Teyxos 29

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

2008 • ΤΕΥΧΟΣ 29 • ΤΙΜΗ 4 4

Προτάσεις για µία ριζική συνταγµατική µεταρρύθµιση

Στην ∆ηµοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα

∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Ο Έλληνας που ξεχώρισε

ΚΩ∆ΙΚΟΣ ΕΛΤΑ 7659

Μηνιαίο Πολιτικό Περιοδικό Τεύχος 29 • Απρίλιος 2008 Εκδότης - Ιδιοκτήτης Βίκτωρ Παπαζήσης ∆ιευθυντής Μελέτης Η. Μελετόπουλος Σύµβουλος σύνταξης Γιάννης Σακιώτης Σύµβουλος έκδοσης Γεώργιος Π. Μαλούχος Νοµικοί σύµβουλοι Χρήστος Βρούστης Θεόδωρος Σούλιος Γρηγόρης Mπλαβέρης

∆ηµόσιες σχέσεις Παναγιώτης Τσαφαράς Αρχισυντάκτης Νίκος Λιναρδάτος Bοηθός Αρχισυντάκτης Νικόλας Γεωργιακώδης Πολιτιστικά Κωνσταντίνος Μπλάθρας Κύριοι αρθρογράφοι Κώστας Κόλµερ, Αντώνης ∆. Παπαγιαννίδης, Kώστας M. Σταµατόπουλος, Γιάννης Ζέρβας, Θάνος Ντόκος, Νίκος Ράπτης, Σωτήρης ∆ηµόπουλος, Θεοφάνης Μαλκίδης ∆ιεθνής επικαιρότητα Βασίλης Τσέκος Εσωτερική επικαιρότητα Παύλος Καρούσος Οικονοµία Αριστείδης Μπιτζένης, Γιάννης Σαλαβράκος Χρηµατιστήριο ∆ηµήτρης Κουτσονίκας Εκκλησία Βασίλειος Γιούλτσης, Αλέξανδρος Καριώτογλου Περιβάλλον Μιχάλης Προµπονάς Κινηµατογράφος Κωνσταντίνος Μπλάθρας Θέατρο Γιάννης ∆ρακόπουλος Επιφυλλίδες Απόστολος Αποστολόπουλος, Ξενοφών Βουρλιώτης Παναγιώτης Χριστόπουλος Συνεντεύξεις Λιάνα Γαβριλάκη Ειδήσεις Nικόλας Γεωργιακώδης, Ραφαήλ Καλυβιώτης Ειδική συνεργασία Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Kληρονοµιάς Ανταποκριτής στη Λευκωσία Κώστας Παπασταύρος Εικονογράφηση Σπύρος Οικονόµου Ειδήσεις – Φωτογραφίες Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων Συνδροµές – ∆ιακίνηση Γιάννης Σουµπασάκης Μάρκετινγκ Άρτεµις Πανδή Νίκη Πανδή Παραγωγή - Eµπορική ∆ιαχείριση PRESS LINE ∆ιεύθυνση επικοινωνίας Μάγερ 11, 104 38 Αθήνα Τηλεφωνικό κέντρο: 210 5225479 Fax: 210 5243345 e-mail: neapolitiki@pressline.gr

Φωτό εξωφύλλου: Η Πνύκα κάτω απ’ την Ακρόπολη, σύµβολο ∆ηµοκρατίας στην Αρχαία Ελλάδα

Π ΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Editorial Κώστας Κόλµερ

Το πιστωτικό τσουνάµι πλησιάζει! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

Ειδική Ανάλυση Α. ∆. Παπαγιαννίδης

Αρχίζουν (ίσως, µάλλον) να µας καταλαβαίνουν . . . . . . . . . . . . . . . 4

Κόσµος Βασίλης Τσέκος Νικόλας Γεωργιακώδης

Σε πολιτική περιπέτεια ο Ερντογάν. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Κίνα: Οµάδες Αυτοκτονίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Κόσµος Φάνης Μαλκίδης

Ταξίδι στον Καύκασο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Αφιέρωµα στον ∆ηµήτρη Νανόπουλο Παύλος Καρούσος, Νικόλας Γεωργιακώδης Dr. Αντρέας Μέρσιν

∆ηµήτρης Νανόπουλος - Συνέντευξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Ο ∆ηµήτρης Νανόπουλος και ο κβαντικός εγκέφαλος . . . . . . . . . . 16

Ελλάδα Γιαννης Σακιώτης

Γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ δεν µπορεί να εκφράσει τις οικολογικές ιδέες. . . . 21

Casus Belli Νίκος Λιναρδάτος

Καλή σας νύχτα, κύριε ∆ήµαρχε Αθηναίων. . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Εκκλησία Αλέξανδρος Καριώτογλου

Η κληρονοµιά του Χριστόδουλου και η υπέρβασή της. . . . . . . . . . 26

Χρηµατιστήριο/ Αγορά ∆ηµήτρης Κουτσονίκας

Η θεωρία του φιλελευθερισµού και η πράξη του κρατισµού . . . . 28

Οικονοµία Μάνος Κρανίδης

Γεωοικονοµία και εθνικό συµφέρον. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Περιβάλλον Παναγιώτης Λατσούδης

Τα ελάφια της Πάρνηθας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Φάκελλος: Στην ∆ηµοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα Α. ∆. Παπαγιαννίδης Το τέλος της Μεταπολίτευσης, ως ανέκδοτο, ως όνειρο, ως.. . . . . 33 Μελέτης Η. Μελετόπουλος Το τέλος της Μεταπολίτευσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Γιάννης Σακιώτης Προς την 4η Ελληνική ∆ηµοκρατία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Νίκος Ράπτης Οι προϋποθέσεις της ανατροπής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Βασίλης Τσέκος Ας σπάσουµε τα πολιτικά ταµπού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Παύλος Καρούσος Αναλογίες µε το 1909. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Χρήστος Χαλαζιάς Υπάρχει µέλλον στον δικοµµατισµό; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Αλέξανδρος Κόντος Προτάσεις για το πέρασµα από τον Κοινοβουλευτισµό στην ∆ηµοκρατία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 ∆ηµοσθένης Κυριαζής Πρός την Ψηφιακή Πνύκα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Προσωπογραφίες Μελέτης Η. Μελετόπουλος

Αντώνης Σαµαράκης (1919-2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Βιβλίο Μελέτης Η. Μελετόπουλος

«Μοντέρνες οικον. αντιλήψεις και επιτεύγµατα των Αρχαίων» . . . . 59

Κινηµατογράφος Κωνσταντίνος Μπλάθρας

Amor Omnia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Επιφυλλίδα ∆ηµήτρης Χατζής Σταυρόλεξο Νίκος Λιναρδάτος

Καραθεοδωρή: Από το ταξίδι στην Αµερική έως το τέλος της ακαδηµαϊκής σταδιοδροµίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Για... δυνατούς λύτες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ κυκλοφορεί στις 10 κάθε µήνα στα βιβλιοπωλεία, στα κέντρα τύπου και στα περίπτερα.

Editorial

Το πιστωτικό τσουνάµι(*) πλησιάζει!

∆

έν επρόλαβε να στεγνώση η µελάνη των δηλώσεων του υπουργού «Οικονοµίας και Οικονοµικών»(Sic) κ. Γιώργου Αλογοσκούφη, ότι «δεν θα µας πλήξει σοβαρά η (διεθνής πιστωτική) κρίση» (βλέπε 19.3.08 «Καθηµερινή») και τα νέα έφθασαν απ’ την Ιταλία, που σύµφωνα µε τούς Φαϊνάνσιαλ Τάϊµς (20.3.08) «ενδέχεται να αντιµετωπίσει δυσκολίες στην αναχρηµατοδότηση δηµοσίου χρέους, ύψους 50 δις. ευρώ». Οι δυσκολίες γιά το Ιταλικό υπουργείον Οικονοµικών , που πρέπει µέχρι τα µέσα Μαΐου να δανεισθή άνω των 50 δις. ευρώ γιά την εξόφλησι ληξιπροθέσµου δηµοσίου χρέους, οφείλονται «στις δυσµενείς συνθήκες της (διεθνούς πιστωτικής) αγοράς». Οι δυσχέρειες αυτές, κατά την έγκυρη εφηµερίδα, συνεπάγονται όχι µόνον άνοδο του κόστους δανεισµού διά την Ιταλία αλλά και περιορισµένον ενδιαφέρον των πιστωτών συµµετοχής στις προσεχείς δηµοπρασίες κρατικών οµολόγων. Εάν όµως η Ιταλία, η 6η βιοµηχανική δύναµις του κόσµου, µε πλήρως ανεπτυγµένη οικονοµία, µε Τουρισµόν 35 εκατοµ. επισκεπτών και συναλλαγµατικά αποθέµατα εις χρυσόν απ’ τα ισχυρότερα διεθνώς, αντιµετωπίσει «δυσκολίες» δανεισµού, τότε τι πρέπει να συµβαίνει στην Ελλάδα, των απεργιών και στάσεων; Η χώρα µας έχει καταστρέψει την Γεωργία και την Βιοµηχανία της και έχει χάσει το 35% της ανταγωνιστικότητος , αφ’ ής το 2002 εισήλθε στην Ευρωζώνη. Έχει συσσωρεύσει δηµόσιον χρέος άνω των 250 δις. ευρώ (25.000 Ε ανά κάτοικον), έχει φορτώσει τα νοικοκυριά µε 100 δις. ευρώ Τραπεζικές οφειλές και το συνταξιοδοτικόν άνοιγµα των Ταµείων αναλογίζεται εις 250 δις. ευρώ µέχρι το 2015. Ο κ. Αλογοσκούφης, ευτυχής, µας καθησυχάζει ότι «οι επιπτώσεις της κρίσης θα είναι περιορισµένες», αλλά τα ίδια έλεγε και µε τον πληθωρισµόν, ο οποίος έφθασε το 4,4% το πρώτο δίµηνον εφέτος (έναντι 3,2% στην Ευρωζώνη) µε το ισοζύγιο πληρωµών, το τρέχον έλλειµµα (ΙΤΣ) του οποίου έφθασε τα 45 δις. δολλάρια πέρσι (14% του ΑΕΠ, που αποτελεί παγκόσµιο ρεκόρ) και µε την οικοδοµή σε κρίσι µετά

(*) Τσουνάµι στην τηλεοελληνική γλώσσα είναι το παλιρροϊκόν κύµα.

2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

την άστοχη επιβολή του ΦΠΑ. Πώς τώρα να πιστεύσωµε τον κ. υπουργόν, µε τόσες γκάφες πολιτικής; Εξακολουθεί να έχει επαφή µε την οικονοµική πραγµατικότητα; Πολλές οι ενδείξεις πείθουν περί του αντιθέτου. Γράφει σχετικώς το τελευταίο δελτίο της Alpha Bank (Ιανουάριος 2008): «η οικονοµική ανάπτυξη, µε κινητήριο µοχλό την συνεχή ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης, δύναται να καταλήξει σε αδιέξοδο και σηµαντική διατάραξη της µακροοικονοµικής ισορροπίας, όταν συνεπάγεται αναπόφευκτη επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας». Όταν το έλλειµµα στο ΙΤΣ φθάσει σε υψηλά επίπεδα (Σ.Σ.: ως επί των ηµερών του κ. Αλογοσκούφη), οι καθαρές εισροές κεφαλαίων µειώνονται, τα εγχώρια επιτόκια αυξάνονται και οι παραγωγικές επενδύσεις περιορίζονται µε αρνητικές επιπτώσεις στην οικονοµική ανάπτυξη. Στο ίδιο πνεύµα, οι FT της 27.2.08 αναφέρουν ότι «τα κρατικά οµόλογα ενίων χωρών της Ευρωζώνης αισθάνονται τις πιέσεις της πιστωτικής κρίσεως και ότι “το καπέλο” του πιστωτικού κινδύνου (risk premium) έχει οδηγήσει τα Ελληνικά οµόλογα στα 44,5 σηµεία της ποσοστιαίας µονάδος άνω των Γερµανικών “Μπούντς” -το υψηλότερο επίπεδο εντός της Ευρωζώνης αφ’ ης εγκαινιάσθη». (Σ.Σ.: ήδη το επασφάλιστρο αυτό των πιστωτών του Ελληνικού κράτους ανήλθε στα 63 στις 20.3.08 που γράφεται το παρόν σηµείωµα). Πέραν του ότι άλλος ένας «µύθος» της Ευρωζώνης καταρρέει (ότι δήθεν τα επιτόκια εις όλας τας χώρας της «θα είναι τα ίδια»), η φυγή των πιστωτών από την χώρα συνεπάγεται έλλειψι ρευστότητος γιά τις Τράπεζες, που είναι συνήθως το πρώτο θύµα της νοµισµατικής κρίσεως, προτού αυτή διαδοθή ως επιδηµία στην πραγµατική οικονοµία. Κι εδώ ανακύπτουν τα διλήµµατα όχι µόνον διά τον κ. Αλογοσκούφη αλλά δι’ οιονδήποτε κληθή να χειρισθή την επερχοµένη κρίσιν. Το πιστωτικό τσουνάµι. ∆ιά την ανάκτησι της «χαµένης τιµής» της οικονοµίας (=ανταγωνιστικότητος) δύο µόνον συνταγές υπάρχουν: • Μία δραµατική µείωσι των µισθών και των επιχειρηµατικών κερδών, • ∆ιψηφία υποτίµησις του νοµίσµατος. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Editorial Η πρώτη, πλήν του ότι είναι πολιτικώς ανέφικτος, συνεπάγεται στάσι πληρωµών του ιδιωτικού χρέους, που πλησιάζει εις µέγεθος το ΑΕΠ. Η άλλη αποκλείεται εξ ορισµού εντός της Ευρωζώνης (Σ.Σ.: ή µήπως µας εξώσουν;). Υπάρχει και µία άλλη εκδοχή: της απραξίας, που φαίνεται να προτιµά ο κ. Αλογοσκούφης. Όταν όµως ο αυτάρεσκος στρουθοκαµηλισµός παραταθή –και ήδη φαίνεται να έχει εξαντλήσει τα περιθώριά του– τότε οι καταθέτες στις (θιγόµενες) Τράπεζες τρέπονται εις φυγήν στο εξωτερικόν, µ’ αποτέλεσµα την εµφάνισι ελλείψεως

ρευστότητος στο Τραπεζικό σύστηµα - και περιουσιακών ζηµιών στις πλεονασµατικές χώρες στο ΙΤΣ της Ευρωζώνης. Ίσως γι’ αυτό να πιστεύει ο κ. Αλογοσκούφης στην «σανίδα σωτηρίας» του κ. Κλωντ Τρισσέ, προέδρου της Ευρωπαϊκής Τραπέζης . Ο οποίος, όµως, έχει δηλώσει κατ’ επανάληψιν, ότι αποκλείεται το bail out και ζητεί την λήψιν επωδύνων φορολογικών µέτρων συν την µείωσι των δηµοσίων δαπανών εν Ελλάδι. (Εν τοιαύτη περιπτώσει, ποίαν έννοιαν έχουν οι στάσεις κι’ απεργίες, πλήν της επιδεινώσεως του ασθενούς;). Κ. Κόλµερ.

Επί του πιεστηρίου Η άρνηση του Πρωθυπουργού της Ελλάδος να δεχθεί την ένταξη της FYROM στο ΝΑΤΟ, το βράδυ της 2ας Απριλίου 2008, χρειαζόταν ασφαλώς µεγάλο ψυχικό θάρρος. Πολλές και ισχυρές δυνάµεις, µε κορυφαία τις ΗΠΑ, άσκησαν αφόρητες –και θα λέγαµε αδόκητες– πιέσεις στην σύµµαχό τους σε δύο Παγκοσµίους Πολέµους και στον Ψυχρό Πόλεµο, Ελλάδα, να «καταπιεί» προσβολές, αλυτρωτισµούς και ιστορικές παραχαράξεις και να συναινέσει στην ένταξη ενός νεόκοπου κρατιδίου χωρίς συνοχή και χωρίς µεγάλη γεωστρατηγική αξία (δεδοµένου ότι η FYROM περιβάλλεται από τις ΝΑΤΟϊκές Ελλάδα, Βουλγαρία –και ήδη– Αλβανία). Η επιµονή κυρίως των ΗΠΑ προδίδει άγνοια των ιστορικών, εθνολογικών και γεωστρατηγικών δεδοµένων της περιοχής. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα αυτού που οι Αµερικανοί αποκαλούν misjudgement. Άλλωστε, ισχυρές χώρες όπως η Γαλλία, υποστήριξαν, κατά την σύνοδο, την ελληνική θέση, η οποία τελικώς έγινε αποδεκτή και η συζήτηση περί της ένταξης της FYROM αναβλήθηκε για την επόµενη της επιτεύξεως συµφωνίας σχετικά µε το όνοµα. Κάτι που φαντάζει δύσκολο –αν όχι αδύνατο– δεδοµένης της επιµονής των Σκοπίων, όχι στην χρήση του ονόµατος «Μακεδονία», αλλά στην αποκλειστική χρήση του, µε όλα τα αλυτρωτικά συµπαροµαρτούντα. Σε επίπεδο διεθνών σχέσεων η Ελλάς, έγινε ξανά «παίκτης», κάτι που είχε παύσει να είναι εδώ και πολλά χρόνια. Σύµµαχοι και µη-σύµµαχοι θα µας αντιµετωπίζουν εφ’ ε-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ξής µε περισσότερη προσοχή. Στο χέρι µας είναι το Βέτο να έχει γεωπολιτική, επικοινωνιακή και διπλωµατική συνέχεια και να µην παραµείνει ως µια θαρραλέα µεν, αλλά µετέωρη κίνηση της ελληνικής Ιστορίας. Σε εσωτερικό επίπεδο, είναι φανερό ότι ο Κώστας Καραµανλής επιστρέφει από το Βουκουρέστι κυρίαρχος του πολιτικού σκηνικού, ενώ ενισχυµένη είναι και η Αξιωµατική Αντιπολίτευση, που επέδειξε υπεύθυνη και εθνική στάση. Απεναντίας, ο µεν ΛΑ.Ο.Σ. έχασε τον βασικό του λόγο ύπαρξης, ο δε Συνασπισµός απέδειξε την πλήρη ανωριµότητα και ανεπάρκειά του στα εθνικά θέµατα.

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 3

Ε Ι∆ΙΚΗ Α ΝΑΛΥΣΗ

Αρχίζουν (ίσως, µάλλον) να µας καταλαβαίνουν Tου Α. ∆. Παπαγιαννίδη

Ο

ι κινήσεις που έγιναν όλον αυτόν τον καιρό γύρω από το Μακεδονικό, δεν υπήρξαν εκ πρώτης όψεως ιδιαίτερα τιµητικές για το όποιο εθνικό γόητρο. Η εικόνα της εκ του σύνεγγυς συνέχισης / προώθησης της διαπραγµάτευσης για το όνοµα της πΓ∆Μ µεταξύ Καραµανλή-Γκρούεφσκι και Μπακογιάννη-Μιλόσοσκι υπό την στοργική αιγίδα της (όντως σιδηράς) κυρίας Νούλαντ θύµισε τόσο ζωντανά Ανδρέα Παπανδρέου/Γιάννο Κρανιδιώτη-Γκλιγκόρωφ υπό τις φτερούγες Μίλλερ/Χόλµπρουκ, που παραξενεύει πόσο λίγο «αξιοποιήθηκε» πολιτικά/αντιπολιτευτικά. Και µπροστά µας βρίσκεται Κυπριακό. Πολύ Κυπριακό, µε την εποχή Χριστόφια/Κυπριανού να έχει σβήσει σχεδόν σαν µαγική εικόνα όλη την περίοδο Τάσσου Παπαδόπουλου. (Από τα πιο παράξενα φαινόµενα, αυτό, της ούτως ή άλλως δύσκολης προσβάσιµης στις τρίτους Κυπριακής πολιτικής σκηνής, που σαν να αδιαβροχοποιείται στις δύσκολες στροφές της ιστορίας της. Να µην διατηρεί µνήµη του πού βρισκόταν, από πού πέρασε). Ενώ το µειονοτικό στην Θράκη, αργά αλλά σταθερά – σωστότερα: αργά πλην επιταχυνόµενα, αλλά σταθερά – έρχεται στο προσκήνιο, µε βήµατα που αφορούν από κινήσεις στα διεθνή fora και δικαστήρια µέχρι πρακτικές πρωτοβουλίας «επί του πεδίου» σε Ξάνθη και Κοµοτηνή. Όµως, µέσα σ’ αυτό το σκηνικό, µπροστά σ’ αυτό το φόντο, υπάρχουν ήδη κάποια κεκτηµένα για την Ελληνική πλευρά. Για τις θέσεις της, για την στάση της. Ποιά εί-

4 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ναι αυτά; ∆είτε το περιθώριο των διαβουλεύσεων και των πιέσεων στις ΝΑΤΟϊκές Βρυξέλλες, αλλά και στην διαδικασία Νίµιτς σε Γενεύη και Βιέννη: οι ελληνικές θέσεις –µε την βοήθεια της αδιαλλαξίας και της προκλητικότητας των Σκοπίων τύπου Μιλόσοσκι– αρχίζουν να γίνονται κάπως κατανοητές. Προπαντός η προσπάθεια να πιεσθεί προς εγκατάλειψη η χρήση του όρου Μακεδονία/Μακεδόνες/µακεδονικός στην ίδια την ελληνική Μακεδονία (που, ξώφαλτσα, την άγγιξε και η προσέγγιση Νίµιτς…) έγινε στην διεθνή κοινότητα αντιληπτό ότι θα δηµιουργούσε εκρηκτικές συνθήκες στην Ελλάδα. Ενώ η έννοια υπό την οποία προωθείται η διπλή ονοµασία από τα Σκόπια, την ώρα που η Αθήνα de facto έχει δεχθεί την λογική της σύνθετης ονοµασίας, δηλαδή ως κίνηση περίπου διεθνούς διακωµώδησης των ελληνικών ευαισθησιών, «διαβάστηκε» πλέον ως οξύτητα και από τους σηµαντικώτερους υποστηρικτές της λειτουργίας της πΓ∆Μ ως παράγοντα ισορροπίας στα ∆υτικά Βαλκάνια (=ΗΠΑ). Υπό την ίδια έννοια, οι συµβολικές κινήσεις οξύτητας – τα σύµβολα, οι ονοµασίες, η «κατασκευή» της Ιστορίας, η στήριξη της αλυτρωτικής λογικής – «ανακαλύπτονται» από µια διεθνή κοινότητα που έως τώρα είχε σταθεί (µας αρέσει/δεν µας αρέσει) στην εικόνα του τοπικού ∆αβίδ που τον στεναχωρούµε εµείς, ως γειτονικός ανοικονόµητος Γολιάθ. Με άλλα λόγια, η πρόσφατη διπλωµατική διαδροµή Αθηνών-Σκοπίων οδήγησε τα πράγµατα κάπου, όπου µας καταλαβαίνουν. Προσοχή! Όχι συµφωνούν µε εµάς, όχι βοηθούν τις θέσεις µας – αλλά σε ΝΑΤΟ, σε ΕΕ, σε Αµερικανικό παρασκήνιο, σε διαµεσολαβητικό πλαίσιο ΟΗΕ αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι εννοούµε µε τις θέσεις, µε τις ανησυχίες, έστω µε τις αγκυλώσεις µας. Έτσι, άλλωστε, η προοπτική του ελληνικού βέτο (ή, µάλλον, µιας έντεχνα αρνητικής διαδικαστικής στάσης στο ΝΑΤΟ έναντι της πΓ∆Μ) εντάχθηκε στην λογική του συστήµατος. Ενδιάµεσο συµπέρασµα: ανεξάρτητα από την τελική φετινή έ-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε Ι∆ΙΚΗ Α ΝΑΛΥΣΗ

κβαση των ΝΑΤΟϊκών διεργασιών για τα Σκόπια, ανεξάρτητα από το πώς θα λειτουργήσει η Αλβανική αποσταθεροποίηση που δεν είναι πλέον θεωρία αλλά άµεση πραγµατικότητα, η Ελλάδα κατόρθωσε να γίνει αντιληπτή από το διεθνές σύστηµα – από τους «δικούς της» ανθρώπους, σε ΝΑΤΟ και ΕΕ και στις ∆υτικές καγκελαρίες. Πρόκειται για κάτι εξαιρετικά σηµαντικό. Αν µπορούσαν, όσοι στην Ελλάδα πιστεύουν ότι, µε την υπόθεση της ονοµασίας, το Μακεδονικό κινδυνεύει να γίνει αγκάθι για πάντα στην σταθερότητα της περιοχής, αν µπορούσαν τώρα να στρέψουν προς τον µεγάλο έξω κόσµο µια ευρεία, µια γνήσια, µια σηµαντική ενηµερωτική/διαφωτιστική εκστρατεία για το πού βρίσκονται οι ιστορικές αλήθειες, οι σωστές εθνικές αφηγήσεις, η ισορροπία δίκαιου και άδικου, θα έκαναν κάτι αληθινά χρήσιµο. Αντί για να τσακωνόµαστε για µειοδοσίες και εθνικές αδιαλλαξίες, αντί να αλληλοεγκαλούµαστε ως προδότες και ως εθνικοπαράφρονες –δεν έχει σβήσει το σχετικό µελάνι, ακόµη– ας στρέφαµε προς τα έξω τις απόψεις µας. Όπως έκαναν επί δεκαετίες οι Σκοπιανοί, µε την λαµπρή επιτυχία διαµόρφωσης της κοινής γνώµης στην διεθνή κοινότητα, που την βρήκαµε µπροστά µας… Αν αυτή την λογική, του να επεξηγείς την θέση σου προς τα έξω µε σταθερότητα, µε σαφήνεια, µε υποµονή, εν ανάγκη µε ένταση –αλλά προς τα έξω, όχι να αναλώνεσαι στον εσωτερικό σκυλοκαυγά– βρούµε την ψυχραιµία, έστω και την δωδεκάτη ώρα, να την εφαρµόσουµε και στα (πολύ σηµαντικώτερα) Ελληνοτουρκικά, θα βοηθούσαµε εξαιρετικά τον εαυτό µας και στο ζήτηµα της µειονότητας της Θράκης. Που πάει πλέον εµφανώς να ξεφύγει. Και εδώ: αν κατορθώναµε να καταδείξουµε πρώτα στον εαυτό µας, στην ίδια µας την εθνική συνεννόηση, και ύστερα να προβάλουµε στον µεγάλο έξω κόσµο το πόσο έχουµε µετακινηθεί από στάσεις φοβικές και πόσο επιχειρούµε να οδηγήσουµε τα πράγµατα εµείς αντί να συρθούµε πίσω από τις οξύτητες αδιάλλακτων στοιχείων, θα είχαµε πολλά να κερδίσουµε. Τι θα πουν αυτά; Θα πουν ότι, ενώ ένας σκληρός πυρήνας τουρκικού στοιχείου στην Θράκη επιχειρεί συστηµατικά να καλλιεργήσει την ένταση,

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

µέτρα όπως το άνοιγµα ποσόστωσης για την µειονότητα και στα ελληνικά Πανεπιστήµια και στο ΑΣΕΠ έχει αντιστρέψει την τάση του µειονοτικού στοιχείου να αυτοεγκλείεται στα σχολεία της συνθήκης της Λωζάννης, και το κάνει να έρχεται σταδιακά προς σχολεία ελληνικά – και προς την πληρέστερη ένταξη στην ελληνική κοινωνία και το µεταβαλλόµενο µωσαϊκό της. Θα πει πως η οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής, µε τραντάγµατα και µε ντεραπαρίσµατα –αλλά πού δεν υπάρχουν;– έχει βαθµιαία σπάσει το σύνδροµο φτώχειας και αυτοπεριχαράκωσης στην µειονοτική κοινότητα. Θα πει ότι η εντελώς πρότυπη, για ∆υτική κοινωνία, εφαρµογή της σαρίας στην Θράκη χωρίς τις ξεθεµελιωτικές κοινωνικές απολήξεις της, που τις «ανακαλύπτουν» πλέον σε Αγγλία και Γαλλία και Γερµανία, παρατηρείται µε ενδιαφέρον και κατανοείται… Όταν, βέβαια, µπούµε στον κόπο να την επεξηγήσουµε προς την διεθνή κοινότητα. Είναι νωρίς να το πει κανείς, καθώς και η περιοχή µας είναι πάντα πλούσια σε ανατροπές και σε υπορρέουσα εκρηκτικότητα, αλλά και ο διεθνής παράγων –οι άγαρµποι Αµερικάνοι, οι αποσυντονισµένοι παγίως Ευρωπαίοι, οι ΝΑΤΟϊκοί µηχανισµοί που βολοδέρνουν, οι Ρώσσοι που αναζητούν τον νέο τους ρόλο, ακόµη και η ισλαµική ούµµα που ψάχνει να βρει πού θα τελειώνει το ίχνος της...– επιφυλάσσει εκπλήξεις. Όµως µπορεί πλέον η εξωτερική πολιτική της Ελληνικής ∆ηµοκρατίας να κατευθύνεται σε µια εποχή που να στρέφεται προς τον έξω κόσµο. Με στόχο να κάνει εκεί, έξω, κατανοητές τις ελληνικές θέσεις. Αντί να τις «αξιοποιεί» για τον εσωτερικό πολιτικό/κοµµατικό σκυλοκαυγά. Θα ήταν πολύ θετικό, αυτό. !

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 5

Κ ΟΣΜΟΣ

Σε πολιτική περιπέτεια ο Ερντογάν Tου Βασίλη Τσέκου

Σ

ε νέα πολιτική περιπέτεια έχει βάλει το κυβερνών κόµµα ΑΚΡ της Τουρκίας το κεµαλικό κατεστηµένο, το οποίο θέλει να ελέγξει τόσο την εξέλιξη των επιχειρήσεων στο Βόρειο Ιράκ όσο και την περαιτέρω προσπάθεια µεταρρύθµισης του τουρκικού συντάγµατος. Η νέα αυτή τροπή στην αντιπαράθεση µεταξύ ισλαµιστών και κεµαλιστών ήρθε µετά από την αίτηση του ειδικού ανακριτή προς το τουρκικό ανώτατο συνταγµατικό δικαστήριο – η οποία έγινε και αποδεκτή– για απαγόρευση της λειτουργίας του ΑΚΡ και της πολιτικής δραστηριότητας πολλών στελεχών του, συµπεριλαµβανοµένου και του προέδρου και του πρωθυπουργού της Τουρκίας. Η νοµική διαµάχη αναµένεται να διαρκέσει πολλούς µήνες, καθώς το κατηγορητήριο ανέρχεται σε 162 σελίδες που, σύµφωνα πάντα µε τον ειδικό ανακριτή, περιλαµβάνουν αποδείξεις για τα κρυφά σχέδια του ΑΚΡ για την κατάργηση του κεµαλικού χαρακτήρα του τουρκικού πολιτεύµατος και την εγκαθίδρυση ενός ισλαµιστικού καθεστώτος στην Τουρκία. Άξια προσοχής είναι και η αποκάλυψη του ειδικού ανακριτή ότι το ΑΚΡ βρισκόταν υπό παρακολούθηση για έξι µήνες παρ’ όλο που το κυβερνών κόµµα είχε δηλώσει ότι οι προηγούµενες ισλαµιστικές του καταβολές είχαν αλλάξει. Οι άµεσες επιπτώσεις της δικαστικής διαµάχης θα είναι το πάγωµα µιας σειράς εσωτερικών µεταρρυθµίσεων αλλά και η σκλήρυνση των χειρισµών του κουρδικού προβλήµατος. Επίσης, αναδεικνύεται όλο και πιο γλαφυρά η αδυναµία της Τουρκίας να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις µιας ευρωπαικής πορείας για πλήρη ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η υπόθεση Εργκένεγκον Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της αίτησης του ειδικού ανακριτή στο ανώτατο συνταγµατικό δικαστήριο είναι και η χρονική στιγµή της κατάθεσής της, σε σχέση µε την υπόθεση Εργκένεγκον, η οποία έχει πάρει ευρεία δηµοσιότητα στην Τουρκία. Η υπόθεση Εργκένεγκον ήρθε στο προσκήνιο στα τέλη 6 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Ιανουαρίου 2008, µε την σύλληψη 33 µελών µιας ακραίας εθνικιστικής οργάνωσης (µε το όνοµα Εργκένεγκον), που κατηγορήθηκαν για σχέδια ανατροπής της κυβέρνησης µέσω της δολοφονίας µεγάλου αριθµού προσωπικοτήτων της Τουρκίας, που θα προκαλούσε στην συνέχεια την επέµβαση του στρατού. Σύµφωνα µε την εφηµερίδα Χουριγιέτ, ο κατάλογος των στόχων είχε ήδη καταρτιστεί και είχαν στρατολογηθεί και οι εκτελεστές, όταν πρόλαβε και απέτρεψε τα σχέδια των παρακρατικών η τουρκική αστυνοµία µε τις συλλήψεις του Ιανουαρίου. Οι δηµοσιογραφικές πληροφορίες δεν έχουν επιβεβαιωθεί από την αστυνοµία επισήµως. Στο κατηγορητήριο για ένοπλη εξέγερση περιλαµβάνονται πρώην ανώτατοι αξιωµατικοί, άνθρωποι του υποκόσµου και ακροδεξιοί δικηγόροι. Έκτοτε το θέµα έχει πάρει ευρεία δηµοσιότητα στον τουρκικό τύπο. Πολλοί τούρκοι δηµοσιογράφοι αναφέρονται πλέον ανοιχτά στις σχέσεις του «βαθέως κράτους» µε τις παρακρατικές οργανώσεις. ∆ιερωτώνται δε αν είναι σε θέση ο πρωθυπουργός Ταγίπ Ερντογάν να πάρει τα απαραίτητα µέτρα για να διαλύσει το παρακράτος στην Τουρκία, που έχει τις ρίζες του στην περίοδο του Ψυχρού Πολέµου. Τούρκοι αρθρογράφοι πιστεύουν ότι, µετά το 1989, το παρακράτος δεν διαλύθηκε, αλλά ότι απλώς άλλαξε στόχους, οι οποίοι συµπεριλαµβάνουν σήµερα την ένταξη στην Ε.Ε., την αναγνώριση της Αρµενικής Γενοκτονίας και την πιθανολογούµενη ειρηνική έκβαση του κουρδικού προβλήµατος. Σύµφωνα µε τούρκους δηµοσιογράφους και ρεπορτάζ του ΒΒC υπάρχει η πιθανότητα να αποτελεί η υπόθεση Εργκένεγκον µέρος της διαµάχης ισλαµιστών του ΑΚΡ και του κεµαλικού κατεστηµένου και να γίνει τελικά κριτήριο για τις πραγµατικές διαθέσεις του Ταγίπ Ερντογάν να αντιµετωπίσει το «βαθύ κράτος». Η αντίδραση του αρχηγού των τουρκικών ενόπλων δυνάµεων στρατηγού Μπουγιούκανιτ ήταν να αρνηθεί µε δηµόσια δήλωσή του οποιαδήποτε σχέση του στρατού µε την υπόθεση Εργκένεγκον, υπογραµίζοντας ότι ο τουρκικός στατός δεν είναι µια εγκληµατική οργάνωση! ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ

Κίνα: Οµάδες Αυτοκτονίας Tου Νικόλα Γεωργιακώδη

Μ

ε τους Ολυµπιακούς Αγώνες του 2008 να πλησιάζουν και ενώ η διαµάχη µε το Θιβέτ και ο φόβος για µποϋκοτάζ εντείνονται, η Κίνα υποστηρίζει ότι «ανεξάρτητες δυνάµεις» του Θιβέτ σκοπεύουν να ξεκινήσουν επιθέσεις αυτοκτονίας, µε στόχο την ανεξαρτησία του. Σύµφωνα µε δηλώσεις του Γου Χέπινγκ, εκπροσώπου Τύπου του υπουργείου Ασφαλείας, αυτές οι οµάδες αυτοκτονίας δεν θα φοβηθούν «ούτε την αιµατοχυσία, ούτε την θυσία». Ο ίδιος δεν προέβη σε προσκόµιση στοιχείων, αλλα όπως είπε, «η Κίνα θα το πράξει εν καιρώ». Επιπρόσθετα, ισχυρίζεται ότι η αστυνοµία ανακάλυψε πρόσφατα όπλα, πυροµαχικά και εκρηκτικές ύλες στους κοιτώνες των θιβετιανών µοναχών. Από την άλλη πλευρά, ο πρωθυπουργός της εξορισµένης θιβετιανής Κυβέρνησης, Σάµντονγκ Ρίνµπος, αρνείται αυτούς τους ισχυρισµούς.

«Βίαιες Επιθέσεις» Τα σχόλια του Γου σηµατοδοτούν µια ραγδαία αύξηση της σοβαρότητας των κατηγοριών προς τους Θιβετιανούς και, κατ’επέκταση, προς τον ∆αλάι Λάµα. «Το επόµενο βήµα τους είναι να δηµιουργήσουν οµάδες αυτοκτονίας, οι οποίες θα εξαπολύσουν βίαιες επιθέσεις», πρόσθεσε στην συνέντευξη τύπου. Επιπλέον, σχολιάζοντας τις πρόσφατες διαµαρτυρίες εναντίον της Κίνας τις χαρακτήρισε σαν ένα µέρος ενός καλοστηµένου σχεδίου για την διάσπαση Θιβέτ – Κίνας. «Νοµίζουν ότι είναι η ύστατή τους ευκαιρία για να επιτύχουν την ανεξαρτητοποίησή τους», πρόσθεσε, αναφερόµενος στην δηµοσιότητα που έχει λάβει το θέµα λόγω Ολυµπιακών αγώνων.

«Ασύστολα ψεύδη» Από την πλευρά του, ο ∆αλάι Λάµα αρνείται επίµονα οποιαδήποτε ανάµειξή του σε αυτήν την αναταραχή και απείλησε ότι θα παραιτηθεί από εκπρόσωπος της ΚυβέρνηΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

σης του Θιβέτ, εφ’όσον συνεχιστούν οι κατηγορίες. Η Κίνα πάντως επιµένει ότι οι εκκλήσεις του Λάµα για το τέλος των εχθροπραξιών είναι «ασύστολα ψεύδη», που στοχεύουν να καλύψουν τις πραγµατικές του προθέσεις. Η Κινεζική αστυνοµία τον κατηγορεί ότι στήνει ένα δίκτυο πληροφοριών στο Θιβέτ για να συλλέγει και να διαδίδει στρατιωτικές πληροφορίες. Και οι κατηγορίες δεν σταµατούν εδώ... Σύµφωνα µε τον Γου, µυστικοί ακτιβιστές χρησιµοποιούσαν κώδικα για να επικοινωνούν µε τον ∆αλάι Λάµα, τον οποίον επικαλούνταν ως «θείο». Σύµφωνα µε δηλώσεις, η αστυνοµία έχει συλλάβει ένα σηµαντικό µέλος αυτού του δικτύου, το οποίο µάλιστα οµολόγησε την ανάµειξή του σε αυτήν την οµάδα. Συν τοις άλλοις, πρόσθεσε, η αστυνοµία κατέσχεσε 176 όπλα και πάνω από 3µισι χιλιάδες κιλά εκρηκτικών υλών. Άξιο αναφοράς πάντως είναι το γεγονός, ότι όλοι οι ισχυρισµοί γύρω από την διένεξη αυτή, είναι δύσκολο να επιβεβαιωθούν, καθώς η Κινεζική Κυβέρνηση έχει απαγορεύσει στους δηµοσιογράφους την πρόσβαση σε «ευαίσθητες» πληροφορίες. Κίνηση εξ ίσου αµφιλεγόµενη και ύποπτη. Το γεγονός είναι, πάντως, ότι µέρα µε την µέρα η κατάσταση επιδεινώνεται και το µέλλον αυτών των αναταραχών είναι απρόβλεπτο... ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 7

Κ ΟΣΜΟΣ

Ταξίδι στον Καύκασο

H

προσγείωση στο αεροδρόµιο της Τιφλίδας γίνεται ξηµερώµα-

τα. Η ώρα αλλά και η τοποθεσία –στη µέση του Καυκάσου– σε προδιαθέτουν αρνητικά, περιµένοντας αγουροξυπνηµένους τελωνειακούς και αστυνοµικούς υπαλλήλους µε αρκετά σοβιετικά κατάλοιπα, να κοιτάνε επί ώρες το διαβατήριό σου, υποδεικνύοντας µε τον µαγικό εκείνο τρόπο, που µόνο στην ανατολική Ευρώπη υπάρχει, την διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσεις για να περάσεις στην χώρα τους... Αντιθέτως, τα πάντα φαίνεται να έχουν µία δυτική ακολουθία. Πολλά κορίτσια και νέα αγόρια, σφραγίζουν µε χαµόγελο το ταξιδιωτικό σου έγγραφο, ενώ επιβάτες, δυτικοί επιχειρηµατίες, υπάλληλοι (µυστικών) υπηρεσιών και διεθνών οργανισµών που έρχονται στην Γεωργία µε τις δεκάδες εταιρείες από την πρώην Σοβιετική Ένωση –πλην Ρωσσίας– την Τουρκία, την Αυστρία, τη Γερµανία και µετανάστες από όλον τον κόσµο, αντικρίζουν και αυτοί το ίδιο σκηνικό. Η έξοδος από το ανακαινισµένο αεροδρόµιο, οδηγεί σε µία αχανή λεωφόρο µε το όνοµα Τζωρτζ Μπους, η οποία µε την σειρά της σε βγάζει στο κέντρο. Μεγάλες λεωφόροι, καλοφωτισµένα κτίρια, κυρίως νεοκλασσικά, η όπερα, το εθνικό θέατρο και το µουσείο, τα υπουργεία, το κάστρο, οι πανέµορφες από τον 5ο αιώνα εκκλησίες, τα ξενοδοχεία πέντε αστέρων, το ποτάµι, το κοινοβούλιο. Το πρώτο φως της ηµέρας δείχνει µπροστά από το τελευταίο κτίριο τους απεργούς πείνας, στελέχη των κοµµάτων της αντιπολίτευσης για την διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών. Αντιδρούν στο νόµο του προέδρου Σαακατσβίλι, αλλά τα δυτικά µέσα ενηµέρωσης είναι απόντα. Συνεπώς δεν υπάρχει θέµα δηµοκρατίας και παραβίασης των ελευθεριών, όπως υποστηρίζουν... Ο πρόεδρος ελέγχει µε ηγεµονικό τρόπο την δηµόσια ζωή και φροντίζει να το αποδεικνύει. Η «επανάσταση των ρόδων», που ξεκίνησε από το κρατικό πανεπιστήµιο, το «κίνηµα» των ΜΚΟ, η στροφή προς τις ΗΠΑ και την ΕΕ, αποτελούν δείγµατα της νέας γεωργιανής ιστορίας, αλλά η φτώχεια, η εξαθλίωση µεγάλων κοινωνικών στρωµάτων, υφίσταται. Κάθε δύο µέτρα, ηλικιωµένοι και παιδιά ζητάνε λίγα κέρµατα, ενώ το κόστος ζωής αγγίζει το ελληνικό. Παράλληλα, εκτός από την σκληρή καθηµερινότητα, οι µισθοί φτάνουν τα 300 ευρώ, και τα µεταναστευτικά εµβάσµατα αποτελούν τον κεντρικό µηχανισµό επιβίωσης, µαζί µε την διεθνή βοήθεια. Η κατάσταση στην Αµπχαζία, µε την εκεί ντε φάκτο ανεξάρτητη δηµοκρατία, και στην Οσετία, υπενθυµίζει καθηµερινά στους Γεωργιανούς το πρόβληµα. Μάλιστα, το Κοσσυφοπέδιο τους δηµιούργησε µεγαλύτερες ανασφάλειες για το µέλλον κυρίως της Αµπχαζίας, και οι ΗΠΑ προσπαθούν και τονίζουν στους Γεωργιανούς ότι πρόκειται για µοναδική περίπτωση. ∆ε γνωρίζουµε εάν τους πιστεύουν, αλά δεν µπορούν να κάνουν και αλλιώς, την ώρα που η α-

8 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

µερικανική παρουσία σηµαίνει πολλά για αυτούς. Οικονοµικά και στρατιωτικά. Η Ρωσσία αποτελεί ένα τοτέµ για όλους. Κάθε δεύτερη κουβέντα Γεωργιανού είναι για την Ρωσσία και το σοβιετικό της παρελθόν και για την Ρωσσία και το ρωσσικό της µέλλον. Η καταπίεση που νιώθει η γεωργιανή πολιτική ελίτ από τον ρωσσικό ρόλο στην περιοχή, αντανακλάται και στο λαό, που νιώθει ότι έχασε πολλά χρόνια «ανάπτυξης» µε την λειτουργία του µέσα στο σοβιετικό κράτος. Βεβαίως η Γεωργία ήταν µία µάλλον ευνοηµένη σοβιετική δηµοκρατία, αλλά η µεταβατική ιδεολογία δεν αφήνει και πολλές αµφισβητήσεις της κρατούσας πολιτικής. Η Γεωργία αισθάνεται την ρωσσική ανάσα και δεν γνωρίζει εάν η προσκόλληση στις ΗΠΑ και την Ευρώπη φτάνει. Αλλά οι επιλογές έχουν γίνει και φαίνεται ότι θα ακολουθηθούν, όποιο και εάν είναι το κόστος. Η Τουρκία είναι µία πολύ ενδιαφέρουσα χώρα για την Γεωργία, µε µεγάλη οικονοµική παρουσία και ισχυρή κοινότητα. Τα κοινά σύνορα είναι πολύ σηµαντική δικαιολογία για την τουρκική παρουσία, και µάλλον η τοπική οικονοµία θα συνεχίζει να στηρίζεται, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά είδη καθηµερινής ανάγκης, στα φθηνά τουρκικά προϊόντα. Η Ελλάδα είναι παρούσα παντού, από τον πολιτισµό (οι εκκλησίες είναι γεµάτες από Βυζάντιο και Ελληνισµό) µέχρι την κοινωνία. Οι ελληνικές κοινότητες της Τυφλίδας, στο Σοχούµι και το Βατούµι και στις άλλες γεωργιανές πόλεις, έστω και εάν έχουν τραυµατισθεί από τον εθνικισµό, την µετανάστευση και την φτώχεια, θυµίζουν το ένδοξο παρελθόν τους. Οι Γεωργιανοί εκτιµούν πολύ τους Έλληνες, γιατί εκτός από τον Προµηθέα, το Χρυσόµαλλο ∆έρας, τη Μήδεια και την Κολχίδα, τους δεσµούς µε το Βυζάντιο, την κοινή θρησκεία, την προστάτιδά τους Αγία Νίνα από την Καππαδοκία, τους πολλούς Έλληνες που φιλοξένησαν για αιώνες στην χώρα τους, αρκετούς µετά από τραγικές στιγµές –γενοκτονία– θεωρούν ότι οι Έλληνες είναι ένας λαός στον οποίο µπορούν να ελπίζουν. Πολλοί Γεωργιανοί ζουν στην Ελλάδα, πολλοί έχουν πραγµατοποιήσει µικτούς γάµους στην Ελλάδα και την Γεωργία και χιλιάδες από την µικρή αυτή και όµορφη χώρα του Καυκάσου προσδοκούν να ζήσουν στην Ελλάδα. Η Γεωργία, όπως και όλος ο (χιονισµένος για 12 µήνες) Καύκασος, αποτελούν µία πολύ ενδιαφέρουσα περιοχή, όπου ο συνδυασµός εθνικισµών, σοβιετικής κληρονοµιάς, δυτικής παρουσίας και αυτονοµιστικών κινηµάτων, δηµιουργούν ένα εκρηκτικό µείγµα. Η συνέχεια αναµένεται πολύ ενδιαφέρουσα, ευχόµαστε όµως όχι εις βάρος των λαών που κατοικούν στην ιστορική αυτή περιοχή του πλανήτη. !

Φάνης Μαλκίδης

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

Ο ∆ηµήτρης Νανόπουλος στη ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ο Έλληνας που αµφισβήτησε την θεωρία της σχετικότητας Συνέντευξη στους Παύλο Καρούσο και Νικόλα Γεωργιακώδη

Π

ριν 10 χρόνια, µια οµάδα ερευνητών, δύο εκ των οποίων είναι Έλληνες, ο ∆ηµήτρης Νανόπουλος του Πανεπιστηµίου του Τέξας, ο Νικόλαος Μαυρόµατος του λονδρέζικου Kings College και ο Άγγλος Τζων Έλλις από το Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών της Ευρώπης (CERN), υποστήριξαν ότι η ταχύτητα του φωτός εξαρτάται από την συχνότητα. Μια πιθανή αλλαγή της µπορεί να ανιχνευθεί µόνο µέσω του φωτός που προέρχεται από αντικείµενα πολύ µακριά από τη Γη και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν είχε έως τότε παρατηρηθεί. Ένας τρόπος για την επαλήθευση της «σχετικής» τιµής της ταχύτητας του φωτός είναι η ανίχνευση φωτονίων διαφορετικών συχνοτήτων, που εκπέµπονται ταυτόχρονα από µακρινούς γαλαξίες. Σύµφωνα µε την θεωρία των τριών, οι χρόνοι άφιξης στη Γη των φωτονίων υψηλότερης συχνότητας θα πρέπει να είναι µεγαλύτεροι από αυτούς των φωτονίων χαµηλότερης συχνότητας, αντίθετα µε την προσέγγιση του Αϊνστάιν, που πίστευε ότι η άφιξή τους θα ήταν ταυτόχρονη. Η θεωρία τους αποτέλεσε κλονισµό στον επιστηµονικό κόσµο, εντούτοις η επιβεβαίωσή της σε πραγµατικό πείραµα δεν είχε πραγµατοποιηθεί. Όµως, µετά από 10 χρόνια, τον Αύγουστο του 2007, το τηλεσκόπιο MAGIC ακτίνων γάµµα στο Λας Πάλµας των Καναρίων Νήσων κατέγραψε για πρώτη φορά µια απόκλιση τεσσάρων λεπτών στο µακρύ ταξίδι φωτονίων υψηλής και χαµηλότερης ενέργειας από τον γαλαξία Markarian 501, που απέχει από τη Γη µισό δισεκατοµµύριο έτη φωτός. Τι πρακτικά σηµαίνει αυτή η µικρή αργοπορία στην άφιξη των φωτονίων; Ότι η ταχύτητα του φωτός, την οποία ο Αϊνστάιν θεώρησε ως σταθερή για να διατυπώσει την περίφηµη εξίσωση E=mc2, µπορεί να µην είναι και τόσο σταθερή και κατά συνέπεια, συνολικά η Θεωρία της Σχετικότητας, που καθόριΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

O ∆ηµ. Νανόπουλος µε τους συντάκτες της Νέας Πολιτικής, Π. Καρούσο και Ν. Γεωργιακώδη.

σε επί εκατό και πλέον χρόνια την εικόνα του ανθρώπου για το Σύµπαν, να επιδέχεται τεκµηριωµένων, πλέον, αµφισβητήσεων. Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και ιδιαίτερα ευχάριστες, διότι αφ' ενός δίνουν νέα ώθηση –εάν αποδειχθούν οριστικά– στην επιστηµονική έρευνα και αφ' ετέρου διότι δικαιώνεται σε πρώτη φάση µια προ δεκαετίας θεωρητική προσέγγιση, την οποία συνυπέγραφε τριµελής οµάδα επιστηµόνων, δύο εκ των οποίων είναι Έλληνες. Η ανακοίνωση των µετρήσεων του τηλεσκοπίου MAGIC δικαίωσε την οµάδα Νανόπουλου, προκαλώντας παράλληλα πραγµατική αναστάτωση στην επιστηµονική κοινότητα, µε την είδηση να κάνει τον γύρο του κόσµου και να αποτελεί το κεντρικό θέµα συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων στα καλύτερα blog κοσµολογίας. «Εάν οι τιµές που δίνει το τηλεσκόπιο MAGIC είναι πραγµατικές, τότε µιλάµε για µια επιστηµονική ανακάλυψη Βραβείου Νόµπελ», σχολίασε σε σχετικό δηµοσίευµα του περιοδικού New Scientist o αστρο- ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 9

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

! φυσικός του Πανεπιστηµίου της Οξφόρδης Subir Sarkar, ενώ ο ειδικός στην θεωρία των υπερχορδών Joe Polchinski του Πανεπιστηµίου της Καλιφόρνιας τόνισε ότι «εάν τα αποτελέσµατα είναι ακριβή, θα πρόκειται για έναν σεισµό στον κόσµο της επιστήµης», προσθέτοντας παράλληλα ότι η θεωρία των υπερχορδών θα αποδεικνυόταν πλήρως λανθασµένη.

Η συνέντευξη ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ο ίδιος ο Αϊνστάιν παραδέχτηκε στην τελευταία του συνέντευξη ότι οφείλει πολλά, όσον αφορά την Θεωρία της Σχετικότητας, στον µεγάλο Έλληνα µαθηµατικό Κ. Καραθεοδωρή. Σήµερα, η πρώτη σοβαρή αµφισβήτηση της ίδιας θεωρίας σχετίζεται πάλι µε κάποιους επιφανείς Έλληνες, µέλη της διεθνούς επιστηµονικής κοινότητας. Θα µπορούσε κανείς να υποθέσει ότι η ελληνική σκέψη τροφοδοτεί διαρκώς την δυναµική εξέλιξη της φυσικής επιστήµης; Μπορούµε να υποθέσουµε ότι υπάρχει συσχετισµός µε την απελευθέρωση του ανθρώπινου νου, που συντελείται µέσω του ελληνικού τρόπου του σκέπτεσθαι, στην διαχρονική του υπόσταση; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Είναι αλήθεια ότι ο Αϊνστάιν επικοινωνούσε µε διάφορους ανθρώπους, συµπεριλαµβανοµένου και του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Σε αυτό το επίπεδο αυτή είναι µια γνωστή ιστορία. Τώρα, επειδή γινόµαστε λιγάκι γραφικοί στην Ελλάδα, αυτά που ισχυρίζονται ορισµένοι ότι ο Αϊνστάιν έκλεψε από τον Καραθεοδωρή, δεν στέκουν πουθενά και δεν πρέπει να τα λέµε, γιατί µας κάνουν κακό αντί για καλό. Ο Καραθεοδωρή ήταν µια µεγάλη φυσιογνωµία και δεν χρειάζεται τον Αϊνστάιν για να σταθεί στο ύψος του. Αυτά τα οποία συµβαίνουν αυτήν την στιγµή, που έχουµε την χαρά να συµµετέχουµε οι τρεις επιστήµονες, ο Τζων Έλις, ο Νίκος Μαυρόµατος και ο υποφαινόµενος, είναι για πρώτη φορά µια σοβαρή πειραµατική αµφισβήτηση του Αϊνστάιν, την οποία εγώ θα την έλεγα προέκταση. ∆ηλαδή, όπως περνάµε από τον Νεύτωνα στον Αϊνστάιν. Άλλωστε, αυτός είναι ο ρόλος της επιστήµης. Ο επιστήµονας πρέπει να αµφισβητεί τα πάντα. Όχι όµως µε τον τρόπο του µεγαλοµανούς που έχουµε εδώ στην Ελλάδα, που όλοι νοµίζουµε ότι είµαστε Αϊνστάϊν, Τολστόι, κλπ. Και λέω όλοι µας και όχι όλοι τους. Εδώ τα πράγµατα έχουν σοβαρέψει αρκετά µε αυτήν την 10 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ιστορία η οποία συµβαίνει. Αλλά αυτό που θέλω να τονίσω, είναι ότι φαίνεται ότι ίσως χρειαστεί να αλλάξουµε και αυτήν την γεωµετρία του Riemann. Και υπάρχει µία άλλη γεωµετρία, του Finsler, ο οποίος ήταν µαθητής του Καραθεοδωρή! Έκανε το διδακτορικό του µε τον Καραθεοδωρή. Απίστευτες συνδέσεις δηλαδή. Και στην επόµενη επανάσταση, αν γίνει, πάλι έχουµε τον Καραθεοδωρή στην µέση! Μάλιστα εγώ ο ίδιος έχω ακριβώς 75 χρόνια διαφορά µε τον Καραθεοδωρή! Νοµίζω ότι το ελληνικό πνεύµα, και δεν το λέω µε καµµία εθνικιστική χροιά, έχει κάτι το δαιµόνιο στην Επιστήµη, δηλαδή στον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζει τον κόσµο. Περάσαµε από πολλές δύσκολες εποχές, είχαµε 400 χρόνια τουρκικής κατοχής, η ιστορία του τόπου αυτού είναι γεµάτη εµφυλίους, δεν κάνουµε και τίποτε άλλο.. Πιστεύω ότι η γενιά του ’50 είναι αυτή που ανατράφηκε «σωστά», και τώρα βλέπετε τα αποτελέσµατα. Το πώς και εµείς µπαίνουµε στο παγκόσµιο γίγνεσθαι, γιατί εµένα δεν µε ενδιαφέρει µόνο το εθνικό, εµένα µε ενδιαφέρει πώς θα κάνουµε το impact σε παγκόσµιο επίπεδο. Και τώρα βλέπουµε ευτυχώς Έλληνες, όχι µόνο στην Κοσµολογία αλλά και στην Βιολογία και στα Μαθηµατικά, οι οποίοι είναι παγκόσµιας εµβέλειας. Βλέπω άρα µια πραγµατική συνέχεια και, χωρίς χαζοπατριωτισµούς, χαίροµαι που το ελληνικό πνεύµα συνεχίζει την αρχαία του παράδοση και προχωράµε προς καινούργιες κατευθύνσεις. Πάντως πρέπει να σταµατήσουµε κάποια στιγµή να ζούµε συνέχεια µε το παρελθόν µας. Προφανώς είµαστε περήφανοι γι’ αυτό που είµαστε. Προφανώς κάναµε αυτά που κάναµε, αλλά και οι νέοι Έλληνες ανακαλύπτουµε πράγµατα και προχωρούµε. Το να ζούµε συνέχεια µε το παρελθόν και να µην κάνουµε τίποτε άλλο δεν έχει νόηµα. ∆εν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσµο κάτι τέτοιο. ∆εν νοµίζω οι Ιταλοί να µιλάνε συνέχεια για τους Ρωµαίους. ∆εν πρέπει να διακατεχόµαστε από προγονολατρεία. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ποιό είναι το επόµενο επιστηµονικό βήµα της οµάδας σας; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Ήδη έκανα µια αναφορά προηγουµένως. Κατ’ αρχάς, αυτό που θέλουµε είναι να έχουµε ακόµα µια πειραµατική επιβεβαίωση, επειδή τα πράγµατα είναι πάρα πολύ σοβαρά. Αν αυτό το συµβάν δεν ήταν τόσο σοβαρό και τόσο ανατρεπτικό στα θεµέλιά του, αν ήταν δηΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

λαδή µιας πιο µικρής εµβέλειας, τα πράγµατα θα ήταν απλούστερα. Επειδή όµως ακριβώς έχει τόσο µεγάλη έκταση σε όλα τα θεµέλια της Φυσικής, λέµε (προτού να τρελλαθούµε εντελώς), ότι θα θέλαµε να δούµε και ένα άλλο πείραµα, µε δικό του τρόπο, δικιά του µέθοδο. Αυτό βέβαια δεν σηµαίνει ότι κοιτάµε τον ουρανό και περιµένουµε το πείραµα, εµείς προχωρούµε στην έρευνά µας. Τώρα µάλιστα γυρνάµε πίσω και ξανακοιτάµε τα παλιά και εκεί αρχίζουµε και ανακαλύπτουµε ότι τα πράγµατα πάνε ακόµα πιο βαθειά απ’ ότι νοµίζαµε και ίσως χρειαστεί να γενικευτεί η γεωµετρία του Riemann ή µπορεί να χρειαστεί να υιοθετηθεί η γεωµετρία του Finsler, και σε αυτό το ακριβώς ξοδεύουµε πολλή φαιά ουσία. Εµείς τώρα ψάχνουµε να βρούµε κάποια κοσµική αρχή τέτοιας µορφής, ώστε να µπορώ να σας πω κάτι που να βγαίνει φυσιολογικά και να µπορούµε να το πάρουµε σαν αξίωµα, αλλά και να ικανοποιεί την διαίσθηση των ανθρώπων. Έτσι αρχίζουµε και βλέπουµε µια τέτοιου είδους αρχή, η οποία να φαντάζει λογική στον κόσµο. Αλλά, επαναλαµβάνω και πάλι, η έρευνα τρέχει και δεν ασχολούµαστε µόνο µε αυτά. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Υπάρχει κάποιο νεώτερο σχετικά µε τα πειράµατά σας στο CERN για την επιτάχυνση των σωµατιδίων; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Αυτό δεν έχει άµεση σχέση µε το προηγούµενο, αλλά κι εκεί έχουµε κάνει µεγάλες θεωρητικές εκτιµήσεις για την γέννηση του Σύµπαντος. ∆εν είναι µόνον η ταχύτητα του φωτός! Το πείραµα LHC θα µπει σε λειτουργία τον Μάϊο του 2008 και θα µας δώσει πολύ σηµαντικές πληροφορίες για τον µικρόκοσµο, τις υπερσυµµετρίες και την Σκοτεινή Ύλη , η οποία είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του Σύµπαντος και δεν ξέρουµε ακόµα τα χαρακτηριστικά της και τη δοµή της. Περιµένουµε πάρα πολλές απαντήσεις από το CERN µέσα από αυτά τα πειράµατα. Ο συγκεκριµένος επιταχυντής θα είναι ο µεγαλύτερος στον κόσµο, µε περιφέρεια 27 χλµ. και περίπου 150 µέτρα βάθος µεταξύ Γαλλίας και Ελβετίας. Από εκεί θα δούµε αρκετά πράγµατα. Όλα αυτά τα πράγµατα φαίνονται αποσπασµατικά σε σας, στο δικό µας το µυαλό όµως είναι µία εικόνα ίδια, αυτή της Θεωρίας του Παντός. Έχουν όλα σχέση µεταξύ τους. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ο ∆ηµήτρης Νανόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 13 Σεπτεµβρίου, το 1948. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, από όπου αποφοίτησε το 1971. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήµιο Sussex της Αγγλίας, όπου απέκτησε το διδακτορικό του (Ph.D) το 1973, στην Θεωρητική Φυσική των Υψηλών Ενεργειών. ∆ιετέλεσε ερευνητής στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Ευρώπης (CERN) στην Γενεύη της Ελβετίας και επί σειρά ετών ανήκε στο ανώτερο ερευνητικό προσωπικό του κέντρου. ∆ιετέλεσε επίσης ερευνητής στην Ecole Normale Superieure, Παρίσι, Γαλλία και στο Πανεπιστήµιο Harvard, Cambridge, USA. Το 1989 εξελέγη καθηγητής στο Τµήµα Φυσικής του Πανεπιστηµίου Texas A&M, College Station, όπου από το 1992 είναι διακεκριµένος (distinguished) καθηγητής, και όπου από το 2002 κατέχει την έδρα (chair) Mitchell-Heep της Φυσικής Υψηλών Ενεργειών, προικοδοτούµενη (endowed) µε το ποσόν του ενάµισι εκατοµµυρίου δολλαρίων ($ 1,5 Million). Είναι επίσης ∆ιευθυντής του Κέντρου Αστροσωµατιδιακής Φυσικής του Κέντρου Προχωρηµένων Ερευνών του Ηouston (HARC), στο Houston, Texas, USA, όπου επίσης διευθύνει ένα ερευνητικό τµήµα του World Laboratory, που εδρεύει στην Λωζάννη της Ελβετίας. Το 1997 εξελέγη τακτικό µέλος της Ακαδηµίας Αθηνών. Κύρια ερευνητική του ασχολία είναι η Φυσική Υψηλών Ενεργειών και η Κοσµολογία. Στόχος των ερευνών του αποτελεί η δηµιουργία µιας ενοποιηµένης θεωρίας όλων των δυνάµεων στην Φύση, η θεωρία του Παντός, όπου θα δίδεται µία επιστηµονική ερµηνεία του Σύµπαντος, από το πώς εµφανίστηκε, πώς εξελίχθηκε και πώς έχει την σηµερινή µορφολογία του. Έχει συγγράψει πάνω από 560 πρωτότυπες εργασίες, όλες δηµοσιευµένες σε περιοδικά µε κριτές και υψηλό impact factor, συµπεριλαµβανοµένων 13 βιβλίων. Έχει πάνω από 32.000 αναφορές και τον Νοέµβριο 2001 και τον Σεπτέµβριο 2004, ανεδείχθη 4ος στην κατάταξη των πιο αναφερόµενων Θεωρητικών Φυσικών όλων των εποχών, που έγινε από το Πανεπιστήµιο του Stanford. Από το 1988 είναι εταίρος (fellow) της American Physical Society και από το 1992 µέλος της Italian Physical Society. Το 1996, του απενεµήθη ο Ταξιάρχης του τάγµατος της τιµής της Ελληνικής ∆ηµοκρατίας ενώ τον Μάιο του 2005, έτους αφιερωµένου στον Einstein, τιµώντας τα 100 χρόνια της Θεωρίας της Σχετικότητας, απέσπασε για δεύτερη φορά (πρώτη φορά το 1999) το βραβείο του Ιδρύµατος Ερευνών της Βαρύτητος, εδρεύον στη Μασαχουσέτη των Η.Π.Α. Τον Οκτώβριο του 2006 τιµήθηκε µε το ∆ιεθνές Βραβείο Ωνάση. Από τον Ιανουάριο του 2005, είναι Πρόεδρος του Εθνικού Συµβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας (Ε.Σ.Ε.Τ.) και Εθνικός Εκπρόσωπος στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Ευρώπης (CERN), ενώ υπήρξε Εθνικός Εκπρόσωπος στον Ευρωπαϊκό Οργανισµό ∆ιαστήµατος (ESA) από το 2005 έως το 2006.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 11

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

! Γιατί όλη αυτή η Θεωρία, ότι η ταχύτητα του φωτός εξαρτάται από την συχνότητα, είναι µέρος αυτής της Θεωρίας της σούπερ συµµετρίας. Γι’ αυτό θα πρέπει όλα αυτά να ελεγχθούν συστηµατικά και σε βάθος. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Γιατί η επιστήµη επιδιώκει µε τόση επιµονή την εξιχνίαση του µυστηρίου του Σύµπαντος; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Νοµίζω ότι είναι υποχρέωσή µας κατά κάποιον τρόπο, διότι από την αρχή που εµφανίστηκε το ανθρώπινο είδος, δεν υπάρχει ανθρώπινη ύπαρξη που να µην έχει γυρίσει να κοιτάξει όλο αυτό το οικοδόµηµα και να µην έχει αναρωτηθεί «τί είναι αυτό όλο;» και «ποια είναι η θέση µας σε όλο αυτό». Και νοµίζω ότι αυτή η αρχέγονη αναζήτηση µας έφερε και τις µαγείες, τις θρησκείες και όλες τις µεταφυσικές θεωρίες. Αυτή η εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να καταλάβει, είναι αυτή που µας κάνει να θέλουµε να ερµηνεύσουµε αυτά τα µυστήρια. Αλλά προσέξτε τώρα. Η διαφορά που υπάρχει είναι ότι έχουµε φτάσει τώρα σε ένα σηµείο που είναι πολύ πρωτόγνωρο για την ανθρώπινη ύπαρξη. Ζούµε δηλαδή σε µία κοσµοϊστορική εποχή από απόψεως επιστήµης. Όλες οι ανακαλύψεις που γίνονται για την αρχή του Σύµπαντος, αλλάζουν τόσο πολύ την εικόνα που είχαµε για το Σύµπαν. Αλλάζουν τον απλό άνθρωπο. Συζητάµε στο επιστηµονικό τραπέζι προβλήµατα που δεν υπήρχαν καν πριν 15 χρόνια. Προβλήµατα µεταφυσικής, φιλοσοφίας. Αυτά τα προβλήµατα προσπαθούµε να επιλύσουµε µε την τεχνολογία και την γνώση που έχουµε. «Βρισκόµαστε σε ώµους γιγάντων», όπως είπε και ο Νεύτων. Αυτήν την στιγµή υπάρχει εξέλιξη στα πράγµατα και πιστεύω πως θα έχουµε µια επιστηµονική εξήγηση του Σύµπαντος στεριωµένη πάνω σε γεγονότα. Αυτό θέλουµε. Να µη λέµε παραµύθια όλων των ειδών. Από κει και πέρα, ο κάθε άνθρωπος πιστεύει ότι θέλει. Είναι ελεύθερος να το κάνει. Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Φταίει η ελλειπής χρηµατοδότηση ή άλλοι εξωϋλικοί παράγοντες για την καχεξία της έρευνας στην Ελλάδα; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Σίγουρα η χρηµατοδότηση παίζει έναν ρόλο. Και το ότι δεν έχουµε µια εθνική χρηµατοδότηση παρά µόνο χρήµατα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι ένα βασικό κοµµάτι. Από την άλλη µεριά, τουλάχιστον µετά 12 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

την είσοδό µας στην ΕΕ, τα πράγµατα από άποψη κονδυλίων δεν είναι τόσο άσχηµα. Νοµίζω ότι είναι ζήτηµα νοοτροπίας. Το δυναµικό το έχουµε. Μας τρώει η νοοτροπία. Το λέω συνέχεια, έχω καταντήσει σπασµένο γραµµόφωνο! Έχουµε αυτήν την νοοτροπία του «εγώ» και όχι του «εµείς». Ο καθένας δεν παραδέχεται τον άλλον και αυτό στην επιστηµονική κοινότητα είναι πολύ διαδεδοµένο. Ο φθόνος και η κακεντρέχεια πλεονάζουν. Ζούµε σε αυτό το επίπεδο δυστυχώς. Όπως έλεγε ο Γιώργος Σεφέρης: «µερικοί είναι πολύ για το τίποτα και λίγοι για το κάτι». ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ποιός είναι ο ρόλος του πολιτικού συστήµατος στην ανάπτυξη της έρευνας στην χώρα µας; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Πιστεύω ότι θα µπορούσε να παίξει καλύτερο ρόλο το πολιτικό σύστηµα για το ζήτηµα της έρευνας, µε την έννοια ότι θα έπρεπε να εξασφαλίζει ενότητα σε συγκεκριµένα πράγµατα, όπως κάνει στην Εθνική Άµυνα. Σε ζητήµατα παιδείας, έρευνας και πολιτισµού δεν νοµίζω ότι θα πρέπει να έχουµε διαφορές. Μικρές διαφορές µπορεί βέβαια να υπάρχουν, αλλά αυτό δεν πρέπει να µας επιτρέπει να αλλάζουµε πολιτικές κάθε φορά που αλλάζει υπουργός, πολλές φορές του ίδιου κόµµατος! Έχω µιλήσει δηµόσια και τους έχω πει: «σας ικετεύω, µην παίζετε µπιλιάρδο στην πλάτη της Παιδείας και των ερευνητών». Αυτήν την στιγµή είναι ο Κώστας Καραµανλής και του επιτίθενται. Μην νοµίζετε ότι αν βγει ο Παπανδρέου δεν θα συµβούν αντίστοιχα πράγµατα; Εδώ πέρα υπάρχει ένα µπετόν αρµέ, που δεν είναι τόσο οι κοµµατικές διαφορές, αλλά υπάρχει από κάτω συµφέρον. Εάν τουλάχιστον ενώνονταν τα µεγάλα 2 κόµµατα, θα ήταν πολύ καλύτερες οι απόψεις και ίσως είχαµε και καλύτερα αποτελέσµατα. Να σας πω και το εξής: εγώ είµαι τυχερός και έζησα την Παπανούτσειο επανάσταση, την καταπληκτικώτερη που έγινε στον χώρο της Παιδείας τον προηγούµενο αιώνα. Εµείς τότε ήµασταν επαναστάτες και ζητάγαµε 15% στην Παιδεία, ριζικές αλλαγές κτλ. Φτάσαµε σήµερα να βλέπω από την αριστερά να λέει µην αλλάζετε τίποτα! Εγώ πιστεύω ότι οι αλλαγές της Παιδείας που έγιναν έπρεπε να είναι πιο ριζοσπαστικές, να µπει πολύ βαθιά το µαχαίρι. Αλλά, ανεξάρτητα από το αν ήταν σωστές οι αλλαγές, δεν νοµίζω ότι ήταν σωστό το σύνθηµα «να µην αλλάξουµε τίποτα». Ο νέος είναι εξ ορισµού επαναστάτης. Πρέπει να τα αλλάξει όλα. ∆εν είδα ένα σύνθηµα τέτοιο. Μου κάνει εντύΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

πωση πώς έχει ξεφτίσει η επαναστατικότητα .... ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Η δική σας απάντηση στην απαξίωση των Ελληνικών Πανεπιστηµίων περνάει µέσα από την ιδιωτική πρωτοβουλία ή µέσα από µια ριζική κρατική µεταρρύθµιση; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Χωρίς καµµία αµφιβολία από την ριζική κρατική µεταρρύθµιση. Νοµίζω ότι αυτό το ζήτηµα της ιδιωτικής παιδείας είναι µια πεπονόφλουδα και µία φούσκα. ∆εν λύνεται έτσι το πρόβληµα. Χρειαζόµαστε ριζοσπαστική µεταρρύθµιση. Αυτό δεν σηµαίνει ότι πρέπει να αφήσουµε το άρθρο 16 όπως είναι και να πληρώνουµε στην Ε.Ε. Είµαι ενάντια και στις απαγορευτικές αρχές. Είναι ξεκάθαρο ότι πρέπει να κάνουµε ριζοσπαστική αλλαγή στην Παιδεία . Από την άλλη µεριά πάλι, όταν εγώ λέω ιδιωτική παιδεία δεν εννοώ να γεµίσει η πλατεία Κάνιγγος ιδιωτικές σχολές των 2 πατωµάτων. Εγώ µιλάω για µεγάλα και αξιόλογα πανεπιστήµια, µε υποδοµές. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Βλέπετε κάποιες άµεσες παρεµβάσεις στο πανεπιστηµιακό επίπεδο; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Μετά τις νέες εκλογές, βλέπω µία ύφεση στις οξύνσεις. Μόνο µε ύφεση µπορούµε να συζητήσουµε, και έχω προτείνει επανειληµµένως να γίνουν διακοµµατικές συζητήσεις γι’ αυτό το θέµα, να καλέσει ο υπουργός τα διάφορα κόµµατα να πουν απόψεις. Πρέπει να υπάρξει διάλογος! Να πάνε όλοι µε τις θέσεις τους. Άκουγα συνέχεια «όχι» και βρισιές, δεν άκουσα το άλφα κόµµα να βγει και να βγάλει στην εφηµερίδα µία συγκεκριµένη θέση. Το είδατε εσείς; Πού ήταν οι προτάσεις; Αυτό θέλω να καυτηριάσω. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ποιές είναι οι πηγές έµπνευσης και ενέργειας που σας στήριξαν και σας στηρίζουν στην ζωή και στην δράση σας; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Από µικρό παιδί είχα µια θετική αντίληψη των πραγµάτων. Είχα µια αγάπη για την ζωή και αυτό µε βοήθησε πάρα πολύ. Κοίταξα τον κόσµο και κατάλαβα ότι είναι από δω µέχρι εκεί και σκέφτηκα πώς µπορούµε να ζήσουµε καλύτερα µέσα σε αυτόν. Πολλά από τα πιστεύω µου ήταν µέσα στο µυαλό µου από τότε και δεν διαφέρουν από τα σηµερινά. Απλά τώρα ξέρω, ενώ τότε δεν ήξερα. Όµως ήθελα να µάθω τι είναι αυτό το πράγµα. Είχα θετική άποψη για τον κόσµο και τους ανθρώπους. Καταγόµουν από µια µικροαστική οικογένεια. Είχα την Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

εσωτερική µου ανησυχία, αλλά ζήσαµε και σε µια τέτοια εποχή µε κινηµατογράφο, µε θέατρο του Κουν, µε την Παπανούτσειο επανάσταση… Ήταν πραγµατικά ένας άλλος αέρας, ένα νέο κύµα. Όλη αυτή η ορµή έπαιξε ρόλο και είχα και την εσωτερική µου τρέλλα προς την έρευνα, από 15 χρονών που έπιασα βιβλίο Φυσικής στα χέρια µου τελείωσε η ιστορία. Ο πατέρας µου µου είχε πάρει το µεγάλο βιβλίο της Φυσικής των Κουγιουµζέλη - Περιστεράκη, εξωσχολικό ήταν, και το διάβαζα και τρελλάθηκα. Είχε και µια φωτογραφία του Αϊνστάιν, ήταν η πρώτη φορά που τον είδα! Το θυµάµαι σαν να είναι τώρα. Άρχισα και διάβαζα και τα ’παιρνα γι’ αυτό το ευχαριστιόµουν. Είχα µεγάλη λατρεία γι’ αυτό το πράγµα. Έκανα παρατηρήσεις µε µπαλάκια κτλ. Με έβλεπε η µάνα µου και µε νόµιζε για τρελλό. ∆εν ήµουν πάντως σπασίκλας, απλά µου άρεσε να διαβάζω. Θυµάµαι, λίγο αργότερα, όταν µπήκα στο Φυσικό τµήµα, αναρωτιόµουν αν υπάρχει άνθρωπος που να µην θέλει να γίνει φυσικός. Τέτοια λόξα. Πάντως, οφείλω να πω ότι ο διεθνής κινηµατογράφος είχαν µεγάλη επίδραση επάνω µου, ίσως και περισσότερο από το αν διάβαζα την βιογραφία του Αϊνστάιν. Βεβαίως ήταν και οι πολιτικές εξελίξεις, Λαµπράκης κτλ. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Σήµερα, τι σας στηρίζει, τί σας δηµιουργεί έµπνευση; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Στις « Άγριες φράουλες» λέει ο Μπέργκµαν σε ένα σηµείο, «είµαι βιοχηµικός και ξεκίνησα ένα επάγγελµα βιοποριστικά για να βγάλω το ψωµί µου. Αυτό από ένα σηµείο και µετά έγινε ο σκοπός της ζωής µου.» Έτσι και εγώ από ένα σηµείο και µετά αυτό το πράγµα σε γεµίζει τόσο, που και άλλες πέντε ζωές να είχα πάλι το ίδιο πράγµα θα έκανα. Αυτή η αναζήτηση του καινούργιου, η έρευνα είναι µεγάλη «εξάρτηση». ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Συµφωνείτε µε τον Γκάντι ότι «η επιστήµη χωρίς ηθική είναι θανάσιµο αµάρτηµα»; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Είναι όντως. Και το έχουµε δει ότι άλογες χρήσεις της επιστήµης οδηγούν σε δραµατικά γεγονότα. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ως γνωστόν, η επιστήµη δεν απο-επινοείται. Όµως τα πυρηνικά απειλούν σήµερα την ανθρώπινη προοπτική. Πως µπορούµε να επιστρέψουµε σε µια πραγµατικότητα χωρίς πυρηνικά όπλα; Πως κρίνετε το γεγονός ότι τα επιτεύγµατα της επιστήµης βρίσκονται στα χέΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 13

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

ρια ακραίων πολιτικών οµάδων ή πολιτικών φονταµενταλιστών; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Κοιτάξτε, αυτό υπάρχει. Όπως καταλαβαίνετε τώρα η πυρηνική ενέργεια ξαναγυρίζει να είναι ίσως από τις πιο ασφαλείς και λιγότερο αβλαβείς. Η επιστήµη βγάζει ορισµένα πράγµατα. Μέσα στα καλά υπάρχουν και τα κακά. Στην χρήση πρέπει να βάλουµε ασφαλιστικές δικλείδες. ∆εν κάνω τον επιστήµονα άγγελο, όλοι οι επιστήµονες πρέπει να είµαστε πάρα πολύ προσεκτικοί σε τι είδους χέρια πέφτουν τα επιτεύγµατα της τεχνολογίας και πώς εφαρµόζονται. Εµείς δεν πρέπει να πουληθούµε. Ένα αντίστοιχο ζήτηµα είναι της κλωνοποίησης και εκεί πέρα πρέπει να µπει ένας φραγµός. Σίγουρα ο Γκάντι έχει δίκιο. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Παρά την επιστηµονική σας ιδιότητα είστε ασφαλώς και πολίτης. Ποια είναι η οπτική σας γωνία; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Έχω την εντύπωση ότι όλο το πολιτικό σύστηµα δεν είναι κάτι που πρέπει να είµαστε περήφανοι. Γενικά υπάρχει µια κατάρρευση. ∆εν µπορώ να πω ότι είµαι ικανοποιηµένος από αυτό που βλέπω γύρω µου. Πού είναι αυτή η ανάπτυξη που είχαµε την περίφηµη δεκαετία του 60; Πού είναι τώρα οι αντίστοιχοι δηµιουργοί; Εν τω µεταξύ λόγω της τηλεόρασης, ο κόσµος δεν διαβάζει όπως ξέρετε. Άκουγα τον Σεραφείµ Φυντανίδη να λέει ότι ο κόσµος δεν διαβάζει εφηµερίδα πια! ∆εν υπήρχε στην δικιά µας γενιά άνθρωπος που να µη διάβάζε εφηµερίδα. Είναι καταστροφικό. Μπορούµε να είµαστε πολύ καλύτερα. Αλλά αυτό είναι ένα παγκόσµιο φρούτο, εννοώ όλη αυτή η κατάπτωση. Έχω την εντύπωση ότι δεν ζούµε στην καλύτερη εποχή της ανθρωπότητας. Από την άλλη µεριά, ζούµε σε µια κοσµοϊστορική επιστηµονικά εποχή. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Υπάρχει ιδεολογική διάσταση στη σκέψη σας; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Θεωρώ τον εαυτό µου έναν άκρως δηµοκρατικό άνθρωπο και δεν µπορώ να πω ότι είµαι ευχαριστηµένος από αυτό το οποίο βλέπω στην Ελλάδα και στον κόσµο σήµερα. Θα µπορούσαµε να ήµαστε πάρα πολύ καλύτερα εάν δεν υπήρχαν τα διάφορα συµφέροντα που αντί να χρησιµοποιήσουν τις απίστευτες ανακαλύψεις που έχουν γίνει για να πάµε µπροστά, ασχολούµαστε µε πολέµους µε αποτέλεσµα µερικοί να παίρνουν τα λεφτά και άλλοι να 14

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

πεινάνε. Αυτό είναι ξεκάθαρο. Είτε είσαι αριστερός, είτε δεξιός είτε κεντρώος. Κάτι ακόµα σηµαντικό είναι η αποπολιτικοποίηση των νέων, και δεν εννοώ ότι πρέπει ο νέος να πλακώνεται, να είναι οργανωµένος σε νεολαίες κτλ. Εννοώ να συµµετέχει στα κοινά. Ιδιώτες λέγανε οι Αθηναίοι όσους δεν συµµετείχαν στα κοινά και από κει βγαίνει η αγγλική λέξη idiot. Εντούτοις, συµβαίνει σε εποχές που ενώ κοινωνικο-πολιτισµικά η κοινωνία πηγαίνει χάλια µε πολέµους κτλ. η επιστήµη ή η Τέχνη να αναπτύσσονται. Λόγω της παγκοσµιοποίησης και της µετάδοσης των ιδεών που υπάρχει, έχουµε µία απίστευτη αµεσότητα. Αυτό ανατρέπει όλη την κοινωνιολογική ανάλυση, ζούµε σε έναν άλλο κόσµο, µαθαίνουµε τα πράγµατα τη στιγµή που συµβαίνουν. Ο Βολταίρος και ο Ντιντερό στηρίχτηκαν στην επιστηµονική γνώση του Νεύτωνα για να συµβάλλουν στον ∆ιαφωτισµό. Μία από τις φίλες του Βολταίρου µετέφρασε το έργο «Principia» του Νεύτωνα στα γαλλικά. Αυτοί µέσα από τέτοια έργα οδηγήθηκαν στον ∆ιαφωτισµό. Πιστεύω ότι και τώρα από την έκρηξη αυτή της επιστήµης θα δηµιουργηθεί ένας καινούργιος ∆ιαφωτισµός, που θα απαλύνει τον άνθρωπο και θα τον βοηθήσει να κατανοήσει τον κόσµο καλύτερα. ∆εν χρειάζεται όλος ο κόσµος να µαθαίνει την θεωρία των υπερχορδών, αυτό θα το αναλάβουν κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι και θα το περάσουν στον καθηµερινό άνθρωπο. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Θα θέλαµε µια επιγραµµατική κρίση σας για την πορεία της Ελλάδας σήµερα. ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Έχουµε εµείς οι Έλληνες µια τάση να είµαστε επικριτικοί εναντίον της Ελλάδας. Αν δούµε την ιστορία της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια νοµίζω ότι δεν πρέπει να έχουµε παράπονο για το τι έχει συντελεστεί από το 50 µέχρι τώρα. ∆εν µπορούµε να πούµε ότι δεν έχει καλυτερέψει αυτός ο τόπος. ∆εν θέλω να είµαι πολύ επικριτικός. Σίγουρα θα µπορούσαµε να είµαστε και καλύτερα, σίγουρα, αλλά να µην ξεχνάµε από πού ξεκινήσαµε και που έχουµε φτάσει. Και εγώ βλέπω να υπάρχει µια δυναµική. Βλέπω το Μετρό, βλέπω την Αττική οδό, βλέπω το Αεροδρόµιο. Κάποτε ντρεπόµουν να φέρω ξένους εδώ. Τώρα πλέον τα πράγµατα είναι διαφορετικά. Και το βιοτικό επίπεδο έχει ανέβει κακά τα ψέµατα. Είµαστε σε ένα καλό επίπεδο. Θα µπορούσε Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟα

βέβαια να υπάρχει µια καλύτερη κατανοµή πλούτου, είναι ξεκάθαρο αυτό. Θα περίµενα µια καλύτερη δυναµική όσον αφορά την κατανοµή του πλούτου. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Άρα είστε αισιόδοξος γενικά; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Βέβαια. ∆εν µπορώ να καταλάβω τους απαισιόδοξους στην ζωή. Ζούµε ένα µικρό σχετικά διάστηµα. ∆εν πρέπει να ζεις όσο καλύτερα γίνεται; Όχι να πίνεις και να τρως, αλλά να κάνεις το maximum µέσα στον τόπο που έτυχε να γεννηθείς και να ζήσεις. Γιατί να µην είσαι θετικός; ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Πώς βλέπετε την Ελλάδα; ∆. ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Με το υλικό που έχουµε, που περιέχει ανθρώπους, εσωτερική δυναµική, µας αξίζει να είµαστε καλύτερα. Είµαστε πολύ τυχεροί σε πολλά πράγµατα.

Αυτή η χώρα θα µπορούσε να είναι ένα κόσµηµα. Ένα πολύ ωραίο µέρος µε Πανεπιστήµια, επιστήµονες Έλληνες και ξένους, φεστιβάλ τέχνης που να παρακαλάνε να έρχονται στην Ελλάδα. Οι Ολυµπιακοί αγώνες ήταν χαρακτηριστικό της φυλής µας, όπως ήταν ο πόλεµος του ‘40. Ήταν ένα παράδειγµα του τι µπορούµε να φτιάξουµε ενωµένοι και χωρίς µιζέρια. Ζούµε στην εποχή όπου η πληροφορία είναι άµεση. Βλέπουµε τι κάνουν οι άλλοι και οι άλλοι βλέπουν τι κάνουµε εµείς. Πρέπει να είµαστε συνέχεια σαν να πρόκειται να ετοιµάσουµε Ολυµπιακούς αγώνες! Πρέπει να έχουµε αυτόν τον ενθουσιασµό και έτσι θα πετύχουµε πολλά περισσότερα από όσα πετυχαίνουµε αυτήν την στιγµή. !

"

∆ΕΛΤΙΟ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗΣ Στείλτε αυτό το κουπόνι στις εκδόσεις PRESS LINE - Ν. ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ & ΣΙΑ Ε.Π.Ε. ΜΑΓΕΡ 11, 104 38 ΑΘΗΝΑ • ΤΗΛ.: 210 5225479, Fax: 210 5243345 ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗ (11 τεύχη) ΕΛΛΑ∆Α - ΚΥΠΡΟΣ: 35 Ευρώ ΦΟΙΤΗΤΕΣ: 30 Ευρώ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: 80 Ευρώ

ΧΩΡΕΣ Ε.Ε.: 65 Ευρώ ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ: 75 Ευρώ

ΤΡΟΠΟΙ ΠΛΗΡΩΜΗΣ • Με πιστωτική κάρτα: Εθνοκάρτα !

Visa ! Αριθµός κάρτας:

Mastercard !

Diners ! Ηµ. Λήξεως:

• Με ταχυδροµική επιταγή • Με κατάθεση στον τραπεζικό λογαριασµό: ΕΘΝ. ΤΡΑΠΕΖΗΣ 108-47118154 EUROBANK ERGASIAS 0026-0251570200060926

! ! !

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗΤΗ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ: ............................................................................... ΑΦΜ: ................................ ∆OY: ................................

ONOMATEΠΩNYMO (για ιδιώτες): ................................................................. ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ................................................................

TAX. ΚΩ∆ΙΚΑΣ: ................................. ΠΟΛΗ: ................................................ ΤΗΛΕΦΩΝΟ: ......................... FAX:.............................

ONOMATEΠΩNYMO ΠΑΡΑΛΗΠΤΗ:......................................................................................................................................................... ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΥ: .................................................................................................................................................

TAX. ΚΩ∆ΙΚΑΣ: .....................................

ΠΟΛΗ:...................................................

Σύµφωνα µε το ΚΒΣ, άρθρο 13, παραγρ. 17, για τις συνδροµές εκδίδονται διπλότυτες αθεώρητες αποδείξεις, παραστατικά δαπάνης για την επιχείρηση.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

15

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

Ο ∆ηµήτρης Νανόπουλος και ο κβαντικός εγκέφαλος Tου ∆ρος Αντρέα Μέρσιν

Γ

ια πρώτη φορά άκουσα το όνοµα του ∆ηµήτρη Νανόπουλου, «Έλληνα αστέρα της φυσικής», από τον παππού µου, ο οποίος συχνά µε εφοδίαζε µε άρθρα εφηµερίδων που είχαν να κάνουν µε την επιστήµη. Ήταν το 1990, ήµουν δεκαπέντε χρονών και απορροφηµένος σε βιβλία εκλαϊκευµένης επιστήµης µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην κβαντική φυσική, την κοσµολογία αλλά και την βιολογία. Στο άρθρο που µου είχε ψαλιδίσει ο παππούς, περιγραφόταν η έρευνα κάποιου διακεκριµένου Έλληνα καθηγητή, ο οποίος µελετούσε τις απίστευτα σαγηνευτικές «υπερχορδές». Θυµάµαι καλά ότι αστειεύτηκα πως κρίµα που ο άνθρωπος αυτός δεν έτυχε να ασχοληθεί µε την νανοτεχνολογία µιας και θα του πήγαινε τόσο στο όνοµα, µην έχοντας την παραµικρή ιδέα ότι µια δεκαετία αργότερα θα έγραφα άρθρα µαζί του πάνω στο πιο εξωτικό και υποσχόµενο κοµµάτι της νέας, κβαντικής «βίο-νανοτεχνολογίας»! Ο ∆ηµήτρης Νανόπουλος είχε ήδη γίνει παγκόσµια διάσηµος για το έργο του στη φαινοµενολογία υψηλών ενεργειών και την κοσµολογία από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. ‘Εχοντας τελειώσει το διδακτορικό του στο πανεπιστήµιο του Σάσσεξ σε χρόνο ρεκόρ, δηµοσίευσε δεκάδες εργασίες που άλλαξαν για πάντα το σκεπτικό των φυσικών πάνω στις «θεωρίες των πάντων», δηλαδή στα µαθηµατικά πλαίσια που υπόσχονται µια µέρα να ενώσουν τις τέσσερις δυνάµεις (ηλεκτροµαγνητισµό, ισχυρή και αδύνατη πυρηνική δύναµη και το «µαύρο πρόβατο» των δυνάµεων, την βαρύτητα) σε µια και µόνο εξίσωση, χρησιµοποιώντας την ιδέα των υπερχορδών. Η προσωπική µου όµως εµπειρία µε τον ∆ηµήτρη Νανόπουλο είχε να κάνει µε κάτι που στην αρχή ο ίδιος έβλεπε σαν «χόµπυ»: την κβαντοµηχανική κατανόηση του ανθρωπίνου νου. Όλα άρχισαν το 1989, όταν ο παγκοσµίου φήµης Βρεταννός µαθηµατικός και θεωρητικός φυσικός Ρότζερ Πένροουζ, δηµοσίευσε ένα βιβλίο µε τίτλο «Το καινούργιο µυα16 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

λό του αυτοκράτορα» (Penrose 1989) στο οποίο έθεσε το ερώτηµα εάν η κλασσική (µη-κβαντική) φυσική, και κατ' επέκταση οι βιολογικές επιστήµες έχουν δικαίωµα να ελπίζουν ότι κάποια µέρα θα δώσουν απάντηση σε ερωτήµατα όπως π.χ. πώς δηµιουργούνται οι ιδέες, η έµπνευση ή η κατανόηση της αλήθειας µιας µαθηµατικής απόδειξης. ∆ιαβάζοντας το βιβλίο αυτό, ο ∆ηµήτρης Νανόπουλος δεν µπόρεσε να αγνοήσει την πρόκληση του Penrose και αποφάσισε να εξερευνήσει το θεωρητικό υπόβαθρο αυτής της προσέγγισης του νου, ξέροντας καλά ότι πολλοί θα θεωρούσαν µια τέτοια δραστική απόκλιση από την ειδικότητά του µέχρι και προσβλητική στους «ειδήµονες» της επιστήµης της συνείδησης. ∆ηµοσίευσε λοιπόν ένα άρθρο-µανιφέστο, µε τίτλο «Θεωρία εγκεφαλικής λειτουργίας, κβαντοµηχανική και υπερχορδές» (Νανόπουλος 1995), του οποίου ο τίτλος και µόνο πόλωσε και διαίρεσε την επιστηµονική κοινότητα σ’ αυτούς των οποίων το ενδιαφέρον κεντρίστηκε και σ’αυτούς που εξοργίστηκαν ότι και δεύτερος θεωρητικός φυσικός παγκοσµίου φήµης τόλµησε να αναρωτηθεί εάν µπορεί η κβαντική µηχανική να προσφέρει κάτι καινούργιο στη νευροβιολογία. Ήµουν τριτοετής στο Ιmperial College στο Λονδίνο σπουδάζοντας φυσική, όταν διάβασα αυτό το, 72-σελίδων πυκνών µαθηµατικών, άρθρο-άθλο και αντιλήφτηκα ότι το δίληµµα που αντιµετώπιζα µεταξύ µεταπτυχιακής έρευνας στην κβαντική φυσική (πάνω στην οποία έκανα την πτυχιακή µου εργασία) και στην πειραµατική βιοφυσική (πάνω στην οποία εργαζόµουν τα καλοκαίρια ως προπτυχιακός ερευνητής) είχε µια µέση λύση, όπου θα µπορούσα να κάνω και τα δυο, εάν έκανα το διδακτορικό µου µε τον ∆ηµήτρη Νανόπουλο, που φαινόταν να µιλά άψογα και τις δυο γλώσσες. Καταφθάνοντας στο πανεπιστήµιο του Τέξας Α&Μ, τον Αύγουστο του 1997, η πρώτη µου εντύπωση από τον ∆ηµήτρη Νανόπουλο πέραν της αστραπιαίας οξυδέρκειάς του, Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

ήταν το ταλέντο του στην απλή έκφραση περίπλοκων ιδεών, µε τρόπο παρόµοιο αυτού που χρησιµοποιούσε στις περίφηµες διαλέξεις του ο νοµπελίστας θεωρητικός φυσικός Ρίτσαρντ Φάϊνµαν (οι δυο τους, έµαθα αργότερα, ήταν φίλοι και είχαν περάσει διακοπές κολυµπώντας στο Κολυµπάρι της Κρήτης, συµµετέχοντας σε ένα Συνέδριο Φυσικής, το καλοκαίρι του 1980). Άλλα χαρακτηριστικά της συµπεριφοράς του ∆ηµήτρη Νανόπουλου, που αργότερα παρατήρησα να διέπουν πολλούς εξαιρετικά πετυχηµένους επιστήµονες, είναι µια ελευθερία σκέψης και δεκτικότητα σε νέες ιδέες απ’ όπου και αν προέρχονται, µια διάθεση για ασταµάτητη δραστηριότητα και µια ξεκάθαρη δυσαρέσκεια µε δόγµατα επιστηµονικά και µη. Με µεγάλο ενθουσιασµό τον οποίο έτρεφαν οι συζητήσεις µου µαζί του κάθε Τρίτη και Πέµπτη, άρχισα την έρευνα και µαζί οδηγηθήκαµε σε µια διαφορετική αντίληψη απ' αυτήν του Πένροουζ. Προτείναµε ότι η κβαντική φύση του µικρόκοσµου, υπό συγκεκριµένες συνθήκες, µπορεί να επεκταθεί στον «µακρόκοσµο» των κυττάρων, και µπορεί να ανιχνευτεί κάνοντας προσεχτικά σχεδιασµένα πειράµατα. Η κβαντική φυσική στηρίζεται σε ένα από τα σπουδαιότερα και ακριβέστερα µαθηµατικά πλαίσια της σηµερινής επιστήµης, την κβαντοµηχανική. Η κβαντοµηχανική θεωρείται κάπως «µυστηριώδης» και ίσως περίεργη λόγω του ότι σε µερικά της σηµεία δεν δέχεται κατανόηση µε βάση την «κοινή λογική», που πολλές φορές είναι το πρώτο όπλο που χρησιµοποιεί ο επιστήµονας. Για παράδειγµα, στην γλώσσα της κβαντοµηχανικής, ένα σωµάτιο µπορεί να βρίσκεται σε κατάσταση «επαλληλίας» όπου, εάν δεν «παρατηρηθεί» µέσω µέτρησης, βρίσκεται σε δύο ή περισσότερα µέρη ταυτόχρονα. Ο λόγος για την αδυναµία του ανθρώπου να αισθάνεται άνετα µε τις περίεργες αυτές έννοιες της κβαντοµηχανικής αλλά και άλλων απόψεων της σύγχρονης φυσικής, (όπως π.χ. οι πολλαπλές διαστάσεις της θεωρίας των υπερχορδών), είναι βιολογικός: ποτέ µέχρι τώρα κατά την διάρκεια της εξέλιξής µας δεν ήταν απαραίτητο ή χρήσιµο στην διαιώνιση των γονιδίων µας να κατανοούµε έννοιες όπως η επαλληλία καταστάσεων ή να σκεφτόµαστε σε παραπάνω από τις τρεις διαστάσεις του χώρου και την µια του χρόνου. Αναγκαζόµαστε να χρησιµοποιούµε την κβαντοµηχανική όταν η φύση το απαιτεί, δηλαδή στα ατοµικά και υποατοµικά φαινόµενα, αλλά, καθώς φαίνεται, και στα φαινόµενα του εγκεΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

O ∆ηµ. Νανόπουλος µε τον συντάκτη της Νέας Πολιτικής, Π. Καρούσο.

φάλου, αφού ανακαλύψαµε ότι η προσπάθεια εξήγησης της λειτουργίας συγκεκριµένων πρωτεϊνών αλλά και ολόκληρων συστηµάτων, όπως αυτό της βιολογικής µνήµης, διευκολύνεται µε την χρήση των εννοιών της κβαντικής φυσικής. Για παράδειγµα, ξέρουµε ότι η µάθηση και η µνήµη εκδηλώνονται ως διαφοροποιήσεις στην αντίδραση ενός ανθρώπου σε περιβαλλοντολογικά και εσωτερικά ερεθίσµάτα και αντικατοπτρίζονται στην λειτουργία και µορφολογία του εγκεφάλου του. Παρ’ όλο ότι είναι γενικά αποδεκτό ότι αλλαγές στην βιοχηµική κατάσταση των νευρώνων, και ιδιαίτερα των συνάψεών τους, µεσολαβούν στην εγγραφή µνήµης και στην επακόλουθη αλλαγή της λειτουργίας του εγκεφάλου, και υπάρχει πολύ ικανοποιητική κατανόηση των διαφόρων τρόπων επικοινωνίας µεταξύ νευρώνων, δεν υπάρχει ακόµα πλήρης κατανόηση του τρόπου µε τον οποίο αντιδράσεις σε µοριακό επίπεδο επηρεάζουν αυτά τα συµβάντα. Μία από τις µεγαλύτερες προκλήσεις της σηµερινής νευροβιολογίας είναι η εξήγηση της «κατακερµατισµένης αλλά ολοκληρωµένης» φύσης της µνήµης, δηλαδή το γεγονός ότι κατά την διάρκεια µίας ανάµνησης, νευρώνες από διάφορα, µακροσκοπικά αποµακρυσµένα µέρη του εγκεφάλου ενεργοποιούνται σχεδόν ταυτόχρονα και δηµιουργούν την αίσθηση «ολοκληρωµένης» µνήµης. Επίσης, η τεράστια χωρητικότητα και ταχύτητα της ανθρώπινης µνήµης είναι δύσκολο να εξηγηθεί µε µόνη βάση την αργή σχετικά ανταλλαγή νευροδιαβιβαστών µεταξύ των 1010 νευ- ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 17

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

! ρώνων µεσώ των 1014 συνάψεων τους. Ο ∆ηµήτρης Νανόπουλος, ο Πένροουζ και άλλοι πρωτοπόροι όπως ο Νίκος Μαυρόµατος, πρότειναν ότι, για να καταλάβουµε την λειτουργία των νευρώνων, πρέπει να επικεντρώσουµε την προσοχή µας στον κυτταροσκελετό τους, ο οποίος αποτελείται κυρίως από νηµατοειδή µικροσυµπλέγµατα, ακτίνη και µικροσωληνίδια που αποτελούνται από την πρωτεϊνη τουµπουλίνη. Τα µικροσωληνίδια βρίσκονται σε εξαιρετικά οργανωµένη και σταθερή κατάσταση στον νευρωνικό άξονα, όπως φαίνεται από φωτογραφίες µέσω οπτικού και ηλεκτρονικού µικροσκοπίου, όπου επίσης φαίνονται µεταξύ άλλων και µόρια πρωτεΐνης "tau" ή "τ" ως συνδετικές γέφυρες (Microtubule Associated Proteins -MAPs) και οι υπολογισµοί δείχνουν ότι κβαντικά φαινόµενα παίζουν ρόλο στην πολυµεροποίησή τους, η οποία είναι ιδιότητα πάνω στην οποία βασίζονται κυτταρικές λειτουργίες που αφορούν στην µίτωση, κίνηση, ανάπτυξη, αλλαγή και διατήρηση σχήµατος των κυττάρων, και την ενδοκυτταρική µεταφορά ουσιών. Στην συγκεκριµένη περίπτωση τουλάχιστον των εγκεφαλικών νευρώνων, προτείναµε επίσης ότι τα µικροσωληνίδια εκτελούν και «κβαντική επεξεργασία δεδοµένων», ανάλογη πιθανότατα µ’ αυτή των «κβαντικών υπολογιστών» του µέλλοντος . Οι κβαντικοί υπολογιστές είναι ιδέα του Φάϊνµαν, ο οποίος πρότεινε στην δεκαετία του 1980 ότι µπορούµε να κατασκευάσουµε υπολογιστές που αντί να αποτελούνται από κλασσικά τρανζίστορ, όπου τα «µπιτ» µπορούνε να βρίσκονται στις δυαδικές καταστάσεις "0" και "1", να αποτελούνται από «κβαντικά µπιτ», τα λεγόµενα «κιούµπιτ» (qubit) που, λόγω της αρχής της επαλληλίας θα µπορούν να βρίσκονται στις κλασσικές καταστάσεις "0" και "1" αλλά επίσης και σε άπειρες άλλες καταστάσεις επαλληλίας µεταξύ "0" και "1" ταυτόχρονα. Τα πλεονεκτήµατα ενός τέτοιου υπολογιστή είναι τεράστια. Έχει, για παράδειγµα, αποδειχτεί ότι, όταν κατασκευαστούν τέτοιες µηχανές, θα µπορούν να λύνουν συγκεκριµένα διαβόητα µαθηµατικά προβλήµατα, όπως αυτό της παραγοντοποίησης µεγάλων ακεραίων αριθµών ή της αναζήτησης στοιχείων σε βάσεις δεδοµένων σε ελάχιστο χρόνο. Η εξαιρετικά γρήγορη λειτουργία τέτοιων υπολογιστικών µηχανών θα βοηθήσει µεταξύ άλλων στην επίλυση προβληµάτων όπως αυτό της κατανόησης του γονιδιώµατος και πρω18 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

τεϊνώµατος, επιφέροντας δραµατικές εξελίξεις στην ιατρική. Αυτό, όµως, που κάνει τους κβαντικούς υπολογιστές του µέλλοντος σκανδαλιστικά ενδιαφέροντες δεν είναι ούτε η δυνατότητα αποθήκευσης γιγαντιαίων αριθµών δεδοµένων σε ελάχιστο χώρο, ούτε η τεράστια ταχύτητα υπολογισµού, αλλά το γεγονός ότι οι υπολογιστές αυτοί θα έχουν τελείως νέο τρόπο λειτουργίας ο οποίος θυµίζει έντονα τον τρόπο µε τον οποίο σκέφτεται ο άνθρωπος: ο κβαντικός υπολογιστής «κατασταλάζει» σε µία απόφαση µετά από µια περίοδο κατά την οποία τα δεδοµένα και οι υπολογισµοί είναι σε µία κατάσταση κβαντικής επαλληλίας, σε αναλογία µε την γέννηση µιας ιδέας στον ανθρώπινο νου, πριν την δηµιουργία της οποίας διάφορες αδιαµόρφωτες ιδέες, γνώσεις, σχετικά και µη δεδοµένα µοιάζουν να είναι σε µια παρόµοια κατάσταση επαλληλίας. Με βάση την κβαντική ηλεκτροδυναµική και γενικώτερα την κβαντική θεωρία πεδίου, και ξεκινώντας από τη δουλειά του ∆ηµήτρη Νανόπουλου, προτείναµε ότι υπάρχουν ήδη στην φύση τα συστατικά για έναν κβαντικό υπολογιστή που ονοµάσαµε «βιοκβαντικά µπιτς» (bioqubits) και δεν είναι άλλα από τις καλά γνωστές καταστάσεις της ηλεκτρικής διπολικής ροπής της πρωτεΐνης τουµπουλίνης, που, υπό συγκεκριµένες συνθήκες όπως αυτές στο εσωτερικό ενός ζωντανού κυττάρου, µπορεί να βρίσκεται σε επαλληλία δύο καταστάσεων, δίνοντάς µας έτσι την «πρώτη ύλη» ενός «βιοκβαντικού» υπολογιστή. Η ανάλυση αυτή επίσης έδειξε ότι µικροσωληνίδια είναι δυνατόν να βρίσκονται σε κατάσταση επαλληλίας για χαρακτηριστικούς χρόνους συγκρίσιµους µε αυτούς νευροβιολογικών φαινοµένων ακόµα και στους 37οC, λόγω της συγκεκριµένης γεωµετρικής διάταξης και οργάνωσης των πρωτεϊνών αυτών που τους αποµονώνει από τον θερµικό θόρυβο, ο οποίος συνήθως καταστρέφει κβαντικές επαλληλίες σε άλλα µοριακά συστήµατα. Έτσι πιθανώς εξηγείται η φύση της «ολοκληρωµένης µνήµης», καθώς νευρώνες που διαθέτουν πληροφορίες που ανήκουν στο ίδιο µνηµονικό έγγραµµα, π.χ. το σχήµα του προσώπου και ή χροιά της φωνής ενός γνωστού, δεν χρειάζεται να ενεργοποιηθούν εξατοµικευµένα µε αργά-κινούµενους νευροδιαβιδαστές, παρά φτάνει να λάβει σήµα ένας και όλοι οι νευρώνες των οποίων οι κυτταροσκελετοί βρίσκονται σε επαλληλία µε αυτόν (δηλαδή περιέχουν κοµµάτια του εγγράµµαΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Α ΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ∆ ΗΜΗΤΡΗ Ν ΑΝΟΠΟΥΛΟ

τος) ενεργοποιούνται ταυτοχρόνως. Αυτή µας η «κβαντική υπόθεση», που αφορά στον πιθανό τρόπο λειτουργίας της βιολογικής µνήµης, δεν διίστανται µε καµµία από τις καλά εµπεριστατωµένες πειραµατικές παρατηρήσεις και ανακαλύψεις της νευροβιολογίας του τελευταίου αιώνα, απλά δίνει στους νευρώνες την δυνατότητα να «καλούν υπεραστικά» και γρήγορα άλλους, σχετικούς νευρώνες, έτσι ώστε να αρχίζει η διαδικασία κλασσικής ταυτόχρονης λειτουργίας µερών του εγκεφάλου, όπως παρατηρείται στα σηµερινά πειράµατα fMRI (functional Magnetic Resonance Imaging) και PET (Positron Emission Tomography). Το έγγραµµα της µνήµης στο µοντέλο µας αυτό συνίσταται από την διάταξη των πρωτεϊνών MAPs, που γεφυρώνουν τα µικροσωληνίδια, φτιάχνοντας κόµβους οι οποίοι, σε αναλογία µε τα δάκτυλα του κιθαρίστα, αναγκάζουν τα µικροσωληνίδια να έχουν διαφορετικές χαρακτηριστικές συχνότητες αλληλεπίδρασης, δίνοντας έτσι σε έναν περιορισµένο αριθµό µικροσωλινιδίων, την δυνατότητα αποθήκευσης σχεδόν απεριόριστου αριθµού πληροφοριών σε αναλογία µε τις χιλιάδες συγχορδίες που µπορεί κανείς να παίξει πάνω σε έξι χορδές κιθάρας µε τέσσερα µόνο δάκτυλα. Έτσι λοιπόν η θεωρητική ανάλυση έδειξε ότι η τουµπουλίνη και κατ' επέκταση τα µικροσωληνίδια µπορούν να παίξουν ρόλο κβαντικής µνήµης και επεξεργαστή. Πειράµατα όµως στον τοµέα αυτόν δεν υπήρξαν ποτέ πριν ασχοληθεί η οµάδα του ∆ηµήτρη Νανόπουλου σοβαρά µε το θέµα αυτό. Ο πρώτος κύκλος πειραµάτων µας αποσκοπούσε στην επιβεβαίωση της θεωρητικής πρόβλεψης ότι τα µικροσωληνίδια είναι άµεσα συνδεδεµένα µε την λειτουργία και αποθήκευση της µνήµης. Συνεργαστήκαµε µε τον καθ. Βιολογίας Ευθ. Σκουλάκη (Νανόπουλος κ.α. 1999) και, χρησιµοποιώντας τις µεθόδους τις οποίες είχε αναπτύξει για την ποσοτική ανάλυση της αποθήκευσης µνήµης στην µύγα ∆ροσόφυλλα, βρήκαµε ότι µύγες γενετικά τροποποιηµένες έτσι, ώστε τα µικροσωληνίδιά τους να µην είναι άρτια οργανωµένα, παρ’ όλο που απ' όλες τις άλλες απόψεις δεν διαφέρουν από φυσιολογικές µύγες, πάσχουν από αµνησία παρόµοια µε αυτή που παρατηρείται σε ασθενείς Αλτσχαϊµερ (Mershin κ.α. 2004). Τα πειράµατά µας αυτά έδειξαν ξεκάθαρα και για πρώτη φορά ότι τα µικροσωληνίδια είναι όντως σηµαντικά στοιχεία του µηχανισµού της µνήµης, επαληθεύοντας την θεωρητική διαίσθηση του ∆ηµήτρη ΝανόΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

πουλου, ο οποίος είχε προβλέψει ακριβώς αυτό το αποτέλεσµα από τουλάχιστον το 1995. ∆είξαµε επίσης ότι οι διάφορες κβαντικές ιδέες περί της λειτουργίας του εγκεφάλου όχι µόνο επιδέχονται πειραµατική επαλήθευση αλλά µπορούν και να παράγουν προβλέψεις άµεσου ενδιαφέροντος στους κλασσικούς νευροβιολόγους. Αρχίζοντας από µια σχεδόν αιρετική ιδέα του ∆ηµήτρη Νανόπουλου και ακολουθώντας την µαθηµατική του ανάλυση µε πειραµατική δραστηριότητα, συµπεράναµε ότι η κβαντοµηχανική ενδέχεται να παίξει σηµαντικό ρόλο στη νευροβιολογία του µέλλοντος, βοηθώντας στην περαιτέρω κατανόηση των µοριακών αλληλεπιδράσεων που συµβαίνουν στο εσωτερικό του νευρώνα. Κατ' επέκταση, φαίνεται ότι σταδιακά θα βρούµε και άλλα φαινόµενα, που τώρα θεωρούνται ότι ανήκουν αποκλειστικά στον ατοµικό κόσµο, να έχουν στην πραγµατικότητα και µακροσκοπική υπόσταση. Είµαστε βέβαια ακόµα πολύ µακριά από την πραγµατοποίηση του ονείρου ενός πραγµατικά χρήσιµου κβαντικού υπολογιστή ή την πλήρη κατανόηση της λειτουργίας του ανθρωπίνου εγκεφάλου αλλά, ίσως, όταν τελικά καταλήξουµε, να µπορούµε να συγκρίνουµε τα δύο και βρούµε οµοιότητες, να θυµηθούµε ότι, όπως συνέβηκε και µε την ατοµική θεωρία του ∆ηµόκριτου, ένας άλλος Έλληνας επιστήµονας, που τόλµησε να εµπιστευτεί την διαίσθησή του, µας είχε προετοιµάσει εδώ και χρόνια. !

Βιβλιογραφία Dimitri V. Nanopoulos, “Theory of Brain Function, Quantum Mechanics and Superstrings" Proceedings of the XV Brazilian National Meeting on Particles and Fields, ed. Alves M.S. et. al. - Brazilian Physical Society 2881 (1995) (http://xxx.lanl.gov/abs/hep-ph/9505374).

Roger Penrose, “The Emperor’s New Mind” Oxford University Press, Oxford (1989) ∆ηµήτρης Νανόπουλος, ∆ρ. Αντρέας Μέρσιν, Ευθύµιος Σκουλάκης. "Νευρωνικό έγγραµµα: προς ένα µοριακό πρότυπο του µηχανισµού της µνήµης", Πρακτικά Ακαδηµίας Αθηνών Τ. 74 ΤΕΥΧ. Α' 148-179 (1999) (http: // xxx.lanl.gov/abs / quant-ph / 0007800).

Dr. Andreas Mershin, Elias Pavlopoulos, Olivia. Fitch, B.C. Braden, Dimitri V. Nanopoulos & Efthimios M.C. Skoulakis Learning and memory deficits upon TAU accumulation in Drosophila mushroom body neurons LEARNING & MEMORY May-June; 11(2):277-87 (2004)

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 19

Ε ΛΛΑ∆Α

Γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ δεν µπορεί να εκφράσει τις οικολογικές ιδέες Του Γιάννη Σακιώτη

∆ιαπίστωση δεύτερη

∆ιαπίστωση πρώτη Στον ΣΥΝ έχουν περάσει σχεδόν 3 χρόνια από την στιγµή που η πλειοψηφία του Αριστερού Ρεύµατος του 4ου συνεδρίου του κόµµατος, αποφάσισε να περιθωριοποιήσει την οικολογική διάσταση στον κεντρικό λόγο, στην στελέχωση, τις επιλογές υποψηφίων στους ΟΤΑ και στις γενικώτερες πολιτικές παρεµβάσεις του κόµµατος. Ο Αλέκος Αλαβάνος οφείλω να πω ότι είχε διαφορετική αντίληψη, ωστόσο µέχρι και την προεκλογική περίοδο του Αυγούστου 2007, όταν οι ολέθριες δασικές πυρκαγιές που προκάλεσαν µια νέα εθνική καταστροφή τον ευαισθητοποίησαν εκ νέου, «ξέχασε» την οικολογική ατζέντα και πρακτικά η δουλειά στο πεδίο των περιβαλλοντικών πολιτικών και παρεµβάσεων ελαχιστοποιήθηκε, περιοριζόµενη σε µια υπερδραστήρια παρέµβαση διαρκείας του ευρωβουλευτή ∆ηµήτρη Παπαδηµούλη και σε ορισµένες ερωτήσεις κοινοβουλευτικού ελέγχου.

20

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Ο ΣΥΡΙΖΑ, που στην κοινοβουλευτική περίοδο 20042007 στην πραγµατικότητα ήταν ο ΣΥΝ, καθώς στην Βουλή είχαν εκλεγεί µόνο βουλευτές του Συνασπισµού, δεν ήταν καθόλου θερµός στο να αναδειχθεί η οικολογική διάσταση –η οποία έως τότε ήταν υπαρκτότατη και ενεργή στο πλαίσιο του ΣΥΝ- στο κεντρικό πολιτικό πρόταγµα του συµµαχικού σχήµατος και παρά τις παρεµβάσεις και τη σχετική αρθρογραφία, όπου επιχειρηµατολογούσαµε από κοινού µε τον αείµνηστο Νίκο Καίσαρη για την αναγκαιότητα της συµπερίληψης του οικολογικού πεδίου στην Αριστερά, επελέγη η περιχαράκωση της επονοµασθείσας τότε «αριστερής στροφής» στα εντός και επί τα αυτά, σε επίπεδο τίτλου, διακήρυξης και πολιτικού προγράµµατος του ΣΥΡΙΖΑ.

∆ιαπίστωση τρίτη Η ραγδαία επιδείνωση της οικολογικής κρίσης που ακολούθησε την τελευταία τετραετία στην Ελλάδα, µε µια κυβέρνηση που επιτρέπει να καταστρέφεται µε µανία το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, αποδεκατίζει τους ανανεώσιµους και µη πόρους της χώρας και υπονοµεύει ολοένα περισσότερο την δηµόσια υγεία και την ποιότητα ζωής και µε µια αντιπολίτευση που προσπαθούσε αλλά δεν µπορούσε να κρύψει τις άθλιες περιβαλλοντικές επιδόσεις της δικής της διοίκησης, καλώς ή κακώς, επιβεβαίωσαν πλήρως το Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

δραµατικό οικολογικό έλλειµµα του ΣΥΡΙΖΑ και του ΣΥΝ και δικαίωσαν το επιχείρηµα της αναγκαιότητας της Οικολογικής Αριστεράς.

∆ιαπίστωση τέταρτη Στο µεταξύ, η εµφάνιση των Οικολόγων Πράσινων, πριν από τις πυρκαγιές, έβαλαν σε σκέψεις τον ΣΥΝ για τις επερχόµενες τότε εκλογές. Έχοντας κατά νου τη µέχρι τότε οριακότητα της εισόδου του ΣΥΡΙΖΑ στην Βουλή, ο ΣΥΝ επιχείρησε κάποιο διάλογο µε τους Οικολόγους Πράσινους, οι οποίοι ωστόσο επιθυµούσαν διακαώς µόνο την προβολή τους στο πανελλαδικό ακροατήριο ως συνοµιλητές του ΣΥΝ, όπου, τελικά, «δυστυχώς, χωρίς να φταίνε αυτοί», δεν θα τα έβρισκαν µε τον ΣΥΝ, αλλά θα κέρδιζαν µερικά ψιχία αναγνωρισιµότητας και την προοπτική αύξησης του εκλογικού τους ποσοστού σε σχέση µε τις ευρωεκλογές, έτσι ώστε να στοχεύσουν στο 1%. «Πενηνταράκια» θα πει κανείς, πλην όµως τίποτε παραπάνω από όσα συνέβησαν. Εν τέλει, µε τις πυρκαγιές, ο ΣΥΡΙΖΑ µπήκε ανετώτατα στην Βουλή, καθώς άρχισαν τα πρωτοβρόχια των πασοκικών ψήφων και, στις 16 Σεπτεµβρίου 2007, για πρώτη φορά µετά από χρόνια, έβρεξε βουλευτές για την Αριστερά. Οι Οικο-Πράσινοι, πάλι, εισέπραξαν και αυτοί, φτάνοντας το 1%, για το οποίο πανηγύρισαν και έθεσαν τον στόχο του 3% στις ευρωεκλογές, ώστε να εκλέξουν ευρωβουλευτή. Μίλησαν για νέο κόσµο και πολλά νέα µέλη, ο πολιτικός αυτισµός τους, όµως, τους επανέφερε στην κλειστότητα που διακρίνει τα έµµονα σε ακλόνητες αλήθειες συστήµατα, οι οποίες µάλιστα εκπορεύονται από µια «αλάνθαστη» διεθνή, εκείνη του Ευρωπαϊκού Πράσινου Κόµµατος, οι αστέρες του οποίου πρωτοστάτησαν στους βοµβαρδισµούς της Γιουγκοσλαβίας το 1999 και γενικώτερα στηρίζουν κάθε πολεµογενή µεταβολή του διεθνούς status και της εφαρµογής του διεθνούς δικαίου, όπως πρόσφατα µε την αναγνώριση του Κόσοβου. Έτσι, δεν έδειξαν καµµία διάθεση για διεργασίες ουσιαστικού διαλόγου µε τον υπόλοιπο οικολογικό χώρο –ας µην ξεχνάµε ότι το µεγαλύτερο αριθµητικά κοµµάτι των προσώπων που κινούνται στο χώρο της πολιτικής οικολογίας είναι ΕΚΤΟΣ Οικολόγων Πράσινων, εξ αιτίας διαφόρων πολιτικά απωθητικών δεδοµένων που χαρακτηρίζουν το νεοπαγές αυτό κόµµα–, αλλά ούτε µε τον ΣΥΡΙΖΑ, καθώς κατελήφθηΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

σαν από την (µικρο)αλαζονεία της επιτυχούς, έστω µε µικρά βήµατα, µοναχικής πορείας που κάποτε θα δικαιώσει τους ίδιους και τους διευθυντές της Ευρωπαϊκής Οµοσπονδίας Πράσινων Κοµµάτων για την βαθειά απολίτικη επιλογή του εµείς «ούτε αριστερά, ούτε δεξιά, µπροστά».

∆ιαπίστωση πέµπτη Με την ενεργοποίηση της διαδικασίας αποδόµησης του δικοµµατισµού, που ξεκίνησε στις εκλογές του προηγούµενου Σεπτεµβρίου, και συνεχίζεται µε χορεία σκανδάλων βαθειάς και βαρειάς διαφθοράς, το πολιτικό σκηνικό έχει περιέλθει σε µια σπάνια κινητικότητα. Κύριο γνώρισµα της ρευστότητας αυτής είναι η στροφή του βλέµµατος του ευαισθητοποιηµένου κοινωνικά και οικολογικά ακροατηρίου προς τις άφθαρτες δυνάµεις του παρόντος πολιτικού συστήµατος. Παράλληλα, ολοένα περισσότεροι πολίτες αναζητούν τους όρους, τα πολιτικά σχήµατα και τα πρόσωπα που είναι σε θέση να διαµορφώσουν µια νέα µεταπολίτευση. Σε αυτήν την αναζήτηση, οι πραγµατικά και όχι οι κατ’ επίφαση ριζοσπαστικές ιδέες που στοχεύουν στη διαφύλαξη του δηµόσιου συµφέροντος, στην ακύρωση της προοπτικής µετατροπής του µεγαλύτερου µέρους των Ελλήνων σε νεόπτωχους της µιζο-φιλελεύθερης –και όχι νεοφιλελεύθερης, όπως θρυλείται από στελέχη του ΣΥΝ– παγκοσµιοποίησης αλά ελληνικά, στην προοπτική για συλλογική ποιότητα ζωής, στην διασφάλιση της αειφορίας, στην εισαγωγή µιας νέας γενιάς δικαιωµάτων που θα διασφαλίζουν την διαγενεακή ισότητα και την εµβάθυνση και ενίσχυση της δηµοκρατίας, έχουν τον πρώτο λόγο. Όποιος πολιτικός χώρος θα εκφράσει µε συνέπεια και αξιοπιστία αυτές τις ιδέες, θα διαδραµατίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στα πολιτικά πράγµατα. Για την ώρα, ο µόνος υπαρκτός χώρος που είναι σε θέση να «κολυµπήσει» στο ποταµάκι που διαµορφώνεται από αυτά τα νέα δεδοµένα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ. Πολύ φοβάµαι όµως ότι το πολιτικό DNA παλαιών και νέων –περί τον Τσίπραστελεχών του εν λόγω χώρου ∆ΕΝ µπορούν να χειρισθούν τα νέα θέµατα πέραν του πεδίου της διαµαρτυρίας. Έτσι, όχι µόνο µπορεί να αποκλείεται αλλά, αντιθέτως, εκκρεµεί, η υιοθέτηση της παραπάνω ατζέντας από έναν χώρο του κοινωνιστικού κέντρου, που θα δηµιουργηθεί εξ αρχής, µε αξιόλογους πολίτες ποιυ συγκλίνουν στο αίτηµα της προ- ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

21

Ε ΛΛΑ∆Α οδευτικής διακυβέρνησης της χώρας και ο οποίος θα µπορούσε να διαµορφώσει έναν τελείως νέο πόλο αναφοράς που θα διεκδικήσει την εξουσία.

∆ιαπίστωση έκτη Σε ένα πιο στενό πεδίο, δεν παύει να ισχύει η διαπίστωση ότι από τον ΣΥΡΙΖΑ λείπει ένα πόδι. Το πόδι της οικολογίας. Είναι ένα πόδι που δεν µπορεί να κατασκευάσει από συνθετικά υλικά, αλλά από τις υπαρκτές δυνάµεις της εγχώριας οικολογικής κοινωνίας, που γνωρίζουν καλά και εργάζονται σκληρά στο πεδίο και συµµετέχουν στα κινήµατα σε όλη την Ελλάδα, αλλά δεν πρόκειται να στραφούν σε µικρά (Οικολόγοι-Πράσινοι) ή µεγάλα (ΣΥΝ) γραφειοκρατικά σχήµατα για να διευθετήσουν το πολιτικό υπαρξιακό τους ζήτηµα. Με δεδοµένο, όµως, ότι όλα αυτά τα χρόνια, πολλά πρόσωπα που κινούνται σε αυτό το µήκος πολιτικού κυµατισµού, συναντιόµαστε µεταξύ µας αλλά και µε ανθρώπους του ΣΥΡΙΖΑ στα πεδία της δράσης, θα ακουγόταν λογικό να επιχειρηθεί η συγκρότηση ενός υποκειµένου του οικολογικού χώρου µε στόχο την εκλογική και µόνο σύµπραξη µε τον ΣΥΡΙΖΑ, καθώς όπως λέει το παλαιό ρητό «η ισχύς εν τη ενώσει». Σίγουρα, οι περιστάσεις δεν αφήνουν τα περιθώρια διατύπωσης πολυτελών αντιρρήσεων διαφόρων αποχρώσεων µε τις ενεργές δυνάµεις του πολιτικού κινήµατος της Αριστεράς, που έχει αποδείξει ότι, παρά την χρήση διάφορων «αριστερόµετρων», κατά καιρούς, είναι για την ώρα ο µοναδικός χώρος στρατηγικής συµµαχίας µε τον οποίο συµπλέει σε πολλά καίρια ζητήµατα ο οικολογικός χώρος. Και ο ΣΥΡΙΖΑ, ως πολύχρωµος χώρος που διατηρεί την αυτονοµία των πολιτικών κυττάρων που τον συναποτελούν, και πιθανώς αύριο µετατρεπόµενος σε κόµµα οµοσπονδιακού χαρακτήρα, προσφέρει µεθοδολογικά ένα αξιοπρεπές και έντιµο πλαίσιο για την πιθανή ένταξη των δυνάµεων της πο-

λιτικής οικολογίας που επιµένουν να απαρνούνται τον πολιτικό αυτισµό. Ωστόσο, αφ’ ενός η υπερίσχυση της πανάλαφρης µιντιακής όψης της πολιτικής στον ΣΥΝ, µε την εκλογή Τσίπρα στην προεδρία του κόµµατος και τα θηριώδη ποσοστά απήχησης στο εκλογικό σώµα αυτής της «µαγικής εικόνας» ενός αρχηγού που χαµογελάει και ρίχνει κρασί στο µύλο κάθε συντεχνίας, λαϊκίζοντας ως µέλος ΤΟ του ΠΑΣΟΚ στα χρόνια του ανδρεοπαπανδρεϊσµού, αφετέρου η ασχετοσύνη της πλειονότητας των εταίρων του ΣΥΡΙΖΑ µε τα οικολογικά διακυβεύµατα, καθιστούν απίθανη µια ανάλογη εξέλιξη.

Και ένα συµπέρασµα ∆ια της επαγωγής, η πρόκληση να βρεθούν οι άνθρωποι της σοβαρής οικολογίας µαζί µε αριστερές δυνάµεις στον κοινό πολιτικό στίβο του ΣΥΡΙΖΑ, µετεξελίσσοντάς τον σε Σ.ΟΙ.ΡΙΖ.Α, δηλαδή Συνασπισµό Οικολογικής Ριζοσπαστικής Αριστεράς, έτσι ώστε να αντανακλάται η οικολογική προτεραιότητα στο πολιτικό του πρόγραµµα και να εξασφαλίζεται η εκπροσώπηση σε όλες τις αιρετές θέσεις (βουλή, ευρωβουλή, ΟΤΑ) προσώπων από τον οικολογικό χώρο, θα παραµείνει ένα σενάριο πολιτικής επιστηµονικής φαντασίας… Εξ ίσου στη σφαίρα της πολιτικής φαντασίας κινείται η πιθανότητα οι Οικολόγοι Πράσινοι, συνεχίζοντας τον δρόµο της «αυτοτέλειας» και του κλειστού συστήµατος, να µετεξελιχθούν σε οργανικό –µε τη γκραµσιανή έννοια– τµήµα της πολιτικής τάξης πραγµάτων στην χώρα. Η µπάλα των σηµαντικώτερων πολιτικών διεργασιών έχει µεταφερθεί στο κέντρο, όπου και –όπως δείχνουν τα πράγµατα– θα παραµείνει για πολλά ακόµη χρόνια. Και είναι προφανές ότι, σε αυτόν τον χώρο, υπάρχει το απαιτούµενο έδαφος να καρπίσει η δουλειά που τόσα χρόνια τώρα καταβάλει η σοβαρή οικολογία στη χώρα. !

Επισκεφθείτε το blogτης Νέας Πολιτικής

www.neapolitiki.blogspot.com 22 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

C ASUS B ELLI

Καλή σας νύχτα, κύριε ∆ήµαρχε Αθηναίων Του Νίκου Σ. Λιναρδάτου

Κ

αλή σας νύχτα! Πάει, κύλησε όµορφα κι αυτή η µέρα στην πόλη, και σύµφωνα µε τα λεγόµενά σας, η Αθήνα µας έγινε κατά µία µέρα, ακόµα πιο πολύ ΄΄η πόλη της ζωής µας΄΄… Όµως, κύριε ∆ήµαρχε των Αθηναίων, µήπως κατά βάθος εννοείτε ότι µε το όπως έχει καταντήσει η Αθήνα µας, ΄΄µας πιάνει η καρδιά µας΄΄; Μήπως εννοείτε ότι ΄΄φεύγει καθηµερινά η ζωή µας΄΄ µε όλα αυτά τα δεινά, που µε ευθύνη όλων ανεξαιρέτως των µέχρι σήµερα δηµάρχων Αθηναίων, έχει υποστεί – και συνεχίζει να υφίσταται καθηµερινά, µε ολοένα και εντονώτερο ρυθµό - η αγαπηµένη µας Αθήνα; Παρένθεση: άκουγα τις προάλλες τον κύριο Ζουράρι, σε ένα απαράδεκτο –κατά την ταπεινή µου γνώµη– παραλήρηµα, να κραυγάζει στην οµιλία του στη συγκέντρωση της Θεσσαλονίκης για τη Μακεδονία ΜΑΣ, και να αποκαλεί την Αθήνα ΜΑΣ ΄΄ως το ψευδοκράτος των Αθηνών΄΄… Όπως αντιλαµβάνεστε, το ΜΑΣ αποτελεί και στις δύο περιπτώσεις κοινό στοιχείο όλων των Ελλήνων. ∆εν αποτελούµε ΄΄κράτη εν κράτος΄΄ κύριε Ζουράρι, ούτε Βόρειους και Νότιους… και αυτό µπορούµε να το συζητήσουµε οποιαδήποτε στιγµή. Εξ άλλου, κύριε Ζουράρι, η Αθήνα ΜΑΣ δεν έχει πλέον αστική τάξη, αλλά …υπεραστική, αφού έχει κατακλυστεί από συνέλληνες –και όχι µόνο– που έχουν αφιχθεί µε… υπεραστικά λεωφορεία, από την περιφέρεια… Την θυµάµαι µε κάπου 800.000 κατοίκους, πεντακάθαρη και µε γαλανό ουρανό την ηµέρα και ξαστεριά τη νύχτα, και τη βλέπω τώρα µε πάνω από 5.000.000 κατοίκους, 3 και εκατοµµύρια (!) αυτοκίνητα, βρωµερή και τρισάθλια… Αθήνα, λοιπόν, ΄΄η πόλη της ζωής µας΄΄ κατά τον ∆ήµαρχό µας κύριο Κακλαµάνη. Για ποια Αθήνα, όµως, µιλάτε, αξιότιµε κύριε ∆ήµαρχε Αθηναίων; ∆ιαβάζοντας και ακούγοντας κάθε φορά τα λεγόµενά σας, σαν Αθηναίος πολίτης έχω σχηµατίσει την άποψη ότι δεν θα πρέπει να έχετε περπατήσει στην ΄΄πόλη

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

της ζωής µας΄΄… Γιατί, αρκεί έστω και ένας απλός περίπατος, για να αντιληφθεί και να συνειδητοποιήσει ακόµα και ο πλέον αφελής επισκέπτης – πόσο µάλλον ο µόνιµος κάτοικος της Αθήνας ΜΑΣ, ότι αυτή δεν λέγεται πλέον πόλη… Ειλικρινά, έχω τόσα πολλά να αναφέρω για τον µεγαλύτερο ∆ήµο της χώρας, ώστε δεν ξέρω από πού να αρχίσω και πού να τελειώσω… τα αναφέρω λοιπόν µε µια ΄΄άτακτη΄΄ σειρά, όπως µου έρχονται στο µυαλό. ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄. Μια πόλη όχι απλά βρώµικη, αλλά τριτοκοσµική, όπως συνηθίζουµε να λέµε… Ποιοι φταίνε; ΟΛΟΙ! Φταίνε οι κάτοικοι, που βγάζουν τα σκουπίδια όποια ώρα τους … κατέβει και µάλιστα τα αφήνουν έξω από τους κάδους, γιατί βαριούνται(;) να σηκώσουν το καπάκι του κάδου απορριµµάτων… Φταίνε οι κάθε λογής επαγγελµατίες, που αφήνουν χαρτόκουτα και στοίβες ολόκληρες µε λοιπές συσκευασίες στα πεζοδρόµια, πάλι όποια ώρα τους κατέβει – αν και υπάρχει σχετική δηµοτική απαγορευτική διάταξη. Φταίνε – αρκετές φορές – οι υπάλληλοι καθαριότητας του ∆ήµου Αθηναίων, που σκουπίζουν ΄΄ό,τι φαίνεται΄΄… Επειδή εργάζοµαι στο κέντρο της Αθήνας, έχω γίνει αρκετές φορές ΄΄αυτόπτης µάρτυς΄΄ καθώς σπρώχνουν σκουπίδια κάτω από παρκαρισµένα αυτοκίνητα… Ερωτώ, λοιπόν, µε … αφοπλιστική αφέλεια: Υπάρχει ∆ηµοτική Αστυνοµία; Ναι, υπάρχει, θα µου απαντήσετε… Και ξαναρωτώ: Εκτός από το να κόβουν βόλτες στο Σύνταγµα, τους έχετε συναντήσει πουθενά αλλού; Αν ναι, ενηµερώστε µε σας παρακαλώ. Γιατί, αν έκαναν σωστά τη δουλειά τους, για την οποία άλλωστε έχουν προσληφθεί και πληρώνονται, αν έκοβαν πρόστιµα τα οποία θα πληρώνονταν κιόλας, δεν πιστεύω ότι θα µας είχε κυριεύσει αυτή η βρωµιά στους δρόµους της πόλης… ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄. Ερώτηση: Πόσα πεζοδρόµια έχει(;) η Αθήνα; Πολλά, θα µου απαντήσετε. Και θα σας ξαναρωτήσω, αφελώς: Έχετε ποτέ προσπαθήσει να τα περπατήσετε, κύριε ∆ήµαρχε των Αθηναίων; Και, αν ναι,

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 23

!

C ASUS B ELLI

!

πώς τα καταφέρατε µε τα τόσα εµπόδια που τα έχουν καταστήσει απροσπέλαστα και µαζί επικίνδυνα; Ποιοι φταίνε; ΟΛΟΙ! Φταίνε οι ελληνάρες – κυρίως οι ΄΄κουρσάροι΄΄ µε τα κάθε λογής τζιπ, που τα παρκάρουν πάνω στα πεζοδρόµια, αδιαφορώντας για κάθε πεζό. Φταίνε οι οδηγοί, γενικά, που παρκάρουν µπροστά στις ειδικές ράµπες για τα πρόσωπα µε ειδικές ανάγκες, αλλά και για κάθε ηλικιωµένο άτοµο, για κάθε µητέρα µε παιδικό καροτσάκι, για κάθε τραυµατία µε σπασµένο πόδι και πατερίτσες…Φταίνε οι ιδιοκτήτες µοτοσυκλεττών και κάθε µορφής ΄΄παπακίων΄΄, που τα παρκάρουν πάνω στα πεζοδρόµια και ειδικώτερα ΠΑΝΩ στην ειδική λωρίδα µε πλακάκια για τους τυφλούς συνανθρώπους µας… Αλήθεια, κύριε ∆ήµαρχε των Αθηναίων, έχει γίνει ποτέ από τον ∆ήµο Αθηναίων, έστω και µία ενηµέρωση για τον ρόλο και τη σηµασία που έχουν αυτές οι ειδικές πεζοδροµιολωρίδες; Φταίει σε υπερθετικό βαθµό η ∆ηµοτική Αστυνοµία, η οποία σπανίως εµφανίζεται για να δώσει κλήσεις… Και µη µου πείτε, κύριε ∆ήµαρχε, ότι η ∆ηµοτική Αστυνοµία κάνει το καθήκον της, γιατί δεν θα σας πω να πάτε π.χ. στη γωνία Φαβιέρου και Ακοµινάτου – κάπου 100 µέτρα από το ∆ηµαρχείο της οδού Λιοσίων - όπου το πεζοδρόµιο έχει γίνει εδώ και χρόνια µόνιµο πάρκινγκ αυτοκινήτων- και µάλιστα ∆ΙΠΛΑ σε σχολείο, αναγκάζοντας τους µαθητές και τους γονείς τους να κατεβαίνουν στον δρόµο για να πάνε στο σχολείο ή να επιστρέψουν από αυτό… Θα αρκούσε απλά να …ρίξετε µια µατιά στο χάος που επικρατεί στο πεζοδρόµιο ΕΞΩ από το ∆ηµαρχείο σας της οδού Λιοσίων… ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄. Ερώτηση: Όταν ήσασταν υπουργός Υγείας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, σας είχα ακούσει να λέτε πόσο πολύ ντραπήκατε που βρήκατε κάποιον δύστυχο ναρκοµανή να κοιµάται στα σκαλιά του υπουργείου σας… Τώρα που πλέον είστε ∆ήµαρχος Αθηναίων, τι γίνεται µε τους ναρκοµανείς; Πολλά, θα µπορούσατε ίσως να απαντήσετε, µε την ευφράδεια του λόγου που σας διακρίνει, όπως π.χ. ότι είναι αρµοδιότητα της Αστυνοµίας ή του Χ υπουργείου ή … πλην όµως θα αποτελούσαν απλά, δικαιολογίες… Το πρόβληµα των ναρκωτικών (και των ναρκοµανών) όχι µόνο παραµένει, αλλά γιγαντώνεται. Και αναφέροµαι, φυσικά, µόνο για το κέντρο της Αθήνας, γύρω από την πλατεία Βάθης. ΄΄Έλα να µάθεις στην πλατεία Βάθης, τι ζωή περνώ΄΄, που λέει και το καλό τρα-

24 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

γούδι του Ηλία Ανδριόπουλου… Εγώ τους βλέπω, τους συναντώ καθηµερινά τους εµπόρους, τα βαποράκια και τους χρήστες, και όχι µόνον εδώ, αλλά και στο Παγκράτι και στον Νέο Κόσµο και παντού… εσείς δεν τους βλέπετε κύριε ∆ήµαρχε; Και, αν τους βλέπετε, τι κάνετε για την ΄΄Αθήνα, την πόλη της ζωής µας΄΄; ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄, και τα δηµοτικά τέλη, πάνε σύννεφο! Πολύ θα ήθελα να µάθω πού πραγµατικά πηγαίνουν όλα αυτά τα έσοδα… Και, σε καµµιά περίπτωση δεν είναι αρκετός ένας ισολογισµός του ∆ήµου, που γίνεται µία φορά τον χρόνο. Ξέρετε, κύριε ∆ήµαρχε των Αθηναίων, τι συµβαίνει σε πολλά, πραγµατικά πολιτισµένα κράτη, που σέβονται τους πολίτες τους; Για παράδειγµα, πριν από περίπου 15-20 χρόνια (!), ένας συνάδελφός µου που είχε σπίτι στο Τορόντο του Καναδά και το είχε νοικιάσει επειδή είχε µετοικίσει στην Ελλάδα, µου είχε δείξει έγγραφα του ∆ήµου Τορόντο – τα οποία του έστελναν κάθε τρίµηνο, αν θυµάµαι καλά – και τα οποία τον ενηµέρωναν υπεύθυνα και µέχρι τελευταίου σεντ, σχετικά µε το πού είχε διαθέσει ο ∆ήµος Τορόντο τα έσοδα από τα δηµοτικά τέλη… ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄ και αν …τολµήσεις να περπατήσεις στα πεζοδρόµια ενώ έχει σουρουπώσει και δεν βλέπεις στην κυριολεξία πού πατάς, πρέπει να … παίζεις κουτσό µε τις ακαθαρσίες των –κατά τα άλλα – συµπαθητικών τετράποδων φίλων µας. Είτε είναι αδέσποτα είτε συνοδεύονται από το αφεντικό τους, η κατάσταση είναι το ίδιο απαίσια, βρωµερή και υγειονοµικά επικίνδυνη… ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄. Πηγαίνεις τα παιδιά σου σε κάποια παιδική χαρά και ΄΄πιάνεται η καρδιά σου΄΄ από την επικινδυνότητα, αποτέλεσµα της εγκατάλειψης ή της πληµµελούς συντήρησης… ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄. Ανακύκλωση, ώρα µηδέν! Ελάχιστοι κάδοι για ανακυκλώσιµα υλικά, σε ελάχιστα σηµεία της πόλης. Μένω στη Φιλολάου και το µόνο που υπάρχει στα περίπου 2 χλµ του µήκους της, είναι ένας σιδερένιος ΄΄κώδωνας΄΄ για χαρτί και δυο τρεις µπλε κάδοι, τους οποίους µάλιστα αδειάζουν τα απορριµµατοφόρα µαζί µε τους κοινούς κάδους απορριµµάτων! Θα ρωτήσετε, ίσως, «µα καλά, τίποτε το θετικό δεν υπάρχει στην ΄΄Αθήνα, την πόλη της ζωής µας΄΄»; Σίγουρα, υπάρχουν και θετικά, όπως π.χ. το συσσίτιο

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

C ASUS B ELLI

για τους άπορους ή οι στέγες φιλοξενίας των άστεγων…όµως είναι απελπιστικά λίγα, σε αντίθεση µε τα παχειά λόγια και τις κατά καιρούς εξαγγελίες… Τελευταία, οφείλω να οµολογήσω ότι βλέπω κάτι φωτεινούς πίνακες σε κεντρικά σηµεία της πόλης, όπως π.χ. στην Πλατεία Συντάγµατος ή στον σταθµό του τραµ στον Νέο Κόσµο (υποθέτω ότι θα υπάρχουν και αλλού). Με φωτεινά γράµµατα, λοιπόν, δίδονται ορισµένες απόλυτα σωστές συµβουλές και πληροφορίες, όπως, για ογκώδη αντικείµενα τηλεφωνήστε στο 195, όταν βγάζετε βόλτα τον σκύλο σας φροντίζετε να µαζεύετε τις ακαθαρσίες του, να ρίχνετε τις δεµένες σακούλες σκουπιδιών µέσα στους κάδους απορριµµάτων κ.λπ. Απόλυτα σωστά όλα αυτά, όµως µόνο όταν απευθύνονται σε … Σκανδιναυούς πολίτες. Η µόνη γλώσσα που ακούει και καταλαβαίνει ο κάτοικος της Αθήνας – και όχι ο Αθηναίος, όπως λανθασµένα αποκαλούνται όσοι κατοικούν στην Αθήνα – είναι η αυστηρή εφαρµογή των κανόνων και διατάξεων, που άλλωστε έχουν θεσπιστεί για τον λόγο αυτό. Που δεν είναι άλλοι από τις συνεχόµενες περιπολίες της ∆ηµοτικής Αστυνοµίας, ώστε να µην αφήνουν σε ΄΄χλωρό κλαρί΄΄ κανέναν παραβάτη, οποιαδήποτε στιγµή! Μη µου πείτε ότι είναι λίγοι οι της ∆ηµοτικής Αστυνοµίας και δεν επαρκούν και ότι εργάζονται υπεράνω των δυνάµεών τους, γιατί κανείς σωστός πολίτης αυτής της δύσµοιρης πόλης δεν θα σας πιστέψει. ∆υστυχώς, η ∆ηµοτική Αστυνοµία βαδίζει πιστά πάνω στα χνάρια της άλλης αστυνοµίας, της Ελληνικής Αστυνοµίας – που σηµαίνει ότι απλά ∆ΕΝ περιπολούν! Πιστεύω, κύριε ∆ήµαρχε των Αθηναίων, ότι µια εντατικοποίηση των ελέγχων, θα αποτρέψει πολλά από τα παραπάνω αναφερθέντα δεινά. Όπου δεν πίπτει λόγος, (πρέπει να) πίπτει ράβδος! Εκτός λοιπόν από φράσεις και εκφράσεις του τύπου ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄, χρειάζεται, απαιτείται σωστή και υπεύθυνη δουλειά, που θα ξεκινήσει από τον ∆ήµο για να γίνει στη συνέχεια βίωµα και στους πολίτες της Αθήνας. Θα µπορούσα, κύριε ∆ήµαρχε των Αθηναίων, να αναφέροµαι επί ώρες στα αναρίθµητα προβλήµατα της Αθήνας ΜΑΣ… Ολοκληρώνοντας λοιπόν τις σκέψεις µου, θα ήθελα να επισυνάψω και ακόµη µία ανεπιθύµητη ΄΄διάκριση΄΄ για την ΄΄Αθήνα, την πόλη της ζωής µας΄΄, που διάβασα

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

σε σχετική είδηση του in.gr, 13/3/2008, και η οποία αναφέρει τα παρακάτω: ΄΄Σε τρίτη πιο βρώµικη πόλη της Ευρώπης αναδεικνύεται η Αθήνα, ακόµη και χωρίς τα σκουπίδια. Την ίδια ώρα, και ενώ η απεργία στους ΟΤΑ συνεχίζεται, οι τόνοι των σκουπιδιών στους δρόµους της πόλης αυξάνονται καθηµερινά κατά 6.000-6.500, καθώς στην Ελλάδα µόλις το 10%-12% των σκουπιδιών ανακυκλώνεται ή κοµποστοποιείται. Σύµφωνα µε τους ειδικούς, εάν η χώρα µας είχε επιλέξει τον δρόµο της ορθής πρακτικής στη διαχείριση των αποβλήτων, στους κάδους θα κατέληγε λιγώτερο από το 15% των παραγόµενων σκουπιδιών. Όσον αφορά στη... διάκριση της ελληνικής πρωτεύουσας ως τρίτης πιο βρώµικης ευρωπαϊκής πόλης, αυτή προέκυψε από τα αποτελέσµατα διεθνούς έρευνας, στην οποία συµµετείχαν 1.100 άτοµα, τα οποία ταξίδεψαν πέρυσι στην Ευρώπη µέσω του ΤripΑdvisor, ενός ταξιδιωτικού site µε 5.000.000 εγγεγραµµένους χρήστες και άλλους 25 εκατ. επισκέπτες το µήνα. Η βρεταννική πρωτεύουσα (Λονδίνο) βγήκε νικήτρια στη βρωµιά, µε δεύτερο το Παρίσι και τρίτες την Αθήνα και την Ρώµη… Στον αντίποδα του Λονδίνου, του Παρισιού, της Ρώµης και της Αθήνας, δηλαδή του κουαρτέτου των πιο βρώµικων πόλεων της Ευρώπης, βρίσκεται η Ζυρίχη και ακολουθούν η Κοπεγχάγη και η Στοκχόλµη ως οι καθαρότερες πόλεις της ηπείρου΄΄. Όµως, για … όνοµα του Θεού κύριε ∆ήµαρχε των Αθηναίων, µία παράκληση: ας µην επαναπαυθούµε στο ότι ∆ΕΝ είµαστε η ΠΙΟ βρώµικη πόλη στην Ευρώπη, αλλά η… τρίτη ή η τέταρτη! Μετά τις ∆ηµοτικές Εκλογές και την εκλογή σας ως ∆ηµάρχου Αθηναίων, είχατε δηλώσει – και πολύ σωστά – ότι ΄΄η προεκλογική µάχη τελείωσε σήµερα το βράδυ. Από αύριο το πρωί αρχίζει η «µάχη» για την πόλη µας. Από αύριο ξεκινάµε το ωραίο ταξίδι για να κάνουµε την «Αθήνα, πόλη της Ζωής µας». Ας µην κοιµόµαστε, λοιπόν, τον ύπνο του δικαίου, αλλά να βάλουµε στοίχηµα να φτάσουµε και να ξεπεράσουµε σε καθαριότητα, ανθρώπινο πρόσωπο και ποιότητα ζωής, την Ζυρίχη, την Κοπεγχάγη και την Στοκχόλµη. Τότε µόνο θα έχουµε το δικαίωµα να αποκαλούµε την Αθήνα µας ΄΄Αθήνα, η πόλη της ζωής µας΄΄! ∆ιαφορετικά, καλή σας νύχτα, κύριε ∆ήµαρχε των Αθηναίων… !

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 25

Ε ΚΚΛΗΣΙΑ

Η κληρονοµιά του Χριστόδουλου και η υπέρβασή της Αλέξανδρος Σ. Καριώτογλου

Ε

ίναι βέβαια θέµα των ιστορικών της Εκκλησίας να αποτιµήσουν την περίοδο αυτή της ελληνικής Εκκλησίας. Ωστόσο θα µπορούσαµε να διατυπώσουµε διαγραµµατικά ορισµένες χρήσιµες σκέψεις. Η πτώση της χούντας βρήκε την Εκκλησία βαθειά πληγωµένη από το σφιχταγκάλιασµά της µε το καθεστώς των συνταγµαταρχών. Στον αρχιεπισκοπικό θρόνο βρέθηκε ο από Ιωαννίνων Σεραφείµ, άνδρας µε έναν πρωτόγονο ρεαλισµό και αποφασιστικότητα στο να αποκαταστήσει πάση θυσία το τρωθέν κύρος της Εκκλησίας. Το λάθος του, ίσως, ήταν ότι µεριµνούσε µόνο για το κύρος της διοικούσας µόνο Εκκλησίας και όχι ταυτόχρονα και του πληρώµατος αυτής. Έτσι φρόντισε να αποκατασταθεί η τάξη στο σώµα των επισκόπων. Μια οµάδα επισκόπων, οι οποίοι αντικανονικά είχαν καταλάβει τον θρόνο των επισκοπών τους επί χούντας, εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση και παρέµειναν όσοι είχαν εκλεγεί κανονικά, επειδή χήρευε ο θρόνος τον οποίο κατέλαβαν. Εκείνο όµως το οποίο ήταν σηµαντικώτερο, ήταν η αρνητική στάση του Αρχιεπισκόπου Σεραφείµ απέναντι στις θρησκευτικές ή παρεκκλησιαστικές κινήσεις, οι οποίες είχαν διαδραµατίσει θεµελιώδη ρόλο στην εγκαθίδρυση ενός εκκλησιατικού καθεστώτος, πρωτόγνωρου στα χρόνια της επταετίας: µια Εκκλησία µε πολλή δόση ευσεβοφάνειας, “πατριωτισµού” και αντίληψης ότι ο ελληνοχριστιανικός πολιτισµός θα άλλαζε την ελληνική κοινωνία. Η αρνητική αυτή στάση απέναντι στις παρεκκλησιαστικές οργανώσεις, θα µπορούσε να πει κανείς ότι αποτέλεσε και τον βασικό παράγοντα προσπάθειας ανασυγκρότησης, κάτω από µια άλλη µορφή, κάποιων πυρήνων, οι οποίοι επρόκειτο αργότερα να διαδραµατίσουν έναν δυναµικό ρόλο στα δρώµενα της Εκκλησίας. Στα αµέσως επόµενα χρόνια της µεταπολιτευτικής εποχής, άρχισε να προετοιµάζεται η «επίθεση» της α-

26 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

δελφότητας της «Χρυσοπηγής», µε κύριο στόχο την κατάληψη της διοίκησης της Εκκλησίας από έναν σηµαντικό αριθµό προσώπων, τα οποία µε το πρόσχηµα ότι εµφορούνται από εκκλησιαστικό φρόνηµα, θα µπορούσαν να κατευθύνουν το σώµα της Εκκλησίας σε έναν δρόµο ουσιαστικά, όχι τόσο µακριά από το δρόµο στον οποίο την είχε προσανατολίσει η χούντα. Ίσως η παραπάνω σκέψη να φανεί στον αναγνώστη αρκετά προχωρηµένη, αλλ' όµως θα µπορούσε να πει κανείς ότι είναι κοινότυπη, αφού µπορεί να στηριχτεί σε γεγονότα. Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι η Χρυσοπηγή, µε ιδρυτή τον πρώην Πειραιώς κ. Καλλίνικο, διέθετε ως βασικό ατού την στροφή προς την µοναστική παράδοση της Εκκλησίας, αφού ξεκίνησε από µια θητεία στη µοναστική παράδοση των µονών των Μετεώρων. Ωστόσο, η πρόταση του τρόπου ζωής δεν απείχε τόσο πολύ από τις µεθόδους των παρεκκλησιαστικών οργανώσεων: ευσεβισµός, υπερπατριωτισµός, συναισθηµατική προσέγγιση της νεολαίας, εξιδανίκευση της απολογητικής διάθεσης των ελλήνων χριστιανών µε στόχο να παταχθεί η αθεΐα των µη χριστιανών κ.λπ. Το αρχικό σχέδιο φάνηκε να παίρνει σάρκα και οστά, όταν ο ιδρυτής της µοναστικής αδελφότητας Χρυσοπηγή, έγινε γενικός διευθυντής των υπηρεσιών της Αποστολικής ∆ιακονίας, ενός κεντρικού οργάνου της Εκκλησίας, αντικαθιστώντας τον τότε επίσκοπο Ανδρούσης κ. Αναστάσιο, σηµερινό Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας. Όταν δε ο κ. Καλλίνικος εξελέγη Μητροπολίτης Πειραιώς, άρχισε η σταδιακή κατάληψη επισκοπών από µέλη της εν λόγω αδελφότητας. Μέ την έναρξη της ασθένειας του µακαριστού Αρχιεπισκόπου Σεραφείµ, ξεκίνησε και η προσπάθεια κατάληψης του αρχιεπισκοπικού θρόνου, πρωτοβουλία την οποία ανέλαβε ένα από τα µέλη της αδελφότητας, ο τότε Μητροπολίτης ∆ηµητριάδος Χριστόδουλος. Η προσπάθεια φάνηκε να Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΚΚΛΗΣΙΑ

είναι απεγνωσµένη, επειδή υπήρχε ένας υποψήφιος για την θέση αυτή, καθόλου αρεστός από την Χρυσοπηγή, µε εγνωσµένο ωστόσο πνευµατικό κύρος και εµπειρία, ο Μητροπολίτης Θηβών και Λεβαδείας κ. Ιερώνυµος, πρόσωπο µη αρεστό και στις παρεκκλησιασπκές οργανώσεις. Έτσι, µε τον θάνατο του µακαριστού Σεραφείµ λειτούργησε ένα παρασκήνιο συκοφάντησης του κ. Ιερωνύµου, µε το γνωστό θέµα της κατάχρησης ενός σεβαστού χρηµατικού ποσού (για το οποίο αργότερα δικαιώθηκε από τα δικαστήρια όπου άδικα σύρθηκε) και επιστρατεύτηκαν µη εκκλησιαστικοί παράγοντες για την στήριξη του υποψηφίου της Χρυσοπηγής. Ο νέος Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος φάνηκε, µε τις ηγετικές και επικοινωνιακές ικανότητές του, να εισάγει την Εκκλησία σε ένα καινούργιο δρόµο εξόδου από την εσωστρέφειάν της. Ο λαός ενθουσιάστηκε ακούγοντας ένα νέο λόγο από τα χείλη του Χριστοδούλου. Η Εκκλησία άρχισε να οργανώνεται µε ένα πλήθος επιτροπών επί παντός θέµατος, στο οποίο µπορούσε να έχει λόγο. Πολύ γρήγορα, όµως, τα στελέχη τα οποία είχαν κληθεί να βοηθήσουν στο νέο αυτό έργο διαπίστωναν ότι όλα κατά έναν περίεργο τρόπο συγκεντρώνονταν στο πρόσωπο του Αρχιεπισκόπου και µόνο. Μια αρχή «ενός ανδρός». Το συνοδικό σύστηµα υπήρχε τύποις και µόνο. Η προσέγγιση του λαού του Θεού ήταν ένα παραλήρηµα συναισθηµατισµού. Η Εκκλησία, «ο κλήρος και ο λαός», χρειαζόταν µόνο για να επιβραβεύει τις θρησκευτικοπατριωτικές νότες του θρησκευτικού ηγέτη και όχι τόσο να βιώνει την σχέση, την κοινωνία των προσώπων, το κατ' εξοχήν Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

στοιχείο που συνιστά την Εκκλησία. Οι λαοσυνάξεις πλήγωσαν βαθιά το σώµα της Εκκλησίας, τα δε σκάνδαλα τα οποία σε κάποια περίοδο συντάραξαν την Εκκλησία, έφεραν τον Αρχιεπίσκοπο στο σηµείο να αντιληφθεί, ότι η ανάγκη της κάθαρσης ήταν τόσο αναγκαία για την παραπέρα πορεία της. Η κάθαρση δεν ήρθε. Επί πλέον, για να χρησιµοποιήσω την έκφραση ενός αρθρογράφου, ο µακαριστός Χριστόδουλος «έπεσε στην παγίδα του δεξιόστροφου υλισµού»1. Με τον αιφνίδιο θάνατο του µακαριστού Χριστοδούλου έκλεισε ένας κύκλος δεκαετίας ακριβώς, κατά τον οποίο πολλά µεν άλλαξαν στην Εκκλησία της Ελλάδος, ωστόσο πραγµατοποιήθηκε µια συσσώρευση προβληµάτων, τα οποία καλείται ο νέος Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυµος να διευθετήσει και να οδηγήσει το Σώµα του κλήρου και του λαού σε εντελώς νέους προσανατολισµούς. ∆υστυχώς, ο µακαριστός Χριστόδουλος φρόντισε να προσθέσει στο σώµα των επισκόπων, άνδρες που πρόσκεινται στο πνεύµα της Χρυσοπηγής, εκτός από αρκετούς –µεταξύ των οποίων και ελάχιστοι από την ίδια την Χροσοπηγή– που νοιώθουν ότι χρειάζεται να επουλωθούν µε αγιοπατερικό τρόπο και γνήσια θεολογικά κριτήρια τα κενά τα οποία άφησε η περασµένη δεκαετία. Το δίχως άλλο, όλοι οι επίσκοποι πρέπει να υιοθετήσουν αυτό το οποίο διακήρυξε ο κ. Ιερώνυµος στον ενθρονιστήριο λόγο του, ότι «δεν υπάρχουν προγραµµατικές δηλώσεις, αφού έχουν γίνει ήδη πάνω στον Σταυρό από τον ίδιο τον Χριστό». Σε αντίθετη περίπτωση, θα σύρεται η Εκκλησία από φαµφαρόνικους λόγους του τύπου του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, οι οποίοι προδίδουν µια ύστατη προσπάθεια αυτοδικαίωσης, δικαίωσης του ευσεβισµού, του οποίου η εποχή έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί και αυτό το γνωρίζει πολύ καλά και ο κλήρος και ο λαός, εκτός από λίγους νοσταλγούς του παρελθόντος. Ο νέος Αρχιεπίσκοπος έχει την βούληση και την ικανότητα να επιτύχει πολλά και αυτό φαίνεται από τον τρόπο µε τον οποίο από τις πρώτες µέρες πηδαλιουχεί την Εκκλησία της Ελλάδας.

1

Π. Κωνσταντινόπουλου, Κληρονοµιά και προκλήσεις, εφηµ. Χριστιανική, αρ. φύλλου 767, 7.2.08. ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 27

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ - ΑΓΟΡΑ

Η θεωρία του φιλελευθερισµού και η πράξη του κρατισµού

Α

κόµα και όταν η κρίση είναι ορατή, όταν τα σηµάδια θυµίζουν το παρελθόν και τα παθήµατα του χθες, τόσο σε προσωπικό όσο και σε οικονοµικό επίπεδο οι αντιδράσεις µας είναι ανεπαρκείς και καθυστερηµένες. Η πλειοψηφία των ανθρώπων είµαστε έτοιµοι να σχεδιάσουµε, να οραµατιστούµε, να επενδύσουµε και να δηµιουργήσουµε, και όλα αυτά ως αποτέλεσµα µιας φυσικής, ενστικτώδους ανάγκης. ∆υσκολευόµαστε όµως να διαπιστώσουµε και να αναγνωρίσουµε την αλλαγή των συνθηκών προς το χειρότερο, προσαρµόζοντας την συµπεριφορά µας. Η αισιοδοξία είναι πηγή δηµιουργίας αλλά και ανθρώπινη αδυναµία. Η ανθρώπινη αισιοδοξία είναι ένα από τα βασικώτερα εργαλεία του καπιταλισµού και ιστορικά έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη και την πρόοδο των οικονοµιών. Η συνεχής προσπάθεια για µεγιστοποίηση των αποτελεσµάτων και επίτευξη υψηλότερων στόχων, βρίσκεται σε πλήρη αρµονία µε την τάση του ανθρώπου να θεωρεί δεδοµένα όσα έχει επιτύχει, και να κοιτά συνεχώς υψηλότερα. Όταν όµως οι κρίσεις ξεσπούν, και, το χειρότερο, όταν εγκαθίσταται η ύφεση, τα µέχρι πρότινος θετικά χαρακτηριστικά εµφανίζονται ως αδυναµίες. Από το 1929 και το κραχ της Γουώλ Στρητ, την πετρελαϊκή κρίση του 1973, την φούσκα των µετοχών υψηλής τεχνολογίας το 2000, µέχρι και την πιστωτική κρίση που ενσκήπτει σήµερα, φαίνεται ότι οι οικονοµίες του δυτικού κόσµου δεν καταφέρνουν ούτε να προβλέψουν, αλλά ούτε και να προσαρµοστούν άµεσα. Το κράτος, οι ειδικοί, οι επενδυτές και τα νοικοκυριά µοιάζουν να µην αντιλαµβάνονται την ύφεση και τις συνέπειές της, παρά µόνον όταν αυτές εµφανιστούν για µακρύ χρονικό διάστηµα στην πραγµατική οικονοµία. Η αισιοδοξία πεθαίνει τελευταία. Στις µέρες µας, µε την παγκοσµιοποίηση των αγορών και την αλληλεξάρτηση των προϊόντων, η ταχύτητα εξάπλωσης των κρίσεων και η επίδρασή τους στις οικονοµίες των χωρών είναι θεαµατική. Έτσι όταν το πρόβληµα ξεσπά, επηρεάζει ταχύ-

28 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

τατα τους πάντες. Θεωρητικά, ο ρόλος του κράτους στις χώρες µε καπιταλισµό θα έπρεπε να είναι αυστηρά οριοθετηµένος, αφήνοντας «το αόρατο χέρι της αγοράς» να βάλει την οικονοµία σε βάθος χρόνου, σε τροχιά ανόδου. Όπως είχε πει όµως ο Κέυνς «σε βάθος χρόνου , θα είµαστε όλοι νεκροί». Έτσι, καλείται το κράτος να δώσει γρήγορα τη λύση, µε αµφιλεγόµενα αποτελέσµατα. Το 1929 και η πολιτική του Νew Deal στην Αµερική, «µπόλιασε» την καπιταλιστική οικονοµία µε τις νέες ιδέες για την ανάγκη κρατικών παρεµβάσεων µε δηµόσια έργα, δαπάνες και κοινωνική πολιτική. Έκτοτε είναι ισχυρή η πεποίθηση ότι, όταν τα πράγµατα δεν πάνε καλά, το κράτος µπορεί να τα διορθώσει. Ή µήπως όχι; Το δεύτερο κύµα ύφεσης που ξέσπασε το 1937 εκµηδένισε το µεγαλύτερο µέρος των κερδών από τις µεταρρυθµίσεις, και στα τέλη του 1939 η ανεργία είχε φτάσει ξανά το 20%, ενώ οι πραγµατικοί µισθοί ήταν 10% χαµηλότερα από εκείνους του 1930. Τελικά και οριστικά η ύφεση ξεπεράστηκε µε τις τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες και την µαζική καταστροφή παραγωγικών δυνάµεων κατά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Σήµερα, µε τα έντονα σηµάδια µιας χρηµατοπιστωτικής κρίσης στον ορίζοντα, η κρατική παρέµβαση µοιάζει µε πανάκεια. Σηµαντική διαφορά, βέβαια, είναι ότι τώρα ο κρατικός παρεµβατισµός δεν σηµαίνει περισσότερο κοινωνικό κράτος. Το κράτος δεν σώζει τις θέσεις εργασίας αλλά τα κέρδη των ιδιοκτητών, µε χρήµατα των φορολογουµένων. Κοινωνικοποιώντας τις ζηµιές διορθώνονται τα λάθη των ριψοκίνδυνων ιδιωτών, ενώ παρέχεται η αναγκαία ρευστότητα ώστε να επαναλειτουργήσει το σύστηµα. Η ανάγκη για αισιοδοξία είναι επιτακτική. Ευχή όλων είναι να δώσει κάποιος τη λύση γρήγορα και ας είναι και το κράτος. ∆ΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ∆ΕΝ ΣΥΝΙΣΤΟΥΝ ΠΡΟΤΑΣΗ Ή ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ Ή ΤΗΝ ΠΩΛΗΣΗ ΜΕΤΟΧΩΝ.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

O IKONOMIA

Γεωοικονοµία και εθνικό συµφέρον Του Μάνου Κρανίδη

Η

επίτευξη ενός καλύτερου βιοτικού επιπέδου για την ελληνική κοινωνία εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την προώθηση και επίτευξη των εθνικών συµφερόντων. Συµφέροντα, η επιτυχή προώθηση των οποίων στηρίζεται στην ενίσχυση της θέσης της χώρας µας στο περιφερειακό, ευρωπαϊκό και παγκόσµιο γίγνεσθαι. Στην σηµερινή εποχή, της παγκοσµιοποίησης και των διεθνοποιηµένων οικονοµιών και διασυνδεδεµένων αγορών, η ενίσχυση της θέσης της Ελλάδας στο διεθνές στερέωµα ορίζεται σε πολύ µεγάλο βαθµό από την σηµαντικότητα της οικονοµίας της για την περιφέρειά της, την Ευρώπη αλλά και την διεθνή πραγµατικότητα. Για αυτό και η λογική της γεωοικονοµίας είναι απαραίτητο να ενεργοποιηθεί ακόµη περισσότερο όσον αφορά στις δράσεις της εξωτερικής µας πολιτικής, αλλά και βεβαίως της οικονοµικής, εµπορικής και αναπτυξιακής πολιτικής. Στην σηµερινή εποχή καθίσταται ακόµη πιο κρίσιµη η ποιότητα της συµµαχικής µας σχέσης µε τις ισχυρές οικονοµικές δυνάµεις του πλανήτη. Κοινώς, τις ΗΠΑ, την ΕΕ, την Ρωσσία, την Κίνα αλλά και σε µελλοντικό στάδιο την Ινδία. Είναι απαραίτητο η ελληνική κοινωνία και οικονοµία να είναι σηµαντική για τα συµφέροντα όλων αυτών των παικτών και συµµάχων. Συµµάχων, όµως, όχι µόνο στα λόγια αλλά στα κοινά συµφέροντα, τόσο πολιτικά όσο και οικονοµικά. Άλλωστε, είµαστε σε θέση να παίξουµε επιτυχηµένα την τακτική αυτή στην «παρτίδα σκάκι» των κρατών στην διεθνή πολιτική σκηνή. Ειδικώτερα, η αντιστάθµιση της εξάρτησής µας από την επιρροή των ΗΠΑ θα προέλθει από το πόσο ελκυστικά θα τεθεί η οικονοµία και η γεωγραφική µας θέση για τις λοιπές ισχυρές και αναδυόµενες οικονοµικές δυνάµεις της υφηλίου, χωρίς όµως να διακυβευθούν τα κοινά συµφέροντα µε τις ΗΠΑ. Με την ΕΕ και τους εταίρους µας ξεχωριστά, ήδη και εκ των πραγµάτων, µας δένουν ισχυρά Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

κοινά συµφέροντα, τα οποία αφορούν κυρίως τις κοινές πολιτικές, το κοινό νόµισµα, την ευρεία εµπορική µας σχέση. Η παρουσία της Ελλάδας στην πρώτη ταχύτητα της ευρωπαϊκής οικονοµικής και πολιτικής ενοποίησης αυξάνει την αλληλεξάρτηση της οικονοµίας και κοινωνίας µας µε τις ευρωπαϊκές χώρες, άρα και τον βαθµό κοινών συµφερόντων. Αυτή η πολιτική επιλογή είναι κοµβική και ορθή. Παράλληλα, η πολιτική συµµετοχής της χώρας µας στην δηµιουργία των αγωγών και διαύλων ενεργείας, κατέστησε την χώρα µας γεωγραφικό κόµβο της ροής του ρωσσικού πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Με την αναδυόµενη δύναµη της Κίνας, έχουν ξεκινήσει ορισµένα βήµατα στον οικονοµικό τοµέα, µε προεξέχοντα αυτά στον τοµέα της ναυτιλίας και του εµπορίου. Ενώ και η πρόθεση της κυβέρνησης να διαπραγµατευτεί την διαχείριση και αξιοποίηση λιµένων µε εταιρεία κινεζικών συµφερόντων δείχνει προς αυτήν την κατεύθυνση. Όλες αυτές οι ενέργειες ενισχύουν την θέση της Ελλάδας στο γεωοικονοµικό παγκόσµιο παιχνίδι. Μάλιστα, όσο πραγµατοποιούνται µε πολλαπλούς συµµάχους από τις µεγάλες δυνάµεις, τόσο αυτό ενδυναµώνει την σχέση µας µε την καθεµία από αυτές αλλά και την οικονοµία µας εν γένει. Στην ευρύτερη περιφέρειά µας, της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων, έχουν γίνει αρκετά βήµατα επέκτασης της ελληνικής οικονοµικής και επενδυτικής δραστηριότητας, τα οποία όµως είναι σηµαντικό να ενταθούν. Ελληνικές επενδύσεις στις χώρες της Βαλκανικής έχουν ενεργοποιηθεί σε σηµαντικό αριθµό και σε διάφορους κλάδους της οικονοµίας, τόσο της µεταποίηση, του εµπορίου και των υπηρεσιών. Η ενισχυµένη παρουσία των ελληνικών επενδύσεων και επιχειρήσεων στις οικονοµία και αγορές της ευρύτερης γεωγραφικής περιφέρειάς µας, ενδυναµώνει de facto τον ρόλο της Ελλάδας ως κράτους. ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 29

O IKONOMIA

"

Η οικονοµική διπλωµατία ναι µεν έχει ενισχυθεί, όπως για παράδειγµα µε την ισχυρότερη ενεργοποίηση των εµπορικών ακολούθων στις πρεσβείες των χωρών αυτών. Όµως η κρατική επίδραση στη στρατηγική επέκτασης των ελληνικών επενδύσεων έχει περιθώρια ενίσχυσης. Η στενώτερη συνεργασία του ελληνικού κράτους µε επιχειρηµατικούς φορείς επιβάλλεται για την δράση αυτή. Η οικονοµική σύνδεση µε τις χώρες της Αραβικής Χερσονήσου είναι δεδοµένη, µε φάρους τον ναυτιλιακό και κατασκευαστικό τοµέα, αλλά και έχει ενταθεί, αφού οι αραβικές επενδύσεις στην χώρα µας έχουν ενισχυθεί. Το παράδειγµα της Marfin Ιnvestment Group και της Wind είναι γνωστό σε όλους. Τα αραβικά συµφέροντα δείχνουν την τάση να εµπιστευτούν την ελληνική επιχειρηµατικότητα για την εξόρµησή τους στην ευρύτερη γεωγραφική µας περιφέρεια. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, ένας βασικός στόχος για την ελληνική οικονοµία και αγορά είναι να παίξει τον ρόλο του χρηµατοοικονοµικού και επενδυτικού κόµβου της ευρύτερης περιοχής για τις επιχειρήσεις αµερικανικών, ευρωπαϊκών,ρωσικών, κινεζικών, αραβικών ή ινδικών συµφερόντων και τους ιδιώτες επενδυτές των χωρών αυτών. Η ελληνική οικονοµία, και συγκεκριµένα οι ελληνικές επιχειρήσεις, µεγάλες και µεσαίες, εισηγµένες ή µη, µπορούν να αποτελέσουν τους συµµάχους των ισχυρών επιχειρήσεων για επενδύσεις στην 30 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ευρύτερη περιφέρειά µας. Σε έναν βαθµό γίνεται, όµως υπάρχουν ακόµη ισχυρά περιθώρια ανάπτυξης. Κράτος και επιχειρηµατική κοινότητα αλλά και η κοινωνία εν γένει, είναι κρίσιµο να συνεργαστούν στην στρατηγική αυτή προσέλκυση των επενδύσεων και ύστερης διάχυσης στην ευρύτερη γεωγραφική µας περιφέρεια. Για την ώρα, η προσπάθεια και οι επιτυχίες χαρακτηρίζονται από αποσπασµατικές ενέργειες του κράτους και των επιχειρηµατικών φορέων και παικτών. Μόνον ο συντονισµός της αρωγής, της υποστήριξης και της κατεύθυνσης του κράτους µε τον δυναµισµό και την οξύτητα της ελληνικής επιχειρηµατικότητας, θα φέρουν την επιτυχία στην επίτευξη των εθνικών µας συµφερόντων. Μια επιτυχία που θα ενδυναµώσει την ελληνική οικονοµία και τελικά την ποιότητα της ζωής µας. !

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Τα ελάφια της Πάρνηθας Του Παναγιώτη Λατσούδη

Μ

έσα στο γκρίζο του κουρνιαχτού της ταλαιπωρηµένης Πάρνηθας µπορεί κάποιος να ξεχώρισε τα -εξίσου µελανά- σχόλια για τα ελάφια του βουνού: «Ελάφια των Βαυαρών που δεν έχουν καµµία θέση στον Εθνικό ∆ρυµό» και «Εθνικός ∆ρυµός που δηµιουργήθηκε για κάποια µαντρωµένα ελάφια» είναι ένα πολύ µικρό µόνο µέρος της αλήθειας. Παλαιοντολογικά ευρήµατα αλλά και αναφορές περιηγητών για την ύπαρξη Κόκκινων Ελαφιών στην Πάρνηθα καθώς και στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής, τεκµηριώνουν την διαχρονική παρουσία τους κατά τους προϊστορικούς και ιστορικούς χρόνους. Όταν το 1908 εισήχθησαν λίγα ελάφια από την ∆ανία στο βασιλικό κτήµα του Τατοΐου, δεν είναι βέβαιο ότι ο γηγενής πληθυσµός ελαφιών είχε ήδη εξαφανιστεί. Ακολούθησαν και άλλες εισαγωγές ελαφιών κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα από την ∆ανία αλλά κυρίως από τις γύρω γειτονικές βαλκανικές χώρες. Όλα θεωρείται ότι ανήκουν, ούτως ή άλλως, στο ίδιο υποείδος µε το ελληνικό (Cervus elaphus hippelaphus). Στην µεταπολεµική Ελλάδα, οι µόνοι άγριοι πληθυσµοί Κόκκινων Ελαφιών της χώρας περιορίστηκαν σε τρία µόνο σηµεία: Πάρνηθα-Σιθωνία Χαλκιδικής-ορεινή Ροδόπη. Στην συνέχεια έγιναν (επαν-)εισαγωγές Κόκκινων Ελαφιών σε ορισµένες ακόµη περιοχές της Ελλάδας ,όπου λειτουργούν «Εκτροφεία θηραµάτων» και «Ελεγχόµενες Κυνηγετικές Περιοχές»: Κόζιακας Τρικάλων, Χρυσοπηγή (Λάϊ-Λιάς) Σερρών, Μονή Αγάθωνος στον Παρνασσό. Την δεκαετία του ’90, ο πληθυσµός των ελαφιών της Σιθωνίας αφανίστηκε, εξ αιτίας της διάνοιξης ορεινών δρόµων που διευκόλυναν το έργο των λαθροκυνηγών. Εάν θεωρήσουµε ότι ο πληθυσµός των ελαφιών της Ροδόπης έχει άµεση επικοινωνία και σχέση µε τα ελάφια της γειτονικής Βουλγαρίας, ο πληθυσµός της Πάρνηθας είναι ο µόνος που µπορεί να διατηρεί κάποια αρχέγονα γονίδια των γηγενών ελαφιών. Από την άλλη, δεν έχει αξιολογηθεί ακόµη η «οικολογική» σηµασία των ελαφιών που παραδοσιακά ανήκαν στην ελληνική πανίδα. Ιδιαίτερα στην διαµόρφωση του τοπίου της Πάρνηθας, όπου λόγω της ανακήρυξης της περιοχής σε Εθνικό ∆ρυµό, έ-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

χουν υποχρεωτικά αποµακρυνθεί όλα τα βόσκοντα κτηνοτροφικά ζώα. Η βόσκηση, καθώς και οι ήπιες αγροτικές δραστηριότητες κατά το παρελθόν, «χάρισαν» στο περιβάλλον της Πάρνηθας µια ξεχωριστή ποικιλία ενδιαιτηµάτων, αποµεινάρι των οποίων είναι σήµερα τα µεγάλα ξέφωτα και λιβάδια του βουνού. Εάν η φύση αφεθεί στους «φυσικούς» της ρυθµούς, χωρίς ανθρώπινη παρέµβαση, µπορούµε να περιµένουµε µια οµογενοποίηση του τοπίου, µε τα πυκνά δάση και θαµνώνες να καταλαµβάνουν κάθε σπιθαµή εδάφους. Η βόσκηση και κατά θέσεις «υπερβόσκηση» των ελαφιών είναι πιθανό να βοηθήσει στην οπισθοδρόµηση της διαδικασίας οµογενοποίησης και στην διατήρηση µεγαλύτερης βιοποικιλότητας. Εύλογη, βέβαια, είναι η ανησυχία για την έλλειψη θηρευτών (αρκούδες και λύκοι είναι βέβαιο ότι δεν υπάρχουν σήµερα στην Πάρνηθα, ενώ υπήρχαν τουλάχιστον µέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα). Ωστόσο, µεσογειακά περιβάλλοντα (όπως της Σαρδηνίας) από όπου απουσιάζουν οι µεγάλοι θηρευτές, συντηρούν πληθυσµούς ελαφιών χωρίς να δηµιουργούνται προβλήµατα στην βλάστηση. Αρκεί να µην υπάρχει ανθρώπινη ενίσχυση του πληθυσµού των ελαφιών. ∆ικαίως, λοιπόν, το ∆ασαρχείο και ο Φορέας ∆ιαχείρισης του Εθνικού ∆ρυµού απαγορεύουν το τάϊ! σµα των ελαφιών.

Βιβλιογραφία: • Αµοργιανιώτης, Γεώργιος (συντάκτης) 1997: Σχέδιο ∆ιαχείρισης Εθνικού ∆ρυµού Πάρνηθας-Τεύχος Γ’: Καταγραφή της πανίδας του Εθνικού ∆ρυµού Πάρνηθας. Υπουργείο Γεωργίας, Γενική Γραµµατεία ∆ασών & Φ.Π., ∆ασαρχείο Πάρνηθας, Αθήνα.

• Καρανδεινός, Μιχάλης (υπεύθυνος προγράµµατος) 1992: Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία-Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Αθήνα.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 31

Στην ∆ηµοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα Το τέλος της Μεταπολίτευσης, ως ανέκδοτο, ως όνειρο, ως... Θα µπορούσε κάλλιστα να προταθεί ως υποψήφιο για τον τίτλο «του πιο σύντοµου ανεκδότου», δίπλα στο – θυµηθείτε το! – «Αλβανός τουρίστας» ή το άλλο, το «Επανίδρυση του Κράτους». [Αν και, για να είµαστε και λίγο ειλικρινείς, το πρώτο αρχίζει να γίνεται βαθµιαία πραγµατικότητα: οι Αλβανοί στην χώρα µας ρίζωσαν και προκόβουν, ανοίγουν µικρές επιχειρήσεις και αγοράζουν σπίτια, χώρια που τα παιδιά τους διαπρέπουν στα σχολεία µας – όθεν και η φασαρία µε την σηµαία… – και ήδη εκ-

πορθούν τα πανεπιστήµιά µας. Συνεπώς, ζήτηµα χρόνου είναι µια νέα γενιά Αλβανών να ξαναβρεθούν αποκαταστηµένοι στην χώρα τους, και να µας επισκέπτονται για διακοπές και µνήµες. Όσο για το άλλο, για την διαβόητη «επανίδρυση», ήδη υλοποιείται µπροστά στα µάτια µας: µόνο που, µε τους Ζαχόπουλους και τους χειρισµούς του περιβάλλοντος/ κλίκας του Μαξίµου, µε την στενή σχέση του οικονοµικού µε το πολιτικό (Ζήµενς) και του δικαστικού µε το κυβερνητικό, και όλων –µα όλων!– µε τον Τύπο και τα ηλεκτρονικά Μέσα σε διάφορα ηµικοσµικά επίπεδα, η επανίδρυση αποβαίνει εφιαλτική. Οικοδοµείται το απόλυτο Κράτος-παρέα, η ∆ηµοκρατία «των δικών µας»]. Πάντως ως υποψήφιο για τον τίτλο του πιο σύντοµου ανεκδότου, ένθερµα προτείνουµε και δυναµικά στηρίζουµε το άλλο: «Το τέλος της Μεταπολίτευσης». Ας είµαστε ειλικρινείς, η γενιά που έδωσε τόσες υποσχέσεις και διεκδίκησε τόσες προσδοκίες (και δια των προσδοκιών τόση κεντρικότητα στα δηµόσια πράγµατα τριών δεκαετιών και, γιατί να κρυβόµαστε, τέτοια νοµιµοποίηση, τόση δύναµη, τόση εξουσία) κατηφής και ντροπιασµένη βλέπει ότι απογοήτευσε. Και φεύγει, θέλει να φύγει, πάει να φύγει. Βέβαια δεν την εννοούσαµε έτσι, παλιότερα, την αναφορά στο «τέλος της Μεταπολίτευσης»: µετά ! την πρώτη ψυχρολουσία της οκταετίας ΠΑΣΟΚ, ως Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 33

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

!

τέλος της Μεταπολίτευσης ιδώθηκε το αίτηµα της κάθαρσης – και είδαµε τι απέγινε! Λίγο αργότερα, ως τέλος της Μεταπολίτευσης πρόβαλε µια λογική της συναίνεσης, µε τα αριστεροδέξια κυβερνητικά σχήµατα, τις Οικουµενικές – άσε καλύτερα! Η επανανακάλυψη της ρώµης του ιδιωτικού τοµέα, ή πάλι η λογική της ενσωµάτωσης στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης/ Ευρωζώνης πήγαν να παίξουν ρόλο πυξίδας στην δεκαετία του ’90, πάντως το ισχυρότερο ποντάρισµα σε «τέλος της Μεταπολίτευσης» έγινε µε τον Σηµιτικό Εκσυγχρονισµό και την (1996) µετάπλαση του ΠΑΣΟΚ σε κάτι από µετα-Συνασπισµό µαζί µε Κεντροδεξιά, το όλον µε εντυπωσιακές δόσεις κυβερνητισµού – και πάλι είδαµε τι µας βγήκε από αυτό το τέλος της Μεταπολίτευσης! Όταν, δε, το 2000 ο Κώστας Σηµίτης έχασε τις εκλογές πλην κέρδισε την κυβέρνηση επειδή ο Κώστας Λαλιώτης µε µια φούχτα άλλων Πασόκων προσέπεσαν σε παλαιούς πιστούς του Κινήµατος (ιδίως στην Β’ Αθηνών, προπαντός Τσοβολιστές) και τους µετέπεισαν να µην µείνουν σπίτι τους την Κυριακή των εκλογών και πάντως να µην ψηφίσουν ∆ΗΚΚΙ ή ΚΚΕ, τότε τα media πείσαµε τον Σηµίτη ότι,… εκείνος είχε κερδίσει/ θριαµβεύσει: οπότε πάλι µιλήσαµε για «το τέλος της Μεταπολίτευσης», κι αυ-

34 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

τήν την φορά αληθινά το πράγµα κατέληξε σε τραγική φάρσα. Αφήνουµε δε εντελώς στην άκρια την Παλινόρθωση της ∆εξιάς («∆εξάς», όπως θα ‘λεγε εύστοχα ο θέσας εαυτόν εγκαίρως µακράν του εχθρού Κ. Σηµίτης) και την διάψευση ονείρων αλλαγής της Αλλαγής από τον Γιώργο Παπανδρέου τα τελευταία – αισίως – πέντε χρόνια: διότι, σ’ αυτήν την πικρή 5ετία, «το τέλος της Μεταπολίτευσης» αν έρχεται, έρχεται από εξάντληση, από εσωτερική κατάρρευση (implosion, που λένε και τα αφεντικά των καιρών), πάντως όχι από-και-ως-µετάβαση-σεκάτι-καλύτερο. Υπό την έννοια αυτή, το αφιέρωµα του τεύχους αυτού της «ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ», που ήδη ο τίτλος της ως εντύπου αποτυπώνει την αντίληψη της απόλυτης ανάγκης να πάµε παραπέρα, επιχειρεί να φέρει την συζήτηση για ξεπέρασµα της Μεταπολίτευσης σε νέα βάση. ∆ονκιχωτική ενδεχοµένως, καθώς ρυθµίσεις όπως ο περιορισµός των θητειών των εκπροσώπων της πολιτικής µας νοµενκλατούρας αγγίζουν ακριβώς το κέντρο όχι του προβλήµατος, αλλά την ακινησίας του συστήµατος. ∆ηλαδή; ∆ηλαδή το ότι οι πολιτικοί µας έγιναν αισίως τάξη, τάξη κλειστή και κλειδωµένη στον εαυτό της. Οπότε, το να της ζητάς µε την ψήφο της να κουνηθεί και να µεριάσει έχει κάτι από την προσδοκία ότι ο Αντρόπωφ (ή ο άλλος, εκείνος, ο Τσερνιένκο) θα άλλαζαν τα πράγµατα µετά την εποχή των παγετώνων του Μπρεζνιεφισµού… Ας είναι! Τουλάχιστον η επίκληση του «τέλους της Μεταπολίτευσης» από την ίδια εκείνη την γενιά που την έστησε την Μεταπολίτευση στα πόδια της – γιατί δεν ήταν διάβολε ο Κωνσταντίνος Καραµανλής, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, συν η νοµιµοποίηση Γκιζίκη/ Ντάβου η ρίζα εκείνου που ονοµάσαµε «Μεταπολίτευση»! –, την ιδεολόγησε, την προσωποποίησε, ας είναι κάτι σαν κραυγή αγωνίας ή πάλι σαν προσευχή, ή έκκληση. Μην και κουνηθεί κάτι. Α. ∆. Παπαγιαννίδης

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Η εντροπία του πολιτικού συστήµατος Του Μελέτη Η. Μελετόπουλου

Στην πολιτική, όπως και στην φύση, δεν υπάρχει κενό. Το τέλος ενός συστήµατος εξουσίας είναι γεγονός µόνον όταν αυτό αντικατασταθεί από ένα νέο σύστηµα εξουσίας. Ωστόσο, συµβαίνει συχνά ένα πολιτικό σύστηµα να είναι ήδη προ πολλού νεκρό, όταν καταργηθεί τυπικά. Η Ιστορία το επιβεβαιώνει: η Φεουδαρχία είχε ουσιαστικά παύσει να υπάρχει, όταν η Γαλλική Επανάσταση κατάργησε τα προνόµια των ευγενών. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ήδη αρκετές δεκαετίες πριν την Άλωση του 1204, είχε περιορισθεί εντός των τειχών της Κωνσταντινουπόλεως και ήταν φόρου υποτελής στους Τούρκους. Στην νεώτερη ελληνική ιστορία, το 1909,όταν εξερράγη το κίνηµα στο Γουδί, το πολιτικό κατεστηµένο της τρικουπικής περιόδου είχε πλήρως απαξιωθεί ήδη από την χρεωκοπία του 1893 και τον «ατυχή πόλεµο» του 1897 και επεβίωνε από την δύναµη της αδράνειας. Αυτό, άλλωστε, φάνηκε από την ευκολία µε την οποία σαρώθηκε σε ελάχιστο χρονικό διάστηµα, όταν κινήθηκαν εναντίον του δυνάµεις ανατροπής. Το 1967, όταν εξερράγη το πραξικόπηµα των Συνταγµαταρχών, το µετεµφυλιακό πολιτικό σύστηµα είχε απαξιωθεί ηθικά µε την Αποστασία και επεβίωνε µόνον χάρις στην αναβλητικότητα των εκτροπικών παραστρατιωτικών µηχανισµών. Το 1974 η ∆ικτατορία βίωνε µία πολύµηνη απώλεια επαφής µε την πραγµατικότητα, και είχαν εκλείψει οι όποιες προϋποθέσεις διατήρησής της στην εξουσία. Αλλά πάντα εµφανίζεται η νέα δύναµη, που θα αντικαταστήσει την παλαιά. Το 1789 στην Γαλλία ήταν οι Ιακωβίνοι, το 1453 στην Κωνσταντινούπολη εισέβαλαν οι Τούρκοι, το 1909 ήρθε από την Κρήτη ο Βενιζέλος, το 1967 την εξουσία κατέλαβε διά της βίας η στρατιωτική χούντα, το 1974 επέστρεψε από το Παρίσι ο Καραµανλής. Σήµερα, στην Ελλάδα του 2008,δεν έχει ακόµα εµφανισθεί ούτε κανείς υποψιάζεται ποιά θα είναι η νέα δύναµη, που θα αντικαταστήσει το υπάρχον πολιτικό σύΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

στηµα. Μπορεί, όµως, εύκολα να στοιχειοθετηθεί πλέον, ιδίως µετά τα τελευταία γεγονότα, η διαπίστωση ότι το καθεστώς της Μεταπολίτευσης είναι ουσιαστικά νεκρό. Το 1974 εγκαθιδρύθηκε στην χώρα µας ένα πραγµατικά γνήσιο δηµοκρατικό καθεστώς, απαλλαγµένο από τα βάρη και τις δουλείες του παρελθόντος. Καταργήθηκε µε δηµοψήφισµα η Μοναρχία, εξοβελίσθηκαν από την πολιτική ζωή και το στράτευµα οι οπαδοί της δικτατορίας, νοµιµοποιήθηκαν τα δύο κοµµουνιστικά κόµµατα, φιλελευθεροποιήθηκε η κοινωνική και πνευµατική ζωή. Αλλά εξ αρχής υπήρχαν προϋποθέσεις που επρόκειτο να εκτρέψουν το αρχικό κλίµα ενθουσιασµού σε πορεία παρακµής. Κατ΄ αρχήν, ο Κ. Καραµανλής, επιστρέφοντας, ανασυγκρότησε το κόµµα του υπό νέα ονοµασία, αλλά χρησιµοποίησε το παλαιό, εφθαρµένο πολιτικό προσωπικό της προδικτατορικής περιόδου, και µάλιστα χωρίς τα δυναµικώτερα στελέχη του (Κανελλόπουλος, Καλλίας, Στράτος, Μακρής, Θεοτόκης, Γεροκωστόπουλος, Πιπινέλης, Τσάτσος κ.ά.), τα οποία είχαν µεγαλώσει, αποβιώσει, αποσυρθεί, αποστασιοποιηθεί ή εκτεθεί µε την δικτατορία. Η ανανέωση της ∆εξιάς µε νέα πρόσωπα ήταν ελάχιστη και βασίσθηκε κυρίως σε οικογενειοκρατικά κριτήρια. Και πάντως τα νέα πρόσωπα δεν ήταν αντάξια των παλαιότερων. Έτσι, το ένα από τα δύο κόµµατα εξουσίας της Μεταπολίτευσης αναπαρήγαγε τον παλαιό, προ-δικτατορικό, πελατειακό και ολιγαρχικό του εαυτό, και µάλιστα χωρίς τον δυναµισµό που άλλοτε τον χαρακτήριζε. Πέραν αυτού, η ΝΕΑ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, αισθανόµενη ένοχη για το αντικοµµουνιστικό της παρελθόν, απέβαλε τα ιδεολογικά της χαρακτηριστικά, χωρίς να επιτύχει να διαµορφώσει µία νέα, σύγχρονη ιδεολογική φυσιογνωµία. Έτσι, κατέληξε ένας πελατειακός, διαχειριστικός µηχανισµός εξουσίας, χωρίς όραµα και ιδεολογία. Το δεύτερο κόµµα εξουσίας, το ΠΑΣΟΚ, ενώ ξεκίνησε ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 35

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

ως συνασπισµός προσωπικοτήτων µε αγωνιστικό δηµοκρατικό παρελθόν, ηθική ακεραιότητα, παιδεία και όραµα, σύντοµα –µέσα στην πρώτη πασοκική διακυβέρνηση, το 198189– απέβαλε ή περιθωριοποίησε τα ηθικώτερα και ικανότερα στοιχεία (Γιώτας, Σεχιώτης, Κουλουριάνος, Λάζαρης, ∆ρεττάκης κ.ά.), ενώ ανήλθαν πρόσωπα των κοµµατικών µηχανισµών µε έντονη ροπή προς την διαπλοκή. Έτσι, το ΠΑΣΟΚ, από µηχανισµός ανανέωσης και αναµόρφωσης της ελληνικής κοινωνίας, κατέληξε ακριβές αντίγραφο της ∆εξιάς, µε όλα τα πελατειακά, καθεστωτικά, ιδιοτελή χαρακτηριστικά της τελευταίας. Τα µικρά κόµµατα διαµόρφωσαν και αυτά τον δικό τους εσωστρεφή µικρόκοσµο. Το ΚΚΕ παρέµεινε εγκλωβισµένο στην εικονική πραγµατικότητα της Οκτωβριανής Επανάστασης, του µαρξισµού-λενινισµού και του αντάρτικου. Ο χρόνος σταµάτησε στο 1949. Το ΚΚΕ-εσ, ο µετέπειτα Συνασπισµός, από δύναµη ανανέωσης της ελληνικής αριστεράς, κατέληξε µία αρτηριοσκληρωτική παρέα µε σταλινικά χαρακτηριστικά, µε βασικό αντικείµενο τον ιδεολογικό έλεγχο των ελληνικών πανεπιστηµίων και της διανόησης. Η δε ακροδεξιά (ο όρος χρησιµοποιείται τηρουµένων των αναλογιών και συµβατικά, διότι δεν πρόκειται περί γνήσιας ακροδεξιάς αλλά µάλλον περί υπερδεξιού λαϊκισµού) λειτουργεί ως συστηµατικός συλλέκτης των ψήφων διαµαρτυρίας (ας υπενθυµίσουµε ότι, ενώ το 1977 η φιλοµοναρχική Εθνική Παράταξη εξελέγη ως αντικαραµανλική και απορρόφησε ψήφους της ΝΕΑΣ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, στην συνέχεια απορροφήθηκε από αυτήν. Παρόµοια λειτουργία αλεξικέραυνου αλλά ανώδυνου και µάλιστα χρήσιµου για την επιβίωση του συστήµατος επιτελεί σήµερα το ΛΑΟΣ). Έτσι, ολόκληρο το πολιτικό σύστηµα λειτούργησε σε µία λογική αυτο-περιχαράκωσης, κλειστής αναπαραγωγής και ιδιοτέλειας, που το οδήγησε µακριά από την κοινωνία, την πραγµατικότητα, την καθηµερινότητα και τα προβλήµατά της. Σε κορυφαίες θέσεις, βουλευτών, υπουργών, ακόµη και αρχηγών κοµµάτων, ανέρχονται πλέον πρόσωπα χωρίς πραγµατικές εµπειρίες και προϋπηρεσία, προερχόµενα από τον κλειστό εικονικό µικρόκοσµο των κοµµατικών φυτωρίων, µε βασικές εµπειρίες την αφισσοκόλληση, τις κοµµατικές ραδιουργίες και την διαπλοκή. Φυσικά, ένα τέτοιο στελεχιακό δυναµικό είναι αδύνατον να επιλύσει έστω και τα στοι36 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

χειώδη προβλήµατα της τρέχουσας διαχείρισης. Το αποτέλεσµα όλων αυτών είναι ότι η Ελλάδα εισήλθε στον Εικοστό Πρώτο Αιώνα όχι µόνον µε άλυτα τα µεγάλα κοινωνικά προβλήµατα που κληροδότησε ο Εικοστός, αλλά µε ραγδαία επιδείνωση και αποδόµηση και των στοιχείων εκείνων που συγκρατούσαν έως τώρα την εθνική συνοχή και την κρατική µας υπόσταση, όπως το εκπαιδευτικό σύστηµα, ο πρωτογενής τοµέας της οικονοµίας, το σταθερό ποσοστό αναπαραγωγής του πληθυσµού, η στοιχειώδης λειτουργία της δηµόσιας διοίκησης, η ηθική ακεραιότητα των αξιωµατούχων, η ύπαρξη µίας ακµαίας µεσαίας τάξης, η διασφάλιση της εθνικής αξιοπρέπειας και ακεραιότητας. Το 2004 ήταν η τελευταία ευκαιρία του πολιτικού συστήµατος της Μεταπολίτευσης. Καθώς το ΠΑΣΟΚ κατέρρεε µέσα σ΄ έναν βόρβορο καταγγελιών για διαφθορά, ο ελληνικός λαός έδωσε µία πρωτοφανούς εκτάσεως εντολή στον Κώστα Καραµανλή, νέο, αδοκίµαστο και κατ’ ουσίαν άγνωστο πολιτικό. Η εντολή ήταν συγκεκριµένη, και αφορούσε την εκ βάθρων ανασυγκρότηση και εξυγίανση του ελληνικού κράτους. Στις ίδιες εκλογές, ο νέος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου, αν και ηττήθηκε, έλαβε κι αυτός µία παρόµοια εντολή από τα µέλη και φίλους του κόµµατός του, που τον ανέδειξαν στην ηγεσία: Γιώργο, άλλαξέ τα όλα. Και οι δύο δεν πραγµατοποίησαν την λαϊκή εντολή. Για ποιόν λόγο, είναι πλέον αδιάφορο. Οι δηµοσκοπήσεις άρχισαν ήδη από το 2005 να δείχνουν καθαρά ότι και τα δύο κόµµατα εξουσίας έχουν ήδη περιέλθει σε κατάσταση απαξίωσης και ότι η κοινωνία αποµακρύνεται από το πολιτικό σύστηµα. Στις εκλογές του 2007 ο µεν Καραµανλής δεν είχε να επιδείξει απολύτως καµµία σηµαντική µεταρρύθµιση στον απολογισµό του, παρά µόνον αποτυχηµένες προσπάθειες, ενώ είχαν συµβεί αλλεπάλληλα σκάνδαλα (οµόλογα, υποκλοπές κ.λπ.), που δεν εξιχνιάστηκαν ποτέ. Παρά ταύτα, ελλείψει αντιπάλου και µετατρέποντας το ολοκαύτωµα της Πελοποννήσου σε ευκαιρία αλόγιστων παροχών κοινοτικαίς δαπάναις, η ΝΕΑ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ κέρδισε οριακά τις εκλογές. Το κωµικοτραγικό είναι ότι, στην εκλογική αναµέτρηση του Σεπτεµβρίου 2007, το ΠΑΣΟΚ υπέστη πανωλεθρία, αφού έχασε αν και αντιπολίτευση µεγάλο αριθµό ψήφων, ενώ τα µικρά κόµµατα οριακά µόνον κέρδη είχαν. Οι Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

µεγάλοι κερδισµένοι ήταν η αποχή, το λευκό και το άκυρο. Στην ουσία, το σύστηµα, αν και βαρύτατα τραυµατισµένο, επεβίωσε, ∆ΙΟΤΙ ∆ΕΝ ΕΙΧΕ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΕΙ ΑΞΙΟΠΙΣΤΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣ. Αλλά, αµέσως µετά τις εκλογές, η ραγδαία κατάρρευση του πολιτικού συστήµατος συνεχίστηκε. Σκάνδαλα έχουν ήδη συρρικνώσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία της ΝΕΑΣ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ενώ στο ΠΑΣΟΚ κορυφαία στελέχη αλληλοκαταγγέλλονται για επαπειλούµενες νέες αποκαλύψεις, πριν καν αυτές αποδειχθούν. Οι δε δηµοσκοπήσεις δείχνουν πλέον καθαρά ότι τα δύο µέχρι τώρα κόµµατα εξουσίας έχουν συρρικνωθεί σε πρωτοφανή ποσοστά δηµοτικότητας, που αποκλείουν στο µέλλον αυτοδύναµες κυβερνήσεις. Στο σκηνικό αυτό, ως τελευταία εφεδρεία του συστήµατος, εµφανίζεται ο... Συνασπισµός, που φιλοδοξεί να αντικαταστήσει το ΠΑΣΟΚ ως εναλλακτικός πόλος εξουσίας της κεντροαριστεράς. Κάτι εξαιρετικά απίθανο, λόγω της παραδοσιακής του εσωστρέφειας και περιχαράκωσης. Το περιοδικό αυτό έχει κατ’ επανάληψιν επισηµάνει ότι

η δηµοκρατία µας έχει εξελιχθεί σ’ ένα είδος κληρονοµικής ολιγαρχίας µε τριτοκοσµικά χαρακτηριστικά, που αδυνατεί να εξασφαλίσει ακόµη και τις προϋποθέσεις της συνέχισης της συλλογικής µας επιβίωσης. Και ότι το οριστικό και αµετάκλητο τέλος του πολιτικού συστήµατος της Μεταπολίτευσης θα έρθει, όταν επιτέλους συγκροτηθούν νέες πολιτικές δυνάµεις από άφθαρτα, καταξιωµένα πρόσωπα από το εσωτερικό και από την οµογένεια. Έχει επίσης προτείνει ριζικές θεσµικές µεταρρυθµίσεις προς την κατεύθυνση της άµεσης δηµοκρατίας, που θα οδηγήσουν στην κατάργηση του φαυλοκρατικού, πελατειακού, οικογενειοκρατικού πολιτικού συστήµατος και στην εγκαθίδρυση ενός διαφανούς και αποτελεσµατικού πολιτεύµατος. Για τους εχέφρονες πολίτες αυτής της χώρας, η λύση στο αδιέξοδο βρίσκεται στην ανανέωση και στην εµβάθυνση των θεσµών της δηµοκρατίας µας. Στο αφιέρωµα που ακολουθεί, παρουσιάζονται ορισµένες σκέψεις σχετικά µε την παρούσα πολιτική κρίση και την ριζοσπαστική απάντηση που µία υγιής κοινωνία οφείλει και µπορεί να δώσει σ’ αυτήν. "

Μία σχετική επιστολή Αθήνα 26/3/2008 Κύριοι, Πιστεύω ότι, όπως έχουν τα πράγµατα, για να αλλάξουµε το ποιλιτικό µας σκηνικό και να φέρουµε την ∆ηµοκρατία, πρέπει να χρησιµοποιήσουµε ένα τέχνασµα. Η εκχώρηση της εξουσίας των πολιτών σε αντιπροσώπους είναι πλέον απαράδεκτη, µε τα µέσα που διαθέτουµε σήµερα: Internet, S.M.S. και άλλα ψηφιακά εργαλεία, που τα δηµοψηφίσµατα µπορούν να διενεργούνται εύκολα και ανέξοδα ή µε µικρό κόστος, απ’ όπου κι’ αν βρισκόµαστε. ∆υστυχώς (έτσι όπως έχουν ψηφίσει τον εκλογικό νόµο, µε 40 ή 50 έδρες πριµ, το λευκό να είναι άκυρο κ.λπ.)

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

θα περάσουµε από τις συµπληγάδες των κοµµάτων. Ας ιδρύσουµε λοιπόν ένα νέο κόµµα, το οποίο όµως θα έχει στο καταστατικό του την άµεση ∆ηµοκρατία. ∆ηλαδή, οι βουλευτές του θα βγαίνουν µε κλήρωση από τα µέλη του κόµµατος, θα υπηρετούν ένα µήνα και θα επιστρέφουν πίσω στην εργασία τους. Και όταν έρθει στην εξουσία, θα εισαγάγουµε στο Σύνταγµα πάγιο το σύστηµα της άµεσης ∆ηµοκρατίας. Τότε θα καταργηθούν και τα κόµµατα που έχουν διαιρέσει τον κόσµο, γιατί , όπως έλεγε και ο ∆ηµόκριτος, «και τους πολίτας οµονόους είναι και από οµονοίης τα µεγάλα έργα». Με εκτίµηση, Αναστασία Καρανίκα

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 37

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Προς την 4η Ελληνική ∆ηµοκρατία Tου Γιάννη Σακιώτη

Γ

ια την ελληνική πολιτική ζωή του κόσµου της µεταπολίτευσης του 1974, είναι κάτι παραπάνω από εµφανές ότι ήρθε το τέλος εποχής. Φυσικά, δεν πρόκειται για ένα στιγµιαίο τέλος, αλλά για µια διαδικασία πολυπαραγοντική και µε µη προβλέψιµη για την ώρα διάρκεια. Ας δούµε πού βρίσκεται σήµερα η χώρα. Οι δηµοκρατικοί θεσµοί και η διάκριση των εξουσιών έχουν ακυρωθεί από την διαφθορά, τον εκτεταµένο χρηµατισµό πολλών εκ των εκάστοτε κρατικών αξιωµατούχων και τις εξαγορές συνειδήσεων µε δωροδοκίες ή µε απονοµή (ή αυτόαπονοµή) προνοµίων σε λειτουργούς του κράτους, των ΜΜΕ και –πιθανώς– της δικαιοσύνης. Η εκτεταµένη και µακρόχρονη υπεξαίρεση και λεηλασία του δηµόσιου χρήµατος είναι ένα βαρύτατο έγκληµα, ταυτόχρονα ποινικό και κοινωνικό, καθώς οι κλέφτες υπεξαίρεσαν µεγάλης αξίας εθνικούς πόρους, που προορίζονταν για κοινωνική αναδιανοµή και για την υποστήριξη και διεύρυνση των δηµόσιων αγαθών και του κράτους πρόνοιας. Το µέλλον και οι προοπτικές της Ελλάδας έχουν ακυρωθεί από πολιτικούς–νονούς, που όλα αυτά τα χρόνια υπονόµευσαν την εθνική οικονοµία και διέλυσαν την δηµοκρατία, µεταβιβάζοντας την διαχείριση της εξουσίας σε ένα κοινό κονκλάβιο υπουργών, βουλευτών και άλλων αφανών παραγόντων. Ο δηµόσιος βίος δηλητηριάστηκε και διαµορφώθηκε στη χώρα µια σοβιετικού τύπου νοµενκλατούρα, η οποία φροντίζει για την αέναη αυτό-αναπαραγωγή της µε ασιατικού τύπου οικογενειοκρατικές και ευνοιοκρατικές διαδικασίες. Ακόµη και όσες πολιτικές δυνάµεις έµειναν εκτός της άµεσης διαχείρισης της εξουσίας, διαβρώθηκαν από τις φθοροποιές λειτουργίες του συστήµατος και µετατράπηκαν σε µηχανισµούς αναπαραγωγής µικρότερων κοµµατικών νοµενκλατούρων. Η Ελλάδα του 2008 καταρρέει παταγωδώς. Πριν η καταστροφή ολοκληρωθεί µε ένα οικονοµικό κραχ

38 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

ή ακόµη χειρότερα µε µια εθνική καταστροφή, ίσως υπάρχει χρόνος να αντιδράσει η ελληνική κοινωνία. Τώρα είναι η ώρα των πολιτών. Όλοι οφείλουµε να κινητοποιηθούµε, να διαδηλώσουµε, να απαιτήσουµε την άµεση κατεδάφιση του άθλιου πολιτικού συστήµατος που εξουσιάζει τις τύχες µας και να ζητήσουµε την οικοδόµηση ενός νέου, υγιούς, διαφανούς, αξιοκρατικού και ουσιαστικά δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Η Ελλάδα, για να µπορεί να έχει αυτοσεβασµό, ενεργό και αξιοπρεπή συµµετοχή στον κόσµο και κυρίως για να δηµιουργήσει ξανά προοπτικές για το µέλλον, πρέπει να περάσει από το κατώφλι µιας ιστορικής µετάβασης σε ένα τελείως διαφορετικό τύπο πολιτεύµατος, µε νέο Σύνταγµα, το Σύνταγµα της 4ης Ελληνικής ∆ηµοκρατίας. Ένα Σύνταγµα που θα εισάγει τις κατευθύνσεις έτσι ώστε να µεταβούµε στην 4η Ελληνική ∆ηµοκρατία µε ένα πραγµατικό και όχι εικονικό –όπως σήµερα, στην εποχή της µιντιακής δηµοκρατίας– δηµοκρατικό πολίτευµα, που θα εισάγει: - την προεδρική δηµοκρατία, µε άµεση εκλογή από τον λαό σε δύο γύρους και µία µοναδική 5ετή θητεία κάθε προέδρου, - τη µία και µοναδική 4ετή θητεία όλων των αιρετών (πρωθυπουργού, βουλευτών, ευρωβουλευτών, εκλεγµένων εκπροσώπων ΟΤΑ), προκειµένου να αρθεί το κίνητρο της πελατειακής εξυπηρέτησης ψηφοφόρων αλλά και της διαπλοκής µε στόχο την επανεκλογή, - την απλή αναλογική χωρίς πλαφόν, σε όλες τις εκλογικές διαδικασίες (βουλή, ευρωβουλή, εκλογές ΟΤΑ), - την κατάργηση των µεγάλων εκλογικών περιφερειών, που απαιτούν πολυδάπανες προεκλογικές εκστρατείες και ευνοούν την διαπλοκή - την υιοθέτηση εκλογικού συστήµατος, βάσει του οποίου θα εκλέγονται 100 βουλευτές επικρατείας σε εθνικό επίπεδο από λίστα και 200 σε πενταεδρικές περιφέρειες, για να εξασφαλίζεται πλήρως η αντιπροσωπευτικότητα και να αίρεται ή ανάγκη για σκιώδη χρηµατοδότηση, Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

- το ασυµβίβαστο υπουργού – βουλευτή, - την κατάργηση όλων των προνοµίων των βουλευτών (αφορολόγητα αυτοκίνητα κ.α.)

- την κατάργηση της βουλευτικής ασυλίας για ποινικά θέµατα, - την υποχρεωτική εκπλήρωση της στρατιωτικής θητείας –κανονικής ή εναλλακτικής/κοινωνικής– και το λευκό ποινικό µητρώο ως προϋποθέσεις εκλογής βουλευτή, - την απαγόρευση ταυτόχρονης θητείας συγγενών πρώτου βαθµού στα νοµοθετικά και εκτελεστικά όργανα, - την απαραίτητη επαγγελµατική προϋπηρεσία 10 χρόνων ή 5 χρόνων και πανεπιστηµιακών σπουδών, ως προαπαιτούµενο εκλογής οποιουδήποτε, - τη µείωση της µισθοδοσίας των βουλευτών και την εξίσωσή της µε το µισθό του εφέτη, µε εξασφαλισµένη όµως την χορήγηση των οδοιπορικών και των εξόδων επικοινωνίας, - την αντικατάσταση της κρατικής χρηµατοδότησης των κοµµάτων από την δωρεάν πρόσβαση και την υποχρεωτική παρουσίαση των θέσεων όλων των κοινοβουλευτικών και εξωκοινοβουλευτικών κοµµάτων, που εκπροσωπούν τουλάχιστον 10.000 πολίτες, στα ΜΜΕ και τον τύπο, - την κατάργηση της πολυθεσίας στο δηµόσιο τοµέα, - την θέσπιση ανώτατου ορίου αποδοχών για τα στελέχη του δηµοσίου και των ∆ΕΚΟ, που δεν θα υπερβαίνει τις απολαβές του προέδρου του Αρείου Πάγου, - δηµοψηφίσµατα για κάθε ενέργεια που αλλάζει το διεθνές καθεστώς της χώρας, όχι όµως για θέµατα που εµπίπτουν σε ζητήµατα εθνικής κυριαρχίας, του κράτους δικαίου και των ανθρώπινων δικαιωµάτων, κατόπιν αιτήµατος 200.000 πολιτών, - την κατοχύρωση των διαγενεακών δικαιωµάτων, ιδίως σε ό,τι αφορά την κοινωνική ασφάλιση και την προστασία/αειφορία των φυσικών πόρων, - την προστασία και προαγωγή της µητρότητας και της υποστήριξης των επαγγελµατικών δικαιωµάτων των γυναικών, µε την καθιέρωση εθνικού µισθού µητέρας και την επιδότηση υποχρεωτικά 2 ετών άδειας µητρότητας για όλες τις µητέρες, είτε εργάζονται στον δηµόσιο είτε στον ιδιωτικό τοµέα, - την πλήρη κατοχύρωση της προτεραιότητας προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και της καταπολέµησης της κλιµατικής αλλαγής, Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

- την κατοχύρωση της προτεραιότητας των οικολογικών τεχνολογιών, - την εισαγωγή εθνικού κτηµατολογίου και εθνικού δασολογίου.

- την κατάργηση της νοµοθέτησης µε προεδρικά διατάγµατα, υπουργικές αποφάσεις και τροπολογίες, - την µεταρρύθµιση του συστήµατος φορολόγησης όλων των πολιτών, στην βάση της αρχής του τι και πόθεν έσχες, - την παντελή κατάργηση των αναθέσεων και την εισαγωγή διαγωνισµών για όλες τις προµήθειες δηµοσίου, - την υποχρεωτική έγκριση από την βουλή όλων των συµβάσεων και διαγωνισµών δηµοσίων έργων, - την ποινική ευθύνη υπουργών και δικαστικών λειτουργών για την παράλειψη άσκησης έργου (π.χ. για την παράλειψη είσπραξης των ογκωδών οφειλών επιχειρηµατιών προς το ΙΚΑ κοκ), - την πλήρη αυτοδιοίκηση της δικαιοσύνης µε εσωτερικές εκλογικές διαδικασίες, - την πρόσληψη στο δηµόσιο µόνο µέσω διαγωνισµών από το ΑΣΕΠ, - την κατάργηση της πρόσληψης στο δηµόσιο µε συµβάσεις. Αυτές είναι οι σηµαντικώτερες βασικές ρυθµίσεις που απαιτούνται για να κατεδαφισθεί το σαθρό σηµερινό πολιτικό σύστηµα - νοµενκλατούρα, να σταµατήσει η ασυδοσία των – όποιων είναι ασύδοτοι- επιχειρηµατιών, να περιχαρακωθεί η διατηρησιµότητα των σηµαντικώτερων φυσικών µας πόρων και να διασφαλισθεί ένα µίνιµουµ επίπεδο αξιοπρεπούς προστασίας του περιβάλλοντος, να ενισχυθεί η ισότητα των δύο φύλων, να επέλθει ισονοµία για όλους τους Έλληνες, να σταµατήσει η υπεξαίρεση και µάλιστα ατιµώρητη του δηµοσίου χρήµατος, να καταργηθούν τα σκανδαλώδη προνόµια όσων τα έχουν και να αποκτήσουν ελπίδες για το αύριο οι ενεργοί πολίτες. Στην έσχατη στιγµή που φθάσαµε, η ριζοσπαστικοποίηση των θεσµών και των πολιτειακών λειτουργιών είναι µονόδροµος για την διάσωση του δηµοσίου συµφέροντος, την προοπτική για συλλογική ποιότητα ζωής και εν τέλει για την ίδια την ύπαρξη της Ελλάδας και στις επόµενες δεκαετίες. Αυτή η ζητούµενη Νέα Ελλάδα, που έχουµε δικαίωµα όλοι οι ενεργοί πολίτες να διεκδικούµε, αναζητεί τον δικό της Καποδίστρια που θα τολµήσει! " ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 39

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Οι προϋποθέσεις της ανατροπής του Νίκου Ράπτη

Ό

πως αναπτύξαµε σε προηγούµενα σηµειώµατα που δηµοσιεύθηκαν στη Νέα Πολιτική, µία νέα εθνική πορεία είναι όρος εκ των ων ουκ άνευ για την ίδια την επιβίωση της πατρίδας και πέραν του 21ου αιώνα. Αν συνεχίσουµε όπως σήµερα, επισηµαίναµε, από τη µια η δηµογραφική παρακµή και από την άλλη η περιβαλλοντική υποβάθµιση θα στερήσουν από την Ελλάδα και τον ελληνισµό τους υλικούς όρους να διατηρήσουν την εθνική τους υπόσταση πέραν του τρέχοντος αιώνος . Για να αποφευχθεί η περαιτέρω ωρίµανση των δύο αυτών σκοτεινών τάσεων, σηµειώναµε, χρειάζεται άµεσα να κινηθούµε προς τρεις µεγάλες αναδιανοµές εισοδήµατος κι’ εξουσίας: ! Από τους ηλικιωµένους και τους µεσήλικες προς τους νέους και τα παιδιά ! Από τα άτοµα στο περιβάλλον και ! Από τον ιδιωτικό στον δηµόσιο χώρο Θέσαµε, τέλος, ένα χρονικό όριο (µε πραγµατικούς και συµβολικούς όρους) εντός του οποίου θα πρέπει να έχει συντελεστεί µε ρητό και απτό τρόπο η µεγάλη στροφή στην εθνική µας πορεία: την διακοσιοστή επέτειο της εθνικής µας παλιγγενεσίας, το 2021. Θα θέλαµε σήµερα να συνεχίσουµε αυτήν την σειρά σηµειωµάτων, θέτοντας τις πολιτικές προϋποθέσεις της εθνικής αυτής στροφής, της «επανάστασης του αυτονόητου» που προτείνουµε. ∆ιότι βέβαια το µεταρρυθµιστικό εγχείρηµα συνδέεται αξεδιάλυτα µε την αξιοπιστία του µεταρρυθµιστή: για να εξουσιοδοτηθεί από τον λαό να κάνει αλλαγές, ο µεταρρυθµιστής άλλο αντάλλαγµα να δώσει στον λαό δεν έχει παρά (α) την ειλικρινή του σχέση µε τους πολίτες (β) την τεκµηρίωση και σαφήνεια των στόχων του (γ) την σωστή προετοιµασία για την δύσκολη πορεία που προκρίνει (ιεράρχηση στόχων, άρτια επιστηµονική ανάλυση, βήµα-βήµα εξασφάλιση των πολιτικών όρων της αλλαγής). Είναι παραπάνω από προφανές πως το σηµερινό µας 40 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

πολιτικό σύστηµα τίποτα από τα παραπάνω δεν διαθέτει. Η µεταπολίτευση έχει εξαντλήσει προ πολλού κάθε ικµάδα τη προωθητικής της δύναµης. Οι πρώτοι που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουν πως η συνέχιση του πολιτικού «κύκλου του 1974» είναι ολέθρια, είναι οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές του: διότι κινδυνεύουν να µείνουν στην ιστορία ως η γενιά που έβαλε φαρδιά-πλατιά την υπογραφή της στον ίδιο το χαµό της πατρίδας. Κινδυνεύουν να αφήσουν ένα ιστορικό ίχνος πολύ πιο «µαύρο» κι από τους χειρότερους αντιπάλους της, όλους τους Γλύξµπουργκ, τους Μεταξάδες και τις χούντες µαζί. Για να ξεκινήσει λοιπόν η ανάταση που απαιτεί η επιβίωση της Ελλάδας και του ελληνισµού, θα χρειαστεί να έχουν πληρωθεί οι εξής προϋποθέσεις: 1. Νέο πολιτικό υποκείµενο Είναι προφανές πως οι τρεις αναδιανοµές που προτείνουµε θα χρειαστεί να προωθηθούν-επικρατήσουν και στο πολιτικό επίπεδο. Θα χρειαστεί έτσι η όσο το δυνατόν πλατύτερη και βαθύτερη λαϊκή υποστήριξή τους. Πρόκειται δε για ένα πρόταγµα κατ' εξοχήν ενωτικό, αφού αυτό που αποκλειστικά µας νοιάζει είναι να γίνουν πράξη τα απαραίτητα µέτρα εθνικής σωτηρίας και όχι οι ιδεολογικές αφετηρίες, οι ιστορικές διαδροµές, οι ταµπέλες όσων φέρουν εις πέρας αυτό το εγχείρηµα κ.ο.κ. Μας νοιάζει µόνο το τι, όχι το ποιος. Η νέα κεντρική πολιτική διαχωριστική γραµµή είναι εκείνη µεταξύ όσων τους νοιάζει να υπάρχει Ελλάδα και ελληνισµός τον 22ο αιώνα- και όσων δεν τους νοιάζει. Στο πλαίσιο του Πολιτικού Προγράµµατος 2010 συναντώνται οι ευαισθησίες, οι µνήµες, οι αγώνες και των τεσσάρων βασικών πολιτικών «υλικών» που συνιστούν εδώ και πάνω από εκατό χρόνια την ελληνική πολιτική ζωή: ! Του εθνικού (πατριωτικού)· ! του ελληνοχριστιανικού (ορθόδοξου) · ! του λαϊκού (λαϊκίστικου)· ! του εκσυγχρονιστικού (εκδυτικιστικού). Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Το νέο αυτό πολιτικό υποκείµενο ούτε πρέπει, ούτε µπορεί να είναι «κόµµα», µε την αυστηρή έννοια του όρου. Χρειάζεται να ξεκινήσει ως µία χαλαρή συνοµοσπονδία ατόµων, πολιτικών κινήσεων, µη-κυβερνητικών οργανώσεων, δηµοτικών κινήσεων, συνδικαλιστικών παρατάξεων ή οµοσπονδιών, περιοδικών-εφηµερίδων, συλλόγων κάθε είδους, µικρών και µεγάλων κοµµάτων, κοντολογίς κάθε είδους συλλογικότητας-ατοµικότητας που συµφωνεί στην ανάγκη για προώθηση των τριών αναδιανοµών. Το κίνηµα αυτό ασφαλώς σταδιακά θα χρειαστεί να εξουσιοδοτήσει έναν αρχηγό κι ένα διευθυντικό συλλογικό όργανο µε την προώθηση του κοινού πολιτικού εγχειρήµατος.

2. Συντακτική εθνοσυνέλευση Η τοµή που προτείνουµε είναι τέτοιας σηµασίας που δεν µπορεί παρά να σφραγιστεί µε το πέρασµα σε µία νέα ελληνική δηµοκρατία, µε το πέρασµα σε νέο καθεστώς και άρα από την επικύρωση ενός νέου συνταγµατικού χάρτη. Εκτός όµως από το συµβολικό επίπεδο, χρειαζόµαστε ένα νέο σύνταγµα που να αντικαταστήσει το φλύαρο, αντιφατικό συνταγµατικό κείµενο του 1975 (1986, 2001) από ένα σύντοµο, στιβαρό κι εκλαϊκευµένο κείµενο, που να µπορεί να λειτουργήσει ως ακρογωνιαίος λίθος για έναν νέο συνταγµατικό πατριωτισµό. Το νέο αυτό σύνταγµα κυρίως θα χρειαστεί να προβλέπει: ! Τον πλήρη διαχωρισµό των εξουσιών (ξεχωριστή εκλογή κοινοβουλίου-εκτελεστικής εξουσίας, εκλογή δικαστικής εξουσίας, ασυµβατότητα µεταξύ υπουργικού και βουλευτικού αξιώµατος) ! Τον επανέλεγχο του δηµοσίου χώρου των ραδιοτηλεοπτικών συχνοτήτων από την πολιτεία, µε την αυστηροποίηση του πλαισίου λειτουργίας των ΜΜΕ και την λειτουργία τους ως βασικών συντελεστών της εθνικής µας παιδείας ! Την πραγµατική ισότητα όλων των πολιτών εµπρός στον νόµο, χωρίς συνταγµατικές προβλέψεις για ειδικά καθεστώτα κανενός είδους (ούτε για δικαστές, υπουργούς κ.λπ.). ! Την καλύτερη προστασία του περιβάλλοντος ! Την απόδοση ευθυνών για τα ανοµήµατα της µεταπολιτευτικής περιόδου- την εξυγίανση των δηµοσίων υπηρεΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

σιών, του τύπου και της δικαστικής εξουσίας από στοιχεία που παραβίασαν το καθήκον τους κατά την διάρκεια της ιδίας περιόδου.

3. Νέο πολιτικό σύστηµα Οι αλλαγές στο πολιτικό σύστηµα εδώ δεν περιγράφουν ένα ιδεώδες πολιτικό σύστηµα (που ως τέτοιο ασφαλώς δεν υφίσταται), αλλά ένα πολιτικό σύστηµα που να ξεπερνά τα πολύ συγκεκριµένα προβλήµατα του «καθεστώτος µεταπολιτευτικού πολιτικού συστήµατος» (ΚΜΠΣ). Το ΚΜΠΣ εγκατέλειψε ουσιαστικά την ίδια την ουσία του, τον δηµοκρατικό του χαρακτήρα, και µεταβλήθηκε σταδιακά σε µία «µεταδηµοκρατία», χωρίς ισονοµία, χωρίς ισηγορία, χωρίς διάκριση των εξουσιών, χωρίς ελεγκτικούς-εξισορροπητικούς µηχανισµούς, σε ένα δηλαδή «φιλελεύθερο» ολιγαρχικό σύστηµα, µε έντονο το φεουδαλικό στοιχείο. Σκοπός, δηλαδή, κάθε παρέµβασης στο πολιτικό µας σύστηµα θα πρέπει να είναι: ! Η αποκατάσταση του δικαιώµατος του εκλέγεσθαι για όλους, µε µείωση του ρόλου της οικογενειακής παράδοσης, του χρήµατος και της διασηµότητας στην εκλογή. ! Η αποκατάσταση του ιδεολογικού-προγραµµατικού χαρακτήρα της πολιτικής διαµάχης, που σήµερα από µεν τους πολιτευτές βιώνεται ως κυρίως «εσωκοµµατική» διαµάχη (αφού βασικοί τους ανταγωνιστές είναι οι «οµοϊδεάτες» τους πολιτικοί) από δε τους πολίτες ως µία ανταλλακτική διαδικασία, όπου η ψήφος τους παραχωρείται µε αντάλλαγµα εξατοµικευµένα προνόµια και χάρες. ! Η αποκατάσταση του ελεγκτικού-ανεξάρτητου χαρακτήρα των ΜΜΕ, που σήµερα λειτουργούν κυρίως ως αναπόσπαστο-οργανικό στοιχείο του ΚΜΠΣ, εντός του οποίου ανταλλάσουν το εµπόρευµά τους (το µεγάλο τους ακροατήριο, την δυνατότητά τους να καθορίζουν την πολιτική ατζέντα κ.λπ.) για ατοµικό-εταιρικό πλούτο, προνόµια κι αύξηση της επιρροής τους εντός του ΚΜΠΣ.

(3α) Μικρές εκλογικές περιφέρειες Βασικό στοιχείο για την αντιµετώπιση των αρνητικών στοιχείων του ΚΜΠΣ, είναι η καθιέρωση της µικρής εκλογικής περιφέρειας για όλες τις εκλογικές αναµετρήσεις (βουλευτικές, περιφερειακές, δηµοτικές). Αν µάλιστα µει- ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 41

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

! ώναµε τον αριθµό των βουλευτών στους 200, αυτό σηµαίνει πως πραγµατικά «µικρή» δεν µπορεί παρά να είναι η «µονοεδρική» περιφέρεια (40-50.000 ψηφοφόρων). Προκειµένου δε να εκπροσωπούνται στα σίγουρα τα «µικρά κόµµατα» (που είτε έχουν 1, είτε 20 βουλευτές, από την άποψη του νοµοθετικού έργου είναι ένα και το αυτό) θα ήταν δυνατό να παραχωρηθούν 20 έδρες «επικρατείας», που να κατανέµονται σε όλα τα κόµµατα µε το σύστηµα της «απλής αναλογικής» (που θα σήµαινε πως µε 2.5-3% τα «µικρά κόµµατα» θα εξέλεγαν βουλευτή µε το «υπόλοιπο»). Κοντολογίς, για τις βουλευτικές εκλογές προτείνουµε ένα σύστηµα µε 180 µονοεδρικές έδρες, που θα κατανέµονται µε το σύστηµα first past the post και 20 έδρες επικρατείας, που θα κατανέµονται µε απλή αναλογική (3β) Σταθερότητα Ο πλήρης διαχωρισµός εκτελεστικής και νοµοθετικής εξουσίας, µε άµεση εκλογή του προέδρου και του αντιπροέδρου της κυβέρνησης (σε κοινό ψηφοδέλτιο-«ticket»), θα προσφέρει περισσότερη σταθερότητα. Η κυβέρνηση δεν θα εξαρτάται πια από την κοινοβουλευτική, αλλά από την λαϊκή πλειοψηφία. Η Βουλή βέβαια θα έχει το δικαίωµα να καθαιρεί τον πρόεδρο ή τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης (ή και τους δύο) µε αυξηµένη πλειοψηφία 2/3, σε περίπτωση σοβαρών ενδείξεων για παράνοµη συµπεριφορά τους ή σε περίπτωση κατάφωρης παράβασης καθήκοντος. Πρόσθετη οχύρωση της σταθερότητας είναι η καθιέρωση τακτής ηµεροµηνίας για εκλογή προέδρου-αντιπροέδρου της κυβέρνησης (π.χ. η πρώτη Κυριακή κάθε Οκτωβρίου των ετών που λήγουν σε 0 ή 5). Στην σπάνια περίπτωση που η Βουλή καθαιρέσει τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, προκηρύσσονται πρόωρες «εκτελεστικές» εκλογές, που όµως δεν µεταβάλλουν την διεξαγωγή εκλογών και την τακτή ηµεροµηνία. Με τον τρόπο αυτό –που ήδη εφαρµόζεται µε επιτυχία στην Σουηδία– η κυβερνητική θητεία παύει να είναι µικροκοµµατικό παίγνιο στα χέρια ανεύθυνων αρχόντων, που προκηρύσσουν εκλογές... όποτε τους συµφέρει! Σε περίπτωση δε παραίτησης του προέδρου και του αντιπροέδρου της κυβέρνησης, η Βουλή εκλέγει πρόεδρο και αντιπρόεδρο της κυβέρνησης µε σχετική πλειοψηφία, για το υπόλοιπο της κυβερνητικής θητείας.

42 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

(3γ) Νέα κωλύµατα εκλογιµότητας Είναι επίσης σηµαντικό να τεθούν νέα κωλύµατα εκλογιµότητας, που να αφορούν τους ευνοηµένους της οικογενειοκρατίας, του πολιτικού χρήµατος και της διασηµότητας. Θα πρέπει π.χ. κάπως να «φορολογείται» ο χρόνος εµφάνισης στην τηλεόραση κατά το διάστηµα που µεσολαβεί µεταξύ δύο εκλογικών αναµετρήσεων (ακόµα και µε στέρηση του δικαιώµατος του εκλέγεσθαι πέραν ενός ορισµένου χρόνου προβολής)· να υπάρξει αντικειµενική εκτίµηση των προεκλογικών δαπανών µε βάση έναν «τιµοκατάλογο» που να αντιστοιχεί στην τιµή της αγοράς για ενοικίαση εκλογικού κέντρου, τύπωµα αφισσών, καρτών, φυλλαδίων, οργάνωση συγκεντρώσεων-οµιλιών, περιοδείες, απασχόληση συνεργατών, τηλεοπτικές, ραδιοφωνικές εµφανίσεις, αρθρογραφία, διατήρηση ιστοσελίδας κ.ο.κ. Στόχος των παραπάνω είναι να αυξηθεί καταλυτικά το ειδικό βάρος της προσωπικής επαφής του πολιτικού µε τους εκλογείς (που είναι ο πλέον δηµοκρατικός τρόπος επικοινωνίας), εις βάρος των διαµεσολαβηµένων µορφών επικοινωνίας.

(3δ) Περιορισµός θητειών Η θέσπιση περιορισµένου αριθµού θητειών έχει γενικά το πρόβληµα πως η εξουσία που αφαιρείται από τους εκλεγµένους µεταφέρεται σε άλλα επίπεδα, που µάλιστα κατά κανόνα δεν υποβάλλονται στον έλεγχο της εκλογής (π.χ. σε κοµµατικούς «βαρώνους», τοπικούς παράγοντες, συµβούλους-επικοινωνιολόγους, λόµπυ κ.ο.κ.). Οι περιορισµοί επίσης στον αριθµό των θητειών µπορούν να ακυρώσουν το «ξεδίπλωµα» µεγάλων πολιτικών µορφών, που τροφοδοτούν µε ζωογόνους µύθους τον χώρο της πολιτικής (πόσο θετικό π.χ. θα ήταν να «κλαδεύαµε» την πολιτική παρουσία µορφών όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος ή ο Κωνσταντίνος Καραµανλής); Χρυσή τοµή θα µπορούσε να αποτελεί ο περιορισµός του αριθµού των θητειών σε µία συγκεκριµένη εκλογική περιφέρεια ή η θέσπιση µεσοδιαστηµάτων «ανάπαυσης» ανάµεσα σε µία ή δύο συνεχόµενες θητείες ή συνδυασµός των παραπάνω.

(3ε) Νέα διοικητική οργάνωση της χώρας Θα χρειαστεί να συνειδητοποιηθεί πως το µέγεθος της χώρας µας είναι µικρό -κυρίως «µικρό» από ανθρωπογεωΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

γραφική άποψη, αφού τα 2/3 περίπου του πληθυσµού κατοικούν σε λίγα µεγάλα αστικά κέντρα. Επιπλέον, η διαπροσωπική επαφή πολιτών-εξουσιών, που ευνοείται στα χαµηλότερα επίπεδα της διοίκησης (δήµους, νοµαρχίες) λειτουργεί κυρίως ως παράγων ανοµίας. Είναι έτσι προφανές πως, στους τοµείς όπου χρειάζονται µεγάλες τοµές, η ευθύνη πρέπει να παραµείνει (ή να επανέλθει) στις αρµοδιότητες της κεντρικής διοίκησης. Την θέση των νοµών µπορούν να καταλάβουν µερικές µεγάλες περιφέρειες: (α) Αθήνα-Πειραιάς (και νησιά κεντρικού και βορείου Αιγαίου), (β) Πελοπόννησος-Ήπειρος και Επτάνησα, (γ) Στερεά Ελλάδα-Θεσσαλία, (δ) Μακεδονία-Θράκη, (ε) Κρήτη-∆ωδεκάνησα. Οι σηµερινοί καποδιστριακοί δήµοι µπορούν να ενοποιηθούν ακόµα περισσότερο, και να µην υπερβαίνουν τον αριθµό των 400-500.

(3στ) Αποσαφήνιση του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου Είναι απολύτως απαραίτητο να αποσαφηνιστεί αν τα µήντια τηρούν τη νοµοθεσία σε ό,τι αφορά (α) την τήρηση των οικονοµικών τους υποχρεώσεων (ΙΚΑ, ΦΠΑ, «αγγελιόσηµο» κ.ο.κ.), (β) τις εργασιακές συνθήκες των εργαζοµένων (γ) την φορολογική νοµιµότητα των εταιρειών ή των στελεχών τους (δ) την τήρηση των υποχρεώσεών τους σε ό,τι αφορά το αναµεταδιδόµενο πρόγραµµα (χρόνος διαφηµίσεων-τρέιλερ, τήρηση περιορισµών διαφηµίσεων για παιδιά, ποσόστωση προγραµµάτων κ.ο.κ.). Θα χρειαστεί να εξασφαλιστεί νοµοθετικά-συνταγµατικά πως δεν υπάρχει παραγραφή για τα αδικήµατά τους και να αποδοθούν µε σκληρό και παραδειγµατικό τρόπο οι ευθύνες για τον εικοσαετή ασύδοτο τρόπο λειτουργίας τους. Να εφαρµοστεί, τέλος, ένα νέο θεσµικό πλαίσιο που: ! θα εντάσσει τα τηλεοπτικά κυρίως µήντια στο εκπαιδευτικό σύστηµα της χώρας, ! θα συνδέει την κυκλοφορία (ακροαµατικότητα, τηλεθέασή) τους µε την βιωσιµότητα (άρα την αδειοδότησή τους), ! θα υποχρεώνει τα µήντια που χρησιµοποιούν δηµόσια περιουσία (ραδιοσυχνότητες) να προβάλλουν δωρεάν κρατικές διαφηµίσεις (µέσα σε αυστηρά χρονικά πλαίσια, ποΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

λύ µικρότερα των σηµερινών) και θα ρυθµίζει αυστηρά την κατανοµή των κρατικών διαφηµίσεων στον τύπο.

4. Ανεξάρτητο σύστηµα λογοδοσίας της κυβέρνησηςαξιολόγησης του κυβερνητικού έργου Αποτελεί όρο για την αναβάθµιση της πολιτικής αντιπαράθεσης στη χώρα η ίδρυση µίας έγκυρης, αξιόπιστης και σηµαντικής στατιστικής υπηρεσίας-αρχής. Θεωρούµε πως η αρχή αυτή θα πρέπει να ιδρυθεί µε προορισµό να γίνει το σηµαντικώτερο ερευνητικό-επιστηµονικό ίδρυµα της χώρας. Σκοπός της αρχής θα είναι να παρέχει στην πολιτική αξιόπιστα-έγκυρα ποσοτικά δεδοµένα, όχι µόνον για τα µακροοικονοµικά στοιχεία, αλλά για ολόκληρο το φάσµα του οικονοµικού, κοινωνικού και πολιτισµικού εθνικού µας βίου. Παράλληλα, η αρχή αυτή θα λειτουργεί ως ανεξάρτητη αρχή, στην οποία θα υποχρεούται να λογοδοτεί η εκάστοτε κυβέρνηση. Κάθε έτος, η κυβέρνηση θα ανακοινώνει τους ποσοτικούς-µετρήσιµους στόχους που θέτει για το επόµενο δωδεκάµηνο. Στο τέλος του έτους, η «ανώτατη στατιστική αρχή» (ΑΣΑ) θα αξιολογεί την επάρκεια των στόχων που έθεσε η κυβέρνηση, το κατά πόσο πέτυχε τους στόχους της αυτούς και τους λόγους για τους οποίους αυτό συνέβη ή όχι. Στόχος είναι τα δύο αυτά γεγονότα (οι ετήσιες προγραµµατικές δηλώσεις της κυβέρνησης και η δηµοσίευση της έκθεσης αξιολόγησης της ΑΣΑ) να αποτελούν σηµαντικά ετήσια πολιτικά «ραντεβού», γύρω από τα οποία να οργανώνεται ο δηµόσιος διάλογος.

5. Απόδοση ευθυνών Έχουµε προ πολλού περάσει το σηµείο πέραν του οποίου η µετάβαση σε µία νέα πολιτικά εποχή να µπορεί να γίνει «αναίµακτα». Η µακρά περίοδος ανοµίας, ασυδοσίας των ισχυρών χρειάζεται να τελειώνει. Θα χρειαστεί να διασφαλιστεί νοµικά η µη-παραγραφή εγκληµάτων όπως αυτά της παράβασης καθήκοντος και του χρηµατισµού δηµοσίων λειτουργών, και όποιων άλλων διατάξεων του ποινικού κώδικα αφορούν την κακοδιαχείριση των τελευταίων τριάντα πέντε ετών. ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 43

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

!

Με την επιεική νοµική µεταχείριση όσων καταγγέλλουν τους διοικητικά-πολιτικά ανώτερούς τους, θα πρέπει να αποδοθούν από ειδικά δικαστήρια ποινικές και πολιτικές ευθύνες, ειδικά για θέµατα όπως οι εξοπλισµοί, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η λειτουργία του δηµοσίου τοµέα και της διοίκησης, οι άνοµες σχέσεις επιχειρηµατικών-πολιτικών κ.λπ. Βαρύς χρειάζεται να πέσει ο πέλεκυς της δικαιοσύνης,

στον βωµό της αποκατάστασης του αισθήµατος εµπιστοσύνης των πολιτών προς την λειτουργία του πολιτικού συστήµατος. Και όσο µακραίνει η περίοδος κατίσχυσης του ΚΜΠΣ, τόσο βαρύτερος θα χρειαστεί να είναι ο φόρος «αίµατος» που θα χρειαστεί να καταβάλει το µεταπολιτευτικό σύστηµα, προκειµένου να επαναθεµελιωθεί σχέση εµπιστοσύνης µεταξύ των πολιτών και των θεσµών της δηµο" κρατίας µας.

Η συµβολή των εκπαιδευτικών συνδικάτων στην δυστυχία της ελληνικής εκπαίδευσης Τα συνδικάτα συχνά άλλο σκοπό δεν έχουν, παρά το πώς θα αυξάνουν τον µισθό των µελών τους, µειώνοντας ταυτόχρονα τον χρόνο απασχόλησής τους, εντός βεβαίως των περιθωρίων στα οποία «αντέχουν» οι επιχειρήσεις όπου δραστηριοποιούνται. Ακόµα και στην εκπαίδευση, τα συνδικάτα ∆ΟΕ (δασκάλων), ΟΛΜΕ (καθηγητών), ΟΙΕΛΕ (ιδιωτικών εκπαιδευτικών), κύριο µέληµα έχουν να αυξάνουν αενάως την καταναλωτική τους δύναµη οι εκπαιδευτικοί, διδάσκοντας ταυτόχρονα όσο το δυνατό λιγότερες ώρες. Καθώς όµως εδώ το ζήτηµα των «αντοχών» δεν τίθεται τόσο µε ποσοτικούς όρους (οι πόροι των φορολογουµένων ναν' καλά) η τάση αυτή των εκπαιδευτικών συνδικάτων καταλήγει σε παραφροσύνη. Αν παίρναµε στα σοβαρά τα αιτήµατα των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων εδώ και 35 χρόνια, θα καταλήγαµε στο συµπέρασµα πως ιδεώδες εκπαιδευτικό σύστηµα είναι εκείνο που προσφέρει στους εκπαιδευτικούς την οικονοµική δυνατότητα να καταναλώνουν ό,τι λαχταρά η ψυχή τους («δεν απεργώ για το ψωµί µου, απεργώ για την πισίνα µου», µου είχε πει κάποτε µία συνδικαλίστρια εκπαιδευτικός), ει δυνατόν σε συνθήκες αργοµισθίας (που -καθόλου τυχαία- απολαµβάνουν ήδη τα κεντρικά στελέχη των συνδικάτων). Το παραπάνω σχήµα ίσως να µοιάζει υπερβολικό, αλλά δεν είναι. Ήδη, µε την παρότρυνση των συνδικάτων και την µαλθακή -έως συνένοχη- στάση της εκάστοτε διοίκησης, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα ελέγχεται γελοιωδώς ασφυκτικά σε ό,τι αφορά την δοµή, την οργάνωση και τις εργασιακές του σχέσεις (απαγορεύεται π.χ. η ενηµέρωση των γονέων σε απογευµατινές ώρες, η µερική απασχόληση, η διόρθωση ορθογραφικών λαθών σε ορισµένα µαθήµατα (!), ακόµα και –κρατηθείτε!- η τιµωρία ενός µαθητή επειδή καπνίζει ή η έρευνα στην τσάντα του, ακόµα και αν υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες πως µεταφέρει κάτι επικίνδυνο -ή ακατάλληλο). Ταυτόχρονα, κανείς δε δίνει δυάρα για το τι µαθαίνουν τα παιδιά τόσες ώρες στα θρανία. Όποτε τίθεται θέµα αξιολόγησης, τα εκπαιδευτικά συνδικάτα απειλούν πως θα αντιδράσουν «δυναµικά». Η υπερβολική, όµως, επιρροή που έχουν τα συνδικάτα στην ελληνική εκ-

44 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

παίδευση δεν βλάπτει µόνον τα παιδιά µας -βλάπτει και τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Στην σηµερινή εποχή γίνεται όλο και περισσότερο συνείδηση πως είναι εντελώς αδύνατο -και καταστροφικό για τον πλανήτη- να ικανοποιηθούν όλες οι καταναλωτικές «ανάγκες» που το σύστηµα καλλιεργεί στους ανθρώπους. Όπως γράφει ο Όλιβερ Τζέιµς (Oliver James), όποιος βάλει στο κέντρο της υπαρξιακής του συγκρότησης τον καταναλωτισµό, υπογράφει αυτοµάτως συµβόλαιο µε την ψυχασθένεια. Πέραν ενός ορισµένου σηµείου ευηµερίας, η ζωή αποκτά νόηµα µε την προσφορά, την αλληλεγγύη, την παιδεία, την ανιδιοτέλεια, πράγµατα δηλαδή που κάθε συνδικαλιστής θα χαρακτήριζε «δεξιά», «αντιδραστικά» κ.ο.κ. Από την άποψη αυτήν, τα εκπαιδευτικά συνδικάτα στρώνουν τον δρόµο όχι για την χειραφέτηση των µελών τους, αλλά για την πλήρη αλλοτρίωσή τους. Όταν ο εκπαιδευτικός δουλεύει µόνο για να έχει χρήµατα να καταναλώνει και θεωρεί κάθε ώρα διδασκαλίας ως βάσανο, έχει µεταβληθεί από «µελίρρυτος ποταµός της σοφίας» σε σβησµένο ανθρωπάκι, που «είναι ό,τι έχει». Και τέτοιους δυστυχώς αντιµετωπίζουν καθηµερινά χιλιάδες ελληνόπουλα στα σχολεία τους. Η αριστοτελική µεσότητα µπορεί να µας δείξει τον δρόµο εξόδου από αυτήν την κρίση: Θα χρειαστεί να χαλαρώσουµε τον έλεγχο στην δοµή, τα προγράµµατα, την οργάνωση κ.λπ. του εκπαιδευτικού συστήµατος και να ασχοληθούµε, επιτέλους, µε το τι µαθαίνουν τα παιδιά µας (θεσπίζοντας την λεπτοµερή και ουσιαστική αξιολόγηση) Θα χρειαστεί, επίσης, να πάψει να λειτουργεί το εκπαιδευτικό σύστηµα ως «κλειστό κλαµπ» διοίκησης-συνδικάτων και να ανοίξει το παιχνίδι της λήψης των αποφάσεων και σε άλλους παίκτες, οπωσδήποτε τους γονείς. Τα σχολεία δεν χρησιµεύουν στο να βρίσκουν δουλειά οι εκπαιδευτικοί, αλλά στο να µαθαίνουν γράµµατα τα παιδιά. Όπως δείχνει η πορεία της χώρας τα τελευταία χρόνια (και υπογραµµίζουν τα αλλεπάλληλα σκάνδαλα) η Ελλάδα πρέπει να αλλάξει υπόδειγµα. Η «επανάσταση του αυτονόητου» επείγει και στον χώρο της εκπαίδευσης. Νίκος Ράπτης

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Ας σπάσουµε τα πολιτικά ταµπού Tου Βασίλη Τσέκου

Μ

ετά το 1996, η διαφθορά στην διακυβέρνηση της χώρας από τα δύο κόµµατα εξουσίας –του ΠΑΣΟΚ και της Ν∆– έχει αποκτήσει ενδηµικές διαστάσεις, δείχνοντας σαφή χαρακτηριστικά σταθερής παρουσίας πολιτικής νόσου, είτε υπό µορφή επιδηµίας, είτε υπό µορφή σποραδικών περιστασιακών περιστατικών. Οι πρόσφατες αποκαλύψεις για την διαχείριση αλλά και τον γενικώτερο βίο και πολιτεία πολιτικών και ανώτατων στελεχών των υπουργείων Απασχόλησης και Πολιτισµού ξανάφεραν επιτακτικά το πρόβληµα στο προσκήνιο. ∆ιέλυσαν πολλές ελπίδες ότι µια εναλλαγή κόµµατος στην κυβέρνηση θα βελτίωνε έστω την κατάσταση που είχαν δηµιουργήσει οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, λόγω της πολυετούς παραµονής τους στην εξουσία. Τα δύο µεγάλα κόµµατα εξουσίας, µε την σηµερινή τους µορφή, φαίνεται ότι δεν µπορούν να επιλύσουν τα προβλήµατα και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, η οποία τα τελευταία χρόνια αγωνίζεται ερήµην της πολιτικής της ηγεσίας. Η τελευταία έχει χάσει την επαφή της µε τον λαό , µε τις κοινωνικές και πολιτικές του ανάγκες. Οι αναµφίβολα ειλικρινείς και αγαθούς προαίρεσης υποσχέσεις του πρωθυπουργού κ. Κώστα Καραµανλή για «νέα διακυβέρνηση» και για «επανίδρυση του κράτους» δεν υλοποιούνται στο µέτρο που χρειάζεται. Βάλτωσαν γρήγορα στο κοµµατικό πελατειακό σύστηµα και εκφυλίστηκαν σε κενά προεκλογικά συνθήµατα και επέτειναν έτσι την απογοήτευση των πολιτών. Πού είναι οι µεγάλες µεταρρυθµίσεις στην αγορά εργασίας, στην ποιότητα της παιδείας, στην παροχή υπηρεσιών υγείας, στο ασφαλιστικό σύστηµα, στο δηµογραφικό πρόβληµα, στο µεταναστευτικό και στην γενική ανασφάλεια που νοιώθει ο µέσος Έλληνας για το µέλλον του; Η καλύτερη διαχείριση των κρατικών λειτουργιών και η αποδεδειγµένη µηδενι-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

κή ανοχή του πρωθυπουργού στα φαινόµενα διαφθοράς δεν επαρκεί διότι είναι περιστασιακή, εκδηλώνεται δηλαδή όταν αποκαλυφθεί ένα περιστατικό, παραβατικό ή παράνοµο, µε άτεγκτο µεν άλλα δυστυχώς µε πυροσβεστικό µόνο τρόπο. Η συχνή επανάληψη των αρνητικών φαινοµένων είναι σαφής ένδειξη ότι το κόµµα της Ν∆ δεν είναι σε θέση να εξυγιάνει το πολιτικό σκηνικό, όπως δεν ήταν σε θέση να το εξυγιάνει και το ΠΑΣΟΚ, επί της διακυβέρνησης του οποίου το φαινόµενο γιγαντώθηκε. Κάθε αναποτελεσµατική εξαγγελία περί του αντιθέτου απλώς αυξάνει την αναξιοπιστία των ηγεσιών των δύο µεγάλων κοµµάτων. Ποιά είναι τα αίτια που έχουν οδηγήσει σ’ αυτό το πολιτικό αδιέξοδο και την παράλυση των δύο κοµµάτων εξουσίας, τα οποία ακόµα κι αν θέλουν να προβούν στις απαιτούµενες ριζικές αλλαγές αδυνατούν να τις υλοποιήσουν; Τα αίτια είναι ασφαλώς πολλά. Αρχικά, όµως, µπορούµε να αναδείξουµε δύο: πρώτον, την εσωκοµµατική ανάγκη εξυπηρέτησης των µελών και των ψηφοφόρων του κόµµατος χωρίς αξιοκρατικά κριτήρια (δηλαδή το πελατειακό σύστηµα των κοµµάτων) και, δεύτερον, ο ασφυκτικός έλεγχος της καθηµερινής ζωής των πολιτών από τα κόµµατα, που έχουν δοµήσει ένα πλέγµα εξάρτησης του κράτους και της κοινωνίας από το κόµµα (π. χ. συνδικάτα, διαπλεκόµενοι επιχειρηµατίες, οργανώσεις νεολαίας κοκ). Η κατάσταση που έχει δηµιουργηθεί ακυρώνει σε µεγάλο βαθµό τα πλεονεκτήµατα της εναλλαγής των δύο µεγάλων κοµµάτων στην εξουσία, που είναι η πολιτική σταθερότητα και η µεσο-µακροπρόθεσµη οικονοµική ανάπτυξη. Αντίθετα, η ανηθικότητα, η παραβατικότητα και η παρανοµία απειλούν την ποιότητα της δηµοκρατίας σε επικίνδυνο πλέον βαθµό. Είναι σχήµα οξύµωρο να έχει κατορθώσει η ελληνική κοινωνία να ξεπεράσει µε επιτυχία

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 45

!

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

!

τα πολιτειακά, πολιτικά, οικονοµικά και κοινωνικά της προβλήµατα, που είχαν δηµιουργηθεί πριν την µεταπολίτευση από ένα αυταρχικό κράτος στο ψυχροπολεµικό πλαίσιο της εποχής, για να υποστεί την φθορά που προέρχεται από την αργή αλλά σταθερή διάβρωση του δηµοκρατικού ήθους, της χρηστής διαχείρισης των κοινών και της εµπιστοσύνης των πολιτών στο κράτος, που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του πολιτεύµατος. Παρ’ όλο που η ανοχή των πολιτών έχει φτάσει στα όριά της και εκδηλώνεται µέσω της αδιαφορίας, της απάθειας, του κυνισµού, των παραβάσεων και των παρανοµιών, οι κοινωνικές και οικονοµικές συνθήκες αποκλείουν µια βαθειά, απότοµη και γρήγορη αλλαγή των αιτιών που δηµιουργούν την διαφθορά. Η ενίσχυση των µικρών κοµµάτων δεν αποτελεί λύση του προβλήµατος, επειδή τα κόµµατα αυτά –το ΚΚΕ, ο ΣΥΝ , το ΛΑΟΣ– δεν προβάλλουν ούτε αξιόπιστη πρόταση εξουσίας ούτε την δυνατότητα ουσιαστικής κυβερνητικής συνεργασίας. Κανένα κοµµατικό πρόγραµµα ή στρατηγική δεν αφήνουν περιθώρια για προσέγγιση ενός κόµµατος µε άλλα κόµµατα. Η φυγή του πολίτη προς τα µικρά κόµµατα είναι συνεπώς πορεία προς το αδιέξοδο. Από την άλλη πλευρά, µια λύση του προβλήµατος µπορεί να είναι η δηµιουργία ενός ή και πολλών νέων κοµµάτων. Για να έχει πιθανότητες επιτυχίας ένα νέο κόµµα, πρέπει να έχει πρωτίστως επαρκές λαϊκό έρεισµα και να προσφέρει πραγµατικές λύσεις στα πιεστικά προβλήµατα της κοινωνίας. Ένα κόµµα που δεν έχει λαϊκό έρεισµα θα γίνει τελικά µέρος του σηµερινού αδιεξόδου και όχι µοχλός αλλαγής. Πώς όµως να αποκτήσει λαϊκό έρεισµα ένα νέο κόµµα όταν η προβολή, η χρηµατοδότηση και η οργάνωσή του εξαρτάται από το πλέγµα συµφερόντων που έχει κατασκευάσει το σηµερινό δίδυµο εξουσίας; Εάν ένα νέο κόµµα εκπροσωπεί επιχειρηµατικά ή εκδοτικά συµφέροντα, η ύπαρξή του θα επιτείνει το πρόβληµα και, τελικά, όχι µόνο δεν θα το επιλύσει, αλλά αντίθετα θα το διατηρήσει, πιθανόν µε λίγες µόνο βελτιώσεις. Σ’ αυτό το σκηνικό, ο ρόλος των σκανδάλων είναι µόνον η επιτάχυνση της φθοράς, η πλαστή ένταση στην κρίση, που δίνει την

46 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

εντύπωση δήθεν προϋποθέσεων για την ίδρυση νέων κοµµάτων. Οι πολίτες µπορεί βραχυπρόθεσµα να στρέφονται προς νέα κόµµατα, επιστρέφουν όµως γρήγορα « στο µαντρί», επειδή δεν αλλάζουν οι πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές δοµές του συστήµατος, που θα τους επιτρέψουν να εκπροσωπηθούν πραγµατικά από νέους κοµµατικούς σχηµατισµούς. Το πρόβληµα, λοιπόν, εστιάζεται στο γεγονός ότι τα σηµερινά κόµµατα εξουσίας δεν υπηρετούν την κοινωνία γενικώτερα αλλά έχουν γίνει µηχανισµοί εξυπηρέτησης µικρών και µεγάλων συµφερόντων, ακυρώνοντας έτσι την πολιτική νοµιµοποίηση της ύπαρξής τους. Αντί όµως να υιοθετούµε µηχανικά προτάσεις για νέα ή µικρά κόµµατα, γιατί δεν σπάµε ορισµένα πολιτικά ταµπού, τουλάχιστον µε το να ανοίξουµε συζήτηση πάνω σε µερικές ιδέες, όπως είναι: – η διάλυση των πολιτικών νεολαιών ή τουλάχιστον ο περιορισµός της δράσης τους εκτός των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων – η αναβάθµιση της πολιτικής παιδείας σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης, µε έµφαση στο πολιτικό ήθος – ο περιορισµός της θητείας των βουλευτών σε δύο µόνο συνεχείς τετραετίες – η υποχρεωτική επιλογή µεγάλου ποσοστού υποψηφίων βουλευτών από µη κοµµατικά µέλη – η διάσπαση της Β΄εκλογικής περιφέρειας Αθήνας σε µικρότερες περιφέρειες – το ασυµβίβαστο συγχρόνου θητείας δύο βουλευτών ή ευρωβουλευτών πρώτου βαθµού συγγενείας – η ενίσχυση θεσµών συµµετοχικής δηµοκρατίας ως επικουρικών των θεσµών της αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας – η αδειοδότηση τηλεοπτικών σταθµών µε γνώµονα την αξιόπιστη πληροφόρηση, την επιµόρφωση και την ποιοτική ψυχαγωγία – η παρέµβαση των πολιτών στην διαµόρφωση των προγραµµάτων της δηµόσιας τηλεόρασης Ακόµα κι αν δεν υλοποιούνταν τίποτα απ’ όλα αυτά, µια τέτοια συζήτηση θα είχε τουλάχιστον πολιτικό ενδιαφέρον! #

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Αναλογίες µε το 1909 του Παύλου Καρούσου

Η

πολιτική κατάσταση στη χώρα µας επιδεινώνεται δραµατικά. Η συνεχής αποκάλυψη σκανδάλων, πρακτικών διαφθοράς και διασπάθισης του δηµόσιου χρήµατος, δηµιουργεί σταθερές συνθήκες, έτσι ώστε η πολιτική κρίση να γίνεται συνεχώς βαθύτερη, εντονώτερη και διαρκής. Η πολιτεία δεν µπορεί πλέον να αντιµετωπίσει αυτά τα φαινόµενα, για υποκειµενικούς λόγους. Αυτοκαταργεί έτσι τον ρόλο που οι πολίτες της ενέθεσαν στην άσκηση της εξουσίας και στην προστασία του δηµοσίου συµφέροντος. Οι πρόσφατες δηµοσκοπήσεις υπήρξαν αποκαλυπτικές για το µέλλον του πολιτικού µας συστήµατος. Σχηµατοποιείται µια σταθερή άποψη των πολιτών για την λειτουργία του. Η τάση αποδυνάµωσης του δικοµµατισµού είναι πλέον φανερή. Η αρχή αποτυπώθηκε µε θεσµικό τρόπο στα αποτελέσµατα των εκλογών του απελθόντος Σεπτεµβρίου. Η κρίση όµως δεν περιορίζεται στα όρια ενός κόµµατος, αλλά διαπερνά ολόκληρο το πολιτικό σύστηµα. Αυτό γιατί η πτώση του κυβερνώντος κόµµατος δεν ευνοεί το κόµµα της αξιωµατικής αντιπολίτευσης, αφού οι πολίτες δεν βρίσκουν σ’ αυτό µια σοβαρή και αξιόπιστη πολιτική πρόταση για τη διακυβέρνηση της χώρας. Το πολιτικό σύστηµα αδυνατεί πλέον να δώσει λύσεις. ∆ιότι η συντριπτική πλειοψηφία του πολιτικού προσωπικού είναι χρεωµένη µε σκάνδαλα και πολιτική ανικανότητα. Παρουσιάζεται έτσι η εικόνα φθοράς των ηγεσιών αλλά και καταγράφεται ανυπαρξία εφεδρειών, που οφείλεται στον ίδιο λόγο που δηµιουργεί την κρίση. ∆ηλαδή στις πελατειακές σχέσεις, που οικοδόµησαν ένα ανίκανο και σαθρό κρατικό µόρφωµα, το οποίο αδυνατεί να στηρίξει την ανάπτυξη της χώρας και να υπερασπίσει τα εθνικά συµφέροντα. Το δίπολο του δικοµµατισµού, που κυβερνά µε εναλλαγές την χώρα από το 1974, εµφανίζει συµπτώµατα µιας γενικευµένης παρακµής. Η δηµιουργία συνθηκών ηγεµονισµού, οικογενειοκρατίας

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

και κρίσης µε πολυποίκιλες προεκτάσεις, είναι σήµερα ο «χειρότερος εχθρός» του έλληνα πολίτη. Η γενιά της µεταπολίτευσης, που κυριάρχησε τα τελευταία 30 χρόνια στην πολιτική, οδήγησε το πολιτικό σύστηµα στα όρια της αντοχής του. ∆ιότι δεν υπήρξε γενιά προσφοράς. Περισσότερο υπήρξε µια γενιά η οποία εξανέµισε τον εθνικό πλούτο, έτσι ώστε το τελικό ισοζύγιο της χώρας σε όλους τους τοµείς κινδυνεύει να είναι αρνητικό. Αξιοποίησε τον µύθο του Πολυτεχνείου και του αντιδικτατορικού αγώνα, για να αποκτήσει πολιτικό εφαλτήριο και να θέσει υποψηφιότητα να κυβερνήσει τη χώρα. Σήµερα, όµως, αναλύοντας την πορεία της στο ισοζύγιο πολιτικής προσφοράς, φαίνεται η έλλειψη οράµατος για την Ελλάδα. Η αποκατάσταση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος και η αποµάκρυνση της χούντας δεν υπήρξε έργο δικό της. Η δικτατορία κατέρρευσε κάτω από το βάρος της απώλειας εθνικού χώρου. Ουδείς σήµερα έλληνας πολίτης θέλει να κάνει συγκρίσεις µε τις εποχές εκείνες. Σήµερα, οι θεσµοί λαϊκής κυριαρχίας έχουν κατέλθει σε βάθη παρακµής και αποτελούν εκτροφεία µιας συνεχώς αυξανόµενης διαφθοράς και κρίσης. Στα υπόλοιπα, οι δείκτες, αλλά και η πραγµατικότητα, είναι εµφανείς. Ο αυταρχικός ηγεµονισµός και η ανυπαρξία οποιασδήποτε νικηφόρας πορείας σε επίπεδο εθνικής προοπτικής, οικονο- !

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 47

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

! µικής ανάπτυξης και κοινωνικής εξέλιξης, της έχει προσδώσει χαρακτήρα µιας γερασµένης και ηττοπαθούς πολιτικής οµάδας, η οποία δρα µε φοβικά σύνδροµα και επικίνδυνες πλέον αποφάσεις για το µέλλον της χώρας. Η χώρα είναι καταχρεωµένη. Η ανεργία πλήττει τους πιο παραγωγικούς τοµείς της οικονοµίας. Η µικροµεσαία επιχείρηση εξαφανίζεται. Η γεωργία αφανίζεται. Οι υπηρεσίες δεν είναι ανταγωνιστικές. Ο τουρισµός αποτελεί εξαρτηµένη µονοκαλλιέργεια µε µικρή υπεραξία. Παράλληλα, το εµπορικό ισοζύγιο αυξάνεται συνεχώς ενώ η παραγωγικότητα είναι ένας δείκτης µε δεκανίκια. Η κρίση του πολιτικού συστήµατος είναι βαθειά και δοµική. Αγγίζει τον πυρήνα του, διότι κλονίζεται στο επίπεδο της πολιτικής ηθικής και αµφισβητούνται οι θεσµοί λειτουργίας, αντιπροσώπευσης και ελέγχου. Στελέχη της κυβέρνησης αποπέµπονται για στοιχειώδεις παραβιάσεις του αστικού δικαίου. Βουλευτές φέρονται µε ανεξήγητη συµπεριφορά, ενώ πολιτικά στελέχη εµπλέκονται σε σκάνδαλα. Και σαν µην έφτανε µόνον αυτό, κάθε λίγο ξεσπούν σκάνδαλα µε διακοµµατική εµπλοκή. Καταγράφεται η ανυπαρξία εµπιστοσύνης στους θεσµούς, αφού τόσο το πολιτικό τους προσωπικό όσο και οι διαδικασίες λειτουργίας τους δεν αποτελούν σταθερή βάση εµπιστοσύνης από την κοινωνία. Οι πολίτες δεν νιώθουν ασφάλεια από το κράτος, αφού κινδυνεύει πλέον το δηµόσιο ταµείο και το δηµόσιο συµφέρον. Η διαφθορά έχει υπονοµεύσει την λειτουργία της πολιτικής διοίκησης, µε αποτέλεσµα το κράτος να µην µπορεί να αντιµετωπίσει στοιχειώδη προβλήµατα. Η κοινοβουλευτική δηµοκρατία, πολιτικός θεσµός που στηρίζεται στην ηθική, υπονοµεύεται καθηµερινά. Κανείς δεν νοµίζει ότι εξέλιπαν από τη χώρα οι έντιµοι και ειλικρινείς συµπολίτες µας. Όµως, το σύστηµα τους αποκλείει από την πολιτική. Οι µετριότητες έχουν φροντίσει να το περιορίσουν υπέρ εαυτών. Το απόλυτο επαγγελµατικό ασυµβί48 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

βαστο των βουλευτών λειτουργεί ως αντικίνητρο για την είσοδο ικανών προσώπων στην πολιτική. Όσο η ενασχόληση µε την πολιτική περνάει σχεδόν υποχρεωτικά και µόνον µέσα από τους διαδρόµους των κοµµάτων, των ΜΜΕ και της διαπλοκής, ποιοτική ανανέωση δεν θα υπάρξει. Όσο ο πρωθυπουργός δεν αποτολµά να αλλάξει ριζικά την σύνθεση της κυβέρνησης, να χρησιµοποιήσει αξιόπιστα και καταξιωµένα πρόσωπα, η κοινή γνώµη µοιραία θα απαξιώνει θεσµούς και πρόσωπα. Οι πολίτες συµπεριφέρονται µε απαξίωση στα κόµµατα. Το ίδιο συµβαίνει και στους µαζικούς φορείς, που έχουν καταστεί συντεχνιακά και κοµµατικά παραρτήµατα και αναξιόπιστοι συνοµιλητές της κοινωνίας. Η κυριαρχία της γραφειοκρατίας και η εκτροπή τους σε πελατειακές σχέσεις καθιστά τα κόµµατα αναπαραγωγούς της κρίσης. Η κατάσταση αυτή έχει πολλαπλή επικινδυνότητα, πολιτική, κοινωνική, οικονοµική, αλλά και κυρίως εθνική. Την περίοδο που οι ανακατατάξεις στην περιοχή και οι γεωπολιτικές αλλαγές είναι οι εντονώτερες των τελευταίων δεκαετιών, η ανυπαρξία σοβαρής, αξιόπιστης και µε εθνική συνείδηση πολιτικής ηγεσίας είναι ο µέγιστος κίνδυνος για τη χώρα. Όλη αυτή την κατάσταση παρακολουθεί η κοινωνία µε αγωνία. Ποιός είναι όµως ο ρόλος των πολιτών; Πόσο η ανεκτικότητα µπορεί να αποτελεί άλλοθι, για να βρίσκεται εκτός πολιτικού συστήµατος η µεγάλη πλειοψηφία τους. Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα δεν διαφέρει πολύ από την πρώτη δεκαετία του 20ου. Βέβαια, εκεί ακολούθησε η πολιτική αναγέννηση του τόπου, µε το κίνηµα στο Γουδί, την αναβάθµιση του κοινοβουλευτισµού και την επέκταση της Ελλάδος. Τέτοιες φιλοδοξίες σήµερα φαντάζουν απατηλά όνειρα. Στην κοινωνία υπάρχει όµως πάντα βαθειά η ελπίδα για εθνική αναγέννηση. Οι πολίτες αναζητούν µια εθνική αναδηµιουργία. Θα έρθει; # Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Υπάρχει µέλλον στον δικοµµατισµό; του Χρήστου Χαλαζιά

Τ

ο δικοµµατικό φαινόµενο δεν είναι καινούριο. Μελετώντας την σύγχρονη ιστορία µας, θα διαπιστώσουµε ότι υπάρχει από την ηµέρα της ίδρυσης του Ελληνικού κράτους. Ας θυµηθούµε τους Τρικουπικούς – ∆ηληγιαννικούς και το αποκορύφωµά του µε τον εθνικό διχασµό Βενιζελικοί – Βασιλικοί. Η αφετηρία του σύγχρονου δικοµµατισµού είναι στις εκλογές του 1952, µε το σύνθηµα του Αµερικανού πρέσβη στην Ελλάδα Τζον Πιουριφόι «Τι Παπάγος τι Πλαστήρας». Στις εκλογές αυτές ο δικοµµατισµός θα συγκεντρώσει το 83,5%, και το τρίτο κόµµα, η Ε∆Α, το 9,6%. Το δικοµµατικό σύστηµα απειλήθηκε ελάχιστες φορές , µετά τον εµφύλιο το 1958 µε την Ενιαία ∆ηµοκρατική Αριστερά (Ε∆Α), όπου αριστερό κόµµα αναδεικνύεται για πρώτη και µοναδική φορά σε αξιωµατική αντιπολίτευση, το 1977 από το νεοϊδρυθέν ΠΑΣΟΚ, όπου τελικά κατάφερε να γίνει ο δεύτερος πολιτικός πόλος, και να θεωρηθεί ότι είναι το µοναδικό κόµµα που µπορεί να κερδίσει τη δεξιά· δεν θα πρέπει να ξεχάσουµε και τους τριγµούς που δέχτηκε ο δικοµµατισµός την περίοδο 1989 – 1992, όπου ρόλο πρωταγωνιστή έπαιξε ο Συνασπισµός της Αριστερά ( ΚΚΕ και ΕΡΑ- πρώην ΚΚΕ εσωτερικού) Κατά καιρούς έχουν ιδρυθεί διάφορα νέα κόµµατα από στελέχη των δυο µεγάλων πολιτικών οργανισµών, είτε γιατί ηττήθηκαν σε κάποια εσωτερική διαδικασία, είτε γιατί διαγράφηκαν, είτε γιατί διαφώνησαν ιδεολογικά ή ακόµη και επηρεασµένα από της δηµοσκοπήσεις (συνέβη και αυτό στη χώρα µας, να ιδρυθεί κόµµα µε βάση τις δηµοσκοπήσεις –το ΚΕΠ– και διαλύθηκε χωρίς να πάρει µέρος έστω και σε µια εκλογική αναµέτρηση). Ορισµένα από αυτά πέρασαν από την Βουλή ως διάττοντες αστέρες και στην συνέχεια διαλύθηκαν και επέστρεψαν στο κόµµα τους από το οποίο είχαν αποχωρήσει, υλοποιώντας την ρήση του αειµνήστου Με-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

τσοβίτη πολιτικού Ε. Αβέρωφ ότι: «το αρνί που φεύγει από το µαντρί το τρώει ο λύκος». Ένα σύνθηµα που για τους δυο µεγάλους πολιτικούς οργανισµούς έχει γίνει το απειλητικό δόγµα προς κάθε διαφωνούντα πολιτικό. Το πελατειακό σύστηµα που είχε καθηλώσει τους ψηφοφόρους, έχει δυσκολέψει τους πολιτικούς να υπόσχονται θέσεις εργασίας και κάθε βοήθεια, µε αποτέλεσµα ο κάθε ψηφοφόρος να µην αποµακρύνεται από τα δυο εξουσιαστικά κόµµατα. Αρκεί να δούµε τις µεγάλες απώλειες που έχει το ΠΑΣΟΚ αλλά και η Νέα ∆ηµοκρατία σε οργανωµένα µέλη. Για πρώτη φορά από την εποχή της µεταπολίτευσης, ο δικοµµατισµός αισθάνεται την ανάσα των άλλων κοµµάτων να τον πλησιάζει και ίσως να τον απειλεί. Οι µέχρι τώρα δηµοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι δυο ηγέτες δεν µπορούν να πείσουν τον λαό ότι έχουν τις προτάσεις για να λύσουν τα καθηµερινά προβλήµατα που τον απασχολούν (ανεργία, ακρίβεια, ασφαλιστικό, παιδεία). Το πολιτικό σύστηµα καλείται να αντιµετωπίσει το εκρηκτικό µείγµα της οικονοµικής ανισότητας , της γενικευµένης ανασφάλειας, της έλλειψης στόχων και του χαµηλού βαθµού εµπιστοσύνης των κοµµατικών – πολιτικών φορέων. Η κάµψη αυτή τροφοδοτείται και από τον ευρωσκεπτικισµό, που δεν τους ενθαρρύνει σε «καταγγελτικό λόγο», που παλαιότερα ήταν µια διέξοδος. Η διαπλοκή, το µεγαλύτερο πρόβληµα των δυο κοµµάτων εξουσίας, ξεκίνησε µε νέα δεδοµένα της διακυβέρνησης της χώρας την περίοδο 1990 – 1992 και αναπτύχθηκε ιδιαίτερα επί κυβερνήσεων Κώστα Σηµίτη (βλ. Ο κόσµος σήµερα εκδ. Κασταλία, σελ 137). Τα συµφέροντα αυτά, για δικούς τους οικονοµικούς λόγους, ζητούν από τους πολιτικούς να υιοθετήσουν αποφάσεις που τους διευκολύνουν και αφορούν συγκεκριµένα οικονοµικά συµφέροντα, µε αντάλλαγµα

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 49

!

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

!

την στήριξη του δικοµµατισµού, γιατί είναι το µοναδικό πολιτικό σύστηµα που τους εξυπηρετεί. Στην ενίσχυση αυτή µπαίνουν και τα µέσα ενηµέρωσης, τα οποία από την δεκαετία του ’90 έχουν στενούς δεσµούς µε τα οικονοµικά συµφέροντα, µε αποτέλεσµα να προβάλουν το ένα ή το άλλο κόµµα ως λύση των προβληµάτων του λαού, ποντάροντας στην µεγάλη αποχή στα κοινά που παρουσιάζει το εκλογικό σώµα. Η αβεβαιότητα για την διατήρηση του δικοµµατισµού σήµερα είναι ένα γεγονός. Η κρίση εκπροσώπησης του λαού είναι διάχυτη, ξεκινώντας από τα όσα συµβαίνουν σήµερα στο ΠΑΣΟΚ, αλλά και στη Νέα ∆ηµοκρατία, µε τα τόσα σκάνδαλα που µέσα σε τόσο µικρό διάστηµα έχουν δει το φως της δηµοσιότητας. Οι σύµβουλοι, αλλά και οι ηγέτες των δυο κοµµάτων, δεν έχουν κατανοήσει ότι έχουν κλείσει τον κύκλο της παλιάς διαλέκτου και χρειάζονται ριζική ιδεολογική αλλαγή, χρειάζονται βαθειά ανανέωση, ο πολίτης από την δεκαετία του ’90 βλέπει τα ίδια πρόσωπα, ακούει τα ίδια πράγµατα, ανεξάρτητα αν υπήρξε αλλαγή στην ηγεσία τους. Για να αναστρέψουν το κλίµα της ανόδου των άλ-

λων κοµµάτων του ΣΥΝ, του ΚΚΕ και του ΛΑΟΣ, το οποίο παρουσιάζει µια τάση κοινωνικής εδραίωσης, τα δυο µεγάλα κόµµατα θα πρέπει να δουν ότι τελείωσε η ανοχή του ενεργού πληθυσµού απέναντί τους, και δεν µπορεί η οικονοµική ελίτ της χώρας να συγκρατήσει την αντίδραση των οικονοµικά πληγέντων, των ανέργων, των χαµηλοσυνταξιούχων, αλλά και των εργαζόµενων, που την τελευταία εικοσαετία πληρώνουν το όλο κόστος της διακυβέρνησης της χώρας από τα δυο κόµµατα. Το πιο πιθανό µέσα από αυτή την κρίση µπορεί να µην είναι η κατάρρευση του δικοµµατισµού αλλά η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού, όταν αυτό ισορροπήσει µε την βοήθεια των µέσων ενηµέρωσης· να δούµε συµµαχίες γερµανικού τύπου, µε στόχο να περιθωριοποιήσουν την αριστερά ή όποια άλλη πολιτική σύνθεση, αν δεν καταφέρουν να πείσουν ότι είναι κόµµατα διακυβέρνησης και όχι κόµµατα µε ουτοπικό λόγο, διαπιστώσεων κριτικής χωρίς ρεαλιστική πρόταση. Τότε και αυτή η ευκαιρία θα χαθεί όπως και τόσες άλλες κατά το παρελθόν. #

Ανεξάρτητη µηνιαία επιθεώρηση ανάλυσης και γνώµης ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΣΤΙΣ 10 ΚΑΘΕ ΜΗΝΑ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ, ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΤΥΠΟΥ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ∆ΙΑΘΕΣΗ: ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, ΝΙΚΗΤΑΡΑ 2 ΚΑΙ ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ, ΑΘΗΝΑ

Εγραφείτε συνδροµητές πληροφορίες σελ. 61 Μάγερ 11 Αθήνα, τηλ. 210 5225479, fax: 210 5243345, e-mail: neapolitiki@pressline.gr

50 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Προτάσεις για το πέρασµα από τον Κοινοβουλευτισµό στην ∆ηµοκρατία του Αλέξανδρου Κόντου

Τ

ο πολίτευµα στο οποίο ζούµε, ο Κοινοβουλευτισµός, χαρακτηρίζεται, όπως είναι γνωστό, έµµεση ή αντιπροσωπευτική δηµοκρατία. Το πολίτευµα αυτό δεν έχει παρά µόνον επιφανειακή σχέση µε το πολίτευµα που οι Αρχαίοι Έλληνες ονόµαζαν δηµοκρατία. Γιατί ο Κοινοβουλευτισµός προέρχεται από την προσπάθεια περιορισµού της Μοναρχίας, είναι δηλαδή Συρρικνωµένη Μοναρχία, και γι’ αυτό κατ’ ουσίαν πρόκειται για ολιγαρχική πολιτειακή παραλλαγή. Το να περάσουµε πάραυτα από τον Κοινοβουλευτισµό στη ∆ηµοκρατία είναι ανέφικτο. Το πέρασµα πρέπει να γίνει σταδιακά. Με στόχο, λοιπόν, την ∆ηµοκρατία, θα κάνουµε κάποιες προτάσεις.

1. Να διδάσκεται η Αθηναίων Πολιτεία και τα Πολιτικά του Αριστοτέλους σ’ όλες τις βαθµίδες της Παιδείας, µε σχετικές µετασκευές των κειµένων ανάλογα µε την βαθµίδα.

2. Οι µαθητές στα σχολεία θα βγάζουν τους εκπροσώπους τους, στις µαθητικές κοινότητες, µε κλήρωση. Να προταθεί η κλήρωση και στις φοιτητικές εκλογές. 3. Να επεκταθούν οι αρµοδιότητες των µικτών (κληρωτών) δικαστηρίων και στις πολιτικές, αστικές, δίκες. Τα µικτά δικαστήρια να αποκτήσουν µεγαλύτερο αριθµό λαϊκών (κληρωτών) δικαστών.

4. Να γίνει η θητεία των βουλευτών για µια και µόνο βουλευτική περίοδο, κι έπειτα να γυρίζει καθένας στην εργασία του, στο επάγγελµά του, χωρίς να στοιχειοθετείται συνταξιοδότηση. Είναι άδικο, άνισο και αντίκειται στο άρθρο 4 του Ελληνικού Συντάγµατος οι περισσότεροι πολίτες να συνταξιοδοτούνται µετά από 30 και 35 χρόνια εργασίας και κάποιοι να συνταξιοδοτούνται µε 3-4 χρόνια εργασίας. 5. Να γίνεται επαρκής χρήση των ∆ηµοψηφισµάτων. 6. Ο Πρόεδρος του Κράτους να εκλέγεται από τον Λαό. 7. Σ’ όλα τα κέντρα αποφάσεων, ειδικά στην Βουλή και τα δικαστήρια, να υπάρχουν 50% άνδρες και 50% γυναίκες.

Αρχές για τον εκδηµοκρατισµό των κοµµάτων και άλλων οργανώσεων Ένα κόµµα ή µία οργάνωση, για να είναι δηµοκρατική, πρέπει να εφαρµόζει την αρχή της διάκρισης των λειτουρ-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

γιών της εξουσίας στο καταστατικό της. ∆εν είναι δυνατόν να ισχυρίζονται ότι αγωνίζονται για τον εκδηµοκρατισµό του Κράτους, χωρίς οι ίδιες, οργανώσεις και κόµµατα, να εφαρµόζουν τις βασικές δηµοκρατικές αρχές στα ίδια τους τα καταστατικά.

Ειδικά για την εκλογή βουλευτών Πριν την κάθε εκλογή, τα κόµµατα, για να θεωρηθούν πως εργάζονται µε προοπτική τον πραγµατικό εκδηµοκρατισµό τους, να εκλέγουν δεκαπλάσιο αριθµό βουλευτήσιµων µελών τους, και από αυτούς να κληρώνονται στην αρχή κάθε χρόνου της βουλευτικής περιόδου οι βουλευτές τους µε θητεία πάντα ενιαύσια. Κάθε κόµµα θα κληρώνει κάθε χρόνο τους βουλευτές που του αναλογούν, σύµφωνα µε τα ποσοστά των νέων εκλογών. Όσοι κληρωθούν κάνουν την ενιαύσια θητεία τους, επιστρέφουν στις επαγγελµατικές τους ασχολίες και δεν ξαναεκλέγονται βουλευτήσιµοι, παρά µόνον αν δεν υπάρχουν άλλα µέλη του κόµµατος που θα ήθελαν να εκλεγούν βουλευτήσιµοι. Οι βουλευτήσιµοι αντιπροσωπεύουν τους νοµούς της χώρας. Το πειθαρχικό κάθε κόµµατος βγαίνει µε κλήρωση ανάµεσα στα µέλη του κόµµατος που θα ήθελαν να συµµετάσχουν.

Ειδικά για την εκλογή του αρχηγού κάποιου κόµµατος και των προέδρων των διαφόρων σωµατείων Κατ’ εξαίρεσιν ο αρχηγός κάθε κόµµατος και ο πρόεδρος άλλων οργανώσεων, σωµατείων, συλλόγων κ.λπ. δύναται να είναι αιρετός και επαναλήψιµος, αν έτσι το αποφασίσει η αντίστοιχη Συνέλευση του κόµµατος, της οργάνωσης, του σωµατείου, του συλλόγου κ.λπ. Όλες οι θητείες είναι ενιαύσιες. Όλα τα άλλα στελέχη είναι κληρωτά ανάµεσα σε δεκαπλάσιο τουλάχιστον αριθµό µελών που διεκδικούν την θέση, έχοντας κάποια προκαθορισµένα, ανάλογα µε την περίπτωση, προσόντα. #

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 51

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

Πρός την Ψηφιακή Πνύκα Του ∆ηµοσθένη Κυριαζή

Η αρχή της πλειοψηφίας Η αρχή της πλειοψηφίας είναι ένα λογικό αξίωµα. Είναι µια συµβατική παραδοχή, σύµφωνα µε την οποία η βέλτιστη απόφαση για τα συµφέροντα και την λειτουργία ενός συνόλου ανθρώπων –µίας κοινωνίας– ταυτίζεται µε αυτήν που δηµιουργείται από την ελεύθερη επιλογή της πλειοψηφίας των µελών του συνόλου. Η αρχή αυτή είναι γέννηµα του αρχαιοελληνικού πνεύµατος. Είναι το θεµέλιο του πολιτεύµατος της ∆ηµοκρατίας, που γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Στην χώρα, που δικαίως ονοµάστηκε το λίκνο της ∆ηµοκρατίας. Η ισχυρή συσχέτιση µεταξύ αυτής της αρχής και της ∆ηµοκρατίας, φαίνεται στον εξής ορισµό του πολιτεύµατος της ∆ηµοκρατίας που έδωσε ο Περικλής πριν από δυόµισι χιλιάδες περίπου χρόνια. «Το πολίτευµά µας δεν ζηλεύει τους νόµους των άλλων. Εµείς οι ίδιοι είµαστε παράδειγµα για τους άλλους. Και επειδή δεν ζούµε στηριζόµενοι στους ολίγους αλλά στους περισσότερους, το πολίτευµά µας λέγεται ∆ηµοκρατία. Οι νόµοι δίνουν σε όλους τα ίδια δικαιώµατα. Και όταν βλέπουµε πως κάποιος είναι ικανός, τον προτιµούµε να πάρει µέρος στη δηµόσια διοίκηση. Ούτε αν κάποιος είναι φτωχός, αλλά έχει να προσφέρει κάτι καλό στην πόλη, εµποδίζεται εξ αιτίας της φτώχειας του»1. Θουκυδίδη Επιτάφιος

Τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα των αποφάσεων της πλειοψηφίας Τα πλεονεκτήµατα των αποφάσεων που λαµβάνονται µε βάση την αρχή της πλειοψηφίας, είναι: ο ορθολογισµός, η δηµοκρατική νοοτροπία, η λειτουργικότητα, η διαφάνεια, η συµβατότητα µε τους ηθικούς και φυσικούς νόµους και η υψηλή αποδοχή των αποφάσεων. Σηµαντικά µειονεκτήµατα της υπ’ όψιν αρχής είναι: η δυσχέρεια ενηµέρωσης του µεγάλου πλήθους των αποφασιζόντων, καθώς και η µικρή ευελιξία και το µεγάλο κόστος λήψεως των αποφάσεων. Ας επιχειρήσουµε, όµως, µία σύντοµη επισκόπηση των πλεονεκτηµάτων και µειονεκτηµάτων.

Ο ορθολογισµός Είναι γνωστό ότι, σε ένα σύνολο (π.χ. των πολιτών µίας χώρας), ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική ποιότητα ορθολογισµού, αφού ο ορθολογισµός είναι το «προϊόν» του βαθµού ενηµέρωσης και των πνευµατικών και ψυχικών δυνάµεων του 52 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

κάθε ανθρώπου. Είναι γνωστό, επίσης, ότι σε µία κοινωνία υπάρχουν άνθρωποι µε: πολύ µικρό, µικρό, κ α ν ο ν ι κ ό, µεγάλο, ή πολύ µεγάλο ορθολογισµό. Εκείνο που δεν είναι πολύ γνωστό, είναι η ποσοτική κατανοµή αυτών των ποιοτήτων στα µέλη του συνόλου. Πόσοι, δηλαδή, άνθρωποι έχουν κάθε µία από τις ανωτέρω πέντε ποιότητες ορθολογισµού. Απάντηση στο ερώτηµα αυτό δίδουν οι συναρτήσεις κανονικών κατανοµών, που είναι γνωστές και ως καµπύλες κανονικών κατανοµών2. Οι συναρτήσεις κανονικών κατανοµών έχουν την ισχύ στατιστικού νόµου,3 εκφράζουν δηλαδή την πιο λογική και πιο πιθανή κατανοµή που υπάρχει σε ένα σύνολο. Τα βασικά συµπεράσµατα αυτής της νοµοτέλειας, προσαρµοσµένα στο αναφερθέν παράδειγµα των πέντε ποιοτήτων ορθολογισµού, µπορούν να συνοψισθούν ως εξής: (1) Το µεγαλύτερο ποσοστό του συνόλου (π.χ 80%) έχει κανονικό ορθολογισµό.

(2) Ένα µικρότερο ποσοστό (π.χ 9%) έχει µεγάλο ορθολογιΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

σµό, αλλά και ένα ίδιο ποσοστό (9%) έχει µικρό ορθολογισµό.

(3) Ένα ακόµη µικρότερο ποσοστό (1%) έχει πολύ µεγάλο ορθολογισµό, αλλά και ένα ίδιο ποσοστό (1%) έχει πολύ µικρό ορθολογισµό.4 Τα παραπάνω ποσοστά είναι ενδεικτικά. Η µορφή και η οργάνωση, όµως, της καµπύλης κατανοµής είναι πραγµατική. Η καµπύλη µεγιστοποιείται στην κανονική τιµή, είναι συµµετρική ως προς την κανονική τιµή και έχει τη µορφή καµπάνας.

(4)Η αξιοπιστία των παραπάνω συµπερασµάτων αυξάνεται µε την αύξηση του αριθµού των µελών του συνόλου. Όταν ο αριθµός αυτός γίνει πάρα πολύ µεγάλος, τότε η αξιοπιστία τους ταυτίζεται µε αυτήν των στατιστικών νόµων. Η κρατούσα όµως αντίληψη για τον ορθολογισµό ενός συνόλου ανθρώπων, δεν είναι συµβατή µε τα συµπεράσµατα αυτής της νοµοτέλειας. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο ορθολογισµός των αποφάσεων του συνόλου των πολιτών είναι πολύ µικρός σε σύγκριση µε τον ορθολογισµό µίας µικρής οµάδας «Μεσσιών», που έχουν ή θεωρούµε ότι έχουν, πνευµατικές και ηθικές δυνάµεις πολύ µεγαλύτερες από τις κανονικές δυνάµεις του συνόλου. Στη διαµόρφωση αυτής της θέσεως δεν λαµβάνονται υπ’ όψιν –ίσως από άγνοια, ίσως από σκοπιµότητα– τα εξής στοιχεία της ανωτέρω νοµοτέλειας: (α) Η διασφάλιση του «κανονικού ορθολογισµού» της πλειοψηφίας γίνεται χωρίς ρίσκο, αφού η ύπαρξή της έχει πολύ µεγάλη πιθανότητα (πιθανότητα 100%, δηλαδή βεβαιότητα, για τα σύνολα µε πάρα πολύ µεγάλο αριθµό µελών)5. (β) Αντίθετα, η διασφάλιση του «πολύ µεγάλου ορθολογισµού», των «Μεσσιών», έχει πάρα πολύ µεγάλο ρίσκο αφού η πιθανότητα ύπαρξής της είναι πολύ µικρή. Όσο µάλιστα «µεγαλύτερος» είναι ο «Μεσσίας», τόσο µικρότερη είναι η πιθανότητα ύπαρξης γνησίου Μεσσία . Οι άνθρωποι γνωρίζουν κατά βάθος αυτήν τη νοµοτέλεια και την εκφράζουν µε την παροιµία: «Όποιος πάει για τα πολλά χάνει και τα λίγα» ∆ιευκρινίζεται ότι η εµφάνιση αποµιµήσεων –Μεσσιών µαϊµού– δεν ακολουθεί αυτήν τη νοµοτέλεια. Η πιθανότητα ύπαρξης αυτών είναι πολύ µεγάλη. (γ) Η εφαρµογή της Αρχής της πλειοψηφίας δεν αλλοτριώνει τους ανθρώπους από τον υψηλό και πολύτιµο ορθοΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

λογισµό των ειδηµόνων. Οι ειδήµονες είχαν και έχουν συµβουλευτικό –και όχι αποφασιστικό– ρόλο στην λήψη των αποφάσεων από τα όργανα εξουσίας των διαφόρων πολιτευµάτων. Στην πράξη, δηλαδή, τα όργανα εξουσίας δεν δοµούν αποφάσεις, αλλά επιλέγουν την απόφασή τους από τις ορθολογικά δοµηµένες, από τους ειδήµονες, εναλλακτικές. ∆εν µπορεί άραγε να κάνει το ίδιο και ο «Αφέντης Λαός»;

Η δηµοκρατική νοοτροπία Μεταξύ της αρχής της πλειοψηφίας και της δηµοκρατίας υπάρχει η ίδια σχέση που υπάρχει µεταξύ της κότας και του αυγού. Και εδώ δεν γνωρίζουµε αν η αρχή της πλειοψηφίας γέννησε την δηµοκρατία ή η δηµοκρατία γέννησε την αρχή. Συνεπώς, οι διάφορες αµφισβητήσεις της αρχής της πλειοψηφίας, που συχνά τελευταία διατυπώνονται, στην ουσία είναι αµφισβητήσεις της δηµοκρατίας.

Η λειτουργικότητα Η αρχή της πλειοψηφίας είναι λειτουργική και απλή στην εφαρµογή της. Έχει την αξιοπιστία και την ευκολία µίας απλής µαθηµατικής διαχείρισης. Της σύγκρισης δύο αριθµών.

Η διαφάνεια Επειδή στην διαµόρφωση πλειοψηφικών αποφάσεων συµµετέχουν όλοι οι πολίτες, που στις δηµοκρατίες είναι εξουσιάζοντες και εξουσιαζόµενοι, ο περιορισµός της πληροφορίας ούτε έννοια έχει ούτε πρακτική εφικτότητα. Συνεπώς το σύστηµα έχει χαµηλή κοινωνική εντροπία6, ή µεγάλη διαφάνεια, όπως προτιµούν να λένε οι κοινωνιολόγοι και οι πολιτικοί.

Η συµβατότητα µε τους ηθικούς και φυσικούς νόµους Η ηθική της αρχής της πλειοψηφίας είναι προφανής, αφού η λήψη των αποφάσεων βασίζεται στην συµµετοχή όλων των πολιτών. Το γεγονός ότι η απόφαση αποτελεί την βούληση της πλειοψηφίας και όχι όλων των πολιτών, δεν συνιστά παραγνώριση κάποιων πολιτών, αφού στις δηµοκρατίες όλοι έχουν την δυνατότητα να εκθέσουν την άποψή τους. Άλλος τρόπος λήψεως αποφάσεων από ένα σύνολο πολιτών δεν υ! πάρχει ή έστω δεν βρέθηκε ακόµη. ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 53

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

!

Στα λοιπά φυσικά συστήµατα –ανόργανα και οργανικά, εκτός προφανώς των ανθρώπινων– η λήψη αποφάσεων δεν έχει έννοια. Συνεπώς δεν έχει έννοια και η ανωτέρω αρχή της πλειοψηφίας. Όµως, στα υπ’ όψιν συστήµατα έχει έννοια κάτι άλλο, που συσχετίζεται ισχυρά µε την λήψη αποφάσεων: η συµπεριφορά και η δράση της πλειονότητας των µελών του συστήµατος. Η συµπεριφορά και η δράση, όµως, της πλειονότητας των µελών ενός φυσικού συστήµατος, δεν είναι ένα αξίωµα αλλά είναι ένας φυσικός νόµος. Είναι η νοµοτελειακή συµπεριφορά αυτού τούτου του συστήµατος. Ας επιχειρήσουµε να διευκρινίσουµε τα προηγούµενα µε ένα παράδειγµα . Όλοι γνωρίζουµε από τα Μαθήµατα του Γυµνασίου τον νόµο του Ohm. Ο νόµος αυτός ήταν µία πειραµατική διαπίστωση της συµπεριφοράς ενός φυσικού συστήµατος, των αγωγών του ηλεκτρισµού. Είναι µία φυσική νοµοτέλεια, που δεν µπορούσαµε τα πρώτα χρόνια να εξηγήσουµε. Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν ανακαλύφθηκε η φύση του ηλεκτρικού ρεύµατος –τα ελεύθερα, δηλαδή, ηλεκτρόνια– και αναπτύχθηκε η Στατιστική Μηχανική, ο νόµος του Ohm έπαψε να είναι µία πειραµατική διαπίστωση. Σήµερα είναι και ένα λογικό (µαθηµατικό) συµπέρασµα, που βασίζεται στην συµπεριφορά της πλειονότητας των ελευθέρων ηλεκτρονίων. Από το παράδειγµα αυτό, και από πολλά άλλα, προκύπτει το εξής, ίσως αυτονόητο, συµπέρασµα: «Στην Φύση η αρχή της πλειοψηφίας δεν είναι αξίωµα, αλλά νοµοτέλεια». Αυτήν την αυτονόητη νοµοτέλεια, οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν, εκτιµούσαν και εφάρµοζαν, στον πιο σηµαντικό τοµέα. Στον τοµέα άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Να δύο παραδείγµατα πολιτικών θεσµών που στηρίζονταν σε αυτήν τη νοµοτέλεια: (α) Στην Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία, κορυφαίος και µοναδικός φορέας εξουσίας ήταν το σύνολο των πολιτών, η Εκκλησία του ∆ήµου. (β) Στα Ηλιαστικά ∆ικαστήρια της αρχαίας Αθήνας, ο αριθµός των δικαστών – απλών πολιτών ήταν τόσο µεγαλύτερος όσο σοβαρότερο ήταν το εκδικαζόµενο αδίκηµα. Τα πολύ σοβαρά αδικήµατα δικαζόταν από το σύνολο των πολιτών µε οστρακισµούς.

54 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Η αποδοχή. Είναι φανερό ότι η µέγιστη δυνατή (το maximum maximorum των µαθηµατικών) αποδοχή µίας απόφασης, αντιστοιχεί σε αυτήν που λαµβάνεται µε την συµµετοχή όλων των πολιτών και οµοφωνία. Η οµοφωνία, όµως, σε ένα µεγάλο πλήθος πολιτών, είναι µία «ασύµπτωτη» κατάσταση. Προσεγγίζεται αλλά στην πράξη ουδέποτε επιτυγχάνεται. Συνεπώς, η µέγιστη αποδοχή των αποφάσεων, στην πράξη, είναι αυτή της πλειοψηφίας του συνόλου των πολιτών. Αντίθετα, οι αποφάσεις πλειοψηφίας, ή και οµοφωνίας, ενός µικρού υποσυνόλου πολιτών (πχ των εκπροσώπων), µπορεί θεσµικά να θεωρούνται αποφάσεις µεγάλης αποδοχής, αλλά στην ουσία δεν είναι. Αυτό το βλέπουµε καθηµερινά στις αµφισβητήσεις ή και παραβάσεις νόµων, που ψηφίστηκαν από το υποσύνολο των εκπροσώπων µας, µε βάση την αρχή της πλειοψηφίας. Τα µειονεκτήµατα της µικρής ευελιξίας, µεγάλου κόστους και δυσχερούς ενηµέρωσης. Τα ανωτέρω µειονεκτήµατα, που προφανώς είναι εγγενή µε την συµµετοχή όλων των πολιτών στην λήψη των αποφάσεων, µέχρι πρότινος αντιµετωπίζονταν πολύ δύσκολα. Ήταν όντως αξεπέραστα προβλήµατα. Σήµερα, όµως, στην εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας και της κοινωνίας της πληροφορίας, τα µειονεκτήµατα αυτά έχουν υποβαθµισθεί εντυπωσιακά.

• Η ευελιξία λήψεως συλλογικών αποφάσεων είναι σήµερα µεγάλη, αν χρησιµοποιηθούν τα υπάρχοντα συστήµατα της ψηφιακής τεχνολογίας (Ίντερνετ, τηλεσυνεδριάσεις, τηλεψηφοφορίες κλπ). Σίγουρα αύριο θα είναι ακόµη µεγαλύτερη ,όταν νοµοθετηθεί η συµµετοχή των πολιτών στην λήψη των µεγάλων αποφάσεων 7 και αναπτυχθούν νέα, πιο κατάλληλα ψηφιακά συστήµατα.

• Το άµεσο και έµµεσο κόστος µειώνεται δραµατικά µε την χρήση της νέας τεχνολογίας, γιατί οι διαδικασίες συµµετοχής των πολιτών µπορούν να πραγµατοποιούνται εύκολα, γρήγορα και χωρίς χρονοβόρες και δαπανηρές µετακινήσεις.

• Η ενηµέρωση, τέλος, των πολιτών, χάρις στην τεχνολογία, είναι σήµερα, λειτουργικά και οικονοµικά, προσιτή σε όλους τους πολίτες. Πλούσιους και φτωχούς, στοιχειώδους και ανώτατης εκπαίδευσης, σε αυτούς που µέΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

νουν στην πόλη, στο χωριό ή σε µία αγροικία. Με το Ίντερνετ οι πολίτες έπαψαν να είναι παθητικοί αποδέκτες της πληροφορίας και απέκτησαν την δυνατότητα να αποστέλλουν και οι ίδιοι πληροφορίες ατοµικού ή µαζικού χαρακτήρα, σε µορφή: φωνής, κειµένου, εικόνας και data. Μέχρι σήµερα, αυτήν την δυνατότητα δεν την είχαν όλοι οι πολίτες, αλλά ένα πολύ µικρό υποσύνολο αυτών. Οι ιδιοκτήτες και οι άνθρωποι των ΜΜΕ, καθώς και οι άνθρωποι της εξουσίας.

• Χάρις στην ψηφιακή τεχνολογία, όλος ο κόσµος έγινε ένα χωριό. Και είµαστε ακόµη στην αρχή.

Η παράλογη εφαρµογή της αρχής της πλειοψηφίας Στις σηµερινές δηµοκρατικές κοινωνίες, η αρχή της πλειοψηφίας εφαρµόζεται µε τρόπο ασύµβατο µε τη νοµοτέλεια της αρχής. Στα ολιγοµελή σύνολα των εκπροσώπων (Βουλή, ∆ιοικητικά Συµβούλια, Επιτροπές) η αρχή της πλειοψηφίας εφαρµόζεται µε θρησκευτική ευλάβεια, και για όλες πρακτικά τις αποφάσεις που αυτά τα όργανα λαµβάνουν. Αντίθετα, στα σύνολα των µελών αυτών τούτων των οµάδων (στους πολίτες µίας Χώρας ή ενός ∆ήµου, στα µέλη Ενώσεων και Συλλόγων), εφαρµόζεται µε τσιγκουνιά, απροθυµία και έλλειψη εµπιστοσύνης στον ορθολογισµό της αρχής. Για παράδειγµα: οι αποφάσεις του συνόλου των µελών των οµάδων –όχι των εκπροσώπων τους– είναι πολύ σπάνιες και ουσιαστικά περιορίζονται στην εκλογή των εκπροσώπων. Η εφαρµογή, όµως, της αρχής της πλειοψηφίας στα µικρά υποσύνολα των εκπροσώπων, µπορεί να είναι µία «δηµοκρατική διαδικασία», αλλά είναι µία δηµοκρατική διαδικασία που δεν έχει τη νοµοτέλεια και τον ορθολογισµό που έχει η εφαρµογή της στο σύνολο των πολιτών. Είναι µια δηµοκρατική διαδικασία, µε περιορισµένη (ίσως σήµερα ελλείπουσα) την λογική της δηµοκρατίας. Αυτό σηµαίνει ότι η ύπαρξη δηµοκρατικών διαδικασιών –έκφραση που σήµερα χρησιµοποιείται πολύ συχνά– δεν διασφαλίζει και την ύπαρξη της λογικής της ∆ηµοκρατίας. Οι δηµοκρατικές διαδικασίες αποτελούν την «αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη» διασφάλισης των νοµοτελειακών πλεΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ονεκτηµάτων της ∆ηµοκρατίας, που αναφέρθηκαν προηγουµένως. Αποτελεί ιστορική διαπίστωση ότι δηµοκρατικές διαδικασίες και δηµοκρατικές λογικές συνυπήρξαν µόνον στα µικρά κράτη-πόλεις της αρχαίας Ελλάδας . Με τον θάνατο αυτών των κρατών-πόλεων, ουσιαστικά πέθανε και το πνεύµα της δηµοκρατίας και επεβίωσαν µόνον οι δηµοκρατικές διαδικασίες. Τώρα, η αρχή της πλειοψηφίας εφαρµόζεται σε ένα µικρό υποσύνολο των πολιτών. Στην αρχή, στο υποσύνολο των κατά παραδοχή «άξιων» πολιτών και πολύ αργότερα στο υποσύνολο των αντιπροσώπων των πολιτών. Βασικές αιτίες αυτής της εξέλιξης ήταν δύο: (1) Οι αντικειµενικές δυσχέρειες υπέρβασης των προαναφερθέντων µειονεκτηµάτων σε κράτη κατά πολύ µεγαλύτερα των κρατών - πόλεων και (1) Η σκόπιµη και ιδιοτελής παρέµβαση του κατεστηµένου των εξουσιαζόντων, των οποίων τα συµφέροντα θίγονται από τις αποφάσεις των µεγάλων συνόλων. Οι λίγοι ελέγχονται. Οι πολλοί όχι. Αυτοί οι δύο λόγοι οδήγησαν στην ανάπτυξη πολιτευµάτων στα οποία οι διαδικασίες λήψεως των αποφάσεων είναι δηµοκρατικές αλλά η φιλοσοφία τους ολιγαρχική. Τέτοια πολιτεύµατα ήταν, για παράδειγµα, τα πολιτεύµατα της Σπάρτης8, της Καρχηδόνας , της Ρώµης και της Βενετίας. Ήταν µια κάποια βελτίωση των πολιτικών συστηµάτων. Στην αναβροχιά της απόλυτης µοναρχίας, καλό είναι και το χαλάζι. Σήµερα, αυτά τα πολιτεύµατα µερικοί τα ονοµάζουν «∆ηµοκρατίες κατ’ αξίαν», ενώ εκείνα στα οποία η αρχή της πλειοψηφίας εφαρµόζεται στο σύνολο των πολιτών, όπως ήταν η Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία του Κλεισθένους, τα ονοµάζουν «∆η- ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 55

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Σ ΤΗΝ ∆ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ∆ ΕΝ Υ ΠΑΡΧΟΥΝ Α ∆ΙΕΞΟ∆Α

! µοκρατίες κατ’ αριθµόν». Οι σηµερινές ∆ηµοκρατίες πού άραγε ανήκουν; Έχουµε την γνώµη ότι αυτός ο χαρακτηρισµός είναι άστοχος και παραπλανητικός γιατί ενθαρρύνει ολιγαρχικές αντιλήψεις. ∆ηµοκρατία είναι µόνο µία. Είναι το πολίτευµα που «στηρίζεται στους περισσότερους πολίτες» , όπως γράφει ο Θουκυδίδης . Από την παραπάνω πορεία των διαδικασιών και της λογικής της δηµοκρατίας, δηµιουργήθηκε η αντίληψη ότι η λήψη αποφάσεων από το σύνολο των πολιτών, είναι ένας στόχος ευγενικός µεν, αλλά χωρίς πρακτική εφικτότητα. Ότι είναι µία ουτοπία. Η παραπάνω αντίληψη για τους πολλούς αποτελεί φαινόµενο µίας λανθασµένης «καθεστηκυίας αντίληψης», όπως αυτής του γαιοκεντρικού συστήµατος, που υπήρξε στο παρελθόν. Για κάποιους λίγους, όµως, αποτελεί µία σκόπιµη και ιδιοτελή επιλογή. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η άποψη που διατύπωσε, σε παράθυρο της TV, ένας συνδικαλιστής φοιτητής, για την συµµετοχή όλων των φοιτητών στην εκλογή των πρυτάνεων και στην λήψη άλλων µεγάλων αποφάσεων των Πανεπιστηµίων. Κατά την άποψή του, στην λήψη αυτών των αποφάσεων πρέπει να συµµετέχουν µόνον οι εκπρόσωποι των φοιτητών, γιατί µόνον αυτοί ξέρουν και συνεπώς µπορούν να παίρνουν σωστές αποφάσεις. Είναι άραγε προϊόν καθεστηκυίας αντίληψης ή ιδιοτέλειας αυτή η άποψη ενός νέου ανθρώπου και µάλιστα φοιτητή;

Η αρχή της πλειοψηφίας στη νέα εποχή Στη νέα εποχή, αντικειµενικές δυσχέρειες εφαρµογής της αρχής της πλειοψηφίας στο σύνολο των πολιτών δεν υπάρχουν. Υπάρχουν όµως δυο πολύ σηµαντικές δυσχέρειες: (1) Οι αντιδράσεις του κατεστηµένου, του οποίου τα συµ56 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

φέροντα θίγονται από µια τέτοια αλλαγή, και (2) Η ανατροπή της καθεστηκυίας αντίληψης ότι οι αποφάσεις του συνόλου των πολιτών έχουν µικρό ορθολογισµό και συνεπώς είναι επικίνδυνες για τους ανθρώπους. Όµως, η αλήθεια είναι ότι από τον κανονικό και βέβαιο ορθολογισµό του συνόλου, δεν κινδυνεύουν οι άνθρωποι αλλά το κάθε µορφής κατεστηµένο. Είθε οι πολλά υποσχόµενες κοινωνίες της πληροφορίας να ιδρύσουν και να λειτουργήσουν, σε κάθε πολιτεία, µια Ψηφιακή Πνύκα, ώστε η αρχή της πλειοψηφίας να εφαρµόζεται µε τρόπο λογικό και συµβατό µε τους φυσικούς και ηθικούς νόµους .

Βιβλιογραφία 1

Η µετάφραση είναι από το βιβλίο του ΟΕ∆Β της Ιστορίας της ∆’ ∆ηµοτικού «Στα αρχαία χρόνια».

2

Οι Συναρτήσεις Κατανοµών χρησιµοποιήθηκαν το πρώτον στην Φυσική για τη µελέτη της συµπεριφοράς των συνόλων (κινητική θεωρία των αερίων, θεωρία σφαλµάτων κ.α.). Σήµερα χρησιµοποιούνται σε πολλές επιστήµες, όπως στην οικονοµική επιστήµη, στην κοινωνιολογία, στην πολιτική.

3

Στη νεώτερη Φυσική, οι νόµοι διακρίνονται σε ντετερµινιστικούς και στατιστικούς. Οι πρώτοι προσδιορίζουν ένα αποτέλεσµα µε αιτιοκρατική βεβαιότητα και οι δεύτεροι ένα αποτέλεσµα που έχει πολύ µεγάλη πιθανότητα αλλά όχι βεβαιότητα. Για παράδειγµα, ο θεµελιώδης νόµος της Μηχανικής F=m.a είναι ντετερµινιστικός, ενώ ο νόµος της Εντροπίας στην Θερµοδυναµική είναι στατιστικός.

4

Οι «ποιότητες» µικρός-µεγάλος, πολύ µικρός-πολύ µεγάλος, έχουν συµµετρία ως προς την κανονική τιµή. Εκφράζουν, δηλαδή, την ίδια µεταβολή (ελάττωση ή αύξηση) της κανονικής τιµής.

5

Λόγω της συµµετρίας της καµπύλης κανονικής κατανοµής, η συνισταµένη του ορθολογισµού όλων των µελών του συνόλου, ανάγεται δια συµψηφισµού στην κανονική ποιότητα.

6

Στην Φυσική, η Εντροπία ορίζεται ως «το αντίστροφο του µέτρου της πληροφορίας». Ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας σηµαίνει «µεγάλο µέτρο» πληροφορίας ή χαµηλή Εντροπία.

7

Μεγάλες ή κρίσιµες αποφάσεις είναι οι αποφάσεις που επάγουν και περιορίζουν την πληθώρα των άλλων αποφάσεων.

8

Το πολίτευµα της Σπάρτης δεν ονοµαζόταν ∆ηµοκρατία, παρά το γεγονός ότι το υποσύνολο που λάµβανε αποφάσεις µε δηµοκρατικές διαδικασίες, η Απέλλα, είχε πολλά στοιχεία δηµοκρατικής λογικής. #

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Π ΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ

Aντώνης Σαµαράκης (1919 - 2003)

Τ

ο καλοκαίρι του 1979, έχοντας αναλάβει καθήκοντα πολιτιστικού συντάκτη του σχολικού εντύπου «Αθηναίος», πήρα την πρώτη µου συνέντευξη από έναν συγγραφέα πασίγνωστο και δη-

µοφιλή. Είχα ήδη διαβάσει, όπως όλοι µας τότε, τα best-sellers του Αντώνη Σαµαράκη, «ΤΟ ΛΑΘΟΣ», «ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙΣ» κ.ά. Ο Σαµαράκης δεν είχε το ειδικό βάρος ενός Λουντέµη, π.χ., ή ενός –από τους παλαιότερους– Καρκαβίτσα. ∆εν έγραφε αισθησιακά ούτε ήταν ιδεολογικά προσανατολισµένος, όπως οι περισσότεροι της Γενιάς του Τριάντα. ∆εν ήταν νιτσεϊκός, ήταν αντιθέτως προσηλωµένος στον Ανθρωπάκο, θύµα της απέραντης αδικίας και κακίας του κόσµου τούτου. Έγραφε απλά, σχεδόν ασήµαντα, απευθυνόµενος σε ευρύ µικροαστικό ακροατήριο, όχι στους µεγαλοαστούς εστέτ. Οι προβληµατισµοί του δεν ήταν φιλοσοφικοί, όπως του Καζαντζάκη, δεν προχωρούσαν σε απαντήσεις, ούτε καν σε θεµελιώδη ερωτήµατα, σταµατούσαν στην αµηχανία και στην πικρία. ∆εν υπήρχαν στο έργο του φροϋδικές ερµηνείες τύπου Καραγάτση, απλά περιγραφές φαινοµένων. Ούτε προβληµατισµός για την ελληνικότητα, όπως στον Θεοτοκά. Αλλά ούτε και κοσµοπολιτισµός σαν της Λιλίκας Νάκου. Ούτε ιστορικό βάθος όπως της Πηνελόπης ∆έλτα. Ούτε χειµαρώδης έκταση σαν του Τάσου Αθανασιάδη. Και όµως, οι µικρές απλές ιστορίες του Σαµαράκη µίλησαν σε µεγάλο ακροατήριο όχι µόνον Ελλήνων, αλλά και καµµιά τριανταριά άλλων εθνών. Οπωσδήποτε, ο Σαµαράκης υπήρξε µέγας manager του εαυτού του, αλλά κάτι θα υπήρχε και στα έργα του για να προσελκύσει επί τόσες δεκαετίες τα φώτα της δηµοσιότητας. Πράγµατι, από την δεκαετία του ’50, που ο άσηµος δηµόσιος υπάλληλος Σαµαράκης ξέσπασε την πικρία του για την µη έλευση του µεταπολεµικού παραδείσου –που πολλοί ανέµεναν ως φυσιολογική απότοκο των σκληρών µαθηµάτων του ∆ευτέ-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ρου Παγκοσµίου Πολέµου– γράφοντας ιστορίες, ως το 2003 που πέθανε σε προχωρηµένη ηλικία, αµείωτος υπήρξε ο θαυµασµός για το έργο του, διεθνώς µάλιστα, και η αγάπη προς το πρόσωπό του. Ίσως περισσότερο η αγάπη προς το πρόσωπό του. ∆ιότι ήταν στ’ αλήθεια αξιαγάπητος άνθρωπος. Για να επανέλθω στο καλοκαίρι του 1979. Βρήκα στον τηλεφωνικό οδηγό το τηλέφωνο του Σαµαράκη (το θυµάµαι ακόµη απ’ έξω), τηλεφώνησα, το σήκωσε ο ίδιος. Φωνή γλυκειά, καθηµερινή, οικεία, χαρούµενη, αισιόδοξη (αντίθετα προς τα απαισιόδοξα βιβλία του, προφανώς γιατί η ζωή συµπεριφέρθηκε στον Σαµαράκη καλύτερα απ’ ό,τι στους ήρωες των βιβλίων του). Συµπεριφορά παππού ή µεγάλου θείου προς τον µαθητή του Λυκείου. Κλείσαµε ραντεβού, πήγα σπίτι του. [Μία µεσοαστική µονοκατοικία στην οδό Ταϋγέτου, άνω Πατήσια, το πατρικό του, όπως µου εξήγησε ο ίδιος]. Μου άνοιξε ο ίδιος, ω, τί έκπληξη! Με έβαλε να κάτσω στο σαλόνι, µου έφερε ο ίδιος –δεύτερη έκπληξη– έναν δίσκο µε κόκα-κόλα και µπισκοτάκια. Συζητήσαµε για πολλά και διάφορα, ακόµα και για τις κότες που είχε παλαιότερα στην αυλή του. Του ενεχείρισα !

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 57

Π ΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ

! τις ερωτήσεις. Τις κράτησε, µου τηλεφώνησε λίγες µέρες αργότερα –συνεπέστατος– και µου έδωσε δεύτερο ραντεβού σπίτι του, για να µου δώσει τις δακτυλογραφηµένες απαντήσεις. Πήγα, και έκπληκτος παρέλαβα από τον φίλτατο Σαµαράκη ένα ογκώδες πόνηµα... µερικών δεκάδων σελίδων. Ο Αρχισυντάκτης, όµως, του µαθητικού ΑΘΗΝΑΙΟΥ µου είπε ότι απλώς δεν χωρούσε στο περιοδικό, οπότε τηλεφώνησα µε µεγάλη δυσκολία στον Σαµαράκη και του εξέθεσα το πρόβληµα. Με ακόµη µεγαλύτερη έκπληξη τον άκουσα να λέει: «Αγόρι µου, κόψε εσύ ό,τι θες»! Οµολογώ ότι αυτό δεν µου άρεσε, µου φάνηκε επιπόλαιο, αν και θα ήταν εύκολο να το εκλάβω αυτοκολακευόµενος ως αµέριστη εµπιστοσύνη. Εν πάση περιπτώσει, την περιέκοψα δεόντως, δηµοσιεύθηκε και κατήγαγα την πρώτη µου δηµοσιογραφική επιτυχία. Ξαναείδα τον Σαµαράκη µερικά χρόνια αργότερα, στην Λακωνία. Ήταν καλεσµένος σε πασχαλινή συνεστίαση, µαζί µε την εντυπωσιακή σύζυγό του, δικηγόρο πνευµατικών δικαιωµάτων. Το περιβάλλον ήταν δεξιάς αποχρώσεως, ο Σαµαράκης ΠΑΣΟΚ, ήταν εποχή πολιτικών οξυτήτων, κι έτσι απεφεύχθη κάθε πολιτική συζήτηση. Ο Σαµαράκης όµως ήταν άνετος, κοινωνικός, ευχάριστος, δηµοφιλής, απλός. Φάγαµε, τραγουδήσαµε, βγάλαµε φωτο-

γραφίες. Τρίτη και τελευταία φορά είδα τον Σαµαράκη στα µέσα της δεκαετίας του ’90. Εκπροσωπούσα το σχολείο που δούλευα τότε στην Βουλή των Εφήβων. Όλοι οι υπεύθυνοι καθηγητές κληθήκαµε στην Βουλή, όπου µας µίλησε ο –υπέργηρος πλέον αλλά εξ ίσου θαλερός, χαρούµενος, οµιλητικώτατος κλπ.– Σαµαράκης, που ήταν στην επιτροπή του νεόκοπου θεσµού. Με θυµήθηκε αµέσως, εναγκαλισµοί, συγκίνηση, οικειότητα. Ο Σαµαράκης σου έδινε την εντύπωση ότι γλυστρούσε πάνω από την επιφάνεια των πραγµάτων. Ίσως η απροσδόκητη και ευρεία δηµοσιότητα να τον είχε ωθήσει σε µία αµυντική στάση αποστασιοποίησης, που την έκρυβε όµως καλά κάτω από µία φιλική προς άπαντες συµπεριφορά, µε κεντρικό στοιχείο την οικειότητα. Ίσως πάλι να είχε διατηρήσει µία απλή συµπεριφορά από σεµνότητα, συναισθανόµενος ότι δεν ήταν µεγάλος λογοτέχνης, αλλά ότι µπόρεσε, για µιά φευγαλέα στιγµή, να συλλάβει και να αποτυπώσει τον ήχο του Μεταπολέµου, τον ήχο της πανάρχαιης, πανανθρώπινης ουτοπικής επιθυµίας της µεταβολής του ατελούς ανθρώπινου γονιδιώµατος, που η φρίκη του πολέµου δεν µπόρεσε –ούτε αυτή– να επιτύχει. Μελέτης Η. Μελετόπουλος

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ διατίθεται κεντρικά στις Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Εµµ. Μπενάκη & Νικηταρά 2 (Κέντρο Αθηνών). Επίσης, διατίθεται στα κεντρικά βιβλιοπωλεία της Αθήνας και στα Κέντρα Τύπου σε όλους τους νοµούς της χώρας. Για οποιοδήποτε πρόβληµα ή δυσκολία στην ανεύρεση του περιοδικού επικοινωνήστε µε το τηλ. 210-6812723 58 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Β ΙΒΛΙΟ

Μοντέρνες οικονοµικές αντιλήψεις και επιτεύγµατα των Αρχαίων Christos P. Baloglou, Wirtschaft und Technologie im antiken Griechenland. Marburg, Metrolpolis Verlag, 2008, 228 σσ.

Η

µονογραφία αυτή αποτελεί µετάφραση της οµότιτλης µελέτης του συγγραφέα Χρήστου Μπαλόγλου, που είχε εκδοθεί κατά πρώτον στα πλαίσια ενός ερευνητικού προγράµµατος από την Ακαδηµία Αθηνών, Γραφείο Οικονοµικών Μελετών, το 2006. Τώρα η µελέτη παρουσιάζεται και στην γερµανική γλώσσα, χάρις στην φροντισµένη µετάφραση του Πάνου Αναστασίου και στην χρηµατοδότηση της Εταιρείας RAYCAP S.A., η οποία είχε επιχορηγήσει και την αρχική έρευνα και έκδοση του έργου. Ο συγγραφέας του βιβλίου είναι ένας δόκιµος ερευνητής, γνωστός για τις έρευνές του στην αρχαία οικονοµία και πρακτική, καθώς και στην οικονοµική φιλοοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων. Στην Εισαγωγή, αποδίδει τον δέοντα σεβασµό στους µελετητές της τεχνολογίας των αρχαίων Ελλήνων, ανάµεσα στους οποίους δεσπόζει το όνοµα του Ολλανδού χηµικού µηχανικού και αρχαιογνώστη J. Forbes, του οποίου το εννεάτοµο έργο παραµένει έως και σήµερα έργο αναφοράς. Το δεύτερο κεφάλαιο, «Η τεχνολογική πρόοδος και η δηµιουργία πολιτισµού», αναλύει κατά τρόπο διεξοδικό και συστηµατικό τις θεωρίες των Ελλήνων φιλοσόφων και τραγικών ποιητών για την δηµιουργία πολιτισµού και συγκρότηση του πολιτισµένου βίου. Από την ανάλυση των θεωριών αυτών προκύπτει ότι η εµφάνιση της εργασίας µε την συνακόλουθη ανάπτυξη της τεχνικής συνέβαλαν στην συγκρότηση των πόλεων. Το τρίτο κεφάλαιο, «Η συµβολή της καινοτοµίας στην οικονοµική πρόοδο», αναλύει το δυσχείριστο θέµα της καινοτοµίας και του καινοτόµου πνεύµατος στην παραγωγική διαδικασία. Η ελληνική οικονοµική φιλολογία ανεγνώρισε τα αποτελέσµατα του εσωτερικού καταµερισµού των έργων, τα οποία οδηγούν στην βελτίωση της ποιότητος του παραΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

γοµένου προϊόντος και στην παραγωγή του προϊόντος στον «καιρό» του. Ο συγγραφέας προχωρεί ένα βήµα περισσότερο, αναγνωρίζοντας στην περιγραφή του Εκαταίου του Αβδηρίτου, στο έργον του Αιγυπτιακά, που διασώζει ο ∆ιόδωρος ο Σικελιώτης, ότι οι χηνοβοσκοί και ορνιθοτρόφοι, δηλαδή οι παραγωγοί που εργάζονται στον πρωτογενή τοµέα της παραγωγής, κατώρθωσαν να εφεύρουν καινοτοµία, µε αποτέλεσµα να αυξήσουν την παραγωγή. Το καινοτόµο πνεύµα των παραγωγών αυτών εντάσσεται στα πλαίσια της θεωρίας περί καινοτοµίας του J. Schumpeter και δεν διαφοροποιείται από την σύγχρονη περί καινοτοµίας νοµοθεσία. Τα επόµενα τρία κεφάλαια, ασχολούνται µε τα τεχνολογικά επιτεύγµατα στους τρεις τοµείς παραγωγής, τον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τοµέα. Ο συγγραφέας µε περισσή επιµέλεια αποδεικνύει, µε βάση τις πληροφορίες των Ρωµαίων γεωργοοικονοµολόγων Ουάρρωνος και Κολουµέλλα, ότι πλείστοι Έλληνες συγγραφείς συνέγραψαν έργα γεωργοτεχνικού χαρακτήρα, ενώ δεν απουσιάζει η αναφορά σε λιγώτερο γνωστούς συγγραφείς, όπως τον Βώλο ∆ηµόκριτο και τον Νίκανδρο. Η γεωργική τεχνολογία περιγράφεται στο διδακτικό έπος Έργα και Ηµέραι του Ησιόδου, στον Οικονοµικό του Ξενοφώντος, αλλά και στον ∆ύσκολο του Μενάνδρου, και όσα σποραδικά αναφέρονται στους Νόµους του Πλάτωνος. Στο τρίτο κεφάλαιο αναγνωρίζεται η συµβολή της τεχνολογίας στους «άθλους» του Ηρακλέους, στην προσπάθεια αποξηράνσεως της λίµνης της Κωπαΐδος, στην αποξήρανση της λίµνης των Πτεχών και στα µεγάλης εκτάσεως εγγειοβελτιωτικά και αποξηραντικά έργα των Πτολεµαίων στην Αίγυπτο. Κοινό σηµείο της αναλύσεως είναι το γεγονός ότι όλες οι τεχνικές εξελίξεις και βελτιώσεις συνέβαλαν στην αύξηση της παραγωγής και στην βελτίωση του επιπέδου της ζωής των κατοίκων. Ο δευτερογενής τοµέας της παραγωγής κυριαρχείται α- ! ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 59

Β ΙΒΛΙΟ

! πό την µεταλλευτική και είναι άξιον επαίνου ότι ο συγγραφέας κατόρθωσε να συλλέξει και να αξιολογήσει όλα τα σχετικά χωρία που αφορούν την µεταλλεία του Λαυρίου και άλλων περιοχών του ελλαδικού και µεσογειακού χώρου. Στο έκτο κεφάλαιο εξετάζεται η συµβολή των µεγάλων και τεχνικά προηγµένων πλοίων στην προαγωγή του εµπορίου. Η δουλεία, ως υποκατάστατο της τεχνολογίας, αναλύεται στο έβδοµο κεφάλαιο, στο οποίο, µετά από µία σύντοµη θεώρηση για την αξιολόγησή της από τους Έλληνες στοχαστές, παρουσιάζονται τα είδη δούλων στους διαφόρους τοµείς της κοινωνικής και οικονοµικής ζωής και καταγράφονται οι δραστηριότητες των δούλων ανάλογα µε τον τοµέα, στον οποίο απασχολούνται. Την ύπαρξη θεωριών και κοσµοαντιλήψεων για την επιστροφή του ανθρώπου στον «κατά φύσιν» βίο, µε παράλληλη άρνηση της τεχνολογίας, διερευνά το όγδοο κεφάλαιο «Άρνηση της τεχνολογίας και του πολιτισµένου βίου κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους». Στους συγγραφείς αυτούς κατατάσσονται οι Στωϊκοί και οι Κυνικοί. Το ένατο κεφάλαιο ανακεφαλαιώνει τα πορίσµατα της

εµβριθούς και πρωτότυπης αυτής µελέτης. Η µελέτη πλαισιώνεται από κατάλογο βραχυγραφιών, βιβλιογραφία και αναλυτικά Ευρετήρια, συντεταγµένα κατά τρόπο επιστηµονικό. Η πρωτοτυπία της µονογραφίας του πολυτάλαντου και χαλκέντερου συγγραφέα, έγκειται στο γεγονός ότι το θέµα της τεχνολογίας των αρχαίων Ελλήνων δεν τίθεται αυτό καθ’ εαυτό, αλλά σε συνδυασµό µε την επίδρασή της στην οικονοµία και οικονοµική ζωή. Υπό την οπτική αυτή γωνία το έργο αποτελεί αναµφίβολα µία συµβολή στην ελληνική οικονοµική φιλολογία και αρχαιογνωσία γενικώτερα. Η χρηµατοδότηση ενός τέτοιου έργου από µία Εταιρεία που δρα στον χώρο των τηλεπικοινωνιών, αξίζει να προβληµατίσει τους «παροικούντας στην Ιερουσαλήµ», ταγούς µας στην Τριτοβάθµια εκπαίδευση, για την σύνδεση παραγωγής και ερεύνης και τα ωφέλη που µπορεί κανείς να αποκοµίσει. Εξαίρεται, τέλος, και η συµβολή του εκδοτικού οίκου Metropolis, Μαρβούργο, για την καλαίσθητη έκδοση.

Μελέτης Η. Μελετόπουλος

Ανεξάρτητη µηνιαία επιθεώρηση ανάλυσης και γνώµης ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΣΤΙΣ 10 ΚΑΘΕ ΜΗΝΑ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ, ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΤΥΠΟΥ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ∆ΙΑΘΕΣΗ: ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, ΝΙΚΗΤΑΡΑ 2 ΚΑΙ ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ, ΑΘΗΝΑ

Εγραφείτε συνδροµητές πληροφορίες σελ. 61 Μάγερ 11 Αθήνα, τηλ. 210 5225479, fax: 210 5243345, e-mail: neapolitiki@pressline.gr

60 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Amor omnia Του Κωνσταντίνου Μπλάθρα «Η αγάπη είναι το παν», θα γράψει στον σταυρό του τάφου της η Γερτρούδη, η τελευταία ηρωίδα του Καρλ Τέοντορ Ντράγιερ, ενός από τους µεγαλύτερους και θαυµαστότερους δηµιουργούς του κινηµατογράφου. Όντας συνοµήλικος σχεδόν της νέας τέχνης (γεννήθηκε το 1889), «δεσπόζει σαν επιβλητικός καθεδρικός ναός της πνευµατικότητας», όπως έγραψε εύστοχα ο κριτικός του «Ριζοσπάστη» (16/09/2001). Μέρες σαρακοστιανές, είναι ευτύχηµα που µας θύµισε τον ∆ανό σκηνοθέτη ένα µεγάλο αφιέρωµα στο έργο του, αρχές του Απρίλη. Από το 1920 και την βωβή ταινία Ο πρόεδρος, µέχρι τη Γερτρούδη, το 1964, ο Ντράγιερ θα γυρίσει µόλις 14 ταινίες αλλά θα σηµαδέψει ανεξίτηλα µ’ αυτήν την πνευµατικότητά του τη νέα τέχνη. Τουλάχιστον δύο από τις ταινίες του, Το πάθος της Ζαν ντ’ Άρκ (1928) και ο Λόγος (1955), είναι αδύνατο να µην διδάσκονται σε οποιονδήποτε θέλει να µάθει τη χώρα του κινηµατογράφου. Μαζί και οι προφητικές, µε την έναρξη του µακελειού του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου Μέρες Οργής (1940), όπου η αγάπη διώκεται και καίγεται στην πυρά. Ο Ντράγιερ, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, κατέγραψε στις ταινίες του τον υπαρξιακό όγκο και την επιθανάτια αγωνία των ηρώων του, γι’ αυτό ίσως είναι και ο µόνος που κατέγραψε στο φιλµ µιαν ανάσταση εκ νεκρών. Αυτό γίνεται στον Λόγο, που κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα τότε στη Βενετία, όπου ο µισότρελλος ήρωας καταφέρνει να αναστήσει µε την προσευχή του τη νεκρή φίλη του. Μισότρελλος δεν είναι για άλλο λόγο, παρά γιατί προτιµάει να αγαπά και να παίρνει τοις µετρητοίς τα λόγια του Χριστού στο Ευαγγέλιο: «ζήτησε και θα λάβεις». Ο Ντράγιερ, στο αναµφισβήτητο αριστούργηµα της ωριµότητάς του, µεταφέρει στην οθόνη το θεατρικό έργο του Κάι Μουνκ, που περιγράφει δυο οικογένειες, που µάχονται καθώς ακολουθούν διαφορετικά θρησκευτικά Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

δόγµατα. Και το γράµµα, όπως είναι γνωστό, ενίοτε σκοτώνει, όπως µας λέει ο Ντρέγιερ και στις Μέρες Οργής του και στη Ζαν ντ’ Αρκ. Το πνεύµα, όµως, πάντοτε ζωοποιεί. Τόσο απλά. Μέσα σ’ αυτή την πνοή του πνεύµατος «οι άνθρωποι βγάζουν τις εσωτερικές δυνάµεις τους, οι οποίες µε τη βοήθεια του Θεϊκού λόγου µπορούν ακόµα και νεκρούς ν’ αναστήσουν», όπως έγραφε ο αείµνηστος Μπάµπης Ακτσόγλου. Αυτή η πνοή του πνεύµατος εκφράστηκε στον κινηµατογράφο του Ντράγιερ είτε µε επάλληλα κοντινά πλάνα (Ζαν ντ’ Άρκ) είτε µε πλάνα µεγάλης διάρκειας, όπου η ζωή ξετυλίγεται σαν αγωνιώδης προβολή στο χρόνο, που όλα τα δαµάζει και τα τρώει σαν τη σκουριά. Η ίδια η ζωή και η διάρκειά της και όχι η φθορά είναι, ωστόσο, το καταπίστευµα του δηµιουργού. Γι’ αυτό και ο Λόγος δεν µπορεί παρά να οδηγεί στην ανάσταση, σχεδόν µε µια κοσµική νοµοτέλεια. Ο Ντράγιερ, µεγαλωµένος στα σπλάχνα µιας Ευρώπης που σφάδαζε από αέναες διαµάχες, που την οδήγησαν σε δύο παγκόσµιους πολέµους, προτίµησε να ταχθεί µε το πλευρό εκείνων που παρέκλιναν από τον κανόνα. Μια γυναίκα που καίγεται σαν µάγισσα, ένας σαλός θρησκόληπτος, µια επαναστάτρια, µια γυναίκα που καταπατά το γάµο της και αρνείται τους εραστές της είναι οι ήρωες του δικού του κόσµου. Η ασίγαστη ελευθερία τους καταπατά την κανονικότητα ενός κόσµου υποταγµένου στη φθορά και το θάνατο. Σ’ αυτή την ασυµβίβαστη ορµή τους είναι που συναπαντούν κάποτε την πραγµατική αθανασία. Χωρίς αµφιβολία ο Κάρλ Ντράγιερ την κέρδισε, πεθαίνοντας το 1968, και το έργο του θάλλει ζωντανό. Αν µη τι άλλο είναι ο σκηνοθέτης, που, περισσότερο ίσως απ’ όλους, έδειξε ότι «ο κινηµατογράφος είναι τέχνη οντολογικής τάξεως», αφού «για την κάθε πράξη υπάρχει µία µόνο έκφραση που είναι σωστή, µία και µοναδική», όπως συνήθιζε να λέει. ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 61

Επιφυλλίδα

Καραθεοδωρή: Από το ταξίδι στην Αµερική έως το τέλος της ακαδηµαϊκής σταδιοδροµίας (Συνέχεια από το προηγούµενο) Η γεµάτη από εντάσεις δεκαετία του ζεται στο Κατοπτρικό Τηλεσκόπιο του 1920 βρίσκεται προς το τέλος της. Το επιSchmidt και εκτελεί µόνος του εκτεταµένους στηµονικό έργο του Καραθεοδωρή είναι υπολογισµούς, προσδιορίζοντας την καπλέον ευρύτατα γνωστό στους επιστηµονιµπύλη διαθλάσεως από την Εικονική. Την κούς κύκλους, προκαλώντας ιδιαίτερο ενίδια περίοδο, δεν διστάζει να εκφράζει την δαφέρον. Τον Γενάρη του 1928 ο Καραθεαντίθεσή του προς το χιτλερικό καθεστώς. οδωρή µεταβαίνει για πρώτη φορά στις ΗΣε συνεργασία µε πανεπιστηµιακούς συνανωµένες Πολιτείες(1), ύστερα από πρόσκληδέλφους του, µεταξύ των οποίων είναι και ση του Πανεπιστηµίου του Ηarvard και της ο Einstein, συµβάλλει αποφασιστικά ώστε Αµερικανικής Μαθηµατικής Εταιρίας. ∆ίνα φυγαδευθούν από την Γερµανία στις Ηνει σειρά διαλέξεων στα σηµαντικώτερα ΠαΠΑ επιστήµονες εβραϊκής καταγωγής(4). Το νεπιστήµια των ΗΠΑ πάνω στις Σύµµοραριστοκρατικό σπίτι των Καραθεοδωρή (2) φες Απεικονίσεις . Τις ΗΠΑ επισκέπτεται Από αριστερά προς τα δεξιά: Ν. Κριτικος, D. στην Γερµανία είναι πάντα ανοιχτό για τους και πάλι το 1936. Κατά την διάρκεια της Hilbert και Κ. Καραθεοδωρή (φωτό του 1928). Έλληνες, ιδιαίτερα για τους νεαρούς επιδεύτερης επίσκεψης συναντάται στο στήµονες που σπουδάζουν εκεί. Την εPrinceton µε τον Al. Einstein, εγκαταστηµένο εκεί από το 1933. γκάρδια φιλοξενία, καθώς και την µέριµνα για την επιστηµονιΗ περίοδος της δεκαετίας πριν τον Β’ Παγκόσµιο πόλεµο είναι κή τους εξέλιξη, γνώρισαν, µεταξύ άλλων, ο Νείλος Σακελλαρίεξαιρετικά παραγωγική για την επιστηµονική έρευνα και το συγου, ο ∆ηµήτριος Χόνδρος, ο Νίκος Κριτικός και ο ∆ηµήτριος γραφικό έργο του Καραθεοδωρή. Το 1935, ξεκινώντας από την Κάππος(5). Το 1938, στο Πανεπιστήµιο του Μονάχου, τελειώνει, έννοια του πεδίου της θεωρίας των µεταβολών, συµπεραίνει µία λόγω ορίου ηλικίας, η µεστή από διαχρονικά επιτεύγµατα ακαθεµελιώδη ανισότητα, που έµεινε τελικά γνωστή ως “Ανισότητα δηµαϊκή σταδιοδροµία του σπουδαίου επιστήµονα και σεµνού Bellman”(3). Η ανισότητα αυτή αποτελεί την λυδία λίθο στην “∆υανθρώπου Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. ναµική Βελτιστοποίηση”, όπου ερευνώνται θέµατα που αφορούν Η ακαδηµαϊκή πορεία του Κωνσταντίνου στις επιχειρήσεις µε µεθόδους πέΚαραθεοδωρή ρα από τα µαθηµατικά. Στην Λειψία, το 1935, εκδίδει το µνηµειώ1904 ∆ιδακτορική διατριβή. δες σύγγραµµα, το οποίο αναφέ1905 Υφηγητής στο Πανεπιστήµιο του Götingen. ρεται στον λογισµό των µεταβολών 1909 Υφηγητής στο Πανεπιστήµιο της Bonn. και τις διαφορικές εξισώσεις µε τίτ1909 Τακτικός καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Hannover. λο: “Variation srechung und 1910 Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο και Πολυτεχνείο του partielle Differentialgleichungen Breslaou. erster ordnung”. Στον χώρο της 1913 Τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήµιο του Götingen, φυσικής, το 1937, καταθέτει την όπου διαδέχεται τον Felix Klein. Ο τάφος του Κ.Καραθεοδωρή, εργασία “Geometrische optik” (Γε1918 Τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήµιο του Berlin, όπου της γυναίκας του και του γιού ωµετρική οπτική), η οποία προδιαδέχεται τον Frobenius. του στο Νεκροταφείο του Μοκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εργά1920 (Ιούνιος) Τακτικός καθηγητής της Αναλυτικής και νάχου.

62 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα Ανώτερης Γεωµετρίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών.

1920 (∆εκέµβριος) Απολύεται από την θέση του καθηγητή του Πανεπιστηµίου Αθηνών.

1922 Τακτικός καθηγητής της Ανώτερης Μαθηµατικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήµιο Αθηνών.

1923 Τακτικός καθηγητής της Μηχανικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

1924 Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο του Mϋnchen, όπου διαδέχεται τον Lidemann.

1928 Επίτιµος καθηγητής στα Πανεπιστήµια Harvard και M.I.T. 1938 Τέλος της ακαδηµαϊκής σταδιοδροµίας.

Η τελευταία περίοδος της ζωής του Καραθεοδωρή Η περίοδος κατά τον Β’ Παγκόσµιο πόλεµο και µετά είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ο Καραθεοδωρή έχει χάσει την περιουσία του, που ήταν µόνο τραπεζιτικές καταθέσεις. Το 1947 χάνει την αγαπηµένη του σύζηγο, ενώ ο ίδιος ασθενεί βαριά. Παρ’ όλα αυτά συνεχίζει µε επιµέλεια το γόνιµο επιστηµονικό του έργο. Το 1949 πραγµατοποιεί την τελευταία διάλεξη µε τίτλο “Περί µήκους και επιφανείας”. Το θέµα της διάλεξης έχει σχέση µε το Ισοπεριµετρικό Πρόβληµα(6). Στις 2 Φεβρουαρίου του 1950, ο Καραθεοδωρή αφήνει στο Μόναχο την τελευταία του πνοή. Ο µαθηµατικός H. Tietze θα πει: “...όταν σταθήκαµε την 6η Φεβρουαρίου 1950 εµπρός στον τάφο του Καραθεοδωρή δώσαµε αποχαιρετισµό σε µια τέλεια προσωπικότητα...”. Ο Einstein, µόλις πληροφορείται τον θάνατο του Καραθεοδωρή, µε θλίψη δηµόσια δηλώνει: “...this is a great loss for a mathematical science, physics and the wisdom of our century” (...[ο θάνατος του Καραθεοδωρή] αποτελεί µεγάλη απώλεια για την µαθηµατική επιστήµη, την φυσική και την σοφία του αιώνα µας).

στο Πανεπιστήµιο του Μονάχου, αναφέρει ότι στην αντίθεση που είχε ο Καραθεοδωρή µε το χιτλερικό καθεστώς προσπάθησαν να τον καλύψουν οι πανεπιστηµιακοί συνάδελφοί του Τietze, Perron και Sommefeld.

(5) Σακελλαρίου, Νείλος (Άγιος Πέτρος Κυνουρίας, 1880 - Αθήνα, Φωτογραφία του Νικολάου Πλα1956). Καθηγητής της Αναλυτικής στήρα µε ιδιόχειρη αφιέρωση στον Γεωµετρίας στο Πανεπιστήµιο Αθη- Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή. νών, από τους ιδρυτές της Ελληνικής Μαθηµατικής Εταιρίας και συγγραφέας του σχολικού εγχειριδίου “Άλγεβρα”, µε το οποίο διδάχτηκαν Άλγεβρα γενεές µαθητών. Κάππος, ∆ηµήτριος (Λιδωρίκι, 1904 - Αθήνα 1985). Καθηγητής της Μαθηµατικής Ανάλυσης, αρχικά στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και από το 1960, στο Πανεπιστήµιο Αθηνών. Κριτικός, Νίκος (Κωνσταντινούπολη, 1894 - Αθήνα 1986). Καθηγητής Μαθηµατικών και Μηχανικής στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης αρχικά και των Ανωτέρων Μαθηµατικών στο ΕΜΠ, κατόπιν. Υπήρξε στενός συνεργάτης του Καραθεοδωρή στην Σµύρνη (1920-1922), ως αντιπρόεδρος του υπό ίδρυση εκεί Πανεπιστηµίου. Ο Κριτικός είχε άρτια επιστηµονική και γενικώτερα πνευµατική συγκρότηση. Αναδείχτηκε σε εµβληµατική προσωπικότητα της εκπαίδευσης. Υπήρξε ένθερµος υποστηρικτής της δηµοτικής γλώσσας και συνέβαλε αποφασιστικά ώστε σε αυτήν να εκφραστούν η σύγχρονη µαθηµατική σκέψη και η ορολογία.

(6) Το Ισοπεριµετρικό Πρόβληµα: “Θεωρούµε τα σηµεία Α και Β. Υπάρχουν άπειρες συνεπίπεδες, λείες και ισοµήκεις καµπύλες µε άκρα τα Α και Β. Να βρεθεί, αν υπάρχει, η καµπύλη εκείνη, η οποία µε το ευθύγραµµο τµήµα ΑΒ ορίζουν επιφάνεια µε το µεγαλύτερο εµβαδόν”.

Oι καµπύλες ανήκουν στο ίδιο επίπεδο και έχουν το ίδιο µήκος

Ε είναι το εµβαδόν της επιφάνειας, που περικλείεται από την καµπύλη και το ευθύγραµµο τµήµα ΑΒ.

Από τις ισοµήκεις καµπύλες εκείνη στην οποία αντιστοιχεί το µέγιστο εµβαδόν είναι τόξο κύκλου µε χορδή ΑΒ.

Παραποµπές (1)

Την πρόσκληση υπέδειξε ο σπουδαίος µαθηµατικός G. D. Birkoff, καθηγητής στο Harvard και πρόεδρος της Αµερικανικής Μαθηµατικής Εταιρίας. Ο Birkoff ασχολήθηκε ιδιαίτερα µε την Ανάλυση και την Τοπολογία.

(2) Το περιεχόµενο των διαλέξεων του Καραθεοδωρή στις ΗΠΑ εκδόθηκε σε βιβλίο το 1932, Χόνδρος ∆ηµήτριος (Σέρρες, Αθήνα 1950). Καθηγητής της Γενικής Φυσικής στο Πανεπιστήµιο Αθηνών µε τίτλο “Con formal Representation”.

(3) Ο Bellman ιδιοποιήθηκε την ανισότητα το 1952, λίγο καιρό µετά το θάνατο του Καραθεοδωρή.

(4) Ο βιογράφος του Καραθεοδωρή Ronald Bulirsh, νεαρός τότε καθηγητής

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Την λύση του Ισοπεριµετρικού προβλήµατος βρήκε πρώτος ο Πάππος - ο Αλεξανδρεύς τον 4ο µ.Χ. αι. Αξίζει να σηµειωθεί, ότι το παραπάνω πρόβληµα αγγίζει τα όρια του µύθου. Κατά την παράδοση, η πριγκήπισσα των Φοινίκων ∆ιδώ κατέφυγε αυτοεξόριστη από την πατρίδα της την Τύρο στα παράλια της Β. Αφρικής. Εκεί ζήτησε από τους ιθαγενείς να κτίσει µία πόλη µε πρόσοψη στην θάλασσα, µε συγκεκριµένα άκρα και περίφραξη στην ξηρά. Η περίφραξη θα είχε το µήκος νήµατος που θα κατασκευαζόταν από το δέρµα ενός βοδιού κοµµένου σε πολύ λεπτές λωρίδες. Οι ιθαγενείς δέχτηκαν και η ∆ιδώ µε το νήµα σχηµάτισε τόξο κύκλου. Στο χώρο που περιφράχτηκε, κτίστηκε η Καρχηδόνα, καταλαµβάνοντας τη µεγαλύτερη δυνατή επιφάνεια. #

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 63

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ! (Και µάλιστα, για δυνατούς λύτες!)

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ Το επώνυµο ηθοποιού και τραγουδιστή µας – Ακάρια Η ενέργεια του ανατρέπω – ∆εν µαραίνονται αυτά Βουνό της Ηπείρου – Το φωνάζουν οι Ισπανοί – Μορφή εταιρείας (αρχικά) Αµερικανός συγγραφέας και ποιητής – ∆ίνει έµφαση στο όχι – Πόλη της Φωκίδας – Αρχή … ριπής Αρχαίος επικός ποιητής – Μέχρι - Ανδρικό χαϊδευτικό Το δωµάτιο υποδοχής – Γνωστός ξένος τραγουδιστής – Με αυτό τροχίζουµε Ιερό µεθυστικό ποτό – Κι άλλο βουνό της Ηπείρου – Τύπος στρατιωτικού οχήµατος Πρόθεση µε απόστροφο – Χωρίς σκέπασµα αυτά – Υπάρχει και… κοινός ∆υνατός νέος – Τσου Εν …, παλιός Κινέζος ηγέτης Όσες φορές – Παλιά ιπτάµενα αρχικά – Ένα χρώµα Σιωπή – ∆ίψηφο σύµφωνο – … Τσε, Κινέζος φιλόσοφος – Τα παιδιά των … µορίων Αρχή του Ταοϊσµού – Μικρά κατσίκια – Σε αυτές κατοικούν τα… προηγούµενα Πασίγνωστα του καρχαρία – Ποιητικό άλογο – Ατέλειωτη… Ασία Άγγλων διαζευκτικό – Αρχή … βίδας – Ιουδαίος γενάρχης – Όρος του τένις Φωτίζει την … Πόλη – ∆ιάσηµος ξένος συγγραφέας Αρχαία πόλη της Αίγινας - Κατακόκκινο – Είδος ιαπωνικής θεραπείας Ξένο ανδρικό όνοµα – Μη κόσµιος – Ο αιώνας µας

ΚΑΘΕΤΑ 1. Αντρικό χαϊδευτικό – Σηµείο στίξης 2. Βρίσκεται στο κρανίο µας – Ονοµαστή αρχαία εταίρα – Οι πιο διάσηµοι αδελφοί αεροπόροι 3. Ονοµαστό πεδίο µάχης – Έχει µεγάλα αυτιά – Συµφωνεί 4. Κατάληξη σερβικών επωνύµων – Κοινώς, η Τζαµάικα – Γνωστή και η Γκάρντνερ 5. Η φιλονικία – Αλλιώς το τουλούµι – Η φυγή του Μωάµεθ από τη Μέκκα 6. Ηχεί στα γήπεδα – Οχυρό – Παιδική οµάδα στην αρχαία Σπάρτη 7. Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (αρχικά) – Ευρωπαϊκό ποτάµι – Οδός της Αθήνας – Συνεχόµενα στο αλφάβητο 8. Φέρνει τα µακριά … κοντά – Νίλα 9. Λίγη … ιλαρά – Όταν, αν – Κωµόπολη της Βοιωτίας 10. Η Σάσα τα έχει … δύο – Τα άκρα του … ασκώ – Παλιός σταφιδικός οργανισµός (αρχικά) – Συµβολίζουν πρώτη ποιότητα – Σιγά … µη σπάσουν (καθ.)

11. Αυστριακός συνθέτης – Αρχή θόλου – Όχι ίσο 12. Έναντι… Ντόβερ – Ζωάκι της Αυστραλίας – Αριθµός … µε γράµµατα – Γαλλική πόλη 13. Βουνίσιος – Θέλουν η σαλάτα και τα φαγητά

1

2

3

4

5

6

7

1

8

9

10 11 12 13 14 15 16 17

Τ

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 (Η ΛΥΣΗ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ)

14. Θεός του ήλιου – Ένα … Γερµανών – ∆ιάσηµο µυθιστόρηµα τα ΄΄οργισµένα …΄΄ – Τόσοι πήγαν προς τη … Θήβα 15. Μάρκα κρασιού – Το επώνυµο διάσηµου ηθοποιού – Μουσικές συνθέσεις 16. … Σίλβα, συγγραφέας από τη Βενεζουέλα – Ευωδιαστές – Ένας κώδικας (αρχικά) 17. Τα λουλούδια των σταυρολέξων – Πεδίο µάχης του Μ. Αλεξάνδρου - Πόλη της Ρουµανίας – Τα πρώτα της … ύαινας ΛYΣH ΣTAYPOΛEΞOY TEYXOYΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 2008

1

2

3

4

5

1

Κ

Α

2

Α

Τ

Ν

Ο

Ν

Ι

Ι

Μ

Α

Σ

Μ

Σ

Π

Α

Κ

Τ

Α

Λ

Α

Ν

Α

Ο

Κ

3

Ρ

Ι

Ο

4

Α

Θ

Ι

5

Β

Α

6

Ο

Σ

Ι

Α

7

Π

Α

Τ

Σ

Α

8

Α

Α

Μ

Ι

6

7

Σ

8

Α

Ν

Α

Ε

Ν

Ο

Ι

Λ

Α

Α

Κ

Ρ

Ι

Ι

Ν

Α

Η

Χ

Σ

9

Ν

Η

Μ

Α

Α

Ρ

Χ

Ο

Ρ

Α

Τ

Ο

Τ

Η

Σ

Α

Κ

Ι

Σ

Ν

Α

Α

12

Ο

Κ

Α

13

Π

Λ

Α

Τ

Η

14

Λ

Η

Φ

Α

Ρ

15

Α

Σ

Τ

Ρ

Α

Ι

Η

∆

Ι

Ι

Ν

Ε

Λ

Η

Τ

Ρ

Α

Α

Κ

Ι

Ρ

Α

∆

Ι

Ν

Σ

Ο

Ω

∆

Ι

Ν

Ε

Ν

Η

Σ

Ι

Α

Τ

Α

Λ

Α

Ν

Ι

Ε

Ο

Υ

Α

Ι

Ν

Α

Σ

Α

Ρ

Ω

Σ

Ι

Σ

Χ

Υ

Τ

Α

Ι

Ρ

Ι

Κ

Ο

Σ

Σ

Ο

Σ

Α

Σ

Ι

Ι Γ

Ε

Ι

Ο

Μ

Π

Ο

Σ

Ε

Ο

Ν

Ε

Μ

Σ

10 11 12 13 14 15 16 17

Φ

10 11

9

Μ

Ε

Μ

Ε

Σ

Ρ

Ι

Ν

Κ

Α

Σ

Α

Ο

Υ

Α

Φ

Ο

Τ

Σ

Σ

Ι

Ε

Α

Ζ

Ε

Επιµέλεια στήλης: Νίκος Λιναρδάτος

64 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ