Ode aan het Landschap

Ode aan het Landschap

Achterhoek Flevoland Friesland Hollandse Waterlinies Limburg Nationale Parken Noord-Holland

Stap in het landschap, laat je omarmen en beleef het met al je zintuigen

4

ODE AAN HET LANDSCHAP

ODE AAN HET LANDSCHAP

5

Beste lezer, Het is alweer zo’n vier jaar geleden dat bij NBTC het idee naar boven kwam om in 2021 een themajaar te organiseren rondom het Nederlandse landschap. Een zogenaamd themajaar ‘nieuwe stijl’. Een themajaar waarbij we naast spreiding en bezoek aandacht zouden vragen voor een maatschappelijke opgave: meer kennis, aandacht en waardering voor het Nederlandse landschap. Een themajaar als Ode aan het Nederlandse landschap. Met die ambitie gingen we aan de slag. Met resultaat.

Samen met zeven partners hebben we het afgelopen jaar de diverse facetten van het Nederlandse landschap voor het voetlicht gebracht en daarmee een heuse Ode gebracht aan ons landschap. Een Ode waarbij er omgedacht moest worden, opnieuw geprogrammeerd en soms uitgesteld. Maar ondanks de situatie hebben we er een heel mooi jaar van gemaakt. Vele uitingen zijn verschenen in diverse media, er zijn nieuwe producten ontwikkeld, initiatieven gelanceerd en er zijn nieuwe samenwerkingen ontstaan.

Voor jullie ligt een terugblik op dit bijzondere jaar en op dit mooie thema. Het jaar houdt op, maar wij zullen de Ode aan ons unieke landschap ook in de toekomst uit blijven dragen.

Angelique Vermeulen Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen

6

Nationale Parken KIP Limburg Paid media Achterhoek Earned media Flevoland Friesland Owned media Hollandse Waterlinies Noord-Holland Colofon

06 22 24 32 34 42 44 52 60 62 70 78

8

ODE AAN HET LANDSCHAP

ODE AAN HET LANDSCHAP

9

Nationale Parken Zwerf door een waterwildernis, zet als een ontdekkingsreiziger je eerste stappen op het grootste man-made natuurpark ter wereld, fiets óver de sterrenhemel en proef de zilte smaken van de ruim 300 wiersoorten uit de Oosterschelde. Maak kennis met de Rembrandts van de Nederlandse natuur: 21 Nationale Parken die uitblinken in biodiversiteit en in mogelijkheden. Wie alle parken in een road trip aaneenrijgt, is zo’n 1300 kilometer onderweg.

10

ODE AAN HET LANDSCHAP

Ambassadeur Marcel van Ool Adviseur landschap en cultuurhistorie

Wat zou je willen meegeven aan de volgende generatie wat betreft landschap en natuur?

Ik zou willen dat ieder mens als kind een plek ontdekt. Zodat iedereen een plek heeft waar hij of zij herinneringen heeft, aan planten en dieren en misschien geuren en kleuren. Dan heb je als kind namelijk al een verbintenis met díe plek en die neem je de rest van je leven mee. Het is duidelijk dat kinderen tegenwoordig minder binding hebben met de natuur, omdat ze meer thuis zitten en met andere dingen bezig zijn dan buiten zijn. Maar als je herinneringen hebt aan buiten zijn en speciaal die ene plek waar je een deel van je jeugd doorbracht, dan wil je zorgen dat de omgeving van die plek blijft, zich misschien ontwikkelt, maar niet

‘Een plek ontdekken is zoals een grote liefde vinden. Dat gebeurt één of twee keer in je leven’

verdwijnt. Daar zit volgens mij het begin van iets veel groters: het zorgen voor de aarde.

Heb jij zelf als kind zo’n plek gehad?

Ja, ik heb zo’n verbintenis met een plek.

Ik ben opgegroeid in Zuid-Limburg, in Spaubeek en ik kwam heel vaak in twee natuurgebieden, het Stammenderbos en het Spaubekerbos. Zeker in dat laatste gebied is sinds mijn jeugd veel veranderd. Er is bebouwing bijgekomen en de natuur in het gebied is achteruit gegaan. Tegenwoordig woon ik in Utrecht en het kostte me enige tijd en moeite om weer zo’n plek te vinden.

Uiteindelijk lukte dat: nu kom ik heel vaak op Landgoed Sandwijck tussen Utrecht en Zeist. Ik kan er - om zo maar eens te zeggen, ‘heraarden’. Al is er altijd het geluid van de snelweg.

Waarom wilde je ambassadeur voor de Nationale Parken zijn?

Toen ik gevraagd werd om ambassadeur van het themajaar Ode aan het Landschap te worden voor de Nationale Parken zei ik natuurlijk meteen ja. Ik houd me al zo lang bezig met het Nederlandse landschap. Als het dan een keer goed in de schijnwerpers wordt gezet, dan vind ik dat sowieso al fantastisch.

Maar nergens ervaar je de verscheidenheid van het Nederlandse landschap zo goed als in de verschillende Nationale Parken. Iedereen kent de National Parks van de Verenigde

ODE AAN HET LANDSCHAP

11

Marcel van Ool studeerde kunstgeschiedenis en is sinds 2005 adviseur landschap en cultuurhistorie bij Staatsbosbeheer. Hij initieerde en begeleidde tal van kunstprojecten in de natuur. In het themajaar Ode aan het Landschap was hij ambassadeur voor de Nationale Parken.

Staten, omdat ze overweldigend zijn en omdat ze de uitersten van de natuur laten zien. Bij ons ziet de natuur er heel anders uit.

Maar de beleving van de natuur en de kracht van het landschap hoeft niet minder te zijn.

Waar heb jij je laten fotograferen?

Om de geschiedenis en tegelijkertijd de verscheidenheid van de natuur te laten zien heb ik voor mijn foto gekozen voor een plek bij de Wierschuur op Terschelling, onderdeel van het Waddenzee Werelderfgoed. De Wierschuur is gebouwd in 1906 en werd gebruikt voor het drogen en persen van zeewier. Tegenwoordig is het een kampeerboerderij. Op de plek is de laatste bebouwing van Terschelling en vóór je ligt het open land van de Boschplaat.

In een totaal ander landschap dan waar ik opgroeide heb ik toch weer die wow-ervaring, zoals ik die uit Limburg kende wanneer ik op een uitgestrekt plateau stond, met aan de horizon niet meer dan één boerderij.

Het gaat mij niet om steeds hetzelfde tegenkomen, maar om rijkdom die groeit, elke keer wanneer ik eropuit trek.

HEEFT DE VORM VAN EEN EI VAN DE GROTE STERN EN BIEDT UITZICHT OVER EEN KOLONIE VAN GROTE STERNS.

FOTO: ELLEN VAN DEN DOEL, VOGEL-

OBSERVATORIUM TIJ, NP NL DELTA,

HARINGVLIET. HET OBSERVATORIUM

12 ODE AAN HET LANDSCHAP

Nationale Parken

ODE AAN HET LANDSCHAP

Vogelobservatorium ’t Tij in Nationaal Park NL Delta ligt op een nest van zand, net zoals een stern het zelf zou hebben gedaan. Het reusachtige houten bouwwerk staat symbool voor de vruchtbaarheid van de delta, gezonde

13

vogelpopulaties en genieten van de natuur. Je hebt niet alleen een panoramisch uitzicht over een kolonie broedende grote sterns, maar ook over het weidse Haringvliet en de Haringvlietsluizen.

14

ODE AAN HET LANDSCHAP

De Nederlandse Nationale Parken De diversiteit aan natuur die ons land te bieden heeft is buitengewoon. Het is moeilijk om niet overweldigd te raken door de voortdurende afwisseling in duinen, bossen, heide, laagveen, getijdenwater, beekdalen en vennen. De parken vormen een thuis voor bijzondere dieren als de das, bever, zeearend, zeehond en het edelhert.

NP Nieuw Land Bij Almere en Lelystad, op een vleugelslag van Amsterdam, ligt een groot en verrassend natuurgebied: Nationaal Park Nieuw Land. Door mensenhanden gemaakt land dat nog volop in ontwikkeling is. Een gevarieerd, waterrijk landschap waar jonge deltanatuur de ruimte krijgt.

Vogels voelen zich hier zo thuis dat uit Nederland verdwenen vogelsoorten zijn teruggekeerd.

NP NLDelta In Nationaal Park NLDelta draait alles, al meer dan 600 jaar, om leven met het water. Je wordt er keer op keer verrast. Door de natuurlijke diversiteit aan landschappen die elkaar binnen korte afstand opvolgen en de combinatie van natuur, stedelijk gebied, cultuur en historie.

NP De Sallandse Heuvelrug & Twents Reggedal In een ver verleden vormden schuivend ijs, smeltend water en stuivend zand het landschap.

Ook de mens heeft er zijn

15

ODE AAN HET LANDSCHAP

sporen nagelaten, waarvan de oudste dateren van vijfduizend jaar geleden. De Sallandse Heuvelrug tussen Hellendoorn en Holten is een gebied met onNederlandse vergezichten over grote golvende heidevelden en uitgestrekte bossen.

NP Oosterschelde De Oosterschelde is het grootste en natste nationaal park van Nederland. Het is een wereld van getij, wind en vooral water, veel water. Door het getij is het landschap altijd anders. Bij eb zie je de platen en slikken, bij vloed is het een spel van wind en water. En onder water bevindt zich een levendige wereld van kleur en beweging.

NP Waddenzee Werelderfgoed Het Nederlandse Waddengebied is volledig verbonden aan het eeuwenoude ritme van eb en vloed. Je kunt je volledig laten meevoeren door de wind en het water. Twee keer per dag komt de bodem van het wad boven de zeespiegel uit. Als je hier de tijd neemt, beloont de natuur je met haar eigenzinnige en kwetsbare karakter.

NP Van Gogh Een landschap vol slingerende beken, uitgestrekte natuurgebieden, boerenland, landgoederen en prachtige stads- en dorpsgezichten. Dat is Van Gogh Nationaal Park, de omgeving waar Vincent van Gogh opgroeide. Middenin Brabant werd deze eigenzinnige schilder geïnspireerd door de natuur en de harde werkers, die een belangrijke rol speelden in zijn meesterwerken.

16

Nationale Parken • De Lepelaarplassen - In 1968 zijn ze ontstaan bij het droogleggen van Zuidelijk Flevoland: de Lepelaarplassen.

Een snoepwinkel voor de vogelliefhebber want water- en moerasvogels toeven hier maar wat graag dankzij de rietvelden en graslanden.

• Audioroutes - Al fietsend Nederland ontdekken, gezien door de ogenvan schilders en fotografen. Dat kan met de app Meesterwerk Nederlands Landschap met unieke fietsroutes door bijvoorbeeld Nationaal Park De Weerribben, de Schoorlse Duinen of Dwingelderveld.

• Jeepsafari Oostvaardersplassen - Ga mee op jeepsafari en ontdek met eigen ogen hoe duizenden vogels, edelherten en andere grote grazers als heckrunderen en konikpaarden hier samen leven.

• Terpen en wierden - De Terpenroute is onderdeel van UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee. Je wandelt langs plekken waar eeuwen-lang het water over de vlaktes stroomde.

• Voorjaarsvogeltelling Oostvaardersplassen - De vogeltelling van 24 april leverde het respectabele aantal van 76 verschillende vogelsoorten op, met een totaal aantal van 16258 individuele vogels.

ODE AAN HET LANDSCHAP

In de provincie Flevoland vind je tussen Almere en Lelystad het grootste man-made natuurgebied ter wereld. Het gebied is ontstaan door het droogleggen van de Flevopolders. Het oorspronkelijke plan was het realiseren van een industriegebied, maar daar was niet direct behoefte aan, dus werd het moerasgebied ingezaaid met riet en vervolgens met rust gelaten. Zo ontstond een groot moerasgebied met rietvlaktes, ruige graslanden en talloze waterplassen. Duizenden vogels, edelherten en andere grote grazers als heckrunderen en konikpaarden leven hier gemoedelijk samen.

In het noorden van Nederland, tussen de hoge lucht en de verre horizon, liggen honderden erfstukken uit een ver verleden. Het zijn terpen (Friesland) en wierden (Groningen), kunstmatige verhogingen die met de hand werden opgeworpen bij de kust. Een slimme oplossing toen er nog geen dijken waren om mensen te beschermen tegen het nietsontziende water van de zee. Het kustgebied van Noord-Nederland was namelijk het centrum van de Noordzee-economie van de vroege middeleeuwen. Vele terpen en wierden zijn uitgegroeid tot pittoreske dorpen, met prachtige kerken, historische huizen en boerderijen.

17

18

ODE AAN HET LANDSCHAP

DERD. MILJARDEN LITERS

WATER STROMEN DAGELIJKS

IN EN UIT.

OOSTERSCHELDE - DOOR DE

KOMST VAN DE DELTAWERKEN

IS HET ECOSYSTEEM VERAN-

FOTO BOVEN: ELLEN VAN DEN

DOEL – FOTO ONDER: SJOERD

& CUNO – NATIONAAL PARK

Nationale Parken

Veel van de Nationale Parken vertellen een typisch Nederlands verhaal: het verhaal van leven onder de zeespiegel.

Nationaal Park De Oosterschelde is niet alleen het grootste, maar ook het natste Nationaal Park van Nederland. De Oosterschelde is oorspronkelijk een riviermonding, die door de aanleg van de Deltawerken in 1986 veranderde in een ondiepe zeearm: kilometers zout water, waarvan bijna een derde bij eb droogvalt.

Voortdurend is de Oosterschelde in beweging, ze ontluikt en verdwijnt onder water, dag en nacht, in weer en wind. Wie even de tijd neemt, ervaart die metamorfose aan den lijve. De Oosterschelde is een schatkamer van de natuur, die zich soms even verstopt en dan weer al haar rijkdom aan flora en fauna toont.

Boven water: met wat geluk zoekt een groepje bruinvissen - kleine walvissen - hier vlak voor de kust naar voedsel, liggen de zeehonden uit te rusten op de drooggevallen Roggenplaat terwijl de vogels die op de zandplaten naar voedsel zoeken zich fluitend en krijsend laten horen.

En onder water: duikers worden betoverd door fantastische dieren: kreeften, inktvissen, tropisch aandoende naakstslakken, zeepaardjes, bijzondere vissen en dodemansduim (de enige Nederlandse koraalsoort).

De Oosterschelde is wereldwijd beroemd als pleisterplaats en overwinteringsplek voor vogels. Door het jaar heen verblijven hier 85 verschillende soorten watervogels. Voor hen is de Oosterschelde een van de vijf belangrijkste Europese schakels langs hun Oost-Atlantische trekroute.

19

SEPTEMBER. VANAF DE TOPPEN VAN DE HEUVELS KIJK JE OVER UITGESTREKTE VELDEN EN BOSSEN.

FOTO: ELLEN VAN DEN DOEL, NATIONAAL

PARK DE SALLANDSE HEUVELRUG – DE

HEIDE BLOEIT VAN JULI TOT EN MET

20 ODE AAN HET LANDSCHAP

Nationale Parken

ODE AAN HET LANDSCHAP

21

PALTHETOREN GENOEMD. HET LANDGOED IS IN BEHEER BIJ NATUURMONUMENTEN EN MAAKT DEEL UIT VAN HET PARK.

FOTO: SJOERD & CUNO, NATIONAAL PARK

DE SALLANDSE HEUVELRUG – HET HUIS OP

DE DE SPRENGERBERG WORDT OOK WEL DE

22 ODE AAN HET LANDSCHAP

Nationale Parken

INTERVIEW

FOTO: SJOERD & CUNO, NATIONAAL

ZICH TEN OOSTEN VAN DE SALLANDSE

PARK DE SALLANDSE HEUVELRUG –

HEUVELRUG DOOR HET TWENTSE

KANOVAREN OP DE RIVIER DE REGGE DIE

COULISSENLANDSCHAP MEANDERT

23

24

ODE AAN HET LANDSCHAP

In een caravan op tournee door het landschap Esther en Kay zijn twee nomaden op wielen. Ze bloggen over hun vanlifeavonturen over de hele wereld. Voor Ode aan het Landschap gingen ze met een Kip Panorama Sheltercaravan op tournee langs Nederlandse landschappen. Ze waren te volgen op hun website (bynomads.nl) en via Instagram (@bynomads.nl).

ODE AAN HET LANDSCHAP

De Panorama Shelter is speciaal voor Ode aan het Landschap ontworpen door Karel Bodegom. Extra grote panoramaramen en ramen in de deur en het hefdak zorgden voor een unieke natuurbeleving. Kay en Esther hebben in de caravan op de meest bijzondere locaties gekampeerd, zoals tussen de kunstwerken van Rudi van de Wint in het natuurgebied De Nollen in de kop van Noord-Holland en op

25

Tiengemeten, het allerlaatste echte eiland van Zuidwest-Nederland. Op locaties zonder stroom werden de aanwezige zonnepanelen op het dak van de Panorama Shelter veelvuldig gebruikt en door het verhoogde offroad-chassis konden ze neerstrijken op plekken met het mooiste uitzicht.

En bij heldere nachten zorgde het panoramadak voor vrij zicht op een schitterende sterrenhemel.

26

n

i

landscha p het

l a at je om arm

Stap

ODE AAN HET LANDSCHAP

en

n e

ODE AAN HET LANDSCHAP

27

Limburg

Moeder Maas: deze ongetemde rivière d’amour liet op weg naar de Noordzee haar sporen letterlijk achter in het Limburgse landschap. Gevormd door haar wulpse bewegingen ontstond zo een beeldschoon heuvellandschap dat uniek is voor Nederland. En nog altijd manifesteert de Maas zich als een lange ankerlijn waaraan de Limburgers zich stevig vasthouden, als een riviervolk met vele gezichten, maar wel met een en dezelfde taal.

THAISE TUINKUNST MET OOSTERSE BEELDEN, INDISCHE BLOEMRIET, CANNA’S EN IN BONSAI-VORM GESNOEIDE BOMEN.

FOTO: BYNOMADS, ARCEN, LIMBURG.

KASTEELTUINEN ARCEN. DE OOSTERSE

WATERTUIN IS GEÏNSPIREERD OP DE

28 ODE AAN HET LANDSCHAP

Limburg

ODE AAN HET LANDSCHAP

Aan de zuidrand van het Maasdorp Arcen liggen het Kasteel Arcen en daaromheen de schitterende Kasteeltuinen Arcen. Met meer dan 32 hectare waarop vijftien verschillende unieke tuinen zijn aangelegd, vormen

29

deze kasteeltuinen een van de grootste planten- en bloemenparken van Europa. Het 17e-eeuwse Kasteel Arcen werd op de resten van twee eerdere kastelen gebouwd, dus het grondgebied kent een rijke historie.

30

ODE AAN HET LANDSCHAP

Ambassadeur Frans Pollux Muzikant, (tekst)schrijver, journalist

Waarom zei je ja toen ze je vroegen om ambassadeur te worden voor Limburg in het themajaar Ode aan het Landschap?

weinig volume en dan met 300 mensen naar de ondergaande zon kijken. Dat was echt fantastisch. Een magische ervaring. Dus toen de vraag van het Limburgs Landschap Ik heb nooit veel met de natuur gehad. kwam om ambassadeur te worden, dacht ik: Vroeger, op de lagere school, had ik dat past bij mij. zelfs een hekel aan de uitstapjes naar de kinderboerderij. Mensen die daar werkten Dan heb je dus pas later in je leven een en die de hele dag smerig waren, modder en band met de natuur gekregen? beesten: ik vond het helemaal niks. Totdat O ja. Ik ben opgegroeid in een nieuwbouwwijk, ik kinderen kreeg en ben gaan wielrennen sociale woningbouw, en tussen alle huizen en hardlopen en wandelen. Ik ging nooit lag een veldje. Dat was groen, althans in de wandelen, maar met kinderen is wandelen zomer. Dat was mijn natuur. Maar ik kom nú opeens een activiteit. Niet dat ze altijd staan heel veel in de gebieden van het Limburgs te springen, maar als we er zijn, dan is het Landschap, ik heb veel met de mensen die altijd tof. We wonen in de stad, dus het zijn er wonen te maken en ik besef dat er een geen bomenklimmers en huttenbouwers, hele wereld achter zit die ik for granted nam. maar zo komen ze toch in aanraking met de natuur.

Waar heb je je laten fotograferen voor het Toen ben ik gaan ontdekken hoe rustgevend themajaar Ode aan het Landschap? en inspirerend de natuur kan zijn. Nog steeds Het Jammerdal, een prachtig gebied door kan ik geen eik van een berk onderscheiden, het hoogteverschil, maar vooral bijzonder maar er zijn hier een paar prachtige gebieden omdat het is afgegraven. Het is een soort in de buurt, waarin prachtige verhalen voor geconstrueerd landschap. Caesar heeft het oprapen liggen. De afgelopen jaren heb ik ooit een volkerenmoord gepleegd op de met mijn band en het Limburgs Landschap Eburonen, een Germaans Keltische stam een aantal buitenconcerten georganiseerd. die hier in de omgeving woonde. Volgens de In een natuurgebied, klein podium, wij met legende vond die veldslag hier plaats. ‘Het gejammer en geweeklaag van de slachtoffers klonk nog dagen door,’ schreef Ceaser hierover. Ik heb een radiodocumentaire en een toneelstuk gemaakt over dit verhaal.

Het zegt wat over mijn leven

‘Er zijn hier prachtige gebieden, waarin prachtige verhalen voor het oprapen liggen’

Vind je, zoals veel Nederlanders, Limburg de mooiste provincie?

Ik zou nergens anders kunnen wonen.

Mijn hele leven speelt zich hier af, ik

ODE AAN HET LANDSCHAP

31

Frans Pollux werd bekend als oprichter en zanger/gitarist van de streektaalband Neet oét Lottum. Hij schreef ook muziek voor anderen en is verder actief als columnist, toneelschrijver, debatleider, presentator bij de Limburgse omroep L1 en podcastmaker.

ben gaan studeren in Utrecht, maar ik werkte tegelijkertijd hier bij de lokale omroep en ik had een band die redelijk bekend was. Dus ik moest om de haverklap weer terug in Venlo zijn. Ik ben hier eigenlijk nooit weggegaan. Ik heb een vriendengroep van een man of 15 uit de tijd van de middelbare school, zo’n 10 daarvan hebben gestudeerd, door heel het land. Op eentje na zijn ze allemaal teruggekomen. Vaak met een vriendin van buiten, dat dan weer wel!

Maak je je zorgen om het landschap?

Je hebt hier in Noord-Limburg Ooijen Wanssum, een project waarbij er een hoogwatergeul is gegraven om de Maas meer ruimte te geven. Die

mogelijkheid is meteen aangegrepen om er een prachtig natuurproject van te maken.

Een heel wild landschap, zonder paadjes, dat hele stuk is veranderd. Aan de andere kant zie ik ook dat er steeds meer boerenbedrijven leeg komen te staan. Het landschap hier is ingericht voor die boeren. De vraag is: wat gebeurt er met al die bedrijven en het bijbehorende land? Als dagvoorzitter leid ik wel eens discussies bij gemeentes waar dit speelt en dan hoor ik zelden: daar gaan we natuur van maken. Er moet altijd een verdienmodel aan vastzitten. Dat is geen bedreiging voor de bestaande natuur, maar wel voor de natuur van de toekomst.

32

Limburg

• Limburgs Museum Tentoonstelling Machtige Maas - Een grote groep kunstenaars met verschillende disciplines liet de Maas door zes zalen van het Limburgs Museum stromen. Via beeld, licht en geluid reflecteerden de kunstenaars met deze tentoonstelling op de vier gezichten van de rivier.

• Grensmaasopera Rusalka - de kleine Zeemeermin Een openluchtspektakel in de Schipperskerk met de werkhaven, de verwerkingsinstallaties en de imposante depots van zand en grind als decor. De opera Rusalka van Antonín Dvorák vertelt het tragische sprookje van de kleine Zeemeermin die verliefd wordt op een prins met ‘gewoon’ twee benen.

• Limburg Festival – Ode aan de Maas Midden-Limburg wordt al sinds 1983 omgetoverd tot één groot openluchtpodium met een breed aanbod van theater, toneel, muziek, opera, mime en dans. De makers gingen deze keer in de Limburgse dorpen op zoek naar de verhalen van de Maas.

ODE AAN HET LANDSCHAP

De Grensmaas, Zandmaas, Maasplassen, Maasduinen en de Maasvallei: wie in Limburg van zuid naar noord vaart, fietst of wandelt, maakt een reis door de tijd. Een reis die laat zien hoe de Limburgers leefden en leven met de Maas. Want de Maas maakte Limburg: letterlijk. Zij vormde met haar gekronkel en vruchtbare afzettingen het beeldschone Limburgse landschap. Het bewegende water dat van het verleden naar het heden stroomt neemt je mee in een kolk van verhalen die dit jaar allemaal samenkwamen in één groot verhaal: Ode aan de Maas. Wie zo’n reis langs de Maas aanging, kon een plons nemen in de kunst en cultuur, dwalen door de natuur en helemaal kopje onder gaan in het Bourgondische leven waar Limburg een patent op heeft. Langs de prachtige Internationale Maasfietsroute waren indrukwekkende kunstwerken te bewonderen en voor wie Limburg in een wat rustiger tempo wilde leren kennen werd de langeafstandswandeling van zo’n 75 kilometer langs de oevers van de Maas uitgestippeld.

ODE AAN HET LANDSCHAP

33

34

ODE AAN HET LANDSCHAP

Paid media De focus van de paid campagne was primair bereik binnen de doelgroep in Nederland. Het doel; awareness voor het thema Ode aan het landschap. Secundair hebben we geprobeerd de top 3 aan beleefbaar aanbod te promoten en daar soft conversie op toe te passen middels digital en artikelen op holland.com Het totaal bereik van de paid campagne is bijna 26.5 miljoen impressies/contactmomenten (26.427.916).

Contextual video

Digital Campagne

1.189.970

Impressions

7.979.840 Impressions

ODE AAN HET LANDSCHAP

35

Print

2.164.490 Bereik

Ster & Cultuur

Impressions

13.126.450

Social Ads

1.465.500 Bereik

Paid Partnerships

305.966 195.700 Barts Boekje Bereik

Salt Bereik

36

ODE AAN HET LANDSCHAP

ODE AAN HET LANDSCHAP

37

De Achterhoek

Dikke stuwwallen, meren, beken, rivieren, zandvlaktes en moerasbossen: het zijn decorstukken in het typische coulissenlandschap – een lapjesdeken van weides en akkers – dat zich onder invloed van de mens in de Achterhoek heeft gevormd. Ver weg van de hectiek van de stad is het hier nog altijd stil genoeg om te luisteren naar de verhalen die het samenspel tussen mens en natuur vertellen.

KUNSTENAAR MIEL KRUTZMAN EEN MUURSCHILDERING VAN 50 METER HOOG.

FOTO: SJOERD & CUNO, LOCHEM. OP EEN SILO TUSSEN DE FABRIEK VAN CAMPINA EN DE INTRATUIN MAAKTE

38 ODE AAN HET LANDSCHAP

de Achterhoek

ODE AAN HET LANDSCHAP

Het agrarische verleden van de Achterhoek wordt tot leven gewekt door een serie kunstwerken die in een route door het boerenlandschap slingert: de Silo-Art-Tour. Op van oudsher agrarische gebouwen hebben

39

streetart-kunstenaars de natuur en het landschap, het boerenleven en de voedselproductie, het ambacht en de traditie en de intentie van de Achterhoek verbeeld om een duurzame en circulaire regio te worden.

40

ODE AAN HET LANDSCHAP

Ambassadeur Angelique Krüger Televisiepresentatrice bij Omroep Gelderland

Waarom ben je ambassadeur van de Achterhoek geworden voor het themajaar?

Ik woon hier al tien jaar en vind het landschap van de Achterhoek zo ontzettend mooi. Het heeft iets heel ouds omdat hier nooit ruilverkaveling heeft plaatsgevonden.

Het coulissen-landschap dat er nog altijd is, is echt prachtig. Ik kan hier heel goed aarden, ik heb het gevoel dat ik onderdeel ben van de natuur. Die was er vóórdat ik er was en die zal er ook zijn als ik er niet meer ben.

een pomp in de tuin te installeren maar omdat het grondwater zó laag is, konden we geen put slaan. Wat me misschien nog wel meer zorgen baart, is dat ik nog steeds niet veel mensen hoor over hoe belangrijk biodiversiteit is.

Wat vind je van een themajaar als Ode aan het Landschap? Denk je dat zoiets bijdraagt aan besef van de waarde van natuur en landschap?

Ik hoop dat met dit soort acties er toch meer Hoe zie je de toekomst van het landschap? mensen komen die er oog voor krijgen.

Dit is het droogste gebied van Nederland Kunstenaars die bij boeren silo’s gaan en dat betekent dat de boeren hier bijna beschilderen, superleuk! Dat is zichtbaar niet meer kunnen ‘boeren’. Ze kunnen geen voor iedereen. Al brengt het alleen maar voedsel meer voor het vee verbouwen. Dus een gesprek op gang over het landschap. dit landschap gaat hoe dan ook veranderen. We moeten onze mooie streek delen met mensen, op allerlei manieren. Niet iedereen heeft de luxe om hier te wonen. Mijn man en ik zijn daarom een B&B begonnen.

‘Als ik koeienstront ruik, word ik gelukkig’

En dat gaat me wel aan het hart. Wordt het hier een soort Sahara? Of krijgen we hier allemaal druiven? Wij zetten bijvoorbeeld al geen planten meer in de tuin die we water moeten geven. We hebben geprobeerd om

Je bent geboren in Haarlem en je hebt in Friesland en Arnhem gewoond. Wat is jouw binding met natuur?

Ik ben een enorme druktemaker in m’n hoofd, een creatieveling, altijd met duizend dingen tegelijk bezig. In m’n werk kom ik heel veel mensen tegen en moet ik vaak ‘aan’ staan. Mensen verwachten dan ook een bepaalde kant van mij. Als ik me daaruit terug wil trekken, dan moet ik echt in de natuur zitten. Ik heb de rust van de natuur

ODE AAN HET LANDSCHAP

41

De van oorsprong Haarlemse Angelique Krüger begon in 1997 als televisiepresentatrice bij TV Gelderland. Op dit moment presenteert ze een wekelijkse talkshow: De Week van Gelderland. Samen met haar man runt ze daarnaast een B&B.

nodig. De vergankelijkheid ook. Als ik met de ’s avonds met de honden buiten ben en onder de sterrenhemel sta, dan denk ik: ‘Ik kan me nog zo druk maken, maar uiteindelijk zijn we ééndagsvliegen en ben ik een heel klein onderdeel van iets veel groters’. Dat gevoel heb ik op het platteland meer dan in de stad.

Is er een landschap in Nederland waarvan je zegt: ‘Dat is echt mijn favoriete landschap, buiten de Achterhoek?’

Dat zijn toch wel de plekken waar ik een goeie herinnering aan heb. Dus dat is Friesland, het platte en het water. Maar met name ook de dieren daar, de Friese hengsten in de wei, dat vind ik prachtig. Het is vaak bij mij een combinatie van landschap met boeren.

Als ik koeienstront ruik word ik gelukkig.

Misschien een beetje apart, maar dat komt door m’n jeugd. Daar zijn momenten geweest dat ik me gelukkig heb gevoeld. Maar het allermooist blijft voor mij toch het coulissenlandschap, het afwisselende, dat is hier in de Achterhoek uniek.

Welke plek heb jij gekozen om op de foto te gaan?

Gewoon bij mij thuis. Als ik in m’n tuin ga staan kijk je zo naar de bossen, het is overal even fantastisch. De Achterhoek in een paar woorden: prachtig, bescheiden, creatief, innovatief – de laatste drie vind ik namelijk óók van toepassing op de Achterhoekers!

42

de Achterhoek

• De Kerkenpaden – In een tijd dat katholieken hun geloof enkel in het geheim konden belijden ontstond een netwerk aan mysterieuze weggetjes over weilanden, langs slootjes, over bruggetjes en door bossen.

Ze leidden de katholieke Achterhoekers naar geheime kerken. Deze bijzondere paden zijn sinds 2021 weer te ontdekken.

• De IJsselbiënnale – De internationale kunstroute: IJsselbiënnale 2021 is geweest. Bij de langste kunstroute van Nederland waren ruim 26 spannende en monumentale kunstwerken geplaatst over ruim 100 kilometer langs de IJssel in Overijssel en Gelderland.

• Silo Art Tour – Op in het oog springende agrarische locaties hebben streetart-kunstenaars hun werken aangebracht, die vertellen over de geschiedenis en de mensen van de plek of omgeving en vormen als openbareruimte-collectie een etalage voor de identiteit van de Achterhoek.

ODE AAN HET LANDSCHAP

Toen Moeder Natuur zich miljoenen jaren geleden over de vormgeving van de Achterhoek boog, schoof ze met haar brede schouders eerst de dikke ijslaag van het Pleistoceen als een bulldozer aan de kant. In haar ijver trok ze tonnen zand, zwerfkeien en grind met zich mee. Vervolgens draaide ze de thermostaat flink omhoog waardoor het ijs smolt en er een landschap naar boven kwam van dikke stuwwallen, meren, beken, rivieren, zandvlaktes en moerasbossen.

Onder invloed van de mens werd het omgevormd tot een coulissenlandschap, waarbij je na elke bocht wordt verrast door een nieuw decor. Meanderende beken en rivieren, grote veenmoerrassen, een afwisselend heuvellandschap, een grote diversiteit aan bosgebieden en uiteenlopende natuurgebieden geven de streek een uniek karakter. Het samenspel tussen mens en natuur zie je terug in het landschap. De landgoederen van adellijke families, gegoede boeren en de welgestelde burgerij van de Hanzesteden vormen nu een belangrijk deel van de Achterhoekse natuurgebieden. Je kan er nog altijd genieten van de parkbossen, afgewisseld met hooilanden, akkers, boomgaarden en beken.

ODE AAN HET LANDSCHAP

43

44

ODE AAN HET LANDSCHAP

Earned media De primaire doelstelling van de persbewerking is awareness genereren voor het Nederlandse landschap.

Maar ook aandacht voor het themajaar zelf en de projecten. Met de uitgevoerde PR-activiteiten zorgen we voor zoveel mogelijk free publicity (earned media) rondom het thema in de focusmarkten.

Primair: Nederland Secundair: België en Duitsland

45

ODE AAN HET LANDSCHAP

Earned media Internationaal

Earned media Nationaal

Internationale publicaties

Nationale publicaties

28 2386 € 1.210.000 Nationale mediawaarde

€ 104.000 Internationale mediawaarde

95 miljoen 1.7 miljoen Internationaal bereik

*De cijfers zijn van 1 oktober 2020 tot 13 december 2021

Nationaal bereik

46

ODE AAN HET LANDSCHAP

ODE AAN HET LANDSCHAP

47

Flevoland

Als je de jongste provincie van Nederland bezoekt, stap je op de bodem van de voormalige Zuiderzee.

Je bevindt je nu zo’n vier meter onder de zeespiegel.

Dit grootste inpolderingsproject ter wereld, is van voor tot achter ontstaan aan de tekentafel: met strakke landbouwgronden, wegen en vaarten, maar ook met landschapskunst en wilde natuur.

Een plek waar geschiedenis, natuurbeleving en kunst hand in hand gaan.

DE MARKER WADDEN VORMEN EEN ROBUUST NIEUW NATUURGEBIED MET EEN GUNSTIG LEEFKLIMAAT VOOR PLANTEN VOGELS EN VISSEN.

FOTO: BYNOMADS, MARKER WADDEN, FLEVOLAND. RECHTS DE UITKIJKTOREN DE STELTLOPER, LINKS VAKANTIE-ACCOMMODATIES.

48 ODE AAN HET LANDSCHAP

Flevoland

ODE AAN HET LANDSCHAP

De Marker Wadden is het nieuwste gebied in het Nationaal Park Nieuw Land en is midden in het Markermeer letterlijk van de grond getrokken. Hier dompel je onder in een oase van natuur waar het vliegverkeer, dankzij

49

de ontelbare vogelsoorten, drukker is dan boven Schiphol en Lelystad bij elkaar. En dat is de rode draad van alle natuurgebieden in Flevoland: aangelegd, maar uiteindelijk wilde, volwaardige natuur.

50

ODE AAN HET LANDSCHAP

Ambassadeur Eva Vriend Journalist en historicus

De reden dat je ambassadeur van Flevoland bent geworden is wel duidelijk: je bent een Flevolandse!

Daar raak je meteen een moeilijk punt.

Flevoland is pas provincie geworden in 1986. Het gevoel dat Flevoland een eenheid is, dat staat nog in de kinderschoenen. Ik ben geboren en getogen op een boerderij bij Luttelgeest en ik voel me meer verwant aan de Noordoostpolder. In Almere en Lelystad kom ik bijvoorbeeld nooit. Lelystad en Almere kreeg de overloop uit Amsterdam.

Mijn grootouders hadden een agrarisch doel.

Als je hier kwam om een boerenbedrijf op te bouwen dan was je relatie met het landschap volstrekt anders.

‘Flevoland heeft een heel jong en heel recent verhaal’’ Hoe zou je het landschap van Flevoland karakteriseren?

Je doet mij geen plezier met een stukje fietsen in Flevoland. Dat doe ik liever in Limburg.

Ik vind Flevoland dus niet heel móói, maar wel heel indrukwekkend en interessant.

Flevoland is niet liefelijk of romantisch.

Maar de land art die je hier hebt, dáár leent

het landschap zich weer heel erg goed voor.

Bovendien is de wordingsgeschiedenis van Flevoland manifest in het landschap. Als je er doorheen rijdt voél je gewoon de tekentafel.

Je ziet bijna waar ze de lijntjes hebben gezet.

In de Noordoostpolder hadden ze een heel strak beplantingsschema: vier boerderijen bij elkaar en daar omheen windsingels van bomen. Waardoor je allemaal groene eilandjes in dat landschap hebt. Die windsingels boden mensen beschutting en een soort knusheid en huiselijkheid.

Wat voor band heb je met Flevoland?

Ik heb een haat-liefde-verhouding met de provincie. Dit is echt een plattelandsgebied waarin bepaalde voorzieningen soms wat beperkter zijn en op afstand. En die lange, rechte wegen geven niet echt een gevoel van geborgenheid. Maar tegelijkertijd zijn er ook heel mooie plekken in de polder.

Onder Kraggenburg heb je hele mooie hoekjes, bij Schokland, achter Nagele heb je prachtige stukken landschap. En in veel dorpen zijn heel leuke initiatieven, levendige gemeenschappen met ook veel zorg voor elkaar.

Waarom ligt het landschap van Flevoland toch dicht bij je hart?

Toen ik werd geboren in 1973 was het landschap nog maar 20 jaar oud. Je voélt wat er is gemaakt en dat vind ik het interessante en het fijne eraan. Toen mijn vader in de polder kwam, kwamen de boompjes tot zijn

ODE AAN HET LANDSCHAP

51

De grootvader van Eva Vriend kreeg als pionier in de nieuwe polder in 1952 een bedrijf toegewezen. Dat werd later overgenomen door haar vader. In 2013 debuteerde Eva met Het nieuwe land, over de ontstaansgeschiedenis van Flevoland.

knieën. Nu zijn het majestueuze bomen die rond zijn erf staan. Wat me fascineert is dat het soms niet meer past. De trekkers zijn tegenwoordig zijn veel te groot voor de landbouwweggetjes die ze hebben aangelegd. De schooltjes zijn te klein, de kerken staan leeg. Andere provincies zijn veel natuurlijker ontstaan en in Flevoland voel je dat het door mensen is gemaakt. Je ziet de mensenhand. Het is een heel interessant landschap, met een jong en recent verhaal.

Waarom moet, zeg, de Limburger of de Fries naar Flevoland komen?

Om de Pier & Horizon te zien, een landart-installatie van Paul de Kort uit 2016 aan de rand van de Noordoostpolder. Ik vind dat kunstwerk echt meer dan het bezoeken waard. Het werk is geïnspireerd op Mondriaan. Er komt zo veel in samen.

Mijn foto is ook daar gemaakt, met uitzicht op het oude land, Genemuiden. Ik vind in het landschap de grenzen het leukst, de grenzen tussen land en water, de grenzen tussen het oude en het nieuwe land, dat zijn voor mij de spannendste plekken. Daar kun je het verhaal van Flevoland het beste vertellen.

52

Flevoland

• Land Art Live De uitgesproken keuze voor spectaculaire landschapskunstwerken is typisch Flevoland. Nergens ter wereld kun je zo dicht bij elkaar zo veel land art bewonderen. Met het boek Land Art Live onder de arm kan je op road trip gaan langs de mooiste landschapskunstwerken van Flevoland.

• Schokland – Eiland in de polder - De oude Zuiderzeeeilanden Urk en Schokland zijn gewoon opgenomen in de polder. Vooral Schokland is opvallend, omdat het aan alle kanten omgeven is door nieuw land. Gedurende de hele zomer vond het jaarlijkse festival Zomer op Schokland plaats en vanwege de grote belangstelling bleven de kunstroutes tot na de herfstvakantie geopend. .• Nationaal Park Nieuw Land – Marker Wadden In het Markermeer is nieuwe geschiedenis geschreven: daar zijn onlangs de Marker Wadden aangelegd, nieuwe eilanden die de natuur van het Markermeer verbeteren.

ODE AAN HET LANDSCHAP

Op het voormalig eiland Schokland, maar ook daarbuiten vind je in Flevoland Kunst met een grote K. Verspreid door de polder brachten diverse internationale kunstenaars verhalen tot leven met schilderkwasten, beitels, graafmachines, lasapparaten en betonmolens. Uit welke hoek je ook kijkt of komt, telkens hoor je een ander geluid en zie je een ander gezicht van Flevoland.

De verbinding met het landschap is voortdurend in beweging.

Ga op road trip en volg het spoor van de negen kunstwerken die je door het verleden, heden en de toekomst loodsen. Of trek de natuur in en ontdek in het Nationaal Park Nieuw land – het grootste man-made natuurpark ter wereld. Wat ooit behoorde tot de bodem van de Zuiderzee, is nu een prachtig natuurpark met een grote diversiteit aan flora en fauna. De Lepelaarplassen, Marker Wadden, Oostvaardersplassen en het Markermeer zijn deelgebieden die behoren tot dit Nationaal Park. In totaal ligt een hier gebied van maar liefst 29.000 hectare aan je wandelschoenen.

ODE AAN HET LANDSCHAP

53

54

ODE AAN HET LANDSCHAP

ODE AAN HET LANDSCHAP

55

Friesland

Terpen, dijken, gemalen, ingedamde binnenzeeën: Friezen doen er al eeuwen alles aan om het hoofd boven water te houden. Het resultaat is een oogverblindend landschap dat je nergens anders ter wereld aantreft. Friesland is beroemd om de Elfstedenschaatstocht, eindeloze meren en Friese Dumkes en berucht om de eigenzinnige bevolking.

Altijd is het Friese karakter is zichtbaar in deze landschappen, dat ze soms naar hun hand zetten en soms op haar beloop laten.

FENOMENAAL UITZICHT OVER DE REGIO.

APPELSCHA, FRIESLAND. BOVENOP HET HOOGSTE PUNT VAN FRIESLAND IS EEN UITKIJKTOREN GEBOUWD.

OP 33 METER HOOGTE HEB JE EEN

FOTO: SJOERD & CUNO, DE BOSBERG,

56 ODE AAN HET LANDSCHAP

Friesland

ODE AAN HET LANDSCHAP

Op een heldere dag zie je het uitgestrekte Nationaal Park, het DrentsFriese Wold en de steden Leeuwarden, Groningen en Coevorden liggen vanaf de Bosbergtoren in Appelscha. Deze uitkijktoren van maar liefst 33 meter

57

hoog staat op het hoogste punt van het Friese vasteland, een 20 meter hoog stuifduin. Het ontwerp van architect Frans Beune uit Assen is geïnspireerd op een reusachtige dennenstam.

58

ODE AAN HET LANDSCHAP

Ambassadeur Claudy Jongstra Kunstenares en textielontwerper

Waarom ben je ambassadeur voor Friesland geworden?

Omdat er wat moet gebeuren en het kan mij niet snel genoeg! Het is echt ‘vijf over twaalf ’ als je kijkt naar het landschap in Friesland. Als ik wandel dan is er in een straal van 5 kilometer rondom waar wij wonen een prachtig natuurlandschap: Huns. Het is een weidevogelgebied, dus je ziet aan de ene kant een diversiteit aan vogels en greppeltjes-landschap en aan de andere kant is het een platgespoten groene woestijn, een biljartlaken. Dan denk ik: ‘Wat is dit voor dood land?’

‘Mensen, alsjeblieft, wakker worden!’

Waarom ben je destijds naar Friesland gegaan?

Vanwege het landschap, de ruimte, de leegte. Maar ook vanwege de Friezen. Mijn opa en oma waren Fries. De volksaard, zoals dat wordt genoemd, vind ik heel prettig. De Fries heeft een opgeruimd karakter, staat heel erg open, er kan hier veel. Er zijn hier weinig projecten die je

niet gerealiseerd krijgt. Maar ik vind het wel bijzonder jammer dat het landschap in de uitverkoop gaat en verborgen wordt onder zonnepanalen op dit moment.

Denk je dat er in het noorden genoeg bewustzijn is voor de natuur?

Nee. Wij maken een heel mooi product op onze boerderij. We hebben daar een houtoven gebouwd en we bakken daar wekelijks zuurdesembrood van lokaal graan. Biologisch en biodynamisch. In de huidige wereld kunnen wij geen geld verdienen met dit brood, althans niet op de schaal waarop wij het bakken. Maar als je kijkt waar het brood voor staat: lokale topkwaliteit. In Londen of San Francisco betaal je drie of vier keer zoveel voor zo’n brood. Hier is weinig bewustzijn met betrekking tot vitaliteit, kwaliteit van eten, dat je daar misschien wel wat meer voor moét betalen.

Kun je wat van jouw nieuwe initiatieven noemen?

Ik probeer al twee jaar holistisch-ecologisch onderwijs aan te bieden in Friesland. Dat doen we al op grote schaal in Groningen.

We laten processen zien van het maken van gesloten kringlopen in alle disciplines, door alle onderwijsgeledingen heen. Binnen die opleidingen wordt dat breed gedragen, we coachen docenten om het transitiedenken

ODE AAN HET LANDSCHAP

59

Claudy Jongstra studeerde modevormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.

Kenmerkend voor haar werk is het gebruik van ambachtelijk vervilte wol. De wol is afkomstig van een eigen kudde van 200 Drentse heideschapen in het Friese Spannum.

te ondersteunen. De vibe duurzaamheid voel je echt in Groningen. Studenten komen vanuit Friesland naar Groningen om dat te ervaren. In Friesland krijg ik het niet voor elkaar. De Friese overheden begrijpen het niet. Dat is heel jammer. Ja, natuurlijk gebeurt er al veel. Maar niet genoeg.

Wat zou Friesland als eerste moeten doen?

Boeren die echt willen omvormen, moeten geholpen worden. Kijk niet alleen naar investeringen die er het eerste jaar niet uit kunnen. Daar waar je voelt dat kringlooplandbouw van de grond kan komen, dáár moet je een grote vlag neerzetten.

Stimuleer lokale productie, stimuleer lokaal consumeren. Als je zit hoe het wordt geproduceerd, dan volgt ook de erkenning en waardering voor het voedsel. Dat staat nu veel te ver van ons af. Als je weet hoeveel inzet het kost om een goede kruidenkaas te maken, dan weet je ook wat het waard is.

Waar sta je op de foto?

We hebben een prachtige historische kas die we vanuit België hebben getransporteerd naar Huns. Die ging bijna naar de schroothoop. Zo’n kas gaat eeuwenlang mee. Ik geloof heel erg in kwaliteit van maken. Er zijn bijna geen vakmensen meer die zoiets kunnen bouwen. Daarom liet ik me graag daar fotograferen.

60

Friesland

• 11Fountains Elf internationale kunstenaars hebben een nieuwe invulling gegeven aan de bekende Elfstedentocht. Elf Friese steden zijn door hen voorzien van bijzondere waterwerken, waarbij iedere stad een eigen verhaal vertelt.

• Hulde aan de Horizon Ruim 1500 mensen zonden hun mooiste horizon van Friesland in. Samen vormden ze de langste, kleurrijkste en meest diverse horizon van Friesland. Ongeveer 1000 foto’s werden tentoongesteld over een lengte van 150 meter ‘mienskip-kunst’.

• Wadopera Ruim 150 zangers, musici en acteurs vertelden het aangrijpende verhaal van visser Peter Grimes met als achtergrond het Wad. • Dark Sky Parken Een Dark Sky Park is een gebied waar het ’s nachts nog donker is en waar bezoekers welkom zijn om die duisternis te beleven en de sterrenhemel te zien. In Friesland zijn twee Dark Sky Parken: op Lauwersoog en op Terschelling.

ODE AAN HET LANDSCHAP

De Waddenzee is het grootste getijdengebied ter wereld. Nergens anders vind je zo’n veelzijdig landschap, dat er met iedere zonsopkomst weer anders uitziet. In de geulen, gleuven, duinen en vlaktes vind je ruim 10.000 soorten planten en dieren, die allemaal hun steentje bijdragen aan een gezond ecosysteem. Bovendien trekt de bijzondere locatie jaarlijks tot 12 miljoen trekvogels aan, die hier hun tocht onderbreken om bij te tanken.

Met eb en vloed vormt het UNESCO Werelderfgoed Waddengebied zich waar je bij staat. Bij eb ontstaat er nog iets speciaals: een looproute. Bij laagwater trek je dwars door de drek, met je rugtas achterop, om zonder de boot de overkant van de Waddenzee te bereiken. Onderweg hoor je hoe stil het kan zijn als de zee wegtrekt en je ineens tientallen wormpjes, schelpdieren, vogels en zeehonden ziet verschijnen. Vanuit verschillende kustdorpen kun je onder begeleiding de koele blubber van de zeebodem trotseren, om zo een Waddeneiland te bereiken.

ODE AAN HET LANDSCHAP

61

62

ODE AAN HET LANDSCHAP

Owned media

De focus bij owned media lag op holland.com/ odeaanhetlandschap, eigen Social Media-kanalen en de landingspagina’s van de 7 deelnemende partners.

De inzet van owned media is vooral gericht op awareness van Ode aan het Landschap in het algemeen.

Website holland.com/odeaanhetlandschap

19.000

Pageviews

Time on site

3 min 45 sec

63

Social instagram@visitnetherlands

ODE AAN HET LANDSCHAP

634.883 Totaal postbereik

8,3

%

Average engagement

Social facebook@visitnetherlands

717.358 Totaal postbereik

7,1

%

Average engagement

64

ODE AAN HET LANDSCHAP

ODE AAN HET LANDSCHAP

65

Hollandse Waterlinies De Hollandse Waterlinies: een heldenverhaal in de Nederlandse geschiedenis, waarvan het eerste hoofdstuk in 1815 werd geschreven en het laatste in 1940, toen de waterlinies hun functie als verdedigingslinie tegen oorlogsdreiging verloren.

Met de Hollandse Waterlinies – de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam samen – heeft de mens een verbond gesloten met het water en de natuur. En zo ontstond een landschap vol geheimen, verhalen en bijzondere objecten.

SCHUILPLAATS 599 OF BUNKER 599 IS GEBOUWD IN 1940 EN LIGT AAN DE DIEFDIJK IN DE GEMEENTE CULEMBORG.

FOTO: JAN BIJL, BUNKER 599, HOLLANDSE WATERLINIES, CULEMBORG. DE DOORGEZAAGDE BUNKER, OOK BEKEND ALS GROEPS-

66 ODE AAN HET LANDSCHAP

Hollandse Waterlinies

ODE AAN HET LANDSCHAP

Van groepsschuilplaats naar kunstobject: in 2010 is een van de bunkers die deel uitmaken van de Diefdijklinie in Gelderland doormidden gezaagd. Het zaagwerk - met een diamantzaag door metersdik gewapend beton – duurde

67

vier weken. Bezoekers bereiken via een trap naar een pad dat door de bunker heenloopt naar het water. In het water langs het pad staan palen die de waterhoogte aangeven als het gebied onder water gezet zou worden.

68

ODE AAN HET LANDSCHAP

Ambassadeur Tom van Nouhuys Directeur-bestuurder van Forteiland Pampus

Waarom zei je ‘ja’ toen je werd benaderd om ambassadeur te worden voor de Hollandse Waterlinies?

Eén antwoord is natuurlijk: hier kon ik geen ‘nee’ op zeggen’, alleen al vanuit mijn functie en affiniteit. Maar daarnaast vind ik het interessante aan Ode aan het Landschap dat het kans biedt om het landschap meer voor het voetlicht te brengen. Want de impact van dit erfgoed is misschien wel veel groter dan dat van een specifiek bouwwerk, een kasteel of een fort. We rijden naar bijvoorbeeld een kasteel, en na het bezoek rijden we weer naar huis. We genieten de hele dag, maar we beseffen onderweg eigenlijk niet wat de toegevoegde waarde van de omgeving is.

Kun je beschrijven wat voor landschap zich rondom de Waterlinies bevindt, rondom die grote forten?

Niet alleen de forten zelf werden bewust onzichtbaar gehouden om militairstrategische redenen, ook het landschap er omheen is heel erg verborgen gebleven.

Waarom? Omdat het niet is ontworpen als een natuurlijk landschap dat mooi moet zijn,

‘Als je wilt weten waar je vandaan komt, dan ga je op zoek naar je stamboom’

maar om een bepaalde strategische functie te vervullen. Landschap dat heel bewust landschap werd gelaten. En dat is vaak tot op de dag van vandaag nog steeds.

En hoe zou je het landschap precies beschrijven?

Kenmerkend voor de Waterlinies is dat het typisch waterlandschap is. Niet zoals de Friese meren, maar waterlandschap waar altijd op de een of andere manier rivieren, kanalen, polders en dijken toonaangevend zijn. Omdat dat de belangrijke dragers waren van die strategische functie. Het is dus ook een gemaakt landschap. Drooggelegde polders, dat zijn vlakke, laagliggende stukken land, waarin dijken en kanalen de kaders vormen.

Er mag in het landschap van de Waterlinies niet worden gebouwd. Blijft dat zo, ondanks de woningnood?

Dat is een puzzel. En in die puzzel zal het niet lukken om het landschap volledig in stand te houden. Maar laat het een gezamenlijke uitdaging zijn om te zorgen dat de kracht van het landschap niet verloren gaat. We moeten blijven beseffen wat het unieke karakter van het landschap is: de historische context.

Want het is toch min of meer zoals je eigen genealogie: als jij wil weten waar je vandaan komt, dan ga je op zoek naar je stamboom.

Hoe meer je daarvan weet, hoe meer je snapt waar je vandaan komt. En hoe beter je jezelf begrijpt. Dat geldt ook voor het landschap van de Waterlinies.

ODE AAN HET LANDSCHAP

69

Tom van Nouhuys is sinds 2011 directeur-bestuurder van Forteiland Pampus. Hij studeerde af op het cultureel ondernemerschap van het Concertgebouw.

Hij werkte later jaren als organisatieadviseur, maar volgde toch zijn hart terug naar de culturele sector.

Wat is het landschap op Fort Pampus?

Van oorsprong was Pampus een volstrekt kale bult, lekker overzichtelijk met een vrij schootsveld. Na de jaren ’30 is het langzaam tot ruïne verworden en kon de natuur z’n eigen gang gaan. Deels maken we in die natuur weer gebruik van de natuur die is ontstaan door in de vegetatie doorkijken te snijden die laten zien hoe Pampus verbonden is met forten op het land. Zodat je ziet: dat is de verbinding militair-historisch en dat is de natuur die daaromheen zijn plek veroverd heeft.

Hoe zie je de toekomst van Pampus en het landschap daarop?

Als ik naar Pampus kijk, heb ik grote zorgen over de aanleg van een IJmeer-lijn tussen de Zuidhoek van Almere en AmsterdamIJburg. Er wordt nog altijd gestreden voor een metroverbinding dwars over het IJmeer heen, pal langs Pampus. Ik voel dat de druk op die infrastructuur heel groot is. Maar ik vind het een onzalig idee om diagonaal door die unieke vrije ruimte in het blauwe hart een OV-verbinding te trekken. Ik noem altijd de metafoor van het stopcontact: aan de ene kant van de kamer wil je een schemerlamp neerzetten en toevallig bevindt zich aan de overkant van de kamer het stopcontact.

Dan trek je toch ook niet de draad dwars door de kamer over de salontafel heen. Die leg je achter de bank. Ik ben niet tegen infrastructuur, maar vóór beter inpassen in het landschap.

70

Hollandse Waterlinies

• Fortensafari – Natuurliefhebbers konden de bijzondere flora en fauna rondom de forten van de Hollandse Waterlinies ontdekken, met tekst en uitleg van een boswachter die het gebied als geen ander kent. .• Waterlinie Kunstroutes – Van land art en toneelvoorstellingen tot artists in residence op bijzondere plekken in het waterlinielandschap: samen onthulden ze de geheimen van het landschap van de waterlinies.

Verschillende vormen van kunst en cultuur in de buurt werden verbonden door wandel- of fietsroutes.

• Podcast - Geheim Water – Hoe heeft Nederland tegen het water gevochten en het juist ingezet als bondgenoot, wat is de rol van de waterschappen en wat is het effect van klimaatverandering? In deze podcast gaat journaliste Mara van Dijk op zoek naar antwoorden.

ODE AAN HET LANDSCHAP

De Hollandse Waterlinies, die van Edam tot aan de Biesbosch lopen, bestaan uit een complex van sluizen, forten en vestingsteden die zijn aangelegd om een groot deel van Holland en de steden Amsterdam en Utrecht te beschermen. Hier heeft de mens in het verleden een verbond gesloten met het water en de natuur. Zodra vijandige troepen te dicht in de buurt kwamen, werden gebieden onder water gezet. In 2021 heeft het Werelderfgoedcomité van UNESCO de Hollandse Waterlinies op de Werelderfgoedlijst geplaatst. De inschrijving is een uitbreiding van de Stelling van Amsterdam met de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Het landschap van de Hollandse Waterlinies is een landschap vol geheimen, verhalen en bijzondere objecten. Een landschap dat je pas leert kennen als je deze verhalen en geheimen kent. Het nodigt je uit tot vervoering en verwondering. In de toekomst kan dit landschap oplossingen bieden voor klimaatvraagstukken zoals droogte en waterberging. Deze verhalen en de mogelijkheden toen, nu en in de toekomst zijn de schoonheid van de Hollandse Waterlinies.

ODE AAN HET LANDSCHAP

71

ODE AAN HET LANDSCHAP

73

NoordHolland In het westen bepaalt de Noordzee onze kustlijn, in het noorden bruist de Waddenzee en in het oosten vind je de relatieve kalmte van het IJsselmeer, nadat de Afsluitdijk in 1932 de Zuiderzee het zwijgen oplegde. Kloppend hart zijn historische steden als Amsterdam, Alkmaar, Haarlem, Hoorn en Enkhuizen. Voorbij de stedelijke stenen stromen trekvaarten het landschap in, en rolt een eindeloos polderlandschap zich als een groene loper door de provincie uit.

UNIEK EN SPIEGELGLAD MEERTJE OP HET STRAND.

CAMPERDUIN, NOORDZEEKUST DUIN-

GEBIED. NERGENS IN NEDERLAND IS

EEN LAGUNE TE VINDEN ZOALS BIJ

CAMPERDUIN. DE LAGUNE IS EEN

FOTO: SJOERD & CUNO, STRAND

74 ODE AAN HET LANDSCHAP

Noord-Holland

ODE AAN HET LANDSCHAP

Samen met Schoorl en Groet ligt Camperduin als een lint aan de rand van de Schoorlse Duinen. De kustlijn werd lange tijd gedomineerd door de Hondsbossche Zeewering: een 5,5 km lange verharde dijk die het land be-

75

schermde tegen de zee. In 2015 ging het gebied op de schop. Het stranden de duinstrook zijn verbreed tot de grootte van driehonderd voetbalvelden. Daarnaast is er een prachtige strandlagune aangelegd.

76

ODE AAN HET LANDSCHAP

Ambassadeur Suzanne Brakenhoff Molenaar

Ben je een Noord-Hollandse?

Zeker! Geboren en getogen Weesper Mop!

kunnen hebben op hun directe omgeving.

En wat zit er nou eigenlijk in je buurt? Dat is iets waar ik persoonlijk tegenaan loop. Ik Hoe zou jij het Noord-Hollandse landschap woon aan de weilanden, al m’n hele leven. beschrijven?

Soms denk ik: Van wie is dit land? Wat Polders, polders, polders. Ik voel me meer doet die boer ermee? Wat wil zo’n boer de verbonden met Weesp dan met het Noord- komende jaren met zijn land? Zou ik hem Hollandse Landschap. Weesp is echt mijn daarbij kunnen helpen? stadje. Vanaf jonge leeftijd hielp ik al in een molen en dan ga je op de stelling staan Zijn er ook andere gedeeltes van Nederland en dan kijk je naar de directe omgeving. die je ook heel mooi vindt?

Omdat ik veel meer molens in Nederland Ik heb van mijn ouders de liefde voor heb leren kennen, ben ik me gaan oriënteren Nederland meegekregen. Je maakt me niet in Nederland aan de hand van molens. Dan blij met buitenlandse vakanties. We zijn beleef je het landschap weer op een totaal zó klein en hebben zóveel diversiteit. We andere manier. hebben de Waddenzee, de Veluwe, bossen, weilanden, water, een beetje hoogteverschil Wat vind je mooi aan de polders? in Limburg. Als je dijken wil zien moet je naar Ik vind wat er nog mógelijk is met de polders Zeeland. Wil je zeilen, hup naar Friesland. heel mooi. Nu zien mensen het alleen nog Houd je van modern en strak landschap? maar als groene biljartlakens. Ik hoop Flevoland is your place to be. dat we terug kunnen naar de enorm rijke landschappen die de polders vroeger waren. Kan je wat meer vertellen over het project Vol met knotwilgen, weidevogels, insecten Fluisterende Molens? en bloemen.

Ik maak deel uit van een zeer jonge molenaarsploeg. Ik ben de jongste, maar de vier anderen zijn ook 30 of jonger. Voor Fluisterende Molens doen we mee met een podcast en er komt een route langs de molens. In de podcast vertelt de molen zelf het verhaal over zijn geschiedenis. De laatste jaren worden oude ambachten weer wat populairder, maar er zijn nog steeds heel weinig vrouwelijke molenaars. Ik hoef niet per se meer vrouwen in het molenvak, maar ik wil niet dat een vrouw denkt dat ze het Hoe kunnen we daarvoor zorgen? niet kan of niet mag omdát ze vrouw is. Dus Laten zien wat voor invloed consumenten daarom probeer ik ook m’n gezicht veel te

‘Ik hoop dat de polders weer de rijke landschappen van vroeger kunnen worden’

ODE AAN HET LANDSCHAP

77

Suzanne Brakenhoff werkte haar eindexamen als vrijwilliger op een molen en wilde daarna niets anders meer. In 2013 werd ze molenaar van De Vriendschap. Deze molen uit 1685 maakt deel uit van het project Fluisterende Molens.

laten zien, bijvoorbeeld door mee te doen aan deze podcast.

Zie je jezelf ooit ergens anders wonen dan in Weesp, op je oude dag?

Sowieso niet in een stad! Ik ben te luxe opgegroeid met uitzicht vanuit mijn kamer over de weilanden.

Een molen is een natuurproduct. Volledig gemaakt van hout. Met alle schommelingen in het weer en de temperatuur verandert de molen mee. Ik vind dat geweldig, als het stormt dan kraakt en piept het hier, heerlijk! Als het vriest, hebben we geen water en geen wc. Bij de kassa en de computer moet dan een kacheltje staan te loeien, anders bevriezen ze. Prachtig toch?

Maak je je weleens zorgen om de toekomst van het landschap?

Jazeker! Meer dan mijn generatiegenoten, denk ik. Maar er is natuurlijk ook het probleem van het klimaat en dat is zo reusachtig, dat het moeilijk te bevatten is.

Ik probeer vaak te vertellen dat je het ook klein kan houden. Gewoon wat vaker je boodschappen doen bij de boer en minder vaak bij de supermarkt. In Nederland op vakantie in plaats van heel ver weg. Daarom blijf ik ook betrokken bij mijn middelbare school, daar doe ik projecten om te laten zien: ‘Jongens en meisjes, dit is straks allemaal van jullie! Jullie moeten hier iets mee!’

78

NoordHolland

• Fluisterende molens – Volg Roos Schlikker op haar fietstocht langs het Geheim Genootschap van Fluisterende Molens en ontdek heden, verleden en toekomst van het NoordHollandse landschap. Er zijn 22 molens, verdeeld over 7 routes. Beluister losse afleveringen, of nog beter: volg zelf één van de routes met de IZI-travel app.

• Project De Nollen – Op één minuut lopen van station Den Helder bevind je jezelf middenin Project De Nollen, het levenswerk van kunstenaar Rudi van de Wint (1942- 2006). Een totaalkunstwerk in het prachtige binnenduingebied De Nollen.

• Een dijk van een kust – De Markermeerdijken vormen een beschermend lint in het Noord-Hollandse landschap. Grutto’s, rietvoorns en dotterbloemen brengen leven in het gebied.

Wandelend en fietsend op en aan de voet van de dijk beleef je deze rijkdom aan natuur.

ODE AAN HET LANDSCHAP

Al aan het einde van de laatste ijstijd sloegen jagers-verzamelaars in wat we nu Kennemerland noemen hun tijdelijke kampementen op.

In de paar duizend jaar erna kreeg het tegenwoordige Hollandse kustgebied vorm. Het ontstaan van het landschap is bepalend geweest voor de bewoningsgeschiedenis. Met name de strandwallen dicteerden het gebruik en de inrichting. Kastelen, buitenplaatsen en boerderijen liggen niet toevallig aan de randen van hoge en droge gebieden. Wegen, dijken en lintbebouwing zijn tastbare herinneringen aan dat verleden.

Het is geen wonder dat het Noord-Hollandse landschap tal van schilders inspireerde, waaronder niemand minder dan de wereldberoemde schilder Claude Monet die verliefd werd op de Zaanstreek.

Maar ook de Nederlandse schilder, beeldhouwer en architect Rudi van de Wint (1942-2006) verloor zijn hart aan het Noord-Hollandse landschap. Ruim 25 jaar trok de beeldend kunstenaar uit voor de creatie van zijn levenswerk: De Nollen, dat in het gelijknamige duingebied bij Den Helder tot leven kwam in schilderingen, beelden en bouwsels die zijn innige relatie met het landschap verraden.

ODE AAN HET LANDSCHAP

79

Colofon Met dank aan onze partners in dit themajaar de Achterhoek Flevoland Friesland de Hollandse Waterlinies Limburg de Nationale Parken Noord-Holland Uitgever Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) Prinses Catharina-Amaliastraat 5 2496 XD Den Haag www.nbtc.nl Tekst Pippali – Charlotte Snel Fotografie Jan Bijl Cuno de Bruin Sjoerd Bracké Ellen van den Doel

by NOMADS – Kay en Esther Design Unit20 – Maud van Velthoven, Yoe san Liem Eindredactie NBTC – Marieke Kol NBTC – Emilie Zonnevylle Alle teksten in deze publicatie zijn eigendom van de partners van Ode aan het Landschap. Deze mogen NIET worden verveelvoudigd, gekopieerd, gepubliceerd, opgeslagen, aangepast of gebruikt in welke vorm dan ook, online of offline, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van NBTC.