Waterrijk erfgoed

Water domineert al sinds mensenheugenis ons landschap. Vier voorbeelden tonen erfgoed in onze gebieden die onlosmakelijk aan water zijn gebonden. Ze laten zien dat we in het verleden niet alleen tegen het water streden, maar er ook handig gebruik van maakten.

TEKST: Michel Purmer

Vlakbij kasteel Hackfort (Gld), langs de Baakse Beek, staat de oude watermolen van dit landgoed. Het karakteristieke bouwwerk stamt uit ongeveer 1700. Een nabije molenvijver voorzag in water als de molen moest draaien om graan te malen. Het gebouw is in 1997 gerestaureerd en sindsdien zetten vrijwillige molenaars het rad weer regelmatig in beweging. Helaas was het eeuwenoude complex voor vissen een onneembare horde. Reden om een vispassage naast de molen aan te leggen. Die is zorgvuldig ingepast. Zichtbaar voor publiek, maar niet dominant aanwezig.

Water is voor Nederlanders niet alleen een vijand, maar vaak ook een bondgenoot geweest. Al eeuwen is water gebruikt om de vijand op afstand te houden. Bijvoorbeeld in De Stelling van Amsterdam, een waterlinie. Bij dreiging kon door een ingenieus systeem van sluizen en dijken een brede strook land rondom Amsterdam onder water gezet worden. Waar wegen en dijken boven water uitstaken, werden forten gebouwd om te voorkomen dat de vijand op die plekken door kon steken. Fort bij Spijkerboor (1913) verdedigde een knooppunt van dijken en kanalen. Het is een van de grootste forten uit de Stelling van Amsterdam. De stelling staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco.

zeedijk

Eemland (Ut.) is niet alleen een eldorado voor weidevogels. Het gebied herbergt ook sporen van een lange watergeschiedenis. De oorspronkelijke veenmoerassen zijn in de middeleeuwen ontgonnen. De regelmatige verkaveling met lange, rechte sloten en smalle percelen stamt nog uit deze tijd. De sloten dienden om het moeras te ontwateren en zo droge landbouwgrond te krijgen. Oude dijken kronkelen eveneens al eeuwen door het gebied. Ze omsluiten wielen. Dit zijn oude kolkgaten die ontstonden bij dijkdoorbraken. Na de overstroming bleven de diepe, ronde plassen over. De dijk werd er vervolgens omheen gelegd. Zo laat ook dit veenweidelandschap zien hoe onze voorouders met water leefden.

Rijksmonument Waterloopbos bij Kraggenburg (Fl.) is een historisch openluchtlaboratorium in een prachtig polderbos. Hier zijn met behulp van schaalmodellen honderden onderzoeken uitgevoerd naar het gedrag van water, bijvoorbeeld om de effecten van eb, vloed en golfwerking te testen. De komst van de computer maakte de schaalmodellen overbodig. Toen Natuurmonumenten het bos overnam, stond het vol met ruïnes van deze bijzondere modellen. Inmiddels is een aantal modellen gerestaureerd. Van de Deltagoot is een bijzonder kunstwerk gemaakt: Deltawerk //. De combinatie van kunstwerk en modellen in het weelderige Waterloopbos, maakt een wandeling tot een bijzondere ontdekkingsreis. Bangkok, Rotterdam en Libië liggen hier vlak bij elkaar.

22 Otterparadijs

Het scheelde niet veel of het Naardermeer was ruim 100 jaar geleden veranderd in een vuilnisbelt. Het was in 1905 de aanleiding voor de oprichting van Natuurmonumenten, het meer was de eerste aankoop. Daardoor leven er nu bijzondere vogels zoals de purperreiger, de snor en het baardmannetje. Er groeien zeldzame planten zoals klein blaasjeskruid, groenknolorchis en veenmosorchis. En sinds 5 jaar zwemt ook de otter hier weer rond. Maar hoe gek het ook klinkt, het natuurgebied dreigt te verdrogen doordat water wegstroomt naar omliggende gebieden. Om dat tegen te gaan, komt er nu een schil van natte gebieden rondom het meer. De Nationale Postcode Loterij maakt de aanleg van die schil mogelijk met een extra bijdrage van 1,8 miljoen euro. We danken dan ook alle deelnemers van de Postcode Loterij voor deze steun. Dankzij hen blijft het Naardermeer als otterparadijs behouden.