วัคซีนป้องกันโรค

คูมือประชาชน

โรคที่ปองกัน ดวย...

วัคซีน

สคร. 1 กรุงเทพฯ กรมควบคุมโรค

DDC

สายดวน กรมควบคุมโรค 1422

คำนำ

การ​จัด​ทำ​คู่มือ​ประชาชน​โรค​ที่​ป้องกัน​ได้​ด้วย​วัคซีน​ครั้ง​นี้ มีวัตถุประสงค์​เพื่อ​ให้​ประชาชน​มี​ความ​รู้​เรื่อง​โรค​ไข้หวัดใหญ่ คอตีบ บาดทะยัก คางทูม หัด หัดเ​ยอรมัน โปลิโอ ไวรัสต​ บั อ​ กั เสบ ไอ​กรน และ​ โรคสมองอักเสบ ซึ่ง​เป็น​โรค​ที่​ไม่มกี​ าร​ระบาด​มา​นาน​ แต่​มแี​ นว​โน้มว​ ่า​ อาจ​จะ​กลับ​มาระ​บาด​อีก เพื่อ​เป็นการ​ป้องกันก​ าร​เกิดก​ าร​ระบาด​ของ​ โรค สำนักงาน​ปอ้ งกันค​ วบคุมโ​รค​ท1ี่ กรุงเทพฯ จึงไ​ด้ผ​ ลิตส​ อื่ ซ​ งึ่ เ​ป็นค​ มู่ อื ​ ประชาชน​สำหรับใ​ห้ค​ วาม​รเ​ู้ พือ่ ป​ อ้ งกันต​ นเอง​และ​คนใน​ครอบครัวจ​ าก​ โรค​ดัง​กล่าว และ​พา​บุตร​หลาน​ไป​รับ​การ​ฉีด​วัคซีน​เพื่อส​ ร้าง​ภูมิคุ้มกัน​ ให้​ร่างกาย​ได้​ครบ​ตาม​กำหนด

สำนักงาน​ป้องกัน​ควบคุมโ​รค​ที่ 1 กรุงเทพฯ โดย​กลุ่ม​สื่อสาร​ ความ​เสี่ยง​และ​พัฒนา​พฤติกรรม​สุขภาพ​หวัง​เป็น​อย่าง​ยิ่ง​ว่า คู่มือ​ ดัง​กล่าว​จะ​เป็น​ประโยชน์​ต่อ​การ​ป้องกัน​และ​ลด​ความ​เสี่ยง​ต่อ​การ​เกิด​ โรค​ของ​ประชาชน ตลอด​จน​ให้ค​ วาม​สำคัญ โดย​พา​บตุ ร​หลาน​ไป​รบั ก​ าร​ ฉีดว​ คั ซีนไ​ด้ค​ รบ​ตาม​กำหนด เพือ่ ส​ ร้าง​เสริมภ​ มู คิ มุ้ กันโ​รค​ให้ก​ บั ร​ า่ งกาย​ ต่อ​ไป และ​ขอ​ขอบพระคุณ นาย​แพทย์​นิพนธ์ ชิ​นา​นนท์​เวช ผู้​อำนวย​ การ​สำนักงาน​ป้องกัน​ควบคุมโ​รค​ที่ 1 กรุงเทพฯ ทีให้ ่​​ ​ความ​สำคัญ​ต่อ​ การ​ผลิตค​ ู่มือ​ประชาชน​ฉบับ​ดัง​กล่าว มา ณ โอกาส​นี้ กลุ่มส​ ื่อสาร​ความ​เสี่ยง​และ​พัฒนา​พฤติกรรม​สุขภาพ ธันวาคม 2555

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

3

สารบัญ

4

โรคไข้หวัดใหญ่

โรคคอตีบ

โรคบาดทะยัก

โรคคางทูม

โรคหัด

โรคหัดเยอรมัน

โรคโปลิโอ

โรคสมองอักเสบ

โรคไวรัสตับอักเสบ

โรคไอกรน

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

5 9 14 20 22 25 28 31 37 43

โรค​ไข้​หวัด​ใหญ่ (Influenzd)

ไข้​หวัด​ใหญ่​และ​ไข้​หวัด​ต่าง​กัน​อย่างไร ไข้​หวัด​ใหญ่​เป็นการ​ติด​เชื้อ Influenza virus เป็นการ​ติด​เชื้อ​ทาง​ เดิน​ระบบ​หายใจ เช่น จมูก คอ หลอดลม และ​ปอด เชื้อ​อาจ​จะ​ลาม​ เข้า​ปอด​ทำให้​เกิด​ปอดบวม ผู้​ป่วย​จะ​มี​ไข้​สูง ปวด​ศรีษะ ปวด​ตาม​ตัว ปวด​กล้าม​เนื้อ​มาก จะ​พบ​มาก​ทุก​อายุ โดย​เฉพาะ​ใน​เด็ก​จะ​พบ​มาก​เป็น​ พิเศษ แต่​อัตรา​การ​เสีย​ชีวิต​มัก​จะ​พบ​มาก​ใน​ผู้​ที่​มีอายุ​มากกว่า 60 ปี หรือ​ผู้​ที่​มโี​รค​ประจำ​ตัว เช่น โรค​หัวใจ โรค​ปอด โรค​ตับ โรค​ไต เป็นต้น การ​ ฉีด​วัคซีน​ป้องกัน​ไข้​หวัด​ใหญ่​เป็น​วิธี​ที่​ได้​ผล​ดี​ที่สุด สามารถ​ลด​อัตรา​การ ติด​เชื้อ ลด​อัตรา​การ​นอนโรง​พยาบาล ลด​โรค​แทรกซ้อน ลด​การ​หยุด​งาน​ หรือ​หยุด​เรียน โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

5

สำหรับ​ไข้​หวัด​เป็นการ​ติด​เชื้อ​ไวรัส ผู้​ป่วย​จะ​มี​อาการ​น้ำมูก​ไหล ไข้​ไม่​สูง​มาก ใน​ปี ค.ศ. 2003 ได้​มี​การ​แนะนำ​เรื่อง​ไข้​หวัด​ใหญ่​ดังนี้ 1. ช่วง​เวลา​ที่​เหมาะ​สมใน​การ​ฉีด​วัคซีน คือ เดือน​ตุลาคม​และ​ พฤศจิกายน (เนื่องจาก​เชื้อ​นี้​มัก​จะ​ระบาด​ใน​ต่าง​ประเทศ หาก​ประเทศ​ เรา​จะ​ฉีด​ก็​น่า​จะ​เป็น​ช่วง​เดียวกัน) โดย​เน้น​ไป​ที่​ประชาชน​ที่​มีอายุ 50 ปี, เด็ก​อายุ 6-23 เดือน, คน​ที่​อายุ 2-49 ปี​ที่​มี​โรค​ประจำ​ตัว กลุ่ม​นี้​ให้​ ฉีด​ใน​เดือน​ตุลาคม ส่วน​กลุ่ม​อื่น เช่น เด็ก เจ้า​หน้าที่​ทางการ​แพทย์ ผู้​ดูแล​คน​ป่วย กลุ่ม​นใี้​ห้​ฉีด​เดือน​พฤศจิกายน 2. เด็ก​ที่​อายุ 6-23 เดือน ควร​จะ​ฉีด​ทุก​ราย โดย​เฉพาะ​เด็ก​ที่​มี โรค​ประจำ​ตัว​ร่วม​ด้วย

6

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

3. ชนิ ด ​ข อง​วั ค ซี น ​ที่ ​จ ะ​ฉี ด ​ใ ห้ ​ใ ช้ ​ช นิ ด ​ที่ ​มี ​ส่ ว น​ผ สม​ข อง​เ ชื้ อ A/Moscow/10/99 (H3N2) - like, A/New Caledonia/20/99 (H1N1)like, และ B/Hong Kong/330/2001 4. ให้​ลด​ปริมาณ​สาร thimerosal ซึ่ง​เป็น​สาร​ปรอท

การ​ติดต่อ

เชื้อ​นี้​ติดต่อ​ได้​ง่าย​โดย​ทาง​เดิน​หายใจ วิธกี​ าร​ติดต่อ​ได้แก่ • ติดต่อโ​ดย​การ​ไอ​หรือ​จาม เชื้อจ​ ะ​เข้า​ทาง​เยื่อ​บุ​ตา​และ​ปาก • สัมผัสเ​สมหะ​ของ​ผู้​ป่วย​ทาง​แก้ว​น้ำ ผ้า จูบ • สัมผัสท​ าง​มือท​ ี่​ปน​เปื้อน​เชื้อโ​รค​อาการ​ของ​โรค

1. ระยะ​ฟักตัว​ประมาณ 1-4 วัน​ เฉลี่ย 2 วัน • ผูป้​ ่วย​จะ​มอี​ าการ​อ่อนเพลีย​อย่าง​เฉียบพลัน • เบื่ออ​ าหาร คลื่นไส้ • ปวด​ศรีษะ​อย่าง​รุนแรง • ปวด​แขน​ขา ปวด​ข้อ ปวด​รอบ​กระบอก​ตา • ไข้​สูง 39-40 องศา​ใน​เด็ก ผู้ใหญ่​ไข้​ประมาณ 38 องศา • เจ็บค​ อ​คอแดง มีน​ ้ำมูก​ไหล • ไอ​แห้งๆ ตาแดง • ใน​เด็กอ​ าจ​จะ​มี​อาการ​คลื่นไส้อ​ าเจียน • อาการ​ไข้ คลื่นไส้ อาเจียน จะ​หาย​ใน 2 วัน แต่​อาการน้ำมูก​ไหล คัด​ จมูก อาจ​จะ​อยูไ่​ด้ 1 สัปดาห์ โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

7

2. สำหรั บ ​ผู้ ​ที่ ​มี ​อ าการ​รุ น แรง​ มั ก​จ ะ​เ กิ ด ​ใ น​ผู้ ​สู ง ​อ ายุ ​ห รื อ ​มี ​โรค ประจำ​ตัว • อาจ​จะ​พบ​ว่า​มี​การ​อักเสบ​ของ​เยื่อ​หุ้ม​หัวใจ ผู้​ป่วย​จะ​มี​อาการ เจ็บ​หน้าอก เหนื่อย​หอบ • อาจ​จะ​มี​เยื่อ​หุ้มส​ มอง​อักเสบ ผู้​ป่วย​จะ​ปวด​ศีรษะ ซึม​ลง หมด​สติ • ระบบ​หายใจ​อาจ​จะ​มอ​ี าการ​ของ​โรค​ปอดบวม จะ​หอบ​หายใจ​เหนือ่ ย​ จนถึง​หายใจ​วาย • โดย​ทั่วไป​ไข้ห​ วัด​ใหญ่​จะ​หาย​ใน​ไม่​กี่​วัน แต่​ก็​มี​บาง​ราย​ซึ่ง​อาจ​จะ​มี​ อาการ​ปวด​ข้อ​และ​ไอ​ได้​ถึง 2 สัปดาห์

ระยะ​ติดต่อ

• ระยะ​ติดต่อ​หมาย​ถึง​ระยะ​เวลา​ที่​เชื้อส​ ามารถ​ติดต่อ​ไป​ยังผ​ ู้​อื่น • ระยะ​เวลา​ที่​ติดต่อ​คน​อื่น​คือ 1 วัน ก่อน​เกิด​อาการ 5 วัน​หลัง จาก​มี​อาการ • ใน​เด็ก​อาจ​จะ​แพร่​เชื้อ 6 วัน​ก่อน​มี​อาการ และ​แพร่​เชื้อ​ได้​นาน 10 วัน

8

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

โรค​คอตีบ (Diphtheriae) โรค​คอตีบ หรือ ดิพ​ที​เรีย เป็ น ​โรค​ติ ด ​เชื้ อ ​เ ฉี ย บพลั น ​ข อง​ ระบบ​ทาง​เดิน​หายใจ ซึ่ง​ทำให้​ เกิดก​ าร​อกั เสบ มีแ​ ผ่นเ​ยือ่ เ​กิดข​ นึ้ ​ ใน​ลำ​คอ ใน​ราย​ทร​ี่ นุ แรง​จะ​มก​ี าร​ ตีบ​ตัน​ของ​ทาง​เดิน​หายใจ จึง​ได้​ ชื่อ​ว่า​โรค​คอตีบ ซึ่ง​อาจ​ทำให้​ถึง​ ตาย​ได้ และ​จาก​พิษ (exotoxin) ของ​เชื้อ​จะ​ทำให้​มี​อันตราย​ต่อ​กล้าม​เนื้อ​หัวใจ และ​เส้น​ประสาท​ส่วน​ปลาย

สาเหตุ

โรค​คอตีบ​เกิด​จาก​เชื้อ​แบคทีเรีย Corynebacterium diphtheriae (C. diphtheriae) ซึ่ง​มี​รูป​ทรง​แท่ง​และ​ย้อม​ติด​สี​แก​รม​บวก มี​สาย​พันธุ์​ที่​ ทำให้​เกิดพ​ ิษ (toxogenic) และ​ไม่​ทำให้เ​กิด​พิษ (nontoxogenic) พิษ​ที่​ ถูก​ขับ​ออก​มา​จะ​ชอบ​ไป​ที่​กล้าม​เนื้อ​หัวใจ​และ​ปลาย​ประสาท ทำให้​เกิด​ การ​อักเสบ ซึ่ง​ถ้า​เป็น​รุนแรง​จะ​ทำให้​ถึง​ตาย

ระบาด​วิทยา

โรค​ติดต่อ​ชนิด​นี้ เชื้อจ​ ะ​พบ​อยู่​ใน​คน​เท่านั้น​โดย​จะ​พบ​อยู่​ใน​จมูก​หรือ​ ลำ​คอ​ของ​ผู้​ป่วย​หรือ​ผู้​ติด​เชื้อ โดย​ไม่มี​อาการ (carrier) ติดต่อ​กัน​ได้​ง่าย​ โดย​การ​ได้​รับ​เชื้อ​โดยตรง​จาก​การ​ไอ จาม​รด​กัน หรือ​พูด​คุย​กัน​ใน​ระยะ​ใกล้​ ชิด เชื้อ​จะ​เข้า​สู่​ผู้​สัมผัสท​ าง​ปาก​หรือ​ทางการ​หายใจ บาง​ครั้ง​อาจ​ติดต่อ​กัน​ โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

9

ได้​โดย​การ​ใช้​ภาชนะ​ร่วม​กัน เช่น แก้ว​น้ำ ช้อน หรือ การ​ดูด​อม​ของ​เล่น​ ร่วม​กนั ใ​น​เด็กเ​ล็ก ผูต​้ ดิ เ​ชือ้ ท​ ไ​ี่ ม่มอ​ี าการ​เป็นแ​ หล่งแ​ พร่เ​ชือ้ ท​ ส​ี่ ำคัญใ​น​ชมุ ชน ส่วน​ใหญ่​จะ​พบ​ผู้​ป่วย​โรค​คอตีบ​ใน​ชุมชน​แออัด ใน​กลุ่ม​ชน​ที่​มี​เศรษฐ​า​นะ ไม่​ดี เด็ก​ที่​ไม่​ได้​รับ​วัคซีน​จะ​ติด​เชื้อ​ได้​ตั้งแต่​เล็ก หลัง​จาก​ภูมิ​ต้านทาน จาก​แม่​หมด​ลง ใน​ประเทศ​ท่ี​ยัง​พบ​โรค​น้ี​ได้​ชุกชุม​ส่วน​ใหญ่​จะ​พบ​ใน​เด็ก อายุ​ระหว่าง 1-6 ปี สำหรับ​ประเทศ​ที่​พัฒนา​แล้ว​และ​มี​ระดับ​การ​ได้​ รับ​วัคซีน​ป้องกันโรคคอตีบ​สูง โรค​นี้​จะ​หมด​ไป​หรือ​พบ​ได้​น้อย​มาก ใน​ ประเทศไทย​อุบัติ​การณ์​ของ​โรค​ได้​ลด​ลง​มาก ส่วน​ใหญ่​ของ​ผู้​ป่วย​ที่​พบ​ จะ​อยู่​ใน​ชนบท​หรือ​ในชุมชน​แออัด เป็น​เด็ก​ที่​ยัง​ไม่​ได้​รับ​วัคซีน​หรือ​ได้​รับ ​ไม่​ครบ และ​พบ​ใน​เด็ก​โต​ได้​มาก​ขึ้น ถึงแ​ ม้อ​ บุ ตั ก​ิ ารณ์ข​ อง​โรค​จะ​ลด​ลง​อย่าง​เห็นไ​ด้ช​ ดั เจน​ทกุ แ​ ห่ง แต่อ​ ตั รา​ ป่วย​ตาย (case-fatality rate) อยู่​ใน​ระดับ​ที่​ค่อน​ข้าง​คงที่ คือ ประมาณ​ ร้อย​ละ 10 ระยะ​ฟักตัวข​ อง​โรค​อยู่​ระหว่าง 2-5 วัน อาจ​จะ​นาน​กว่า​นี้​ได้ เชื้อ​จะ​ อยูใ​่ น​ลำ​คอ​ของ​ผป​ู้ ว่ ย​ทไ​ี่ ม่ไ​ด้ร​ บั ก​ าร​รกั ษา​ได้ป​ ระมาณ 2 สัปดาห์ แต่บ​ าง​ครัง้ ​ อาจ​นาน​ถึง​หลาย​เดือน​ได้ ผู้​ที่​ได้​รับ​การ​รักษา​เต็ม​ที่​เชื้อ​จะ​หมด​ไป ภายใน 1 สัปดาห์

อาการ​และ​อาการ​แสดง

หลังร​ ะยะ​ฟกั ตัวจ​ ะ​เริม่ ม​ อ​ี าการ​ไข้ต​ ำ่ ๆ มีอ​ าการ​คล้าย​หวัดใ​น​ระยะ​แรก มีอ​ าการ​ไอ​เสียง​กอ้ ง เจ็บค​ อ เบือ่ อ​ าหาร ใน​เด็กโ​ต​อาจ​จะ​บน่ เ​จ็บค​ อ​คล้าย​กบั ​ คอ​อักเสบ บาง​ราย​อาจ​จะ​พบ​ต่อม​น้ำ​เหลือง​ที่​คอ​โต​ด้วย เมื่อ​ตรวจ​ดู​ใน​คอ​ พบ​แผ่น​เยื่อ​สี​ขาว​ปน​เทา​ติด​แน่นอ​ ยู่​บริเวณ​ทอนซิล และ​บริเวณ​ลิ้นไ​ก่ แผ่น​ เยื่อ​นี้​เกิด​จาก​พิษ​ที่​ออก​มา​ทำให้​มี​การ​ทำลาย​เนื้อเยื่อ และ​ทำให้​มี​การ​ตาย​

10

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

ของ​เนื้อเยื่อ​ทับ​ซ้อน​กัน​เกิด​เป็น​แผ่น​เยื่อ (membrane) ติด​แน่น​กับ​เยื่อ​บุ​ ใน​ลำ​คอ ตำแหน่ง​ที่​จะ​พบ​มกี​ าร​อักเสบ​และ​มี​แผ่น​เยื่อ​ได้ คือ • ใน​จมูก ทำให้​มนี​ ้ำมูก​ปน​เลือด​เรื้อรัง มี​กลิ่นเ​หม็น • ใน​ลำ​คอ​และ​ท่​ีทอนซิล ซึ่ง​แผ่น​เยื่อ​อาจ​จะ​เลย​ลง​ไป​ใน​หลอด​คอ จะ​ทำให้​ทาง​เดิน​หายใจ​ตบี ​ตนั ​หายใจ​ลำบาก ถึงต​ าย​ได้ • ตำ​แหน่​งอื่นๆ ได้แก่ ที่​ผิวหนัง เยื่อ​บุ​ตา ใน​ช่อง​หู

โรค​แทรกซ้อน

1) ทาง​เดินห​ ายใจ​ตีบต​ ัน 2) กล้าม​เนื้อห​ ัวใจ​อักเสบ 3) ปลาย​ประสาท​อักเสบ ทำให้​มี​อัมพาต​ของ​กล้าม​เนื้อ

การ​วินิจฉัย​โรค

อาศัย​อาการ​ทาง​คลินิก มี​ไอ เสียง​ก้อง เจ็บค​ อ ตรวจ​พบ​แผ่น​เยื่อ​ ใน​ลำ​คอ บริเวณ​ทอนซิล​และ​ลิ้น​ไก่ (uvula) มีอ​ าการ​ของ​ทาง​เดินห​ ายใจ​ ตี บ ​ตั น การ​วิ นิ จ ฉั ย ​ที่ ​แ น่ น อน​คื อ​ การ​เพาะ​เชื้อ C.diphtheriae โดย​ใช้ throat swab เชื้อ​บริเวณ​แผ่น​ เยื่ อ ​ห รื อ ​ใ ต้ ​แ ผ่ น ​เ ยื่ อ หรื อ ​จ าก​แ ผ่ น ​เ ยื่ อ ​ที่ ​ห ลุ ด ​อ อก​ม า เนื่ อ งจาก​ต้ อ ง ใช้​มีเดีย​พิเศษ​ใน​การ​เพาะ​เชื้อ จึง​ควร​จะ​ต้อง​ติดต่อ​แจ้ง​ห้อง​ปฏิบัติ​การ​เมื่อ​ นำ​ส่ง specimen เมื่อ​เพาะ​ได้​เชื้อ C. diphtheriae จะ​ต้อง​ทดสอบ​ต่อไ​ป​ ว่า​เป็น​สาย​พันธุ์​ทสี่​ ร้าง exotoxin โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

11

การ​รักษา

เมื่อ​พบ​ผู้​ป่วย​ที่​สงสัย​ว่า​ เป็น​โรค​คอตีบ ต้อง​รีบ​นำ​ส่ง​ โรง​พยาบาล​ทนั ที เพราะ​แพทย์​ จะ​ต้อง​รีบ​ให้การ​รักษา​โดย​เร็ว ผล​การ​รักษา​จะ​ได้​ผล​หรือ​ไม่​ ขึ้น​อยู่​กับ​ระยะ​เวลา​ที่​เป็น​มา​ ก่อน​ได้​รับ​การ​รักษา 1) การ​ให้ diphtheria antitoxin (DAT)* เมื่อ​แพทย์​ ตรวจ​และ​สงสัย​ว่า​เป็น​คอตีบ จะ​ตอ้ ง​รบี ใ​ห้ DAT โดย​เร็วท​ สี่ ดุ เพื่อ​ให้​ไปทำลาย exotoxin ก่ อ น​ที่ ​จ ะ​เ กิ ด อั น ตราย​ต่ อ​ กล้ า ม​เ นื้ อ หั ว ใจและ​ป ลาย​ ประสาท ทั้งนี้ โดย​ไม่​ต้อง​รอ​ผล​การ​ตรวจ​ทาง​ห้องปฏิบัติ​การ ขนาด​ของ DAT ทีใ​่ ห้อ​ ยูร​่ ะหว่าง 10,000 - 20,000 หน่วย โดย​พจิ ารณา​ตาม​ความ​รนุ แรง ​ของ​โรค หมายเหตุ * การ​ให้ antitoxin ต้อง​ทำ skin test 2) ให้​ยา​ปฎิ​ชีว​นะ เพน​นิ​ซิ​ลิน ฉีด​เข้า​กล้าม​เป็น​เวลา 14 วัน ถ้า​ แพ้​เพน​นิ​ซิ​ลิน ให้ erythromycin แทน ยา​ปฏิชีวนะ​จะ​ไป​ทำลาย​เชื้อ C. diphtheriae 3) เด็กท​ ี่​มี​โรค​แทรกซ้อน​จาก​การ​อุด​กลั้น​ของ​ทาง​เดิน​หายใจ จะ​ต้อง​ ได้​รับ​การ​เจาะ​คอ​เพื่อ​ช่วย​ให้​หายใจ​ได้ ส่วน​โรค​แทรกซ้อน​ทาง​หัวใจ​และ

12

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

​ทาง​เส้น​ประสาท ให้การ​รักษา​ประ​คับ​ประคอง​ตาม​อาการ​โรค​แทรกซ้อน​ ทาง​หัวใจ​นับ​เป็นส​ าเหตุ​สำคัญ​ของ​การ​ตาย​ใน​โรค​คอตีบ 4) เด็กท​ ี่​เป็น​โรค​คอตีบจ​ ะ​ต้อง​พัก​เต็ม​ที่ อย่าง​น้อย 2-3 สัปดาห์ เพื่อ​ ป้องกัน​โรค​แทรกซ้อน​ทาง​หัวใจ ซึ่งม​ ัก​จะ​เกิด​ขึ้น​ปลาย​สัปดาห์ที่ 2

การ​ป้องกัน

1) ผู้​ที่​มี​อาการ​ของ​โรค​จะ​มี​เชื้อ​อยู่​ใน​จมูก ลำ​คอ เป็น​ระยะ​เวลา 2-3 สัปดาห์ ดัง​นั้น จึง​ต้อง​แยก​ผู้​ป่วย​จาก​ผู้​อื่น​อย่าง​น้อย 3 สัปดาห์ หลัง​ เริ่ม​มี​อาการ หรือ​ตรวจ​เพาะ​เชื้อ​ไม่​พบ​เชื้อ​แล้ว 2 ครั้ง ผู้​ป่วย​ที่​หาย​จาก​ โรค​คอตีบ​แล้ว อาจ​ไม่มี​ภูมิคุ้มกัน​โรค​เกิด​ขึ้น​เต็ม​ที่ จึง​อาจ​เป็น​โรค​คอตีบ ​ซ้ำอีก​ได้ ดัง​นั้น​จึง​ต้อง​ให้​วัคซีนป​ ้องกันโ​รค (DTP หรือ dT) แก่​ผปู้​ ่วย​ที่​หาย​ แล้ว​ทุก​คน 2) ผู้ ​ใ กล้ ​ชิด ​ผู้​ป่วย เนื่องจาก​โรค​คอตีบ ​ติ ด ต่ อ ​กั น ​ไ ด้ ​ง่ า ย ดั ง ​นั้ น ผู้​สัมผัส​โรค​ที่​ไม่มี​ภูมิคุ้มกัน​โรค​จะ​ติด​เชื้อ​ได้​ง่าย จึง​ควร​ได้​รับ​การ​ติดตาม​ดู​ อาการ​อย่าง​ใกล้​ชิด โดย​ทำการ​เพาะ​เชื้อ​จาก​ลำ​คอ และ​ติดตาม​ดู​อาการ 7 วัน ใน​ผู้​ที่​สัมผัส​โรค​อย่าง​ใกล้​ชิด​ที่​ไม่​เคย​ได้​รับ​วัคซีน​ป้องกัน​โรค​มา ก่อน หรือ​ได้​ไม่​ครบ ควร​ให้​ยา​ปฏิชีวนะ benzathine penicillin 1.2 ล้าน​ หน่วย ฉีด​เข้า​กล้าม หรือ​ให้​กิน​ยา erythromycin 50 มก./กก/วัน เป็น​ เวลา 7 วัน พร้อม​ทั้ง​เริ่ม​ให้​วัคซีน เมื่อ​ติดตาม​ดู​พบ​ว่า​มี​อาการ และ/หรือ​ ตรวจ​พบ​เชื้อ ให้​ยา​ปฏิชีวนะ​ดัง​กล่าว พร้อม​กับ​ให้ diphtheria antitoxin เช่น​เดียว​กับ​ผู้​ป่วย 3) ใน​เด็ก​ทั่วไป การ​ป้องกัน​นับ​ว่า​เป็น​วิธี​ที่​ดี​ที่สุด โดย​การ​ให้​วัคซีน​ ป้องกัน​คอตีบ 5 ครั้ง เมื่อ​อายุ 2, 4 ปี

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

13

โรค​บาดทะยัก (Tetanus) เป็ น​โรค​ติ ด​เชื้อ ​ที่​จัด​อยู่ ​ใน กลุ่ ม ​ข อง​โรค​ท าง​ป ระสาท​แ ละ​ กล้าม​เนื้อ เกิด​จาก​เชื้อ​แบคทีเรีย Clostidium tetani ซึ่ ง ​ผ ลิ ต exotoxin ที่​มพี​ ิษต​ ่อ​เส้น​ประสาท​ ทีค​่ วบคุมก​ าร​ทำงาน​ของ​กล้าม​เนือ้ ทำให้​มี​การ​หด​เกร็ง​ตัว​อยู่​ตลอด​ เวลา เริ่ม​แรก​กล้าม​เนื้อ​ขา​กรรไกร​จะเกร็ง ทำให้​อ้า​ปาก​ไม่​ได้ โรค​นี้​จึง​มี ชื่อ​เรียก​อีก​ชื่อ​หนึ่ง​ว่า โรค​ขา​กรรไกร​แข็ง (lockjaw) ผู้​ป่วย​จะ​มี​คอแข็ง หลัง​แข็ง ต่อ​ไป​จะ​มี​อาการ​เกร็ง​ของ​กล้าม​เนื้อ​ทั่ว​ตัว ทำให้​มี​อาการ​ชัก​ได้

สาเหตุ

เกิดจ​ าก​เชือ้ Clostridium tetani ซึง่ เ​ป็น anaerobic bacteria ย้อม​ ติดส​ แ​ี ก​รม​บวก มีค​ ณ ุ สมบัตทิ​ จ​ี่ ะ​อยูใ​่ น​รปู แ​ บบ​ของ​สป​ อร์ (spore) ทีท​่ นทาน​ ต่อค​ วาม​รอ้ น​และ​ยา​ฆา่ เ​ชือ้ ห​ ลาย​อย่าง เชือ้ ส​ ามารถ​สร้าง exotoxin ทีไ​่ ป​จบั ​ และ​มี​พิษ​ต่อ​ระบบ​ประสาท

ระบาด​วิทยา

โรค​บาดทะยัก​พบ​ได้​ทั่ว​ทุก​แห่ง เชื้อ​แบคทีเรีย​โดย​เฉพาะ​ใน​รูป​แบบ ของ​ส​ปอร์ พบ​ได้​ใน​ดิน​ตาม​พื้น​หญ้า​ทั่วไป​ได้​นาน​เป็น​เดือนๆ หรือ​อาจ​ เป็น​ปี เชื้อ​จะ​พบ​ได้​ใน​ลำไส้​ของ​คน​และ​สัตว์ ใน​สิ่ง​แวดล้อม​ที่​ปน​เปื้อน​ ด้วย​มูล​สัตว์ เชื้อ​จะ​เข้า​สู่​ร่างกาย​ทาง​บาดแผล โดย​จะ​แบ่ง​ตัว​และ​ขับ

14

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

exotoxin ออก​มา เชื้อ​จะ​เจริญ​แบ่ง​ตัว​ได้​ดี​ใน​แผล​ลึก อากาศ​เข้า​ไม่​ได้​ ดี เช่น บาดแผล​ตะปู​ตำ แผล​ไฟ​ไหม้ น้ำ​ร้อน​ลวก ผิวหนัง​ถลอก​บริเวณ​ กว้าง บาดแผล​ใน​ปาก ฟัน​ผุ หรือ​เข้า​ทาง​หู​ที่​อักเสบ โดย​การ​ใช้​เศษ​ไม้​หรือ​ ต้น​หญ้า​ที่​มี​เชื้อ​โรค​นี้​ติด​อยู่​แคะ​ฟัน​หรือ​แยง​หู บาง​ครั้ง​อาจ​เข้า​ทาง​ลำไส้​ได้ ทาง​เข้า​ที่​สำคัญ​และ​เป็น​ปัญหา​ใหญ่​ใน​ทารก​แรก​เกิด​คือ เชื้อ​เข้า​ทาง​สาย​ สะดือ​ที่​ตัด​ด้วย​กรรไกร​หรือ​ของ​มี​คม​ที่​ไม่​สะอาด ที่​พบ​บ่อย​ใน​ชนบท​คือ​ การ​ใช้ไ​ม้ไผ่ห​ รือม​ ดี ท​ ำครัวต​ ดั ส​ าย​สะดือ​ และ​การ​พอก​สะดือด​ ว้ ย​ยาก​ลาง​บา้ น ​หรือ​โรย​ด้วย​แป้ง​ที่​อาจ​ปน​เปื้อน​เชื้อ​บาดทะยัก ทำให้​เชื้อ​เข้า​สู่​แผล​รอย​ตัด​ ที่​สะดือ ทำให้​เกิด​โรค​บาดทะยัก​ใน​ทารก​แรก​เกิด ซึ่ง​มี​อัตรา​ป่วย​ตาย​สูง​ ถึง​ร้อย​ละ 20-50

อาการ​และ​อาการ​แสดง

หลัง​จาก​ได้​รับ​เชื้อส​ปอร์​ที่​ เข้าไป​ตาม​บาดแผล​ จะ​แตก​ตวั อ​ อก​ เป็น vegetative form ซึง่ จ​ ะ​แบ่ง​ ตัวเ​พิม่ จ​ ำนวน​และ​ผลิต exotoxin ซึง่ จ​ ะ​กระจาย​จาก​แผล​ไป​ยงั ป​ ลาย​ ประสาท​ที่ ​แ ผ่ ​ก ระจาย​อ ยู่ ​ใ น กล้าม​เนื้อ ทำให้​เกิด​ความ​ผิด​ปกติ​ ใน​การ​ควบคุม​การ​เกร็ง​ตัว​ของ​กล้าม​เนื้อ ระยะ​จาก​ที่​เชื้อ​เข้า​สู่​ร่างกาย​จน​ เกิด​อาการ​เริ่ม​แรก คือ มี​อาการ​ขา​กรรไกร​แข็ง ที่​เรียก​ว่า​ระยะ​ฟักตัว​ของ​ โรค​ประมาณ 3-21 วัน เฉลี่ย 8 วัน 1) บาดทะยัก​ใน​ทารก​แรก​เกิด อาการ​มัก​จะ​เริ่ม​เมื่อ​ทารก​อายุ​ ประมาณ 4-10 วัน อาการ​แรก​ที่​จะ​สังเกต​ได้​คือ เด็ก​ดูด​นม​ลำบาก หรือ ไม่​ค่อย​ดูด​นม ทั้งนี้ เพราะ​มี​ขา​กรรไกร​แข็ง อ้า​ปาก​ไม่​ได้ ต่อ​มา​เด็ก​จะ​ โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

15

ดูดน​ ม​ไม่ไ​ด้เ​ลย หน้าแ​ บบ​ยมิ้ แ​ สยะ (Risus sardonicus หรือ Sardonic grin) เด็กอ​ าจ​รอ้ ง​คราง ต่อม​ า​จะ​มม​ี อื แขน และ​ขา​เกร็ง หลังแ​ ข็งแ​ ละ​แอ่น ถ้าเ​ป็น​ มาก​จะ​มอ​ี าการ​ชกั ก​ ระตุกแ​ ละ​หน้าเ​ขียว อาการ​เกร็งห​ ลังแ​ ข็งแ​ ละ​หลังแ​ อ่น​ นี้​จะ​เป็น​มาก​ขึ้น ถ้า​มเี​สียง​ดัง​หรือ​เมื่อ​จับ​ต้อง​ตัว​เด็ก อาการ​เกร็ง​ชัก​กระตุก ถ้า​เป็น​ถี่ๆ มาก​ขึ้น จะ​ทำให้​เด็ก​หน้า​เขียว​มาก​ขึ้น ทำให้​เป็น​อันตราย​ถึง​ ตาย​ได้​เพราะ​ขาด​ออกซิเจน 2) บาดทะยัก​ใน​เด็ก​โต​หรือ​ผู้ใหญ่ เมื่อ​เชื้อ​เข้า​ทาง​บาดแผล ระยะ​ ฟักตัว​ของ​โรค​ก่อน​ที่​จะ​มี​อาการ​ประมาณ 5-14 วัน บาง​ราย​อาจ​นาน​ถึง 1 เดือน หรือ​นาน​กว่า​นั้น​ก็ได้ จน​บาง​ครั้ง​บาดแผล​ที่​เป็น​ทาง​เข้า​ของ​เชื้อ​ บาดทะยัก​หาย​ไป​แล้ว อาการ​เริ่ม​แรก​ที่​จะ​สังเกต​พบ​คือ ขา​กรรไกร​แข็ง อ้า​ปาก​ไม่​ได้ มีค​ อแข็ง หลัง​จาก​นี้ 1-2 วัน ก็​จะ​เริ่ม​มี​อาการ​เกร็ง​แข็ง​ใน​ส่วน​ อื่นๆ ของ​ร่างกาย คือ หลัง แขน ขา เด็ก​จะ​ยืน​และ​เดินห​ ลัง​แข็ง แขน​เหยียด​ เกร็ง ให้​ก้ม​หลัง​จะ​ทำ​ไม่​ได้ หน้า​จะ​มี​ลักษณะ​เฉพาะ​คล้าย​ยิ้ม​แสยะ และ​ ระยะ​ต่อ​ไป​ก็​อาจ​จะ​มี​อาการ​กระตุก​เช่น​เดียว​กับ​ใน​ทารก​แรก​คลอด ถ้า​มี​ เสียง​ดงั ห​ รือจ​ บั ต​ อ้ ง​ตวั จ​ ะเกร็งแ​ ละ​กระตุกม​ าก​ขนึ้ มีห​ ลังแ​ อ่น และ​หน้าเ​ขียว บาง​ครั้ง​มอี​ าการ​รุนแรง​มาก อาจ​ทำให้​มี​การ​หายใจ​ลำบาก​ถึงต​ าย​ได้

16

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

การ​วินิจฉัย​โรค

อาจ​จะ​เพาะ​เชื้อ C. tetani ได้​จาก​แผล โดย​ทั่วไป​แล้ว​มัก​จะ​เพาะ​เชื้อ​ ไม่​ได้ การ​วินิจฉัย​ส่วน​ใหญ่​จึง​อาศัยอ​ าการ​ทาง​คลินิก โรค​บาดทะยักจ​ ะ​วนิ จิ ฉัยแ​ ยก​โรค​จาก​โรค​สมอง​อกั เสบ​ได้จ​ าก​การ​ทโ​ี่ รค​ บาดทะยัก​ไม่มี​การ​เปลี่ยนแปลง​ใน​ระดับ​การ​รู้​สติ นอกจาก​ใน​ราย​ที่​ชัก​มาก​ จน​สมอง​ขาด​ออกซิเจน

การ​รักษา​พยาบาล

1) การ​ปฏิบัติ​ก่อน​ที่​จะ​นำ​ไป​พบ​แพทย์ ถ้า​สังเกต​ว่า​เด็ก​ไม่ดูด​นม​ และ​ไม่​อ้า​ปาก​ แสดง​ว่า​มี​ขา​กรรไกร​แข็ง อย่า​พยายาม​ฝืน​หรือ​กรอก​นม เพราะ​อาจ​จะ​ทำให้ส​ ำลักน​ ม​เข้าท​ าง​เดินห​ ายใจ ทำให้ข​ ดั ข​ วาง​ทาง​เดินห​ ายใจ​ อาจ​ถึง​ตาย​ได้​ทันที หรือ​อาจ​ทำให้​เกิด​ปอด​อักเสบ​ได้ ควร​หลีก​เลี่ยง​การ​ จับต​ อ้ ง​ตวั โ​ดย​ไม่จ​ ำเป็น และ​อย่าใ​ห้ม​ เ​ี สียง​ดงั ร​ บกวน​เพราะ​จะ​ทำให้ช​ กั เ​กร็ง​ มาก​ขึ้น​ได้ 2) การ​รกั ษา​เฉพาะ​ให้ tetanus antitoxin (TAT) 10,000 - 20,000* หน่วย เข้าห​ ลอด​เลือด​หรือ​ให้ tetanus immune globulin (TIG) 30006000 หน่วย​เข้า​กล้าม เพื่อ​ให้​ไป​ทำลาย tetanus toxin ที่​ยัง​ไม่​ไป​จับ​ ที่​ระบบ​ประสาท ให้​ยา​ปฏิชีวนะ penicillin ขนาด​สูง เพื่อ​ทำลาย​เชื้อ C. tetani ที่​บาดแผล​หมายเหตุ *ก่อน​ให้ antitoxin ต้อง​ทำ skin test 3) ให้การ​รักษา​ตาม​อาการ ให้​ยา​ระงับ​ชัก ยา​ลด​อาการ​เกร็ง​ของ กล้าม​เนื้อ งด​อาหาร​และ​น้ำ​ทาง​ปาก​ใน​ขณะ​ที่​มี​อาการ​เกร็ง​หรือ​ชัก ให้​ อาหาร​ทาง​หลอด​เลือด 4) ดูแล​เรื่อง​การ​หายใจ โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

17

การ​ป้องกัน

1) เมื่อ​มี​บาดแผล​ต้อง​ทำ​แผล​ให้​สะอาด​ทันที โดย​การ​ฟอก​ด้วย​สบู่​ ล้าง​ด้วย​น้ำ​สะอาด เช็ด​ด้วย​ยา​ฆ่า​เชื้อ เช่น แอลกอฮอล์ 70% หรือ​ทิงเจอร์​ ใส่​แผล​สด พร้อม​ทั้ง​ให้​ยา​รักษา​การ​ติด​เชื้อ ถ้าแ​ ผล​ลึก​ต้อง​ใส่ drain ด้วย 2) ใช้​เครื่อง​มือ​ที่​สะอาด​ใน​การ​ทำคลอด เครื่อง​มือ​ทุก​ชิ้น​จะ​ต้อง​ต้ม​ ใน​น้ำ​เดือด​นาน 1/2 - 1 ชั่วโมง รักษา​ความ​สะอาด​ของ​สะดือ​โดย​การ​เช็ด​ ด้วย Alcohol 70% เช็ดว​ ันล​ ะ 1 - 2 ครั้ง ห้าม​ใช้แ​ ป้ง​หรือ​ผง​ยา​ต่างๆ โรย​ สะดือ ไม่ค​ วร​ห่อ​หุ้ม​พัน​ท้อง หรือ​ปิด​สะดือ 3) ใน​ผู้ ​ป่ ว ย​ที่ ​ไ ม่ ​เ คย​ไ ด้ ​รั บ ​วั ค ซี น​ ป้องกันบ​ าดทะยักม​ า​กอ่ น เมือ่ ม​ แ​ี ผล​ตอ้ ง​รบี ​ ปรึกษา​แพทย์​หรือ​เจ้า​หน้าที่​สถานี​อนามัย เพื่ อ ​พิ จ ารณา​ใ ห้ tetanus toxoid (T) ป้องกัน​โรค​บาดทะยัก​ให้​ครบ​และ​ให้ TAT หรือ TIG ใน​ราย​ที่​แผล​ใหญ่​สกปรก​มาก ใน​ ราย​ที่​เคย​ได้​รับ​วัคซีน​มา​แล้ว​ครบ 4-5 ครั้ง ใน​ระยะ 5-10 ปี ให้​วัคซีน T 0.5 มล. เข้า​ กล้าม​ครั้ง​เดียว ใน​ราย​ที่​ได้วัคซีน​นาน​เกิน 10 ปี และ​มี​บาดแผล​มา​นาน​เกิน 24 ชั่วโมง ให้ T 0.5 มล. เข้า​กล้าม​ครั้ง​เดียว​ พร้อม​กับ​ให้ TAT ด้วย 4) ใน​ผู้​ป่วย​ที่​หาย​จาก​โรค​บาดทะยัก ต้อง​ให้​วัคซีน​ป้องกัน​โรค​ บาดทะยัก​ครบ​ชุด เพราะ​จะ​ไม่มี​ภูมิคุ้มกันเ​กิด​ขึ้น​เพียง​พอ การ​ป้องกัน​ที่​ดี​ที่สุด คือ ให้​วัคซีนป​ ้องกัน DTP ตั้งแต่​อายุ 2, 4 และ 6 เดือน และ​เพิ่มอ​ ีก 2 ครั้ง​เมื่อ​อายุ 1 ปี​ครึ่ง และ 4 ปี หลัง​จาก​นั้นอ​ าจ​ให้​

18

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

ทุก 10 ปี โดย​ให้​เป็น T หรือ dT สำหรับ​การ​ป้องกัน​บาดทะยัก​ใน​ ทารก​แรก​เกิด ทาง​ที่​ดี​ที่สุด​คือ การ​คลอด​และ​ตัด​สาย​สะดือ​โดย​ ถูก​ต้อง สะอาด ดูแล​สะดือ​ดัง​ กล่าว​ข้าง​ต้น และ​ทไ​ี่ ด้ผ​ ล​ดค​ี อื ก​ าร​ให้ dT แก่ห​ ญิงม​ ค​ี รรภ์ โดย​ให้ 2 ครัง้ ห​ า่ ง​ กัน 1 เดือน ครั้ง​สุดท้าย​ควร​จะ​ ต้อง​ให้​ก่อน​คลอด​เป็น​ระยะ​เวลา​ อย่าง​น้อย 1 เดือน หญิง​มี​ครรภ์​ ที่​ได้​รับ T 2 ครั้ง​ตาม​กำหนด​นี้​จะ​ สร้าง antitoxin ซึ่งจ​ ะ​ผ่าน​ไป​ยัง​ ทารก​แรก​เกิดใ​น​ระดับท​ ส​ี่ งู พ​ อทีจ​่ ะ​ปอ้ งกันโ​รค​บาดทะยักไ​ด้ และ antitoxin จะ​ยัง​คง​อยู่​ใน​ระดับท​ ี่​สามารถ​ป้องกันไ​ด้​นาน​ถึง 3 ปี แต่​เพื่อ​ให้​แน่ใจ​ว่า​ระดับ​ภูมิคุ้มกัน​อยู่​ใน​ระดับ​สูง​และ​อยู่​นาน ใน​ ปัจจุบัน​จึง​แนะนำ​ให้​ฉีด T เข็ม​ที่ 3 ใน​ระยะ 6-12 เดือน​หลัง​เข็ม​ที่ 2 ซึ่ง​ อาจ​จะ​ให้​ใน​ระยะ​หลังค​ลอด การ​ได้​รับ 3 ครั้ง จะ​ทำให้​ระยะ​ภูมิคุ้มกัน​ อยู​่ได้​นาน 10 ปี ใน​พื้นที่​ที่​มี​อุบัติ​การณ์​โรค​บาดทะยัก​ใน​ทารก​แรก​เกิด​สูง จะ​แนะนำ​ให้ T แก่​หญิงว​ ัย​เจริญ​พันธุ์ 3 ครั้ง 2 ครั้ง​แรก​ห่าง​กัน​อย่าง​น้อย 1 เดือน ครั้ง​ที่ 3 ห่าง​จาก​ครั้ง​ที่ 2 เป็น​เวลา​อย่าง​น้อย 6 เดือน

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

19

โรค​คางทูม Mumps โรค​คางทูม​เป็น​โรค​ติดต่อ​เกิด​จาก​การ​ติด​เชื้อ​ ไวรัส มีล​ ักษณะ​คือ ไข้ ต่อม​น้ำลาย​อักเสบ และ​บาง​ ครั้ง​อาจ​จะ​มี​ตับ​อ่อน​อักเสบ สำหรับ​ผู้ชาย​อาจ​จะ​มี​ อัณฑะ​อักเสบ ผูห้​ ญิงอ​ าจ​จะ​มี​รังไข่อ​ ักเสบ นอกจาก​ นั้น​อาจ​จะ​มี​เยื่อ​หุ้ม​สมอง​และ​สมอง​อักเสบ

เชื้อ​ที่​เป็น​สาเหตุ

เป็น​เชื้อ RNA ไวรัสใ​น​กลุ่ม paramyxovirus

การ​ติดต่อ

ติดต่อ​กันไ​ด้​โดย น้ำลาย และ​เสมหะ มัก​พบ​ใน​เด็ก อายุ 5-10 ปี โรค​ นี้​อาจ​ไม่​แสดง​อาการ เชื้อ​ไวรัส​ออก​ทาง​น้ำลาย​ของ​ผู้​ป่วย​ประมาณ 6 วัน ก่อน​มี​คางทูม และ​ออก​อยู่​ได้​นาน 2 สัปดาห์​หลัง​จาก​นั้น ใน​ผู้​ป่วย​ที่​เป็น​ อัณฑะ​อักเสบ หรือ​สมอง​อักเสบ ก็​สามารถ​พบ​เชื้อ​ใน​น้ำลาย​ได้ เมื่อ​เป็น​ แล้ว​จะ​มี​ภูมิคุ้มกันต​ ลอด​ไป

อาการ

ผู้​ป่วย​จะ​มี​อาการ​หลัง​จาก​ได้​รับ​เชื้อ 7-23 วัน 1. ต่อม​น้ำลาย​อักเสบ มัก​มี​ไข้​นำ​มา​ก่อน อ่อนเพลีย เบื่อ​อาหาร วัน​ต่อ​มา​จึง​มี​การ​อักเสบ​ของ​ต่อม​น้ำลาย ที่​พบ​บ่อย​ที่สุด​คือ​ต่อม parotid ซึ่ง​จะ​บวม​โต ผิวหนัง​เหนือ​ต่อม​มัก​แดง และ​ร้อน เมื่อ​กด​ดู​มี​ลักษณะ​คล้าย เยล​ลี่ อาการ​บวม​จะ​เริ่ม​จาก​หน้า​ใบ​หู บวม​มา​หลัง​ใบ​หู และ​ลง​มา​คลุม​ ขา​กรรไกร บาง​ราย​บวม​มาก​จน​มอ​ี าการ​บวม​ลง​มา​ถงึ ส​ ว่ น​หน้าอก ส่วน​ใหญ่​

20

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

มักเ​ป็น​สอง​ข้าง ข้าง​ที่​สอง​มัก​เป็น​หลัง​ข้าง​แรก 4-5 วัน การ​บวม​มัก​ไม่​เกิน 7 วัน​ ผู้​ป่วย​จะ​มี​อาการ​ปวด​เวลา​พูด กลืน หรือ​เคี้ยว โดย​เฉพาะ​อาหาร ​รส​เปรี้ยว​จะ​ทำให้​ปวด​มาก 2. อัณฑะ​อกั เสบ Orchitis มักเ​กิดห​ ลังต​ อ่ ม​นำ้ ลาย 4-10 วันห​ รือบ​ าง​ ราย​อาจ​ไม่มี​การ​อักเสบ​ของ​ต่อม​น้ำลาย และ​มัก​เป็น​ข้าง​เดียว ผู้​ป่วย​จะ​มี​ อาการ​ปวด​อัณฑะ บวม กด​เจ็บ 3. ตับ​อ่อน​อักเสบ pancreatitis เป็น​ภาวะ​ที่​รุนแรง ผู้​ป่วย​จะ​ ปวด​ท้อง​ส่วน​บน อาเจียน กด​เจ็บบ​ ริเวณ​ลิ้น​ปี่ 4. คางทูม​กับ​สมอง อาจ​จะ​ทำให้​เกิดสมอง​อักเสบ encephalitis ผู้​ป่วย​จะ​มี​ไข้ ปวด​ศีรษะ และ​ซึม​ลง บาง​ราย​เกิด​เยื่อ​หุ้ม​สมอง​อักเสบ meningitis ผู้​ป่วย​อาจ​มี​ไข้ ปวด​ศีรษะ คอแข็ง หลังแ​ ข็ง มัก​เป็นห​ ลัง​ต่อม​ น้ำลาย​อักเสบ 3-7 วัน

การ​รักษา

1. ต่อม​น้ำลาย​อักเสบ ให้​รักษา​ความ​สะอาด​ใน​ช่อง​ปาก ถ้า​ปวด​มาก​ ให้​ยา​แก้​ปวด 2. อัณฑะ​อักเสบ ให้​นอน​พัก และ​ยา​แก้​ปวด 3. เยื่อ​หุ้ม​สมอง​อักเสบ และ​สมอง​อักเสบ ไม่มี​การ​รักษา​เฉพาะ

การ​ป้องกัน

โดย​การ​ฉีดว​ ัคซีน MMR

ควร​ไป​พบ​แพทย์​เมื่อไร • วัด​ไข้​ได้​มากกว่า 38.5 C

• ปวด​อัณฑะ และ​อัณฑะ​บวม • ปวด​ท้อง • ปวด​ศีรษะ และ​ซึม​ลง โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

21

โรค​หัด (Measles) เป็นโ​รค​ตดิ ต่อท​ าง​ระบบ​หายใจ ติดต่อก​ นั ​ ได้ง​ า่ ย​ทาง​เสมหะ น้ำลาย​เกิดจ​ าก​เชือ้ Measles virus คน​ที่​ได้​เชื้อ​นี้​จะ​มี​ไข้​สูง ตาแดง ไอ หลัง​ จาก​มี​ไข้ 3-7 วัน​ก็​จะ​มี​ผื่น​ซึ่ง​เริ่ม​ที่​หน้า​ก่อน และ​ลาม​ไป​ทั้ง​ตัว เป็น​โรค​ติดต่อ​ โรคมัก​เป็น​ กับ​เด็ก​เล็ก 9 เดือน- 6 ปี ติดต่อ​โดย​ทาง​หายใจ น้ำลาย​ที่​ออก​จาก​ปาก คอ มักจ​ ะ​ระบาด​ตอน​ฤดู​หนาว​ถึงฤ​ ดู​ร้อน

ระยะ​ติดต่อ

ระยะ​ติดต่อ​ประมาณ 2-4 วัน ก่อน​เกิด​ผื่น และ​หลัง​เกิด​ผื่น​แล้ว ยัง​ติดต่อไ​ด้​อีก 2-5 วัน

อาการ

• ระยะ​ฟักตัว คือจ​ ะ​เกิด​อาการ​หลัง​ได้​รับ​เชื้อ 8-12 วัน • อาการ​นำ​เริ่ม​ต้น​ด้วย​เด็ก​จะ​มี​อาการ​งอแง กระ​สับ​กระส่าย ปวด​ ตาม​ตัว น้ำมูก​ไหล ตา​จะ​แดง​และ​แพ้​แสง ไอ​แห้งๆ มี​อาการ​ไข้​สูง​ปวด ​ตาม​ตัว ระยะ​ที่​เริ่ม​เป็น 2-3 วัน​ แพทย์​อาจ​ตรวจ​พบ​ผื่นแ​ ดง​เล็กๆ​ ใน​ปาก​ เรียก Koplick'spot • ระยะ​ออก​ผื่น หลัง​มี​ไข้ 3-4 วัน​จะ​ไอ​มาก​ขึ้น มี​ผื่น โดย​ผื่น​ขึ้น​ หน้าผ​ าก และ​ลาม​ไป​ทห​ี่ น้า คอ และ​ลำ​ตวั ใ​น​เวลา 24- 36 ชัว่ โมง เมือ่ ผ​ นื่ ข​ นึ้ ​ อาการ​ปวด​เมือ่ จ​ ะ​ดข​ี นึ้ ไข้จ​ ะ​คอ่ ยๆ ลง ผืน่ จ​ ะ​ใช้เ​วลา 3 วัน ลาม​จาก​หวั ถ​ งึ ข​ า ฝ่ามือฝ​ ่าเท้า​จะ​ไม่มี​ผื่น ผื่น​จะ​เริ่ม​จาง​ที่​ศีรษะ​ก่อน ผื่นจ​ ะ​จาง​ใน 7-10 วัน เหลือ​รอย​ดำๆ

22

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

กลุ่ม​ที่​เสี่ยง​ต่อ​การ​ติด​เชื้อ

• เด็ก​ที่​ยัง​ไม่​ฉีด​วัคซีน • ผู้​ที่​มี​ภูมิคุ้มกัน​ต่ำ เช่น HIV ได้​ รับ​ยา steroid • นัก​ท่อง​เที่ยว​ที่​ไม่​ได้​ฉีด​วัคซีน​ แล้วไป​เที่ยว​แหล่ง​ระบาด

โรค​แทรกซ้อน

• ระบบ​หายใจ อาจ​เกิด​ได้​ตั้งแต่ คอ​อักเสบ หลอดลม​อักเสบ จนถึง​ปอดบวม • ภาวะ​แทรกซ้อน​ทาง​หู อาจ​เกิด​หู​ชั้น​กลาง​อักเสบ • ภาวะ​แทรกซ้อน​ทางตา จะมีเยือ่ ​บ​ตุ าอักเสบ จนเป็นแผลทีแ่ ก้วตา corneal ulcer • ภาวะ​แทรกซ้อน​ทาง​เดิน​อาหาร มี​การ​อักเสบ​ของ​ลำไส้​ ทำให้​ ถ่าย​เหลว • ภาวะ​แทรกซ้อน​ระบบ​สว่ น​กลาง อาจ​พบ​สมอง​อกั เสบ encephalitis เป้​นภา​วะ​ที่​รุนแรง​ที่สุด ผู้​ป่วย​จะ​มี​ไข้ส​ ูง ปวด​ศีรษะ และ​ซึม​ลง

การ​รักษา

เนือ่ งจาก​โรค​หดั เ​กิดจ​ าก​เชือ้ ไ​วรัสด​ งั น​ นั้ จ​ งึ ไ​ม่มย​ี า​ทร​ี่ กั ษา​โดยตรง ท่าน​ ต้อง​ปรึกษา​แพทย์ข​ อง​ทา่ น​ให้ท​ ราบ​ถงึ ว​ ธิ ด​ี แู ล และ​โรค​แทรกซ้อน​ตา่ งๆ หลัก​ การ​ดู​แล​ทั่วๆ​ไป คือ • ให้ต​ รวจ​วดั อ​ ณ ุ หภูมอ​ิ ย่าง​สม่ำเสมอ​ ให้ย​ า​ลด​ไข้ด​ ว้ ย paracetamol หรือ ibuprofen ห้าม​ใช้​ยา aspirin ใน​การ​ลด​ไข้​ซึ่ง​เกิด​จาก​เชื้อ​ไวรัส​ เนื่องจาก​จะ​ทำให้​เกิด Reye's syndrome โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

23

• กระตุ้น​ให้​เด็ก​ดื่ม​น้ำ​มากๆ อาจ​เป็น​น้ำ​เปล่า น้ำ​หวาน หรือ​น้ำ ผล​ไม้ เพื่อ​ป้องกัน​การ​ขาด​น้ำ • เนื่องจาก​ผู้​ป่วย​เหล่า​นี้​ติด​เชื้อ​ได้​ง่าย​โดย​เฉพาะ​ที่​หู​และ​ปอด ควร ​ให้​ยา​ปฏิชีวนะ​ทัน​ที่​เมื่อ​มี​การ​ติด​เชื้อ​แบคทีเรีย

โรค​จะ​หาย​เมื่อไร

โดย​ทั่วไป​โรค​จะ​หาย​ใน 10-14 วัน นับ​จาก​ตั้งแต่​เริ่ม​มี​อาการ วัน​แรก และ​สามารถ​ไป​โรงเรียน​หรือ​ทำงาน​ได้​หลัง​จาก​ไข้​ลง หรือ​ผื่น​หาย​ ไป​แล้ว 7 วัน

การ​ป้องกัน

สามารถ​ป้องกัน​ได้​โดย​การ​ฉีด​วัคซีน MMR ตาม​ตาราง​การ​ฉีด หรือ​ สามารถ​ฉี ด ​วั ค ซี น ​ก่ อ น​สั ม ผั ส ​โรค หรื อ ​ห ลั ง ​สั ม ผั ส ​โรค​ ไม่ ​เ กิ น 3 วั น​ ก็​กัน​โรค​ได้ ผูป้​ ่วย​ที่​ตั้ง​ครรภ์ ทารก ผู้​ป่วย​ที่​เป็น​มะเร็ง​หรือ​วัณโรค กลุ่ม​คน​เหล่า​นี้ มี​ภูมิคุ้มกันต​ ่ำ​ หาก​สัมผัส​โรค​ต้อง​ให้ Gamma globulin

จะ​ไป​พบ​แพทย์​เมื่อไร

ถ้าเ​ด็กไ​ม่ไ​ด้ฉ​ ดี ว​ คั ซีน เป็นเ​ด็กท​ ารก เป็นว​ ณ ั โรค​หาก​สมั ผัสโ​รค​ตอ้ ง​รบี ​ ปรึกษา​แพทย์ เด็ก​ที่​เป็น​โรค​หัด​มี​อาการ​ปวด​หู หรือ​หายใจ​หอบ

24

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

โรค​หัด​เยอรมัน Rubella เป็น​โรค​ติดต่อ​เกิด​จาก​เชื้อ​ไวรัส Paramyxovirus ทำให้​เกิด​อาการ​คือ​ มีไ​ข้ ผื่น และ​ต่อม​น้ำเ​หลือง​โต ส่วน​ใหญ่​ มัก​จะ​หาย​เอง​โดยที่​ไม่มี​โรค​แทรกซ้อน หาก​เกิด​ใน​หญิง​มี​ครรภ์​อาจ​จะ​ทำให้​ เด็ก​ที่​เกิด​มา​พิการ การ​ป้องกัน​มี​การ​ใช้​ วัคซีน​ฉีด

โรค​หัด​เยอรมัน Rubella คือ​อะไร

เป็นโ​รค​ตดิ เ​ชือ้ ไ​วรัส ซึง่ ท​ ำให้เ​กิดล​ กั ษณะ​ทาง​คลินกิ ท​ ส​ี่ ำคัญค​ อื ไข้ ผืน่ ​ ทีผ​่ วิ หนัง และ​ตอ่ ม​นำ้ เ​หลือง​แถว​คอ​โต ถ้าเ​ป็นใ​น​เด็กอ​ าการ​ไม่ร​ นุ แรง แต่ถ​ า้ ​ เป็น​ใน​หญิง มี​ครรภ์​อ่อน จะ​ทำให้​เด็ก​ที่​เกิด​มา​มี​โอกาส​พิการ

สาเหตุ

เกิด​จาก​เชื้อ​ไวรัส RNA จัด​อยู่​ใน​กลุ่ม Paramyxovirus

การ​ติดต่อ

ติดต่อจ​ าก​คน​หนึง่ ไ​ป​อกี ค​ น​หนึง่ โ​ดย​การ​หายใจ​เอา​เสมหะ หรือน​ ำ้ ลาย​ ของ​ผู้​ป่วย​ซึ่ง​จาม​หรือ​ไอ​ออก​มา ระยะ​ติดต่อ 1 อาทิตย์​ก่อน​และ​หลัง ออก​ผื่น

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

25

อาการ

• ระยะ​ฟกั ตัว หลังจ​ าก​ได้ร​ บั ​ เชื้อ (หลัง​สัมผัสก​ ับ​ผู้​ป่วย ) 14-24 วัน • ร้อย​ละ 25-50 อาจ​จะ​ไม่มี​ อาการ​หรือ​อาการ​น้อย อาการ​นำ ​ใน​เด็ก​ไม่​ค่อย​มี​อาการ​อะไร​ก่อน​ ออก​ผื่น​ โดย​มี​อาการ​อ่อนเพลีย ปวด​ศีรษะ เยื่อบ​ ุ​ตา​อักเสบ​จะ​มี​ไข้ 1-5 วัน น้ำมูก​ไหล ไอ​เล็ก​น้อย • ระยะ​ออก​ผื่น โดย​เริ่ม​ที่​หน้า​ผาก ​แถบ​ไร​ผม กระจาย​มายัง​รอบ​ ปาก และ​ใบ​หู แล้ว​ลาม​ลง​มา​ที่​คอ ลำ​ตัว แขน​ขา ขณะ​ที่​ผื่น​กระจาย​มา​ ลำ​ตวั ใบหน้าจ​ ะ​ไม่ค​ อ่ ย​มผ​ี นื่ ผืน่ อ​ าจ​จะ​มอ​ี าการ​คนั ห​ รือไ​ม่ก​ ไ็ ด้ ผืน่ ม​ ล​ี กั ษณะ​ สีชมพูอ​ อ่ น แบน​ราบ และ​มกั อ​ ยูแ​่ ยก​จาก​กนั ผืน่ เ​ป็น 3 วันจ​ ะ​เริม่ จ​ าง มีต​ อ่ ม​ น้ำเ​หลือง​หโ​ู ต คลำ​ได้เ​ป็นก​ อ้ น บาง​ราย​อาจ​มป​ี วด​ขอ้ ถ้าห​ าก​เป็นใ​น​คน​ทอ้ ง​ ระยะ 3 เดือน​แรก เด็กท​ เ​ี่ กิดม​ า​อาจ​มพ​ี กิ าร​แต่ก​ ำเนิด เช่น ปัญญาอ่อน หัวใจ​ ผิด​ปกติ ตา​ผิด​ปกติ การ​วินิจฉัย​โรค เนื่องจาก​โรค​นี้​หาก​เด็ก​ปรกติ​จะ​มี​อาการ​ไม่​มาก​ การ​วินิจฉัย​ทำได้​ จาก​อาการ และ​การ​ตรวจ​รา่ งกาย​เท่านัน้ หาก​คน​ตงั้ ค​ รรภ์จ​ ะ​ตอ้ ง​เจาะ​เลือด​ เพื่อ​ยืนยัน​การ​วินิจฉัย

26

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

การ​ป้องกัน

ป้องกันโ​ดย​การ​ฉดี ว​ คั ซีน MMR (หัด หัด​เยอรมัน คางทูม ) ยัง​ไม่มี​ รายงาน​ว่า​ได้​รับ​วัคซีน​ขณะ​ตั้ง​ครรภ์​ แล้ว​จะ​ทำให้​เกิดพ​ ิการ​แต่​กำเนิด แต่​ แนะนำ​ให้​คุม​กำเนิด​หลัง​ฉีดว​ ัคซีน

การ​รักษา

โรค​นี้​หาย​ได้​เอง ให้​วัด​ไข้​วัน​ละ 2 ครั้ง ควร​พบ​แพทย์​ถ้า​ไข้​มากกว่า 38 C ห้าม​ใช้ aspirin ใน​การ​ลด​ไข้​เนื่องจาก​อาจ​จะ​ทำให้​เกิด Reye's syndrome โรค​แทรกซ้อน​ทสี่​ ำคัญ อาจ​พบ​สมอง​อักเสบ เกล็ดเ​ลือด​ต่ำ ถ้าเ​กิดก​ ับ​ หญิง​มี​ครรภ์ อาจ​ทำให้​ทารก​เกิด​มา​พิการ เช่น ตา​พิการ ต้อกระจก ต้อหิน หัวใจ​พิการ หู​หนวก สมอง​เสื่อม

ภาวะ​แทรกซ้อน

ข้อ​อักเสบ เป็น​ภาวะ​แทรกซ้อน​ที่​พบ​บ่อย​ที่สุด มัก​เป็นข​ ้อ​เล็กๆ เช่น​ ข้อ​นิ้ว ภาวะ​แทรกซ้อน​ใน​ระบบ​ประสาท​กลาง พบ​ไม่​บ่อย ที่​พบ​คือ​สมอง​ อักเสบ

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

27

โรค​โปลิโอ Poliomyelitis

โรค​โปลิโอ​เป็น​โรค​ที่​นับ​ว่า​มี​ความ​สำคัญ​มาก​โรค​หนึ่ง ทั้งนี้​เพราะ ​เชื้อ​โปลิโอ​จะ​ทำให้​มี​การ​อักเสบ​ของ​ไขสันหลัง และ​ของ​ประสาท​หรือ​สมอง​ ทำให้​เป็น​อัมพาต พิการ​ตลอด​ชีวิต​ได้ ถึง​แม้​ใน​ปัจจุบัน​โรค​นี้​จะ​มี​ผู้​ป่วย​ น้อย​ลง แต่​ก็​ยัง​เป็นป​ ัญหา​สาธารณสุขท​ ี่​สำคัญ

สาเหตุ​และ​การ​ติดต่อ​ของ​โรค​โปลิโอ

เกิด​จาก​เชื้อ​ไวรัสโ​ปลิโอ ซึ่ง​จัด​อยู่​ใน​ตระกูล Picornaviridae และ​ใน​ กลุ่ม Enterovirus มี 3 Serotype คือ Type 1, 2 และ 3 แต่ละ​ชนิดอ​ าจ​ จะ​ทำให้​เกิด​อัมพาต​ได้ พบ type 1 ทำให้​เกิด​อัมพาต​และ​เกิด​การ​ระบาด​ ได้​บ่อ​ยก​ว่า​ทัยป์​อื่นๆ เมื่อ​ติด​เชื้อ​ชนิด​หนึ่ง​แล้ว​จะ​มี​ภูมิคุ้มกัน​ถาวร​เกิด​ขึ้น​ เฉ​พาะ​ต่อ​ทัยป์​นั้น ไม่มี​ภูมิ​ต้าน​ทาน​ต่อ​ทัยป์​อื่น ดัง​นั้น ตาม​ทฤษฎี​แล้ว​อาจ​ ติด​เชื้อ​ได้​ถึง 3 ครั้ง เชือ้ จ​ ะ​มอ​ี ยูใ​่ น​คน​ทเ​ี่ ป็นโ​รค​นี้ หรืออ​ าจ​จะ​พบ​ใน​คน​ทไ​ี่ ม่มอ​ี าการ​ของ​โรค​ แต่เ​ป็นพ​ าหะ​นำ​โรค เชือ้ จ​ ะ​อยูใ​่ น​สำ​ไล้แ​ ละ​ออก​มา​พร้อม​กบั อ​ จุ จาระ เชือ้ โ​รค​ สามารถ​ติดต่อ​จาก​คน​หนึ่ง​ไป​สู่​อีก​คน​หนึ่ง โดย​ เชื้อ​เข้า​ทาง​ปาก​หรือ​จาก​การ​สัมผัส​ใกล้​ชิด​กับ​ ผูป้​ ่วย เช่น การ​จับ​ต้อง​สิ่งของ​เครื่อง​ใช้​ทมี่​ เี​ชือ้ น​ ี้​ ติด​อยู่​หรือ​เชื้อ​ติด​เข้าไป​กับ​อาหาร อาจ​พบ​เชื้อ​ ใน​อจุ จาระ​ได้น​ าน 6-8 สัปดาห์ ใน​ระยะ​สปั ดาห์​ แรก​อาจ​พบ​เชื้อ​โปลิโอ​อยู่​ใน​ลำ​คอ​ของ​ผู้​ป่วย ดัง​นั้น​การ​ไอ​หรือ​จาม​จึง​เป็น​ทาง​ติดต่อ​ได้​ทาง​ หนึ่ง เชื้อ​โรค​จะ​สามารถ​เข้าไป​สู่​ระบบ​ประสาท​ ได้​โดย​ผ่าน​ทาง​เดิน​น้ำเ​หลือง

28

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

อาการ​ของ​โรค​โปลิโอ

หลัง​จาก​ระยะ​ฟักตัว​ประมาณ 7-21 วัน​แล้ว ส่วน​ใหญ่​ไม่มี​อาการ​ หรือ​มี​อาการ​ไม่​มาก ใน​ราย​ที่​เป็น​โรค​จะ​เริ่ม​มี​ไข้​ต่ำๆ อ่อนเพลีย มี​อาการ​ ปวด​ศีรษะ และ​อาจ​จะ​มี​อาการ​คล้าย​เป็น​ไข้​หวัด ใน​เด็ก​เล็ก​อาจ​มี​อาการ​ ถ่าย​อุจจาระ​เหลว​และ​อาเจียน ต่อ​มา​เริ่ม​มี​อาการ​ปวด​หลัง ปวด​ต้นคอ​และ​ แขน​ขา จะ​มีอาการ​คอแข็งแ​ ละ​หลัง​แข็งต​ าม​มา ใน​ราย​ที่​มี​อาการ​รุนแรง​จะ​ พบ​ว่า​มี​อัมพาต​ของ​แขน​ขา​แบบ​กล้าม​เนื้อ​อ่อน​แรง ทำให้​เคลื่อนไหว​ไม่​ได้ ถ้า​กล้าม​เนื้อ​กระบังลม​ซึ่งม​ ี​ความ​สำคัญใ​น​การ​หายใจ​เป็นอ​ ัมพาต จะ​ทำให้​ หายใจ​ไม่​ได้​อาจ​ถึง​ตาย​ได้​ ถ้า​ไม่ไ​ด้​รับ​การ​ช่วย​หายใจ​ทันท​ ่วงที การ​รักษา​โรค​โปลิโอ 1. เช่น​เดียว​กับ​โรค​ที่​เกิด​จาก​เชื้อไ​ว​รัส​อื่นๆ ซึ่ง​ไม่มี​ยา​เฉพาะ ให้การ​ ดูแล​รกั ษา​ตาม​ทแ​ี่ พทย์ส​ งั่ ส่วน​ราย​ทม​ี่ อ​ี มั พาต​หลาย​สว่ น​ของ​รา่ งกาย ระยะ​ แรก​อาจ​จะ​ต้อง​รักษา​ตัว​ใน​โรง​พยาบาล 2. ใน​ระยะ​ทม​ี่ ไ​ี ข้ ควร​จะ​ให้น​ อน​พกั บ​ น​เตียง นอน​ใน​ทา่ ส​ บาย​ทจ​ี่ ะ​ไม่​ ทำให้​กล้าม​เนื้อ​ตึง​ จะ​ช่วย​ให้​อาการ​เจ็บ​ปวด​ลด​ลง 3. ใช้​ผ้า​ชุบ​น้ำ​อุ่นๆ ประคบ​ตาม​แขน​ขา​ที่​ปวด​หรือ​อาจ​จะ​ให้​ยา​ ระงับ​ปวด​ได้​ตาม​คำ​แนะนำ​ของ​แพทย์ 4. ใน​ราย​ที่​มี​อัมพาต​ของ​แขน​ขา การ​นวด​ที่​ถูก​วิธี​จะ​ช่วย​ให้​กล้าม​ เนื้อ​กลับ​มา​ทำงาน​ได้​เร็ว​ขึ้น ถ้า​กล้าม​เนื้อ​กลับ​มา​ทำงาน​ได้​ตาม​ปกติ ส่วน​ ใหญ่​มัก​จะ​ดี​ขึ้น​ภายใน​ระยะ 3-6 เดือน หลัง​จาก​ระยะ 18 เดือน​ไป​แล้ว ความ​หวัง​ว่า​จะ​หาย​เป็น​ปกติ​ได้​เหลือ​น้อย​มาก การ​นวด​ควร​จะ​เริ่ม​ทำ​โดย​ เร็ว​ที่สุด​ตาม​คำ​แนะนำ​ของ​แพทย์

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

29

การ​ปัอ​งกัน​โรค​โปลิโอ

1. โรค​นี้​สามารถ​ป้องกัน​ได้​โดย​การ​ให้​วัคซีน วัคซีน​ที่​แนะนำ​และ​ได้​ ผล​ดี เป็นว​ ัคซีน​ทใี่​ช้ร​ ับ​ประทาน 3 ครั้ง 2. ระวัง​เรื่อง​ความ​สะอาด​ของ​อาหาร จะ​ต้อง​ล้าง​มือ​ก่อน​ให้​อาหาร​ เด็ก​ทุก​ครั้ง 3. หลีก​เลี่ยง​การพา​เด็ก​ไป​ใน​ชุมชน​ที่​แออัด และ​เว้น​การ​ใช้​สระ​ว่าย​ นาสา​ธารณะ และ​ไม่​ควร​ให้ ออก​กำลัง​จน​เกิน​ควร​ใน​ระยะ​ที่​มี​การ​ระบาด​ ของ​โรค​โปลิโอ 4. กำจัด​อุจจาระ​ของ​ผู้​ป่วย​ให้​ถูก​หลัก เพื่อ​ป้องกันก​ าร​แพร่​เชื้อ

30

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

โรค​สมอง​อักเสบ Encephalitis โรค​สมอง​อกั เสบ​หรือศ​ พั ท์ท​ างการ​แพทย์เ​รียก Encephalitis หมาย​ถงึ มี​การ​อักเสบ​ของ​เนื้อ​สมอง การ​อักเสบ​อาจ​จะ​เกิด​ทั้ง​สมอง​หรือ​บาง​ส่วน​ ของ​เนื้อส​ มอง สาเหตุ​ของ​สมอง​อักเสบ​มัก​จะ​เกิด​จาก​ไวรัส​เช่น เริม คางทูม หัด​เยอรมัน ไข้​สุกใส นอกจาก​นั้น​ ยัง​เกิด​จาก​ยุง​หรือ​ไร​กัด เช่น Japanese encephalitis cerebritis หมาย​ถึง​การ​อักเสบ​ของ​สมอง​โดย​มาก​เกิด​จาก​เชื้อ​ แบคทีเรีย หาก​ไม่​รักษา​จะ​กลาย​เป็น​ฝี​ใน​สมอง

อาการ​ของ​ผู้​ป่วย​สมอง​อักเสบ ผู้​เป็น​ไม่​มาก​จะ​มอี​ าการ • ไข้ • อ่อนเพลีย​ไม่มี​แรง • เจ็บค​ อ • คอแข็ง • อาเจียน • ปวด​ศีรษะ • สับสน • กระ​สับ​กระส่าย • ซึม • ปวด​หัว​เมื่อ​แสง​จ้าๆ

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

31

สำหรับ​ผู้​ที่​มี​อาการ​มาก​ได้แก่ • ซึม ไม่ค​ ่อย​รู้สึก​ตัว • สับสน​ไม่รู้​วัน​หรือ​กลาง​คืน จำ​คน​ไม่​ได้ • ชัก • ไข้​สูง • ปวด​ศีรษะ​มาก • คลื่นไส้อ​ าเจียน • มือส​ ั่น • คอแข็ง

สาเหตุ

สาเหตุข​ อง​สมอง​อกั เสบ​สว่ น​ใหญ่เ​กิดจ​ าก​เชือ้ ไ​วรัส การ​ตดิ ต่อโ​ดย​มาก​ เกิด​จาก​ยุง ไร​กัด เช่น​โรค​สมอง​อักเสบ​จาก​ไวรัส​สาย​พันธ์​ยี่​ปุ่น japaness encephalitis บาง​ชนิด​เกิด​จาก​การ​ที่​สัตว์​เช่น​ค้างคาว​หรือ​สุนัข​กัด เช่น ​โรค​หมาบ้า

ประเภท​ของ​การ​ติด​เชื้อ​แบ่ง​ออก​เป็น 2 ประเภท​คือ

ติด​เชื้อ​ครั้ง​แรก Primary encephalitis หมาย​ถึง​การ​ติด​เชื้อ​ไวรัส เ​ป็นค​ รัง้ แ​ รก​และ​เชือ้ น​ นั้ ก​ ท​็ ำให้เ​กิดส​ มอง​อกั เสบ มักจ​ ะ​มก​ี าร​ระบาด​เป็นค​ รัง้ ​ คราว เช่น​ไข​สมอง​อักเสบ​สาย​พันธ์ญ ​ ี่ปุ่น สมอง​อักเสบ​ซึ่ง​เกิด​จาก​เชื้อท​ ี่​อยู่​ใน​ร่างกาย​เรียก Secondary (postinfectious) encephalitis เช่น​สมอง​อักเสบ​จาก​เชื้อ​เริม

32

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

เชื้อ​ที่​เป็น​สาเหตุ​ของ​สมอง​อักเสบ

1. Herpes viruses เมื่อค​ น​ได้​รับ​เชื้อจ​ ะ​ทำให้​เกิด​โรค​เริม​ซึ่ง​อาจ​จะ​ เกิด​แผล​ที่​ปาก​หรือ​อวัยวะ​เพศ หลัง​จาก​นั้น​เชื้อ​จะ​อยู่​ใน​ร่างกาย เมื่อ​คน​มี​ ภูมิ​ลด​ลง​เชื้อ​ที่​อยู่​ใน​ร่างกาย​จะ​กำเริบ​ทำให้​เกิด​สมอง​อักเสบ • Herpes simplex virus • Varicella-zoster virus • Epstein-Barr virus 2. Childhood infections • Measles (rubeola) • Mumps • Rubella (German measles) 3. Arboviruses สัตว์​ที่​เป็น​แหล่ง​พัก​เชื้อ​ได้แก่ หมู นก ยุง​และ​ไร​ จะ​เป็นต​ วั นำ​เชือ้ โ​รค​มา​สค​ู่ น​โดย​การ​กดั ส​ ตั ว์ท​ เ​ี่ ป็นโ​รค และ​เมือ่ ม​ า​กดั ค​ น​กจ​็ ะ​ ปล่อย​เชื้อ​สู่​คน​หาก​เชื้อ​มปี​ ริมาณ​มาก​พอ​ก็​จะ​ทำให้​เกิด​โรค • Eastern equine encephalitis • Western equine encephalitis • St. Louis encephalitis • La Crosse encephalitis • West Nile encephalitis • Japanese encephalitis เป็น​โรค​ไข้​สมอง​อักเสบ​ที่​พบ​มาก​ใน​เอเซีย​ปี​ละ​ประมาณ 50,000 ราย​ และ​เสีย​ชีวิตป​ ระมาณ​ปี​ละ 15,000 ราย พบ​มาก​ใน​เด็กแ​ ละ​ วัย​รุ่น หมู​เลี้ยง​และ​นก​เป็น​สัตว์ท​ ี่​มี​เชื้อ โดย​มี​ยุง​เป็น​พาหะ​นำ​โรค โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

33

ปัจจัย​เสี่ยง​ต่อ​การ​ติด​โรค

• อายุ สมอง​อักเสบ​บาง​ชนิด​มัก​จะ​เป็น​ใน​เด็ก • ภูมิคุ้มกัน ผู้​ที่​มี​ภูมิคุ้มกันบ​ กพร่อง​มี​โอ​การ​ของ​สมอง​อักเสบ​สูง​ กว่า​คน​อื่น • ภูมศิ าสตร์ ผูท​้ อ​ี่ าศัยห​ รือไ​ป​เทีย่ ว​ยงั แ​ หล่งท​ ม​ี่ ก​ี าร​ระบาด​ของ​โรค ก็​จะ​มคี​ วาม​เสี่ยง​ต่อ​การ​เกิด​โรค • สภาพ​ความ​เป็น​อยู่ ผู​ท้ ​ม่ี ​กี จิ กรรม​นอก​บา้ น​มาก เช่น​การ​วง่ิ นอก บ้าน ตี​กอลฟ์ การ​ด​นู ก ดัง​นน้ั ​ใน​ชว่ ง​ท​ม่ี ​กี าร​ระบาด​ตอ้ ง​ระวัง​เป็น​พเิ ศษ • ฤดูกาล

การ​วินิจฉัย​โรค

เมื่อ​มี​ผู้​ป่วย​ที่​มี​อาการ​เข้า​ได้​กับ​โรค​ไข้​สมอง​อัก​เสบ​โดย​เแพาะ​ราย ที่​มี​ไข้ และ​มี​การ​เปลี่ยนแปลง​ของ​ความ​รู้สึก ก็​จะ​ต้อง​ตรวจ​พิเศษ​เพื่อ วินิจฉัย​แยก​โรค การ​ตรวจ​ที่​สำคัญไ​ด้แก่ • การ​เจาะ​เอา​น้ำ​ไขสันหลังไ​ป​ตรวจ​ภาษา​แพทย์​เรียก Spinal tap (lumbar puncture) แพทย์จ​ ะ​ใช้เ​ข็มเ​จาะ​เข้าไ​ขสันหลัง และ​เอา​นำ้ ไ​ขสันหลัง ไป​ตรวจ • การ​ตรวจ​คลื่น​ไฟฟ้า​สมอง Electroencephalography (EEG). เป็นการ​วัด​ไฟฟ้า​ของ​สมอง การ​ตรวจ​นี้​จะ​มี​ประโยชน์​มาก​ใน​ราย​ที่​มี อาการ​ชัก • การ​ตรวจ​รงั สีส​ มอง หรือก​ าร​ตรวจ computerized tomography (CT) or magnetic resonance imaging (MRI) scan จะ​บอก​ได้​ว่า​สมอง​ ส่วน​ไหน​มกี​ าร​บวม • การ​ตรวจ​เนื้อเยื่อ​สมอง​เพื่อ​หา​ตัว​เชื้อโ​รค

34

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

โรค​แทรกซ้อน

ผู้ ​ที่ ​มี ​ส มอง​อั ก เสบ​แ บบ​รุ น แรง​อ าจ​จ ะ​มี ​โรค​แ ทรกซ้ อ น​ไ ด้ ​ห ลาย​ ประการ • เสียช​ ีวิต • หายใจ​วาย • โคม่า • ความ​จำ​เสื่อม • ไม่​สามารถ​ควบคุมก​ ล้าม​เนื้อ • หู​หนวก​หรือ​ตาบอด

เมื่อไร​จึง​จะ​พบ​แพทย์

หาก​คุณ​มี​อาการ​ดัง​กล่าว​ข้าง​ต้น​ร่วม​กับ​ภาวะ​เสี่ยง​ต่อ​การ​เกิด​โรค เช่น • เป็นเ​ริม​ที่​ปาก​หรือ​อวัยวะ​เพศ • เมื่อค​ ณ ุ ​เข้าป​ ่า และ​สงสัยว​ ่าถ​ ูก​ยุง​กัด • เมื่อค​ ณ ุ ​ไป​ใน​แหล่งท​ ี่​มี​การ​ระบาด​ของ​โรค

การ​รักษา

โดย​ทั่วไป​หาก​ไม่​รุนแรง​อาจ​จะ​หาย​เอง​ได้ โดย • การ​พัก​ผ่อน​ให้​พอ​เพียง • ดื่มน​ ้ำ​มากๆ • ยา​แก้​ปวด​พา​รา​เซ็ต​ตา​มอล • ยา​แก้​สมอง​บวม โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

35

• ยา​กัน​ชัก หาก​ผู้​ป่วย​มอี​ าการ​ชัก แต่​การ​รักษา​โรค​มัก​จะ​ไม่มี​ยา​เฉพาะ​โรค เนื่องจาก​ไวรัส​ที่​เป็น​สาเหตุ​ ไม่​ค่อย​ตอบ​สนอง​ต่อ​การ​รักษา​นอก​เสีย​จาก​เชื้อ​ไวรัส​เริม​อาจ​จะ​ตอบ​สนอง​ ต่อ​การ​รักษา

การ​ป้องกัน​โรค

เนือ่ งจาก​โรค​นเ​ี้ มือ่ เ​ป็นแ​ ล้วไ​ม่มย​ี า​ทร​ี่ กั ษา​เฉพาะ ดังน​ นั้ ก​ าร​ปอ้ งกันจ​ งึ ​ เป็น​วิธี​ที่​ดี​ที่สุด • ฉีดว​ คั ซีนป​ อ้ งกันโ​รค เช่น ไข้ส​ กุ ใส คางทูม หัดเ​ยอรมัน วัคซีนป​ อ้ งกัน​ ไข้​สมอง​อักเสบ • ใส่เ​สื้อ​แขน​ยาว​และ​กางเกง​ขา​ยาว​เมื่อ​ต้อง​ออก​นอก​บ้าน • ทายา​กัน​ยุง​ที่​เสื้อผ้า ความ​เข้ม​ข้น​ของ​ยา​ขึ้น​กับ​ระยะ​เวลา​ที่​ ป้องกัน • หลีก​เลี่ยง​การ​ถูก​ยุง​กัด โดย​หลีก​เลี่ยง​แหล่งท​ ี่​มี​ยุง​มาก • กำจัด​แหล่ง​เพาะ​พันธุ์​ยุง • ให้​สำรวจ​สิ่ง​แวดล้อม ว่าม​ ี​สัตว์ต​ าย​ผิด​ปกติ​บ้าง​หรือ​ไม่

่

36

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

โรค​ไวรัสต ​ ับ​อักเสบ Hepatitis ตับ​เป็น​อวัยวะ​ที่​สำคัญ​ของ​ร่างกาย ปกติ​จะ​มี​น้ำ​หนัก 1.5 กิโลกรัม โดย​อยู่​หลัง​กระ​บังล​ ม

หน้าที่​ของ​ตับ

• เป็น​คลัง​สะสม​อาหาร เช่น แป้ง ไข​มัน โปรตีน เอา​ไว้​ใช้ และ​ปล่อย​เมื่อ​ ร่างกาย​ต้องการ • สังเคราะห์​สาร​ต่างๆ เช่น น้ำดี สาร​ควบคุมก​ าร​แข็ง​ตวั ​ของ​เลือด ฮอร์โมน • กำจัด ​สาร​พิษ และ​สิ่ง​แปลก​ ปลอม เช่นเ​ชื้อ​โรค หรือ​ยา

โรค​ตับ​ชนิด​ต่างๆ

ตับม​ ี​โอกาส​เป็น​โรค​ต่างๆ ได้แก่ โรค​ตับ​อักเสบ hepatitis โรค​ตับ​แข็ง (cirrhosis) มะเร็งต​ ับ (Liver Cancer) โรค​ไข​มัน​ใน​ตับ (Fatty liver) โรค​ ฝี​ใน​ตับ (Liver abscess)

โรค​ตับ​อักเสบ​มี 2 ชนิด

1. โรค​ตบั อ​ กั เสบ​เฉียบพลัน [acute hepatitis] หมาย​ถงึ โ​รค​ตบั อ​ กั เสบ​ ที่​เป็น​ไม่​นาน​ก็​หาย ผู้​ป่วย​ส่วน​ใหญ่​มี​อาการ 2-3 สัปดาห์​โดย​มาก​ไม่​เกิน 2 เดือน ผู้​ป่วย​ส่วน​ใหญ่​หายขาด​จะ​มี​บาง​ส่วน​เป็น​ตับ​อักเสบ​เรื้อรัง และ บาง​ราย​รุนแรง​ถึง​กับ​เสีย​ชีวิต โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

37

2. โรค​ตับ​อักเสบ​เรื้อรัง [chronic hepatitis] หมาย​ถึง​ตับ​อักเสบ​ที่​ เป็น​นาน​กว่า 6 เดือน​จะ​แบ่งเ​ป็น 2 ชนิด • chronic persistent เป็นการ​อักเสบ​ของ​ตับ​แบบ​ค่อยๆ เป็น และ​ไม่​รุนแรง​แต่​อย่างไร​ก็ตาม​โรค​สามารถ​ที่​จะ​ทำให้​ตับ​มี​การ​อักเสบ​มาก • chronic active hepatitis มีก​ าร​อกั เสบ​ของ​ตบั และ​ตบั ถ​ กู ท​ ำลาย​ มาก และ​เกิด​ตับแ​ ข็ง

สาเหตุ​ของ​โรค​ตับ​อักเสบ

1. เชื้อไ​วรัส มี​หลาย​ชนิด​ได้แก่ ไวรัสต​ ับ​อักเสบ เอ, บี , ซี , ดี, อี 2. เครื่อง​ดื่ม​ที่​มแี​ อลกอฮอล์ 3. ยา​บาง​ชนิด เช่น ยา​รักษา​วัณโรค halothane, isoniazid, methyldopa, phenytoin, valproic acid, sulfonamide drugs. ผูป้​ ่วย​ หาก​ได้ acetaminophen (พา​รา​เซ็ต​ตา​มอล) ใน​ขนาด​สูง​มาก ก็​สามารถ​ ทำให้​ตับ​ถูก​ทำลาย​ได้ 4. เชือ้ โ​รค​บาง​ชนิด เช่น ไทฟอยด์, มาลาเรีย การ​อกั เสบ​ของ​ตบั จ​ ะ​ทำให้ต​ บั บ​ วม มี ​ก าร​ท ำลาย​เซลล์ ​ตั บ ทำให้ ​มี ​อ าการ​ อ่อนเพลีย​จาก​การ​ทำงาน​ผิด​ปกติ​ของ​ ตับ หาก​การ​อักเสบ​เกิด​ขึ้น​เป็น​เวลา​นาน​ จะ​ทำให้ต​ บั ถ​ กู ท​ ำลาย​มาก และ​ถกู แ​ ทนที​่ ด้วย​พังผืด ทำให้​ตับ​มี​แผล​เป็น และ​มี​ ลักษณะ​แข็ง​เป็น​ตุ่มๆ แม้ว่า​สาเหตุ​ของ​ ตับอ​ กั เสบ​จะ​มม​ี ากมาย​แต่ส​ าเหตุท​ ส​ี่ ำคัญ​

38

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

คือไ​วรัสต​ บั อ​ กั เสบ ปัญหา​โรค​ตบั อ​ กั เสบ บี และ​โรค​ตบั อ​ กั เสบ​เรือ้ รัง​ เป็นป​ ญ ั หา​สำคัญท​ าง​สาธารณสุขข​ อง​ประเทศไทย​และ​ทวั่ โ​ลก การ​ ดำเนิน​ของ​โรค​ตับอ​ ักเสบ บี และ​โรค​ตับ​อักเสบ ซี สามารถ​ดำเนิน​ เป็น​โรค​ตับ​อักเสบ​เรื้อรัง เป็น​ตับแ​ ข็ง และ​เป็น​มะเร็ง​ตับ เป็น​ภาวะ​ ที่​ก่อ​ให้​เกิด​การ​สูญ​เสีย​ทาง​ครอบครัว ทาง​เศรษฐกิจ​เป็น​อัน​มาก ดัง​นั้น​การ​เข้าใจ​ถึงโ​รค​ตับ​อักเสบ ซึ่ง​รวม​ถึง​การ​ติดต่อ การ​ดำเนิน​ ของ​โรค การ​วินิจฉัย การ​รักษา และ​การ​ป้องกัน​การ​ติดต่อ​ซึ่ง​จะ​ เป็น​ประโยชน์ใ​น​การ​ดูแล​และ​ช่วย​ลด​จำนวน​ผู้​ป่วย​ลง

ไวรัส​ตับ​อักเสบ​มี 5 ชนิด

• ไวรัส​ตับอ​ ักเสบ เอ • ไวรัส​ตับอ​ ักเสบ ซี • ไวรัส​ตับอ​ ักเสบ อี

• ไวรัส​ตับอ​ ักเสบ บี • ไวรัส​ตับอ​ ักเสบ ดี

อาการ​ของ​โรค​

• ตับ​อักเสบ​เฉียบพลัน ผู้​ป่วย​จะ​มี​อาการ​ที่​พบ​ได้​บ่อย คือ อ่อนเพลีย ปวด​เมื่อย​ตาม​ กล้ า ม​เ นื้ อ ปวด​ข้ อ คลื่ น ไส้ ​ อาเจียน เบื่อ​อาหาร อาจ​จะ​พบ​ผื่น​ตาม​ตัว หรือ​อาการ​ท้อง​เสีย บาง​ราย​ปัสสาวะ​สี​เข้ม ตัว​เหลือง​ตา​เหลือง ซึ่ง​อาการ​ตัว​เหลือง ​ตา​เหลือง​จะ​หาย​ไป 1-4 สัปดาห์ แต่​บาง​ราย​อาจ​นาน 2-3 เดือน ส่วน​ใหญ่​จะ​หาย​เป็น​ปกติ โรค​ไวรัส​ตับ​อักเสบ บี พบ​ว่า​ร้อย​ละ 5-10 เป็นต​ ับ​อักเสบ​เรื้อรัง ส่วน​ไวรัส​ตับอ​ ักเสบ ซี ร้อย​ละ 85 เป็น​ ตับ​อักเสบ​เรื้อรัง โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

39

• ตับ​อักเสบ​เรื้อรัง ผู้​ป่วย​มัก​ไม่มี​อาการ แต่​จะ​มี​การ​ทำลาย​เซลล์​ตับ​ ไป​เรื่อยๆ จน​เกิด​ตับ​แข็ง และ​เป็นม​ ะเร็ง​ตับใ​น​ที่สุด

จะ​ทราบ​ได้​อย่างไร​ว่า​เป็น​ตับ​อักเสบ

หาก​ส งสั ย ​ว่ า ​จ ะ​เ ป็ น ​โรค​ตั บ​ อักเสบ​ ทา่ น​ควร​ไป​รบั ก​ าร​ตรวจ​เลือด​ เพื่อ​หา​ว่า​มกี​ าร​ติด​เชื้อห​ รือ​ไม่​โดย 1. ตรวจ​การ​ทำงาน​ของ​ตับ โดย​ก าร​ห า​ร ะดั บ SGOT [AST], SGPT [ALT] ค่า​ปกติ​น้อย​กว่า 40 IU/L ถ้า​ค่า​มากกว่า 1.5-2 เท่า​ให้​สงสัย​ว่า​ตับ​อักเสบ หาก​พบ​ว่า​ผิด​ปกติ​ แพทย์​จะ​ขอ​ตรวจ​เดือน​ละ​ครั้ง​ติดต่อ​กัน​อย่าง​น้อย 3 เดือน 2 การ​ตรวจ​หา​ตัว​เชื้อ 1. ไวรัส​ตับ​อักเสบ เอ ตรวจ​หา Ig M Anti HAV 2. ไวรัส​ตับ​อักเสบ บี ตรวจ​หา HBsAg ถ้า​บวก​แสดง​ว่า​มี​เชื้อ​อยู่ Anti HBs ถ้า​บวก​แสดง​ว่า​มี​ภูมิ​ต่อ​เชื้อ HBeAg ถ้า​บวก​แสดง​ว่า​เชื้อ​มี​การ​ แบ่ง​ตัว HBV-DNA เป็นการ​ตรวจ​เพื่อ​หา​ปริมาณ​เชื้อ 3. ไวรัส​ตับ​อักเสบ ซี Anti-HCV เป็นการ​บอก​ว่า​มี​ภูมิ​ต่อ​เชื้อ HCV-RNA ดู​ปริมาณ​ของ​เชื้อ 3. การ​ตรวจ​ดู​โครงสร้าง​ของ​ตับ เช่น​การ​ตรวจ​คลื่น​เสียง​เพื่อ​ดู​ว่า ​มี​ตับ​แข็ง​หรือ​มะเร็ง​ตับห​ รือ​ไม่ 4. การ​ตรวจ​ชิ้น​เนื้อ​ตับ แพทย์​ผู้​เชี่ยวชาญ​จะ​นำ​ชิ้น​เนื้อ​ตับ​เพื่อ​ วินิจฉัย​ความ​รุนแรง​ของ​โรค

40

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

การ​รักษา

การ​เลือก​ใช้​ยา​จะ​เป็น​หน้าที่​ของ​แพทย์​ผู้​เชี่ยวชาญ​เฉพาะ​เนื่องจาก​ ยา​มี​ผล​ข้าง​เคียง​ที่​พึง​ระวัง​หลาย​อย่าง ยา​ที่​ใช้​อยู่​มี interfeon และ lamuvudin

การ​ปฏิบัติ​ตัว

• หลีกเ​ลีย่ ง​การ​ออก​กำลังก​ าย​อย่าง​หกั โหม​ใน​ชว่ ง​ทม​ี่ ก​ี าร​อกั เสบ​ของ​ ตับ แต่​การ​ออก​กำลังอ​ ย่าง​สม่ำเสมอ​ใน​ตับ​อักเสบ​เรื้อรัง​สามารถ​ทำได้ • งด​เครื่อง​ดื่ม​ที่​มแี​ อลกอฮอล์ • รับ​ประทาน​อาหาร​ที่​มี​ประโยชน์​และ​พัก​ผ่อน​อย่าง​พอ​เพียง ไม่​ต้อง​ ดื่ม​น้ำ​หวา​นมากๆ เพราะ​ทำให้​ไข​มัน​สะสม​ที่​ตับ​เพิ่ม​ขึ้น

ถ้า​เคย​เป็น​แล้ว​จะ​มี​โอกาส​ติด​เชื้อ​อีก​หรือ​ไม่

ถ้า​เป็น​ไวรัส​ตับ​อักเสบ เอ และ อี จะ​หายขาด ไวรัส​ตับ​อักเสบ บี ร้อย​ละ 90 หายขาด ส่วน​ไวรัส​ตับ​อักเสบ ซี และ ดี ยัง​ไม่มี​ข้อมูล

พาหะ​ของ​โรค​จะ​ทำ​อย่างไร

ผู้​ป่วย​ที่​เป็น​พาหะ คือ ผู้​ที่​มี​เชื้อ​ไวรัส​ตับ​อักเสบ​อยู่​ใน​ร่างกาย แต่​ไม่​ แสดง​อาการ​ของ​ตับ​อักเสบ ผู้​ป่วย​กลุ่ม​นี้​สามารถ​แพร่​เชื้อ​สู่​ผู้​อื่น และ​ต้อง​ หมั่น​ติดตาม​การ​ดูแล​จาก​แพทย์​เป็น​ระ​ยะๆ ผู้​ป่วย​ที่​เป็น​พาหะ​มัก​เป็น​กับ​ เชื้อ บี และ ซี เท่านั้น

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

41

ถ้า​มารดา​เป็น​ตับ​อักเสบ​จะ​มี​ผลอ​ย่าง​ไร​ต่อ​บุตร

บุตร​ทค​ี่ ลอด​จาก​มารดา​ทม​ี่ เ​ี ชือ้ ไ​วรัสต​ บั อ​ กั เสบ บีจ​ ะ​มโ​ี อกาส​ตดิ เ​ชือ้ ไ​ด้​ สูง แต่​ปัจจุบัน​การ​ฉีด​วัคซีน​ให้​กับ​ทารก​สามารถ​ป้องกัน​การ​ติด​เชื้อ​ได้ แม่​ สามารถ​ให้​นม​บุตร​ได้

42

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

โรค​ไอ​กรน Pertussis โรค​ไอ​กรน เป็นโ​รค​ตดิ เ​ชือ้ ข​ อง​ระบบ​ทาง​ เดิน​หายใจ ทำให้​มี​การ​อักเสบ​ของ​เยื่อ​บุ​ทาง​ เดินห​ ายใจ และ​เกิดอ​ าการ​ไอ ทีม​่ ล​ี กั ษณะ​พเิ ศษ​ คือ ไอ​ซ้อนๆ ติดๆ กัน 5-10 ครั้ง หรือ​มากกว่า​ นัน้ จ​ น​เด็กห​ ายใจ​ไม่ทนั จึงห​ ยุดไ​อ และ​มอ​ี าการ​ หายใจ​เข้า​ลึกๆ เป็น​เสียง วู๊ป (Whooping cough) สลับ​กันไ​ป​กับ​การ​ไอ​เป็นช​ ุดๆ จึงม​ ีชื่อเ​รียก​ว่า “โรค​ไอ​กรน” บาง​ ครั้ง​อาการ​อาจ​จะ​เรื้อรัง​นาน​เป็น​เวลา 2-3 เดือน

สาเหตุ

เกิด​จาก​เชื้อ​แบคทีเรีย Bordetella pertussis (B. pertussis) เป็น​ เชื้อท​ ี่​เพาะ​ขึ้น​ใน Bordet Gengau media ซึ่ง​เป็นเ​ชื้อท​ ี่​เพาะ​ขึ้นไ​ด้​ยาก จะ​ พบ​เชื้อไ​ด้​ใน​ลำ​คอ ใน​ส่วน nasopharynx ของ​ผู้​ป่วย​ใน​ระยะ 1-2 อาทิตย์​ แรก ก่อน​มอี​ าการ ไอ​เป็น​แบบ paroxysmal

การ​ติดต่อ

ไอ​กรน​เป็น​โรค​ที่​ติดต่อ​กัน​ได้​ง่าย​จาก​การ​ไอ จาม รด​กัน​โดยตรง ผู้​สัมผัส​โรค​ที่​ไม่มี​ภูมิคุ้มกัน​จะ​ติด​เชื้อ​และ​เกิด​โรค​เกือบ​ทุก​ราย โรค​นี้​พบ​ได้​ บ่อย​ใน​เด็ก ส่วน​ใหญ่​ติด​เชื้อ​มา​จาก​ผู้ใหญ่ใ​น​ครอบครัว ซึ่ง​มี​การ​ติด​เชื้อ​แต่​ ไม่มอี​ าการ (carrier) หรือ​มี​อาการ​ไม่​มาก โรค​ไอ​กรน​เป็น​ได้ก​ ับ​ทารก​ตั้งแต่​ เดือน​แรก ทั้งนี้ เนื่องจาก​ภูมิคุ้มกัน​จาก​แม่​ผ่าน​มายัง​ลูก​ไม่​ได้​หรือ​ได้​น้อย​ มาก ใน​เด็ก​เล็ก​อาการ​จะ​รุนแรง​มาก​และ​มี​อัตรา​ตาย​สูง ส่วน​ใหญ่​ของ​ผู้​ที่​ มี​อาการ​รุนแรง​และ​เสีย​ชีวิต เป็นเ​ด็ก​อายุต​ ่ำ​กว่า 1 ปี​และ​เป็นเ​ด็ก​ที่​ไม่​เคย​ ได้​รับ​วัคซีน​มา​ก่อน โดย​ทั่วไป​แล้ว โรค​นี้​เป็น​ได้​ทุก​อายุ ถ้า​ไม่มี​ภูมิคุ้มกัน โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

43

แต่​ใน​วัย​หนุ่ม​สาว หรือ​ผู้ใหญ่​อาจ​ไม่มี​อาการ หรือ​ไม่มี​อาการ​แบบ​ไอ​กรน ส่วน​ใหญ่​จึง​ไม่​ได้​รับ​การ​วินิจฉัย​ว่าเ​ป็น​โรค​ไอ​กรน ใน​ประเทศไทย อุบัติ​การณ์​ของ​โรค​ไอ​กรน​ลด​ลง​มาก ซึ่ง​เป็น​ผล​จาก​ การ​เพิม่ ร​ ะดับค​ วาม​ครอบคลุมข​ อง​การ​ได้ร​ บั ว​ คั ซีนป​ อ้ งกันโ​รค​คอตีบ ไอ​กรน บาดทะยัก อย่างไร​ก็​ดี ยัง​พบ​โรค​นี้​ได้​ประปราย​ใน​ชนบท และ​พบ​ใน​เด็ก อายุ​เกิน 5 ปี มาก​ขึ้น ซึ่ง​ส่วน​ใหญ่​เป็น​เด็ก​ที่​ไม่​ได้​รับ​วัคซีน พบ​การ​ระบาด​ เป็น​ครั้ง​คราว​ใน​เด็ก​นักเรียน​ชั้นป​ ระถม ระยะ​ฟักตัว​ของ​โรค​ประมาณ 6 - 20 วัน ที่​พบ​บ่อย 7-10 วัน ถ้า​ สัมผัสโรค​มา​เกิน 3 สัปดาห์​แล้วไ​ม่มี​อาการ แสดง​ว่า​ไม่​ติด​โรค ระยะ​ของ​โรค​ทั้งหมด​ถ้า​ไม่มโี​รค​แทรกซ้อน​จะ​ใช้​เวลา​ประมาณ 6-10 สัปดาห์

อาการ​และ​อาการ​แสดง

อาการ​ของ​โรค​แบ่งไ​ด้​เป็น 3 ระยะ ดังนี้ 1) ระยะ​แรก เด็กจ​ ะ​เริม่ ม​ อ​ี าการ มีน​ ำ้ มูก และ​ไอ เหมือน​อาการ​เริม่ แ​ รก ของ​โรค​หวัด​ธรรมดา อาจ​มี​ไข้​ต่ำๆ ตาแดง น้ำตา​ไหล ระยะ​นี้​เรียก​ว่า Catarrhal stage จะ​เป็น​อยู่​ประมาณ 1-2 สัปดาห์ ระยะ​นี้​ส่วน​ใหญ่​ยัง วินิจฉัย​โรค​ไอ​กรน​ไม่​ได้ แต่​มี​ข้อ​สังเกต​ว่า​ไอ​นาน​เกิน 10 วัน เป็น​แบบ ไอ​แห้งๆ 2) Paroxysmal stage ระยะ​นม​ี้ อ​ี าการ​ไอ​เป็นช​ ดุ ๆ เมือ่ เ​ข้าส​ ส​ู่ ปั ดาห์ ที่ 3 ไม่มเี​สมหะ จะ​เริ่ม​มี​ลักษณะ​ของ​ไอ​กรน คือ มี อาการ​ไอ​ถี่ๆ ติด​กัน​เป็น​ ชุด 5-10 ครั้ง ตาม​ด้วย​การ​หายใจ​เข้า​อย่าง​แรง​จน​เกิด​เสียง วู๊ป (whoop) ซึ่ง​เป็น​เสียง​การ​ดูด​ลม​เข้า​อย่าง​แรง ใน​ช่วง​ที่​ไอ​ผู้​ป่วย​จะ​มีหน้า​ตาแดง น้ำมูก​น้ำตา​ไหล ตา​ถลน ลิ้น​จุก​ปาก เส้นเลือด​ที่​คอ​โป่ง​พอง การ​ไอ​เป็น กลไก​ที่​จะ​ขับ​เสมหะ​ที่​เหนียว​ข้น​ใน​ทาง​เดิน​หายใจ​ออก​มา ผู้​ป่วย​จึง​จะ​ไอ​ ติดต่อ​กัน​ไป​เรื่อยๆ จนกว่า​จะ​สามารถ​ขับ​เสมหะ​ที่​เหนียว​ออก​มา​ได้ บาง​ ครั้ง​เด็ก​อาจ​จะ​มีหน้า​เขียว เพราะ​หายใจ​ไม่ทัน​โดย​เฉพาะ​เด็ก​เล็กๆ อายุ

44

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

น้อย​กว่า 6 เดือน จะ​พบ​อาการ​หน้า​เขียว​ได้​บ่อย และ​บาง​ครั้ง​มี​การ​หยุด หายใจ​ร่วม​ด้วย อาการ​หน้า​เขียว​อาจ​จะ​เกิด​จาก​เสมหะ​อุด​ทาง​เดิน​หายใจ ได้ ส่วน​ใหญ่เ​ด็กเ​ล็กม​ กั จ​ ะ​มอ​ี าการ​อาเจียน​ตาม​หลังก​ าร​ไอ​เป็นช​ ดุ ๆ ระยะ​ไอ​เป็น​ ชุดๆ นี้​จะ​เป็น​อยู่​นาน 2-4 สัปดาห์ หรือ​อาจ​นาน​กว่า​นี้​ได้ 3) ระยะ​ฟื้นต​ ัว (Convalescent stage) กิน​เวลา 2-3 สัปดาห์ อาการ​ไอ​ เป็น​ชุดๆ จะ​ค่อยๆ ลด​ลง​ทั้ง​ความ​รุนแรง​ของ​การ​ไอ​และ​จำนวน​ครั้ง แต่​จะ​ยัง​ มี​อาการ​ไอ​หลาย​สัปดาห์ ระยะ​ของ​โรค​ทั้งหมด​ถ้า​ไม่มี​โรค​แทรกซ้อน​จะ​ใช้​เวลา​ ประมาณ 6-10 สัปดาห์

โรค​แทรกซ้อน

1. โรค​แทรกซ้อน​ทาง​ระบบ​ทาง​เดิน​หายใจ ที่​พบ​บ่อย คือ ปอด​อักเสบ ซึ่ง​เป็น​สาเหตุ​ของ​การ​ตาย​ท่ี​สำคัญ​ของ​โรค​ไอ​กรน​ใน​เด็ก​เล็ก โรค​ใน​ปอด ที่​อาจ​พบ​ได้​อีก​จะ​เกิด​จาก​การ​มี​เสมหะ​เหนียว​ไป​อุด​ใน​หลอดลม​และ​ถุง​ลม ทำให้​เกิด atelectasis 2. จาก​การ​ไอ​มากๆ ทำให้​มี​เลือด​ออก​ใน​เยื่อ​บุ​ตา (Subconjunctival hemorrhage) มี petechiae ที​ห่ น้า และ​ใน​สมอง 3. ระบบ​ประสาท อาจ​มี​อาการ​ชัก พบ​บ่อย​ใน​เด็กเ​ล็ก เนื่องจาก​ขาด​เลือด​ ไป​เลี้ยง​สมอง​ใน​ขณะ​ที่​ไอ​ถี่ๆ และ​อาการ​ชัก​อาจ​เกิด​จาก​มี​เลือด​ออก​ใน​สมอง การ​วินิจฉัย อาศัย​อาการ​ทาง​คลินิก​ที่​มี​ลักษณะ​อาการ​ไอ​เป็น​ชุดๆ มี​เสียง​วู๊ป ร่วม​กับ​ การ​ตรวจ​เลือด พบ​มี​เม็ด​เลือด​ขาว​สูง​เกิน​ปกติ และ​มี lymphocytosis แต่​ เนื่องจาก​อาการ​ไอ​แบบ​นี้​อาจ​เกิด​จาก​เชื้อ B. parapertussis, Clamydia trachomatis และ adenoviruses การ​วินิจฉัย​ที่​แน่นอน​จึง​ต้อง​ทำการ เพาะ​เชื้ อ B. pertussis จาก nasopharyngeal swab หรื อ ​ดู ด ​เ อา nasopharyngeal mucus มา​เพาะ​บน Bordet Gengau media ส่วน​ ใหญ่ ​จ ะ​ต รวจ​พ บ​เชื้ อ ​ไ ด้ ​ใ น​ร ะยะ Catarrhal stage และ​ใ น​สั ป ดาห์ ​แรก โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

45

ที่​เริ่ม​มี​อาการ​ไอ​แบบ paroxysmal ภาย​หลัง​จาก​เริ่ม​มี​อาการ 4 สัปดาห์ มัก​จะ​ตรวจ​ไม่​พบ​เชื้อ

การ​วินิจฉัย

อาศัยอ​ าการ​ทาง​คลินกิ ท​ ม​ี่ ล​ี กั ษณะ​อาการ​ไอ​เป็นช​ ดุ ๆ มีเ​สียง​วปู๊ ร่วม​กบั ก​ าร​ ตรวจ​เลือด พบ​มี​เม็ด​เลือด​ขาว​สูงเ​กิน​ปกติ และ​มี lymphocytosis แต่​เนื่องจาก​ อาการ​ไอ​แบบ​นี้​อาจ​เกิด​จาก​เชื้อ B. parapertussis, Clamydia trachomatis และ adenoviruses การ​วินิจฉัยท​ ี่​แน่นอน​จึง​ต้อง​ทำการ​เพาะ​เชื้อ B. pertussis จาก nasopharyngeal swab หรือ​ดูด​เอา nasopharyngeal mucus มา​เพาะ​ บน Bordet Gengau media ส่วน​ใหญ่​จะ​ตรวจ​พบ​เชื้อ​ได้​ใน​ระยะ Catarrhal stage และ​ใน​สัปดาห์​แรก​ที่​เริ่ม​มี​อาการ​ไอ​แบบ paroxysmal ภาย​หลัง​จาก​เริ่ม​ มี​อาการ 4 สัปดาห์ มัก​จะ​ตรวจ​ไม่​พบ​เชื้อ

การ​รักษา

เนื่องจาก​เชื้อ B. pertussis จะ​มี​อยู่​ใน​ลำ​คอ​ของ​ผู้​ป่วย​ใน​ช่วง​ระยะ​แรก (Catarrhal stage) ดังน​ นั้ ถ​ า้ ใ​ห้ย​ า​ปฎิช​ วี น​ ะ​ทไ​ี่ ด้ผ​ ล​เฉพาะ​คอื erythromycin ใน​ ขนาด 50 มก./กก./วัน เป็น​ระยะ​เวลา 14 วัน ใน​ระยะ​นี้​จะ​ช่วย​ให้​ความ​รุนแรง​ ของ​โรค​ลด​ลง​ได้ แต่​ถ้า​พบ​ผู้​ป่วย​ระยะ​ที่​มี​การ​ไอ​เป็น​ชุดๆ แล้ว​การ​ให้​ยา​จะ​ไม่​ สามารถ​เปลี่ยนแปลง​ความ​รุนแรง​ของ​โรค​ได้ แต่​จะ​สามารถ​ฆ่า​เชื้อ​โรค​ที่​อาจ​จะ​ ยัง​มี​อยู่​ให้​หมด​ไป​ได้​ใน​ระยะ 3-4 วัน เป็นการ​ลด​การ​แพร่​กระจาย​ของ​เชื้อ​ได้ การ​รักษา​ตาม​อาการ​ให้​เด็ก​ได้​พัก​ผ่อน ดื่ม​น้ำ​อุ่น อยู่​ใน​ห้อง​ที่​มี​อากาศ​ ถ่ายเท​ได้ด​ ี หลีกเ​ลีย่ ง​สาเหตุท​ จ​ี่ ะ​ทำให้เ​ด็กไ​อ​มาก​ขนึ้ เช่น การ​ออกแรง ฝุน่ ล​ ะออง ควัน​ไฟ ควัน​บุหรี่ อากาศ​ที่​ร้อน​หรือ​เย็น​จัด​เกิน​ไป

46

การ​ป้องกัน การ​แยก​ผู้​ป่วย

โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

ผูป้​ ่วย​ที่​ได้​รับ​การ​รักษา​ด้วย erythromycin เชื้อ​จะ​หมด​ไป​ภายใน 5 วัน ดัง​นั้น จึง​แยก​ผู้​ป่วย 5 วัน นับจ​ าก​ที่​เริ่ม​ให้​ยา หรือ​แยก​ไว้ 3 สัปดาห์ หลัง​จาก​ ที่​เริ่มม​ ี​อาการ​ไอ​แบบ paroxysmal

ผู้​สัมผัส​โรค

ทุก​คน​ควร​ได้​รับ​การ​ติดตาม​ดู​ว่า​จะ​มี​อาการ​ไอ​เกิด​ขึ้น​หรือ​ไม่​อย่าง​ใกล้​ชิด โดย​ติดตาม​ไป​อย่าง​น้อย 2 สัปดาห์ เด็ก​ที่​สัมผัส​โรค​อย่าง​ใกล้​ชิด​ควร​ได้​รับ erythromycin (40-50 มก./กก./วัน)14 วัน ถึง​แม้​จะ​ได้​รับ​วัคซีน​ป้องกัน​ ครบ​แล้ว​ก็ตาม ทั้งนี้​เพราะ​ระดับ​ภูมิคุ้มกัน​ต่อ​โรค​ไอ​กรน​อาจ​ไม่​สูง​พอ​ใน​เด็ก​ บาง​คน ผู้​สัมผัส​โรค​ที่​อายุ​น้อย​กว่า 6 ปี ที่​ไม่​เคย​ได้​รับ​วัคซีน​หรือ​ได้​ไม่​ครบ 4 ครั้ง ควร​จะ​เริ่ม​ให้​วัคซีนห​ รือ​เพิ่ม​ให้​ครบ​ตาม​กำหนดการ​สร้าง​เสริม​ภูมิคุ้มกัน ผู้​สัมผัสโ​รค​ที่​เคย​ได้​รับ​มา​แล้ว 4 ครั้ง ให้​กระตุ้น​เพิ่ม​อีก 1 ครั้ง ยกเว้น​เด็ก​ที่​เคย​ ได้​รับ booster มา​แล้วภ​ ายใน 3 ปี หรือ​เป็น​เด็ก​อายุ​เกิน 6 ปี ไม่​ต้อง​ฉีด​กระตุ้น​ เพิ่ม ส่วน​ผู้​ที่​เคย​ได้​มา​แล้ว 3 ครั้ง และ​ครั้ง​ที่ 3 เกิน 6 เดือน ควร​จะ​ให้ dose ที่ 4 ทันที​ที่​สัมผัสโ​รค

การ​ให้​วัคซีน​ป้องกัน​โรค​ไอ​กรน

ใน​เด็ก​อายุ​น้อย​กว่า 6 ปี การ​ได้​รับ​วัคซีน​ป้องกัน​ไอ​กรน 4-5 ครั้ง นับ​ เป็น​มาตรการ​สำคัญ​ใน​การ​ป้องกัน​และ​ควบคุม​โรค​ไอ​กรน วัคซีน​ไอ​กรน​ท่ี​มี​ ใช้​ขณะ​น้​ีเป็น​วัคซีน​ท่​ีเตรียม​จาก​แบคทีเรีย B. pertussis ที่​ตาย​แล้ว (Whole cell vaccine) รวม​กบั diphtheria และ tetanus toxoids (Triple vaccine, DTP) ให้​ฉีด​เข้า​กล้าม กำหนดการ​ให้​วัคซีน​เริ่ม​เมื่อ​อายุ 2 เดือน และ​ให้​อีก 2 ครัง้ ระยะ​หา่ ง​กนั 2 เดือน​คอื ให้​เมือ่ ​อายุ 4 และ 6 เดือน โด๊ส​ท่ี 4 ให้​เมือ่ ​อายุ 18 เดือน นับ​เป็น​ครบ​ชดุ ​แรก (Primary immunization) โด๊ส​ท่ี 5 ถือ​เป็นการ​กระตุน้ (booster dose) ให้​เมือ่ ​อายุ 4 ปี เด็ก​ท​ม่ี อี ายุ​เกิน 7 ปี แล้ว​จะ​ไม่​ให้​วคั ซีน​ไอ​กรน ทัง้ นี​เ้ พราะ​จะ​พบ​ปฏิกริ ยิ า​ขา้ ง​เคียง​ได้​สงู โรคที่ป้องกันด้วยวัคซีน

47

ดวยความปราถนาดจีาก

สำนกังานปองกนัควบคมุโรคที่ 1 กรงุเทพฯ โทร. 0 2972 9606-9