Artsenkrant by NBTC

CULTUUR+

Een overwegend zondig bestaan In 2016 is het 500 jaar geleden dat Jeroen Bosch overleden is. De stad ’s Hertogenbosch, waar de Brabantse kunstenaar geboren is, maakt zich op voor een feestelijke herdenking met een overzichtstentoonstelling zoals u ze maar één keer in uw leven zal kunnen aanschouwen. Een voorsmaakje krijgt u nu al in het Museum Boijmans-Van Beuningen in Rotterdam: van Bosch tot Bruegel. EXPO

peciaal voor deze tentoonstelling is één van de beroemdste werken uit de kunstgeschiedenis vanuit het Prado in Madrid naar Nederland overgebracht. Het is de eerste keer dat De Hooiwagen Spanje verlaat sedert het werk circa 1570 door koning Filip II werd aangekocht. Dendrochronologisch onderzoek heeft uitgewezen dat het werk omstreeks 1516 moet zijn geschilderd zijn. Omdat Bosch in datzelfde jaar overleden is, twijfelen specialisten eraan of het een origineel of een kopie is. Dat verandert uiteraard niets aan de intrinsieke waarde van het werk zoals het in Jeroen Bosch, Hooiwagen-triptiek, ca 1516. Madrid, Museo Nacional del Prado. Rotterdam (en volgend jaar lichtekooi en kaartspeler, tandentrekker en in Den Bosch) te bekijken valt tijdens een keisnijder die vooral dit gemeen hebben dat ze merkwaardige tentoonstelling die in het een overwegend zondig bestaan leiden. teken staat van De ontdekking van het dagelijks Het is een wervelende wereld die geopend leven in de schilderkunst in de Nederlanden wordt waarin de boeren kermis vieren, drank vanaf de 15de eeuw. en spijs in overvloedige mate tot zich nemen Het dagelijkse leven en de handen niet kunnen thuishouden. Met Het is fascinerend om zien hoe de schilderalle gevolgen van dien. In het werk Het kunst in die periode plots opengegooid wordt varken moet in het kot (dat voor het eerst in en het dagelijkse leven van het volk in beeld een tentoonstelling te zien is) toont Bruegel brengt, vaak in karikaturale vorm. Goden en de Oude ons met enig leedvermaak hoe de godinnen, koningen en prinsen, bijbelse en dronken boer samen met zijn varken in het mythologische scenes maken plots plaats voor hok geduwd wordt door een stel tierende boer en boerin, sjacheraar en kwakzalver, vrouwen.

Marinus Van Reymerswaele, De belastingontvangers, 1545. New Orleans, Museum of Art.

Artsenkrant | 4 december 2015 | Nr. 2430

fotoagentschap

Anoniem, Satyrisch dyptiek, ca 1500. Université de Liège.

Het zal niet de laatste keer zijn dat de boer de boter eet. Hij wordt voorgesteld als een domme kracht die zich zijn geld laat ontfutselen door belastinginners en dames van lichte zeden, zodat zijn vrouw zich verplicht ziet hem letterlijk de broek af te stropen. Het is de vrouw die de lakens uitdeelt in deze pikante picturale wereld, tot vermaak van de rijke burgers. Want het zijn zij die deze schilderijen en gravures kopen en aan de muur hangen, zelfs als zij zelf het voorwerp van spot en bijtende humor zijn, uitgebeeld als ze worden als vrekken die hun geld tellen en de arme boeren oplichten.

Pieter Bruegel, De kreupele bedelaars, 1568. Musée du Louvre.

Vergis u niet, het zijn geen kladschilders die zich met dergelijke vaak rauwe maar desalniettemin humoristische taferelen onledig maken, maar grote kunstenaars als Lucas van Leyden, Quinten Matsijs en natuurlijk Jeroen Bosch en de dynastie van Pieter Bruegel. Van Pieter Bruegel de Oude zijn – hoogst uitzonderlijk – niet minder dan vijf panelen te zien in Rotterdam, waaronder De Vogelnestrover uit het Kunsthistorisches Museum in Wenen, De kreupele bedelaars uit het Louvre in Parijs en Het varken moet in het kot dat in privébezit is. U hebt het al begrepen: dit is een hoogst vermakelijke tentoonstelling met een hoog kwalitatief gehalte. Henk Van Nieuwenhove • De ontdekking van het dagelijks leven in de schilderkunst. Van Bosch tot Bruegel. Tot 17 januari 2016 in het Museum Boijmans-Van Beuningen, Museumpark 18-20, Rotterdam. Open di tot zo, van 11u. tot 17u., gesloten op maandag en feestdagen. Info: www.boijmans.nl. • Reizen naar Rotterdam: tickets en inlichtingen via www. nmbs-europe.com.

Jan Sanders van Hemessen, De keisnijding, ca 1550. Madrid, Museo Nacional del Prado.

CULTUUR+

Een selfie met Rembrandt en co Het Mauritshuis in Den Haag toont ons zelfportretten uit de Gouden Eeuw, zeg maar de visitekaartjes van de kunstenaars. De kunstenaar laat zich vaak van zijn beste zijde zien: kijk eens hoe mooi ik ben, kijk eens wat ik kan. In zekere zin zijn deze zelfportretten selfies avant la lettre. Door een spel van spiegels moedigt het Mauritshuis de bezoeker ook aan de smartphone uit de binnenzak te halen en een selfie te maken in het bijzijn van Rembrandt en co. embrandt van Rijn is vanzelfsprekend aanwezig op de tentoonstelling, en wel met een van zijn laatste zelfportretten, geschilderd in het jaar van zijn overlijden. Voor Rembrandt was het zelfportret – meer dan voor andere schilders – een zoektocht naar het ik. We zien een oude ietwat wollige man, getekend door het leven, ja berustend in zijn berooide lot, weifelend zichzelf aanstarend: wat heb ik nog in dit ondermaanse te verwachten? Rembrandt kende een tragisch levenseinde met het overlijden van een aantal van zijn dierbaren en zijn faillis-

Mercantiele functie

sement. Terugvechten zit er niet meer in voor de man zoals hij zich in de spiegel ziet. Rembrandt is uiteraard het prototype van de zelfportretkunstenaar. Hij liet niet minder dan 80 afbeeldingen van zichzelf na, in schilderijen, tekeningen en gravures. Een geschilderd zelfportret van Rembrandt was ook zeer in trek bij (rijke) verzamelaars van zijn tijd. Hij vormt dan ook een uitzondering, want vele andere kunstenaars maakten zelfportretten niet voor de verkoop, maar gewoon om gezellig thuis, samen met portretten van de andere familieleden, aan de muur te hangen.

EXPO

Huygh Voskuyl, Zelfportret 1638.

Rembrandt, Zelfportret, 1669.

Toch is het zelfportret niet zomaar een afbeelding, in het beste geval een peilen naar de ziel van de kunstenaar zelf. Vaak heeft het zelfportret ook een functie, zelfs een mercantiele functie. Het zijn Hollanders, en wel uit de Gouden Eeuw. De schilder gebruikte dus het zelfportret als visitekaartje, om te tonen wat hij kon, wat zijn vaardigheden en geliefkoosde onderwerpen waren. Een schildersezel, palet en penselen zijn dan ook de meest voorkomende attributen in het genre. En ja, vanitas vanitatum, de kunstenaar beeldde zichzelf allicht wat beter af dan hij zich werkelijk in de spiegel zag, daar kunnen we toch vanuit gaan als we de fiere mansportretten aanschouwen. De ontwikkeling van het zelfportret hangt ook samen met het ontstaan en de evolutie van de spiegel. In de 17de eeuw bestonden nog geen spiegels van levensgroot formaat zodat de kunstenaar vaak zijn hoofd schilderde op het lichaam van een geschilderd personage. En omdat de schilder zichzelf in de spiegel ziet, is de afbeelding die hij van zichzelf maakt ook altijd een spiegelbeeld. Toch zijn er ook zelfportretten die verrassen. Zoals dat van Huygh Voskuyl bijvoorbeeld die zich afbeeldt met verwaaide haren,

ongeschoren wangen, flink uitgegroeide baard alsof hij een paar nachten is doorgezakt aan de Walletjes. Zeldzaam is een zelfportret van een vrouwelijke schilder: Judith Leyster kijkt de toeschouwer lachend aan, met op de achtergrond een vrolijke vioolspeler. En Jan Steen beeldt zich af als een uitbundige luitspeler, vanzelfsprekend in de herberg, zijn geliefkoosde locatie. Hollandse zelfportretten is een kleine maar zeer fijne en thematisch onderbouwde tentoonstelling die ons een beter inzicht geeft in een belangrijk genre van de schilderkunst tijdens die geweldige Gouden Eeuw. Bovendien krijg je van de schilders interessante tips mee die je zelf ter plaatse in praktijk kan brengen bij het nemen van selfies. En wie weet, misschien ga je voortaan ook anders naar je spiegelbeeld kijken. PS: Vergeet in het Mauritshuis ook niet te gaan kijken naar een van de meest enigmatische werken uit de kunstgeschiedenis, Vermeers Meisje met de parel... Henk Van Nieuwenhove • Hollandse zelfportretten. Selfies uit de Gouden Eeuw. Tot 3 januari in het Mauritshuis, Den Haag. Open van di to zo, van 10u. tot 18u. (do tot 20u), ma van 13u. tot 18u. Info: www.mauritshuis.nl

Artsenkrant | 4 december 2015 | Nr. 2430