AK2431-042 09/12/15 11:50 Pagina 42
CULTUUR+
© Solomon R. Guggenheim, New York.
© Constant/Fondation Constant c/o Pictoright Amsterdam 2015.
De vader van Cobra
Constant, Hoofd en Maan, 1949. Frans Hals Museum Haarlem.
Joan Miro, Femme se coiffant devant un Miroir, 1938.
Het Cobra Museum in Amstelveen brengt een interessant overzicht van de Spaande kunstenaar Joan Miró en legt zijn werk naast dat van de Cobra-artiesten. De conclusie is duidelijk: Miro is de vader van Cobra. EXPO
rg knap is de tentoonstelling die het Cobra Museum aflevert. Voor het eerst in 60 jaar wordt in Nederland nog eens een overzicht van de Spaanse schilder gepresenteerd, en dit in combinatie met werken van de Cobraartiesten die Miró op handen droegen.
E
Asger Jorn Toen Cobra in 1949 in het Stedelijk Museum in Amsterdam een eerste overzicht
kreeg, gooide de pers met pek en veren: “Wangedrochten in een stedelijk museum”, klonk het. “Wild geklodder en communistisch gedaas”. Bij de opening van de expositie kwam het zelfs tot een handgemeen tussen voor- en tegenstanders van de nieuwe beweging die de mosterd haalde bij kindertekeningen en zogeheten primitieve kunst. En bij Miró. Zo blijkt uit de expositie die Amstelveen vandaag aanbiedt. De werken die Miró en een aantal Deense kunstenaars
in de jaren 1930 vervaardigden, vormen een rechtstreekse inspiratie voor het in 1948 opgerichte Cobra. De missing link is Asger Jorn die ook al in de jaren 1930 actief was in de kringen van het abstracte surrealisme rond Miró. De Cobra-kunstenaars waren Miró schatplichtig en nodigden de Spaanse meester ook uit om samen met hen te exposeren. Er zijn nog meer links tussen Miró en Cobra. Miró gebruikte een abstracte vormentaal om poëzie in zijn beelden in te bedden. Cobra zou de link tussen schilderkunst en poëzie verder ontwikkelen. Zoals Miró reeds met Eluard en Tristan Tzara samenwerkte, zullen ook binnen Cobra poëzie en schilderkunst verder versmelten,
Karel Appel, Petite Fille.
denken we maar aan het werk van Dotremont en Alechinsky. Wat de kunstenaars ook gemeen hebben is dat ze op verschillende fronten actief waren: naast de schilderkunst vervaardigden ze ook sculpturen, keramiek, weefkunst, constructies of installaties. Het sterk gedocumenteerd overzicht dat u in het Cobra Museum voorgeschoteld krijgt, geeft een uitstekend beeld van een van de meest boeiende naoorlogse bewegingen in de kunst. Henk Van Nieuwenhove • Miró & Cobra, tot 31 januari in het Cobra Museum in Amstelveel. Open di tot zo, van 10u. tot 17u. Info: www.cobra-museum.nl
Je ziet wat je anders niet ziet De duivel zit in het detail. De schoonheid ook. Dat blijkt uit het inspirerende kunstboek van Wieteke van Zeil. BOEKEN
emiddeld staan we enkele seconden stil voor een schilderij in een museum. Want er is nog (te) veel te zien en de tijd dringt. We zien wat grote lijnen, zien meestal wat we al kenden of wisten, bevestigen onze meningen en gaan door naar het volgende. Levende of audiogidsen vertellen meer, maar dikwijls gaat dat over achtergrond, betekenis, compositie of biografie.
G
Over het hoofd gezien Kunsthistorica en cultuurjournalist Wieteke van Zeil besefte hoe slecht ze wel keek naar schilderijen toen ze in Bosch’ bekende schilderij De Heilige Christophorus (reus draagt kind door riviertje dat stroomt in een open landschap, rode mantel wappert achter hen aan) plots een beer opmerkt, die bungelt aan een dode boom die toch bloesem heeft. Een
42
Artsenkrant | 11 december 2015 | Nr. 2431
mannetje staat met alle macht de beer met een touw op te hijsen. De beer ziet er uit als een teddybeer, zijn buik is opengereten. Het was het begin van een jarenlange verzameltocht van details in schilderijen door de eeuwen heen en van een serie artikelen in de De Volkskrant, nu gebundeld in een fraai vormgegeven boek met leeslintje.
De kunst van het kijken De auteur duikt diep in een 50tal schilderijen die zeven eeuwen overspannen. Een enkele keer bekijkt ze een beeldhouwwerk van heel dichtbij. Zo blijkt keer op keer dat als je iets langer bij een kunstwerk blijft staan, er opmerkelijke, onbegrijpelijke, knappe en onverwachte details opvallen. Door die details ziet
Van Zeil het hele kunstwerk ineens in een ander perspectief of gaat ze de wereld om haar heen scherper zien. De details in de kunstwerken vormen toegangspoortjes tot een rijke werkelijkheid die anders aan onze aandacht zou zijn ontsnapt: van de zachte neus van een koe, een verveeld engeltje en het borsthaar van een schilder tot een veelvoud aan wetenschappelijke instrumenten, vreemde ingewanden en de huid van een vrouw in de vlammen van het vagevuur. Elk detail opent een deur naar een wereld van betekenis, symboliek en persoonlijke associaties. Zij laat zien hoe een kunstwerk op die manier gaat leven omdat het je blik op de wereld verandert.
De tijd nemen Van Zeil bewijst ons een grote dienst. Ze zorgt ervoor dat we de tijd nemen die we anders niet hebben om een kleinood even wat langer onder ogen te nemen en er ons eigen verhaal bij te maken. Je ziet niet alleen wat je anders niet ziet, je wordt je ook bewust van de rijkdom van de verhalen die achter kunstwerken schuil gaan. Kunst, zelfs van vorige eeuwen, wordt ineens springlevend en relevant. Natuurlijk, zo waarschuwt Van Zeil, is dat niet hoe men toen naar dat schilderij keek. Kunst had toen een andere functie. Ze hing niet in musea, die toen nog niet eens bestonden. Kunst was een gebruiksvoorwerp. Ook dat neemt zij mee in haar spitse, klinkklare beschouwingen waarin Walter Benjamin en John Berger doorklinken. Bergers Ways of Seeing vindt in dit bijzonder boek een waardige opvolger. Geerdt Magiels • Wieteke van Zeil, Dichterbij. Kunst in details. Atlas Contact, 255blz, 29,99 euro