè ñ ôåñòèâàëà â Áåëà Ðå÷êà ñà îò àëåðãè÷íî è ôóòáîëíî åñòåñòâî. Èìàì àëåðãèÿ îò ïðîâèíöèÿòà. Íå ñå øåãóâàì. Îòèäà ëè â ìàëúê ãðàä, à îùå ïîâå÷å â ñåëî, çàïî÷âàì äà êèõàì è äà ñå çàäóøàâàì. È çà äà íå êèõàì è äà íå ñå çàäóøàâàì, ïðåäè ëÿãàíå ïèÿ àëåðãîçàí, êîéòî èìà òåæêî ñåäàòèâåí åôåêò è çàòîâà ñïÿ êàòî ïúí è ñå íàñïèâàì äîáðå. Ò.å. â êðàéíà ñìåòêà è àç êàòî îñòàíàëèòå õîðà ñëàâíî ñè îòïî÷èâàì íà ñåëî. À Áåëà ðå÷êà å ñåëî. Ñèãóðåí ñúì, ÷å àëåðãèÿòà ìè êàòî î÷åâèäåí òåëåñåí ôàøèçúì ñè èìà óáåäèòåëíî ïñèõîñîìàòè÷íî îáÿñíåíèå. Íàïðèìåð ïîñðåäñòâîì çàäóøàâàíåòî, êàðàéêè ìå äà èçãîâàðÿì íå÷ëåíîðàçäåëíè õðèïîâå, áåçñúçíàòåëíîòî ìè ìîæå áè ñå ïîäèãðàâà íà äèàëåêòà íà õîðàòà, íàñòðîéâà ãè ñðåùó ìåí, çà äà ìå ïðîãîíÿò è òàêà äà ñúì ïðèíóäåí ùàñòëèâî äà ñå çàâúðíà ñðåä óäîáñòâà è óþò â Ñîôèÿ. Êîé áè ìîãúë äà êàæå... Êàêòî è äà å, àëåðãèÿòà å äðåáîëèÿ. Ïîãîëåìèÿò ïðîáëåì å, ÷å ôåñòèâàëúò â Áåëà Ðå÷êà - çà ìåí - íå òîëêîâà ñúâïàäà ñ ïðàçíèêà íà Êèðèë è Ìåòîäè, êîëêîòî ñ ôèíàëà íà øàìïèîíñêàòà ëèãà. Ïðåç ïîñëåäíèòå òðè ãîäèíè Ëèâúðïóë, 74

Íåêà ñåãà îáúðíåì ìàëêî âíèìàíèå è íà îñíîâàòà òåçà: Ñïîðåä ìåí èìà ãîëÿìà âåðîÿòíîñò ôåñòèâàëúò â Áåëà Ðå÷êà äå å ïðÿêî ñâúðçàí ñúñ ñìúðòòà íà Ñàâèìáè, ãëàâàòàðÿ íà UNITA, Àíãîëà. Òîâà òâúðäåíèå ñå îñíîâàâà íå òîëêîâà íà íÿêàêâè ïñèõè÷íè îòêëîíåíèÿ, êîëêîòî íà ñëåäíèòå èçÿùíè ñïåêóëàöèè: 1. Ñìÿòàì, ÷å èäåèòå ïðèëè÷àò íà åëåêòðè÷åñòâîòî, ñúñ ñâîéñòâî ìó äà ïðåìèíàâà ïðåç ïðîâîäíèöè, äîêàòî

íå ñå çàçåìè. Èëè íà âîäàòà, êîÿòî ñå ñòè÷à è ïðîñìóêâà, äîêàòî íå îòêðèå óñòîé÷èâî êîðèòî. Èäåèòå ñå ðàçêàçâàò, ñúîáùàâàò, ðàçïðîñòðàíÿâàò îò ÷îâåê íà ÷îâåê, äîêàòî íå íàìåðÿò íÿêîé, êîéòî èìà äèðåêòíà ïîëçà îò òÿõ. Àêî âúçïðèåìåòå íå÷èÿ èäåÿ èëè èíôîðìàöèÿ, êîÿòî ìîæå äà èçáóè â èäåÿ, íî íå ñòå ñèãóðíè äàëè å âÿðíà èëè íå çíàåòå êàê äà ÿ èçïîëçâàòå, òðÿáâà çàäúëæèòåëíî äà ÿ ïðåðàçêàæåòå, çàùîòî ïðèþòÿâàíåòî é ùå âè íîñè äèñêîìôîðò. Òÿ å íåíóæíà èíôîðìàöèÿ, êîÿòî ÿäå îò âíèìàíèåòî âè, îò îïåðàòèâíàòà âè ïàìåò, çàùîòî ÷óâñòâàòå íåîñúçíàòà îòãîâîðíîñò çà íåÿ ïðåä... äå äà çíàì... ñúäáàòà íà ÷îâå÷åñòâîòî. (Íàïðèìåð íåùî îò ñîðòà: “Àìè àêî òîâà, êîåòî ìè ðàçêàçà, ìîæå äà äîâåäå äî âàêñèíà ïðîòèâ êîñîïàä? Èëè äî ÿäðåíà âîéíà?”) Ïðåðàçêàçâàéêè ÿ íà ñëåäâàùèÿ (ñëåäâàùèòå) âúâ âåðèãàòà, âèå ÿ èçõâúðëÿòå, çàùîòî ñå îòúðâàâàòå îò îòãîâîðíîñòòà çà íåÿ, è îñâîáîæäàâàòå îïåðàòèâíàòà ñè ïàìåò. Ïðè òîâà îáà÷å ðÿäêî ÿ çàáðàâÿòå. 2. Ïðè ïðåäàâàíåòî íà äàäåíà èäåÿ èëè èíôîðìàöèÿ îáèêíîâåíî òÿ ñå âèäîèçìåíÿ, íî íèêîãà íå íàïúëíî. 3. Äàäåíà èäåÿ èìà ñâîÿòà ìàòåðèàëíà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

íà êîèòî ñúì ñòðàñòåí çàïàëÿíêî, ñå êëàñèðàõà äâà ïúòè çà ôèíàëà! À â Áåëà ðå÷êà íÿìà ÷àê òîëêîâà ìíîãî òåëåâèçèîííè ñòåíè, êîëêîòî ïîäîáàâàò çà íàáëþäàâàíå íà ôèíàë ñ ó÷àñòèå íà Ëèâúðïóë. Òîâà ìå êàðà äà áúäà íåùàñòåí. Èçîáùî, ñìÿòàì, ÷å íàöèèòå ñà äëúæíè äà ñúîáðàçÿâàò íàöèîíàëíèòå ñè ïðàçíèöè ñ îñíîâíèòå ôóòáîëíè ñúáèòèÿ, äîêîëêîòî ôóòáîëúò âñå ïîâå÷å ñå î÷åðòàâà êàòî îñíîâíàòà, íàé-ñúùåñòâåíà è ñìèñëåíà ñîöèàëíà äåéíîñò íà ÷îâå÷åñòâîòî. Â òîçè ñìèñúë íàìèðàì çà èçêëþ÷èòåëíî èíåðòíî è áåçîòãîâîðíî, ÷å ïðàçíèêúò íà ïèñìåíîñòòà íå å èçìåñòåí îò êðàÿ íà ìåñåö ìàé íÿêúäå äðóãàäå èç ãîäèíàòà.

ÇÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ È ÍßÊÎÈ ÀÍÀËÎÃÈÈ Êàëèí ßíåâ

öåë, òÿ ïîäëåæè íà ìàòåðèàëèçèðàíå. Â ïîâåäåíèå, êîåòî ìîæå äà äîâåäå äî ðàçëè÷íè íåùà, âêëþ÷èòåëíî ôåñòèâàë. 4. Äàäåí èíäèâèä ñå ñúñòîè êàêòî îò ñâîÿ ìàòåðèàëåí íîñèòåë, òàêà è îò àáñòðàêòíî Àç – òîâà ñà íàòðóïàíèòå îò íåãî çíàíèÿ, ïðåæèâÿâàíèÿ, îïèò, ñìèñúë, èäåè âúâ âèä íà èíôîðìàöèÿ è ïð. Âñè÷êî òîâà å ïî íÿêàêúâ íà÷èí óíèêàëíî èëè ïîíå òàêîâà, ÷å èíäèâèäúò èìà ïîëçà îò íåãî è ãî ðàçáèðà. Ñëåäîâàòåëíî òîé å íåãîâ çàçåìèòåë. Èäåèòå è âñè÷êî îñòàíàëî îò àáñòðàêòíèÿ Àç ñà óêðîòåíè â èíäèâèäà. Ïðåç öåëèÿ ñè æèâîò ÷îâåê ïîêàçâà/ðàçêàçâà/âíóøàâà íà òîçè èëè îíçè àáñòðàêòíèÿ ñè Àç, íî òîâà íå å ïðåäàâàíå ïî ïðîâîäíèê, ò.ê. çàçåìèòåëÿò ñè îñòàâà ñàìèÿò òîé. Ñâèäåòåëèòå íà àáñòðàêòíèÿ ìó Àç íå èçïèòâàò îòãîâîðíîñò êúì íåãî, òå ñà ñïîêîéíè, ÷å òîé èìà ãðèæàòà. Ïîìíÿò àáñòðàêòíèÿ ìó Àç, íî íå ãî ïðîâîæäàò. Âñè÷êî îò äîòóê êàçàíîòî, ñ èçêëþ÷åíèå íà íþàíñèòå íà 1., ðàçáèðà ñå, ìàé ñå ñïîìåíàâà â íåîáÿòíàòà íàó÷íà ëèòåðàòóðà. Íàïðèìåð áåãëî ñúì çàïîçíàò ñ èäåèòå íà Ààðîí Ëèí÷ è ìåìåòèêàòà. Òå íå ñà ÷àê òîëêîâà ìíîãî ñõîäíè ñ ãîðíèòå ñïåêóëàöèè, íî âñå ïàê 76

èìàò äîñòà îáùî. Íèêîé îáà÷å äîñåãà íå å ãîâîðèë çà âðúçêàòà ìåæäó ôåñòèâàëà â Áåëà Ðå÷êà è Ñàâèìáè. 5. Êîãàòî óìðå äàäåí ÷îâåê, ñå ñëó÷âà èíôîðìàöèîíåí âçðèâ. Âñè÷êè, êîèòî ñà ãî ïîçíàâàëè çàïî÷âàò äà ñè ñïîìíÿò êîãà è êàêâî èì å êàçàë, ùî çà ÷îâåê å áèë, êàê å æèâÿë. Àêî å ãëàâàòàð â ãðàæäàíñêà âîéíà ìíîãî ìåäèè ïðàâÿò î÷åðêè çà íåãî, ñòàòèè è ïð. Íà ïîãðåáåíèåòî ìó íÿêîé ÷åòå ñïåöèôè÷íî ïàòåòè÷íî ñèâè çà æèòåéñêèÿ ìó ïúò è ïð. È íà êàêâî ñå äúëæè òîâà? Î÷åâèäíî – ñúîáùåíèÿò ìó àáñòðàêòåí Àç ãóáè çàçåìèòåëÿ ñè. Èäåèòå íà óìðåëèòå, êîèòî ñà ñïîäåëèëè ñ íÿêîãî, èçâåäíúæ ñòîâàðâàò îòãîâîðíîñòòà ñè âúðõó ïîñâåòåíèòå. È ñúîòâåòíî òå, ïîñâåòåíèòå, åíåðãè÷íî è âêóïîì çàïî÷âàò äà ñå ìú÷àò äà ñå îòúðâàò îò òÿõ, êàòî ãè ïðåäàäàò. Åòî ãî è èäåéíèÿò âçðèâ. 6. Â êðàéíà ñìåòêà âçðèâúò ñå ðàçïðîñòèðà â íåïðåäâèäèìà ïîñîêà, äîêàòî áåçïðèçîðíàòà àáñòðàêöèÿ íà óìðåëèÿ íå íàìåðè íîâèÿ ñè çàçåìèòåë. Ïðè òîâà ïúòóâàíå òÿ ìîæå äà ñå âèäîèçìåíè ñòðàõîòíî ìíîãî òàêà, ÷å â êðàéíà ñìåòêà ìàòåðèàëèçàöèÿòà é äà å äîñòà ñòðàííà, ñðàâíåíà ñ

çíàåë çà êðóïíèòå è ïðåâðàòíè ñúáèòèÿ â Àíãîëà? È àêî òîâà å òàêà, íå å ëè ïðåêàëåíî ñúìíèòåëíî? Êîãàòî çà ïðúâ ïúò ãðóïà îò åíòóñèàñòè îòèâàò äà ñúáèðàò èñòîðèè â Áåëà ðå÷êà, òå ñà ñþðïðèçèðàíå îò âêóñíîòî è îáèëíî ãðîçäå. Ãðîçäå ïðåïðàùà êúì “ãðîçäîâåòå íà ãíåâà”, à îòòàì êúì ãðàæäàíñêà âîéíà... È òàêà íàòàòúê. Âñè÷êî òîâà òðÿáâà äà ñòàíå îáåêò íà îáøèðíè è çàäúëáî÷åíè ñòóäèè îò ñòðàíà íà çàñëóæèëè è îáåêòèâíè ó÷åíè! Êàëèí ßíåâ å àñïèðàíò ïî ïñèõîëîãèÿ è óåá äèçàéíåð íà Ôîíäàöèÿ çà íîâà êóëòóðà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ïúðâîèçòî÷íèêà ñè. Ïðè âñå òîâà, ìè ñå ñòðóâà, ÷å âèíàãè ïúðâîèçòî÷íèêúò ùå ñè ëè÷è – îñíîâíîêàòî íÿêàêè ñúâïàäåíèÿ è ïðåïðàòêè. 7. Éîíàñ Ñàâèìáè å òàðòîðúò íà ÓÍÈÒÀ, ïîäêðåïÿíàòà îò ÑÀÙ ñòðàíà â ãàäíàòà ãðàæäàíñêà âîéíà â Àíãîëà, âçåëà àäñêè ìíîãî æåðòâè. Äîñòà õîðà òâúðäÿò, ÷å å áèë õàðèçìàòè÷åí è óìåë ëèäåð, äîáúð ïàðòèçàíñêè òàêòèê. Òîâà, ðàçáèðà ñå, íå ãî îïðàâäàâà. Êàêòî è íèùî íå îïðàâäàâà ÌÏÅËÀ – ïðîòèâíèêîâàòà ñòðàíà â êîíôëèêòà. Íà 22 ôåâðóàðè 2002 ãîäèíà Ñàâèìáè íàé-íàêðàÿ å ëîêàëèçèðàí (ñïîðåä íÿêîè ñ ïîìîùòà íà ðóñêèòå ñëóæáè) è óáèò. Ñëåäâà äåæóðíèÿ àáñòðàêòåí (èäååí, èíôîðìàöèîíåí) âçðèâ – ìíîãî æóðíàëèñòè è ïðî÷èå çàïî÷âàò äà êîìåíòèðàò, äà ðàçêàçâàò çà æèâîòà ìó è ïð. Èìà ãîëÿìà âåðîÿòíîñò èìåííî óáèéñòâîòî íà Ñàâèìáè äà å äîâåëî äî ôåñòèâàëà â Áåëà Ðå÷êà. Çà äà äîêàæåì òîâà, å íåîáõîäèìà äà ïîòúðñèì ñúâïàäåíèÿ. Òàêèâà ñúì ñèãóðåí, ÷å èìà êóïèùà. Íàïðèìåð íèêîé îò îðãàíèçàòîðèòå íà ôåñòèâàëà íå å çíàåë ïúðâîòî èìå íà Ñàâèìáè èëè äîðè íå

КОНЦЕРТ В ДВОР

Мирослава Кацарова

Îòêàêòî ãëåäàõ ôèëìà íà Àëìîäîâàð “Ãîâîðè ñ íåÿ”, ìå÷òàÿ äà èìàì êîíöåðò â äâîð. Âúâ ôèëìà èìàøå åäíà ìíîãî òðîãàòåëíà ñöåíà ñ êîíöåðò íà êàìåðíà ìóçèêà â åäèí ïðåêðàñåí þæíÿøêè äâîð. Áåøå íà Êàåòàíî Âåëîñî, êîéòî ïååøå òèõî è äåëèêàòíî ìåêñèêàíñêàòà êëàñèêà Êóêóðóêóêó Ïàëîìà â àêîìïàíèìåíò íà ÷åëèñòà Æàê Ìîðåëåíáàóì. Ëèöàòà íà ïóáëèêàòà â äâîðà áÿõà òîëêîâà êðàñèâî ñíèìàíè, òàêà èçðàçèòåëíè…Èçîáùî äâîðîâåòå ñà õóáàâî íåùî – ñúñ ñåíêèòå â òÿõ, àðîìàòèòå, òàéíèòå, èñòîðèèòå, êîèòî ìîæåø äà ñè èçìèñëèø. Êîãàòî âèäÿõ îíçè äâîð â Áåëà Ðå÷êà, âåäíàãà ðàçáðàõ, ÷å ùå ñòàíå õóáàâ êîíöåðò. Îáà÷å òåõíèêàòà çà îçâó÷àâàíå ìàëêî ïðåäè äà çàïî÷íåì ñå ðàçâàëè è àç òðÿáâàøå äà ïåÿ áåç ìèêðîôîí, áåç êàêâîòî è äà áèëî îçâó÷àâàíå. Ñëåä ìàëêî äâîðúò ñå íàïúëíè

ñ íåî÷àêâàíî ìíîãî è ðàçëè÷íè õîðà – îò ìëàäèòå 13-14-ãîäèøíè ìîìè÷åòà â ñåëîòî äî âúçðàñòíèòå áàáè, êîèòî ñúùî ñè æèâåÿò òàì, ñ ãîñòè íà ôåñòèâàëà, ïðîïúòóâàëè ïúò ñïåöèàëíî îò Ñîôèÿ, Ïëîâäèâ èëè íÿêúäå îò Åâðîïà. Êîãàòî ñå ñìðà÷è, çàïàëèõìå ñâåòèëíè÷åòàòà íà ò.í. ñöåíà è çàïî÷íàõ äà ïåÿ. Ïîñëå ðàçáðàõ, ÷å ãëàñúò ìè îò âðåìå íà âðåìå ïðèñòèãàë ñúñ çàêúñíåíèå äî ìóçèêàíòèòå èëè äî õîðàòà çàðàäè ëåêèÿ âåòðåö, êîåòî, ñòðóâà ìè ñå, å áèëî åäíî îò î÷àðîâàíèÿòà íà ïðåæèâÿâàíåòî…Òðóäíî ñå ïåå òàêàâà ïðîãðàìà áåç ìèêðîôîí – ïåñíè ñ òèõà äèíàìèêà, èçëú÷âàùè ìåëàíõîëèÿ, ìàëêî òúãà, íî è ðàäîñò. ×óâàëà ñúì äà êàçâàò, ÷å íà ïåâåöà òðÿáâà äà ìó å òðóäíî, çà äà ñòàíå õóáàâî. Íàèñòèíà ñòàíà õóáàâî. Íàêðàÿ îñúçíàõ, ÷å ìè ñå å ñáúäíàëà åäíà ìå÷òà. È îùå íåùî – íèêîãà íÿìà äà çàáðàâÿ ñâåòóëêèòå, êîèòî äîéäîõà â ñúñåäíèÿ äâîð äîêàòî ïååõ. Ìèðîñëàâà Êàöàðîâà ñ íåéíîòî äæàçòðèî Åêî - áàñ è Âàñèë Ñïàñîâ - ïèàíî èçïúëíè ñïåöèàëíà ïðîãðàìà „Êóôàðè” (áîñà íîâà ïàð÷åòà) ïðåç 2006-à ãîäèíà â äâîðà íà êúùà 36, óëèöà ïúðâà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Êîãàòî ñâúðøèõìå äà ïååì è ñâèðèì â îíàçè ïðîõëàäíà âå÷àð â äâîðà íà êúùàòà â Áåëà Ðå÷êà, ñ Åêî ñè êàçàõìå,÷å íèêîãà íÿìà äà çàáðàâèì òîçè êîíöåðò. Ìîæå áè å èìàëî ïî-äîáðè ãèãîâå, ïî-ñòðîéíè, ïî-ñúáðàíè, ñ ïî-äîáúð çâóê, íî òîçè íàèñòèíà ùå ãî ïîìíèì…

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÏÐÎÅÊÒÈ 2007

ÇÀ ÁÓÊÂÈÒÅ Ïðîåêòè îò êîíêóðñà

Êîëêî ÷îâåêà â ñâåòà ïèøàò íà êèðèëèöà? Êèðèëèöà, ãëàãîëèöà èëè ëàòèíèöà? Ïðåç ôåâðóàðè 2007 ãîäèíà Ôîíäàöèÿ çà íîâà êóëòóðà îáÿâè êîíêóðñ ÇÀ ÁÓÊÂÈÒÅ â äâå êàòåãîðèè:

1.Áóêâèòå â èíòåðíåò (îíëàéí ïðîåêòè, áëîãîâå, ñàéòîâå) 2.Áóêâèòå, ñåëîòî è ãëîáàëèçàöèÿòà (âèçóàëíè ïðîåêòè, àâòîðñêè ìàòåðèàëè, ôîòîãðàôèÿ, èçïúëíèòåëñêè èçêóñòâà) Òóê ïðåäñòàâÿìå ïåòòå íîìèíèðàíè ïðîåêòà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Êàêâî ñà çà íàñ áóêâèòå, ñ êîèòî ïèøåì? Ñèìâîë îò ìèíàëîòî, äîñàäíî íàñëåäñòâî èëè êóëòóðíà èäåíòè÷íîñò, ïðîáëåì èëè ïðåäèìñòâî, îãðàíè÷åíèå èëè ñâîáîäà?

ÊÈÐÈËÈÖÀÒÀ ÏÐÎÈÇÂÅÆÄÀ Ó×ÀÑÒÈÅ Öâåòåëèíà Äðàãàíîâà, Ïëîâäèâ Ðàáîòèëíèöà ñ ó÷åíèöè, ëè÷íè èñòîðèè è äíåâíèöè

Òîçè îïèò ìè ñå ñòðóâà âàæåí ïî íÿêîëêî ïðè÷èíè. Â íà÷àëîòî å ëè÷íàòà – æåëàíèåòî è ïîòðåáíîñòòà äà ñú÷åòàÿ ÷èñòî ïðåïîäàâàòåëñêàòà ñè ïðàêòèêà â ó÷èëèùå ñ èçêóøåíèÿòà ñè â åäíî ïîøèðîêî õóìàíèòàðíî ïîëå, âêëþ÷âàùî â ñåáå ñè àíòðîïîëîãèÿ, îáùåñòâåíè íàóêè, âèçóàëíè èçêóñòâà. Ìèñëÿ, ÷å ïîäîáíè òâîð÷åñêè, àðòèñòè÷íè îïèòè ñà âàæíè èçîáùî çà ó÷èëèùåòî, çà ñìèñëîòâîðíàòà ñðåäà, â êîÿòî ñå ðàçâèâàò ó÷åíèöèòå íè è êîÿòî â íèêàêúâ ñëó÷àé íå áèâà äà ñå îñòàâÿ íà ïîëèòè÷åñêàòà êîíþíêòóðà. Îò äðóãà ñòðàíà, óñèëèÿòà ïî çàäàäåíàòà òåìà ñè çàñëóæàâàò, çàùîòî ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè òÿ îáðàñíà ñ êëèøåòà è ñòåðåîòèïè, êîèòî å íàé-ìàëêîòî çàáàâíî äà ñå ðàçáèâàò. Äåìîíèçèðàíåòî íà àíãëîñàêñîíñêîòî âëèÿíèå, ñöåíàðèèòå çà ñìúðòíàòà çàïëàõà, êîÿòî âèñè íàä “èçêîííî áúëãàðñêîòî”, êàêòî è ïîïóëÿðíàòà ðåòîðèêà, ïðèïèñâàùà íà äíåøíèòå äåöà åäâà ëè íå ïúëíà íåãðàìîòíîñò, íå ìîãàò äà ïðåäñòàâÿò äîñòàòú÷íî ñëîæíèòå è èíòåðåñíè ñîöèîëèíãâèñòè÷åñêè ÿâëåíèÿ è ôåíîìåíè äíåñ. È êîãàòî âñåêèäíåâíàòà ðåàëíîñò 84

íè èçïðàâÿ ïðåä ïðèìåðè, ÷èÿòî èíòåðïðåòàöèÿ íåèçáåæíî íàäñêà÷à òåçè îáÿñíèòåëíè ñõåìè, òîâà å îïèò, êîéòî ñïîðåä ìåí ñè ñòðóâà äà áúäå ñïîäåëåí. È òàêà, çà êîíêðåòíàòà èäåÿ, êîÿòî ñå îôîðìè â ðàçãîâîðè ñ ó÷åíèöè è ïðèÿòåëè: Ðàçïîëàãàìå ñ äîñòúï äî íÿêîëêî àâòåíòè÷íè ñåìåéíè è ëè÷íè ñþæåòà, êîèòî íåçàîáèêîëèìî ïðåìèíàâàò ïðåç áóêâèòå: 19-ãîäèøíî ìîìè÷å, ó÷åíè÷êà âúâ Ôðåíñêàòà ãèìíàçèÿ, ñ òðàéíè èíòåðåñè â îáëàñòòà íà ïèñàíåòî, ÷èåòî ñåìåéñòâî ïàçè óäèâèòåëíè ðúêîïèñíè òåêñòîâå, äðóãî, 16 ãîäèøíî ìîìè÷å, êîåòî ó÷àñòâà â êîíêóðñ çà SMS- ïîåçèÿ è ïîäàðÿâà íà ïðèÿòåëè ñòèõîñáèðêàòà íà ïî÷èíàëèÿ ñè áàùà, 85-ãîäèøåí äÿäî, êîéòî ãîäèíè íàðåä ïèøå ñïîìåíè â ïàìåò íà ñúïðóãàòà ñè, âúçðàñòíà óêðàèíêà, äîíåñëà â Áúëãàðèÿ çàïèñêèòå, âîäåíè îò íåéíàòà ñåñòðà â áîìáîóáåæèùàòà ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, îêîëî 40-ãîäèøåí èòàëèàíåö, ïðåâîäà÷ â Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ, êîéòî èìà íàìåðåíèå äà âçèìà óðîöè ïî ïèñìåí áúëãàðñêè, çà äà çàïî÷íå ìàãèñòðàòóðà â ÑÓ…Íàìåðåíèåòî ìè å ñ ïîìîùòà íà ãðóïà ñòóäåíòè,

Äðóãàòà ÷àñò îò ïðåäâèäåíîòî áèõ îïðåäåëèëà êàòî ìàëúê òâîð÷åñêè åêñïåðèìåíò. Íàìåðåíèåòî ìè å äà îðãàíèçèðàì ãðóïà îò îêîëî 10-15 ó÷åíèöè äà ïèøàò “ïî ìîòèâè” îò çàïàçåíèÿ äíåâíèê, âîäåí ïðåç 1922 ã. îò åäíî 19ãîäèøíî ìîìè÷å. Îòíîñèòåëíî ôèêñèðàíà ùå áúäå òåìàòà (ëþáîâíî ðàçî÷àðîâàíèå, ðåâíîñò, âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ ðîäèòåëèòå è ò.í.), à ôîðìàòà, ãðàôè÷íàòà ñèñòåìà, íîñèòåëÿ, íà êîéòî ùå ïðåäñòàâÿò íàïèñàíîòî, ó÷åíèöèòå ùå ìîãàò äà èçáåðàò ñàìè, òàêà ÷å äà ñå âèäè êàêâà å ïèñìîâíàòà ðåàêöèÿ íà äíåøíèòå 16-19

ãîäèøíè ïî ÷óâñòâèòåëíè çà âúçðàñòòà èì òåìè. Óñïîðåäíî ñ òîâà òå ùå ìîãàò äà îòãîâîðÿò íà âúïðîñè, çàñÿãàùè ãðàôè÷åñêèÿ ðåïåðòîàð, ñ êîéòî ñè ñëóæàò. Âúïðîñè ïî òåìàòà ùå áúäàò çàäàäåíè è íà ïðåäñòàâèòåëíè íà äðóãè ãðóïè – íàïð. íà áèâøè ó÷åíèöè, êîèòî âå÷å ñà ÷àñò îò äðóã ïðîôåñèîíàëåí è êóëòóðåí êîíòåêñò. Íàé-èíòåðåñíèòå ðåçóëòàòè ùå áúäàò âèçóàëèçèðàíè ÷ðåç ñíèìêè è ïîñòåðè. Íàìåðåíèåòî ìè å ñëåä ïðèêëþ÷âàíåòî èì òåçè äåéíîñòè, äîêîëêîòî å âúçìîæíî, äà ñòàíàò îáåêò íà ðåôëåêñèÿ è àíàëèç, íî òîâà âå÷å å äðóãà òåìà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

çàíèìàâàùè ñå ñ äîêóìåíòàëíî êèíî, è ñ ó÷àñòèåòî íà ó÷åíèöè äà íàïðàâèì ìàëúê ôèëì, â êîéòî îòäåëíèòå èñòîðèè äà ðàáîòÿò â ïîäêðåïà íà ðàçáèðàíåòî, ÷å êèðèëèöàòà, ìàêàð è íåçíà÷èòåëíî ñòàòèñòè÷åñêî ÿâëåíèå, èçðàçÿâà ðåøàâàù àíòðîïîëîãè÷åñêè çàëîã, ÷å ÷ðåç íåÿ ñå ãðàäÿò êàêòî îáùíîñòè, òàêà è èíäèâèäóàëíè ïðîåêòè, ÷å â íåÿ ñå ïðåñè÷àò ïîòîöè îò õîðà, ïîçíàíèå, îïèòíîñò îò ðàçëè÷åí õàðàêòåð, è òî íå íåïðåìåííî ðåòðîñïåêòèâíî, ÷å òÿ íå ñàìî äàâà äîñòúï, íî è “ïðîèçâåæäà” ó÷àñòèå.

ÃËÀÃÎËÈ×ÅÑÊÀ ÄÈÊÒÀÒÓÐÀ Àòàíàñ Òîòëÿêîâ, Âåëèêî òúðíîâî ìóëòèìåäèÿ

öåë åñòåòè÷åñêîòî èçîñòðÿíå íà âúçäåéñòâèåòî. Ïðîåêòúò å èçöÿëî óòîïè÷åí è íå å îáâúðçàí ñ íèêàêâè ïîëèòè÷åñêè äåéíîñòè.

Ïðîåêò “Ãëàãîëè÷åñêà äèêòàòóðà” å ñúâìåñòíà êîíöåïòóàëíà ðàçðàáîòêà íà ïðîô. Êîíñòàíòèí Äåíåâ è Àòàíàñ Òîòëÿêîâ. Òîé å îòïðàâíà òî÷êà êúì ïàíåâðîïåéñêèÿ êîìóíèêàöèîíåí ìîäåë è íåãîâîòî ïðåîñìèñëÿíå ñúñ ñðåäñòâàòà íà èçêóñòâî. Äóìèòå “ÄÈÊÒÀÒÓÐÀ” è “ÐÅÂÎËÞÖÈß”, èçïîëçâàíè â ïðåäñòàâÿíåòî íà ïðîåêòà ïðåä ïóáëèêà, ñà èçáðàíè åäèíñòâåíî ñ 86

×ðåç ïðîåêò “Ãëàãîëè÷åñêà äèêòàòóðà” ñå öåëè åñòåòè÷åñêî ïðîâîêèðàíå íà ñúçíàíèåòî, ÷å ïðîáëåìúò çà êîìóíèêàöèÿòà èçèñêâà èíäèâèäóàëíîòî óñèëèå íà âñåêè ó÷àñòíèê â äèàëîãà. Ïîãëåäíàòî ãëîáàëíî, òîâà å ïðîáëåì íà êîìóíèêàöèÿòà ìåæäó ðàçëè÷íèòå îáùåñòâà. Îñíîâíàòà èäåÿ íà õóäîæåñòâåíèÿ ïðîåêò å äà ïðåñúçäàäå óòîïè÷åí àêò íà ïîäìÿíà íà âñè÷êè ñúùåñòâóâàùè àçáóêè ñ èçëÿçëàòà îò óïîòðåáà, è äî ãîëÿìà ñòåïåí çàáðàâåíà, ïúðâà ñëàâÿíñêà àçáóêà ÃËÀÃÎËÈÖÀ, êàòî ïî òîçè íà÷èí óåäíàêâè ñòàíäàðòà çà íåðàçáèðàíå ìåæäó ó÷àñòâàùèòå â äèàëîãà Èçòîê – Çàïàä ñòðàíè. Ãëàãîëèöàòà å ñúçäàäåíà ïðåç 862 ãîäèíà îò Êîíñòàíòèí- Êèðèë Ôèëîñîô è íåãîâèÿ áðàò Ìåòîäèé, çà äà ïðèîáùè ñëàâÿíñêèòå íàðîäè êúì õðèñòèÿíñòâîòî. Â Áúëãàðèÿ òÿ ñå

×ðåç õóäîæåñòâåíèÿ àêò íà ïðåäåí ïëàí ñå èçâåæäà íåîáõîäèìîñòòà îò ïîëàãàíåòî íà åäíàêâè óñèëèÿ îò âñè÷êè çà ïðåîäîëÿâàíå êàêòî íà ïðîáëåìà çà íåðàçáèðàíå ìåæäó îòäåëíèòå êóëòóðè, òàêà è íà âñåêè äðóã âúçíèêíàë ïðîáëåì. Íóæíî å äà ïîä÷åðòàåì, ÷å åäíà îò öåëèòå íà ïðîåêòà å äà ïðèâëå÷å âíèìàíèåòî íà ïóáëèêàòà âúðõó íåîáõîäèìîñòòà îò çàïàçâàíåòî íà êóëòóðíàòà èäåíòè÷íîñò íà âñÿêà ñòðàíà â ðàìêèòå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç.. Òîçè êàíàë çà îáìåí íà èíôîðìàöèÿ å ñúïðîâîäåí è îò äðóãî ðàçäåëåíèå – òîâà íà èçïîëçâàíèòå àçáóêè. Îò òàçè ãëåäíà òî÷êà ãðàíèöàòà ìåæäó ëàòèíèöà è êèðèëèöà å ãðàíèöà ìåæäó äâà ðàçëè÷íè ñâÿòà. Â íàçâàíèåòî Ãëàãîëè÷åñêà Äèêòàòóðà ñå òúðñè ïðåïðàòêà êúì

íàãëàñèòå íà õîðàòà îò Èçòîêà äà ñå óâëè÷àò ïî óòîïè÷íè èäåè è äà æåðòâàò çà òîâà ìèëèîíè ÷îâåøêè ñúäáè. Åñòåòè÷åñêàòà ïðîâîêàöèÿ å äâóïîñî÷íà – åäíîâðåìåííî êúì ëàòèíèöà è êèðèëèöà. Åäíà îò çàäà÷èòå íà ïðîåêòà å äà ñúçäàäå â îáùåñòâîòî âíóøåíèå çà ðåàëíî ñëó÷âàùî ñå ñúáèòèå. Çà òàçè öåë àâòîðèòå ðàçðàáîòâàò ïëàí çà äåéñòâèå, êîéòî âêëþ÷âà ïîïóëÿðèçèðàíå íà “ðåâîëþöèîííèòå” äîêóìåíòè â îáùåñòâåíîòî ïðîñòðàíñòâî. Ïëàíúò çà äåéñòâèå å ðàçâèò êàòî ïðîãðàìà îò îáùåñòâåíè ñúáèòèÿ, êîèòî èìàò ïðèíöèïèòå è õàðàêòåðà íà õóäîæåñòâåíè àêöèè, ðàçøèðÿâàùè îáõâàòà íà èäåÿòà ñðåä âñå ïî-øèðîêà àóäèòîðèÿ. ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

èçïîëçâà çà îêîëî 50 ãîäèíè, ñëåä êîåòî å èçìåñòåíà îò êèðèëèöàòà – âòîðàòà ñëàâÿíñêà àçáóêà èçïîëçâàíà è äíåñ. Ïî òîçè íà÷èí èçïîëçâàíèòå àçáóêè â Åâðîïà- ëàòèíèöà è êèðèëèöà - ñå ïðåâðúùàò â ãðàíèöà ìåæäó èçòîêà è çàïàäà.

ÌÎQÒÀ E-CYRILLIC AÇBUKA Âàíÿ Âúëêîâà, Ñîôèÿ ìèíè àðò ãàéä/ ïúðôîðìàíñ / îíëàéí ïðîåêò

Êîíöåïòóàëíà ðàìêà: Çàìèñëåòå ñå ïî êîëêî ðàçëè÷íè íà÷èíà áèâàò èçïèñâàíè åäíè è ñúùè áóêâè â èíòåðíåò (èìåéëè, ÷àòîâå, ôîðóìè, áëîãîâå), êîèòî ïðåäàâàò ïîñëàíèÿ íà áúëãàðñêè èëè êèðèëèöà, íàïèñàíà ñ ëàòèíèöà. Ðàçíîáðàçèåòî å ìíîãî ãîëÿìî è ÷îâåê èìà ÷óâñòâîòî, ÷å âñåêè å ñúçäàë ñâîÿ ñîáñòâåíà àçáóêà, êîÿòî èçïîëçâà è íå èñêà äà ÿ ïðîìåíè è äà èçïîëçâà äðóãà. Òîâà å íåãîâàòà açáóêà íà êèðèëèöà, òîé òàêà å ñâèêíàë äà èçïèñâà íÿêîè áóêâè è ñìÿòà, ÷å å ìíîãî òðóäíî äà ñå íàó÷è äà ãè èçïèñâà ïî äðóã íà÷èí, dori, ako negowata kirilica e mnogo trudna za razbirane îò äðóãèòå. Íåãîâàòà êèðèëèöà å íåãîâèÿò åëåêòðîíåí ïîäïèñ, íåãîâèÿò ñòèë è èäåíòè÷íîñò. Êèðèëèöàòà ñå îêàçâà åäíî ïëàñòè÷íî òåêñòîâî ïîëå, êîåòî ñå èíòåðïðåòèðà è òðàíñôîðìèðà 88

ïî ðàçëè÷åí íà÷èí äî òàêàâà ñòåïåí, ÷å ïîíÿêîãà ñå çàãóáâà íàïúëíî ïðåäñòàâàòà çà ñìèñúëà íà òåêñòà èëè ñå ãóáè ïðåäñòàâà, ÷å òîâà å òåêñò íà áúëãàðñêè. Ìîæå äà âè çàïðèëè÷à íà ñðúáñêè èëè ÷åøêè è â ñúùîòî âðåìå òîâà òåêñòîâî ìíîãîîáðàçèå îáîãàòÿâà êèðèëèöàòà, ïðàâè ÿ ïëàñòè÷íà, èíòåðåñíà è óäèâèòåëíî óñòîé÷èâà. Èäåÿ: Ñúçäàâàíå íà ìèíè óïúòâàíå / àðò ãàéä „Ìîiaòà e-cyrilic açbuka”. Òåìàòà íà óïúòâàíåòî å êàê äà ïèøåì è äà ðàç÷èòàìå êèðèëñêè òåêñò, íàïèñàí îò áúëãàðè ñ ëàòèíñêè áóêâè. Äèçàéíåðñêè ðåøåí è íàïå÷àòàí â ëèìèòèðàí òèðàæ è â ëèìèòèðàíè öâåòîâå, ìèíè àðò ãàéäúò ùå áúäå ïðåäñòàâåí íà îôëàéí performance è äîñòúïåí â èíòåðíåò . Íåãîâàòà ïðàêòè÷íà, îñâåí åñòåòè÷íà öåë, å äà áúäå íîñåí ïî äæîáîâå è âèíàãè ãîòîâ äà îêàæå íåîáõîäèìàòà ëèíãâèñòè÷íà ïîìîù íà ñâîÿ ïðèòåæàòåë êîãàòî òîé ñå ñáëúñêâà ñ äèíàìè÷íèòå ïîòîöè îò êèðèëñêè ïîñëàíèÿ â èíòåðíåò (e-mail, skype, icq è êúäåòî îùå å âúçìîæíî). Çà ïîäãîòâÿíåòî è ðåàëèçèðàíåòî íà ìàëêàòà áðîøóðêà/àðò ãàéä, àâòîðúò

Ïúðôîðìàíñ: Ñèòóàöèÿ: ñòàÿ, ñòîë è ìàñà, êîìïþòúð, èíòåðíåò, ïðèíòåð, áåëè ëèñòà À4, äâîéíî çàëåïâàù ñå ñêî÷. Íà êîìïþòúðà å îòâîðåíà ïðîãðàìà (òåêñòîâ ðåäàêòîð) è àâòîðúò íàïèñâà ñâîÿòà êèðèëñêà àçáóêà ñ ëàòèíñêè áóêâè, êàòî ïîêàíâà âñåêè, êîéòî æåëàå, äà íàïèøå ñâîÿòà ñîáñòâåíà èíòåðïðåòàöèÿ íà êèðèëñêèòå áóêâè (â ðåàëíî âðåìå) ñ latinski bukwi. Âñåêè ìîæå

äà ðàçïå÷àòè ñâîÿòà àçáóêà è äà ÿ çàëåïè íà ñòåíàòà äî äðóãèòå. Íà ìàñàòà ñà îñòàâåíè ìàëêè áðîøóðêèart ãàéäîâå çà óïúòâàíå ïðè ïèñàíå è ðàç÷èòàíå íà êèðèëèöà, íàïèñàíà íà ëàòèíèöà. Íà ñòåíàòà ñà çàëåïåíè íÿêîëêî ëèñòà À4 ñ ðàçëè÷íè àâòîðñêè êèðèëñêè àçáóêè, ïóáëèêóâàíè â àðò ãàéä „Ìîqòà e-cyrilic açbuka” Â èíòåðíåò ïðîåêòúò ïðîäúëæàâà â ñïåöèàëåí áëîã, ñúçäàäåí çà íåãî. Â áëîãà ìîãàò äà ñå ïóáëèêóâàò åñòåòè÷íî îôîðìåíè àçáóêè èëè ïðîñòî äà ãè íàïèøåòå â òåêñòîâ âèä* + òîâà äà ñå êîìåíòèðàò è ïðàâÿò ïðåäëîæåíèÿ çà íîâè ïîäîáðåíèÿ íà íîâèòå àçáóêè. * Áúäåùè àâòîðè ---- Íèêîãà íå çàáðàâÿéòå äà ñëîæèòå ñâîåòî èìå è äà óïîìåíåòå çà ñâîèòå ïðàâà âúðõó ñâîÿòà àçáóêà, êîãàòî ÿ ïðåäîñòàâÿòå â ïóáëè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî. vania@designfield.org http://vv-port.cult.bg www.designfield.org

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ùå íàïðàâè èçñëåäâàíå â ïðîöåñ, êîåòî ùå ïðîäúëæè è ñëåä ïúðâîòî èçäàâàíå íà ãàéäà. Ñúáðàíèÿò ìàòåðèàë ùå áúäå îòïå÷àòàí ñ ïîòâúðäåíîòî ðàçðåøåíèå íà àâòîðèòå íà íîâèòå êèðèëñêè àçáóêè, èçïîëçâàíè êàòî äåìî â áðîøóðêàòà. Ïóáëèêóâàíèòå â ãàéäà àâòîðñêè èíòåðïðåòàöèè íà êèðèëñêàòà àçáóêà ñ ëàòèíñêè áóêâè ùå ñà ñúáðàíè îò ðàçëè÷íè õîðà (ïîêàíåíè îò àâòîðà èëè ñàìè äîøëè) äà ïðåäîñòàâÿò ñâîèòå àâòîðñêè êèðèëñêè àçáóêè, êàòî âñè÷êè ïðàâà âúðõó èíòåëåêòóàëíàòà ñîáñòâåíîñò èì áúäàò çàïàçåíè è èçðè÷íî äåêëàðèðàíè â ãàéäà.

ÊÎÃÀÒÎ CHARLOTTENBURG ÑÒÀÍÅ ØÀÐËÎÒÅÍÁÓÐÃ Çà êèðèëèöàòà êàòî ãðàíèöà ìåæäó ïðèÿòåë è âðàã â Áåðëèí Äàãìàð Ãåñòåð, Áåðëèí

Êîãàòî ìÿñòîòî, êúäåòî æèâåÿ, Charlottenburg, ñòàíå Øàðëîòåíáóðã? Êàêòî å ñòàíàëî ïðåç 1945. Ìîæå áè íÿêîé ñè ìèñëè, ÷å æèâîòúò å áèë äîñòàòú÷íî òðóäåí, ÷å äà ñå òðåâîæèø çà ïðîìåíèòå â íà÷èíà íà ïèñàíå. Íî òîâà å ïîâå÷å îò òåõíè÷åñêè âúïðîñ, ìíîãî ñèìâîëè÷åí, ïðîìÿíàòà â ïèñàíåòî îòðàçÿâà ñìÿíà íà ïðèòåæàòåëÿ, åçèêúò íà îêóïàöèîííàòà ñèëà, ñúâåòñêàòà ñèëà, ðóñêèÿò. È ñëåä òîâà êèðèëèöàòà ñòàâà ÷àñò îò ãåðìàíñêàòà èñòîðèÿ, îòáåëÿçâàéêè ãðàíèöàòà ìåæäó ïðèÿòåë è âðàã ïî âðåìåòî íà ñòóäåíàòà âîéíà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ðîäåíà íà Çàïàä, ïðåäè îêîëî 40 ãîäèíè, æèâååùà â Áåðëèí, îò îêîëî 20, è çàïî÷íàëà äà ó÷è áúëãàðñêè è äà ïîçíàâà Áúëãàðèÿ îò îêîëî 8 ãîäèíè, ìîåòî îòíîøåíèå êúì êèðèëèöàòà å àáñîëþòíî áåçïðèñòðàñòíî. È äîáðå ÷å å òàêà, çàùîòî ó ìíîçèíà äðóãè êèðèëèöàòà ñúáóæäà íåæåëàíè ÷óâñòâà. Êàòî ñúñåäúò íà ìîÿ åòàæ, ðîäåí â Áåðëèí ïðåç 20-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê, êîéòî ïîìíè âðåìåòî, êîãàòî îáùåñòâåíèÿò æèâîò ñòàíàë êèðèëèçèðàí, ñëåä êàòî ðóñêèòå âîéñêè óñïåøíî ïðåâçåëè Áåðëèí. Âñúùíîñò êàêâî ñå ñëó÷âà, êîãàòî ìîÿò ñâÿò ñå ïðåâúðíå â äðóãà àçáóêà?

Íàñèëà íàëîæåíà âðàæäà, íàñèëà íàëîæåíî ïðèÿòåëñòâî. Ñ ðåçóëòàò – ïîêîëåíèÿ ó÷åíèöè â ÃÄÐ îòêàçâàò äà ó÷àò ðóñêè è äà ïèøàò íà êèðèëèöà è âñå îùå ïîêàçâàò íåïðèÿçúí êúì íåÿ.

Ñëåä 1989-à ãîäèíà òàçè ÷àñò íà Áåðëèí çàãóáè ïðåñòèæà ñè, èçòî÷íàòà ÷àñò ñòàíà ïî-ïðèâëåêàòåëíà. Èñòîðèÿòà íà ãðàäà è íåãîâèòå æèòåëè ñå ïðåíàïèñâà îòíîâî.

Çà ìåí íîâèÿò åçèê å îòêðèòèå. Êèðèëèöàòà íå ñúùåñòâóâàøå â ìîÿ ñâÿò, áåøå âèäèìà ñàìî îò íîâèíèòå ïî òåëåâèçèÿòà.

Äðóãà ãëàâà ñå ïðèáàâè êúì èñòîðèÿòà íà ãàðàòà Bahnhof Zoî, áèâøàòà öåíòðàëíà ãàðà íà Çàïàäåí Áåðëèí: îò ïîëîâèí ãîäèíà âëàêîâåòå îò Ìîñêâà ñïèðàò òóê, âçåìàò ðàçñòîÿíèåòî çà ïî-ìàëêî îò 26 ÷àñà. Òàêà ÷å Ðóñèÿ å ïî-áëèçî îò Áúëãàðèÿ, íî äàëå÷ îò òîâà äà ñòàíå ÷ëåí íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Êèðèëèöàòà, îáà÷å, ñòàíà ÷ëåí, òàêà êàêòî âèíàãè å áèëà ÷àñò îò åâðîïåéñêàòà èñòîðèÿ.

Òåçè áóêâè ñà ñèëíî åìîöèîíàëíî íàòîâàðåíè. Ñúæàëÿâàì, ÷å òðÿáâà äà ãî êàæà, íî ïî÷òè âèíàãè òå ñå ñâúðçâàò ñ ðóñêèÿ åçèê. Ùå òðÿáâà âðåìå, çà äà èç÷åçíàò åìîöèèòå. Òîâà ùå áúäå ÷àñò îò ïðîöåñà íà ïðèåìàíå íà ìèíàëîòî, êîåòî òâúðäå ÷åñòî å áèëî îïðîñòÿâàíî. Íî ïðîìÿíàòà ñå ñëó÷âà, ñ âñè÷êè ðóñíàöè, óêðàèíöè è äðóãè õîðà îò áèâøèÿ Ñúâåòñêè ñúþç, êîèòî èäâàò òóê è îñòàâàò, íîñåéêè ñúñ ñåáå ñè ñîáñòâåíà èíôðàñòðóêòóðà, ïðèâëå÷åíè îò Øàðëîòåíáóðã, ñòàðèÿ áóðæîàçåí çàïàä, íÿêîãà ïðîñïåðèðàù è èçâåñòåí. Ïðåìåñòâàéêè ñå òóê, òå íîñÿò ñâîÿòà õðàíà, ìóçèêà, âåñòíèöè, öåëèÿ íà÷èí íà æèâîò. Êîãàòî èçëèçàì îò âêúùè, ÷óâàì îêîëî ñåáå ñè ðóñêè. 92

ÍÀÐÈÑÓÂÀÉ ÑÂÎßÒÀ ÁÓÊÂÀ Íèêîëàé Áîéêîâ, Ñîôèÿ

Íåîáõîäèìè ìàòåðèàëè: öâåòíè êàðòîíè, íàðÿçàíè ñ ãîëåìèíàòà íà ñòàíäàðòíà êàðòè÷êà. Ìîëèâè. Ëàê çà êîñà – çà ôèêñèðàíå íà öâåòîâåòå. Âðåìåòðàåíå: íå ïîâå÷å îò ÷àñ è ïîëîâèíà. Ìîòèâè çà ó÷àñòèå: èìïóëñèâíè, äî òîçè ìîìåíò âñå îùå íåðàöèîíàëèçèðàíè.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Íà ÷àðäàêà íà êúùàòà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ó÷àñòíèöèòå â ðàáîòèëíèöàòà ñè èçáèðàò êàðòîí÷å è áóêâà, êîÿòî èçðèñóâàò íà íåãî âúâ âèä íà æèâîòíî, êàêòî è ñêúï çà òÿõ ÷îâåê, ñ êîãîòî îòäàâíà íå ñà îáùóâàëè è íà êîãîòî äà èçïðàòÿò ãîòîâàòà êàðòè÷êà ïî ïîùàòà. Íà ìàñàòà ñà ðàçõâúðëÿíè âñåâúçìîæíè öâåòîâå ìîëèâè, ÷àñò îò òÿõ ñà â êåðàìè÷íà ñúäèíà ñ íàðîäíè ìîòèâè, äðóãè â îòâîðåíà äúðâåíà êóòèÿ. Â íà÷àëîòî âîäåùèÿò ðàáîòèëíèöàòà âîäè íåïðèíóäåí ðàçãîâîð êàòî ìåæäóâðåìåííî èçðàáîòâà ïúðâàòà êàðòè÷êà: áóêâàòà À âúâ âèä íà æèðàô. Ñëåä òîâà êèïè óñèëåí òâîð÷åñêè òðóä.

ÍÀÃËÅÄÍÀ ÀÃÈÒÀÖÈß Ðàé÷î Ñòàíåâ

ÍÀ èìà çà öåë äà ïðèïîìíè àãèòàöèîííèòå ñðåäñòâà, èçïîëçâàíè ïðåç ñîöèàëèçìà è äà íàìåðè ìÿñòîòî íà áóêâèòå â òÿõ. Çà äà ôóíêöèîíèðà ïî-äîáðå, ñëîæíèÿò ñâÿò íà ñîöèàëèñòè÷åñêîòî îáùåñòâî ñå íóæäàå îò ñåðèÿ ïðàâèëà – íîðìè, êîèòî óïðàâëÿâàò ÷îâåøêîòî ïîâåäåíèå. Êàê ñà áèëè ïîêàçâàíè òåçè ïðàâèëà, êàê ñå å ðàçâèâàë ìåõàíèçìúò çà òÿõíàòà èçðàáîòêà âúâ âðåìåòî.

ÁÓÊÂÈ – Íà ñòåíàòà å çàêà÷åí êàðòîí, âúðõó êîéòî ñ îëîâíè áóêâè, äúðâåíè êëèøåòà è ìàñòèëî, çðèòåëÿò ìîæå äà îñòàâè íåùî îò ñåáå ñè, êàêòî è äà ñå çàïîçíàå ñ òèïè÷íàòà çà îíîâà âðåìå òåõíîëîãèÿ íà âèñîê ïå÷àò. Íà äðóãàòà ñòåíà çðèòåëÿò ìîæå ñ ïîìîùòà íà êîìïþòúð è ïðîåêòîð äà èçïèøå ñâîÿ äóìà, ôðàçà èëè ñïîìåí. Ðàé÷î Ñòàíåâ å êîìïþòúðåí èíæåíåð www.e-rayo.net

ÍÀ å ïðîñòðàíñòâî íà ñïîìåíè è èñòîðèè îò âðåìåòî íà ñîöèàëèçìà. Çðèòåëÿò ñúùî å ÷àñò îò òîâà ïðîñòðàíñòâî – ñàì ìîæå äà îñòàâè ñâîÿ îòïå÷àòúê â ïðîñòðàíñòâîòî íà ÍÀ.

ÑÏÎÌÅÍÈ – 2-3 äúðâåíè ðàôòà, ïúëíè ñúñ ñïåöèàëèçèðàíà (ãðàôè÷íà) ëèòåðàòóðà îò 80-òå. Îò äâåòå ñòðàíè íà ðàôòîâåòå ñà îêà÷åíè â ðàìêè ðàçïå÷àòêè íà ïîäáðàíè îò ñïåöèàëèçèðàíàòà ëèòåðàòóðà ïîèíòåðåñíè ñòðàíèöè.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Èíñòàëàöèÿòà å ðàçäåëåíà â äâå ïîñîêè:

ÁÓÊÂÈ – ÊÎÐÎÍÊÈ ôîòîãðàôñêà èçëîæáà íà Ìàðèÿ Äæåëåáîâà

Ïîðòðåòèòå ñà ñ êîðîíè – åäíà ùàñòëèâà âúçìîæíîñò äåöàòà åñòåòè÷åñêè äà ñúïðåæèâåÿò âúëøåáíèÿ ñâÿò íà Ïîçíàíèåòî. Ìàðèÿ Äæåëåáîâà e ôîòîãðàô www.mariadjelebova.com

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Âñè÷êî çàïî÷íà îò åäíà ðîäèòåëñêà ñðåùà â ó÷èëèùåòî íà ñèíà ìè. Òàì åæåãîäíî ñå îðãàíèçèðà ïðàçíèê íà áóêâèòå – âåäíàãà ùîì ïúðâîëàöèòå íàó÷àò àçáóêàòà. Íà ãëàâèòå ñè äåöàòà òðÿáâàøå äà íîñÿò êîðîíè ñúñ ñúîòâåòíèòå áóêâè è çà âñÿêà îòäåëíà áóêâà äà ðåöèòèðàò ñòèõîâå. Âúâ âðúçêà ñ ïðàçíèêà ðîäèòåëèòå ìå ïîìîëèõà äà ñíèìàì ó÷åíèöèòå. Òîãàâà ìè õðóìíà èäåÿòà äà ôîòîãðàôèðàì äåöàòà è äà óêðàñÿ ñ ïîðòðåòèòå êëàñíàòà ñòàÿ. Ñíèìàõ ãè â ó÷èëèùåòî, íî îáðàçèòå ñà èçöÿëî íà áÿë ôîí – òîâà ïðåäàäå îäóõîòâîðåíîñò è òúðæåñòâåíîñò íà ïîðòðåòèòå, îòêðîè òÿõíàòà èíäèâèäóàëíîñò è íè ïðåíåñå â åäíà îñîáåíî ïðàçíè÷íà àòìîñôåðà.

ÊÀÊÂÎ Å ÏÐÎÐÎÖÈÒÅ ÍÀ ÀÇÁÓÊÀÒÀ? Ïðîåêòúò íà ÷åøêàòà òðóïà mamapapa Ïðîðîöèòå íà àçáóêàòà ïðåç ìàé ìèíàâà ïî ñòúïêèòå íà Ñâ. Êîíñòàíòèí (Êèðèë) è Ñâ. Ìåòîäèé, êàòî öåëòà ìó å äà ñâúðæå 10 ñåëèùà â 8 áàëêàíñêè è îêîëîáàëêàíñêè ñòðàíè ÷ðåç òåìàòà çà êèðèëèöàòà (Áúëãàðèÿ, Ñúðáèÿ, ×åðíà ãîðà, Ìàêåäîíèÿ, Ñëîâàêèÿ, Óíãàðèÿ, ×åõèÿ, Áîñíà è Õåðöåãîâèíà). Ïúòóâàíåòî ñå ñëó÷âà ñ ïîäêðåïàòà íà Åâðîïåéñêàòà êóëòóðíà ôîíäàöèÿ, à â ðåçóëòàò íà àìáèöèîçíèÿ ïðîåêò mamapapa ùå ïðåäñòàâÿò åäíà «èíòåðàêòèâíà ìóëòèìåäèéíà ìîçàéêà îò âèçóàëíè ìàòåðèàëè, èñòîðèè, ïåñíè è ëîêàëíè èíòåðïðåòàöèè íà òåìàòà». Ïî òîçè ïîâîä â ñåäìèöàòà ïðåäè 24 ìàé mamaðapa ùå áúäàò â Áåëà ðå÷êà, êúäåòî ùå ïðåäñòàâÿò ïúòåøåñòâèåòî è ùå ðàáîòÿò ñ ìåñòíèòå æèòåëè. Åòî êàêâî êàçâàò Òîìàø Æèæêà è Ìàðòèí ßíè÷åê çà ïîñëåäíîòî ñè íà÷èíàíèå. Îòêúäå âè äîéäå èäåÿòà çà Êèðèë è Ìåòîäèé? È êàêâî îòêðèõòå äîñåãà? Òîìàø: Äîéäå êàòî åñòåñòâåíà ñòúïêà îò îïèòà íè ñ ïðîåêòà „Òàíöóâàùè ñåëà“. Èíòåðåñíà íè å ãðàíèöàòà ìåæäó 98

Òîìàø: Åð ìàëúê. Çàùî? Êàêâî çíà÷è çà òåá? Òîìàø: Ìåêîòà. Êàêòî âå÷å òè ðàçêàçàõ, ñ ìàéêà ìè ñìåíÿõìå åçèêà â çàâèñèìîñò îò òîâà äàëè ñìå â ×åõèÿ èëè Ñëîâàêèÿ. Ìíîãî ñèëíî ñè ñïîìíÿì óñåùàíåòî â óñòàòà. Äóìèòå ñå ïðîèçíàñÿõà ïî ðàçëè÷åí íà÷èí. Ñëîâàøêèÿò å ìíîãî ïîìåê, èìà è äðóãà ìåëîäèÿ. Òîâà ìè áåøå è ãðåøêàòà, êîãàòî îòèäîõ äà ïðåïîäàâàì â Ïðàãà. Èçíàñÿõ ëåêöèè ïðåä ñòóäåíòèòå è êîãàòî äâåòå ñòðàíè ñå ðàçäåëèõà, ìè êàçàõà: «Áè ëè ãîâîðèë íà ÷åøêè, â Ïðàãà ñè. Òðÿáâà äà ãîâîðèø íà ÷åøêè.» Íî àç âñå îùå èìàõ òîçè ìÿõêèé çíàê â ãîâîðà è ñòóäåíòèòå ìè ìå ìèñëåõà çà õîìîñåêñóàëèñò. Òðÿáâàøå äà íàìàëÿ çíàêà íà ñìåê÷àâàíåòî, çà äà çâó÷à ïîòâúðäî, ïî-ìúæêè è ïî-íåìñêè. (áóðåí ñìÿõ) Ìàðòèí: Àç íå çíàì, õàðåñâàì áóêâàòà Ì. Õàðåñâà ìè ôîðìàòà é, èçãëåæäà êàòî ïëàíèíà. Ïî íÿêàêúâ íà÷èí ñå ñâúðçâàì ñ íåÿ. Òèõà å. http://www.mamapapa.cz/, http://web.mac. com/milers/iWeb/proroci/About.html èíòåðâþ íà Ðàäìèëà Ìëàäåíîâà, ñïèñàíèå Åäíî, ìàé 2007

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

êèðèëèöàòà è ëàòèíèöàòà. Èìà íÿêàêúâ âàêóóì, íÿêàêâà íåÿñíîòà, êîÿòî ìè ñå ñòðóâà èçòî÷íèê íà ìíîãî òâîð÷åñêè ïîòåíöèàë. Èíòåðåñíî å êàê áóêâèòå òå èäåíòèôèöèðàò êàòî ñúðáèí èëè ðóñíàê. Â íÿêîè ïåðèîäè ñå íàìåñâà è ïîëèòèêàòà. Ñåãà â Çàïàäíà Åâðîïà ñà ìíîãî ìîäåðíè òåíèñêèòå ñ íàäïèñè íà êèðèëèöà, êîèòî íàðåä ñ âñè÷êî äðóãî èçðàçÿâàò ëÿâà ïîëèòè÷åñêà îðèåíòàöèÿ íà ÷îâåêà. Íî îñâåí îáåêòèâíîòî ïðèñúñòâèå íà áóêâèòå íè èíòåðåñóâà è ñóáåêòèâíîòî èì âúçïðèÿòèå. Êîÿ áóêâà õàðåñâàø? Êîÿ òè å íàé-ëþáèìàòà? Õîðàòà ðÿäêî ñè çàäàâàò òîçè âúïðîñ. È êîãàòî çàïî÷íåø äà ðàçïèòâàø, îòêðèâàø ìíîãî ëè÷íè èñòîðèè. ×åñòî õîðàòà ïðàâÿò âðúçêà ñ èìåòî ñè. Àç ñúì ßíà è õàðåñâàì áóêâàòà ß. Òîâà å ìîÿòà áóêâà. Ïîïàäíà ëè íà èíòåðåñíè èñòîðèè? Òîìàø: Ìíîãî ìå âïå÷àòëè Àíãåëî, åäèí ìîíàõ îò ìàíàñòèð â ×åðíà ãîðà. Çà íåãî ôîðìàòà íà áóêâèòå å ñâúðçàíà ñ êðúâòà, èëè èíà÷å êàçàíî - ñ âÿðàòà. Áóêâèòå ñà ñúäîâå è ñ âÿðàòà ñè ÷îâåê âíàñÿ ñúäúðæàíèåòî. Âñåêè ÷îâåê ñïîðåä íåãî å îãðàíè÷åíà áóêâà, ñúä. Íàìèðàì òîâà çà ìíîãî èíòåðåñíà ìåòàôîðà. Êîÿ òè å ëþáèìàòà áóêâà?

100

ÄÂÎÉÊÈ ïîðòðåòè íà áúëãàðñêè äâîéêè, Ñàâà Õàëâà÷åê - Äåçèðå Ãóä, Öþðèõ, Øâåéöàðèÿ

Ñàâà è Äåçèðå äîêóìåíòèðàò èìåííî òîâà, êîåòî ïðàâè îò æèâîòà íè ðàçêàç, ðîìàí èëè ëåãåíäà – ïàðòíüîðñòâàòà, êîèòî èçãðàæäàìå è â êîèòî æèâååì, äâîéêèòå è òîâà, êîåòî ñå ñëó÷âà âúòðå â òÿõ. Çàùîòî, êàêòî êàçâàò ñàìèòå òå, „âñÿêî ðåøåíèå èëè ïîñòúïêà ñå äúëæàò íà ëè÷íèòå íè îòíîøåíèÿ.”

Äâåòå, íàðè÷àùè ñåáå ñè „äúùåðèòå”, îïðåäåëÿò ïðîåêòà ñè êàòî „ñîöèîêóëòóðíà ðàáîòà” – âãëåæäàíå â èíòèìíèòå îòíîøåíèÿ è íà÷èíà, ïî êîéòî òå ñà ïîâëèÿíè îò îáùåñòâåíèòå, ïîëèòè÷åñêè è èñòîðè÷åñêè ñúáèòèÿ, êàêòî è âúçäåéñòâèåòî èì âúðõó ÷îâåøêîòî ïîâåäåíèå.

27-òå ïîðòðåòà ñà çàñíåòè â ïåðèîäà 15 ñåïòåìâðè – 21 îêòîìâðè 2005 ãîäèíà. Õîðàòà îò ñíèìêèòå ñà íàìåðåíè ïî ðàçëè÷åí íà÷èí – íà óëèöàòà, ÷ðåç ïîçíàòè, ïðèÿòåëè â Áúëãàðèÿ èëè õîðà, äîáðîâîëíî àíãàæèðàëè ñå ñ ïðîåêòà. Âñè÷êè ôîòîãðàôèè ñà íàïðàâåíè â äîìîâåòå íà õîðàòà, à êúì âñÿêà îò òÿõ èìà è ðàçãîâîð, çàïèñ íà çâóöè, øóìîâå è ìåëîäèè, êîèòî äâîéêàòà „íîñè” îêîëî ñåáå ñè.

Òîâà å è ïúðâèÿò ñúâìåñòåí ïðîåêò íà „äúùåðèòå”. Ñàâà å çàâúðøèëà ôîòîãðàôèÿ â Áåðëèí, ðàáîòèëà å â Öþðèõ, Áåðëèí è Íþ Éîðê. Äåçèðå íàñêîðî çàâúðøè ôîòîãðàôèÿ âúâ Visual School of Art, New York è „äâîéêè” å ïúðâèÿò é ãîëÿì ïðîåêò.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

È çà Ñàâà, è çà Äåçèðå òîâà å ïúðâà ñðåùà ñ Áúëãàðèÿ. Çà Äåçèðå å è ïúðâîòî óñåùàíå äî äðóãàòà, èçòî÷íàòà ÷àñò íà êîíòèíåíòà. Çà Ñàâà, êîÿòî èìà â ðîäà ñè ÷åøêè è ñðúáñêè êîðåíè, áúëãàðñêîòî ïðåæèâÿâàíå ñòàâà è ñòúïêà êúì èçñëåäâàíå íà ñîáñòâåíàòà èñòîðèÿ.

Äâîéêè ìîæå äà áúäå âèäÿíà îò 23-òè ìàé äî 14-òè þíè â Ãüîòå èíñòèòóò, Ñîôèÿ.

101

102

ÊÎÐÈÄÎÐ ÍÀ ÑÏÎÌÅÍÈÒÅ ïðîåêò íà ãàëåðèÿ Ñàðèåâ

Ñúáèðàíåòî íà ñïîìåíè è ïðåäìåòè ïðîäúëæè äî 10 ìàé 2007 â Ïëîâäèâ. Âñè÷êî ñúáðàíî ùå áúäå ñåãà âèäÿíî è îáñúäåíî â Áåëà Ðå÷êà. Âñåêè ãîñò íà ôåñòèâàëà ìîæå äà ñå âêëþ÷è â êîëåêöèÿòà êàòî äîíåñå ñâîé ïðåäìåò èëè êîëåêöèÿ îò îíîâà âðåìå èëè îñòàâè êðàòêà èñòîðèéêà çà ñåáå ñè îòòîãàâà. Âèæòå îùå íà www.sariev-art.com

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Îò 7 íîåìâðè äî 7 äåêåìâðè 2006 ãîäèíà ãàëåðèÿ Ñàðèåâ, Ïëîâäèâ ñúáèðà ëè÷íè èñòîðèè çà ïðîåêòà “àç æèâÿõ ñîöèàëèçìà” è ïðåäìåòè îò ëè÷íè êîëåêöèè çà “Goat Milk - Ôåñòèâàëà íà ñïîìåíèòå” â Áåëà Ðå÷êà. Ñïåöèàëíàòà àêöèÿ ñúïúòñòâà èçëîæáàòà Íîñòàëãèÿ, ïðîåêò íà Öâåòåëèíà Àëåêñèåâà, Íèêîëàé Ñúðäúìîâ è Ëèëè Ïëîñêîâà (êîëåêòèâíè ñïîìåíè, ïðåäñòàâåíè ÷ðåç áèæóòà, òåêñòèë è èçîáðàæåíèÿ).

103

104

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÐÀÁÎÒÈËÍÈÖÈ 2007

105

ÐÀÁÎÒÈËÍÈÖÀ ÇÀ ØÈÅÍÅ ÍÀ ÒÎÐÁÈ×ÊÈ ÎÒ ÑÒÀÐÈ ÌÀÒÅÐÈÀËÈ Óúðêøîï íà Ãàëèíà Èâàíîâà

Öåëòà: äà ñå íàó÷èì âçàèìíî äà ïðàâèì òîðáè÷êè îò “íèùî” èëè äà äàäåì íîâ æèâîò íà ìàòåðèàë, êîéòî íàìèðàìå çà èíòåðåñåí, öåíåí, ñâúðçâàìå ãî èëè íè ñïîìíÿ íÿêàêâà èñòîðèÿ. Èìàìå èäåÿ ñúáîòàòà è íåäåëÿòà ïðåäè ôåñòèâàëà /19-20ìàé/ äà íàïðàâèì äîáðîâîëíà àêöèÿ çà ïî÷èñòâàíå íà ðåêàòà, â êîÿòî âñåêè æåëàåù ìîæå äà ñå âêëþ÷è. ×àñò îò íàìåðåíèòå íåùà ñëåä ïî÷èñòâàíå è èçïèðàíå ùå ñå îïèòàìå ñúùî äà èçïîëçâàìå ïî ïîäõîäÿù íà÷èí. Âðåìå è ìÿñòî íà ïðîâåæäàíå: 26 ìàé, 14÷àñà, ïðè õóáàâî âðåìå – íà äâîðà íà óë.1, N36 Ïðîäúëæèòåëíîñò: îêîëî 2 ÷àñà èëè êàêòî ñå ïîëó÷è

106

Áðîé ó÷àñòíèöè: êîëêîòî æåëàåùè èìà Íà ìÿñòî ùå èìà: - êðà÷íà øåâíà ìàøèíà, êîÿòî ùå ìîæåì äà èçïîëçâàìå, íî è âñè÷êè äðóãè íà÷èíè çà øèåíå, çà êîèòî ñå ñåùàòå, ñúùî ùå íàìåðÿò ïðèëîæåíèå.; - íîæèöè, êîíöè, êðåäè, øíóðîâå, øèðèòè, äàíòåëè, èãëè, íàïðúñòíèöè, íî àêî èìàòå âàøè ëþáèìè èëè êîíêðåòíè ñïîðåä âàøàòà èäåÿ å äîáðå äà ñè íîñèòå. Ñëåä êðàÿ íà ðàáîòèëíèöàòà âñåêè ìîæå äà âçåìå ñúñ ñåáå ñè òîðáè÷êàòà, êîÿòî íàïðàâè èëè äà ó÷àñòâà â èìïðîâèçèðàíà èçëîæáà.

ÄÀ ÓËÎÂÈØ ÂÐÅÌÅÒÎ

ÓÐÎÖÈ ÏÎ ÎÐÈÅÍÒÀËÑÊÈ ÒÀÍÖÈ

Óúðêøîï íà Àãíéåøêà Öâèëîã è Ìàæåíà Ðèáà, ñîöèàëíè ïñèõîëîæêè, Ïîëøà

Àäåì Ìóðàò, Èñòàíáóë

Â íàøèÿ âñåêèäíåâåí æèâîò íèå áúðçàìå. Âðåìåòî ìèíàâà ìíîãî áúðçî. Íèå æèâååì áúðçî. Ïî÷òè íå ñå çàìèñëÿìå âúðõó çíà÷åíèåòî íà ìèíàëîòî è êúäå îòèâàìå â áúäåùåòî.

Àäåì Ìóðàò å ïðîôåñèîíàëåí ìóçèêàíò è òàíöüîð, êîéòî ùå íàó÷è ó÷àñòâàùèòå íà îñíîâíè ñòúïêè è ïîçèöèè íà òÿëîòî è îòäåëíèòå ìó ÷àñòè ïðè èçïúëíåíèå íà êþ÷åê – òðàäèöèîííèÿ îðèåíòàëñêè òàíö íà ëþáîâòà.

Óúðêøîïúò „äà óëîâèø âðåìåòî” äàâà âúçìîæíîñò çà ðàçìèñúë ïî âñè÷êè òåçè âúïðîñè – êàêâî å èíäèâèäóàëíîòî íè âúçïðèÿòèå çà âðåìåòî? Êàê òî âëèÿå âúðõó íàøèÿ æèâîò? Êàêâî îçíà÷àâà çà íàñ „ïðåìèíàâàíåòî íà âðåìåòî”? Êàêâà å ðîëÿòà íà ñïîìåíèòå?

äàòè: 24, 25 è 26 ìàé ïðîäúëæèòåëíîñò: 2 - 2.30 ÷àñà íà ñåñèÿ ðàáîòåí åçèê: àíãëèéñêè / òóðñêè ñ ïðåâîä íà áúëãàðñêè òàêñà çà ó÷àñòèå: 10 ëåâà íà ñåñèÿ, èëè 26 ëåâà çà òðèòå ñåñèè

Äàòà è âðåìå: 26 ìàé 11 ÷ Ïðîäúëæèòåëíîñò: 7 äî 8 ÷àñà Áðîé íà ó÷àñòíèöèòå: 10-15 ìàêñ Ðàáîòåí åçèê: àíãëèéñêè ñ ïðåâîä íà áúëãàðñêè Òàêñà çà ó÷àñòèå: íÿìà Óñëîâèå çà ó÷àñòèå: âñåêè ó÷àñòíèê äà äîíåñå ñúñ ñåáå ñè 3 ôîòîãðàôèè, êîèòî ñà âàæíè çà íåãî

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ïî âðåìå íà óúðêøîïà ùå ñå îïèòàìå äà îòãîâîðèì íà òåçè è äðóãè âúïðîñè, ñâúðçàíè ñ âðåìåòî.

107

ÑÊÚÏ ÑÏÎÌÅÍ Óúðêøîï íà Ãàëåðèÿ Ñàðèåâ è Öâåòåëèíà Àëåêñèåâà

Ïðåâúðíåòå ñïîìåíà â óêðàøåíèå. Íàïðàâåòå áèæó îò ïðåäìåò îò âàøåòî ìèíàëî, êîéòî ñìÿòàòå çà ìèë, öåíåí, êðàñèâ èëè çíà÷èì. À ìîæå áè íàòðàï÷èâ è ïðîâîêèðàù. Äîíåñåòå ïî âðåìå íà ôåñòèâàëà Goat Milk ñïîìåí, êîéòî âè íàïîìíÿ çà äåòñòâîòî, åñòåòèêàòà, ïîëèòèêàòà, áèòèåòî. ×ðåç ïðèäàâàíåòî íà íîâà ôóíêöèÿ ãî îñìèñëÿìå ïî äðóã íà÷èí, íîâà ãëåäíà òî÷êà, íîâà ñòîéíîñò, íîâ ñìèñúë. Ùå ðàçãîâàðÿìå, îáìåíÿìå ìíåíèÿ è ãëåäíè òî÷êè, òúëêóâàíèÿ ñ äðóãèòå ó÷àñòíèöè. Ñ áèæóòàòà, íàïðàâåíè ïî âðåìå íà óúðêøîïà, ùå áúäå ïîäðåäåíà èìïðîâèçèðàíà èçëîæáà. Òÿ ùå áúäå îòêðèòà ñ êîìåíòàð/ðåçþìå íà ðåçóëòàòèòå è ùå ñòîè äî êðàÿ íà ôåñòà. Ñëåä òîâà âñåêè ùå âçåìå ðàáîòàòà ñè. Ó÷àñòíèöèòå ùå ïîëó÷àò äîêóìåíòàöèÿ çà óúðêøîïà. ó÷àñòíèöè: 8-12 ÷îâåêà äàòà: 25. ìàé, 14.30-17.00÷ ïðîäúëæèòåëíîñò: 2-3 ÷àñà 108

óñëîâèå: ó÷àñòíèöèòå íîñÿò ñâîÿ ñïîìåí / ñïîìåíè, êîèòî èñêàò äà ïðåâúðíàò â áèæó ïðîòè÷àíå:

ïðåä äðóãèòå ó÷àñòíèöè âúâ ôåñòà äîêóìåíòàöèÿ: ðàáîòèòå, ñíèìêè, êîìåíòàðè ìàòåðèàëè îñèãóðåíè îò ïðîâåæäàùèòå óúðêøîïà:

1. âúâåæäàíå â òåìàòà: 1/2÷

2. âðåìå çà ðàáîòà: 1-2 ÷àñà, ñïîðåä ó÷àñòíèöèòå è äîêîëêî ùå ñå âæèâåÿò 3. èçëîæáà: ðàáîòèòå, èìåíàòà, êîìåíòàð íà ó÷àñòíèöèòå, âðåìå çà ïîäðåæäàíå: 1/2÷ ïðåäñòàâÿíå íà ãîòîâèòå ðàáîòè

èíñòðóìåíòè çà ðÿçàíå, ïðîáèâàíå, îãúâàíå, ïèñàíå, ëåïåíå ëåïèëî ëàñòè÷åòà ïàíäåëêà, øíóð òåë çàêîï÷àëêè çà áðîøêè, çíà÷êè âúðáèëà çà îáèöè õàðòèÿ, êàðòîí, ïëèê÷åòà, òèêñî

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

• êàêâà å èäåÿòà äà ïðàâèø áèæó îò ñïîìåí + ïðèìåðè îò èçëîæáàòà Íîñòàëãèÿ • ïîêàçâàìå ïðèìåðè íà ïðåäìåòèñïîìåíè • ïîêàçâàìå âúçìîæíîñòè çà çàêà÷àíå, çàêðåïâàíå, òåõíèêè • ïîêàçâàìå âúçìîæíîñòè çà èçðàçÿâàíå íà îòíîøåíèå ÷ðåç îôîðìëåíèåòî: åñòåòèçèðàíå, äåñòðóêöèÿ, äèñòàíöèÿ, èðîíèÿ, äîáàâÿíå íà íîâè åëåìåíòè/ ñìèñúë

109

110

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÈÇÑËÅÄÂÀÍÅ

111

112

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

Ïðîåêòúò Áåëà Ðå÷êà: “Îáùóâàíå, îáùóâàíå, îáùóâàíå...îáùóâàíå!” Î÷åðòàâàíå íà âúçäåéñòâèåòî íà Ôåñòèâàëà GOATMILK âúðõó æèâîòà â ñåëî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà àïðèë 2007 - Þðèé Âúëêîâñêè

“(1) Ñïîðåä Âàñ, ìîæå ëè äà ñå êàæå, ÷å ôåñòèâàëúò ( âêë. ñúáèòèÿòà ïðåäè è ñëåä íåãî) ïðîìåíÿ ñåëîòî è æèâîòúò íà õîðàòà â íåãî? Àêî äà – ïî êàêúâ òî÷íî íà÷èí? (2) Ìîëÿ, ïîñî÷åòå êîíêðåòíè áåëåçè íà ïðîìÿíàòà (â ïîâåäåíèåòî íà õîðàòà, â íà÷èíà, ïî êîéòî èçãëåæäà ñåëîòî è ò.í.), àêî ñìÿòàòå, ÷å èìà òàêàâà.” (÷àñò îò âúïðîñèòå â àíêåòàòà îòíîñíî ôåñòèâàëà, ðàçïðîñòðàíåíà ïî åëåêòðîíåí ïúò ïðåç àïðèë 2007) “Íà êàêâà ïðîìÿíà ñå íàäÿâàòå? Åäíîñåäìè÷íàòà ïî÷èâêà çà àðòèñòè ìîæå äà îæèâè ñåëîòî çà åäíà ñåäìèöà, íî èìà ëè äúëãîñðî÷íè ïëàíîâå çà èçïîëçâàíå

íà êàïàöèòåòà è ìðåæàòà, ñúçäàäåíè îò Ôåñòèâàëà GOATMILK çà ïîäîáðåíèå íà ñåëîòî? Ìîæå áè íÿìàì äîñòàòú÷íî èíôîðìàöèÿ çà öåëèòå íà îðãàíèçàöèÿòà, íî ñúì ìàëêî çàãðèæåí îòíîñíî òîâà êàêâà ïðîìÿíà èñêàòå äà ïîñòèãíåòå è çàùî.”1 (÷àñò îò îòãîâîðèòå íà àíêåòàòà íà Ðè÷àðä Ãëàñ, äîáðîâîëåö îò Êîðïóñà íà ìèðà âúâ Âúðøåö, ïîñåòèë òðåòèÿ GOATMILK ôåñòèâàë ïðåç 2006 ã.) Ïðîåêòúò Áåëà ðå÷êà çàïî÷âà êàòî èíèöèàòèâà íà íÿêîëêî ÷îâåêà, ñ ðàçëè÷íè ïðîôåñèè è îò ðàçëè÷íè äúðæàâè, êîèòî èñêàò äà ðàçáåðàò êàêâî ñà ñïîìåíèòå, çàùî ñà âàæíè ëè÷íèòå èñòîðèè è êàê âñè÷êî òîâà ìîæå äà íè ïîìîãíå äà ðàçáåðåì ïî-äîáðå ñàìèòå ñåáå ñè. Âäúõíîâåíèåòî îò ïúðâîòî ïîñåùåíèå â

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

1. Óâîä

113

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

ñåëî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ïðåç åñåíòà íà 2003 ã. è èíòåðåñúò íà ìåñòíèòå õîðà âîäÿò äî èäåÿòà çà ïðîâåæäàíå íà åæåãîäåí ôåñòèâàë íà ñïîìåíèòå, êîèòî ïî-êúñíî å íàðå÷åí GOATMILK Ôåñòèâàë (Ôåñòèâàë íà êîçåòî ìëÿêî). Ôåñòèâàëúò ñå ïðîâåæäà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà îò 2004 ã. è îòòîãàâà ñåëîòî áàâíî, íî îñåçàåìî ñå ïðîìåíÿ, ïðîìåíÿò ñå è íåãîâèòå æèòåëè. Åôåêòèòå îò ôåñòèâàëà ñà èêîíîìè÷åñêè, ñîöèàëíè, äîðè â ñôåðàòà íà åêîëîãèÿòà, íî íàé-ñèëíî è âïå÷àòëÿâàùî âëèÿíèå ôåñòèâàëúò èìà íà ïåðñîíàëíî íèâî. Ôåñòèâàëúò ïðîìåíÿ íà÷èíà, ïî êîèòî õîðàòà â ñåëîòî ñå ÷óâñòâàò, ðàçøèðÿâà êðúãîçîðà èì, äàâà èì âúçìîæíîñò äà èçãðàäÿò íîâè ïðèÿòåëñòâà, ïðîâîêèðà òâîð÷åñêîòî íà÷àëî â òÿõ, ñúáóæäà ñïîìåíèòå èì, êàðà ãè äà ñå ÷óâñòâàò ïî-óâåðåíè, ïîâèøàâà ñàìîóâàæåíèåòî èì. Èñòèíàòà å, ÷å òîâà ìíîãîîáðàçèå îò ñîöèàëíè è èêîíîìè÷åñêè åôåêòè íå å ðåçóëòàò îò ïðåäâàðèòåëíî ïëàíèðàíå è öåëåíàñî÷åíî âúçäåéñòâèå îò ñòðàíà íà Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà, êîÿòî îðãàíèçèðà ôåñòèâàëà. 114

Â òîçè ñìèñúë íàñòîÿùèÿò äîêëàä íå å îöåíêà íà ïðîåêòà Áåëà ðå÷êà, êîÿòî äà ïðåöåíè äîêîëêî êúì íàñòîÿùèÿ ìîìåíò òîé å ïîñòèãíàë ïðåäâàðèòåëíî çàëîæåíèòå ñè öåëè. Öåëòà íà ïðîó÷âàíåòî, ïðåäñòàâåíî òóê, áåøå äðóãà – äà èäåíòèôèöèðà è äà ïðåäñòàâè ïîäðîáíî è àðãóìåíòèðàíî âëèÿíèåòî, êîåòî ôåñòèâàëúò îêàçâà âúðõó ñåëîòî è íåãîâèòå æèòåëè. Äàëè åäíî êóëòóðíî ñúáèòèå, êîåòî ïðîäúëæàâà íÿêîëêî äíè, ìîæå äà ïðîìåíè æèâîòà íà õîðàòà â åäíî ìàëêî íàñåëåíî ìÿñòî? Îòãîâîðúò å êàòåãîðè÷íî “Äà!” è äîêàçàòåëñòâàòà çà òîâà ñà ïðåäñòàâåíè â ñëåäâàùèòå ñòðàíèöè. Äîêëàäúò å ñòðóêòóðèðàí â 5 ÷àñòè. Â ïúðâèòå äâå ÷àñòè ñå îïèñâàò ñúîòâåòíî ñåëîòî è ôåñòèâàëúò, êàòî ÷àñòòà çà ôåñòèâàëà ñúäúðæà èíôîðìàöèÿ çà íåãîâàòà èñòîðèÿ, ðåñóðñèòå, ñ êîèòî å îñúùåñòâÿâàí, åêèïà è îñíîâíèòå ñïåöèôèêè íà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà. Òðåòàòà, íàé-îáøèðíà, ÷àñò å ïîñâåòåíà èçöÿëî íà ïðåäñòàâÿíåòî íà ñîöèàëíèòå è èêîíîìè÷åñêè åôåêòè îò ôåñòèâàëà, ðàçäåëåíè â 4 ãðóïè:

Êàòî ïðèëîæåíèå å ïðåäñòàâåíî ïîäðîáíî îïèñàíèå íà ìåòîäîëîãèÿòà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå, èíôîðìàöèÿ çà ïðîâåäåíèòå èíòåðâþòà è äðóãèòå èçïîëçâàíè èçòî÷íèöè, è ò.í. Òóê ùå ñïîìåíà ñàìî, ÷å îñíîâíàòà ÷àñò îò èçñëåäâàíåòî áåøå îñúùåñòâåíà â ïåðèîäà ñåïòåìâðè 2006 – ìàðò 2007 ã., êîãàòî áÿõà ïðîâåäåíè 21 èíòåðâþòà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà, Âúðøåö è Ñîôèÿ è áÿõà ïðåãëåäàíè ìíîæåñòâî äîêóìåíòè è âèçóàëíè ìàòåðèàëè. Ñúùåâðåìåííî â ïðîó÷âàíèÿòà ñà èçïîëçâàíè íàáëþäåíèÿ è çàïèñêè îò 7-òå ìè ïîñåùåíèÿ íà Ãîðíà Áåëà ðå÷êà îò ëÿòîòî íà 2005 ã. äîñåãà. Ïî âðåìå íà ïúðâîòî ìè ïîñåùåíèå ïðåç àâãóñò 2005 ã. áÿõ âïå÷àòëåí îò ñòðåìåæà íà îðãàíèçàòîðèòå íà ôåñòèâàëà äà ãî ðàçâèâàò, íî äà çàïàçÿò “èíòèìíîñòòà íà ìÿñòîòî”. Ïî âðåìå íà ïîñëåäíîòî ìè

ïîñåùåíèå ïðåç ìàðò 2007 ã. áèâøèÿò êìåò Áîðèñ1, ìè äàäå ìîæå áè íàéÿñíîòî è êîíöåíòðèðàíî îïðåäåëåíèå êàêâî å ôåñòèâàëúò çà ìåñòíèòå õîðà: “Îáùóâàíå, îáùóâàíå, îáùóâàíå... îáùóâàíå!”. Ïèøà òåçè ðåäîâå, çà äà îòáåëåæà, ÷å ðàáîòàòà ìè åñòåñòâåíî å îáàãðåíà îò ñðåùèòå ìè ñ õîðàòà, îò ó÷àñòèåòî ìè â òðåòèÿ ôåñòèâàë ïðåç 2006 ã., îò ìíîãîáðîéíèòå ìè ðàçãîâîðè ñ Äèàíà Èâàíîâà. Íå âÿðâàì â àáñîëþòíàòà îáåêòèâíîñò ïðè íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ, íî ñúì óáåäåí â ïîñòèãàíåòî íà òî÷íè è äîñòîâåðíè ðåçóëòàòè, êîãàòî ïîäõîäúò íà èçñëåäîâàòåëÿ å ÷åñòåí è îòãîâîðåí. Èçïîëçâàì ñëó÷àÿ äà áëàãîäàðÿ íà Äèàíà Èâàíîâà è íåéíèòå êîëåãè îò Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà çà äîâåðèåòî, êîåòî ìè îêàçàõà, ïîðú÷âàéêè ìè òîâà èçñëåäâàíå. Áèõ èñêàë äà áëàãîäàðÿ è íà Ôðàíñîà Ìàòàðàñî, ÷èèòî òåêñòîâå áÿõà îñíîâíèÿò ìè ïúòåâîäèòåë ïî âðåìå íà öÿëîòî èçñëåäâàíå.

Þðèé Âúëêîâñêè, àïðèë 2007

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Èêîíîìè÷åñêè åôåêòè; Ìåñòåí èìèäæ è èäåíòè÷íîñò; Îæèâÿâàíå íà ñåëîòî è ëè÷íî ðàçâèòèå; Åêîëîãè÷íè åôåêòè. Â ÷åòâúðòàòà ÷àñò íà äîêëàäà, êîÿòî èãðàå ðîëÿòà íà çàêëþ÷åíèå, ñà ïðåäñòàâåíè ïðè÷èíèòå çà óñïåõà íà ôåñòèâàëà.

115

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

116

2.1. Îáùà èíôîðìàöèÿ çà ñåëîòî è ðåãèîíà Ñåëî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ñà íàìèðà íà ïðèáëèçèòåëíî 500 ìåòðà íàäìîðñêà âèñî÷èíà, â ñåâåðîçàïàäíàòà ÷àñò íà Ñòàðà ïëàíèíà, íà îêîëî 30 êèëîìåòðà îò îáëàñòíèÿ ãðàä Ìîíòàíà è íà îêîëî 10 êèëîìåòðà îò ãðàä Âúðøåö. Âñúùíîñò, ñåëîòî ñå íàìèðà íà íàé-ïðåêèÿ ïúò (ïðåç Ëàêàòíèê) ìåæäó ãðàä Âúðøåö è Ñîôèÿ (íà îêîëî 90 êì. îò ñòîëèöàòà). Â ñåëîòî èìà 64 êúùè, åäèí ìàãàçèí è åäíà êðú÷ìà, íÿìà öúðêâà, íÿìà è ÷èòàëèùå, ó÷èëèùåòî å çàêðèòî ïðåäè ïîâå÷å îò 20 ãîäèíè. Ñåëîòî çàïî÷âà äà ñå îáåçëþäÿâà îùå ïðåç 50-òå è 60-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê, êîãàòî ãîëÿìà ÷àñò îò æèòåëèòå ïîñòåïåííî ìèãðèðàò êúì Ñîôèÿ, Âúðøåö è Ìîíòàíà. Ïðåç 1991 ã. ïðåáðîÿâàíåòî ïîêàçâà 220 æèòåëè. Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè â ñåëîòî æèâåÿò îêîëî 90 ÷îâåêà, ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò êîèòî ñà ïåíñèîíåðè íà âúçðàñò íàä 70 ãîäèíè. Â ñåëîòî èìà òðè äåöà, êîèòî ó÷àò âúâ

Âúðøåö. Ïðåç 2003 ã. â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà èìà ïåò êðàâè, äâà îáùè âîëà è 120 êîçè.2 Ãîðíà Áåëà ðå÷êà å ÷àñò îò îáùèíà Âúðøåö, êîÿòî ñïîðåä îôèöèàëíèòå äàííè ïðåç 2003 ã. (êîãàòî çàïî÷âàò ïúðâèòå ñúáèòèÿ ïî ïðîåêòà Áåëà ðå÷êà) å â ñðàâíèòåëíî òåæêî ïîëîæåíèå ïî íÿêîëêî ðàçëè÷íè ïîêàçàòåëè. Ñïîðåä äîêëàä íà Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ÎÎÍ, ïðåç 2003 ã. îáùèíà Âúðøåö å ñðåä 20-òå îáùèíè ñ íàé-êðèòè÷åí äåìîãðàôñêè ïðîôèë (íà 246 ìÿñòî îò 262 îáùèíè â Áúëãàðèÿ). Ñúùèÿò äîêëàä êëàñèðà îáùèíà Âúðøåö íà 200 ìÿñòî (îòíîâî îò 262 îáùèíè) ïî îòíîøåíèå íà áðóòíèÿ âúòðåøåí ïðîäóêò è íà 203-òî ìÿñòî êàòî ôèíàíñîâ îáëèê3. Äàííèòå îò 2003 ã. çà îáëàñò Ìîíòàíà, â êîÿòî ñå íàìèðà îáùèíà Âúðøåö, ñúùî ñà äàëå÷ îò ïîçèòèâíè. Ñïîðåä àíàëèçà íàïðàâåí â îáëàñòíàòà ñòðàòåãèÿ çà ðàçâèòèå: “Â ñðàâíåíèå ñ äåìîãðàôñêîòî ñúñòîÿíèå íà äðóãèòå îáëàñòè îò ñòðàíàòà, îáëàñò Ìîíòàíà å â åäíà îò íàé-íåáëàãîïðèÿòíèòå ïîçèöèè. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å îáëàñòòà íå å ïðèâëåêàòåëíî

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

2. Ñåëîòî

117

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

ìÿñòî çà æèâååíå è àêî íÿìà ïðîìåíè â ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêîòî ñúñòîÿíèå íà ðåãèîíà, ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè ìîæå äà ñå î÷àêâà çàäúëáî÷àâàíå íà íåáëàãîïðèÿòíèòå òåíäåíöèè, êîèòî ùå ñå ïðåâúðíàò â ñåðèîçíà ïðå÷êà çà èêîíîìè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà îáëàñòòà”. È îùå: “Äåëúò íà ÁÂÏ íà ÷îâåê çà îáëàñò Ìîíòàíà å 80,18% îò ñðåäíîòî çà Ñåâåðîçàïàäíèÿ ðàéîí çà ïëàíèðàíå. Çà ïåðèîäà 2000-2003 ã. ïî ïîêàçàòåë ÁÂÏ íà ÷îâåê îáëàñòòà ñå íàðåæäà íà åäíî îò ïîñëåäíèòå ìåñòà â ñòðàíàòà, êàòî ñàìî îáëàñòèòå Êúðäæàëè è Ïàçàðäæèê èìàò ïî-íèñêè ñòîéíîñòè. (...) Ñåâåðîçàïàäíèÿò ðàéîí çà ïëàíèðàíå å ñ íàé-íèñêîòî ðàâíèùå íà ÷óæäåñòðàííè èíâåñòèöèè â ñòðàíàòà – 2,58%, êàòî ïîä 15% îò òÿõ ñà â îáëàñò Ìîíòàíà.”4 Ðàçáèðà ñå, äàííèòå îò 2003 ã. ìîãàò äà áúäàò äîñòà ïîäâåæäàùè. Îò 2003 ã. äî 2007 ã. èêîíîìè÷åñêàòà ñèòóàöèÿ â öÿëàòà Áúëãàðèÿ çíà÷èòåëíî ñå ïðîìåíÿ, âêëþ÷èòåëíî â îáëàñò Ìîíòàíà è îáùèíà Âúðøåö. Âñå îùå îáà÷å òîçè ðåãèîí ñå ðàçâèâà ñ ïîáàâíè òåìïîâå ñïðÿìî äðóãè ÷àñòè íà ñòðàíàòà. 118

2.2. Äóõúò íà ñåëîòî è íåãîâèòå æèòåëè Âñè÷êè òåçè äåìîãðàôñêè è èêîíîìè÷åñêè äàííè ñà âàæíè, çà äà ðàçáåðåì öÿëîñòíàòà àòìîñôåðà â ñåëî Ãîðíà Áåëà Ðå÷êà, êîãàòî ïðåç ñåïòåìâðè 2003 ã. 11 äóøè îò 6 äúðæàâè èäâàò â ñåëîòî ïî ïîêàíà íà Äèàíà Èâàíîâà, çà äà ñúáèðàò èñòîðèè è ñïîìåíè îò ìåñòíèòå õîðà â ïðîäúëæåíèå íà 10 äíè. Êàêòî ñàìàòà Äèàíà Èâàíîâà, îñíîâåí èíèöèàòîð è îðãàíèçàòîð íà ôåñòèâàëà, êàçà ïðåç ìàðò 2007: “Ïîíÿêîãà ñè çàäàâàì âúïðîñà: Êàêâî ïðàâèì íèå? Õîðàòà èìàò ñîöèàëíè ïðîáëåìè, ãîòâÿò ñå çà ñìúðòòà! Äàëè íå òðÿáâà äà ïðàâèì íåùî ïî-ñîöèàëíî?...Õîðàòà â ñåëîòî êàçâàò “Íèå óìèðàìå, íèå ñè îòèâàìå”...Òúãàòà â ñåëîòî ñè îñòàâà. Íå çíàì äàëè ìîæåì äà ïðîìåíèì òîâà. Íî ïîíå ÿ ïðàâèì ïî-ïîíîñèìà...”5 Ïðåç ñåïòåìâðè 2005 ã. Äèàíà Èâàíîâà ó÷àñòâà íà êîíôåðåíöèÿ çà ñîöèàëíèÿ êîíòåêñò è ñìúðòòà â Áàò, Âåëèêîáðèòàíèÿ, êúäåòî ðàçêàçâà çà îòíîøåíèåòî êúì ñìúðòòà è çà òúãàòà â ñåëî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Òîçè ôàêò å

Ñúùåâðåìåííî õîðàòà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ñà èçêëþ÷èòåëíî îòâîðåíè è åñòåñòâåíè, ñ åäíà íåïðèíóäåíà ãîñòîïðèåìíîñò, êîÿòî å ÷èñòà îò òúðãîâñêî îòíîøåíèå. Ïðåç 2004 ã. ìëàäàòà àìåðèêàíêà Ìàðãî äå Ìåñèå ïîñåùàâà Áåëà ðå÷êà â êîìïàíèÿòà íà Äèàíà Èâàíîâà è íåéíàòà ñåñòðà. Äîðè ñàìî ïúðâàòà ÷àñò îò íåéíèÿ ðàçêàç çà ñåëîòî ðàçêðèâà òàçè îòâîðåíîñò, íåïðèíóäåíîñò è ãîñòîïðèåìíîñò íà ìåñòíèòå õîðà: “Â ñúáîòà ïúðâî ïîñåòèõìå Áåëà Ðå÷êà, ñåëîòî, êúäåòî Äèàíà è Ãàëÿ ñà ïðåêàðâàëè ëåòàòà íà ñâîåòî äåòñòâî. (...) Â ìîìåíòà, â êîéòî ïàðêèðàõìå, åäèí ñòàð ÷îâåê ïðîâðÿ ãëàâàòà ñè ïðåç ïðîçîðåöà íà ñâîÿòà êúùà è íè ïîçäðàâè. Òîé âåäíàãà çàïî÷íà äà ìè ðàçêàçâà, ÷å

ñåëèùåòî èìà ìíîãî ñòàðà ñëàâÿíñêà êðúâ è ÷å âñè÷êè ñëàâÿíè ñå ñïîãàæäàò, íå êàòî àìåðèêàíöèòå. Íî òîé áåøå ìíîãî ó÷òèâ è ïðèÿòåëñêè íàñòðîåí è î÷åâèäíî áåøå ùàñòëèâ äà ñå ñðåùíå ñ ìåí. Ïîñëå òîé ïîïèòà äàëè â ÑÀÙ èìà óëèöà, íàðå÷åíà “Áúëãàðèÿ” – çàùîòî áåøå ÷óë, ÷å èìà òàêàâà. Êàçàõ, ÷å ñúì ñèãóðíà, ÷å ñúùåñòâóâà, íî íå çíàì òî÷íî êúäå ñå íàìèðà. “Ñëóøàé” – êàçà ìè òîé – “Àêî òóê òè õàðåñâà ïîâå÷å îòêîëêîòî â ÑÀÙ, åëà îñòàíè â íàøåòî ñåëî – íèå èìàìå íóæäà îò ìëàäè õîðà!” Àç ìó áëàãîäàðèõ è ìó êàçàõ, ÷å â ÑÀÙ ñúùî å õóáàâî, ïðîñòî å ðàçëè÷íî.”6 2.3. Ïðèðîäàòà – âàæåí åëåìåíò îò îáùàòà êàðòèíà Âàæíà õàðàêòåðèñòèêà íà îáùèíàòà å ìíîãî äîáðàòà åêîëîãè÷íà îáñòàíîâêà. Òîâà â ïúëíà ñèëà âàæè è çà ñåëî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà, êîåòî ïðàâè ñèëíî âïå÷àòëåíèå íà âñè÷êè ïîñåòèòåëè ñúñ çàáåëåæèòåëíàòà ñè ïðèðîäà. Ñåëîòî å ÷àñò îò ïðèðîäåí ïàðê “Âðà÷àíñêè Áàëêàí”, à îò 2007 ã. è îò åâðîïåéñêàòà åêîëîãè÷íà ìðåæà îò

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

âàæåí, çàùîòî å ïîêàçàòåëåí çà åäíà îò îñíîâíèòå õàðàêòåðèñòèêà íà ïðîåêòà Áåëà ðå÷êà – äà ñå âñëóøâàø â ìÿñòîòî, äà ñå îïèòâàø äà ãî ðàçáåðåø, âìåñòî äà ãî èäåàëèçèðàø èëè äà ãî ïîñòàâÿø â ïðåäâàðèòåëíî ãîòîâè êàëúïè, äà ïðèåìàø ñåëîòî è íåãîâèòå æèòåëè òàêèâà, êàêâèòî ñà. À òúãàòà ïðîñòî å ÷àñò îò æèâîòà â ñåëîòî.

119

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

çàùèòåíè òåðèòîðèè “Íàòóðà 2000”. Â ðàéîíà íèêîãà íå å èìàëî òåæêî èíäóñòðèàëíî ïðîèçâîäñòâî è äðóãè ãîëåìè ïðîìèøëåíè çàìúðñèòåëè. Çàòîâà íå å ñëó÷àéíî, ÷å ñïîêîéñòâèåòî è êðàñèâàòà, çàïàçåíà ïðèðîäà ñà åäíî îò ïúðâèòå íåùà, êîåòî ãîñòèòå íà ôåñòèâàëà îòáåëÿçâàò. Íåùî ïîâå÷å, æèòåëèòå íà Áåëà ðå÷êà èìàò ñúçíàíèå çà òîâà ïðèðîäíî áîãàòñòâî. Íå ñëó÷àéíî íà îáùîñåëñêî ñúáðàíèå ïðåç ñåïòåìâðè 2005 ã. ñå ÷óõà èçêàçâàíèÿ, ñâúðçàíè ñ îïàçâàíåòî íà ãîðàòà è ïî÷èñòâàíåòî íà ðåêàòà – ïîä îáùîòî ìîòî “Äà çàïàçèì äåâñòâåíîñòòà”7. 120

3.1. Èñòîðèÿòà íà ôåñòèâàëà è íà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà Èäåÿòà çà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà ñå ðàæäà â Ïðàãà ïðåç 2002 ãîäèíà. Èäåÿòà íà Äèàíà Èâàíîâà, ÷èèòî áàáà è ìàéêà ñà ðîäåíè â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà, çà ñúáèðàíå íà ñïîìåíèòå íà õîðàòà îò ñåëîòî ïðåðàñòâà â ìåæäóíàðîäíà èíèöèàòèâà çà ëàãåð, íà êîéòî õîðà îò ðàçëè÷íè ñòðàíè è ïðîôåñèè – æóðíàëèñòè, óåáäèçàéíåðè, ñîöèàëíè ïñèõîëîçè – äà ñúáåðàò è çàïèøàò èñòîðèèòå íà õîðàòà â ðàìêèòå íà 10 äíè. Òàêà, îò 11 äî 20 ñåïòåìâðè 2003 ã. åäèíàäåñåò äóøè îò 6 äúðæàâè (Áúëãàðèÿ, Èðëàíäèÿ, Èòàëèÿ, Ïîëøà, Õîëàíäèÿ è ×åõèÿ) ñúáèðàò ïîâå÷å îò 100 èñòîðèè è ïåñíè è çàñíåìàò íàä 500 ôîòîãðàôèè è âèäåîìàòåðèàëè çà õîðàòà îò ñåëîòî, çà êîçèòå, çà ïðèðîäàòà è íåéíèòå äàðîâå. ×àñò îò ìàòåðèàëèòå ñà èçäàäåíè â äâóåçè÷íà êíèæêà, ïîäãîòâåíà è îòïå÷àòàíà ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà èçäàòåë, êîéòî å ðîäîì

îò Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Ðàáîòàòà â Áåëà ðå÷êà å òîëêîâà âäúõíîâÿâàùà è ïðîäóêòèâíà, à ìåñòíèòå õîðà ñå îòíàñÿò ñ òàêúâ èíòåðåñ è ñèìïàòèÿ, ÷å âñè÷êî òîâà ïðîâîêèðà èäåÿòà çà ñúçäàâàíå íà åæåãîäåí ôåñòèâàë. Âïîñëåäñòâèå åêèïúò âçèìà ðåøåíèå ôåñòèâàëúò äà áúäå íàðå÷åí GOATMILK - Ôåñòèâàë íà ñïîìåíèòå. Èìåòî (“GOATMILK” – îò àíãëèéñêè “Êîçå ìëÿêî”) å îòïðàòêà êúì òðàäèöèîííèÿ çà ñåëîòî ïîìèíúê – îòãëåæäàíå íà êîçè. Ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè êîçèòå è êîçåòî ìëÿêî ñå ïðåâðúùàò â åäíà îò ñïîéêèòå, êîèòî ñâúðçâàò ãîñòèòå îòâúí ñ ìåñòíèòå õîðà – ÷ðåç ðàçëè÷íè ñíèìêè, ðèñóíêè, èíñòàëàöèè, ðàçêàçè, ñïîäåëÿíåòî íà èçâàðà îò êîçå ìëÿêî è ò.í. Ïúðâèÿò ôåñòèâàë ñå ïðîâåæäà ïðåç ìàé 2004 ã. è ïðèâëè÷à íàä 130 ãîñòè îò äåñåò åâðîïåéñêè äúðæàâè – Àâñòðèÿ, Áúëãàðèÿ, Âåëèêîáðèòàíèÿ, Ãåðìàíèÿ, Èòàëèÿ, Ïîëøà, Ðóìúíèÿ, Ôðàíöèÿ, Õîëàíäèÿ è ×åõèÿ. Ïðîãðàìàòà íà ôåñòèâàëà âêëþ÷âà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

3. Ôåñòèâàëúò è ñâúðçàíèòå ñ íåãî ñúáèòèÿ

121

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

ìóëòèìåäèéíè ïðåçåíòàöèè, äèñêóñèè è ðåôëåêñèè âúðõó ñîöèàëèçìà, óðîöè ïî éîãà, íîùíè ïðîæåêöèè íà ñòàðè áúëãàðñêè ôèëìè è ñåâåðîçàïàäíè õîðà â öåíòúðà íà ñåëîòî. Ôåñòèâàëúò ïðîäúëæàâà äà ãðàäè âúðõó òîâà, êîåòî ñà ïðåâðúùà â çàïàçåíà ìàðêà íà ïðîåêòà Áåëà ðå÷êà îò ñàìîòî ìó íà÷àëî – ñú÷åòàâàíå íà ìîäåðíè ìóëòèìåäèéíè òåõíîëîãèè ñ èçñëåäâàíèÿ âúðõó ïàìåòòà è óâàæåíèå êúì òðàäèöèèòå. Âòîðèÿò ôåñòèâàë ñå ïðîâåæäà ïðåç 2005 ã. îòíîâî îêîëî òðàäèöèîííèÿ çà ñåëîòî ïðàçíèê íà 24 ìàé. Ïðîãðàìàòà å îùå ïî-àìáèöèîçíà è âêëþ÷âà: ñåðèÿ îò ñåìèíàðè çà ðàçêàçâàíåòî íà èñòîðèè, èíòåðàêòèâíèÿ ðàçêàç è ïðåäñòàâÿíåòî ìó â Èíòåðíåò ñðåäà, ëè÷íèòå èñòîðèè êàòî íà÷èí çà ðàçáèðàíå íà ìèíàëîòî, çà èäåíòè÷íîñòòà è àâòåíòè÷íîñòòà, âîäåíè îò òåàòðàëè, äèçàéíåðè, ôèëîñîôè è èñòîðèöè îò Èòàëèÿ, ×åõèÿ, Øâåéöàðèÿ è Áúëãàðèÿ. Ôåñòèâàëúò âêëþ÷âà îùå èçëîæáè, ïðîæåêöèè è ìóçèêà íà æèâî, âêëþ÷èòåëíî îò äóõîâèÿ îðêåñòúð íà Âúðøåö (ïîæåëàí îò ìåñòíèòå õîðà). Îñâåí òðàäèöèîííèòå ãîñòè òàçè ãîäèíà 122

èäâàò è ïîñåòèòåëè îò Àëáàíèÿ, Òóðöèÿ, Ñúðáèÿ, Øâåéöàðèÿ è ßïîíèÿ. Íåíàäåéíî ïîÿâèëèòå ñå ìóçèêàíòè îò Ñîôèÿ ïðàâÿò èñòèíñêè äæåì ñåøúí ñ êîëåãèòå ñè îò äåñåòêè åâðîïåéñêè è íå ñàìî åâðîïåéñêè äúðæàâè. Çà ïðúâ ïúò ôåñòèâàëúò èìà ïðîãðàìà è â Ñîôèÿ, êîÿòî îòíîâî âêëþ÷âà ïîðåäèöà îò ñåìèíàðè è èçëîæáè, ïîñâåòåíè íà ïàìåòòà, ñïîìåíèòå è ðàçêàçâàíåòî è òåõíèòå âçàèìîäåéñòâèÿ ñ äèãèòàëíàòà êóëòóðà. Òðåòèÿò GOATMILK ôåñòèâàë ïðîäúëæàâà ñàìî åäèí äåí – 24 ìàé 2006 ã. (ïëþñ åäèí äåí â Ñîôèÿ), îò÷àñòè çàùîòî òðàäèöèîííèÿò ïðàçíèê ñå ïàäà â ñðåäàòà íà ñåäìèöàòà, îò÷àñòè çàùîòî îðãàíèçàòîðèòå ñà ïî-âíèìàòåëíè ñëåä àìáèöèîçíàòà è íàòîâàðåíà ïðîãðàìà íà âòîðèÿ ôåñòèâàë. Âúïðåêè òîâà ôåñòèâàëúò îòíîâî å ïúëåí ñ òâîð÷åñêà åíåðãèÿ, íîâè èäåè è íåî÷àêâàíè èìïðîâèçàöèè. Ôåñòèâàëúò âêëþ÷âà òðàäèöèîííèòå âå÷å èçëîæáè, ïðîæåêöèè íà ôèëìè, ïúðôîðìàíñè è ìóçèêà íà æèâî. Â ðàìêèòå íà ôåñòèâàëà ñå ïðîâåæäà ïúðâèÿò â èñòîðèÿòà íà

Ôåñòèâàëúò å ïðåäøåñòâàí îò íÿêîëêîäíåâåí ñåìèíàð, ïîñâåòåí íà ëè÷íàòà/÷àñòíàòà èñòîðèÿ, â ðåçóëòàò îò êîéòî íà 24-òè å ñúçäàäåí “ìóçåé” íà ÷àñòíàòà èñòîðèÿ, âêëþ÷âàù ëè÷íè ïðåäìåòè è èñòîðèè. Ïðåç ìàé 2007 ã. ïðåäñòîè äà ñå ïðîâåäå ÷åòâúðòèÿò GOATMILK - Ôåñòèâàë íà ñïîìåíèòå. 3.2. Ïîïóëÿðèçèðàíåòî íà ôåñòèâàëà è ïðîåêòà Áåëà ðå÷êà – ìåäèè, Èíòåðíåò, ñåìèíàðè è êîíôåðåíöèè Ïðîåêòúò Áåëà Ðå÷êà è ôåñòèâàëúò íà ñïîìåíèòå ïðåäèçâèêâàò èçêëþ÷èòåëåí ìåäèåí èíòåðåñ îùå îò ñàìîòî ñè íà÷àëî. Â ïåðèîäà 20032006 ïðàêòè÷åñêè âñè÷êè àâòîðèòåòíè íàöèîíàëíè ìåäèè îòðàçÿâàò ôåñòèâàëà è ñëó÷âàùîòî ñå â ñåëîòî. Âåñòíèöèòå è ñïèñàíèÿòà “Êàïèòàë”, “Äíåâíèê”, “24 ÷àñà”, “Ñâÿò è äèïëîìàöèÿ”, “Áúëãàðèÿ Åúð”, Áúëãàðñêîòî íàöèîíàëíî ðàäèî è ðàäèîñòàíöèèòå “Ôðàíñ Èíòåðíàñèîíàë”

è “Ñâîáîäíà Åâðîïà”, Áúëãàðñêàòà íàöèîíàëíà òåëåâèçèÿ è íàöèîíàëíàòà BTV ñà ñàìî ÷àñò îò ìåäèèòå, êîèòî îòðàçÿâàò ðàçíîîáðàçíèòå è èíòåðåñíè ñúáèòèÿ â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Â äîïúëíåíèå, èíôîðìàöèÿ çà ôåñòèâàëà ñà ïîÿâÿâà è â íÿêîëêî åâðîïåéñêè ìåäèè. Îùå ïî-âàæíî å àêòèâíîòî ïðåäñòàâÿíå íà ïðîåêòà â èíòåðíåò ïðîñòðàíñòâîòî. Ó÷àñòèåòî íà íÿêîëêî ìåäèéíè àðòèñòè è óåá-äèçàéíåðè åñòåñòâåíî äîâåæäà äî ñúçäàâàíåòî íà íÿêîëêî èíòåðíåò ñòðàíèöè, êîèòî îòðàçÿâàò ïðîåêòà: www.belarechka.com, www.hiddenspirits.net, www.goatmilk-fest. com. Îòäåëíî èíôîðìàöèÿ çà ïðîåêòà è ôåñòèâàëà ñå ïóáëèêóâà ðåãóëÿðíî íà ñòðàíèöàòà íà Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà - www.novakultura.org, à îòäåëíè ìàòåðèàëè ñå ïîÿâÿâàò è íà ñòðàíèöèòå íà Ñòàíèñëàâ Ìèëúð - http://ecoauto. blogspot.com/ è íà äðóãè àðòèñòè, ñâúðçàíè ñ ïðîåêòà. Âñè÷êè òåçè ñòðàíèöè ñà äîñòúïíè íà àíãëèéñêè åçèê, êîåòî äîïðèíàñÿ çà ìåæäóíàðîäíàòà èçâåñòíîñò íà ïðîåêòà. Çà ïîïóëÿðíîñòòà íà ïðîåêòà å ïîêàçàòåëåí è ôàêòúò, ÷å ïîäðîáíà èíôîðìàöèÿ çà íåãî å ïóáëèêóâàíà â íîâîñúçäàäåíèÿ

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ñåëîòî äæàç êîíöåðò, êîèòî ïðåäèçâèêâà îæèâåíè êîìåíòàðè êàêòî ñëåä ãîñòèòå, òàêà è ñëåä æèòåëèòå íà ñåëîòî.

123

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

124

Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ïðîåêòúò è ôåñòèâàëúò ïðèäîáèâàò èçâåñòíîñò ÷ðåç ïðåäñòàâÿíåòî èì íà ìíîæåñòâî åâðîïåéñêè ôîðóìè, êîíôåðåíöèè, ñåìèíàðè â Ïðàãà, Çàëöáóðã, Áåðëèí, Ðåãåíñáóðã, Âèåíà, Áàò è íà äðóãè ìåñòà. Ãîëÿìîòî êîëè÷åñòâî âèñîêîêà÷åñòâåíè è ñèëíî âúçäåéñòâàùè ôîòîãðàôèè, äèãèòàëíè àóäèî è âèäåîçàïèñè îêàçâàò ãîëÿìî âëèÿíèå çà øèðîêîòî ïîïóëÿðèçèðàíå íà ïðîåêòà. Ïîíÿêîãà åäíî èçîáðàæåíèå âúçäåéñòâà ìíîãî ïîñèëíî îò äåñåòêè ñòðàíèöè îïèñàíèÿ è àíàëèçè. Êàêòî îòáåëÿçâà Äèàíà Èâàíîâà: “Ôåñòèâàëúò å ïîïóëÿðèçèðàí â ÷óæáèíà ïîâå÷å ÷ðåç âèçèÿ, îòêîëêîòî ÷ðåç òåêñòîâå”8. 3.3. Äðóãèòå èíèöèàòèâè è ñúáèòèÿ, ñâúðçàíè ñ ôåñòèâàëà è ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà Âàæíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å îò 2003 ã. äîñåãà ñåëî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ïðèþòÿâà è ìíîæåñòâî äðóãè èçñëåäîâàòåëñêè è àðòèñòè÷íè ïðîåêòè è ñåìèíàðè, êîèòî

ñå ñëó÷âàò âúâ âðúçêà èëè áåç âðúçêà ñ òðàäèöèîííèÿ âå÷å ôåñòèâàë. Îáùîòî ìåæäó âñè÷êè òÿõ å, ÷å ñà ñâúðçàíè èçöÿëî èëè îò÷àñòè ñ åêèïà íà ïðîåêò Áåëà Ðå÷êà è Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà. Ñàìî íÿêîè îò òÿõ ñà: - Èíòåðâþòà è ñåìèíàð ïî ïðîåêò “Ãëàñîâå îòäîëó” íà Èíñòèòóòà çà èçñëåäâàíå íà áëèçêîòî ìèíàëî, êîéòî ïðîåêò îòíîâî å ñâúðçàí ñúñ ñúáèðàíåòî è àíàëèçèðàíåòî íà óñòíà èñòîðèÿ îò ïåðèîäà íà ñîöèàëèçìà. Â ðàìêèòå íà ïðîåêòà 4 ÷îâåêà ãîñòóâàò â ñåëîòî çà îáùî 5 äíè, ïðîâåæäàéêè èíòåðâþòî è ó÷àñòâàéêè â îáñúæäàíå ñ ìåñòíèòå õîðà. - Ïîäãîòâèòåëíè èëè ðåôëåêñèâíè ñðåùè, ñâúðçàíè ñ ôåñòèâàëà – ñúîòâåòíî ïðåäè èëè ñëåä íåãî, êîèòî öåëÿò èëè ñúçäàâàíåòî íà àðòèñòè÷íè ïðîäóêòè è êîíöåïöèè, èëè îáìèñëÿíå íà ñëó÷èëîòî ñå è ïëàíèðàíå íà ñëåäâàùè ñòúïêè. Îò 2004 ã. äîñåãà â ñåëîòî ñà ïðîâåäåíè îáùî 5 òàêèâà ñðåùè, íà âñÿêî îò êîèòî ñà ó÷àñòâàëè ìåæäó 10 è 15 ÷îâåêà îò Áúëãàðèÿ è ÷óæáèíà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

åâðîïåéñêè êóëòóðåí ïîðòàë Lab for Culture – www.labforculture.org.

125

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

3.4. Ðåñóðñèòå íà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà è ôåñòèâàëà Åäíà îò õàðàêòåðíèòå ÷åðòè íà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà è GOATMILK ôåñòèâàëà å, ÷å ñå îñúùåñòâÿâàò ñ îãðàíè÷åíè ôèíàíñîâè ðåñóðñè, íî çà ñìåòêà íà òîâà ñúñ ñèëíî äîáðîâîëíî ó÷àñòèå è ñúñ çíà÷èìà ïîäêðåïà îò ìåñòíè èçòî÷íèöè çà ñìåòêà íà ìåæäóíàðîäíèòå äîíîðè (âúïðåêè ÷å ïðîåêòúò è ôåñòèâàëúò ñà ìåæäóíàðîäíè). Ïðåç ñåïòåìâðè 2003 ã. â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ñà ïðîâåæäà ìåæäóíàðîäåí ëàãåð ñ áþäæåò îò îêîëî 5200 ëâ., êîèòî èçöÿëî ñà ïîêðèòè ñúñ ñîáñòâåíè ñðåäñòâà íà ó÷àñòíèöèòå. Áþäæåòúò âêëþ÷âà îñíîâíî ðàçõîäèòå çà ïúò è õðàíà. Íàñòàíÿâàíåòî å îò÷àñòè îñèãóðåíî îò Äèàíà Èâàíîâà, ÷èèòî ðîäíèíè èìàò êúùà â ñåëîòî (ñúùàòà êúùà å îñíîâíà “áàçà” íà ôåñòèâàëà è ïðåç 2006 ã. å çàêóïåíà îò Äèàíà). Ïúðâèÿò GOATMILK ôåñòèâàë (2004 ã.) èìà áþäæåò îêîëî 4000 ëâ., à èçäàíèÿòà íà ôåñòèâàëà ïðåç 2005 è 2006 ã., âúïðåêè àìáèöèîçíèòå ñè ïðîãðàìè è ìíîæåñòâîòî ìåæäóíàðîäíè 126

ãîñò-àðòèñòè, ëåêòîðè è ïðåçåíòàòîðè èìàò ñêðîìíè áþäæåòè îêîëî 10 000 ëâ. âñåêè, êàòî òîâà âêëþ÷âà ðàçõîäè çà ôåñòèâàëà, êîèòî ñà áèëè ïîêðèòè ÷ðåç âúíøíà íåôèíàíñîâà ïîäêðåïà (îñèãóðÿâàíå íà áåçïëàòåí òðàíñïîðò è ò.í.) Çàáåëåæèòåëíî çà ïúðâèÿ ôåñòèâàë å ïîäêðåïàòà íà ìåñòíàòà âëàñò â ëèöåòî íà êìåòà íà Âúðøåö, êîéòî îòïóñêà 1200 ëåâà â ìîìåíò, â êîéòî ðåàëèçèðàíåòî íà ôåñòèâàëà å ïîñòàâåíî ïîä âúïðîñ. Âïîñëåäñòâèå ïîäêðåïàòà íà ìåñòíàòà âëàñò ñå ðàçøèðÿâà, ïðåâðúùà ñå â òðàäèöèîííà è, êàêòî ùå ñòàíå ÿñíî, äàëå÷ íå ñå èç÷åðïâà ñ ïðÿêîòî ôèíàíñèðàíå. Ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè ôåñòèâàëúò ïîëó÷àâà ôèíàíñîâà è/èëè íåôèíàíñîâà ïîäêðåïà îò ìíîæåñòâî ïàðòíüîðè, ñðåä êîèòî Öåíòúðúò çà êóëòóðà è äåáàò “×åðâåíàòà êúùà”, Ãüîòå èíñòèòóò, ×åøêè êóëòóðåí öåíòúð è ×åøêîòî ïîñîëñòâî, Øâåéöàðñêî ìèíèñòåðñòâî íà âúíøíèòå ðàáîòè, Ñîðîñ öåíòúð çà êóëòóðíè ïîëèòèêè è äðóãè. Îòäåëíî ôåñòèâàëúò ïîëó÷àâà ïðÿêà

Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî – ìåñòíèòå õîðà, êàêòî è õîðà, êîèòî ñà ðîäîì îò Áåëà ðå÷êà, íî âå÷å íå æèâåÿò òàì, ñúùî îêàçâàò çíà÷èòåëíà ïîäêðåïà çà ôåñòèâàëà, êàòî äîïðèíàñÿò ñ õðàíà, öâåòÿ è ïî äðóãè íà÷èíè, êîèòî äåìîíñòðèðàò ïîäêðåïàòà èì çà ïðîåêòà. 3.5. Åêèïúò íà ïðîåêòà Êëþ÷îâ ðåñóðñ íà ïðîåêòà å íåãîâèÿò îñíîâåí åêèï, êàêòî è ïî-øèðîêèÿò êðúã îò ñúìèøëåíèöè è ñïîäâèæíèöè. Îñíîâíà ñïåöèôèêà íà ïðîåêòà å, ÷å îò ñàìîòî íà÷àëî òîé ñúáèðà çàåäíî õîðà

ñ ðàçëè÷íî îáðàçîâàíèå, ïðîôåñèîíàëíà ïîäãîòîâêà, îïèò è èíòåðåñè. Ïúðâèòå ñòúïêè íà ïðîåêòà ìîãàò äà áúäàò èëþñòðèðàíè ñ äóìèòå íà õîëàíäåöà Ïîë âàí Çîãúë, êîéòî êàçâà: “Ñëîæåòå åäèí èçñëåäîâàòåë, åäèí ïèñàòåë è åäèí äèçàéíåð â êóòèÿ, ðàçòúðñåòå äîáðå è ïîñëå ïóáëèêóâàéòå ðåçóëòàòèòå”9. Âñúùíîñò êàðòèíêàòà å îùå ïîñëîæíà – â ìåæäóíàðîäíàòà ãðóïà, êîÿòî ïîñåùàâà Áåëà ðå÷êà ïðåç 2003 ã., èìà îùå æóðíàëèñò, ñîöèîëîã, ñîöèàëåí ïñèõîëîã, ïðîäóöåíò è ïðîãðàìèñò. Âïîñëåäñòâèå â ãðóïàòà íà ïîääðúæíèöèòå íà ïðîåêòà ñà âêëþ÷âàò òåàòðàëè, ìóçèêàíòè, êóëòóðîëîçè, ôèëîñîôè è èñòîðèöè. Êóëòóðíîòî è ïðîôåñèîíàëíî ðàçíîîáðàçèå ñúçäàâà èçêëþ÷èòåëíà òâîð÷åñêà àòìîñôåðà, êîÿòî â çíà÷èòåëíà ñòåïåí äîïðèíàñÿ çà èíîâàòèâíîñòòà íà ïðîåêòà è íåãîâàòà ãúâêàâîñò ïî îòíîøåíèå íà ïîäõîäè, èçðàçíè ñðåäñòâà è ò.í. Îò äðóãà ñòðàíà, òîâà ðàçíîîáðàçèå å çíàê è çà ñèëàòà íà ïðîåêòà, êîéòî å ñïîñîáåí äà óâëè÷à ïîêðàé ñåáå ñè õîðà ñ ðàçíîñòðàííè èíòåðåñè è ïðîôåñèîíàëíà ïîäãîòîâêà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

èëè êîñâåíà ïîäêðåïà îò ñòðàíà íà áèçíåñà: ×åøêèòå àâèîëèíèè ñúäåéñòâàò çà ïúòóâàíåòî íà ÷àñò îò ìåæäóíàðîäíèòå ó÷àñòíèöè, ôèðìà “Âàëèíîð” îò Ïëîâäèâ äàðÿâà âúçãëàâíèöè, êîèòî äà ñå èçïîëçâàò ïî âðåìå íà ñåìèíàðèòå, ôèðìà “ÄèòàÌÌ” ñúäåéñòâà çà èçäàâàíåòî íà äâóåçè÷íàòà êíèæêà, ñâúðçàíà ñúñ ñåëîòî, è ðåçóëòàòèòå îò ïúðâèòå ñðåùè íà ÷óæäåñòðàííèòå òâîðöè ñ ìåñòíèòå õîðà.

127

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè Êúì íàñòîÿùèÿ ìîìåíò (2007 ã.) îñíîâíèÿò åêèï íà ïðîåêòà âêëþ÷âà: - Äèàíà Èâàíîâà – æóðíàëèñò, íîñèòåë íà ìíîæåñòâî áúëãàðñêè è ìåæäóíàðîäíè íàãðàäè çà ñâîè ìàòåðèàëè, àâòîð íà 4 êíèãè ñ ïîåçèÿ è èñòîðèè, íà ìóëòèìåäèéíèÿ ïðîåêò “Ïðåäñòàâè ñè, ÷å ñè áúëãàðèí” è íà 3 ôîòîãðàôñêè èçëîæáè â Ïðàãà, Áàçåë è Ñîôèÿ. - Ìàðèàíà Àñåíîâà – ïðîäóöåíò è æóðíàëèñò ñ áîãàòà ïðàêòèêà íà òåëåâèçèîíåí ðåïîðòåð è âîäåù â Áúëãàðñêàòà íàöèîíàëíà òåëåâèçèÿ, àâòîð íà íÿêîëêî äîêóìåíòàëíè ôèëìè, àâòîð è ïðîäóöåíò íà ìóëòèìåäèéíè è âèñîêîòåõíîëîãè÷íè ïðîåêòè, âêë. â îáëàñòòà íà îáðàçîâàíèåòî. - Êàëèí ßíåâ – óåáäèçàéíåð è ìóëòèìåäèåí àðòèñò. Â ìîìåíòà äîêòîðàíò ïî îðãàíèçàöèîííà ïñèõîëîãèÿ, ìàãèñòúð ïî ñîöèàëíà è þðèäè÷åñêà ïñèõîëîãèÿ. - Òîìàø Æèæêà – òåàòðàëåí ðåæèñüîð è äðàìàòóðã, ðîäåí â Áðàòèñëàâà è ïîíàñòîÿùåì æèâååù â Ïðàãà. Ïðåç 1997

128

- Ñòàíèñëàâ Ìèëúð – òåëåâèçèîíåí è ìóëòèìåäèåí ïðîäóöåíò, ïðåïîäàâà â èíñòèòóòà çà íîâè ìåäèè â Çàëöáóðã, ÷ëåí íà Åâðîïåéñêàòà Àêàäåìèÿ çà äèãèòàëíè ìåäèè, îðãàíèçèðà ìåæäóíàðîäíè óúðêøîïè è ñåìèíàðè çà èíòåðàêòèâíî ñúäúðæàíèå è òâîð÷åñêà ðàáîòà ñ íîâèòå ìåäèè â öÿëà Åâðîïà. 3.6. Íÿêîè îò îñíîâíèòå ñïåöèôèêè íà ïðîåêòà è ôåñòèâàëà Ðàçíîîáðàçèåòî è ìåæäóêóëòóðíàòà êîìóíèêàöèÿ äåéñòâèòåëíî ñà åäíà îò ñïåöèôèêèòå íà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà. Èìà îùå íÿêîëêî ñïåöèôèêè, êîèòî î÷åðòàâàò óíèêàëíèÿ ïîäõîä íà ïðîåêòà è ôåñòèâàëà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Òóê ñà ïðåäñòàâåíè òåçè îò òÿõ, êîèòî èìàò ïðÿêà âðúçêà ñ âëèÿíèåòî, êîåòî ôåñòèâàëúò îêàçâà âúðõó ñåëîòî.

Íà ïúðâî ìÿñòî, òîâà å ñú÷åòàâàíåòî ìåæäó òðàäèöèÿòà è ìîäåðíîñòòà, çà êîèòî âå÷å ñòàíà äóìà ïî-íàãîðå. Ìóëòèìåäèéíèòå àðòèñòè, êîèòî îáèêàëÿò ñåëîòî ñ äèãèòàëíèòå ñè êàìåðè è ëàïòîïè, íî ñà ñèëíî çàèíòåðåñîâàíè îò ñïîìåíèòå íà ñòàðèòå õîðà â ñåëîòî, îò íà÷èíà èì íà æèâîò. Ïðåäñòàâÿíèÿòà íà íàé-íîâîòî îò åâðîïåéñêàòà ìóëòèìåäèéíà àðò ñöåíà, êîèòî ñå ñëó÷âàò â ñãðàäàòà íà ñòàðîòî ó÷èëèùå è íà êîèòî ïðèñúñòâàò ÷àñò îò æèòåëèòå íà ñåëîòî. Èëè, êàêòî åäíà îò ïîñåòèòåëêèòå íà ôåñòèâàëà îïèñâà íàé-õàðàêòåðíîòî çà ôåñòèâàëà: “Ñîáñòâåíà ñïåöèôè÷íà àòìîñôåðà, òðóäíà çà îïèñâàíå; ñúâðåìåííîñò, ñâåæåñò è ñúùåâðåìåííî óâàæåíèå êúì òðàäèöèèòå (êàòî ÷å ëè íå ñúì ñðåùàëà òàêîâà ñú÷åòàíèå äðóãàäå).10” Íî òîâà ñú÷åòàâàíå íà òðàäèöèÿ è ìîäåðíîñò íå å ìåõàíè÷íî, òî å ÷àñò îò ñúùèíàòà íà ïðîåêòà, êîéòî â ãîëÿìà ñòåïåí å ïîñâåòåí íà îáìåíà, íà êîìóíèêàöèÿòà, íà ðàâíîïðàâíèÿ äèàëîã. Â òîçè ñìèñúë ñåëîòî íå å âúçïðèåìàíî ïðîñòî êàòî êðàñèâ, ëåêî òúæåí äåêîð, à êàòî ìÿñòî ñúñ ñîáñòâåíà àòìîñôåðà, êàêòî è æèòåëèòå íà ñåëîòî ñà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

îñíîâàâà òðóïàòà mamapapa.cz, ñ êîÿòî ðàçâèâà òåàòúðà êàòî ñîöèàëåí àêò è îñúùåñòâÿâà òåàòðàëíè ïîñòàíîâêè â ñïåöèôè÷íè è íåîáè÷àéíè ìåñòà (êàòî ïðå÷èñòâàòåëíà ñòàíöèÿ çà îòïàäíè âîäè â ïðàæêèÿ êâàðòàë Êàðëèí èëè ñåëñêà ôåðìà â ÷åøêîòî ñåëî Âîéíàðêà).

129

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

âúçïðèåìàíè êàòî ëè÷íîñòè ñúñ ñâîèòå ñïîìåíè, ìå÷òè è æåëàíèÿ, à íå êàòî “ïàçèòåëè íà òðàäèöèÿòà”. Êàêòî êàçâà Äèàíà Èâàíîâà: “Îáùàòà ôèëîñîôèÿ áåøå äà òúðñèì îòãîâîðè çà ñåáå ñè, ÷ðåç îáìÿíà íà èñòîðèè. Äà ïîëó÷èì óñåùàíå çà ìÿñòîòî. Ïúðâî îòèâàø íà ìÿñòîòî è ñå îïèòâàø äà ãî óñåòèø.”11 Êàêòî è èçêàçâàíåòî íà Òîìàø Æèæêà: “Äà âçåìåì, íî è äà îñòàâèì íåùî â ñåëîòî”12. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, òîçè ïîäõîä å ïðÿêî ñâúðçàí ñ äðóãà îñíîâíà õàðàêòåðèñòèêà íà ïðîåêòà - äèñêðåòíèÿò ìó, âíèìàòåëåí ïîäõîä êúì ñåëîòî. Ñïîðåä äóìèòå íà Äèàíà Èâàíîâà: “Èìàìå êúñìåò, ÷å ñìå ïúðâèòå, êîèòî èäâàò. Ïðèâíàñÿìå íåùî íîâî, íåìèíóåìî. Íî èñêàìå äà ñå âïèøåì.” È îùå: “Çíàì, ÷å ñå äâèæèì ñå ïî ðúáà íà áðúñíà÷à. Èñêàìå äà ðàçâèåì ôåñòèâàëà, íî äà çàïàçèì èíòèìíîñòòà” 13. íîâîñúçäàäåíèÿò

åâðîïåéñêè êóëòóðåí ïîðòàë Lab for Culture – www.labforculture.org. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ïðîåêòúò è ôåñòèâàëúò ïðèäîáèâàò èçâåñòíîñò ÷ðåç ïðåäñòàâÿíåòî èì íà ìíîæåñòâî 130

4. Ñîöèàëíè è èêîíîìè÷åñêè åôåêòè îò GOATMILK Ôåñòèâàëà âúðõó æèâîòà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà? Âúâåäåíèå Òàçè ÷àñò îò äîêëàäà ñå ñòðåìè äà îòãîâîðè íà îñíîâíèÿ âúïðîñ: Ïî êàêúâ íà÷èí ôåñòèâàëúò îêàçâà âëèÿíèå âúðõó æèâîòà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà? Êàêâè ñà ñîöèàëíèòå è èêîíîìè÷åñêè åôåêòè îò ôåñòèâàëà è äðóãèòå äåéíîñòè, êîèòî ñå ñëó÷âàò â ñåëîòî îò 2003 ã. äîñåãà? Êàòî âñåêè äðóã ïðîåêò, ïðîåêòúò Áåëà Ðå÷êà å ñëîæåí ïðîöåñ ñ ìíîæåñòâî ðåçóëòàòè è åôåêòè. Íàñòîÿùèÿò òåêñò å ôîêóñèðàí ñàìî è åäèíñòâåíî âúðõó åôåêòèòå, êîèòî ïðîåêòúò ïðåäèçâèêâà âúðõó ñåëîòî è íåãîâèòå æèòåëè. Çà óäîáñòâî íà ÷èòàòåëÿ åôåêòèòå ñà ðàçäåëåíè â 4 îñíîâíè è íÿêîëêî äîïúëíèòåëíè ãðóïè, ñðåä êîèòî: Èêîíîìè÷åñêè åôåêòè; Ìåñòåí èìèäæ è èäåíòè÷íîñò; Îæèâÿâàíå íà ñåëîòî è ëè÷íî ðàçâèòèå; Åêîëîãè÷íè åôåêòè. Â äåéñòâèòåëíîñò îáà÷å ìíîãî îò åôåêòèòå ñà ïðèïîêðèâàò è äîïúëâàò

Íàâñÿêúäå, êúäåòî â òåêñòà ñå ãîâîðè çà åôåêòè îò ôåñòèâàëà, ñå èìà ïðåäâèä è âëèÿíèåòî íà äðóãèòå äåéíîñòè è ïðîåêòè â ñåëîòî (îïèñàíè ïî-ãîðå), êîèòî ñå ñëó÷âàò â ìåñåöèòå ïðåäè èëè ñëåä ôåñòèâàëíèòå äíè. 4.1. Èêîíîìè÷åñêè åôåêòè Èêîíîìè÷åñêèòå åôåêòè îò ôåñòèâàëà ìîãàò äà áúäàò ðàçäåëåíè íà òðè âçàèìîñâúðçàíè ãðóïè. Ïúðâî, ïðèâëè÷àíå íà äîïúëíèòåëíè èíâåñòèöèè â ñåëîòî. Âòîðî, ñúçäàâàíå íà ìåñòíà çàåòîñò (âðåìåííà èëè ïîñòîÿííà). Òðåòî, ðàçâèòèå íà òóðèçìà. Åäèí îò íàé-âèäèìèòå åôåêòè îò îæèâëåíèåòî îêîëî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà å ðàçäâèæâàíåòî íà ïàçàðà íà èìîòè â ñåëîòî. Ìíîæåñòâî èíòåðâþòà ïîêàçâàò ïðÿêà âðúçêà ìåæäó ôåñòèâàëà è èíòåðåñà íà âúíøíè õîðà äà çàêóïÿò êúùà â ñåëîòî. Âàëåíòèí, ñîáñòâåíèêúò íà ìåñòíàòà êðú÷ìà, êàçà òîâà íåäâóñìèñëåíî: “Îòêàêòî ñå ïðàâÿò òåçè ôåñòèâàëè, ìíîãî ñå òúðñÿò [êúùè]. Îñîáåíî ñëåä 24-òè, êàòî ìèíà

øóìîòåâèöàòà, áàÿ õîðà òúðñèõà êúùè. Ïîíå 10 ÷îâåêà ñúì âîäèë ïðè êìåòà.14” Ñúùî òîëêîâà ÿñíà âðúçêà ïîêàçâà è èçêàçâàíåòî íà êìåòñêèÿ íàìåñòíèê â ñåëîòî, Íèêîëà Èâàíîâ: “Ïîëó÷èõ ïèñìî îò åäèí ÷îâåê îò Ïëåâåí, êîéòî ìè ïèøå, ÷å ãëåäàë ïî òåëåâèçèÿòà çà ñåëîòî è èñêà äà ñè êóïè êúùà òóê.”15 2 Äîðè õîðàòà âúâ Âúðøåö ñà óáåäåíè, ÷å ôåñòèâàëúò ïðåäèçâèêâà èíâåñòèòîðñêè èíòåðåñ êúì ñåëîòî: “Ïîðàç÷ó ñå çà òîâà ñåëèùå. È åòî ñåãà õîðàòà èñêàò äà çàêóïóâàò, äà ñòðîÿò.”16 “Ïîâèøàâàò ñå öåíèòå íà çåìèòå”. “Èìà èíòåðåñ îò ÷óæäåíöè”. “Êìåòúò íà Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ñå îïëàêâà, ÷å èìà òúðñåíå, à âå÷å íÿìà ïðåäëàãàíå”17. Ðàçáèðà ñå, èíòåðåñúò êúì èìîòè â ñåëîòî ìîæå äà áúäå îáÿñíåí îò÷àñòè è ñ îáùàòà çà Áúëãàðèÿ òåíäåíöèÿ äà ñå òúðñÿò ñåëñêè èìîòè, âêëþ÷èòåëíî îò ÷óæäåíöè, íî èìà åäèí áåçñïîðåí ôàêò, êîéòî å ïîêàçàòåëåí – â êðàÿ íà 2006 è íà÷àëîòî íà 2007 ã. äâå êúùè â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ñà çàêóïåíè îò õîðà, ïðÿêî ñâúðçàíè ñ îðãàíèçèðàíåòî íà ôåñòèâàëà. À êàêòî áåøå îòáåëÿçàíî è â ãîðíèòå èçêàçâàíèÿ, èíòåðåñúò êúì êúùèòå â ñåëîòî ïðîäúëæàâà äà íàðàñòâà.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ïîìåæäó ñè.

131

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè Íå òðÿáâà äà ñå çàáðàâÿ, ÷å çàêóïóâàíåòî íà êúùà â ñåëîòî å ñâúðçàíî ñ äîïúëíèòåëíè èíâåñòèöèè îò ñòðàíà íà íîâèòå ñîáñòâåíèöè, ãîëÿìà ÷àñò îò êîèòî îòèâàò â ìåñòíàòà èêîíîìèêà, êàêòî è ñ äîïúëíèòåëíà ðàáîòà çà ìåñòíèòå õîðà – ïðåäîñòàâÿíå íà ñòîêè è óñëóãè, ïî÷èñòâàíå, ñòðîèòåëíè è ðåìîíòíè ðàáîòè è ò.í. Íàðàñòâàùàòà ïîïóëÿðíîñò íà ñåëîòî, âêëþ÷èòåëíî â åâðîïåéñêè ìàùàá, ïðåäèçâèêâà è äîïúëíèòåëíî âíèìàíèå íà îáùèíà Âúðøåö, âêëþ÷èòåëíî åæåãîäíè èíâåñòèöèè â ðåìîíòè è îáëàãîðîäÿâàíå. Òîâà âêëþ÷âà ðåìîíò íà ñòàðîòî ó÷èëèùå è ïîñòåïåííîòî ìó ïðåâðúùàíå âúâ ôóíêöèîíèðàù ôåñòèâàëåí öåíòúð, ðåìîíò íà îáùåñòâåíàòà òîàëåòíà è àñôàëòèðàíå íà ïúòå÷êàòà äî íåÿ, ïîäíîâÿâàíå íà áîðäþðèòå êðàé ïúòÿ, èçãðàæäàíå íà ÷åøìè÷êà è äðóãè. Èíòåðâþèðàíèòå ïðåäñòàâèòåëè íà ðàçëè÷íè îðãàíèçàöèè è èíñòèòóöèè âúâ Âúðøåö ïîä÷åðòàâàò, ÷å íàñòîÿùèÿò

132

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

Íî íàé-êàòåãîðè÷íî å çàÿâåíà âðúçêàòà ìåæäó ôåñòèâàëà è îáùèíñêèòå èíâåñòèöèè â èçêàçâàíåòî íà êìåòñêèÿ íàìåñòíèê: “Ñàìî çàùîòî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà îáùóâà ñúñ ñâåòà, çà òîâà ìè ãè äàäå òèÿ 3000 ëâ.” [ïàðè îò êìåòà íà

Âúðøåö]. Îò ïðåäèøíèÿ ìàíäàò ìè äàäå 100 ëâ., à ñåãà çà ïúðâèòå 2 ãîäèíè îò òîçè ìàíäàò ñúì ïîõàð÷èë 3000 ëâ.”19 Ñúùåâðåìåííî îáùèíàòà ïðîäúëæàâà äà ïîääúðæà ôåñòèâàëà ñ ïðÿêî ôèíàíñèðàíå è àêî ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà (2004 ã.) ôèíàíñèðàíåòî å îêîëî 2000 ëâ., òî çà 2007 ã. ôèíàíñèðàíåòî âå÷å å òðè ïúòè ïî-ãîëÿìî, îêîëî 6000 ëâ. Ôåñòèâàëúò ïðÿêî ïðåäèçâèêâà è èíâåñòèöèè îò ìåñòíèÿ ìàëúê áèçíåñ. Íàé-âèäèìî å ïîñòåïåííîòî ðàçâèâàíå íà ìåñòíàòà êðú÷ìà, êîÿòî òðÿáâà äà ïîåìå ìíîæåñòâîòî ïîñåòèòåëè ïî âðåìå íà ôåñòèâàëíèòå äíè, êàêòî è â äðóãè ïåðèîäè íà ãîäèíàòà, êîãàòî èìà ïðîåêòíè ñúáèòèÿ. Èíâåñòèöèèòå ñà ñâúðçàíè êàêòî ñ ðàçøèðÿâàíåòî íà êðú÷ìàòà, âêë. èçãðàæäàíå íà íàâåñ, òàêà è ñ íåéíàòà óêðàñà. Êàòî ñå èìà ïðåäâèä, ÷å íà ôåñòèâàëà èäâàò ìåæäó 100 è 300 ÷îâåêà âñÿêà ãîäèíà, à ìåñòíàòà êðú÷ìà å åäèíñòâåíîòî ìÿñòî, êúäåòî ìîæå äà ñå îáÿäâà è äà ñå âå÷åðÿ, òî èíâåñòèöèèòå â ðàçøèðÿâàíå è ïîäîáðÿâàíå íà îáñëóæâàíåòî ñà ïîâå÷å îò åñòåñòâåíè.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

êìåò íà îáùèíàòà å çàïî÷íàë äà îáðúùà ñèñòåìàòè÷íî âíèìàíèå íà 10-òå ñåëèùà, à íå ñàìî íà åäèíñòâåíèÿ ãðàä â îáùèíàòà, íî ñúùåâðåìåííî ñà óáåäåíè, ÷å ôåñòèâàëúò èìà ãîëÿìî âëèÿíèå çà îáùèíñêèòå èíâåñòèöèè â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà: “Ñàìèÿò êìåò îáðúùà âíèìàíèå íà ñåëèùàòà, íî òàì [â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà] ñå ñëó÷èõà [ðåìîíòè è îáëàãîðîäÿâàíå] ïîïúðâî çàðàäè ãîñòèòå, êîèòî èäâàò.”18 Öÿëîñòíîòî ðàçâèòèå íà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà è äúëãîñðî÷íèÿò èíòåðåñ, çàÿâåí îò Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà, îðãàíèçàòîð íà ôåñòèâàëà, î÷åâèäíî ñúùî îêàçâà âëèÿíèå âúðõó ðåøåíèåòî íà îáùèíàòà äà ïîäêðåïè ôèíàíñîâî ôåñòèâàëà è ñâúðçàíèòå ñ íåãî äåéíîñòè. Â òîçè ñìèñúë Ñëàâêà Òîäîðîâà, ãëàâåí ñïåöèàëèñò “Êóëòóðà è îáðàçîâàíèå” â îáùèíà Âúðøåö îòáåëÿçà: “Àêöåíòúò ñå ïðîìåíÿ. Íå ìîæå äà èìà íÿêàêâà âúíøíà èíâåñòèöèÿ [îò ñòðàíà íà ôîíäàöèÿòà], à äà íÿìà ïîäêðåïà îò îáùèíàòà!”

133

Íåùî ïîâå÷å, ôåñòèâàëúò ïðåäèçâèêâà ñúçäàâàíåòî íà âðåìåííè è ïîñòîÿííè ðàáîòíè ìåñòà êàêòî â ÷àñòíèÿ, òàêà è â îáùåñòâåíèÿ ñåêòîð. Âàëåíòèí, ñîáñòâåíèêúò íà ìåñòíàòà êðú÷ìà, ñâèäåòåëñòâà, ÷å çà ôåñòèâàëíèòå äíè ñïåöèàëíî èçâèêâà îò Âúðøåö òúùà ñè, êîÿòî å ãîòâà÷êà, çà äà ïîìàãà ïðè ïîäãîòâÿíåòî íà õðàíà íà ãîñòóâàùèòå20. ×àñò îò ðåìîíòà íà áèâøåòî ñåëñêîòî ó÷èëèùå ñúùî å ïîâåðåí íà ìåñòíè õîðà, êîèòî ñà òðàéíî áåçðàáîòíè21. Çà ïî÷èñòâàíåòî íà ðåìîíòèðàíàòà ñãðàäà ñå ãðèæè ìåñòíà ÷èñòà÷êà, êîÿòî å àíãàæèðàíà íà ïîëîâèí ùàò22. Â äîïúëíåíèå, êàêòî áåøå îòáåëÿçàíî è ïî-ãîðå, íîâîäîøëèòå ñîáñòâåíèöè â ñåëîòî àíãàæèðàò ìåñòíè æèòåëè, çà äà èì ïîìàãàò ñ ðàç÷èñòâàíå è ðåìîíò, ñåëñêîñòîïàíñêà ðàáîòà è äðóãè. Âúâ âðúçêà ñ ïåðñïåêòèâàòà â ñåëîòî äà ñå ñúçäàäå ïîñòîÿííî äåéñòâàù êóëòóðåí öåíòúð îáùèíàòà ïëàíèðà äà ðàçêðèå ïîñòîÿííî ðàáîòíî ìÿñòî23. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ôåñòèâàëúò èìà ïðÿê èêîíîìè÷åñêè åôåêò çà 6-òå ÷îâåêà â ñåëîòî, êîèòî äàâàò ñòàè ïîä íàåì. Åäíà îò æåíèòå, êîèòî 134

äàâàò ñòàè ïîä íàåì, êàçà, ÷å çà 2005 ã. ïðèõîäúò îò ãîñòóâàùè å 102 ëâ., à çà 2006 ã. – 120 ëâ. Â çàâèñèìîñò îò áðîÿ íà ñòàèòå/ëåãëàòà, êîèòî ñå äàâàò ïîä íàåì, ïðèõîäúò çà ôåñòèâàëíèòå äíè âàðèðà ìåæäó 80 è 120 ëâ. çà âñåêè îò 6-òå ñîáñòâåíèêà. Íà ïðàêòèêà òîâà îçíà÷àâà, ÷å çà íÿêîëêîòî äíè íà ôåñòèâàëà òåçè õîðà, âñè÷êèòå îò êîèòî ñà ïåíñèîíåðè, ïîëó÷àâàò äîïúëíèòåëåí ïðèõîä îò îêîëî åäíà ìèíèìàëíà ìåñå÷íà ïåíñèÿ. Âñè÷êî îïèñàíî ïî-ãîðå – îò ïðîäàæáàòà íà êúùè äî ïå÷àëáàòà îò ñòàè ïîä íàåì - ñà ïðåêè èêîíîìè÷åñêè åôåêòè îò ôåñòèâàëà è ñúïúòñòâàùèòå ãî ñúáèòèÿ. Â äîïúëíåíèå ñà íàëèöå è êîñâåíè èêîíîìè÷åñêè åôåêòè, êîèòî ïî-òðóäíî ìîãàò äà áúäàò èçìåðåíè, íî âêëþ÷âàò ñòîéíîñòòà íà âñè÷êè ðàçõîäè çà õðàíà, ìàòåðèàëè, ãîðèâî è äðóãè ñòîêè è óñëóãè, êîèòî òóðèñòèòå, ïðèâëå÷åíè îò ôåñòèâàëà, èçðàçõîäâàò â Ãîðíà è Äîëíà Áåëà ðå÷êà, âúâ Âúðøåö è â äðóãè íàñåëåíè ìåñòà îò ðåãèîíà. Îñâåí òîâà, óâåðåíî ìîæå äà ñå òâúðäè, ÷å óíèêàëíèÿò ôåñòèâàë, êîéòî ïðèâëè÷à ìíîãî õîðà îò Áúëãàðèÿ è ÷óæáèíà, êàêòî

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

“Òîâà áåçñïîðíî ùå äîïðèíåñå çà ïîðàçëè÷åí èìèäæ íà îáùèíà Âúðøåö. Çàùîòî å ìåæäóíàðîäíî.”

4.2. Ïîäîáðÿâàíå íà èìèäæà íà ñåëîòî è çàñèëâàíå íà ÷óâñòâîòî çà ïðèíàäëåæíîñò êúì ìÿñòîòî (çàñèëâàíå íà ìåñòíàòà èäåíòè÷íîñò)

Òîâà ñà ñàìî ÷àñò îò èçêàçâàíèÿòà, çàïèñàíè â Ãîðíà Áåëà Ðå÷êà è âúâ Âúðøåö, êîèòî ïîêàçâàò ïî êîëêî ðàçëè÷íè íà÷èíè ôåñòèâàëúò âëèÿå âúðõó èçãðàæäàíåòî íà íîâ èìèäæ íà ñåëîòî. Îáùîòî ìåæäó âñè÷êè òÿõ å, ÷å ôåñòèâàëúò ñúçäàâà îáðàç íà ñåëîòî êàòî ìÿñòî ñúñ ñîáñòâåíà èíäèâèäóàëíîñò/óíèêàëíîñò, êúäåòî ñå ñëó÷âàò èíòåðåñíè íåùà.

“Â Ñîôèÿ ïèòàò: “Àìà êàêâî èìà â Áåëà Ðå÷êà? Êàêúâ ïðàçíèê å èìàëî ïðè âàñ?” “Èäâàò îò Ìèëàíîâî, îò Äîëíà Áåëà Ðå÷êà, ïèòàò “Êàê ñå óðåäèõòå?!”” “Ïëåìåííèöàòà å â Ïàëìà äà Ìàéîðêà è å âèäÿëà â Èíòåðíåò” “Ñåãà âñè÷êè äåòî ñà ïî ãðàäîâåòå çíàÿò [çà ôåñòèâàëà]” “Ïèòàò ìå: Êîëüî, êàêâî ïðàâèòå, ÷ðåç êàêâè õîðà íàïðàâèõòå ñåëîòî äà âëåçå â Èíòåðíåò?” “Òîé [ôåñòèâàëúò] ñå ïðåâðúùà â èñòèíñêà ðåêëàìà çà Âúðøåö.” “Òîâà å ôåñòèâàë ñ ìåæäóíàðîäíî çíà÷åíèå”

Ïî îòíîøåíèå íà âúíøíèòå çà ñåëîòî õîðà íàé-ïðîñòîòî îïðåäåëåíèå å, ÷å ôåñòèâàëúò ïðàâè ñåëîòî âèäèìî. Òàêîâà, êàêâîòî å – ñúñ ñâîÿòà òúãà, íî ñúùî òàêà ñ óíèêàëíèòå ñè õîðà, ñ òåõíèòå èñòîðèè, ìå÷òè, ñ êîçèòå, êîèòî äàâàò èìåòî íà ôåñòèâàëà. Êàêòî êàçâà åäíà îò ïîñåòèòåëêèòå íà âòîðèÿ ôåñòèâàë “Ìàëêî ñåëöå, êîåòî å çàïàçèëî îò÷àñòè óñåùàíå çà ìèíàëîòî, îò÷àñòè âå÷å ëúõà íà çàïóñíàòîñò è îò÷àñòè å çàïî÷íàëî äà ñå ïðîïèâà ñ íîâà æèçíåíîñò. Õàðåñà ìè, ÷å âñÿêî êúò÷å è ÷îâåê íîñåõà ñòðàõîòíà èíäèâèäóàëíîñò.”24 Âèäèìî è â íàé-áóêâàëíèÿ ñìèñúë, çàùîòî ñåëîòî

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

è øèðîêàòà ìåäèéíà ðàçãëàñà îêîëî íåãî, äîïðèíàñÿò çà ðàçâèòèåòî íà òóðèçìà â îáùèíà Âúðøåö. Íåùî ïîâå÷å, ñòàâà äóìà çà íîâ òèï êóëòóðåí òóðèçúì, êîéòî íàäãðàæäà íàä òðàäèöèîííèÿ çà ãðàäà è îáùèíàòà áàëíåîëîãè÷åí òóðèçúì è ñúçäàâà íîâè âúçìîæíîñòè çà ðàçâèòèå.

135

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè ïðèñúñòâà â èíòåðíåò è â ìåäèèòå ÷ðåç ìíîæåñòâî êà÷åñòâåíè ôîòîãðàôèè, êîèòî ïðåñúçäàâàò àòìîñôåðàòà íà ñåëîòî. Â ðàìêèòå íà îáùèíàòà ôåñòèâàëúò îòëè÷àâà ñåëîòî. Ôåñòèâàëúò íå ñàìî ïðèâëè÷à âíèìàíèåòî íà õîðàòà îò îêîëíèòå ñåëà è Âúðøåö, íî ïî èíòåðåñåí íà÷èí îïðåäåëÿ ìÿñòîòî íà ñåëîòî, ïðåâðúùà ñå â íåãîâ çàïàçåí çíàê. Çà òîâà íàé-ïîêàçàòåëíî å èçêàçâàíåòî íà äèðåêòîðêàòà íà ìóçåÿ âúâ Âúðøåö, êîÿòî ñïîäåëè: “Ñåãà èìà êàêâî äà ðàçêàæà çà ñåëîòî. Êàêòî çà äðóãèòå ñåëà â îáùèíàòà – òàì èìà áàíè, òàì èìà íåùî äðóãî...”25 Îò äðóãà ñòðàíà, ñëó÷âàùîòî ñå â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ïðîâîêèðà îêîëíèòå ñåëà äà ìèñëÿò çà ñîáñòâåíàòà ñè èäåíòè÷íîñò è óíèêàëíîñò, äà ñè çàäàâàò âúïðîñèòå êàê ïîäîáíî íåùî ìîæå äà ñå ñëó÷è è ïðè òÿõ è çàùî íå ñå å ñëó÷èëî äîñåãà. Ïðîåêòúò Áåëà ðå÷êà èçãðàæäà íîâî óñåùàíå çà ïðèíàäëåæíîñò êúì ìÿñòîòî. Òîé èìà ñèëåí åôåêò âúðõó õîðà, êîèòî ñà ðîäåíè â ñåëîòî èëè èìàò ðîäíèíè òàì, íî â ìîìåíòà æèâåÿò íà äðóãè ìåñòà â Áúëãàðèÿ èëè ÷óæáèíà. 136

Ôåñòèâàëúò ïðîâîêèðà âèðòóàëíî èëè ðåàëíî “çàâðúùàíå êúì êîðåíèòå”. Ïðåç 2006 ã. åäèí õóäîæíèê æèâååù â Ñëèâåí, íî ðîäåí â ñåëîòî, ïîæåëàâà äà íàïðàâè ñâîÿ èçëîæáà â ñåëîòî è äà ÿ ïðåäñòàâè â ðàìêèòå íà ôåñòèâàëà26. Ñîáñòâåíèêúò íà ñîôèéñêàòà ïîëèãðàôè÷íà ôèðìà Äèòà ÌÌ ñèñòåìàòè÷íî ïîäïîìàãà ïðîåêòà è íåêîëêîêðàòíî ïðåäëàãà äà ñå ïîäãîòâè è îòïå÷àòà ðîäîâà èñòîðèÿ íà ñåëîòî, â êîåòî å ðîäåí è ñ êîåòî ñå ÷óâñòâà åìîöèîíàëíî ñâúðçàí27. Ñëåä ôåñòèâàëà åäèí ïëåìåííèê êàçâà íà âóé÷î ñè: “Âóé÷î, ïðîó÷è îòêúäå ïðîèçõîæäà íàøèÿò ðîä!”28. Åäèí áúëãàðñêè ñòóäåíò âúâ Âèåíà ÷óâà îò ó÷èòåëÿ ñè ïî íåìñêè èìåòî

“Ãîðíà Áåëà ðå÷êà” è îñúçíàâà, ÷å òîâà å ñåëîòî íà áàáà ìó è äÿäî ìó29. È ðàçáèðà, ÷å çíàå çà ñåëîòî, îòêúäåòî ïðîèçõîæäà ñåìåéñòâîòî ìó, ïî-ìàëêî îò òîçè íåïîçíàò àâñòðèåö. È íàé-âàæíîòî, ïðîåêòúò è ôåñòèâàëúò èçãðàæäàò ñèëíî ÷óâñòâî çà ìåñòíà ãîðäîñò ñðåä õîðàòà îò Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Ïðèñúñòâèåòî â ñåëîòî íà ìëàäè õîðà, ãîëÿìà ÷àñò îò êîèòî ÷óæäåíöè, êîèòî ñå èíòåðåñóâàò îò òåõíèòå ñïîìåíè è ìå÷òè, îò èñòîðèÿòà íå ñåëîòî, îò íà÷èíà, ïî êîéòî æèâåÿò, å îò ãîëÿìà âàæíîñò çà ìåñòíèòå õîðà. Ïî ñúùèÿ íà÷èí ïðåäñòàâÿíåòî íà ñåëîòî â ìåäèèòå è èíòåðíåò ìó ïðèäàâà íîâ ñìèñúë è çíà÷èìîñò çà ìåñòíèòå õîðà. Åäèí îò ïðèìåðè çà òîâà å ñëó÷àÿò ñúñ ñíèìêàòà íà äÿäî Ìèòêî, êîéòî øåôúò íà ãîëÿìàòà ìó äúùåðÿ ñëó÷àéíî âèäÿë â íÿêàêâî ñïèñàíèå, à åäíà îò ñëóæèòåëêèòå ìó îáÿñíèëà, ÷å òîâà å áàùàòà íà òÿõíàòà êîëåæêà. È äóìèòå íà äÿäî Ìèòêî: ”Êîëêîòî è äà ñìå çàòúíòåíè, âñå ïàê èìà íÿêàêúâ íàø îáðàç ïî ñâåòà!”30

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ôåñòèâàëúò è ñúïúòñòâàùèòå ãî ñúáèòèÿ, êîèòî ïðåäñòàâëÿâàò ñèìáèîçà ìåæäó ìåñòíèòå òðàäèöèè è íîâèòå òåõíîëîãèè, ïðèâëè÷àò âíèìàíèåòî íà ìëàäèòå õîðà, âêëþ÷èòåëíî íà òåçè, ñâúðçàíè ñúñ ñåëîòî. Âíóöèòå, çà êîèòî ñåëîòî å áèëî åäíî “óìðÿëî ìÿñòî”, ñåãà âèæäàò âñè÷êè òåçè ÷óæäåíöè ñ äèãèòàëíèòå êàìåðè è ëàïòîïèòå, êîèòî ãîâîðÿò ñ òåõíèòå äÿäîâöè è áàáè è òúðñÿò íåùî, êîåòî íà ñàìèòå òÿõ èì å óáÿãâàëî.

137

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

4.3. Îæèâÿâàíå è ëè÷íî ðàçâèòèå ×óâñòâîòî çà ìåñòíà ãîðäîñò å ñàìî åäèí îò åôåêòèòå, êîèòî ôåñòèâàëúò ïðåäèçâèêâà íà ïåðñîíàëíî íèâî. Ôåñòèâàëúò ïðîìåíÿ íà÷èíà, ïî êîéòî õîðàòà â ñåëîòî ñå ÷óâñòâàò, ðàçøèðÿâà êðúãîçîðà èì, äàâà èì âúçìîæíîñò äà èçãðàäÿò íîâè ïðèÿòåëñòâà, ïðîâîêèðà òâîð÷åñêîòî íà÷àëî â òÿõ, ñúáóæäà ñïîìåíèòå èì, êàðà ãè äà ñå ÷óâñòâàò ïî-óâåðåíè, ïîâèøàâà ñàìîóâàæåíèåòî èì. 4.3.1. Îæèâÿâàíå Íà ïúðâî ìÿñòî, îáà÷å, ôåñòèâàëúò îæèâÿâà ñåëîòî. Â ïðåäñòàâèòå íà ìåñòíèòå õîðà ñåëîòî áåç ôåñòèâàëà ñå ñâúðçâà ñ èçðàçèòå: “Íåêàê ñå îò÷àÿ íàðîäà. Íåìà ìëàäè õîðà.”31; “Ìåí ñàìîòàòà ìå óáèâà” “Ñåãà íåìà äåöà äà èäâàò”32; “Ìèíàëàòà ãîäèíà 10 ÷îâåêà ïî÷èíàõà â ñåëîòî”33; “Èíà÷å ñìå ñè ïîâå÷å ñàìè”34, “Ñêóêà å” “Äåöàòà ñà â Ñîôèÿ”35. È â ïúëíàòà ïðîòèâîïîëîæíîñò ñåëîòî ïî âðåìå íà ôåñòèâàëà å: “Ïî138

îæèâåíî!”36, “Ãîëÿìà ðàäîñò!”37, “Âåñåëî!”, “Ìíîãî õîðà!”, “Æèââà ñåëîòî”38, “Ñåëîòî ñå ðàçâåñåëè”39. Èëè, êàêòî êàçàõà íÿêîëêî äóøè âúâ Âúðøåö: “Çà ñàìèòå òÿõ [ìåñòíèòå õîðà] å íÿêàêâî ñúáóæäàíå. Óñåùà ñå æèâîò.”40 è “Ðàçòúðñâà õîðàòà òàì. Åìîöèÿòà å ìíîãî ñèëíà.”41 Èëè ñïîðåä äóìèòå íà Âàëåíòèí, ìåñòíèÿò êðú÷ìàð: “Ïîñëå [ñëåä ôåñòèâàëà] åäíà ñåäìèöà íå ìîæåì äà çàöåïèì êàêâî ñòàâà. Òèøèíà – êàòî íà ñàìîòåí îñòðîâ”42 Ôåñòèâàëúò äîíàñÿ ðàçíîîáðàçèå â ñåëîòî. Ïðîæåêöèèòå, ïðåäñòàâÿíèÿòà è êîíöåðòèòå ïî âðåìå íà ôåñòèâàëà ñà èíòåðåñíè çà ìåñòíèòå õîðà äîðè êîãàòî íå ãè ðàçáèðàò èçöÿëî. Ïúðôîðìàíñèòå íà îòêðèòî, êîèòî âúâëè÷àò ìåñòíèòå õîðà, êîçåëúò, íàïðàâåí îò ñú÷êè, ïîñòàâåí â öåíòúðà íà ñåëîòî, ïðîæåêòèðàíåòî íà ñíèìêèòå è âèäåîìàòåðèàëèòå, çàñíåòè ïðåç äåíÿ, ñúçäàâàò àòìîñôåðà, êîÿòî õîðàòà â ñåëîòî èçðàçÿâàò ñ äóìèòå: “Ñìåÿõìå ñå, âñè÷êè ñå ñìåÿõìå... Õóáàâî å, äàíî ïàê äà èìà”43, “Õîäèìå ñúñ æåëàíèå”44. Èìà è îùå íåùî, âúðõó êîåòî

Âñå ïàê, çà ìåñòíèòå õîðà îæèâÿâàíåòî ñå ñâúðçâà íàé-âå÷å ñ ìëàäèòå õîðà, êîèòî èäâàò â ñåëîòî: “Íàïúëíèõà ìè äóøàòà ìëàäèòå õîðà”46, “Òîâà, ÷å èìà ìëàäè õîðà, å íàé-öåííî... Ìëàä ÷îâåê êàòî âèäèø, è ñúðöåòî òè ñå îòâàðÿ”47. Íî ñúùî òàêà è ñ ÷óæäåíöèòå è âúîáùå òîâà, ÷å ìàêàð è çà íÿêîëêî äíè, ñåëîòî ñå èçïúëâà ñ õîðà: “Ïî-èíòåðåñíî å, êàòî èìà ïîâå÷å õîðà”48, “Äà ñå ñúáèðàò õîðàòà” “Äà èäâàò õîðàòà”49, “Âñåêè ÷îâåê íîñè íÿêàêâî ðàçíîîáðàçèå”50. Èëè, êàêòî êàçâà áàáà Èâàíêà: “Êðàñîòàòà å â õîðàòà!” 4.3.2. Îáùóâàíå è ñàìîóâàæåíèå “Âñåêè ÷îâåê íîñè íÿêàêâî ðàçíîîáðàçèå”, êàçâà áàáà Ñðåáðà, íî â äóìèòå é èìà ïîâå÷å îò âúíøíîòî íàáëþäåíèå âúðõó õîðàòà, êîèòî èäâàò çà ôåñòèâàëà. Ôåñòèâàëúò å ïðåäè âñè÷êî

èíòåíçèâíî, êîíöåíòðèðàíî îáùóâàíå ìåæäó ìåñòíèòå õîðà, àðòèñòèòå, ãîñòèòå íà ôåñòèâàëà, æóðíàëèñòè è âñè÷êè äðóãè, êîèòî ñà äîøëè â ñåëîòî. Îáùóâàíåòî å â ñúùèíàòà íà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà, êîéòî â ãîëÿìà ñòåïåí å ïîñâåòåí íà îáìåíà, íà êîìóíèêàöèÿòà, íà ðàâíîïðàâíèÿ äèàëîã. Çà ìåñòíèòå õîðà ôåñòèâàëúò å âúçìîæíîñò äà ñå ñðåùíàò ñ íîâè è íåïîçíàòè õîðà, ÷åñòî îò ÷óæäè äúðæàâè èëè ñ íåîáè÷àéíè ïðîôåñèè è èíòåðåñè. Êàêòî êàçâàò ñàìèòå òå: “Çàïîçíàâàìå ñå ñ íîâè õîðà”51, “Âèäåõìå ñå ñ õîðà, ñ êîèòî íå ñìå ñå âèæäàëè”52, “Ñóïåð å, ùîòî õîðàòà îáùóâàò ñ âúíøíèÿ ñâÿò”53. Èëè, êàêòî êàçà Áîðêî, êîéòî èíà÷å íÿìà âúçìîæíîñò äà óñåòè ôåñòèâàëà, çàùîòî âñå å íà ðàáîòà: “Íà ìåí ìè õàðåñâà, ÷å êàòî îòèäà äî êðú÷ìàòà è ìîì÷åòàòà ñà òàì”54. Òåçè ñðåùè îáîãàòÿâàò, êàêòî âúíøíèòå ïîñåòèòåëè, òàêà è ìåñòíèòå õîðà, äàâàò èì íîâè çíàíèÿ è íîâî ðàçáèðàíå çà äðóãèòå. Êàêòî äÿäî Ìèòêî êàçà: “Èíòåðåñíî å, çàùîòî... íàó÷èõ ìàëêî ïîâå÷å”55.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

îáðúùà âíèìàíèå Òàíÿ Ïåòðîâà îò Òóðèñòè÷åñêèÿ èíôîðìàöèîíåí öåíòúð âúâ Âúðøåö: “Ïðè âñè÷êè ñëó÷àè îæèâÿâà ñåëîòî. Ñëó÷âà ñå ïðè òÿõ. Íå ñå ñëó÷âà òóê [âúâ Âúðøåö] è òîâà å ìíîãî âàæíî.”45

139

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè è êîìïîñòèðàíå íà îòïàäúöèòå, ïîääúðæàíå íà ñòðîèòåëñòâîòî ñ èçïîëçâàíå íà åñòåñòâåíè ìàòåðèàëè, ïîäïèñâàíå íà åêîëîãè÷íà õàðòà íà ñåëîòî è äðóãè. Âúâåæäàíåòî íà íîâè ïðèðîäîîðèåíòèðàíè èäåè îò õîðà, êîèòî ñå ïîëçâàò ñ äîâåðèåòî íà ìåñòíèòå æèòåëè, ñúñ ñèãóðíîñò ùå äîâåäå äî äîïúëíèòåëíè ïîçèòèâíè ïðîìåíè â áëèçêî áúäåùå. 4.5. Äðóãè åôåêòè îò ôåñòèâàëà Ôåñòèâàëúò îêàçâà è äðóãè âëèÿíèÿ âúðõó ñåëîòî è ðåãèîíà, íå âñè÷êè îò êîèòî ñà äîñòàòú÷íî ïðîó÷åíè â ðàìêèòå íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå. Â òîçè ðàçäåë ñà îïèñàíè ñàìî íÿêîè îò òÿõ, êîèòî èçãëåæäàò îñîáåíî âàæíè èëè èíòåðåñíè. 4.5.1. Ôåñòèâàëúò ïðîâîêèðà ìåñòíà àêòèâíîñò Ôåñòèâàëúò â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ïðåäèçâèêâà åäèí îñíîâåí âúïðîñ, íà êîéòî õîðàòà îò ðåãèîíà òðÿáâà äà ñè îòãîâîðÿò: “Êàêâî èì õàðåñâà, êàòî òóê å áåäíî è ìèçåðíî?”. Âñè÷êèòå òåçè ìëàäè õîðà, òåõíîêðàòè, àðòèñòè 140

Îòãîâîðèòå íà òåçè âúïðîñè íå ñà òîëêîâà ëåñíè è èçèñêâàò îò ìåñòíèòå õîðà äà ïîãëåäíàò ïî íîâ íà÷èí ïîòåíöèàëà íà âñè÷êî, êîåòî èìàò – ïðèðîäà, òðàäèöèè, ìèíàëî è íàñòîÿùå. Ìîæå äà ñå î÷àêâà, ÷å ôåñòèâàëúò ïîñòåïåííî ùå çàïî÷íå äà ïðîâîêèðà íîâ íà÷èí íà ìèñëåíå è íîâè èäåè íà ìåñòíî íèâî. Íàé-ìàëêîòî îáà÷å å, ÷å îùå íà íàñòîÿùèÿ åòàï ôåñòèâàëúò ñúáóæäà íîâè î÷àêâàíèÿ è æåëàíèÿ ñðåä æèòåëèòå íà îêîëíèòå ñåëà. Ñâèäåòåëñòâî çà òîâà å ðàçêàçúò íà Ñëàâêà Òîäîðîâà, ãëàâåí ñïåöèàëèñò “Îáðàçîâàíèå è êóëòóðà” â îáùèíà Âúðøåö, çà áàáèòå îò ñåëî Äîëíà Áåëà ðå÷êà, êîèòî ïîïèòàëè: “Ïðè íàñ êàêâî ùå ñå ñëó÷è?”73 4.5.2. Ôåñòèâàëúò ñúäåéñòâà çà ïîçäðàâèòå âðúçêè ìåæäó ìåñòíàòà âëàñò è õîðàòà Ôåñòèâàëúò è äðóãèòå äåéíîñòè â ñåëîòî èçãðàæäàò ñðåä ìåñòíèòå æèòåëè ïî-ãîëÿìà óâåðåíîñò, ÷å òåõíèòå ãëàñîâå ùå áúäàò ÷óòè – îò ìåñòíàòà

âëàñò è îò ìåäèèòå. Ñàì ïî ñåáå ñè òîçè ôàêò ïðîâîêèðà ãðàæäàíñêà àêòèâíîñò ïðè ïîñòàâÿíåòî íà åêîëîãè÷íè è ñîöèàëíè âúïðîñè ïðåä ìåñòíàòà âëàñò. Ðàçáèðà ñå, òîçè ïðîöåñ íå òðÿáâà äà ñå ïðåóâåëè÷àâà – êàêòî çàùîòî íå å ïðîó÷åí äîñòàòú÷íî, òàêà è çàùîòî âúðõó íåãî âëèÿÿò ìíîæåñòâî äðóãè ôàêòîðè. Áåçñïîðåí ôàêò å, îáà÷å, ÷å ôåñòèâàëúò è öÿëîñòíàòà äåéíîñò íà Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà äîâåæäàò äî ïðåöåäåíò â îòíîøåíèÿòà íà Îáùèíà Âúðøåö ñ ãðàæäàíñêèòå îðãàíèçàöèè. Çà ïðúâ ïúò Îáùèíà Âúðøåö ïîäïèñâà ñïåöèàëåí “Ìåìîðàíäóì çà ñúòðóäíè÷åñòâî” ñ íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ74, ñ êîéòî ñå óãîâàðÿò êîíêðåòíèòå âçàèìîîòíîøåíèÿ, êàêòî è âúçìîæíîñòòà çà ïîëçâàíå íà ñãðàäàòà íà ñòàðîòî ó÷èëèùå â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Ïàðòíüîðñòâàòà ìåæäó ìåñòíèòå âëàñòè è íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè ñà âñå ïî-÷åñò ôàêò â Áúëãàðèÿ, íî âúïðåêè òîâà âñåêè ïîäîáåí ïðèìåð, îñîáåíî êîãàòî ñòàâà äóìà çà ñúçäàâàíå íà ïðåöåäåíò, å ìíîãî äîáúð çíàê.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

– êàêâî ïðàâÿò â Áåëà ðå÷êà?

141

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

4.5.3. Ôåñòèâàëúò îòâàðÿ âúçìîæíîñòè çà íîâè ïàðòíüîðñòâà è ïðîåêòè

142

èíôîðìàöèîíåí öåíòúð ñïîäåëÿò, ÷å ðàçðàáîòâàò ïðîåêòè, â êîèòî íà ôåñòèâàëà ñúùî å îòäåëåíî ìÿñòî: “Â ìîìåíòà ðàçðàáîòâàìå ïðîåêò çà òðàíñãðàíè÷íî ñúòðóäíè÷åñòâî. Èìàìå ïðåäâèä ôåñòèâàëà.”77

Ôåñòèâàëúò ïðèâëè÷à â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ìíîæåñòâî õîðà îò Ñîôèÿ è ÷óæáèíà ñ èíòåðåñíè èäåè, ïðîôåñèîíàëåí îïèò è êîíòàêòè. Ïðåêèÿò åôåêò å, ÷å ñåëîòî å âúâëå÷åíî â ðàçëè÷íè èçñëåäîâàòåëñêè è àðòèñòè÷íè ïðîåêòè èçâúí ôåñòèâàëà.

4.5.4. Ôåñòèâàëúò äàâà ïðèìåð çà äåöåíòðàëèçàöèÿ íà êóëòóðíèÿ æèâîò

Íî òîâà âàæè è çà Âúðøåö. Òàíÿ Ïåòðîâà îò Òóðèñòè÷åñêèÿ èíôîðìàöèîíåí öåíòúð îòáåëÿçâà: “Ïîêðàé ôåñòèâàëà äîñòà äðóãè íåùà ñå ñëó÷èõà. Ïðîÿâà íà British Council. Ñàéòúò “Ñïîìåíèòå íè”. Êîíêóðñ ñ äåöà [ïðîåêò “Ìîÿòà óëèöà”]”75. Ïîðåäèöà îò ïðîåêòè, êîèòî ñà ñâúðçàíè ñ îðãàíèçàòîðèòå è ïðèÿòåëèòå íà ôåñòèâàëà è ñå ñëó÷âàò â îáùèíà Âúðøåö.

Ôåñòèâàëúò â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà äàâà ïðèìåð çà ìåæäóíàðîäíî àðò-ñúáèòèå, êîåòî ñå ñëó÷âà íå â ñòîëèöàòà, íèòî â íÿêîé îò ãîëåìèòå ãðàäîâå. Òîâà å âàæåí çíàê çà Áúëãàðèÿ, êúäåòî âñå îùå ãîëÿìà ÷àñò îò ìåæäóíàðîäíèòå êóëòóðíè ñúáèòèÿ ñà êîíöåíòðèðàíè â ñòîëèöàòà è 5-òå íàé-ãîëåìè ãðàäà, íî ïî÷òè íèêîãà â ìàëêè íàñåëåíè ìåñòà.

Ïîñåòèòåëèòå íà Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ñå ñðåùàò è ñ ìíîãî õîðà îò Âúðøåö è òåçè êîíòàêòè èìàò ïîòåíöèàëà äà äîâåäàò äî áúäåùè ñúâìåñòíè èíèöèàòèâè. Äèðåêòîðêàòà íà ìóçåÿ âúâ Âúðøåö ñâèäåòåëñòâà, ÷å ÷àñò îò ãîñòèòå íà ôåñòèâàëà ñà ïîñåòèëè è íåéíèÿ êóëòóðåí èíñòèòóò: “Õîðàòà îò ÷óæáèíà ñúùî ñà ìíîãî âïå÷àòëåíè. Äèàíà ãè äîâåäå â ìóçåÿ”76. Ðàáîòåùèòå â Òóðèñòè÷åñêèÿ

Â ðàìêèòå íà îáùèíà Âúðøåö ôåñòèâàëúò ñúùî å çíàê, ÷å çíà÷èìè è èíòåðåñíè íåùà ìîãàò äà ñå ñëó÷âàò è â ìàëêèòå ñåëà. Íåùî ïîâå÷å, çà õîðàòà îò Âúðøåö ôåñòèâàëúò îñèãóðÿâà äîñòúï äî êóëòóðíè îáðàçöè, êîèòî ñå ðàçëè÷àâàò îò ñòàíäàðòíàòà êóëòóðíà ïðîäóêöèÿ, äîñòèãàùà äî òÿõ

4.6. Åôåêòè âúðõó ïîñåòèòåëèòå Ïî êàêúâ íà÷èí ôåñòèâàëúò âëèÿå âúðõó ãîñòóâàùèòå àðòèñòè è èçñëåäîâàòåëè, ïðèÿòåëèòå íà ôåñòèâàëà è îáèêíîâåíèòå ïîñåòèòåëè íà Ãîðíà Áåëà ðå÷êà, å âúïðîñ, êîèòî èçëèçà èçâúí îáõâàòà íà òîçè äîêëàä. Íàñòîÿùèÿò òåêñò å êîíöåíòðèðàí âúðõó åôåêòèòå, êîèòî ôåñòèâàëúò ïðåäèçâèêâà âúðõó

õîðàòà â ñåëîòî è ðåãèîíà. Âúïðåêè òîâà, ìàêàð çà êðàòêî è ÷àñòè÷íî, ñè ñòðóâà äà ïîãëåäíåì ôåñòèâàëà ïðåç î÷èòå íà íåãîâèòå ïîñåòèòåëè: - Ôåñòèâàëúò è àòìîñôåðàòà â ñåëîòî ïðåäèçâèêâàò èíòåðåñ: “Óäèâåíà áÿõ îò èñòîðèèòå, êîèòî õîðàòà ðàçêàçâàò” (Àãíåæêà Öâèåëîã, Ïîëøà)79 - Ôåñòèâàëúò å âäúõíîâÿâàù: „Íàñêîðî èìàõ âúçìîæíîñò äà ïåÿ íà åäíî ìíîãî íåñòàíäàðòíî ìÿñòî. Íàïðàâèõìå êîíöåðò â äâîðà íà àâòåíòè÷íà ñåëñêà êúùà â ðàìêèòå íà ôåñòèâàëà â ñ. Áåëà ðå÷êà. Áÿõ ìíîãî ñèëíî âïå÷àòëåíà îò óþòà, êîéòî ñå ñúçäàäå. Ïî÷óâñòâàõ ñå ìíîãî äîáðå, çàùîòî òîâà å åäèí ôîðìàò, êîéòî ìíîãî äîáðå ñå âðúçâà ñ ìóçèêàòà ìè, ñ óñåùàíèÿòà, ñ íàñòðîåíèÿòà. È äàæå ìè õðóìíà èäåÿ - äà íàïðàâÿ ïîðåäèöà îò êîíöåðòè â ðàçëè÷íè äâîðíè ïðîñòðàíñòâà â Áúëãàðèÿ, çàùîòî äâîðúò å åäíî èçêëþ÷èòåëíî âúëíóâàùî ïðîñòðàíñòâî, êúäåòî ÷îâåê ìîæå èçöÿëî äà ñå îòäàäå íà ïðåæèâÿâàíèÿòà ñè.” (Ìèðîñëàâà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

÷ðåç ìåäèèòå è òðàäèöèîííèòå êóëòóðíè êàíàëè. Åäèí îò íàé-äîáðèòå ïðèìåðè â òîâà îòíîøåíèå å êîíöåðòúò íà äæàç-ïåâèöàòà Ìèðîñëàâà Êàöàðîâà â äâîðà íà åäíà ñåëñêà êúùà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Çà Áåëà ðå÷êà è çà Âúðøåö êîíöåðòúò å óíèêàëåí, êàêòî ñ òèïà ìóçèêà (“Ïúðâèÿò äæàç êîíöåðò â èñòîðèÿòà íà ñåëî Ãîðíà Áåëà ðå÷êà”78), òàêà è ñ èíòèìíàòà àòìîñôåðà, â êîÿòî ñå ïðîâåæäà, íî ñúùî òàêà äîðè ñ âúíøíèÿ âèä íà ïåâèöàòà, ðàçëè÷àâàù îò èìèäæà íà ôîëê-ïåâèöèòå, êîèòî íàé÷åñòî ïîñåùàâàò Âúðøåö. Íåñëó÷àéíî Äèàíà Èâàíîâà ðàçêàçâà çà ìîì÷åòî îò Âúðøåö, êîåòî ñëåä ôåñòèâàëà íåêîëêîêðàòíî ïèòàëî ðîäèòåëèòå ñè êîãà ïàê ùå èìà òàêúâ êîíöåðò.

143

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè Êàöàðîâà, Áúëãàðèÿ)80 - Ôåñòèâàëúò ïðîâîêèðà ðàçñúæäåíèÿ: “Çà ìëàäèòå áúëãàðè òîâà å è æåëàíèå äà ðàçáåðåø ñòðàíàòà ñè” (Äèàíà Èâàíîâà, Áúëãàðèÿ)81 - Ôåñòèâàëúò ñúáóæäà æåëàíèåòî äà ñå íàïðàâè íåùî çà ñåëîòî: “Íà 23 ìàé ïëàíèðàõìå äà ïî÷èñòèì ðåêàòà â Áåëà ðå÷êà. Áÿõìå èçíåíàäàíè êîëêî ìíîãî áîêëóöè ñà èçõâúðëåíè â ðåêàòà. Îòêðèõìå ìíîæåñòâî äðåõè è ðàçíè ñòðàííè ïðåäìåòè. Ïðîáëåìúò å, ÷å ñåëîòî íÿìà ïàðè, çà äà ñúáèðà áîêëóöèòå. Áåøå õóáàâî äà íàïðàâèì íåùî çà ñåëîòî.”(Ñòàíèñëàâ Ìèëúð, ×åõèÿ)82 4.7. Íåãàòèâíè åôåêòè Ïðîìÿíàòà ÷åñòî å ñâúðçàíà, êàêòî ñ ïîçèòèâíè, òàêà è ñ íåãàòèâíè åôåêòè. Çàòîâà â ðàìêèòå íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå áÿõà ïîëîæåíè ñïåöèàëíè óñèëèÿ äà ñå ïðîó÷àò åâåíòóàëíèòå íåãàòèâíè åôåêòè îò ôåñòèâàëà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Â äåéñòâèòåëíîñò, èíòåðâþòàòà, äîêóìåíòèòå è äîïúëíèòåëíèòå 144

Íà ïúðâî ìÿñòî, òîâà ñà ãîëåìèòå î÷àêâàíèÿ íà õîðàòà â ñåëîòî. Ôåñòèâàëúò äåéñòâèòåëíî äîíàñÿ æèâîò íà ñåëîòî, êàêòî è ïðåêè èêîíîìè÷åñêè ïîëçè çà íÿêîè îò æèòåëèòå. Íî, âúïðåêè íàäåæäèòå íà íÿêîè, âúçìîæíîñòèòå çà ðàçâèòèå íà ñåëñêè òóðèçúì âñå îùå ñà òâúðäå îãðàíè÷åíè. Ñúùåâðåìåííî, àêî ôåñòèâàëúò ïðåêúñíå ñúùåñòâóâàíåòî ñè òîâà áè áèëî ãîëÿì óäàð çà õîðàòà îò Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Òàêàâà âúçìîæíîñò îáà÷å å òâúðäå ìàëêî âåðîÿòíà. Íàïðîòèâ –ïðîåêòúò ñå ðàçâèâà â ïîñîêà öåëîãîäèøíè äåéíîñòè â ñåëîòî. Îñâåí òîâà, ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò õîðàòà â ñåëîòî èìàò ñúâñåì ðåàëèñòè÷åí è ïðàãìàòè÷åí ïîãëåä âúðõó âúçìîæíîñòèòå íà ôåñòèâàëà. Êàêòî åäíà îò æåíèòå â ñåëîòî êàçà: “Äèàíà íå ìîæå äà íè àñôàëòèðà óëèöèòå, äà íè ñëîæè êîôè, äà íè íàìåðè ðàáîòà...”83

Íà âòîðî ìÿñòî, ñëó÷âàùîòî ñå â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà áè ìîãëî äà äîâåäå äî èçâåñòíî íàïðåæåíèå ñ îêîëíèòå ñåëà è ñ Âúðøåö. Òàçè îïàñíîñò ñå çàñèëâà îò ôàêòà, ÷å â ïúðâèòå ãîäèíè èíôîðìàöèÿòà çà ôåñòèâàëà íå å áèëà øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíà âúâ Âúðøåö. Òàçè îïàñíîñò îáà÷å çíà÷èòåëíî íàìàëÿâà ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà ñ âñå ïî-àêòèâíîòî âúâëè÷àíå íà îáùèíàòà è îáùèíñêèòå êóëòóðíè èíñòèòóòè è ñ ïëàíîâåòå çà ðàçøèðÿâàíå íà ôåñòèâàëíèòå äåéíîñòè è â îêîëíèòå ñåëà (è ïî-ñïåöèàëíî Äîëíà Áåëà ðå÷êà). Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ÷àñò îò åôåêòèòå, êîèòî åäíè õîðà âúçïðèåìàò êàòî ïîçèòèâíè, ìîãàò äà èçãëåæäàò íåãàòèâíè çà äðóãè. Òèïè÷åí å ïðèìåðúò ñ èíòåðåñà çà çàêóïóâàíå íà èìîòè â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Çà ìåñòíèòå õîðà òîâà áåçñïîðíî å äîáðî, è òî íå ñàìî çàùîòî íÿêîè îò òÿõ ùå ïðîäàäàò êúùèòå ñè, íî è çàùîòî òîâà îçíà÷àâà ïðèâëè÷àíå íà íîâè õîðà â ñåëîòî. Çà äðóãè îáà÷å èíòåðåñúò êúì ñåëîòî âîäè äî íåîáîñíîâàíî ïîêà÷âàíå íà öåíèòå – “Èñêàò ñóïåð íåðåàëíè öåíè çà èìîòèòå!” – êàêòî ñå èçðàçè åäèí îò èíòåðâþèðàíèòå âúâ Âúðøåö84.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ïðîó÷âàíèÿ íå äàâàò âúçìîæíîñò äà ñå êàæå, ÷å ôåñòèâàëúò èìà êàêâèòî è äà å íåãàòèâíè åôåêòè âúðõó ñåëîòî èëè ðåãèîíà. Âñå ïàê, ìîæå äà ñå êàæå, ÷å â ïðîåêòà èìà äåëèêàòíè òî÷êè, êîèòî â îïðåäåëåíè ñèòóàöèè áèõà ìîãëè äà ïðåäèçâèêàò íåãàòèâíè åôåêòè.

145

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

5. Âìåñòî çàêëþ÷åíèå: Ïðè÷èíè çà óñïåõà Äàëè ïðîåêòúò Áåëà ðå÷êà å óñïåøåí èëè íå, å âúïðîñ, íà êîéòî ìîæå äà ñå îòãîâîðè, ñàìî àêî ïðåäâàðèòåëíî çàëîæåíèòå öåëè è èíäèêàòîðè ñå ñðàâíÿò ñ ðåàëíî ïîñòèãíàòîòî ïðåç èçìèíàëèòå ãîäèíè. Îò ãëåäíà òî÷êà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå åäèíñòâåíèÿò ðåëåâàíòåí âúïðîñ å: Êîè ñà òåçè ñïåöèôèêè íà ïðîåêòà, êîèòî îáóñëàâÿò ñèëíîòî ìó ïîëîæèòåëíî âëèÿíèå âúðõó æèâîòà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà? 5.1. ßñíà âèçèÿ, ñú÷åòàíà ñ ãúâêàâîñò ïðè ïîñòèãàíåòî é Ïðîåêòúò Áåëà ðå÷êà íå å êëàñè÷åñêè ïðîåêò. Àêî ïîä ïðîåêò ðàçáèðàìå ñòðîãî îïðåäåëåíè äåéíîñòè, ïîä÷èíåíè íà ïðåäâàðèòåëíî äåôèíèðàíè öåëè, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò îñúùåñòâåíè â ðàìêèòå íà îãðàíè÷åíî âðåìå, ñ ôèêñèðàíè ðåñóðñè, òî ïðîåêòúò Áåëà Ðå÷êà å íåùî ðàçëè÷íî. Ñúùåâðåìåííî òîé èìà åäíà îò 146

êëþ÷îâèòå õàðàêòåðèñòèêè íà óñïåøíèÿ ïðîåêò – ÿñíà âèçèÿ çà ïîñîêàòà, â êîÿòî ñå âúðâè, çà òèïà ïðîìÿíà, êîÿòî èñêà äà ïîñòèãíå. Â èçâåñòåí ñìèñúë ïðîåêòúò Áåëà ðå÷êà ïðèëè÷à ïîâå÷å íà èçñëåäîâàòåëñêè ïðîåêò, êîéòî ÷åñòî ïîñòèãà ðåçóëòàòè, ðàçëè÷íè îò ïðåäâàðèòåëíî î÷àêâàíèòå, íî òîâà íå ãè ïðàâè ïî-ìàëêî öåííè. Áè ìîãëî äà ñå êàæå è, ÷å Áåëà ðå÷êà å àðòèñòè÷åí ïðîåêò, êîéòî â ãîëÿìà ñòåïåí å áàçèðàí íà èìïðîâèçàöèÿòà. Íî èìïðîâèçàöèÿ, êîÿòî ñå ãðàäè âúðõó èçêëþ÷èòåëíî ñåðèîçíà ïîäãîòîâêà. Â êðàéíà ñìåòêà Áåëà ðå÷êà å ïî-ñêîðî öÿëîñòåí, ïúëíîöåíåí ïðîöåñ, êîéòî ïîñòîÿííî ñå äîðàçâèâà âúâ âðåìåòî, íî çàïàçâà îñíîâíàòà ñè ïîñîêà è îñíîâíèòå ñè öåííîñòè è ïðèíöèïè. “Îïèòâàìå ñå âñÿêà ãîäèíà äà ðàçñúæäàâàìå”85 – êàçâà Äèàíà Èâàíîâà, è òîâà âàæè êàêòî çà ðåôëåêñèâíèòå ñðåùè ñëåä âñåêè ôåñòèâàë, òàêà è çà ïëàíèðàíåòî ïðåäè ôåñòèâàëèòå. 5.2. ×óâñòâèòåëíîñò, ïëàâíîñò,

Íî çà åêèïà íà ïðîåêòà ðàçñúæäàâàíåòî å äî ãîëÿìà ñòåïåí è îïèò çà óñåùàíå – íà ìÿñòîòî, íà õîðàòà, íà ñëó÷âàùîòî ñå. ×óâñòâèòåëíîñòòà å ìíîãî âàæåí åëåìåíò îò èäåÿòà íà ïðîåêòà Áåëà Ðå÷êà. “Äà ïîëó÷èì óñåùàíå çà ìÿñòîòî. Ïúðâî îòèâàø íà ìÿñòîòî è ñå îïèòâàø äà ãî óñåòèø.”86 – èçïîëçâàéêè îòíîâî èçêàçâàíåòî íà Äèàíà Èâàíîâà, öèòèðàíî ïî-ðàíî â òîçè òåêñò. Èìåòî íà ôåñòèâàëà, êíèæêàòà ñ ëè÷íè èñòîðèè, ïåñíè, ñïîìåíè, ñúíèùà è ìå÷òè, èçäàäåíà ïðåç 2004 ã., êîçåëúò, íàïðàâåí îò Òîìàø Æèæêà ïðåç 2005 ã., èçëîæáàòà íà ëè÷íèòå ñïîìåíè, ñâúðçâàùà ìåñòíèòå õîðà ñ ãîñòóâàùèòå àðòèñòè ïðåç 2006 ã., äóõîâàòà ìóçèêà îò Âúðøåö, ïîêàíåíà ïî æåëàíèå íà õîðàòà îò ñåëîòî – òåçè è îùå ìíîãî äðóãè íåùà ñà çíàöè çà ñèëíàòà âðúçêà ñúñ ñåëîòî è èñêðåíèÿ ñòðåìåæ ïðîåêòúò äà ñå ðàçâèâà â óíèñîí ñ ïðîöåñèòå â ñåëîòî è äà íå íàêúðíÿâà àòìîñôåðàòà ìó. Ïðîåêòúò âíàñÿ íîâè íåùà â ñåëîòî, íî ñå îïèòâà äà ãî ïðàâè ïî ïëàâåí è

ïîñòåïåíåí íà÷èí. “Âíàñÿìå ìàëêè íåùà” – êàçâà Äèàíà Èâàíîâà – “äæàç êîíöåðò, êîíöåðò íà ÁëóÁàËó...”. “Íî òîé áåøå òâúðäå øóìåí çà ñåëîòî.”87 – äîïúëâà. 5.3. Òðàäèöèÿ è ìîäåðíîñò Ïî-ãîðå âå÷å áåøå íàïèñàíî, ÷å ñú÷åòàâàíåòî íà èíòåðåñà êúì òðàäèöèÿòà ñ ìîäåðíèòå òåõíîëîãèè å åäíà îò îñíîâíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà ôåñòèâàëà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. Òàçè ñèìáèîçà ñå ïðåâðúùà â çàïàçåí çíàê íà ôåñòèâàëà è íåãîâà îñíîâíà îòëè÷èòåëíà õàðàêòåðèñòèêà, êîÿòî ïðèâëè÷à ãîëÿì èíòåðåñ â Ñîôèÿ è ÷óæáèíà. Êàêòî ñå èçðàçè åäíà îò èíòåðâþèðàíèòå âúâ Âúðøåö: “Òàçè æåíà [Äèàíà Èâàíîâà] å íàìåðèëà íèøàòà!”88 5.4. Ðàáîòà ñ ìåäèèòå Èçêëþ÷èòåëíîòî ìåäèéíî ïîêðèòèå íà ôåñòèâàëà å ïðÿêî ñâúðçàíî ñ ìíîæåñòâî îò åôåêòèòå, êîèòî ñà îïèñàíè â òîçè äîêëàä – èçãðàæäàíåòî íà ìåñòåí

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ïîñòåïåííîñò

147

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

148

Øèðîêîòî ïóáëèêóâàíå è èçëú÷âàíå íà ìàòåðèàëè çà ôåñòèâàëà èìà âðúçêà ñ êîíòàêòèòå, êîèòî åêèïúò íà ïðîåêòà èìà â ìåäèéíèòå ñðåäè, íî ñúùî òàêà å ñâèäåòåëñòâî çà çíà÷åíèåòî, êîåòî îðãàíèçàòîðèòå îòäàâàò íà ðàáîòàòà ñ ìåäèèòå. Èçêëþ÷èòåëíî âàæåí å è ôàêòúò, ÷å ôåñòèâàëúò ñå ïðåäñòàâÿ ÷ðåç êà÷åñòâåíè âèçóàëíè ìàòåðèàëè, êîèòî ãðàáâàò âíèìàíèåòî è èìàò ñèëàòà äà ïðåñúçäàäàò ôåñòèâàëíàòà àòìîñôåðà è äóõà íà ñåëîòî. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ïðåäñòàâÿíåòî íà ïðîåêòà â Èíòåðíåò å êëþ÷îâî çà ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà èíôîðìàöèÿ äî îïðåäåëåíè öåëåâè ãðóïè, ñðåä êîèòî íà ïúðâî ìÿñòî ìëàäèòå õîðà. Êàòî ïðèìåð – íÿêîëêî èíòåðâþòà ñâèäåòåëñòâàò, ÷å ìëàäèòå õîðà âúâ Âúðøåö ñà íàó÷èëè çà ôåñòèâàëà îò Èíòåðíåò, à íå îò ïëàêàòèòå, ìåäèèòå èëè äðóãè

òðàäèöèîííè êàíàëè çà èíôîðìàöèÿ. 5.5. Ïðèâëè÷àíå íà ìåñòíà ïîäêðåïà Ôåñòèâàëúò ñå ðàæäà è ñå ðàçâèâà â ñèìáèîçà ñúñ ñåëîòî, êîåòî ñúùî ñå ðàçâèâà áëàãîäàðåíèå íà ôåñòèâàëà. Ôåñòèâàëúò å èíèöèèðàí îòâúí, íî ïðåç öÿëîòî âðåìå åñòåñòâåíî ñå âïèñâà â ìåñòíàòà àòìîñôåðà – èçãðàæäà, áåç äà ðóøè. Òàçè âðúçêà ìåæäó ôåñòèâàëà è ñåëîòî åñòåñòâåíî ïðåäèçâèêâà ìåñòíà ïîäêðåïà. Õîðàòà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà ïîäêðåïÿò ôåñòèâàëà ïî ìíîãîáðîéíè íà÷èíè – îò ïðèãîòâÿíåòî íà õðàíà (â ãîëÿìà ÷àñò îò ñëó÷àèòå áåç çàïëàùàíå), ïðåäîñòàâÿíåòî íà ðàçëè÷íè ïðåäìåòè çà ïðîåêòà (÷àíîâå, áåëè ðèçè, ñòàðè ôîòîãðàôèè è äðóãè), ó÷àñòèå â ïî÷èñòâàíåòî íà ðåêàòà, ðàçâåæäàíå íà ãîñòèòå íà ôåñòèâàëà èç îêîëíîñòèòå íà ñåëîòî è ïëàíèíàòà, ñïîäåëÿíå íà èñòîðèè, òðàäèöèè, ñïîìåíè è ò.í. Îò ñâîÿ ñòðàíà ìåñòíèòå âëàñòè ñúùî îêàçâàò ìíîãî ñåðèîçíà ïîäêðåïà íà ôåñòèâàëà – îò åæåãîäíîòî ðåìîíòèðàíå íà ñãðàäàòà íà ñòàðîòî

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

èìèäæ, ÷àñò îò èêîíîìè÷åñêèòå åôåêòè, ïîâèøàâàíåòî íà ñàìî÷óâñòâèåòî íà ìåñòíèòå æèòåëè, ñòèìóëèðàíå íà ãðàæäàíñêà àêòèâíîñò, îñèãóðÿâàíå íà ïîäêðåïà îò ìåñòíèòå âëàñòè è ò.í.

149

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

ó÷èëèùå, êúäåòî ñå ïðîâåæäàò ãîëÿìà ÷àñò îò ôåñòèâàëíèòå ñúáèòèÿ, ïðåç îñèãóðÿâàíåòî íà êîôè è èçâîçâàíå íà áîêëóêà çà âðåìåòî íà ôåñòèâàëà, êàêòî è ïîäïîìàãàíåòî íà åêîëîãè÷íàòà àêöèÿ ïðåç 2006 ã., äî ïðÿêàòà ôèíàíñîâà ïîäêðåïà çà ôåñòèâàëà, êîÿòî ñå óâåëè÷àâà âñÿêà ãîäèíà. Ïî âñè÷êî ëè÷è, ÷å ïîäêðåïàòà îò îáùèíàòà ùå ñå ðàçøèðÿâà è çàñèëâà ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè. Ïðåç 2007 ã. ôåñòèâàëúò âå÷å å âêëþ÷åí â êóëòóðíàòà ïðîãðàìà íà îáùèíàòà, à Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà èìà ïîäïèñàí Ìåìîðàíäóì çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ìåñòíàòà âëàñò. Ñèëíàòà ìåñòíà ïîäêðåïà å çíàê, ÷å ìåñòíèòå õîðà ïðèåìàò ôåñòèâàëà è çàñòàâàò çàä íåãî. Òîâà å èçêëþ÷èòåëíî âàæíà ãàðàíöèÿ çà íåãîâàòà óñòîé÷èâîñò â áúäåùå. Íåùî ïîâå÷å, òîâà å äîêàçàòåëñòâî, ÷å åäèí ìåæäóíàðîäåí ôåñòèâàë, êîéòî çàëàãà íà íîâèòå ìåäèè è ñúâðåìåííèòå èçêóñòâà, ìîæå äà ñå ïðîâåæäà äî ãîëÿìà ñòåïåí ñ ìåñòíà ïîäêðåïà è äîáðîâîëåí òðóä, áåç íåïðåìåííî äà ñå àíãàæèðà ãîëÿì ìåæäóíàðîäåí äîíîð èëè åâðîïåéñêà ïðîãðàìà îò ðîäà íà “Culture 2007”. 150

5.6. Ñèëíî ëèäåðñòâî Âñåêè óñïåøåí ïðîåêò ñå íóæäàå îò ñèëíî ëèäåðñòâî è äîáúð åêèï. Ïðîåêòúò Áåëà ðå÷êà ìîæå äà ñå ïîõâàëè è ñ äâåòå. Åêèïúò íà ïðîåêòà å ïðåäñòàâåí ïîäðîáíî â íà÷àëîòî íà òîçè òåêñò. Íåãîâàòà îñíîâíà õàðàêòåðèñòèêà å ñúáèðàíåòî íà ïðîôåñèîíàëèñòè ñ ðàçëè÷åí îïèò è èíòåðåñè, íî îáåäèíåíè îò îáùà âèçèÿ, êîÿòî ïðàâè ñúâìåñòíàòà ìè ðàáîòà åôèêàñíà è ïëîäîòâîðíà. Íî â îñíîâàòà íà ïðîåêòà ïðåç öÿëîòî âðåìå å Äèàíà Èâàíîâà. Äèàíà å ñèëåí ëèäåð, êîéòî èìà ÿñíà âèçèÿ, ñïîñîáíà å äà ïðèâëå÷å ìíîãî õîðà çà ñâîèòå èäåè è ñúùåâðåìåííî å îòâîðåíà äà ïðèåìå ïðîìåíè â ïðåäâàðèòåëíèòå ïëàíîâå. Äèàíà å ñâúðçàíà êðúâíî ñúñ ñåëîòî, êúäåòî ñà ðîäåíè íåéíàòà áàáà è ìàéêà, è òîâà ìîæå áè ÿ ïðàâè îùå ïî÷óâñòâèòåëíà êúì àòìîñôåðàòà íà ìÿñòîòî è îùå ïî-îòãîâîðíà êúì òîâà, êîåòî ñå ñëó÷âà â ñåëîòî. Âåðîÿòíî òîâà å è åäíà îò ïðè÷èíèòå çà “åñòåñòâåíîñòòà” íà ïðîåêòà Áåëà

5.7. Ïîñòîÿíñòâî Ôåñòèâàëúò GOATMILK íå å åäíîêðàòíî ñúáèòèå. Õàðàêòåðíî çà íåãî å íå ñàìî, ÷å ñå ïðîâåæäà âñÿêà ãîäèíà, íî è ÷å å ñâúðçàí ñ ìíîæåñòâî äðóãè ñúáèòèÿ ïðåäè è ñëåä ôåñòèâàëíèòå äíè. Õîðàòà â ñåëîòî âèæäàò, ÷å îðãàíèçàòîðè íà ôåñòèâàëà èäâàò ïîñòîÿííî â ñåëîòî, è òîâà âåðîÿòíî ãè êàðà äà ñå ÷óâñòâàò ñèãóðíè, ÷å ñúáèòèÿòà ùå ïðîäúëæàò äà ñå ñëó÷âàò â Ãîðíà Áåëà Ðå÷êà. Äèàíà, Ìàðèàíà, Êàëèí è äðóãèòå ÷ëåíîâå íà îñíîâíèÿ åêèï íà ôåñòèâàëà èäâàò òîëêîâà ÷åñòî è òîëêîâà ïîñòîÿííî, ÷å ôàêòè÷åñêè âå÷å íå ñà “âúíøíè” çà ñåëîòî. Òÿõíîòî èäâàíå â ñåëîòî å çíàê çà

ìåñòíèòå õîðà è çàòîâà å ñâúðçàíî ñ î÷àêâàíå. Êàêòî ìàëêî áåçöåðåìîííî ñå èçðàçè åäèí îò èíòåðâþèðàíèòå â ñåëîòî: “Ñàìî êàòî êàæàò Äèàíà å òóê - è ñå ïóëÿò áàáè÷êèòå”89. Èçãðàæäàíåòî íà äîâåðèå å äúëúã ïðîöåñ, êîèòî èçèñêâà òúðïåíèå è ïîñòîÿíñòâî. Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å åêèïúò íà ïðîåêòà Áåëà ðå÷êà å íàïðàâèë îãðîìíà êðà÷êà â ïîñîêà èçãðàæäàíåòî íà äîâåðèå êúì ôåñòèâàëà è ïðîåêòà êàòî öÿëî.

6. Ïðèëîæåíèÿ Ïðèëîæåíèå 1: Îïèñàíèå íà èçñëåäâàíåòî Îñíîâíàòà ÷àñò îò èçñëåäâàíåòî áåøå îñúùåñòâåíà â ïåðèîäà ñåïòåìâðè 2006 – ìàðò 2007 ã., êîãàòî â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà (íà 9-10.09.2006 ã. è 24.03.2007 ã.), Âúðøåö (íà 09.03.2007 ã.) è Ñîôèÿ (íà 24.03.2007 ã.) áÿõà ïðîâåäåíè îáùî 21 îòâîðåíè èíòåðâþòà. Äîïúëíèòåëíè ðàçãîâîðè ñ ìåñòíèòå õîðà, åêèïà íà ïðîåêòà è ãîñòè íà ôåñòèâàëà áÿõà ïðîâåäåíè ïî âðåìå íà

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Ðå÷êà – òîé å ïðîâîêèðàí îò âúòðåøíà, ìíîãî ëè÷íà è èíòèìíà íåîáõîäèìîñò çà îòêðèâàíå íà ñåáå ñè, êîÿòî ñå çàïàçâà äîðè ñëåä ïðåâðúùàíåòî íà ïðîåêòà â ìåæäóíàðîäíà èíèöèàòèâà, â êîÿòî âçèìàò àêòèâíî ó÷àñòèå õîðà îò äåñåòêè åâðîïåéñêè äúðæàâè.

151

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè äðóãè ïîñåùåíèÿ íà ñåëîòî: - 13.08.2005 ã. – ðåôëåêòèâíà ñðåùà ñëåä âòîðèÿ ôåñòèâàë - 23.09.2005 ã. – îáùîñåëñêî ñúáðàíèå â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà - 20-21.05.2006 ã. – òâîð÷åñêè ñåìèíàð ïðåäè òðåòèÿ ôåñòèâàë - 24.05.2006 ã. – òðåòè GOATMILK ôåñòèâàë Ïî âðåìå íà èçñëåäâàíåòî áÿõà ïðîâåæäàíè èíòåðâþòà êàêòî ñ õîðà, êîèòî ñà áèëè àêòèâíî ñâúðçàíè ñ ôåñòèâàëà, òàêà è ñ òàêèâà, êîèòî ñà èìàëè ïî-ïàñèâíà ïîçèöèÿ èëè âúîáùå íå ñà ïîñåùàâàëè ôåñòèâàëíèòå ñúáèòèÿ. Âúâ Âúðøåö áÿõà ïðîâåäåíè èíòåðâþòà â îáùèíàòà è îñíîâíè êóëòóðíè èíñòèòóöèè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè – ìóçåÿò, îáùèíñêèÿò öåíòúð çà ðàáîòà ñ äåöà, òóðèñòè÷åñêèÿò èíôîðìàöèîíåí öåíòúð è äðóãè. Èíòåðâþòàòà áÿõà ïðîâåæäàíè ìàêñèìàëíî îòâîðåíî, êàòî îñíîâíèòå âúïðîñè, çàäàâàíè íà õîðàòà â Ãîðíà Áåëà ðå÷êà, áÿõà îò òèïà: § Êàêâè õîðà èäâàò íà ôåñòèâàëà? Ìíîãî 152

Òåçè âúïðîñè áÿõà èçïîëçâàíè êàòî îñíîâà çà öÿëîñòåí ðàçãîâîð, êîéòî âñåêè ïúò ïðîòè÷àøå ïî ðàçëè÷åí íà÷èí. Âúïðîñèòå, êîèòî áÿõà çàäàâàíè âúâ Âúðøåö, áÿõà ïîäîáíè, ñ ëåêî èçìåñòâàíå íà àêöåíòèòå è ãëåäíàòà òî÷êà: § Ðàçêàæåòå ìè çà ôåñòèâàëà â Ãîðíà Áåëà Ðå÷êà: Êîãà å ñúçäàäåí? Êàêâî ïðåäñòàâëÿâà? Êîëêî è êàêâè õîðà õîäÿò òàì? Êîé ãî îðãàíèçèðà? § Êîå å íàé-õàðàêòåðíîòî/çàïîìíÿùîòî ñå çà ôåñòèâàëà? § Êàê ñå îòðàçÿâà ôåñòèâàëúò íà ñåëîòî? Ïðîìåíÿ ëè íåùî? Êàêâî êîíêðåòíî? § Ñ êàêâî ôåñòèâàëúò å ïîçíàò âúâ Âúðøåö? Êàêâî å îòíîøåíèåòî êúì ôåñòèâàëà? Êîå å ïúðâîòî íåùî, çà êîåòî áèõà ñå ñåòèëè âúâ âðúçêà ñ íåãî? § Êàê ôåñòèâàëúò ñå âïèñâà â äðóãè

èíèöèàòèâè è ñúáèòèÿ â îáùèíàòà, ñ äðóãè äóìè – â „êóëòóðíèÿ êàëåíäàð” íà îáùèíàòà? § Êàê ñå îòðàçÿâà ôåñòèâàëúò íà îáùèíàòà? Ïðîìåíÿ ëè íåùî? Êàêâî òî÷íî? § Èìà ëè íåùî íåãàòèâíî, ñâúðçàíî ñ ôåñòèâàëà, èëè íåùî, êîåòî áè áèëî äîáðå äà ñå ïðîìåíè? Êàêâî å òî? Ïðåç àïðèë 2007 ã. áåøå ðàçðàáîòåíà êðàòêà àíêåòà (íà áúëãàðñêè è àíãëèéñêè), êîÿòî áåøå èçïðàòåíà ïî åëåêòðîííà ïîùà, ïîëçâàéêè ìåéëèíã ëèñòà è äðóãè êîíòàêòè íà Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà. Àíêåòàòà áåøå íàñî÷åíà êúì ïîñåòèòåëèòå íà ôåñòèâàëà è êúì ÷àñò îò àðòèñòèòå, êîèòî àêòèâíî ó÷àñòâàò â íåãîâîòî îðãàíèçèðàíå. Äî ìîìåíòà, â êîéòî òîçè òåêñò áåøå çàâúðøåí, áÿõà ïîëó÷åíè 4 îòãîâîðà íà àíêåòàòà, ÷àñò îò êîèòî ñà èçïîëçâàíè â äîêëàäà. Îñâåí àíêåòèòå è èíòåðâþòàòà, îñíîâåí èçòî÷íèê íà èíôîðìàöèÿ áÿõà îïèñàòåëíè è àíàëèòè÷íè ìàòåðèàëè íà Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà, à ñúùî òàêà êîïèÿ îò ìåäèéíè ìàòåðèàëè, êàêòî è ìíîæåñòâî âèçóàëíè ìàòåðèàëè îò ôåñòèâàëà (îñíîâíî ñíèìêè îò ôåñòèâàëèòå ïðåç

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ëè ñà? Îòêúäå ñà? § Êàê ñå ðàçáèðàòå ñ ÷óæäåíöèòå? § Êàêâî ñå ñëó÷âà íà ôåñòèâàëà? § Êàêâî å íàé-õóáàâîòî âúâ ôåñòèâàëà? § Ïðîìåíÿ ëè ñå íåùî â ñåëîòî áëàãîäàðåíèå íà ôåñòèâàëà? § Èìà ëè íåùî íåãàòèâíî, ñâúðçàíî ñ ôåñòèâàëà?

153

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

2004, 2005 è 2006 ã.). Äîïúëíèòåëíè ìàòåðèàëè çà ñåëîòî è ðåãèîíà, çà ôåñòèâàëà, êàêòî è äðóãà èíôîðìàöèÿ, ðåëåâàíòíà çà èçñëåäâàíåòî, áÿõà îòêðèòè â Èíòåðíåò. Ïîñåùåíèåòî íà òðåòèÿ ôåñòèâàë è ðåçóëòàòèòå îò íàáëþäåíèåòî íà ñëó÷âàùîòî ñå â ñåëîòî ñúùî áÿõà âàæåí èçòî÷íèê íà èíôîðìàöèÿ. Ïðèëîæåíèå 2: Áëàãîäàðíîñòè Òîçè äîêëàä ñòàíà âúçìîæåí áëàãîäàðåíèå íà ìíîæåñòâî õîðà, êîèòî îòäåëèõà âðåìå, çà äà ãîâîðÿò ñ ìåí è äà ñïîäåëÿò ñâîèòå âèæäàíèÿ çà ñåëîòî è çà ôåñòèâàëà: (îò Ãîðíà Áåëà ðå÷êà) Õðèñòèíà, Íèêîëèíà, Èâàíêà, Äåøêà, Áîðèñ, Âàëüî, Íèêîëàé (êìåòúò íà ñåëîòî), Ñðåáðà, Áîðêî, Èâàí, Äàí÷åòî, Ãèíêà è Ìèòêî; (îò Âúðøåö) Éîðäàíêà Êîñòîâà, Öâåòåëèíà Âàñèëåâà, Ñëàâêà Òîäîðîâà, Òàíÿ Ïåòðîâà, Ãåîðãè, äèðåêòîðêàòà íà ó÷èëèùà Åâðîïà, Äåòåëèíà Ìëàäåíîâà, Êàëîÿí è Ãðåòà.

154

Èñêàì äà áëàãîäàðÿ è íà Áîðèñ Äåëèðàäåâ, Àííà Âúëêîâñêà, Ðè÷àðä Ãëàñ è Ëþñè Çàõàðèíîâà, êîèòî âúðíàõà îòãîâîðè íà e-mail àíêåòàòà, ñâúðçàíà ñ ôåñòèâàëà, ïðåäè çàâúðøâàíåòî íà òîçè òåêñò. Òåõíèòå îòãîâîðè ñúùî áÿõà àêòèâíî èçïîëçâàíè ïðè ïîäãîòîâêàòà íà äîêëàäà. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî èñêàì äà áëàãîäàðÿ íà Äèàíà Èâàíîâà, êîÿòî ìè ïðåäîñòàâè ïîäðîáíà èíôîðìàöèÿ çà ïðîåêòà è îòäåëè âðåìå çà ïîäðîáåí ðàçãîâîð çà ôåñòèâàëà. (Footnotes) Íàâñÿêúäå â òåêñòà õîðàòà îò ñåëîòî ñà ïðåäñòàâåíè ñ ìàëêèòå ñè èìåíà. Ìîëÿ âñè÷êè òÿõ äà âúçïðèåìàò òîâà íå êàòî ëèïñà íà óâàæåíèå, à íàïðîòèâ - êàòî ðåâåðàíñ êúì ñïåöèôè÷íàòà èíòèìíà àòìîñôåðà íà Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. 2 Ïîÿâàòà íà ñåëîòî â ìåäèèòå è â èíòåðíåò, è íà÷èíà, ïî êîéòî òîâà ñå îòðàçÿâà íà íåãîâèÿ èìèäæ è íà ñàìî÷óñòâèåòî íà ìåñòíèòå õîðà, å òåìà, êîÿòî ùå áúäå ðàçâèòà ïî-äîëó. 1

(Endnotes) “What change were you hoping for? A weeklong retreat for artists might brighten 1

along, unlike Americans. But he was polite and friendly about it, and clearly happy to meet me. Then he asked if there was a street called Bulgaria Street in the USA - he had heard there was. I said that I was sure it existed, but I didn’t know exactly where. “Listen,” he told me, “if you like it here better than the USA, come stay in our village - we need young people!” I thanked him and told him that the USA is lovely, too, just different.” (Northwest Bulgaria: Bela Rechka, Jack London and Banitsa: http://www.mytravelbug.org/php/ story.php?story_id=150) 7 Çàïèñêè íà àâòîðà íà äîêëàäà îò îáùîñåëñêîòî ñúáðàíèå íà 23.09.2005 ã. 8 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà íà 27.03.2007, Ñîôèÿ 9 Öèòàòúò å âçåò îò ïðåäñòàâÿíåòî íà ïðîåêòà â åâðîïåéñêèÿ êóëòóðåí ïîðòàë Lab for Culture (www.labforculture.org) 10 ×àñò îò îòãîâîðè íà àíêåòà, ïðîâåäåíà ïî åëåêòðîííà ïîùà â ïåðèîäà 2027.04.2007 11 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà íà 27.03.2007, Ñîôèÿ 12 Ðàçãîâîð ñ Òîìàø Æèæêà íà 20.05.2006 ã., Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 13 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà íà 27.03.2007, Ñîôèÿ

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

the week for the village, but are there long term plans for using the capacity and network created by the Goat Milk Festival to improve the village? I may not have enough information about the goals or the organization, but I’m a little concerned about what change you were looking for and why.” – ÷àñò îò àíêåòàòà ïîïúëíåíà îò Ðè÷àðä Ãëàñ, 28.04.2007 2 Äàííèòå ñà âçåòè îò ìàòåðèàëè íà Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà è îò ðàçãîâîðè ñ êìåòñêèÿ íàìåñòíèê íà Ãîðíà Áåëà ðå÷êà. 3 Ïî ïîäðîáíà èíôîðìàöèÿ çà ñúäúðæàíèåòî, êîåòî ÏÐÎÎÍ âëàãà â òåçè òåðìèíè, êàêòî è çà èçïîëçâàíàòà îò òÿõ ìåòîäîëîãèÿ ìîæåòå äà íàìåðèòå â äîêëàäà, ïóáëèêóâàí íà àäðåñ www.undp.bg 4 Öèòàòèòå ñà îò “Îáëàñò Ìîíòàíà. Ñòðàòåãèÿ çà ðàçâèòèå 2005-2015” 5 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà íà 27.03.2007, Ñîôèÿ 6 “On Saturday we first drove to Bela Rechka, the village where Diana and Galya spent their childhood summers. (…) As we parked, an old man stuck his head out the window of his house and greeted us. He immediately began to tell me that the village had very old Slavic blood and that the Slavs all managed to get

155

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè Èíòåðâþ ñ Âàëåíòèí íà 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 15 Èíòåðâþ ñ Íèêîëà Èâàíîâ íà 10.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 16 Èíòåðâþ ñ Éîðäàíêà Êîñòîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 17 Èíòåðâþ ñúñ Ñëàâêà Òîäîðîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 18 Èíòåðâþ ñ Éîðäàíêà Êîñòîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 19 Èçêàçâàíå íà Íèêîëà Èâàíîâ íà îáùîñåëñêîòî ñúáðàíèå, 23.09.2005 ã., Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 20 “Òúùàòà å ãîòâà÷êà. Èäâà çà 3-4 äíè ïîêðàé ôåñòèâàëà äà ïîìàãà” - èíòåðâþ ñ Âàëåíòèí, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 21 “Äâàìà ÷îâåêà áåçðàáîòíè îòòóêà [îò ñåëîòî] ãî îïðàâÿõà ó÷èëèùåòî” – èíòåðâþ ñ Õðèñòèíà, 09.09.2006 ã. 22 “Èìà ÷èñòà÷êà îò ñåëîòî, êîÿòî å íà ïîëîâèí ùàò è ÷èñòè ó÷èëèùåòî” - èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 23 “Èìà òåíäåíöèÿòà äà ñå ðàçâèå ïîñòîÿíåí êóëòóðåí öåíòúð. Äà ñå ðàçêðèå ðàáîòíî ìÿñòî.” – èíòåðâþ ñúñ Ñëàâêà Òîäîðîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 24 ×àñò îò îòãîâîðè íà àíêåòà, ïðîâåäåíà ïî åëåêòðîííà ïîùà â ïåðèîäà 2014

156

Ãîðíà Áåëà ðå÷êà Èíòåðâþ ñ áàáà Íèêîëèíà, 09.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 38 Èíòåðâþ ñ Áîðèñ; 10.09.2006; Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 39 Èíòåðâþ ñ Íèêîëà Èâàíîâ íà 10.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 40 Èíòåðâþ ñ Öâåòåëèíà Âàñèëåâà; 09.03.2007; Âúðøåö 41 Èíòåðâþ ñúñ Ñëàâêà Òîäîðîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 42 Èíòåðâþ ñ Âàëåíòèí íà 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 43 Èíòåðâþ ñ Õðèñòèíà, 09.09.2006 ã., Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 44 Èíòåðâþ ñ áàáà Íèêîëèíà, 09.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 45 Èíòåðâþ ñ Òàíÿ Ïåòðîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 46 Èíòåðâþ ñ áàáà Äåøêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 47 Èíòåðâþ ñ áàáà Ñðåáðà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 48 Èíòåðâþ ñ áàáà Íèêîëèíà, 09.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 49 Èíòåðâþ ñ áàáà Èâàíêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 50 Èíòåðâþ ñ áàáà Ñðåáðà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 37

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

27.04.2007 Èíòåðâþ ñ Éîðäàíêà Êîñòîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 26 “Õóäîæíèêúò îò Áåëà Ðå÷êà, êîéòî æèâåå â Ñëèâåí – èñêàøå äà ñå âúðíå äà ïîêàæå íåùî. Âèäÿë å ïî òåëåâèçèÿòà.” - Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 27 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ è ðàçãîâîð ñúñ ñîáñòâåíèêà íà ÄèòàÌÌ ïî âðåìå íà òðåòèÿò ôåñòèâàë, 24.05.2006 28 Èíòåðâþ ñ Èâàí Êîñòîâ, 24.03.2007, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 29 Ïî ðàçêàçè íà Äèàíà Èâàíîâà è Àêñåë Áàãà÷ 30 Èíòåðâþ ñ äÿäî Ìèòêî è áàáà Ãèíêà, 24.03.2007, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 31 Èíòåðâþ ñ áàáà Èâàíêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 32 Èíòåðâþ ñ áàáà Äåøêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 33 Èíòåðâþ ñ áàáà Ñðåáðà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 34 Èíòåðâþ ñ áàáà Ãèíêà, 24.03.2007, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 35 Èíòåðâþ ñ áàáà Èâàíêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 36 Èíòåðâþ ñ áàáà Õðèñòèíà, 09.09.2006 ã., 25

157

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÔÅÑÒÈÂÀËÀ ÂÚÐÕÓ ÌÅÑÒÍÀÒÀ ÎÁÙÍÎÑÒ Þðèé Âúëêîâñêè

Èíòåðâþ ñ áàáà Íèêîëèíà, 09.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 52 Èíòåðâþ ñ áàáà Èâàíêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 53 Èíòåðâþ ñ Íèêîëà Èâàíîâ íà 10.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 54 Èíòåðâþ ñ Áîðêî, 24.03.2007, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 55 Èíòåðâþ ñ äÿäî Ìèòêî è áàáà Ãèíêà, 27.03.2007, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 56 Èíòåðâþ ñ áàáà Äåøêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 57 Èíòåðâþ ñ Õðèñòèíà, 09.09.2006 ã., Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 58 Èíòåðâþ ñ Áîðèñ; 10.09.2006; Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 59 Èíòåðâþ ñ áàáà Äåøêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 60 Èíòåðâþ ñ áàáà Íèêîëèíà, 09.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 61 Áàáà Ãèíêà - èíòåðâþ ñ äÿäî Ìèòêî è áàáà Ãèíêà, 27.03.2007, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 62 Èíòåðâþ ñ áàáà Äåøêà, 9.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 63 Èíòåðâþ ñ Éîðäàíêà Êîñòîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 64 Èíòåðâþ ñ Íèêîëà Èâàíîâ íà 10.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 65 Èíòåðâþ ñúñ Ñëàâêà Òîäîðîâà, 51

158

09.03.2007, Âúðøåö “Ñâúðçàíè ñúñ ñâåòà è æèâîòà – åäíî óñåùàíå, êîåòî ïîëó÷àâàò îáðàòíî (êîåòî ñà áèëè çàãóáèëè)” - èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 67 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 68 Èíòåðâþ ñ áàáà Íèêîëèíà, 09.09.2006, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 69 Èíòåðâþ ñ Áîðèñ; 10.09.2006; Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 70 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ è èíòåðâþ ñ Áîðêî, 24.03.2007, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 71 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 72 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 73 Èíòåðâþ ñúñ Ñëàâêà Òîäîðîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 74 “Ìåìîðàíäóìúò çà ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó Ôîíäàöèÿòà è îáùèíàòà å ïðåöåäåíò. Äîñåãà òàêîâî íåùî íå å ïðàâåíî.” - èíòåðâþ ñúñ Ñëàâêà Òîäîðîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 75 Èíòåðâþ ñ Òàíÿ Ïåòðîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 76 Èíòåðâþ ñ Éîðäàíêà Êîñòîâà, 09.03.2007, Âúðøåö 66

Ñîôèÿ Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 88 Èíòåðâþ ñ äèðåêòîðêàòà íà ó÷èëèùà “Åâðîïà” âúâ Âúðøåö, 09.03.2007 89 Èíòåðâþ ñ Áîðèñ; 10.09.2006; Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 87

Þðèé Äèìèòðîâ Âúëêîâñêè ðîäåí íà 14.04.1974, ãð. Ñîôèÿ ÅÃÍ 7404146480 ë.ê. ¹ 165090885 èçäàäåíà íà 06.06.2001 îò ÌÂÐ–Ñîôèÿ àäðåñ: ãð. Ñîôèÿ, óë. Áðåãàëíèöà ¹ 91 Ñòîëè÷íà îáùèíà, ðàéîí Âúçðàæäàíå ïîùåíñêè êîä 1303

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Èíòåðâþ ñ Äåòåëèíà Ìëàäåíîâà; 09.03.2007, Âúðøåö 78 Öèòàò îò ïðåäñòàâÿíåòî íà ôåñòèâàëà íà ñòðàíèöàòà íà Ôîíäàöèÿòà çà íîâà êóëòóðà 79 Àãíåæêà Öâèåëîã, ñîöèàëåí ïñèõèëîã îò Ïîëøà, èçêàçâàíåòî å öèòèðàíî îò ñàéòà íà Ôîíäàöèÿ çà íîâà êóëòóðà, 2003 ã. 80 ×àñò îò èíòåðâþ íà Ìèðîñëàâà Êàöàðñêà âúâ âåñòíèê “Ñåãà”, 12.07.2006 ,http://www.segabg.com/online/article.asp?iss ueid=2345&sectionid=6&id=0001601 81 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 82 “On May 23rd there was a plan to clean the Bela Rechka river. We were surprised how much garbage was thrown to the river. We found a lot of cloths and strange objects. The problem is that the village does not have money to collect the garbage. It was nice to do something for the village.” – îò ñàéòà íà Ñòàíèñëàâ Ìèëúð - http://ecoauto.blogspot. com/2006/05/in-bela-rechka-may-19-23.html 83 Èíòåðâþ ñ Äàí÷åòî, 24.03.2007, Ãîðíà Áåëà ðå÷êà 84 Èíòåðâþ ñ Ãåîðãè, 09.03.2007, Âúðøåö 85 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, Ñîôèÿ 86 Èíòåðâþ ñ Äèàíà Èâàíîâà, 27.03.2007, 77

159

160

BELA RECHKA PROJECT “Communication, communication, communication... communication!”

1.Preface “(1) According to your opinion, could we say that the Festival (incl. the activities before and after it) changes the village and the life of the local people? If yes – how exactly? (2) Could you show the concrete signs of the change (in the people’s behaviour or feelings, in the image of the village, etc.), if you find out such? (Some of the questions in the questionnaire about the social impact of the festival; the questionnaire was distributed through e-mail at April 2007) “What change were you hoping for? A weeklong retreat for artists might brighten the week for the village, but are there long term plans for using the capacity and network created by the Goat Milk Festival to

improve the village? I may not have enough information about the goals or the organization, but I’m a little concerned about what change you were looking for and why.” (Some of the answers to the questionnaire by Richard Glass, United States Peace Corps Volunteer in Varshetz, who have visited the third GOATMILK festival at 2006 year)

The Bela Rechka Project started as an initiative of several people, with different professional background and from different countries, who want to understand what the memories are, why the personal stories are important, and how all of this could help us to understand ourselves better. The inspiration of the first visit to village of Gorna Bela rechka (Upper Little White River) in the autumn of 2003 and the interest of the local people lead to the idea to organize a yearly festival, which has been later named GOATMILK Festival. The Festival takes place at Gorna Bela rechka since 2004, and since then the village slowly,

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

UNDERSTANDING THE GOATMILK FESTIVAL IMPACT ON THE VILLAGE OF GORNA BELA RECHKA April 2007 Yuriy Vulkovsky

161

BELA RECHKA PROJECT “Communication, communication, communication... communication!” social and personal impacts is not intentional; at least they are not a result of preliminary planning and purposeful actions from the New Culture Foundation, the organizer of the festival. Thus, the current report is not an evaluation of the Bela Rechka Project, aiming to assess to what extent the project managed to fulfil the preliminary set objectives. The aim of the research presented here was different – to identify and to present the impact of the Festival on the village and on the local people, as comprehensive and well-grounded as possible. but evidently started to change, and so did its inhabitants. The festival has economic and social impacts - it even touches some environmental issues. But most impressive is the impact of the festival at a personal level. The Festival changes the sense of the local people about their current way of life, it broadens their horizons, and it gives them opportunities to establish new friendships. It also stimulates their creativity, awakes their memories, makes them more confident and raises their self esteem. The truth is that this variety of economic, 162

Could a cultural event lasting a few days change the life of the people in a small village? My explicit answer is: “Yes!” and the clear evidences are presented below. The report is divided in 5 parts. The first and the second parts describe respectively the village and the Festival; the festival part contains information about its history, resources, the team and the main specifics of the Bela Rechka project. The third - and most elaborated - part is devoted to presentation of the social and economic impacts of the festival classified in four groups: Economic Impacts;

The methodology of the current research is presented in an appendix, where information about the number and type of the interviews, as well as about other sources of information, is available. Here I would only like to mention that most of the research was conducted between September 2006 and March 2007, when 21 interviews were taken in Gorna Bela rechka, Vurshets and Sofia, and a lot of text and visual documents were examined. In addition, the research is based on some observations and notes from my seven visits to Gorna Bela rechka since the summer of 2005 till now. When I first visited the village at August 2005, I was impressed by the organizers’ wish to develop the festival, while at the same time they preserve the “intimacy of the place”. During my last visit, March 2007, the former mayor Boris gave me may be the most clear and concentrated definition what is the festival for the local people: “Communication, communication,

communication… communication!” It is important to mention that my work is naturally coloured by all meetings with the people, by my participation in the third festival at 2006, by my numerous conversations with Diana Ivanova - the main initiator of the project. I do not believe in the absolute objectivity of the humanitarian studies, but I am convinced that a researcher could achieve precise and reliable results when he/she is responsible and honest. I would like to use the opportunity to thank Diana Ivanova and her colleagues from the New Culture Foundation for the trust they put in me with the commissioning of this research. I would also like to thank Francois Matarasso whose texts were my main guidelines during the whole process of research and writing of this report. Yuriy Vulkovsky, April 2007

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

Local image and identity; Revitalization of the village and Personal development. In the fourth part, instead of a conclusion, the reasons for the project success are presented. An executive summary of the report is also included.

163

BELA RECHKA PROJECT “Communication, communication, communication... communication!” 2. Executive Summary

2.1. Information about the Festival

the interest in tradition, past and memories and at the same time using new multimedia technologies, work in an Internet environment and an accent on the contemporary art forms.

The GOATMILK Festival of Memories takes place since 2004 in the village of Gorna Bela rechka. The village is situated in the NorthWest of Bulgaria, municipality of Varshets. About 90 people live there, most of them pensioners aged over 70. According to data from United Nations Development Program (2003) the municipality of Vurshets is among the 20 municipalities in Bulgaria with worst demographic situation and among the 50 municipalities with worst financial situation (from 246 municipalities all together).

The unusual format of the festival and the unique atmosphere in Gorna Bela rechka attract an extreme media interest, as early as the first festival in 2004. Through the next years the festival is the subject of many publications and broadcasts in national media, including “Capital”, “Dnevnik”, “24 Chasa”, “Svyat i Diplomaciya”, “Bulgaria Air”, Bulgarian National Radio, Radio France International and Radio Free Europe, Bulgarian National Television and the national channel bTV.

GOATMILK is an international festival. In its first edition, the participants included artists and guests from Austria, Great Britain, Germany, Italy, Poland, Romania, France, Holland and Czech Republic. In the next years, people from Albania, Turkey, Serbia, Switzerland and Japan also join. Through the years, the number of the festival guests varies between 100 and 300, most of them from Sofia (the capital of Bulgaria) and abroad.

In addition, the festival gains publicity, including international, through its broad Internet presentation in the websites www. belarechka.com, www.hiddenspirits.net, www. goatmilk-fest.com (now at www.goatmilk-fest. org) and www.novakultura.org.

Specific of the festival is the combination of 164

The festival receives strong support by the local people and the local authorities. 2.2. Social and economic impact of the

Festival on the life in Gorna Bela rechka

reconstruction work, etc.

The Bela Rechka project is a complex process with a multitude of results and effects. The present text is only based on the impacts that the project causes to the village and its inhabitants. Wherever impacts of the festival are mentioned, they include the influence of the other activities and projects in the village, which happen in the months before or after the festival.

The festival brings additional attention from Vasrshets municipality to the project, which also shows, among other things, through yearly investments in construction and improvement of public utilities. This includes reconstruction of the old school, and its gradual turning into a functioning festival center, reconstruction of the public toilet and covering with asphalt of the path leading to it, renewal of the curb stones along the road, construction of a drinking water fountain, etc.

The economic impacts of the festival could be divided in three groups: First, attraction of additional investments in the village. Second, creation of local employment (temporary or permanent). And third, development of tourism. The festival leads to the raising of the interest to buy real estate in the village. In 2006 and 2007, two houses in the village have been bought by people directly linked to Bela Rechka project. Buying a house includes additional investments, which infuse into the local economy, as well as additional employment of local people – selling goods and services, cleaning, construction and

The festival brings also investments from the local small business. Most visible is the annual renewal and expanding of the local pub, which has to take in a lot of visitors during festival days, as well as in other periods of the year when project events take place. The festival stimulates creation of temporary and permanent employment, in both private and public sectors: additional cook for the local pub during festival days, two long-term unemployed people hired to reconstruct the building of the old school where festival events take place, a part-time cleaning lady for the renewed building, etc. The festival has a direct economic impact

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

2.2.1. Economic Impact

165

BELA RECHKA PROJECT “Communication, communication, communication... communication!” for the six people in the village who offer rooms for rent. Depending on the number of rooms/beds, offered for rent, the income for the festival days varies between 80 and 120 BGN (about 40-60 EUR) for each of the six owners, which is an additional income equal to one extra minimum monthly pension. The festival also has indirect impacts on the local economy, which are harder to measure, but they include the value of all costs for food, materials, fuel and other goods and services, which the tourists attracted by the festival spend in the region. The festival contributes to the development of a new type of tourism in the municipality of Varshets, which adds up to the traditional for the town and the municipality spa tourism, and it creates new development opportunities. 2.2.2. Local image and identity The festival creates an image of the village as a place with is own individuality/uniquity, where interesting things happen. Through Internet and the media, the festival makes the village visible for the people all over Bulgaria and from abroad. 166

The Bela Rechka project creates a new feeling of belonging to the place, and it provokes virtual or real “coming back to the roots”: an evidence of this is the story of the painter who lives in Sliven but he was born in Gorna Bela rechka, and after he found out about the festival from the TV, he decided to make an exhibition on his home village; as well as the initiative of the owner of a printing company – also born in the village – who offered several times to support the publishing of a kin history book. The presentation of the village in the media and Internet, as well as the interest of young people and foreigners to the village, create a strong feeling of local pride among the people of Gorna Bela rechka. 2.2.3. Revitalization and Personal

development The festival revitalizes the village. The local people describe the festival by expressions like: “More lively!”, “The village is animating”, “The village became merrier”. Or, like one of the people interviewed in Varshets said: “To themselves [local people] it is some kind of awakening. One can feel life.” An especially important part of the general revitalization of the village is the presence of a lot of young people, because, like one of the old village women said: “Having young people here is the most precious thing... When you see someone young, your heart opens”. The festival brings diversity in the village. The screenings, the performances and concerts during the festival are interesting for the local people and create an atmosphere which local people describe like: “We had fun, we all had fun... It is good, we hope it will happen again”, “We go there willingly”. The festival gives the inhabitants of Gorna Bela rechka the opportunity to meet new and unknown people, often from foreign countries and with unordinary professions and interests. These meetings enrich both the outside visitors and the local people, they give them

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

In the framework of the municipality, the festival distinguishes the village, and it turns into its watermark, which also shows into the words of the museum director in Varshets, who said: “Now I have something to tell about the village. Like the other villages in the municipality – somewhere have spa, somewhere have something else...”

167

BELA RECHKA PROJECT “Communication, communication, communication... communication!” new knowledge and new understanding of the others. Or, according to the words of one of the old village people: “It is interesting, because... I learned something more”. The festival creates friendships which last long afterwards. The festival strengthens the self-respect of the village people, and it helps them feel complete – because they learn new things, because they re-discover their place of birth through the eyes of the others, because they see the interest to themselves, to their memories, to their dreams, because they receive, but they also give. Because they participate in an equal dialogue. The festival does not only awake the memories of the people of Gorna Bela rechka, but it also provokes them to express themselves and what they feel. The strongest examples of that are Boris1, who brings out his old accordion years later, provoked by the music of an Austrian musician, and the old lady Nikolina, who twines a wreath of spring flowers to decorate the door of the old school, because she remembers it was a tradition when she was a schoolgirl. 168

2.2.4. Environmental issues In 2006 the festival team organized a largescale cleaning of the river in the village of Gorna Bela rechka. More important than the cleaning itself is, that the environmental action attracts attention from the local people as well as from the municipality. The festival causes the posing of many questions connected to the environmental situation in the village. Like the main organizer of the festival said: “When many people come, one sees a lot of things – that there are no toilets, that there are no litter bins.” In fact, during the festival the municipality provides litter bins and transportation of the garbage, but this raises new questions: “You cannot bring in litter bins for 3 days, and then take them out – because people ask where the bins are.” As a whole, the festival creates in the village an environment for debate on ecological problems (cleanness, illegal cutting down of trees in the forests, etc.), but it also provokes a lot of new ideas – for the introduction of divided gathering and composting of the waste, supporting the construction with natural materials, signing of an ecological

2.2.5. Other impacts The festival provokes the local people to ask (themselves) questions which have no easy answers. From the question “What do they like [foreigners and people from Sofia], if it is poor and miserable here?” which require re-consideration of local resources, to the question of the old ladies from Dolna Bela Rechka (the next village), who asked in the municipality: “And what is going to happen in our village?” The festival is the reason for the signing of the “Memorandum of cooperation” between the Municipality of Varshets and the New Culture Foundation (organizer of the festival) - a precedent for the municipality, which has never signed a similar document with an nongovernmental organization before. The festival attracts in Varshets people with different ideas, contacts and professional experience, and thus it opens new opportunities for partnerships and joint projects. According to the words of the interviewed office workers at the Tourist Information Centre in Varshets: “Around the

festival, many other things happened. An event of the British Council. The website “Our memories”. A children competition [“My street” project]”, and more: “At the moment, we develop a project for cross-border cooperation. We keep the festival in mind.” And last, but not least – the festival provides an example of decentralization of cultural life through the organization of an international cultural event in an extremely small settlement. It is also a proof that an international festival which stake on new media and contemporary arts, can take place with local support and volunteer work, not necessarily counting on big international donors. In addition, for the people of the region the festival provides access to cultural patterns which are different from the standard cultural production reaching them through media and traditional cultural channels. 2.2.6. Negative impacts The research does not identify any negative impacts caused by the festival on the village or the region. At the same tine, several potentially problematic points were shown, among them

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

chart of the village, etc.

169

BELA RECHKA PROJECT “Communication, communication, communication... communication!” – the great expectations of the village people, which could easily turn into disappointment, eventual tension between Gorna Bela rechka and the surrounding villages, as well as the chance that the raising of the real estate prices in the village could be seen more like a problem than like a positive impact. The development of the project, though, shows that the probability of real problems on these subjects is extremely low. 2.3. Reasons for success The Bela Rechka project owes its success and its great influence on the local people to a complex of factors, some of which listed below. 2.3.1. Clear vision and flexible implementation Bela Rechka is not an ordinary project. It is more like a research project, which often achieves results different from the preliminary expected. One could also say that Bela Rechka is an artistic project, to a great extent based on improvisation. But it has one of the main characteristics of the successful project – a 170

clear vision of the direction it is going to, and of the type of change it wishes to achieve. 2.3.2. Sensibility, smoothness, gradualness The sensibility is a very important element of the idea of Bela Rechka project, which through the years tries (and succeeds) to establish a strong connection to the local people and the village. The sincere aspiration to develop in unison with the processes in the village, not hurting its atmosphere, is characteristic of the project. It brings new things in the village, but it is trying to do so in smooth and gradual manner. 2.3.3. Tradition and modernity The combination of the interest to the memories, past and tradition with modern technologies and ways of expression has turned into a watermark of the festival as well as its main distinctive characteristic. This unique feature of the festival continues to provoke interest – in Bulgaria as well and abroad.

The extremely broad media coverage of the festival is directly caused many of the effects, described in this report – the local image building, a part of the economic effects, the raising of the self-confidence of the local people, etc. In addition, the active presentation of the project in the Internet is of key importance for the dissemination of information to certain target groups, the first among them - youth. 2.3.5. Mobilizing local support The festival receives strong support from the village people and the local authorities in the form of volunteer work, donation of objects, organizational assistance, as well as through direct financing and in other ways. The strong local support is a sign that the local people accept the festival, and they stand behind it. This is a very important guarantee of its future sustainability. 2.3.6. Strong leadership The Bela Rechka project owes a great part of its success to the strong team as well as to Diana

Ivanova’s leader skills – she has a clear vision, she is able to involve a lot of people in her ideas, while at the same time she is open to accept change in the preliminary plans. Diana is one of the bearers of this sensibility and naturalness that are key for the project and the festival. 2.3.7. Continuity The GOATMILK festival is not a one-time event. The village people see that festival organizers come constantly in the village, and this probably makes them feel assured that the events will keep happening in Gorna Bela rechka. Diana, Mariana, Kalin and the other members of the main festival team come so often and frequent, that in fact they are not “outsiders” for the village anymore. The trust building is a long process which takes patience and persistency, and in this respect the Bela Rechka project team has obviously done a lot. (Footnotes) 1 Everywhere in the text the people of the village are presented with their first names. I ask all of them to take this not as a lack of respect, on the contrary – as courtesy to the specific intimate atmosphere of Gorna Bela rechka.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

2.3.4. Effective work with media

171

172

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ENGLISH SUMMARY

173

ENGLISH SUMMARY This book collects texts, reflections, study, pictures from our experience in Bela rechka since the beginning of the GOATMILK FESTIVAL in 2004. In the conversation “We, Bela rechka, the world” Stanislav Miler, Diana Ivanova, Svetlana Volic and Tomas Zizka talk about their private histories and how the village experience makes them reconsider some values from their “past lifes”. “Stories from Bela rechka” is a collection of projects realized during workshops in the village by Czech anthropologists Katka Ajlova and Jolana Stovickova, psychologist Kalin Janev, photographer Albena Kovacheva and cultural manager Maria Stanisheva. It includes also a research of the names in the region of Bela rechka, generously given to us by the head of Local History Museum in Varshetz Jordanka Kostova. Memory and details presents four authors who have come for the first time to Bulgaria to talk on their fascinating work. The Swiss historian and filmmaker Thomas Schaerer talks about the biggest oral history project about the Second World War in Switzerland L’histoire c’est moi (555 intreviews) and on the role of the historians in the process: “Reflecting upon our role, I realized that we were at best aids 174

to giving birth to memory; and by treading gingerly, we were able to salvage eye-witness impressions believed lost. The interviews are very meaningful with respect to what they reveal about the mental landscape of wartime Switzerland and as regards everyday history; written sources, by contrast, are hardly capable of disclosing what preoccupied “normal” people at the time, or what their daily routines looked like. Also, it is a fact that only certain social strata consign their experiences to the written historical record. We have therefore given many a voice who would otherwise have never disclosed their knowledge for the benefit of posterity.” Mariana Assenova’s text presents the British artist Chris Hales who has opened the topic on “Interactive memories” - a short introduction to the possibilities of interacting with video, concentrating on different screen formats, structures and interfaces for dealing with non-fiction material. He also gave a more general lecture on interactive film, introducing what it is, and showing many examples of interactive films from 1967 until the present day - including many of his own films. He attempted to show that there are still plenty of exciting possibilities for experimenting with

The German artist Florian Thalhofer continued the interactive topic and presented several of his projects done with his own invention – korsakow www.korsakow.com/syndrom/ He talks here about the way we cut the world in pieces in order to grasp it and how after that start to believe that the collection of pieces is the world itself. He talks also about the interactive adventure and the relationship between the author and the user. Miroslav Vanek talks about the way oral history changes Czech perceptions on communism (after the interviews with dissidents and communist leaders in 2005):”Oral history brings very colorful view on the life under Communism. And it is a fact, too, that a division of the Czechoslovak (or Czech) society to loyal servants of the regime and to its firm and fierce opponents with a grey zone of a „silent majority“ somewhere between is quite wrong.“ And he concludes:“If we do not wish to perceive history, or a part of history,

that we personally experience as some external, yet deterministic and abstract factor, we must return to the subjective experiences of the individual, the individual’s activities, development, and viewpoints. Even if oral history were to accomplish nothing other than a recording and preservation of the mosaic formed by such experiences and opinions, it would still greatly contribute to the recognition and, more importantly, the understanding of that aspect of contemporary history which we can relate to only on the basis of how narrowly it affects us.” My Bela Rechka is a collection of essays on what the Bela experience is for different authors – Diana Ivanova, Mariana Assenova, Axel Bagatsch, Kalin Janev, Galina Ivanova, Irineush Trupkevish, Miroslava Katzarova share personal stories.

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

interactive film.

175

ÁÅËÅÆÊÈ

176

177

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

ÁÅËÅÆÊÈ

178

179

ÒÅÒÐÀÄÊÈ ÎÒ ÁÅËÀ ÐÅ×ÊÀ

180

Áúëãàðñêà Ïúðâî èçäàíèå Ñúñòàâèòåë: Äèàíà Èâàíîâà Ðåäàêòîðè: Äèàíà Èâàíîâà, Ìàðèàíà Àñåíîâà Äèçàéí: Ðàé÷î Ñòàíåâ Ïå÷àò: Ôîíäàöèÿ çà íîâà êóëòóðà www.novakultura.org

ww w. go at mi lk -fe st .or g