B΄ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ – ΙΟΥΝΙΟΣ 2013 – ΤΕΥΧΟΣ 1 – ΤΙΜΗ 4 ΕΥΡΩ
ι ε κ ή ν Α α δ ά λ λ Ε η ; η σ ύ Δ στην
αφιέρωμα
ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
ΚΥΚΛΟΦΟΡOYN ΑΠΟ ΤIΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
Π ΟΛ Ι Τ Ι Κ Η »¿µµÈÀ¼Ì ÅÃÀÉÀÂ²Ì ÈÉ¿Ä Ã仸 µº¼ÀÀÌ & ¸ÄÉÀ½¤È¼ÀÌ
v ͓ §
ϖ ͅ ͘¡ ̻ ¦ ͓ § ϖ ̺ ͒ ͅ ¡¢ ͗ § ϖ ͅ ͐ ͅ ͚¢ ϖ { ͚¢ ̸ ͔ ϖ ̾ ¢ ͐ ͂¤ ͓ ϖ ̾ ͗ ͘
»¿µµÈÀ¼Ì ÅÃÀÉÀÂ²Ì ÈÉ¿Ä Ã仸 µº¼ÀÌ & ¸ÄÉÀ½¤È¼ÀÌ
ωρεῖ στήν λογική τῶν λεγομένων ἀποδίδει ἐπαρχιωτικό ἐθνικισμό, ς καί ἀνασφάλειες, ἀθεράπευτες περιβάλλοντος καί τυχοδιωκτικές
εικνύεται ἡ ἀκατάλυτη σχέση με τίας, πού ἀνάγεται στόν ρκο τῶν λέτη ὁλοκληρώνεται μέ μία ἀνά νείδησης.
MEΛETHΣ H. MEΛETOΠOYΛOΣ
TO ZHTHMA TOY ΠATPIΩTIΣMOY
TO ZHTHMA TOY ΠATPIΩTIΣMOY
ατικότητα τῶν ἑλληνοτουρκικῶν στορική φύση τῆς χιλιετοῦς ἑλλη ονται μέ ἐπιχειρήματα οἱ ψευδαι κίας στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση καί ς της συνέπειες, ἐνῶ παρουσιάζε τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης ἀπό ι σήμερα.Ἐπίσης παρουσιάζεται ῶν διεκδικήσεων καί σχεδιασμῶν ή τουρκική προπαγάνδα στό δια γιά εὐρωπαϊκό κράτος μεσαιωνι ς, παρουσιάζεται ἡ περίφημη θε τό σενάριο ἑλληνοτουρκικῆς σύ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
MEΛETHΣ H. MEΛETOΠOYΛOΣ
ης Μελετόπουλος ἀποδομεῖ τόν θνογένεσης καί τήν προσπάθεια τορίας, ἀποδεικνύοντας ὅτι πίσω εότυπα καί θεωρητική σύγχυση. είγματα πανεπιστημιακῶν καθη κ.λπ., στούς ὁποίους ἀπαντᾶ μέ ή αὐστηρότητα καί παραπέμποεθνῆ βιβλιογραφία. ροσπάθεια κατασκευῆς ἀνύπαρ υπόστατου ρεύματος ἀντισημιτι αί ἀπομυθοποιεῖ τό ἰδεολόγημα ης ἀσχολεῖται μέ τήν ἐπιχείρηση ς ἀπό ρισμένους πανεπιστημια υκτα στήν ἄμβλυνση τῶν ἀμυντι τουρκικοῦ ἐπεκτατισμοῦ. καταλαμβάνει μία λοκληρωμέ αφία, κριτική τοῦ Σχεδίου Ἀνάν, ριωμένη ἀναφορά στό πρόβλημα
¿ÆǾµÃ¿À² » ¿µ±Á»¿· ¦ ¥¦©
EKΔOΣEIΣ ΠAΠAZHΣH
Ὁ Μελέτης Η. Μελετόπουλος γεννήθηκε στήν Ἀθήνα τό 1962. Ἀποφοίτησε ἀπό τὀ Κολλέγιο Ἀθηνῶν τό 1981. Σπούδασε στό Πανεπιστήμιο τῆς Γενεύης Πολιτικές Ἐπιστῆμες καί στήν συνέχεια Κοι νωνιολογία μέ δάσκαλο τόν J. Ziegler. Κατά τήν διάρκεια τῶν σπουδῶν του ἐξελέγη τρεῖς φορές πρόεδρος τῶν Ἑλλήνων φοιτητῶν Γενεύης καί ἐξέδωσε τό φοιτητικό περιοδικό Περίπλους. Τό 1993 ἀνακηρύ χθηκε ἀριστοῦχος διδάκτωρ Οἰκονομικῶν καί Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν. Τό 2003 ἀνα κηρύχθηκε ἀριστοῦχος διδάκτωρ Φιλοσο φίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Εἶναι μέλος διεθνῶν ἐπιστημονικῶν ἑταιρειῶν καί ἔχει δημοσιεύσει ἄρθρα σέ ἔγκυρα διεθνῆ ἐπιστημονικά περιοδικά. Ἔχει λάβει μέρος σέ πολλά διεθνῆ συνέ δρια. Τό 1993 ὀργάνωσε στήν ἰδιαίτερη πατρίδα του Σπάρτη διεθνές συνέδριο μέ θέμα τό μέλλον τοῦ κοινωνικοῦ κράτους. Ἔχει συγγράψει τά ἔργα ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΞΙΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, ἐκδόσεις Παπαζήση, 1993, Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ἐκδόσεις Νέα Σύνορα, 1994, πρόλογος: Δ. Τσάτσου Α. Λοβέρδου, ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ, ἐκδόσεις Παπαζήση, 1995, Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ, ἐκδόσεις Παπαζήση, 1996, β΄ ἔκδοση 2000, γ΄ ἔκδοση 2008, πρόλογος: Βίκτωρ Παπα-
Κεντρική διάθεση: Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα, Τηλ.: 210-3822496, 210-3838020, Fax: 210-3809150 www.papazisi.gr, e-mail: papazisi@otenet.gr
περιεχοmενα Από την διεύθυνση
Το ψεύτικο και το πραγματικό δίλημμα................................................................................................................................................
3
Κωνσταντίνος Κόλμερ
Οικονομικές κρίσεις και εθνική ανεξαρτησία......................................................................................................................................
6
Νέστωρ Κουράκης
Το πρόβλημα δεν είναι το νόμισμα........................................................................................................................................................ Εκτός πραγματικότητος η τελευταία έκθεση του ΔΝΤ για την Ελλάδα........................................................................................
11 12
Λευτέρης Κουσούλης
Μνημονιακοί και αντιμνημονιακοί: μια ψευδής διαίρεση...............................................................................................................
14
Άγης Βερούτης
Η επιστροφή στην κανονικότητα περνάει μέσα από τον εξορθολογισμό..................................................................................
15
Αλέκος Παναγούλης, ποιητής και ήρωας.............................................................................................................................................
18
ΣΥΡΙΖΑ, το τελευταίο χαρτί της Μεταπολίτευσης...............................................................................................................................
21
Δημήτρης Κουτσονίκας
Χρηματιστήριο Αξιών................................................................................................................................................................................
22
Παύλος Καρούσος
Επιστημονικά νέα........................................................................................................................................................................................
23
Μιχάλης Παπίδης
Διεθνής Επενδυτικός Οδηγός..................................................................................................................................................................
25
Δημήτρης Μουχλίδης
Αργεντινή και Βραζιλία στο ΔΝΤ .........................................................................................................................................................
28
Γιάννης Χατζόπουλος
Κουρδιστάν, η Νέα Ενεργειακή Δύναμη...............................................................................................................................................
31
Κωνσταντίνος Λαμπρόπουλος
«Θερμή» απειλή στον Ειρηνικό...............................................................................................................................................................
36
Ανήκει η Ελλάδα στη Δύση;......................................................................................................................................................................
39
Αφιέρωμα
Ένα πανάρχαιο ερώτημα .........................................................................................................................................................................
40
Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης
Το ανήκειν της Ελλάδας του 2013: μια απόπειρα αποφυγής της υπεραπλούστευσης............................................................
42
Γ. Π. Μαλούχος
Η Ελλάδα στη δίνη της ιστορικής σχιζοφρένειας...............................................................................................................................
45
Γιώργος Καραμπελιάς
Πέραν της Ανατολής και της Δύσεως ο εκσυγχρονισμός της παράδοσης..................................................................................
47
Δ. Πολίτης
Πορεία προς τα ανατολικά.......................................................................................................................................................................
51
Μελέτης Μελετόπουλος
Η Γερμανία ανήκει στη Δύση...................................................................................................................................................................
54
Γ. Αμάραντος
Προϋποθέσεις και όρια της ελληνορωσσικής προσέγγισης...........................................................................................................
57
Γ. Φοίνικας
Ελλάδα-Τουρκία - Δύση.............................................................................................................................................................................
59
Φοίβος Σαργέντης
Γνωσιακή ανωριμότητα............................................................................................................................................................................
66
Γ. Δρακόπουλος
Το θέατρο της κρίσης.................................................................................................................................................................................
67
Κωνσταντίνος Μπλάθρας
Έρωτας στη χουρμαδιά.............................................................................................................................................................................
68
Σουλεϊμάν.....................................................................................................................................................................................................
70
Βιβλιοκριτική
Πέτρου Μακρή-Στάϊκου, Ο Άγγλος Πρόξενος: ο υποπλοίαρχος Ν. Rees και οι βρεταννικές υπηρεσίες, Ελλάδα-Μέση Ανατολή, 1939-1944, εκδόσεις Ωκεανίδα..........
71
Βιβλιοκριτική
Ξαναδιαβάζοντας το μυθιστόρημα Στου Χατζηφράγκου του Κοσμά Πολίτη, πενήντα χρόνια μετά την έκδοσή του....
73
Θεμιστοκλής Καλλιγέρης
Συνέβησαν....................................................................................................................................................................................................
76
Κώστας Μ. Σταματόπουλος
Εκατό χρόνια από την δολοφονία του Γεωργίου Α’............................................................................................................................
78
Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Μηνιαίο Πολιτικό Περιοδικό εκδότης ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ
ειδησεογραφία ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΡΟΥΣΟΣ
διευθυντής ΜΕΛΕΤΗΣ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ
κινηματογράφος ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ
σύμβουλος έκδοσης ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΦΑΡΑΣ
θέατρο ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
κύριοι αρθρογράφοι-αναλυτές ΑΓΙΣ ΒΕΡΟΥΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΜΕΡ ΝΕΣΤΩΡ ΚΟΥΡΑΚΗΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΕΣΘΑΝΑΙΩΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΦΟΙΒΟΣ ΣΑΡΓΕΝΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Μ. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ
βιβλιοκριτική ΚΙΜΩΝ ΒΕΛΙΤΖΑΝΙΔΗΣ
αρχισυντάκτης-συντονιστής ύλης ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ βοηθός αρχισυντάκτης ΠΕΤΡΟΣ ΒΙΝΗΣ
θεωρητικά κείμενα- ιστορικά αφιερώματα ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΟΥΒΑΛΕΡΗΣ ΘΕΜΙΣ ΚΑΛΛΙΓΕΡΗΣ ΧΑΡΗΣ ΚΑΤΣΙΒΑΡΔΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ ομάδα διαδικτύου ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ φωτογραφική επιμέλεια ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΥΡΑΚΟΣ-ΠΑΤΡΩΝΑΣ Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr
αρχισυντάκτης για διεθνή θέματα ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΚΟΣ
Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση, Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα
γεωπολιτική ανάλυση ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΛΥΒΙΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΑΓΚΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΦOΙΝΙΚΑΣ
Η Νέα Πολιτική δέχεται και δημοσιεύει κείμενα συνεργατών και αναγνωστών. Για τις απόψεις των δημοσιευομένων άρθρων υπεύθυνοι είναι μόνον οι συντάκτες τους.
ανταποκριτής στην Λευκωσία ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ αρχισυντάκτης για οικονομικά θέματα ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΙΔΗΣ διεθνής οικονομία ΤΙΜΟΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΥΧΛΙΔΗΣ ελληνικό χρηματιστήριο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ
Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ κυκλοφορεί στην αρχή κάθε μήνα στα βιβλιοπωλεία και σε επιλεγμένα σημεία πώλησης. Συνδρομές στα τηλέφωνα 6978 774 874 και στο 6980 149 044. Tιμή ετήσιας συνδρομής για φυσικά πρόσωπα 40 , φοιτητές 35 , νομικά πρόσωπα 75 Αναρτάται στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.neapolitiki.gr
ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
Το ψεύτικο και το πραγματικό δίλημμα
Η
επανέκδοση της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ σε διπλή, διαδικτυακή και έντυπη μορφή, πραγματοποιείται με βαρύ αίσθημα ευθύνης σε μία εξαιρετικά δύσκολη στιγμή της ελληνικής ιστορίας. Οι άξονες της προηγούμενης έκδοσης (2005-2009) σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιροι: η ριζοσπαστική κριτική του φαύλου πολιτικού συστήματος της Μεταπολίτευσης και η ανάγκη άμεσης και συνολικής αντικατάστασής του από νέο, ικανό, ακέραιο και άφθαρτο. Η ψύχραιμη και υπεύθυνη κριτική του δημόσιου βίου. Η εκπόνηση εναλλακτικής πρότασης για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Η σύνθεση των βασικών αρχών για την επιβίωση του κράτους, όπως ο πατριωτισμός, ο εκσυγχρονισμός, η δημοκρατία, η ανταγωνιστική οικονομία και το κοινωνικό κράτος. Η εμπεριστατωμένη γεωπολιτική ανάλυση ως προϋπόθεση κατανόησης του διεθνούς περιβάλλοντος, των απειλών και των ευκαιριών που προκύπτουν από αυτό για την χώρα μας. Η ανάδειξη ιδεών και προσώπων για την επείγουσα πλέον αλλαγή σελίδας στην ελληνική πραγματικότητα. Το κυριώτερο: η παραμονή της Ελλάδας στην Ευρώπη και γενικώτερα στον δυτικό κόσμο, στον κόσμο της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτό όμως προϋποθέτει όχι την βεβιασμένη, τεχνητή και εν πολλοίς θεατρική υποταγή σε «μνημόνια» και τρόϊκες, αλλά την βαθειά μεταρρύθμιση του ελληνικού κράτους και της κοινωνίας σε μία αυτάρκη, ισχυρή, δημιουργική οντότητα, που θα παράγει αγαθά και πολιτισμό και δεν θα εξαρτάται από τις εκάστοτε ορέξεις των διεθνών κερδοσκόπων ή του γερμανικού ή όποιου άλλου ηγεμονισμού. Και αυτά με την σειρά τους προϋποθέτουν μία ριζική, επαναστατικού χαρακτήρα, εκ βάθρων πολιτική αλλαγή. Τα κύρια αιτήματα που προέβαλε η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ την προηγούμενη δεκαετία έχουν παραμείνει ανεκπλήρωτα. Η άρνηση του πολιτικού συστήματος να προβεί έστω και σε στοιχειώδεις μεταρρυθμίσεις οδήγησε, όπως ήταν απολύτως αναμενόμενο, σε κατάρρευση του κράτους, της οικονομίας και της εσωτερικής ασφάλειας. Ο εξανδραποδισμός της χώρας και η υπαγωγή της σε καθεστώς υποτέλειας στην τρόϊκα υπήρξε η αναμενόμενη και νομοτελειακή συνέπεια της φαύλης διακυβέρνησης, είτε ψευδοσοσιαλιστικής είτε ψευδοφιλελεύθερης είτε ψευδοεκσυγχρονιστικής είτε ψευδοσυντηρητικής. Το στην πραγματικότητα μονοκομματικό σύστημα της Μεταπολίτευσης, ενιαίο στην νομή της εξουσίας και στην λεηλασία του εθνικού πλούτου, βραχυκύκλωσε κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης που θα κα-
ταργούσε το πελατειακό σύστημα, την διαφθορά, τον κρατικισμό και τον λαϊκισμό, την αναξιοκρατία και την οικογενειοκρατία, όλα δηλαδή αυτά τα χαρακτηριστικά του που οδήγησαν την Ελλάδα στην χρεωκοπία. Η ελληνική κοινωνία έχει ασφαλώς σοβαρές ευθύνες. Κατά την τελευταία τριακονταετία, οι Έλληνες παραβίασαν τους νόμους που εξασφάλισαν την επιβίωσή τους επί χιλιάδες χρόνια. Υιοθέτησαν ήθος νεοπλουτικό και υλιστικό, αναντίστοιχο προς την λιτή ζωή που επιβάλλει η βραχώδης ελληνική χερσόνησος. Κατέστειλαν την παραγωγικότητά τους, την ευφυία τους, την φαντασία τους, την εξωστρέφειά τους. Λησμόνησαν την γλώσσα τους, παραμέλησαν την παιδεία και τον μακραίωνο πολιτισμό τους, περιφρόνησαν τις παραδόσεις τους, αποδόμησαν τα βασικά κοινωνικά κύτταρα της κοινότητας και της οικογένειας, έπαψαν να αναπαράγονται. Αλλά και αποκόπηκαν από τις παγκόσμιες εξελίξεις, αυτοί που κάποτε ήσαν οι πρωτοπόροι, οι εξερευνητές άγνωστων τόπων, οι οδηγοί του κόσμου. Από Οδυσσείς έγιναν Συβαρίτες. Το χειρότερο, ανέδειξαν ή ανέχθηκαν ηγεσίες φαύλων, που κολάκευσαν τα χαμηλότερα ένστικτά τους και υπηρέτησαν τον χυδαίο υπερκαταναλωτισμό και την χαύνωση της κοινωνίας. Ασφαλώς όμως οι λανθασμένες επιλογές και ευθύνες μίας ολόκληρης κοινωνίας δεν απαλλάσσουν την πολιτική ηγεσία, που διέφθειρε τις συνειδήσεις και καλλιέργησε συστηματικά και με δόλο την ανάδειξη των χειρότερων όψεων της κοινωνικής μας ζωής προς ίδιον όφελος. Η κρίση χρέους, που υπήρξε νομοτελειακό αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας, άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Η μαζική εκπτώχευση, η κοινωνική αποσύνθεση, η γεωπολιτική αποδυνάμωση, η πολιτική αποσταθεροποίηση, η άνοδος των άκρων οδήγησαν σε καταστάσεις που κανείς δεν είχε προβλέψει, σε απώλεια της εθνικής μας κυριαρχίας, σε πρωτοφανή ταπείνωση και εξευτελισμό. Σήμερα, στο τοπίο του ζόφου, ο δημόσιος διάλογος κυριαρχείται από το μνημονιακό ψευδοδίλημμα, που απειλεί την χώρα μ’ έναν νέο εθνικό διχασμό. Όμως, και τα «μνημονιακά» και τα «αντιμνημονιακά» κόμματα προέρχονται από την ίδια ακριβώς μήτρα του παλαιοκομματικού κατεστημένου, που οδήγησε συλλήβδην την χώρα στην διάλυση. Γι’ αυτό οργανώνουν την πολιτική τους αντιπαράθεση γύρω από το παραπλανητικό ζήτημα της αποδοχής ή της μη αποδοχής του μνημονίου, ενώ το πραγματικό διακύβευμα που θα κρίνει την επιβίωση της Ελλάδας είναι η ριζική πολιτική αλλαγή, που θα απαλλάξει την Ελλάδα από τον εσμό των εξίσου ανίκανων μνημονιακών και αντιμνημονιακών. Επομένως η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ θα δημιουργήσει έναν άξονα προβληματισμού πέρα από το ψευδοδίλημμα, και θα θέσει επί τάπητος τα πραγματικά διλήμματα. Δηλαδή εάν η Ελλάδα θα συνεχίσει ή θα παύσει επιτέλους να κυβερνάται από τα κομματικά υπολλείμματα της μεταπολιτευτικής τριτοκοσμικής ολιγαρχίας, εάν θα αποκτήσει ανταγωνιστική οικονομία και υγιές κράτος ή θα παραμείνει ένα δανειοδίαιτο πελατειακό κράτος σοβιετικών προδιαγραφών, εάν θα απαντήσει στις μείζονες γεωπολιτικές προκλήσεις της εποχής μας με σωστό σχεδιασμό και ισχύ ή εάν θα εξαλειφθεί ως κυρίαρχο κράτος.
Σήμερα, μέσα στην ατμόσφαιρα ζόφου, οι Έλληνες καλούνται να λάβουν ξανά μία τιτάνια συλλογική απόφαση. Μέσα στην ραγδαία πτώση, πρέπει να αφυπνιστούν και να συσπειρωθούν οι δυνάμεις που θα ανακόψουν και θα αντιστρέψουν τον θανατηφόρο ρου της Ιστορίας των Ελλήνων. Οι δυνάμεις αυτές υπάρχουν, είναι αυτές που διασώθηκαν από την λαίλαπα της Μεταπολίτευσης, έμειναν στο περιθώριο των εξελίξεων, αποκλείστηκαν από την λήψη των αποφάσεων από ένα πολιτικό σύστημα διεφθαρμένο, οικογενειοκρατικό, ευνοιοκρατικό και τριτοκοσμικό. Και γι’ αυτό παρέμειναν ακέραιες και αλώβητες. Οι δυνάμεις αυτές επείγει σήμερα να συσπειρωθούν, να ανατρέψουν το τυμπανιαίο πτώμα της Μεταπολίτευσης και να αναλάβουν με αποφασιστικότητα τις τύχες της πατρίδας στα χέρια τους. Καμμία μεγάλη μεταβολή δεν μπορεί να κινηθεί στο κενό, ερήμην της κοινωνίας την οποία καλείται να αναμορφώσει. Οι ριζοσπαστικές και αναμορφωτικές προσπάθειες προϋποθέτουν αλλαγή ψυχικών καταστάσεων, που είναι η αρχή και το τέλος κάθε αναγεννησιακής προσπάθειας. Η βαθύτερη ρίζα του προβλήματος είναι η συνείδηση του σύγχρονου Έλληνα, που υπέστη φθορά και πρέπει να ανακαινισθεί εκ βάθρων. Αυτούς τους στόχους θα υπηρετήσει η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, με την πέννα κορυφαίων αρθρογράφων και μαζί τους πλειάδας νέων πρωτοεμφανιζόμενων, στην νέα της έκδοση.
H ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΕΛΛΑΔΑ
Οικονομικές κρίσεις και εθνική ανεξαρτησία
Η
συμβατική σοφία υποστηρίζει ότι η δημοσιονομική κατάρρευσις ενός κράτους συνεπάγεται συνήθως τον περιορισμό της εθνικής του κυριαρχίας. Αν και τα δύο «μεγέθη», Οικονομική Κρίσις και Εθνική Ανεξαρτησία, δεν είναι εννοιολογικώς εξηρτημένα, εις σχέσιν αιτίου προς αιτιατόν, εν τούτοις το πρόσφατον παράδειγμα της Ελλάδος επιβεβαιώνει εκ πρώτης όψεως τον ισχυρισμόν. Ουδέποτε άλλοτε η χώρα μας υπέστη τόσην απώλεια της εθνικής της κυριαρχίας, όσον όταν διεσώθη από της χρεωκοπίας το 2010-εις σημείον μάλιστα που να μην δύναται σήμερον να ξεφύγει από της «παγίδα λιτότητος». Αντιθέτως, το παράδειγμα της Αργεντινής το 2001 και της Ισλανδία το 2008, αποδεικνύει ότι μία χώρα ημπορεί να έχει χρεωκοπήσει και να διατηρήση την εθνική της κυριαρχία ανέπαφη, ούτως ώστε να εκφύγη της «μαύρης τρύπας λιτότητος» και να επαναλάβη την διαδικασία της οικονομικής αναπτύξεως. Η Αργεντινή αναπτύσσεται σήμερον μ’ετήσιον ρυθμόν 3% και η Ισλανδία επανήλθε στις αγορές κεφαλαίων και δεν επτοήθη από τον Βρεταννικόν στόλον, όταν οι Ισλανδικές Τράπεζες ηρνήθησαν να καταβάλουν τις καταθέσεις Βρεταννών και Ολλανδών. Απομένει όμως ν’αποδειχθή εάν η εγγενής έλλειψις εθνικής ανεξαρτησίας μιάς χώρας και η χαλάρωσις αυτογνωσίας του λαού της ευθύνονται διά την εκδήλωσιν της κρίσεως εις ολόκληρον το σώμα της κοινωνίας, ως συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα.
του Κωνσταντίνου Κόλμερ Πρός απόδειξιν, θα εξετάσω: α) την διαχρονική συσχέτισι ανεξαρτησίας και κρίσεως εν Ελλάδι – αν τα δύο είναι οι όψεις του ιδίου νομίσματος, β) την κρατούσα γνώμη στην οικονομική θεωρία περί της διαφοράς μεταξύ ατομικής αρετής και δημοσιονομικής ευελιξίας ως εξόδου από της Υφέσεως και, γ) τους υπαρξιακούς κινδύνους εκ της οικονομικής κρίσεως στην χώρα μας και δυνητικούς τρόπους εξόδου εξ αυτής.
Πολιτική γεωγραφία και καχεξία Η απόκτησις κολοβής εθνικής κυριαρχίας της Ελλάδος, μετά την ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827 και του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου, με τα περιορισμένα όρια του νεωτέρου Ελληνικού κράτους, δεν επέτρεψε την ανάπτυξι ενός αυτοδυνάμου και αυτάρκους κράτους, ιδίως μετά την δολοφονία του κυβερνήτου Ιωάννου Καποδίστρια. Ως αποτέλεσμα των ανεξοφλήτων και εν πολλοίς ανεισπράκτων «εθνικών δανείων» της Παλιγγενεσίας, η πρώτη χρεωκοπία του Ελληνικού κράτους εσημειώθη το 1844 με συνέπεια την αποστέρησι σημαντικών πόρων και της αυτοδυνάμου εξωτερικής πολιτικής του τότε πρώτου βασιλέως της Έλλάδος, Όθωνος. Η πρόωρος ένταξις της χώρας το 1864 στην τότε Λατινική Νομισματική ΄Ενωσι, μαζί με άλλα 6 ευρωπαϊκά κράτη και με τον διμεταλλικόν κανόνα χρυσού-αργύρου συναλλάγματος, κατέληξεν εις φιάσκον. Νέα Πολιτική
Η πρώτη απώλεια εθνικής νομισματικής ανεταννο-τουρκικό ανταγωνισμό, γιά τον έλεγχο της ξαρτησίας της χώρας είχεν ως αποτέλεσμα όχι Συρίας και των πετρελαίων του Ιράκ (βλ.συμφωμόνον την επαναφορά της αναγκαστικής κυκλονία Σάϊκς-Πικώ στο βιβλίο μου ΤΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ ΤΗΣ φορίας της αμετατρεψίμου δραχμής εντός διετίΕΛΛΑΔΟΣ, εκδόσεις Λιβάνη 2005). ας, αλλά και την αμετάκλητο πρόσδεσι της εξωτεΤο παγκόσμιον κράχ του 1928-32 προεκάλεσε ρικής πολιτικής της χώρας στο άρμα της Μεγάλης νέα χρεωκοπία του Ελληνικού κράτους, εξ αιτίας Βρεταννίας. της αδυναμίας του Ελευθερίου Βενιζέλου να προΗ Βρεταννία έθεσεν ως όρον διά την εγκαστατεύσει το εθνικό νόμισμα από την Αγγλική λίθίδρυσι της νέας δυναστείας των Γλύξμπουργκ ρα και τον χρυσούν κανόνα, τον οποίον είχαν επιστην Ελλάδα την υποταγήν του θρόνου εις τα κεβάλλει οι ξένοι πιστωτές. λεύσματα του Φόρεην ΄Οφις Εχρειάσθη η έλευσις του κυστο «Ανατολικόν Ζήτημα», ενώ βερνήτου Ιωάννου Μεταξά το ο ύποπτος δια φιλορωσσισμόν 1936, δια να ρυθμισθή το δη΄Οθων έχασε τον θρόνον του. μόσιον χρέος υπό του ΚυριάΤης πτωχεύσεως του 1893 κου Βαρβαρέσου το 1939 στο προηγήθησαν τα εξωτερικά 45% και άνευ τόκων, με τίμηδάνεια και επηκολούθησε το μα πάλιν την απώλεια εθνικής «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» κυριαρχίας και την είσοδο των του Χαριλάου Τρικούπη. ΄Αγγλων στην Μακεδονία, θαΗ μοιραία ήττα του ’97 επιβενόντος περιέργως του Μεταξά. βαίωσε τον κανόνα να προηγείΟι τρείς γύροι κομμουνιστιται της κρίσεως η απώλεια της κής ανταρσίας, με στόχον την εθνικής ανεξαρτησίας, με τον διΜακεδονία, προεκάλεσαν την εθνή οικονομικό έλεγχο και την οικονομική κρίσι της περιόδου επιβληθείσα λιτότητα του λιτο1944-49, οπότε η χώρα συνεδιαίτου τότε Ελληνικού λαού! τηρείτο αποκλειστικώς υπό της Η Επανάστασις του 1909 Αμερικανικής βοηθείας. ανέκτησε μέρος της χαμένης Εάν η Ελλάς δεν αντιμετώπιεθνικής ανεξαρτησίας, αλλ’ ζε την περίοδον αυτή τον θαΓελοιογραφία από άλλες εποχές χρεωκοπίας υπό τους Βενιζελείους περιονάσιμον κομμουνιστικόν κίνρισμούς της «αναθεωρητικής» δυνον, ίσως σήμερον να ήταν και όχι συντακτικής συνελεύσεως, ως απήτησεν ο περισσότερον ανεξάρτητος και ανεπτυγμένη, ως ξένος παράγων. λχ. η Τουρκία!... Ο εθνικός διχασμός του 1916 ήταν άλλο ένα Η νομισματική μεταρρύθμισις των Μαρκεζίνηεπεισόδιον περιορισμού της εθνικής κυριαρχίας, Βαρβαρέσσου το 1953, με την υποτίμησι της νέας με τα δύο Ελληνικά «κράτη», ένα στην Θεσσαλοδραχμής κατά 50 % στην ισοτιμία των 30 δρχ. ανά νίκη και το άλλον απομονωμένο εν Αθήναις, αλλά δολλάριον, άνοιξε τον δρόμον πρός μίαν άνευ προτουλάχιστον η οικονομική κρίσις απεφεύχθη με ηγουμένου αναπτυξιακή πορεία της χώρας (6% μ.ό. την απελευθέρωσι της Μακεδονίας. Την απόκτηαναπτύξεως του ΑΕΠ με χαμηλόν πληθωρισμόν). σι δηλαδή «ζωτικού χώρου» υπό της Ελλάδος. Η ταχεία οικονομική ανάπτυξις διήρκεσε τουλάΤην επανεμφάνιση της οικονομικής κρίσεως χιστον μέχρις του 1974, οπότε πάλιν η μειοδοσία προεκάλεσε η Μικρασιατική Καταστροφή, με δύο της εθνικής κυριαρχίας, με τους αρχηγούς των ενόαλλεπάλληλες χρεωκοπίες το 1922 και 1924, εξ πλων δυνάμεων αυτήν την φορά κι’ όχι τους συνήαιτίας της εμπλοκής της Ελλάδος στον Γαλλοβρεθεις υπόπτους πολιτικούς, με τους Μπονάνον, ΑραΝέα Πολιτική
πάκη και Παπανικολάου υπευθύνους γιά την Κυπριακήν ήττα, και επανήλθεν ο παλαιοκομματισμός μ’ όλα τα οικονομικά δεινά: της «σοσιαλομανίας» του Συντάγματος του 1975,της «αρχής ενός ανδρός» του εν μειοψηφία πρωθυπουργού και της αστυφιλίας – προξένων της ευρωκρίσεως. Προηγήθη η δήλωσις απωλείας εθνικής ανεξαρτησίας υπό του Κων/νου Καραμανλή «ανήκομεν εις την δύσιν». Μετά την εκλογή του ΠΑΣΟΚ το 1981 στην εξουσία, εσπάρη ο σπόρος της εθνικής χρεωκοπίας υπό του Ανδρέα Παπανδρέου και των επιγόνων του, ενώ εχάθη η αυτοδιάθεσις των Ελληνοκυπρίων-ελπίζω όχι διά παντός. Εδώ πρέπει ν’ αναφέρω και τις ευθύνες του Ελληνικού λαού γιά τις αλλεπάλληλες χρεωκοπίες: η «γενεά του Πολυτεχνείου» και τινές απόφοιτοι του Κολλεγίου ευθύνονται εμμέσως πλήν σαφώς διά την μεταβολήν του Ελληνικού κράτους ως μηλειτουργικού, κατά τον χερ Γιούργκεν Φίτσεν της Γερμανικής Τραπέζης. Παρά το γεγονός ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου εσύρθη στα δικαστήρια το 1989 γιά το σκάνδαλον Κοσκωτά και διέπραξε πολλά ατοπήματα αν όχι εγκλήματα, εψηφίσθη υπό του Ελληνικού λαού κ α ι το 1993. Το ΠαΣοΚ εκυβέρνησε την χώρα τουλάχιστον κατά το ήμισυ της τελευταίας 30ετίας με δανεικά και κατασπατάλησε κοινοτική βοηθεία 100 δις. ευρώ, διά την εξαγοράν της λαϊκής ψήφου η οποία του εδόθη ανεπιφυλάκτως. Η ΝΔ εμιμήθη το Πασόκ επαξίως όταν το 2003 επανήλθε στην εξουσία.... Η έλλειψις αυτογνωσίας των ψηφοφόρων αποτελεί το ισοδύναμον της δημοσιονομικής κραιπάλης εις προσωπικόν επίπεδο ή όπως είπεν λίαν επιγραμματικώς ο κ. Θόδωρος Πάγκαλος «μαζί τα φάγαμε». Τώρα όμως καλούμεθα να πληρώσουμε το χρέος χωριστά: Οι φορολογούμενοι αμέσως και οι μετέχοντες στην Λίστα Λαγκάρντ, κατόπιν ερεύνης του ΣΔΟΕ.
Η λησμοσύνη της Κεϋνσιανής Θεωρίας Στην σημερινήν οικονομικήν θεωρίαν, εξ άλλου, επικρατεί η Κεϋνσιανή άποψις (Πώλ Κρούγκμαν και Νομπελίστας Στήγκλιτζ αλλά και Μίλτων Φρή
ντμαν) ότι το κράτος οφείλει ν’αυξάνει τις δημόσιες επενδύσεις και να μειώνει τους φόρους, όταν η οικονομία εισέρχεται στην φάσι της Υφέσεως, πολλώ δε μάλλον της Καταπιέσεως (Depression). Επίσης, έχει γίνει ακαδημαϊκώς αποδεκτόν ότι ένα αποθεματικόν νόμισμα ως το ευρώ δεν αρμόζει γιά όλες τις εθνικές οικονομίες (one size fits all). Χώρες με διαφορετικόν βαθμόν εξειδικεύσεως στις εξαγωγές, απασχόλησι, πληθωρισμόν,επιτόκια και δημοσιονομική πειθαρχία χρειάζονται κυμαινόμενες ισοτιμίες. Διαφορετικά, το ενιαίον νόμισμα οδηγεί τα κράτη-μέλη εις οικονομικήν διαταραχήν, δημοσιονομικά και εμπορικά ελλείμματα, εν τέλει δέ εις διόγκωσι της Ανεργίας (βλ. σχ. «Ευρώ,η Γιγάντωσι της Ανεργίας» υπό του γράφοντος, εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ του 2000(!). Σήμερον, η ευρωζώνη έχει 20 εκατομμύρια ανέργους και ορισμένες χώρες, ως η Ισπανία και η Ελλάς, υποφέρουν από ανεργία άνω του 25% του ενεργού πληθυσμού. ΄Αρα η απώλεια εθνικής οικονομικής πολιτικής, η οποία εκχωρείται εις Βρυξέλλας και κυρίως εις την Φραγκφούρτη, όπου εδρεύει η πανίσχυρος και ήκιστα δημοκρατική Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αποτελεί άμεσο παράγωγον της χρηματοπιστωτικής κρίσεως εις Ιρλανδία,νΠορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρον και Ελλάδα, μετά το 2009. Προβάλλεται ενίοτε ψευδο-ηθικώς η ένστασις ότι στην κρίση συνέβαλον τα ίδια τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, με την χαλαρή δημοσιονομική πολιτική των και την απώλειαν ανταγωνιστικότητος. Και ναί μεν το τελευταίον αποτελεί «παράπλευρη απώλεια» του ενιαίου νομίσματος, αλλά κάθε χώρα αντιμετωπίζει ανομοία κρίσι με διαφορετικά χαρακτηριστικά: η Ιρλανδία λόγω καταρρεύσεως της Αμερικανικής «Λήμμαν Μπράδερς» το 2008, η Πορτογαλία λόγω της σοβαράς επιβραδύνσεως της αναπύξεως, η Ισπανία από την υπερέκθεσι των τραπεζών στα στεγαστικά δάνεια, η Ιταλία εξ’ αιτίας της αυξήσεως των διαφορικών επιτοκίων εις αδιατήρητα επίπεδα του δημοσίου χρέους, η Κύπρος διότι είχε την απρονοησίαν αγοράς Ελληνικών ομολόγων υψηλής αποδόσεΝέα Πολιτική
ως που περιεκόπησαν κατά 85% και η Ελλάς λόΌταν τον Ιανουάριο του 2009 ενεφανίσθησαν οι γω της αδυναμίας εξυπηρετήσεως του ισοζυγίου πρώτες δυσκολίες χρηματοδοτήσεως του δημοσίτρεχουσών συναλλαγών, που το 2008 είχε φθάσει ου χρέους, η τότε κυβέρνησις Καραμανλή, αντί να το 12% του ΑΕΠ. προβή εις αύξησιν της αποδόσεως των ομολόγων Υποστηρίζεται υπό τινών (βλ. Dr. Bekakos, Dr. άνω του 7% και να δανεισθή όλες τις λήξεις ομολόKarkamanis and Anastasios Retzios, Phd: stenisk@ γων του έτους ως και του 2010 (περίπου 35 δις. ευgmail.com) ότι η Ελληνική κρίσις δεν οφείλεται τόρώ, δανείου απολύτως εφικτού πρό της κρίσεως) σον στην διαφθορά, τον υπερπληθυσμό των δημοκαι εν συνεχεία να χαράξη περιοριστικόν προϋποσίων υπαλλήλων και στην πολιτική πελατείαν αλλά λογισμόν με πρωτογενές πλεόνασμα, προσέφυγε στο γεγονός ότι οι επενδυτές των Ελληνικών ομοστην ευρωπαϊκήν βοήθεια. λόγων ηρνήθησαν να τα αγοΤον Αύγουστο του 2009, οι ράσουν με απόδοσιν κατωτέρα Καραμανλής και Αλογοσκούτου 7%. φης επεσκέφθησαν τον Ζαν Παρενθετικώς λέγεται ότι Κλωντ Τρισσέ, διοικητή της ΕΚΤ, οι ανησυχίες των αγορών το και του εζήτησαν χρηματοδοτι2009 γιά τις αδυναμίες της Ελκή στήριξη. ληνικής οικονομίας αναφέροΟ κ. Τρυσσέ υπεκρίθη ότι νται στην εξαιρετικώς χαμηδεν υπάρχει πρόβλημα αναλή συσσώρευσι κεφαλαίου, χρηματοδοτήσεως της Ελληστην αποπένδυσι της παγκονικής οικονομίας - αρκεί να εκσμιοποιήσεως και στην απώδοθούν τα αντίστοιχα Ελληνικά λεια ανταγωνιστικότητος, λόομόλογα, να δοθούν στις εμπογω των ισχυρών συνδικάτων ρικές τράπεζες και αυτές να τα που δεν εδέχθησαν τις προπροεξοφλήσουν στην ΕΚΤ, με σαρμογές που απαιτούσε το τις συνήθεις διαδικασίες. ευρώ. ΄Οταν το γεγονός της μολύνΟρθώς! Αλλά οι αδυναμίες σεως των Ελληνικών τραπεζών αυτές απαντώνται και σε άλμε «τοξικά χαρτιά» εγνώσθη, οι λες χώρες που δεν επτώχευαγορές κεφαλαίου «εκουμπώΤο μνημόνιο του 19ου αιώνος σαν τουλάχιστον μέχρι σήμεθησαν» κατά το κοινώς λεγόρον, ως η Γαλλία και η Αυστρία. μενον, κι’ έπαυσαν να παρέχουν ρευστότητα στην Αν και μερικές από τις αιτίες της Ελληνικής νόδιατραπεζικήν αγορά. σου είναι υπαρκτές, δεν επαρκούν, εν τούτοις, να Ο Κώστας Καραμανλής έχασε εν συνεχεία τις εξηγήσουν την σφοδρότητα της οικονομικής κρίεκλογές του Νοεμβρίου, τις οποίες εκέρδισεν σεως που εισέρχεται στο 5ον έτος της, με απώλεια αδοκήτως ο Γιώργος Παπανδρέου, με σύνθημα του ενός τετάρτου του εθνικού προϊόντος- πρωτο«λεφτά υπάρχουν». φανή γιά ειρηνική περίοδο. ΄Οταν τον Ιανουάριο 2010 απεδείχθη ότι τα ταΥποπτεύομαι ότι άλλον ήταν το αποφασιστιμεία του κράτους ήσαν άδεια και η Ελλάς παροκό αίτιο της Ελληνικής κρίσεως και δή η έλλειψις μοιάσθη με το «ναυάγιον του Τιτανικού», η κυεπαρκούς σθένους της κυβερνήσεως Κώστα Καβέρνησις ΓΑΠ οδηγήθη τον Μάρτιον του 2010 ραμανλή το 2009 εν συνδυασμώ με την απώλεια στα Καυδιανά Δίκρανα του Διεθνούς Νομισματιεθνικής νομισματικής ανεξαρτησίας το 2002, όταν κού Ταμείου, που η Ε.Ε. το ανέμειξε στην Ελληνική η χώρα υιοθέτησεν το οθνείον νόμισμα, το ευρώ, κρίσι, εξ αιτίας των ιδεοληπτικών αδυναμιών αλυπό του αλήστου μνήμης Κώστα Σημίτη... λά και σκοτεινών σκοπιμοτήτων, ενώ η υπόθεσις Νέα Πολιτική
του Ελληνικού χρέους θα ημπορούσε να διακανοΟύτως, η ανεργία εξετοξεύθη από 8% το 2009 νισθή «ενδοοικογενειακώς». στο 27% του ενεργού πληθυσμού στα τέλη του Πώς; Με την παροχή ρευστότητος στο Ελληπαρελθόντος έτους και 1,5 εκατομμύρια ΄Ελληνικό δημόσιον υπό της ΕΚΤ, με εγγύησι των 16 νες αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνης όπως κρατών μελών της Ευρωζώνης και την δημιουρεπί Κατοχής! γία πρωτογενούς πλεονάσματος στον Ελληνικόν Οι τοπικοί συνεργάτες της Τρόϊκα απεδέχθηπροϋπολογισμόν συν τω χρόνω και όχι «εδώ και σαν την εκχώρησι εθνικής κυριαρχίας εις Ευρωτώρα», όπως προέβλεπε το πρώτο Μνημόνιο. παίους υπαλλήλους, στον Δανό Πώλ Τόμσεν, τον Η αναλαβούσα Αυστριακό Κλάους την Ελληνική υπόΜαζούχ και τον θεσιν Τρόϊκα, υπό Γερμανό Ματίας την διεύθυνσι του Μάρς. Εγκατέστηανθρωποφάγου σαν στην Αθήνα ΔΝΤ, αξίωσε σειτον κομμισσάριο ρά παραχωρήσεΡάϊχενμπαχ και τον ων της εθνικής κυΓερμανό υφυπουρριαρχίας της Ελλάγό Φούχτελ στην δος γιά να εγκρίΘεσσαλονίκην, ενώ νη την χορήγησι την φύλαξη των Ελτων... διασωστικών ληνικών συνόρων δανείων πρός την ανέλαβε η πολυΗ Τρόϊκα Ελλάδα. εθνική ΦΡΟΝΤΕΞ. Η κυβέρνησις Στις τρείς μεγαλύΓΑΠ ευρέθη πρό διλήμματος: είτε να κηρύξει πτώτερες Ελληνικές Τράπεζες, Εθνική, Άλφα και Πειχευσι και να γυρίσει στην δραχμή με εξωτερική ραιώς διωρίσθησαν Κοινοτικοί επίτροποι. υποτίμησι είτε να αποδεχθή τους όρους της ΤρόϊΣυγχρόνως με την συγχώνευση εθνικών πόκα, που «τρώη τα παιδιά της» με την εσωτερική ρων και εισοδημάτων, το ΤΑΙΠΕΔ ανέλαβε υπό υποτίμησι. τον άμεσο έλεγχο της Τρόϊκα διά την αποπληρωΟι περισσότεροι όροι της Τρόϊκα είναι άσχεμήν του χρέους, που είναι ωστόσον αδιατήρητο τοι με την αποπληρωμή του Ελληνικού χρέους, το στα σημερινά ύψη του.. οποίον από 109% του ΑΕΠ το 2009 ηυξήθη στο ‘Οταν και οι πρόσοδοι και από τους μελλοντι190% το 2012, στα 356 δις. ευρώ, παρά την περικούς υδρογονάνθρακες αναληφθούν από την κοπή του ιδιωτικού χρέους κατά 150 δις.ευρώ. Καί Τρόϊκα, τι θ’απομείνει διά να ζήση ο Ελληνικός τούτο λόγω του αναδανεισμού του χρέους, του λαό; ανατοκισμού με υψηλά σχετικώς επιτόκια και της Απάντησις: όσα διασώσει η ανάκτησις της εθνισυρρικνώσεως του ΑΕΠ. κής κυριαρχίας, η απώλεια της οποίας σχεδόν Η «παγίδα λιτότητος», στην οποίαν εισήλθε ο προκάλεσε κάθε μείζονα ή ελάσσονα οικονομική Ελληνικός λαός εξ αιτίας της αναμίξεως του ΔΝΤ, κρίσις στην χώρα μας. προεκάλεσε πτώσι της απασχολήσεως, λόγω των Η ανάκτησις της εθνικής ανεξαρτησίας ίσως παρανοϊκών φόρων και της καταστροφής του πιαποτελεί μοναδική βιώσιμον διέξοδον απ’το σηστωτικού συστήματος. μερινόν Ελληνικό αδιέξοδο. Αλλ’ η μετάβασις αυτή Η μείωσις του ΑΕΠ τα τρία τελευταία χρόνια είναι μία άλλη ιστορία, ως θα έλεγεν ο Κήπλινγκ. υπολογίζεται σε 25-27% και ένα άλλο μείον 5% Αν θέλετε, θα μπορούσαμε να συζητήσουμε, αναμένεται εφέτος. το πώς και πότε. q 10
Νέα Πολιτική
ΚΟΙΝΟΣ ΝΟΥΣ
Το πρόβλημα δεν είναι το νόμισμα Ανασκοπώντας το ελληνικό πολιτικό σκηνικό των τελευταίων 3,5 ετών, έχω την αίσθηση ότι η κυριώτερη αδυναμία μας στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι ότι στεκόμαστε κατά κανόνα στην επιφάνεια των προβλημάτων και σε κάποιας μορφής συνθηματολογία, χωρίς να διεισδύουμε στο βάθος και την ουσία τους, όπως θα απαιτούσε μια ορθή στρατηγική, και χωρίς, κυρίως, να αντλούμε πρακτικά οφέλη από την ίδια την κρίση. Τέσσερα χαρακτηριστικά παραδείγματα: 1. Σκιαμαχούμε επί μήνες για το εάν σβήστηκαν ονόματα από την λεγόμενη «λίστα Λαγκάρντ» και ποιός γνώριζε γι’ αυτήν, χωρίς να έχουμε ακόμη εισπράξει ούτε ένα ευρώ από τους μεγαλοκαταθέτες της (πρβλ. σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας Τα Νέα της 28.2.2013, σελ. 14, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Στο μηδέν οι έλεγχοι για τη λίστα Λαγκάρντ»). 2. Παρόμοια, ικανοποιούμε κάποια βαθύτερα ένστικτά μας όταν πληροφορούμαστε με χαιρεκακία ότι κάποιοι «μεγαλόσχημοι» πολιτικοί ή επιχειρηματίες μπήκαν επιτέλους στη φυλακή για τα όποια ανομήματά τους. Αλλά παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι θα βελτιωνόταν πολύ περισσότερο η κατάσταση κάποιων συμπαθών συμπολιτών μας, εάν ρυθμιζόταν το θέμα με τον θεσμό της λεγόμενης «ποινικής συνδιαλλαγής» και εάν, επομένως, με ένα μέρος τουλάχιστον των χρημάτων που καρπώθηκαν αυτοί οι «μεγαλόσχημοι», εδημιουργείτο ένα ταμείο οικονομικής ανακούφισης για αναξιοπαθούντες (ήδη το Υπουργείο Δικαιοσύνης ετοιμάζει, ως γνωστόν, σχετικό νομοσχέδιο, αλλά χωρίς πρόβλεψη ότι τα επιστρεφόμενα χρήματα από «ξέπλυμα» και λαθρεμπόριο θα πηγαίνουν μέσω ειδικού κωδικού αριθμού στους οικονομικά αδύναμους πολίτες). 3. Αντιδικούμε μεταξύ μας και με την τρόϊκα ως προς το πόσοι δημόσιοι υπάλληλοι πρέπει να παραμείνουν ή να φύγουν, χωρίς να έχουμε λάβει ακόμη ούτε ένα αξιομνημόνευτο μέτρο για την βελτίωση στην απόδοση της ίδιας της δημόσιας διοίκησης (πχ. για την ρύθμιση οφειλών στο δημόσιο χρειάζεται να περάσει κανείς για διεκπεραίωση και υπογραφές από σειρά υπαλλήλων και προϊσταμένων της ΔΟΥ, ενώ η όλη διαδικασία θα μπορούσε να ολοκληρωθεί σε λίγα λεπτά από έναν υπάλληλο και τον ταμία). 4. Συζητούμε ακόμη σε ατελεύτητο βαθμό εάν ενδείκνυται να παραμείνουμε ως χώρα στο ευρώ «πάση θυσία» ή να φύγουμε από αυτό «υπό προϋποθέσεις», αγνοώντας και πάλι ή παραβλέποντας το γεγονός ότι το κύριο πρόβλημα της χώρας δεν είναι το είδος του νομίσματός της, αλλά η αύξηση της ποιοτικής παραγωγικότητας. Όπως ορθά έχει λεχθεί, όταν υπάρχει έλλειψη παραγωγικότητας και, άρα, ανεπάρκεια πόρων, δεν έχει πλέον καμμία σημασία εάν η κηδεία του φτωχού συμπολίτη μας θα πληρωθεί με δραχμές ή με ευρώ. Νέστωρ Κουράκης Νέα Πολιτική
11
Η
έκθεση του ΔΝΤ για την Ελλάδα κάνει λόγο για εξαιρετική πρόοδο στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος της χώρας μας από το 2010 μέχρι σήμερα, αναμένει βελτίωση κατά 10% ώς το τέλος του έτους, ενώ αναγνωρίζει πρόοδο και στον τομέα της ανταγωνιστικότητας, τονίζοντας παράλληλα ότι χρειάζεται να συνεχιστούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ώστε να διασφαλιστεί η ανάκαμψη της οικονομίας. σχόλιο ΝΠ: η μείωση του ελλείμματος είναι αυτονόητη εφ’ όσον το κράτος έχει συρρικνώσει δραματικά τους μισθούς, συντάξεις ( μισθός νεοδιορισμένων αστυνομικών: 600 ευρώ, σύνταξη διατελεσάντων ΑΓΕΕΘΑ: 1300 ευρώ), ενώ ουσιαστικά έχει κηρύξει στάση πληρωμών σε προμηθευτές, παρόχους υπηρεσιών κλπ. Ως «πρόοδος της ανταγωνιστικότητας» εκλαμβάνεται η κινεζοποίηση της ελληνικής οικονομίας με μισθούς πείνας και διάλυση των κοινωνικών ασφαλίσεων, κάτι που βεβαίως θα ήταν χρήσιμο σε επενδυτές επιχειρηματίες, εάν υπήρχαν. Όσο για τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αυτές πράγματι είναι η ενδεδειγμένη οδός, αλλά δυστυχώς με το υπάρχον πελατειακό πολιτικό σύστημα δεν γίνονται. Στην έκθεση γίνεται ιδιαίτερη αναφορά σε τρείς ανεπαρκείς δομικές μεταρρυθμίσεις: 1. Πάταξη φοροδιαφυγής. Στο θέμα αυτό, σύμφωνα με τον ΔΝΤ, υπάρχει πολύ μικρή πρόοδος. Οι πλούσιοι και οι αυτοαπασχολούμενοι δεν πληρώνουν το μερίδιο της φορολογίας που τους αναλογεί, γεγονός που οδήγησε σε υπερβολική εξάρτηση του προγράμματος από τις περικοπές δαπανών και υψηλότερους φόρους για αυτούς που κερδίζουν ένα μισθό και μία σύνταξη. 2. Αγορά εργασίας. Ενώ οι μεταρρυθμίσεις στην 12
Εκτός πραγματικότητ του ΔΝΤ για αγορά εργασίας δημιούργησαν μία αξιοσημείωτη μείωση των ονομαστικών μισθών, αυτό αντανακλάται, σε πολύ μικρό βαθμό στις τιμές των προϊόντων, λόγω της αποτυχίας στο άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και στο μεγαλύτερο άνοιγμα στον ανταγωνισμό. Αυτός είναι άλλος ένας λόγος για τον οποίο το περισσότερο βάρος έχει μέχρι στιγμής πέσει σε μισθωτούς και συνταξιούχους. 3. Δημόσιος Τομέας. O υπερστελεχωμένος δημόσιος τομέας έχει γλιτώσει, σε αντίθεση με τον ιδιωτικό τομέα, που έχει πληγεί εξ αιτίας των απολύσεων. σχόλιο ΝΠ: η φοροδιαφυγή συνδέεται με την πολιτική διαφθορά. Οι τιμές των προϊόντων πράγματι δεν μειώνονται, αλλά για άλλους λόγους (π.χ. εισαγόμενες πρώτες ύλες). Ο σοβιετικών προδιαγραφών δημόσιος τομέας δ ε ν πρόκειται να μειωθεί όσο κυβερνά η πελατειακή ολιγαρχία της Μεταπολίτευσης. Kρίσιμα θέματα για την Ελλάδα, το επόμενο διάστημα, αποτελούν, σύμφωνα με το ΔΝΤ, η ανάκτηση της εμπιστοσύνης που θα επιτρέψει την αύξηση των επενδύσεων και η διαχείριση του υπερβολικού δημόσιου χρέους. Για το μεν πρώτο είναι αναγκαία η ευρεία εθνική στήριξη του προγράμματος που ακολουθείται σε συνδυασμό με ένα περιβάλλον πολιτικής σταθερότητας. Για το δημόσιο χρέος, το ΔΝΤ επιδοκιμάζει το γεγονός ότι οι ευρωπαίοι εταίροι έχουν αποδεχθεί ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να χρειαστεί έκτακτη στήριξη με όρους χαμηλότερους της αγοράς, ώστε να αποκαταστήσει τη βιωσιμότητά του, ενώ επίσης ευπρόσδεκτη είναι, για το ΔΝΤ, η δέσμευσή τους να παράσχουν επιπρόσθετη βοήθεια, εφ’ όσον χρειαστεί, ώστε να διασφαλιστεί η μείωση του χρέους κάτω από το 110% του ΑΕΠ έως το 2022. Η δέσμευση αυτή, Νέα Πολιτική
ος η τελευταία έκθεση την Ελλάδα καταλήγει στην έκθεση του ΔΝΤ, είναι σημαντική, ώστε να πεισθούν οι πιστωτές ότι υπάρχει αξιόπιστο πλαίσιο για την διαχείριση του υπερβολικού δημόσιου χρέους. σχόλιο ΝΠ: πολιτική σταθερότητα σε περιβάλλον μαζικής εκπτώχευσης του πληθυσμού είναι αδύνατη. Εξάλλου το δημόσιο χρέος είναι τόσο μεγάλο που είναι α δ ύ ν α τ ο ν να αποπληρωθεί έστω και σε βάθος τριακονταετίας, απλώς η Ελλάδα θα συνεχίζει να βαδίζει επί δεκαετίες στον ζυγό του, εάν φυσικά δεν υπάρξει γιγαντιαίο κούρεμα χωρίς εθνοκτόνους όρους. Οι παρενέργειες άλλωστε της όλης διαχείρισης του χρέους (τερατώδης ανεργία, μαζική από-επένδυση, καταστροφή μισθωτών, επιχειρηματιών, επαγγελματιών, και αποδόμηση διαδοχικά όλων των κοινωνικών τάξεων, ανομία, κοινωνική αποσύνθεση και ανοδος των ακραίων πολιτικών στάσεων) καθιστά αμφίβολη την επιβίωση του υποκειμένου του χρέους.
“Βουβή κατάθλιψη” το εθνικό συναίσθημα των Ελλήνων! Η συλλογική θλίψη, παρ’ ότι αναμενόμενο αποτέλεσμα των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης, φαίνεται ότι βιώνεται με έντονο τρόπο, επηρεάζοντας κυρίως τους ανθρώπους που βρίσκονται στις παραγωγικές ηλικίες μεταξύ 25-38 ετών, ενώ αρχίζει να πλήττει και τα μικρά παιδιά στα οποία τα αρνητικά συναισθήματα «σωματοποιούνται» π.χ με πονοκεφάλους ή με υπερκινητικότητα. Τις επισημάνσεις αυτές έκαναν ο επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρίας κ. Γιώργος Χριστοδούλου και ο αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρίας κ. Δημήτρης Πλουμπίδης, με αφορμή το Διεθνές Συνέδριο της ΠαΝέα Πολιτική
γκόσμιας Ομοσπονδίας Ψυχικής Υγιεινής με θέμα «Κρίσεις και καταστροφές - Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις». Ημέρα με την ημέρα οι επιπτώσεις της κρίσης γίνονται ολοένα και πιο έντονες. Είναι ενδεικτικό ότι η αναμονή στις δομές ψυχικής υγείας του ΕΣΥ ξεπερνά πλέον τους 2,5 μήνες. Οι άνθρωποι που φτάνουν στις υπηρεσίες υγείας, όπως ανέφεραν οι επιστήμονες, γνωρίζουν πολύ καλά ότι πάσχουν από κατάθλιψη ή κρίση πανικού, γι’ αυτό και ζητούν την βοήθεια του ειδικού. Σύμφωνα με τον κ. Χριστοδούλου, η εσωστρέφεια των ανδρών έχει ως αποτέλεσμα συχνά να σωματοποιούν τα ψυχικά προβλήματά τους και να εκδηλώνουν διάφορα προβλήματα υγείας, πχ. πονοκέφαλο ή έλκος στομάχου. Επιπλέον, επεσήμανε ότι οι αυτοκτονίες είναι συχνές στους άνδρες. «Φαίνεται τελικά ότι είναι προτιμώτερη η μείωση του μισθού αντί της εξόδου από το επάγγελμα, ιδίως για τους άνδρες», είπε ο καθηγητής, εκτιμώντας ότι αυτή η πρακτική θα μπορούσε να ανακόψει τα προβλήματα της κρίσης σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο. Από την πλευρά του, ο κ. Πλουμπίδης, μιλώντας για την «βουβή δυσφορία» των Ελλήνων, σημείωσε πως σε ηπιώτερες συγκυρίες θα μπορούσε να έχει εκδηλωθεί θυμός, αλλά σήμερα οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν το πρόβλημά τους, κάτι που τελικά τους εγκλωβίζει στην θλίψη. Το θετικό κατά τους ειδικούς είναι, πάντως, ότι στην Ελλάδα λειτουργεί ακόμη ο θεσμός της οικογένειας, ο οποίος δημιουργεί ένα προστατευτικό πλαίσιο, μειώνοντας τελικά τον αριθμό των αυτοκτονιών σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. q 13
Μνημονιακοί και αντιμνημονιακοί: μια ψευδής διαίρεση Τα τρία τελευταία χρόνια, μια διαίρεση έχει εγκατασταθεί στη δημόσια συζήτηση. Μνημονιακοί και αντιμνημονιακοί. Όπως λέμε καλό και κακό. Όπως λέμε κόλαση και παράδεισος. Φως και σκότος. Οι εμπνευστές της, αυτοϊκανοποιημένοι με το «εύρημα», παθιασμένοι, φωνασκούν και κραυγάζουν. Τοποθετούν και ησυχάζουν. Ταξινομούν και ξεμπερδεύουν. Αν και ο χρόνος έχει μέσα του και μέρα και νύχτα, οι ίδιοι είναι βαθιά νυχτωμένοι. Οι διαιρέσεις αυτού του είδους, δεν αποτελούν καινούργιο φαινόμενο. Όχι μόνο στην ελληνική πολιτική ιστορία αλλά και στην παγκόσμια, σε φάσεις μετάβασης και μεγάλης σύγκρουσης, οι απλουστευτικοί διαχωρισμοί κέρδιζαν την πρώτη θέση στον δημόσιο λόγο. Τα απλουστευτικά ερμηνευτικά σχήματα ήταν πάντα ένα καλό εργαλείο στα χέρια κάθε εξουσιαστικής ομάδας. Η ίδια η πραγματικότητα δεν ενδιαφέρει. Η συνθετότητά της είναι εμπόδιο. Η δομική πηγή, που γεννάει τα προβλήματα, φουντώνει την κρίση και πλήττει τους ανθρώπους, τα δικαιώματα και την ελευθερία τους, προκαλεί τρόμο στους οπαδούς της πολιτικής απλοϊκότητας. Η ισοπέδωση και η απλοποίηση τους απαλλάσσει από την ευθύνη. Τους ξεφορτώνει από το βάρος των προτάσεων. Την επεξεργασία μιας πολιτικής. Και την ανάληψη του κόστους για την εφαρμογή αυτής της πολιτικής. Το γεγονός ότι η στάση αυτή αποτελεί μια ευθεία προσβολή και ασέβεια στη λαϊκή γνώμη και βούληση, δεν απασχολεί τους παντοειδείς προφήτες του άξονα της διαίρεσης. Τους αρκεί η καταγγελία. Η καταγγελία των άλλων. Δεν είσαι, σα να λένε, μαζί μας και αρνείσαι την απλουστευτική φυλακή που επαγγελλόμαστε; Είσαι εχθρός. Εχθρός γενικά. Της πατρίδας, του λαού, της ιστορίας μας. Κάθε απλουστευτική διαίρεση, είναι μια κορύφωση της κατάργησης της λογικής και αποθέωση του ανορθολογισμού. Η ζωή έχει πολλές και σύνθετες πλευρές. Το πραγματικό μέτωπο της πολιτικής βρίσκεται στο μέτωπο της πραγματικής ζωής. Μέσα από την αναμέτρηση με τις πραγματικές συνθήκες, μπορεί η σύγχρονη Ελλάδα να βγει από την έρημο. Να ανασυγκροτηθεί πολιτικά και οικονομικά. Και αυτό περνάει μέσα από την επεξήγηση, την κατανόηση και τη συνειδητοποίηση. Γιατί φτάσαμε ως εδώ; Τι πρέπει ριζικά να αλλάξει; Οι ψευδείς διαιρέσεις, όπως «μνημονιακοί - αντιμνημονιακοί», αποτελούν εμπόδιο και ανάχωμα στη συνειδητοποίηση, και με την έννοια αυτή, βρίσκονται στην υπηρεσία του κατεστημένου και της συντήρησης. Κάθε ψευδής διαίρεση στην πολιτική μάχη αποτελεί μέρος ενός σχεδίου παραπλάνησης και έτσι πρέπει πάντοτε να τη βλέπουμε. Αν η ψευδής συνείδηση παραπλανά τον εαυτό της, η ψευδής διαίρεση παραπλανά το λαό. Αρνούμενοι την ψευδή διαίρεση, αρνούμαστε τον ανορθολογισμό στην πολιτική ζωή. Τους αφήνουμε τις απλουστεύσεις. Διαλέγουμε τη δοκιμασία.
Λευτέρης Κουσούλης 14
Νέα Πολιτική
ΕΛΛΑΔΑ
Η επιστροφή στην κανονικότητα περνάει μέσα από τον εξορθολογισμό του Άγη Βερούτη
M
ε την ανεργία στο 27,2% επισήμως, και ανεπισήμως πιθανόν άνω του 33% περιλαμβανομένων των 380.000 ελεύθερων επαγγελματιών που πλέον κερδίζουν λιγώτερα από όσο κοστίζουν οι ασφαλιστικές εισφορές τους, ζούμε σε μια κοινωνία του ενός τρίτου. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: από το εργατικό δυναμικό των 4.700.000 Ελλήνων, το ένα τρίτο είναι εκτός εργασίας, παρά την κάθετη μείωση των Νέα Πολιτική
αμοιβών και του κατώτατου μισθού. Η ανεργία συνεχίζει να ανεβαίνει πάραυτα, και στις ηλικίες 18-25 αγγίζει το 60%. Άρα κάτι άλλο φταίει, και όχι το ύψος των αμοιβών. Το ξέραμε εξ αρχής φυσικά ότι δεν είναι οι αμοιβές που προσδίδουν ανταγωνιστικότητα σε μια οικονομία, ειδάλλως το Μπαγκλαντές θα ήταν η ανταγωνιστικότερη οικονομία στον κόσμο, ενώ η Ελβετία η χειρότερη. Φυσικά και δεν ισχύει αυτό. Εκ των 4.700.000, πιθανόν ένα εκατομμύριο είναι οι δημόσιοι υπάλληλοι του στενού και ευρύτερου δημοσίου τομέα, περιλαμβανομένων των δημοτικών ΑΕ, των ΔΕΚΟ και των κρατικά χρηματοδοτούμενων ΜΚΟ. Αυτό αφήνει λιγώτερο από 2.000.000 απασχολούμενους ακόμη στον ιδιωτικό τομέα, να δημιουργήσουν τον πλούτο που θα αναδιανεμηθεί στο σύνολο της κοινωνίας. Είναι προφανές ότι η αφαίμαξη της παραγωγικής οικονομίας για τη συντήρηση ενός τεράστιου δημοσίου τομέα, όπου μάλιστα οι μισθοί των υπαλλήλων του είναι υψηλότεροι από εκείνους των εργαζομένων της παραγωγικής οικονομίας που τους πληρώνουν με τους φόρους και τις εισφορές τους, έχει καταστρέψει εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα. Σαν να μην έφτανε το παραπάνω, στην Ελλάδα των 11 εκατομμυρίων περί τους 2.000.000 Έλληνες είναι άνω των 65 ετών. Όμως πληρώνονται 4.390.000 συντάξεις σε 2,6-2,9 εκατομμύρια συνταξιούχους! Είναι προφανές ότι πολλοί κάτω των 65 λαμβάνουν σύνταξη, καθώς εκ των 2.000.000 άνω των 65 ετών, πολλοί υπάρχουν που δεν λαμβά15
νουν σύνταξη, κυρίως γυναίκες που δεν είναι ακόμη χήρες, και δεν δούλεψαν εκτός οικιακών ποτέ τους. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί κάτω των 65 λαμβάνουν σύνταξη. Μάλιστα το νομικό πλαίσιο που ισχύει ακόμη επιτρέπει τη συνταξιοδότηση σε ηλικίες ακόμη και κάτω των 40 ετών για τρίτεκνες μητέρες του δημοσίου τομέα, όταν στον ιδιωτικό τομέα οι τρίτεκνες μητέρες, αν είναι τυχερές να έχουν δουλειά, θα εργάζονται ως τα 65 τους! Τα παραδείγματα ανθρώπων που συνταξιοδοτήθηκαν κάτω από τα 40-53 πιθανόν γνωρίζουμε όλοι στον κύκλο μας, από αεροσυνοδοί στη βουλή, ως σφραγιδοφόρους της ΔΕΗ, του ΟΤΕ και των δήμων. Το κόστος των μισθών, εισφορών και παροχών υγείας μόνο των δημοσίων υπαλλήλων και συνταξιούχων υπερβαίνει τα 55 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Αυτό το κόστος που πλησιάζει πλέον το 33% του ΑΕΠ της χώρας, καλούνται να στηρίξουν με την αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου οι εργαζόμενοι της παραγωγικής οικονομίας. Αυτό δεν είναι εφικτό να συνεχιστεί για πολύ ακόμη, καθώς η παραγωγική οικονομία συνεχίζει να ξερνάει θέσεις εργασίας λόγω της υπερφορολόγησης, και σύντομα δεν θα μπορεί να καλυφθεί το κόστος των 55 δις ευρώ. Μόνη λύση είναι η πλήρης παύση πληρωμών συντάξεων σε κάτω των 65 ετών, πλην για αναπηρίες. Αν δεν γίνει αυτό οι συντάξεις θα καταρρεύσουν συντόμως. Ως τώρα πληρώνονταν με τα παρακάτω: α) με εισφορές όσο η ανεργία ήταν μικρότερη του 10%, κυρίως με αναδιανομή, β) με τόκους ή κεφάλαιο από τα αποθεματικά, γ) με δανεικά απ’έξω, δ) με φόρους από τυρόπιτες ως αεροπλάνα, και εισοδήματα, αλλά πλέον με χαράτσια και αυθαίρετους φόρους επί ανύπαρκτων πλασματικών εισοδημάτων εν είδει τεκμηρίων διαβίωσης και υπερφορολόγηση επί παντός επιστητού. Με 1,5 εκατομμύρια ανέργους, εκατοντάδες χιλιάδες ημιαπασχολούμενους, εκατοντάδες χιλι16
άδες λουκέτα, σχεδόν 800.000 ιδιωτικούς υπαλλήλους που είναι για μήνες απλήρωτοι, το (α) δε δουλεύει πλέον. Τα αποθεματικά (β) είτε εξαντλήθηκαν, είτε κουρεύτηκαν, είτε λεηλατήθηκαν σε χρηματιστήρια, ΟΕΔ, δομημένα ομόλογα κλπ. Τα δανεικά (γ) ακόμα έρχονται, μειωμένα όμως και με πολλούς όρους (μνημόνια), μήπως και καταφέρουμε και εκλογικεύσουμε το σύστημα λειτουργίας της χώρας μας, διαφοροποιώντας το από το σοβιετικό μοντέλο. Σύντομα θα πάψουν να έρχονται, και αφού κουρευτούν και τα κεφάλαια του διακρατικού δανεισμού (OSI) θα μας πουν να “πα να κουρευτούμε”. Το τελευταίο που απομένει (δ), η υπερφορολόγηση και αφαίμαξη της παραγωγικής τάξης, πλησιάζει στο νομοτελειακό τέλος της. Ήδη οι αποταμιεύσεις έχουν μειωθεί από τα 260 δις ευρώ προ κρίσης, στα 170-180 δις. Φυσικά δεν ανήκουν όλες οι αποταμιεύσεις στην παραγωγική τάξη (είναι και πολλά εφάπαξ εκεί πιθανότατα), και άρα δεν μπορούν όλες να απορροφηθούν μέσω χαρατσιών και “τεκμαρτών φόρων” αυθαιρεσίας. Βλέπουμε τις όποιες μεγάλες υγιείς επιχειρήσεις ήδη να “την κάνουν με ελαφρά πηδηματάκια” σε άλλες χώρες. Αυτό που φοβούνται έρχεται. Σύντομα η υπερφορολόγηση θα χτυπήσει πάτο, και φυσικά η επόμενη κίνηση, το κούρεμα καταθέσεων “για κοινωνικούς λόγους”, θα επέλθει ίσως όχι αναίμακτα, αλλά θα επέλθει αν δεν έχει δοθεί λύση ως τότε. Μετά από αυτό το χάος... Γι’αυτό και λέγω: “Είναι νομοτελειακά αδύνατον η παραγωγή πλούτου από 1,8-2,0 εκατομμύρια εργαζόμενους της παραγωγικής οικονομίας, με τους φόρους και την αναδιανομή των εισφορών τους, να πληρώνει μισθούς, συντάξεις και πρόσοδο σε περισσότερους από 3,6 εκατομμύρια δημόσιους υπαλλήλους και συνταξιούχους!” Είναι όντως νομοτελειακά αδύνατον! Αν δεν ήταν, δεν θα χρειαζόταν να επιβληθούν ούτε χαράτσια, ούτε αυξήσεις 30% στο ρεύμα χωρίς να κοστίζει τίποτε ο λιγνίτης, ούτε υπερφορολόγηΝέα Πολιτική
ση, ούτε μείωση των αποταμιεύσεων κατά 40%, και κυριώτερα, δεν θα είχαμε φτάσει το χρέος εκεί που είναι σήμερα! Το αναλογιστικό έλλειμμα των ασφαλιστικών ταμείων είναι από €200-€600 δις, ανάλογα ποιός το υπολογίζει, αν δεν αλλάξουν τα δεδομένα ως είναι σήμερα. Αυτό ισοδυναμεί με ολόκληρο το ΑΕΠ για 1-3 έτη περίπου. Σε αυτό το σύμπαν δεν κλείνει το αναλογιστικό έλλειμμα. Σημαίνει ότι για να κλείσει η τρύπα του πρέπει ολοκληρη η χώρα να δουλεύει για ένα ως τρία χρόνια χωρίς να τρώει, χωρίς να πληρώνεται, χωρίς κανένα έξοδο. Ποιές οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο; Μηδέν; Για όλα τα παραπάνω χρειαζόμαστε εξορθολογισμό ως κοινωνία και οικονομία.
Είναι παράλογο να είναι στην ανεργία το ένα τρίτο του εργατικού δυναμικού! Είναι σουρεαλιστικό το ένα τρίτο όσων ίσως ακόμη εργάζονται να δουλεύει στο δημόσιο χωρίς να παράγει πλούτο, και μόνο καταναλώνοντάς τον! Είναι παράλογο να περιμένουμε να επιβιώσουμε ως κοινωνία όταν σχεδόν το ένα τρίτο των ελλήνων είναι συνταξιούχοι! Είναι αδύνατον να ανθέξουν οι 2.000.000 που απομένουν να εργάζονται στην παραγωγική οικονομία, να συνεχίσουν να στηρίζουν το κόστος ζωής των υπολοίπων 9.000.000 Ελλήνων, την εξυπηρέτηση των δανείων του κράτους στο 166% του ΑΕΠ, και την προσοδοθηρία των περισσότερων. Αντίκειται στους νομούς της φύσεως. Προετοιμαστείτε για εξορθολογισμό, ειδεμή την κατάρρευση του συνολικού συστήματος. Νομοτελειακά. q
Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΜΕ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ www.neapolitiki.gr Νέα Πολιτική
17
Αλέκος Παναγούλης,
18
Νέα Πολιτική
, ποιητής και ήρωας 37 χρόνια μετά, φίλοι, συγγενείς και συναγωνιστές του Αλέκου Παναγούλη συγκεντρώθηκαν στο Α’ Νεκροταφείο της Αθήνας, για να αποτίσουν φόρο τιμής στον άνθρωπο που συνέδεσε το όνομά του με τον αντιδικτατορικό αγώνα. Ο Αλέξανδρος Παναγούλης γεννήθηκε στην Γλυφάδα στις 2 Ιουλίου του 1939. Ήταν δευτερότοκος γιος της Αθηνάς Κακαβούλη και του Βασιλείου Παναγούλη, αξιωματικού του στρατού ξηράς. Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από την Δίβρη (Λαμπεία) Ηλείας και από την πλευρά της μητέρας του από το Σύβρο Λευκάδας. Στην Κατοχή ο Παναγούλης πέρασε μέρος της παιδικής του ηλικίας στην Λευκάδα. Στην συνέχεια σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στην Σχολή Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων. Ο Παναγούλης εντάχθηκε από νεαρή ηλικία στην Ένωση Κέντρου, στην οργάνωση της νεολαίας (Ε.ΔΗ.Ν.). Στην Μεταπολίτευση ανέλαβε την προεδρία της. Μετά την 21η Απριλίου 1967 συμμετείχε ενεργά στον αγώνα για την επαναφορά της δημοκρατίας. Λιποτάκτησε από το στράτευμα και ίδρυσε την οργάνωση Εθνική Αντίσταση. Αυτοεξορίστηκε στην Κύπρο και ήρθε σε επαφή με Κύπριους πολιτικούς όπως ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, με σκοπό να τους ζητήσει να συνδράμουν στην αντίσταση. Επανήλθε στην Ελλάδα και μαζί με στενούς του συνεργάτες σχεδίασε την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου την 13η Αυγούστου 1968 κοντά στη Βάρκιζα. Η απόπειρα απέτυχε και ο Παναγούλης συνελήφθη. Μετά από μερόνυχτα συνεχούς βασανισμού, οδηγήθηκε ημιθανής στο νοσοκομείο. Κατόπιν δικάστηκε από το Στρατοδικείο στις 3 Νοεμβρίου 1968 και καταδικάστηκε δις εις θάνατον, μαζί με άλλα μέλη της Εθνικής Αντίστασης Νέα Πολιτική
στις 17 Νοεμβρίου 1968. Μεταφέρθηκε στην Αίγινα για να εκτελεσθεί, αλλά η εκτέλεση ματαιώθηκε λόγω διεθνών πιέσεων και κινητοποιήσεων της διεθνούς κοινής γνώμης. Στις 25 Νοεμβρίου 1968 ο Παναγούλης μεταφέρθηκε από την Αίγινα στις Στρατιωτικές Φυλακές του Μπογιατίου, όπου εγκλωβίστηκε στην κυριολεξία σε ένα απάνθρωπο στενό κελί. Από εκεί δραπέτευσε στις 5 Ιουνίου 1969, συνελήφθη όμως εκ νέου και οδηγήθηκε προσωρινά στο στρατόπεδο Γουδί για να μεταφερθεί μετά από έναν μήνα και πάλι στις φυλακές Μπογιατίου. Εκεί τον περιμένει η απομόνωση σε κελί που το έφτιαξαν ειδικά για τον Παναγούλη και ήταν σαν αντίγραφο τάφου. Επιχείρησε και από εκεί να δραπετεύσει αρκετές φορές, ανεπιτυχώς. Ως διέξοδο έγραφε ποιήματα, και όταν του κατέσχεσαν την αναγκαία γραφική ύλη συνέχισε να γράφει στους τοίχους, χρησιμοποιώντας για μελάνι το αίμα του. Παρά ταύτα, αρνήθηκε την πρόταση απονομής χάριτος που του προσέφερε η χούντα. Το 1972, ενώ ο Παναγούλης ήταν ακόμη στη φυλακή, εξεδόθη στο Παλέρμο η πρώτη ποιητική του συλλογή στα Ιταλικά Altri seguiranno: poesie e documenti dal carcere di Boyati (Άλλα θα ακολουθήσουν: ποίηση και ντοκουμέντα από τις Φυλακές του Μπογιατίου), με εισαγωγικό σημείωμα από τον Ιταλό πολιτικό Φερούτσιο Πάρι και τον Ιταλό σκηνοθέτη και καλλιτέχνη Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Για το έργο του αυτό ο Α. Παναγούλης βραβεύτηκε με το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας Βιαρέτζιο (Premio Viareggio Internazionnale) το επόμενο έτος. Μετά την απελευθέρωσή του ο Α. Παναγούλης εξέδωσε στο Μιλάνο την δεύτερή του ποιητική συλλογή στα Ιταλικά Vi scrivo da un carcere in Grecia (Μέσα από Φυλακή σας γράφω στην Ελλάδα) με εισαγωγικό σημείωμα από τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Επίσης 19
εξέδωσε και συλλογές στα Ελληνικά, όπως Η Μπογιά. Δείγμα της ποίησης του Παναγούλη: Υπόσχεση Τα δάκρυα που στα μάτια μας θα δείτε ν’ αναβρύζουν ποτέ μην τα πιστέψετε απελπισιάς σημάδια. Υπόσχεση είναι μοναχά γι’ Αγώνα υπόσχεση (Στρατιωτικές Φυλακές Μπογιατίου, Φεβρουάριος 1972) Τον Αύγουστο του 1973, όταν ο Παπαδόπουλος επεχείρησε να φιλελευθεροποιήσει το δικτατορικό καθεστώς, απένειμε γενική αμνηστία, ο Παναγούλης απελευθερώθηκε μετά από τεσσεράμισι σχεδόν χρόνια φυλάκισης. Ο Παναγούλης στην συνέχεια διέφυγε στην Φλωρεντία της Ιταλίας για να επαναδραστηριοποιηθεί στην αντίσταση, αλλά ερχόταν κρυφά κατά διαστήματα στην Ελλάδα, προκειμένου να οργανώνει ομάδες αντίστασης. Η ομάδα Παναγούλη αποτελείτο από έντιμους, γενναίους και αδιάλλακτους αγωνιστές, που συνεδύασαν στην πολιτική τους σκέψη τον Πατριωτισμό και την Δημοκρατία, θεωρώντας το ένα στοιχείο αναπόσπαστα συνδεδεμένο με το άλλο. Εξέχοντα μέλη αυτής της ομάδας ήταν οι Λευτέρης Βερυβάκης, Γιάννης Κλωνιζάκης, Στάθης Γιώτας, Νίκος Λεκανίδης, Νίκος Ζαμπέλης, Γιώργος Ελευθεριάδης, Γιώργος Αβράμης. Το 1974 ο Παναγούλης εξελέγη βουλευτής της Β΄ Αθηνών με την Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις, αρνούμενος να συνεργαστεί με τον Ανδρέα Παπανδρέου, στον οποίον απέδιδε φασιστικές τάσεις και προσομοίαζε με τον Μουσολίνι. Επεδίωκε την αποκάλυψη και απομόνωση των πολιτικών που είχαν επαφές με το δικτατορικό καθεστώς. Μάλιστα ήρθε σε ρήξη και με την ηγεσία της Ενώσεως Κάντρου, γιατί είχε συγκεντρώσει στοιχεία για στελέχη της που είχαν προσεγγίσει το δικτατορικό καθεστώς. Το αποτέλεσμα ήταν να παραιτηθεί από το κόμμα του, αρνούμενος να συνυπάρξει με αυτούς που είχε καταγγείλει. Παρέμεινε 20
όμως στην Βουλή των Ελλήνων ως ανεξάρτητος βουλευτής και επέμεινε στις καταγγελίες του, ερχόμενος σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τον υπουργό Εθνικής Αμύνης Ευάγγελο Αβέρωφ. Δέχθηκε πολιτικές πιέσεις αλλά και απειλές για τη ζωή του για να αποσύρει τις καταγγελίες του, όπως διαρρήξεις στο πολιτικό του γραφείο, μηνύματα που του άφηναν άγνωστοι κλπ. Η Ιστορία δεν έχει «αν», αλλά δεν μπορεί να μην διερωτηθεί κανείς ποια θα ήταν η εξέλιξη της χώρας εάν ο έντιμος, γενναίος και πατριώτης Παναγούλης επεβίωνε και εξελισσόταν σε ηγέτη του κεντρώου χώρου. Ο Παναγούλης σκοτώθηκε την Πρωτομαγιά του 1976 σε ηλικία 36 ετών, κατόπιν τροχαίου ατυχήματος στην λεωφόρο Βουλιαγμένης (το αυτοκίνητό του εξετράπη και έπεσε σε υπόγειο κατάστημα επί της λεωφόρου κάθετα στην πορεία). Κυκλοφόρησαν τότε πολλές φήμες, που συνέδεαν τον θάνατό του με την υποτιθέμενη επικείμενη και μηδέποτε πραγματοποιηθείσα αποκάλυψη φακέλων που κατείχε ο Παναγούλης σχετικά με τα όργανα ασφαλείας της Δικτατορίας (Φάκελος ΕΣΑ), στους οποίους υποτίθεται ότι συμπεριλαμβάνονταν. αδιαμφισβήτητες αποδείξεις εις βάρος ορισμένων πολιτικών που συνεργάστηκαν με την χούντα. Δεν έχει παρουσιαστεί ωστόσο μέχρι σήμερα κανένα τεκμήριο για όλες αυτές τις εικασίες. Η ζωή και η δράση του Παναγούλη υπήρξε πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες και συγγραφείς. Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε ποιήματα του. Η Ιταλίδα δημοσιογράφος και σύντροφός του Οριάννα Φαλάτσι συνέγραψε γι’ αυτόν το έργο Un Uomo (Ένας Άντρας). Η ελληνική πολιτεία, κατόπιν παρότρυνσης συναγωνιστών, φίλων και θαυμαστών του, για την αναγνώριση της προσφοράς του Αλέκου Παναγούλη εξέδωσε ως ελάχιστο φόρο τιμής γραμματόσημο (σειρά «Πρόσωπα» - 20 δρχ. του 1996), τηλεκάρτα (100 μονάδων του 1996) και έδωσε το όνομα του σε δημόσιους χώρους, δρόμους, πλατείες κλπ., μεταξύ των οποίων και ο σταθμός «Άγιος Δημήτριος/Αλέξανδρος Παναγούλης» του μετρό της Αθήνας (2004). q Νέα Πολιτική
ΣΥΡΙΖΑ, το τελευταίο χαρτί της Μεταπολίτευσης Η συνομοσπονδία (ούτε κάν ομοσπονδία) κομμουνιστικών, τροτσκιστικών, αντιεξουσιαστικών, επαναστατικών, μαρξιστικών κομμάτων, ομάδων, γκρουπούσκουλων κλπ. που συνιστά τον ΣΥΡΙΖΑ, επαγγέλλεται την σωτηρία της χώρας από το φονικό μνημόνιο. Πότε διακηρύσσει ότι θα το επιτύχει με επαναδιαπραγμάτευση (σαν και αυτήν που υποσχέθηκε ο κ. Σαμαράς….). Αφήνει όμως κατά μέρος το ερώτημα τι κρυφά χαρτιά διαθέτει έναντι της τρόϊκας και της Μέρκελ (διότι προφανώς δεν διαθέτει….). Πότε διακηρύσσει ότι θα το επιτύχει καταργώντας σε κλίμα «οχτωμβριανής επανάστασης» το μνημόνιο εν μια νυκτί. Αλλά και χωρίς να βγει από την ευρωζώνη. Προφανώς κάποιος τρόπος θα υπάρχει, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ μας τον κρύβει. Αν και κάπου-κάπου αφήνει να εννοηθεί ότι «το ευρώ δεν είναι ταμπού». Ασφαλώς ταμπού δεν είναι. Αλλά για να μην είναι πρέπει να έχεις σχεδιάσει το εναλλακτικό σενάριο. Κάτι τέτοιο όμως δεν υφίσταται στα χαρτιά του ΣΥΡΙΖΑ. Κατά τα άλλα, ο ΣΥΡΙΖΑ υπόσχεται αποκατάσταση των προμνημονιακών μισθολογικών και εργασιακών συνθηκών. Θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουμε με τι λεφτά. Της Γερμανίας; της Ευρώπης; των καπιταλιστών; των μισθωτών; Όθεν το κεντρικό επιχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ, στο ρεσάλτο για την ανάληψη της διακυβέρνησης: Λεφτά υπάρχουν. Επομένως, τίποτα το καινούργιο στον ορίζοντα: λαϊκισμός, δημαγωγία, εξωπραγματικές και ανεφάρμοστες εξαγγελίες, παντελής έλλειψη σχεδιασμού, τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα. Για άλλη μια φορά. Η αυθεντική Μεταπολίτευση σε όλο της το μεγαλείο. ΣΥΡΙΖΑ: η Μεταπολίτευση στην πιο γνήσια έκφρασή της. Δ.Π. Νέα Πολιτική
21
Χρηματιστήριο Αξιών
Τα σίδερα δεν τρώγονται Από τις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012 και τα επίπεδα των 550 μονάδων για τον Γενικό Δείκτη του Χ.Α.Α., φτάσαμε στο 2013 και τα επίπεδα των 1000 μονάδων! Από τεχνικής απόψεως, βλέπουμε στα διαγράμματα αξιόλογη θετική κίνηση σε ανοδικά κανάλια. Ο σχηματισμός κυβέρνησης με τα κομμάτια του χρεωκοπημένου πολιτικού συστήματος και πρωθυπουργό τον Αντώνη Σαμαρά, μοιάζει να έδωσε κατεύθυνση στο ελληνικό χρηματιστήριο. Οι αγωνιούντες για την πιθανότητα η χώρα να πτωχεύσει και να επιστρέψει στην δραχμή, ανακουφίστηκαν. Πώς θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε την εντυπωσιακή αυτή πορεία του Χ.Α.Α.; Μήπως τελικά αυτή η χρηματιστηριακή άνοδος προεξοφλεί την ανάπτυξη που πρόσταξε ο Αντώνης Σαμαράς; Όλοι έχουμε την εικόνα του στο μυαλό μας, με τα μάτια μισόκλειστα, τον αριστερό ώμο γερμένο, με φωνή εκφραστική να επαναλαμβάνει Ανάπτυξη, Ανάπτυξη, Ανάπτυξη! Όλοι θυμόμαστε να λέει, «για την ανάπτυξη και σίδερα θα φάω!». Τα μακροοικονομικά σημάδια μιας επερχόμενης ανάπτυξης δεν τα έχουμε δει. Η οικονομία, σε καθεστώς βαθειάς ύφεσης, «γράφει» 1000 ανέργους κάθε μέρα. Το ίδιο διεφθαρμένο πολιτικό προσωπικό που κατέστρεψε τη χώρα συνεχίζει να κυβερνά. Κάθε κίνηση εξυγίανσης, πάταξης της φοροδιαφυγής, απλούστευσης των διαδικασιών, τιμωρίας, θα ήταν σε βάρος του κομματικού κατεστημένου και της πελατείας του. Άρα την αποφεύγουν επιμελώς. Ποιοί λοιπόν αγοράζουν ; διότι κάποιοι αγόρασαν τους τελευταίους μήνες, τοποθετώντας τα χρήματά τους στις μετοχές του ελληνικού χρηματιστηρίου. Βέβαια, με τις τιμές των μετοχών στα βάθη, δεν χρειάστηκαν και μεγάλοι όγκοι συναλλαγών για να φτάσει ο Γενικός Δείκτης στις 1000 μονάδες. Οι αγοραστές είναι οργανωμένοι κερδοσκόποι, επιτίθενται σε αγορές όπως η δική μας, κινούνται βίαια και γρήγορα αποχωρούν. Το εάν θα βγάλουν κέρδος και θα καταφέρουν να «ξεφορτώσουν» αυτά που αγόρασαν, δεν το γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε όμως δύο πράγματα. Πρώτον, ότι δεν ήρθαν να επενδύσουν. Και δεύτερον, ότι τα σίδερα δεν τρώγονται! Δημήτρης Κουτσονίκας
Oι χρηματιστηριακές μας εκτιμήσεις σε καμμία περίπτωση δεν αποτελούν “επενδυτική πρόταση” ή προτροπή για οποιαδήποτε πράξη αγοράς ή πώλησης μετοχών και άλλων κινητών αξιών.
Επιστήμη
Στους Δελφούς το 1900 π.Χ. η πρώτη επέμβαση εγκεφάλου Η πρώτη γνωστή μέχρι σήμερα νευροχειρουργική επέμβαση στην Ελλάδα έγινε γύρω στο 1900 π.Χ. στην περιοχή των Δελφών. Την ανακάλυψη αυτή έκαναν Έλληνες επιστήμονες, που μελέτησαν το κρανίο ενός άντρα από την περιοχή της Κίρρας στη Φωκίδα. Μάλιστα όπως αναφέρουν στην έρευνα τους οι ειδικοί, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση World, μετά την επέμβαση ο άντρας έζησε για κάποιους μήνες ή χρόνο μέχρι που τελικά πέθανε σε ηλικία 30 έως 35 χρονών. Ο κ. Μανώλης Ι. Παπαγρηγοράκης, ορθοδοντικός και επίκουρος καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι ειδικός σε θέματα παλαιοπαθολογίας. Όταν η αρχαιολόγος κα Δέσποινα Σκορδά του έδειξε το κρανίο, πρόσεξε μία οπή στο δεξί κροταφικό οστό. Από την σκέψη του πέρασε το ενδεχόμενο η οπή αυτή να προήλθε από χειρουργική επέμβαση με τρυπανισμό, καθώς, αν επρόκειτο για θανάσιμο τραύμα από βέλος, «τότε το κρανίο θα έφερε κατάγματα», όπως λέει ο ίδιος στα ΝΕΑ. Οι κρανιοεγκεφαλικές επεμβάσεις με τρυπανισμό γίνονταν, όπως έχει αποδείξει η επιστημονική έρευνα, πολύ παλαιότερα σε άλλες περιοχές της Γης, όπως στην Γαλλία, την Ινδία, τους πολιτισμούς της Κεντρικής Αμερικής. Η πρώτη όμως επιστημονική περιγραφή του τρυπανισμού ανήκει στον Ιπποκράτη, ο οποίος την συνιστά ως θεραπεία για τραύματα του κεφαλιού και ιδίως κρανιακά κατάγματα. Στους Δελφούς, κατά την Μέση Εποχή του Χαλκού, οι αναθυμιάσεις από αέρια που αναδύονταν μέσα από το έδαφος προϊδέαζαν την περιοχή ως ιδανικό τόπο για μία τέτοια επέμβαση. «Ο ασθενής έπρεπε να βρίσκεται σε κατάσταση μέθης, σε αναλγησία, και εκείνη την εποχή, στον βαθμό που γνωρίζουμε, δεν υπήρχαν οι γνώσεις για την παΝέα Πολιτική
ρασκευή κάποιας ουσίας που να προκαλεί αναισθησία», λέει ο κ. Μ. Παπαγρηγοράκης. Επομένως είναι πολύ πιθανόν η επέμβαση να έγινε κοντά σε κάποιο γεωλογικό σχηματισμό, απ’ όπου αναδύονταν αναθυμιάσεις. Οι Έλληνες επιστήμονες πιστεύουν ότι ο άντρας που υποβλήθηκε στην επέμβαση έπασχε μάλλον από κάποια μορφή επιληψίας. «Η διάνοιξη οπής στο κρανίο φάνταζε στα μάτια των θεραπευτών ως η ιδανική λύση για την απαλλαγή των ασθενών από κακά πνεύματα. Η επέμβαση άνοιγε, κατά την πεποίθησή τους, ένα παράθυρο για να διαφύγουν από το κεφάλι ». Οι Έλληνες ειδικοί εξέτασαν το κρανίο σε αξονικό τομογράφο, για να μελετήσουν την δομή του οστού όπου είχε γίνει η επέμβαση. Η οπή είχε σχήμα ωοειδές με διαστάσεις 8 επί 7,5 χιλιοστά και τα άκρα της ήταν κυρτωμένα, υποδεικνύοντας ότι η διαδικασία της επούλωσης είχε ξεκινήσει μετά την επέμβαση. Ήταν σίγουρα μια πολύωρη και επώδυνη για τον ασθενή επέμβαση, παρά την κατάσταση μέθης που βρισκόταν. Η μορφολογία του σχήματος της οπής κάνει τους ειδικούς να πιστεύουν ότι η επέμβαση πραγματοποιήθηκε τρίβοντας πάνω στο κρανίο κάποιο λίθινο, κατά πάσα πιθανότητα, εργαλείο. Με τον τρόπο αυτόν γινόταν ο τρυπανισμός του κρανίου, το οποίο στη συνέχεια επουλωνόταν. Οι επιστήμονες δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα τι είδους ασθένειες (εκτός από επιληψία) επεδίωκαν να γιατρεύουν οι θεραπευτές με την μέθοδο του τρυπανισμού. Στην επιστημονική ομάδα που έκανε την ανακάλυψη μετείχαν ακόμη ο κ. Παναγιώτης Τούλας, νευροακτινολόγος, ο κ. Μανώλης Τσιλιβάκος, ανθρωπολόγος, ο κ. Αντώνης Κουσούλης, ιατρός, ο κ. Γιώργος Ορφανίδης, νευροχειρουργός, και ο κ. Φίλιππος Συνοδινός, ορθοδοντικός. q 23
Εικόνα δορυφόρων: “Βυθίζονται” Αθήνα και Λάρισα Ορισμένες περιοχές της Ελλάδας βυθίζονται και άλλες ανυψώνονται στο πέρασμα του χρόνου, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις δορυφόρων από το διάστημα, όπως ανακοίνωσε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA). Χρησιμοποιώντας δεδομένα ραντάρ, που συνέλεξαν οι δορυφόροι ERS-1 και ERS-2, ένα νέο πρόγραμμα επεξεργασίας, με την ονομασία “Wide Area Επεξεργαστής” (WAP), κατέγραψε την διαχρονική παραμόρφωση του εδάφους στην διάρκεια περισσότερων από δέκα έτη, διαπιστώνοντας, ότι ορισμένες περιοχές της Ελλάδας βυθίζονται κατά περίπου 10 χιλιοστά ανά έτος. Υψηλή καθίζηση, μεταξύ άλλων, ανιχνεύθηκε στην Αθήνα, στην Λάρισα και γύρω από τον Κορινθιακό κόλπο. Τόσο καθίζηση όσο και ανύψωση εντοπίστηκαν μέσα και γύρω από την πόλη της Θεσσαλονίκης, όπου οι τάσεις παραμόρφωσης ήσαν ανάμεικτες. Ο νέος ευρωπαϊκός επεξεργαστής δεδομένων δημιουργεί χάρτες της παραμόρφωσης της Γης από τα δορυφορικά δεδομένα των ραντάρ, με περισσότερη ακρίβεια από ποτέ. Αυτοί οι χάρτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανίχνευση και την παρακολούθηση των γεωλογικών φαινομένων. Όπως τονίζει η ESA, η γη κάτω από τα πόδια μας δεν είναι πάντα σταθερή. Σε ορισμένες περιοχές, το έδαφος βυθίζεται ή υποχωρεί λόγω της εξόρυξης μεταλλευμάτων, των σεισμών, της εξό-
ρυξης φυσικού αερίου, μεταξύ άλλων παραγόντων. Υπάρχουν επίσης περιοχές που υφίστανται ανύψωση, η οποία μπορεί να προκαλείται από την υπόγεια διόγκωση των ηφαιστείων ή από την σύγκρουση μεταξύ των τεκτονικών πλακών. Η μέτρηση αυτών των γεωμορφολογικών αλλαγών δεν είναι πάντα εύκολη, ειδικά όταν αυτές συμβαίνουν σε μέρη που δεν είναι εύκολα προσβάσιμα. Όμως, τα ραντάρ των δορυφόρων που ασχολούνται με την παρατήρηση της Γης, μπορούν από ψηλά να χαρτογραφήσουν αυτές τις αλλαγές με ακρίβεια χιλιοστού. Για να το επιτύχει αυτό, ο WAP εφαρμόζει την τεχνική της συμβολομετρίας. Με τον συνδυασμό εικόνων που αποκτήθηκαν με την πάροδο του χρόνου, είναι δυνατόν να εκτιμηθούν οι παραμορφώσεις του εδάφους με μεγάλη ακρίβεια. Οι νέες αυτές δυνατότητες θα επιτρέψουν τη συγκέντρωση πολύτιμων γεω-πληροφοριών για την, από το διάστημα, παρακολούθηση των σεισμικών κινδύνων, των ηφαιστείων, των πεδινών παράκτιων καθιζήσεων, της άμυνας κατά των πλημμυρών και των υδρογεωλογικών κινδύνων όπως οι κατολισθήσεις. Ο βελτιωμένος WAP αναπτύχθηκε από το Γερμανικό Κέντρο Αεροδιαστημικής (DLR) στο πλαίσιο του έργου της ESA’’ GSE Terrafirma’’. Επιμέλεια: Παύλος Καρούσος
ef
24
Νέα Πολιτική
ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ
ΧΡΥΣΟΣ
μία διαφορετική προσέγγιση Επιμέλεια: Μιχάλης Παπίδης
Με κομμένη την ανάσα, η παγκόσμια επενδυτι κή κοινότητα παρακολούθησε την ξέφρενη ανο δική πορεία του χρυσού την περασμένη δεκαετία. Από το 1999 ώς το 2012, χρόνο με τον χρόνο, κα ταγράφονταν νέες υψηλότερες τιμές, χωρίς να με σολαβήσει καμμία διορθωτική χρονιά. Η τιμή του, εκφρασμένη σε δολλάρια ΗΠΑ, από τα 250 του 1999 ξεπέρασε τα 1900 το φθινόπωρο του 2011. Στην συνέχεια, και καθ’ όλη την διάρκεια του 2012, η τιμή του εγκλωβίστηκε σε ένα εύρος μεταξύ των 1800 και 1530 δολλαρίων ανά ουγγιά. Οι περισσότεροι εκτιμούσαν τότε ότι πρόκειται είτε για μία «ανάπαυλα» είτε και προετοιμασία για την κατάκτηση νέων ιστορικών υψηλών. Η άνοιξη του 2013 επεφύλαξε μια δυσάρεστη έκπληξη στους αι σιόδοξους, καθώς μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, στα μέσα Απριλίου, η τιμή του πολύτιμου μετάλλου κατρακύλησε στα 1321 δολλάρια, πριν ανακάμψει λίγες μέρες αργότερα κοντά στα 1500 δολλάρια. Το βασανιστικό ερώτημα που πλανάται πλέ ον είναι αν η πτώση αυτή εκτόνωσε τις πιέσεις των πωλητών ή αν αυτή είναι η αρχή μιας αντί στροφης πορείας, που θα το φέρει σε χαμηλότε ρα επίπεδα. Μία σύντομη ιστορική αναδρομή, στα μόλις 42 χρόνια που το μέταλλο γίνεται αντικείμενο ελεύθερης διαπραγμάτευσης στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων, μπορεί να οδηγήσει σε πολύτιμα συμπεράσματα. Με όρους αγοράς, η διακύμανση της τιμής ξε κινά με την εγκατάλειψη του χρυσού κανόνα από Νέα Πολιτική
τις Η.Π.Α. τον Αύγουστο του 1971 από τον τότε πρόεδρο Richard Nixon. Η πίεση για την χρημα τοδότηση του πολέμου στο Βιετνάμ αλλά και το έντονα ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών της χώρας επέβαλαν την ιστορική αυτή απόφαση. Τιμή εκκίνησης τα 35 δολλάρια ανά ουγγιά. Μέ σα στο 1973, η τιμή ξεπέρασε τα 100 δολλάρια, αγγίζοντας στα τέλη του 1974 τα 200 δολλάρια. Η έξαρση αυτή εκδηλώνεται ταυτόχρονα με την πρώτη πετρελαϊκή κρίση, ενώ η αποκλιμάκωσή της μέχρι το 1976 οδηγεί σε μια διόρθωση στα 100 δολλάρια. Στασιμοπληθωρισμός, ανεργία, ύφεση, αδύ ναμα χρηματιστήρια και μια νέα πετρελαϊκή κρίση συνδυάζονται με μια ταραχώδη πολιτική ζωή. Στους πρώτους μήνες του 1980 η τιμή του χρυ σού πλησιάζει τα 900 δολλάρια. Μια ολόκληρη επενδυτική γενιά, για περισ σότερα από δέκα χρόνια, βρέθηκε σε αδιέξοδο. Το δολλάριο ήταν σε πτώση, τα ομόλογα σε πτώ ση, οι μετοχές σταθερές σε τρέχουσες τιμές αλ λά αποπληθωριστικές, σε πτώση και αρνητικά τα επιτόκια των τραπεζών. Ποιές επιλογές είχε το επενδυτικό κεφάλαιο; Μια από αυτές ήταν και ο χρυσός, που στα τέλη του 1979 προς 1980 η πο ρεία του έλαβε χαρακτηριστικά «φούσκας». Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει μια σημαντι κή παρατήρηση. Το κυρίαρχο πρόβλημα για τον απλό πολίτη και επενδυτή στις ανεπτυγμένες αγορές της Δύσης ήταν η «ακρίβεια». Ο πληθωρι 25
σμός ήταν το σύμπτωμα και όχι η αιτία του προ βλήματος. Η αιτία ήταν η αμφισβήτηση του πο λιτικού συστήματος και η διάρρηξη της εμπιστο σύνης του μέσου πολίτη στις ίδιες τις κυβερνή σεις και την αποτελεσματικότητα των πολιτικών τους. Η άνοδος της τιμής του χρυσού συνδέθηκε εσφαλμένα με την άνοδο των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών, άρα με το σύμπτωμα. Ακό μη και σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των αναλυτών θεωρεί ότι ο χρυσός προσφέρει προ στασία από τις πληθωριστικές πιέσεις που ασκεί ή θα ασκήσει η επεκτατική νομισματική πολιτική παγκοσμίως. Πού βρίσκεται όμως ο πληθωρισμός; Χρειά στηκαν δεκατρία χρόνια ανόδου της τιμής του με τάλλου για να πειστούμε ότι όχι μόνον δεν είναι πουθενά ορατός αλλά αντίθετα όλες οι δυτικές οι κονομίες πασχίζουν να αποφύγουν τον αποπλη θωρισμό. Οι κυβερνώντες αλλά και τα μεγάλα κρατικο δίαιτα τραπεζικά fund έχουν κάθε λόγο να συντη ρούν τον μύθο, προκειμένου να μην αναδειχθεί η τιμή του χρυσού σε δείκτη λαϊκής δυσπιστίας στις πολιτικές επιλογές των κυβερνήσεων. Το τέλος της δεκαετίας του ’70 βρίσκει στο τι μόνι των Η.Π.Α. τον μετριοπαθή Δημοκρατικό πρόεδρο Jimmy Carter. Αυτός αναθέτει στον οικο νομολόγο Paul Volcker την ηγεσία της Ομοσπον διακής Κεντρικής Τράπεζας (F.E.D.), με αποστο λή να «σπάσει» τη «ραχοκοκκαλιά» του πληθωρι σμού. Ταυτόχρονα προωθεί σειρά μέτρων και με ταρρυθμίσεων στο εσωτερικό, αλλά και το εξω τερικό που στόχο έχουν την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του πολίτη στο κράτος. Ο Volcker εφαρμόζει μια τολμηρή αλλά αποτελεσματική νο μισματική πολιτική αύξησης των επιτοκίων, που από 11% το 1979 έφτασαν το 20% τον Ιούνιο του 1981. Η πολιτική των πραγματικών επιτοκίων, σε συνδυασμό με τις επιτυχείς προσπάθειες υποσκε λισμού των προϋπολογισμών που ακολούθησαν κατά την διακυβέρνηση του Ronald Reagan, έφε ραν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Μετά το 1981 αλλά κυρίως μετά το 1983 η εμπι στοσύνη επιστρέφει θεαματικά και μπήκαν έτσι οι 26
βάσεις για ένα άνευ προηγουμένου «ράλυ» στις μετοχές, που εκτόξευσαν τον δείκτη Dow Jones από τις 1000 μονάδες το 1982, πέρα και πάνω από τις 11000 το έτος 2000. Ο χρυσός, από τα υψηλά των 875 δολλαρίων στην αρχή του 1980, βρέθηκε να χάνει το 60% των κερδών του μέχρι τα μέσα του 1982, όταν έφτασε τα 300 δολλάρια ανά ουγγιά. Παρέμεινε δε καθηλωμένος στο εύρος μεταξύ 300 και 500 δολλαρίων για 17 χρόνια, όσο ήταν σε εξέλιξη η άνοδος των μετοχικών αξιών και της επενδυτι κής ευφορίας. Πρέπει να τονίσουμε εδώ πως η κατάρρευση του χρυσού ολοκληρώθηκε το 1982 κατά την διάρ κεια της παρέμβασης Volcker, και μάλιστα πριν την οριστική έκβαση της μάχης της οικονομίας. Πριν -ακόμη -και από την εκκίνηση της ανόδου των με τοχικών αξιών. Η μετακίνηση του «έξυπνου χρή ματος» είχε ήδη ολοκληρωθεί πριν γίνουν ορατά τα σημάδια της οικονομικής ανατροπής στο ευρύ επενδυτικό κοινό. Η νεώτερη άνοδος του χρυσού, που ξεκίνη σε το 1999 αλλά έγινε περισσότερο εμφανής το 2002, συνοδεύτηκε με τον κορεσμό των μετοχι κών αξιών παγκοσμίως. Στην Αμερική το σοβα ρότερο πλήγμα δέχθηκαν οι μετοχές υψηλής τε χνολογίας, αφού διαψεύσθηκαν οι υπερβολικές προσδοκίες των επενδυτών για αυτές. Η «φούσκα» της τεχνολογίας δίνει την θέση της στην «φούσκα» των ακινήτων μετά το 2006. Σε όλο αυτό το διάστημα, η άνοδος του χρυσού συνεχίστηκε σταθερά σαν μια σιωπηλή αποδοκι μασία στις κυβερνητικές πρακτικές ανοχής στην διόγκωση της πάσης φύσεως χρέους. Η τραπεζική θύελλα του 2008, με τον καταπον τισμό των μετοχικών αξιών, ανέδειξε ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα. Την κρίση χρέους, που ταλανίζει πλέον ολόκληρες χώρες. Ο χρυσός βρέ θηκε στο εύρος των 1000 ως 700 δολλαρίων, πριν εκσφενδονιστεί εκ νέου πάνω από τα 1000 δολ λάρια, εκδηλώνοντας την ανασφάλεια και την δυ σπιστία σε πρωτοφανείς μεθόδους αντιμετώπι σης των προβλημάτων. Νομισματική χαλάρωση στην Αμερική, περιοριστική πολιτική, μνημόνια Νέα Πολιτική
και εσωτερική υποτίμηση στην Ευρώπη. Τα υψη λότερα των 1800 ως 1900 δολλαρίων για τον χρυ σό συνοδεύτηκαν από τους έντονους φόβους για διάλυση της Ευρωζώνης. Τα πρώτα σημάδια στα θερής οικονομικής ανάκαμψης ήρθαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο δεύτερο ήμισυ του 2012 και συνεχίζονται στο 2013. Δεν είναι τυχαίο ότι από τα τέλη του 2012 ο χρυσός δείχνει μεγάλη αδυναμία να συγκρατη θεί στα υψηλά του. Μέσα στο 2013, η μεγάλης τε χνικής σημασίας διάσπαση των 1530 δολλαρίων καθοδικά έφερε κάθετη πτώση, λίγες μέρες μετά τους πανηγυρισμούς στην Wall Street για τα νέα ιστορικά υψηλά για τις μετοχές. Αυτήν την στιγμή, η μάχη για την αποκατάστα ση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στους χειρι σμούς των κυβερνήσεων δίνεται σε πολλά μέτω πα. Έχουμε το στοίχημα για ανάπτυξη στις Η.Π.Α., μετά από τρία γενναία προγράμματα ποσοτικής νομισματικής χαλάρωσης. Η κρίση χρέους στην Ευρώπη, δείχνει σημάδια ύφεσης, αλλά αυτά δεν πείθουν αρκετούς, καθώς
Νέα Πολιτική
η γερμανική συνταγή αμφισβητείται έντονα. Το πείραμα της Ιαπωνίας, που μέσα από έναν πακτω λό φρέσκου χρήματος προσπαθεί να επαναφέρει την οικονομία της γερασμένης χώρας σε ελεγχό μενη πληθωριστική τροχιά, είναι χαρακτηριστικό. Αν η πρόσφατη πτώση της τιμής του χρυσού είναι προπομπός για θετικές εξελίξεις στις δυτικές οικονομίες, τότε θα πρέπει να αναμένουμε συνέ χιση της πτώσης του μετάλλου μεσοπρόθεσμα στην περιοχή των 1100 ως 1000 δολλαρίων ανά ουγγιά. Σε αυτό το ενδεχόμενο, κάθε προσέγγιση στα 1500 δολλάρια μπορεί να θεωρηθεί ως ευκαι ρία για απεγκλωβισμό όσων τοποθετήθηκαν τα τελευταία χρόνια και δεν πρόλαβαν να γευτούν κέρδη. Αντίθετα, μια παραβίαση του επιπέδου των 1570 ως 1600 δολλαρίων ανοδικά θα καταδείξει φρούδες τις ελπίδες για βελτίωση στις μεγάλες οι κονομίες και θα επαναφέρει τον χρυσό με πολύ ισχυρότερη ανοδική ορμή. q
27
ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Αργεντινή και Βραζιλία στο ΔΝΤ του Δημήτρη Μουχλίδη 29 κράτη υπέγραψαν την ίδρυση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στην Ουώσινγκτων στις 27 Δεκεμβρίου του 1945. Είχε προηγηθεί η Διεθνής Νομισματική και Χρηματοδοτική Συνδιάσκεψη στο Μπρέτον Γουντς του Νιού Χαμσάιρ των ΗΠΑ, ενάμισι χρόνο πριν, τον Ιούλιο του 1944. Ο ιθύνων νους και αρχιτέκτων του μεταπολεμικού κόσμου και των οικονομικών θεσμών του, ο ΚΕΥΝΕS, πίστευε –και ορθώς, όπως αποδείχθηκε- ότι η διεθνής οικονομική αλληλεγγύη, η ανάπτυξη και η χρηματοδότηση των προβληματικών οικονομιών θα απέτρεπαν ένα νέο κραχ και έναν πόλεμο, σαν κι αύτά που είχαν προηγηθεί. Ασφαλώς οι εμπνευστές του ΔΝΤ είχαν στο μυαλό τους κάτι ηθικώτερο, κοινωνικώτερο και κυρίως αποτελεσματικώτερο από αυτό στο οποίο αυτό εξελίχθηκε ο διεθνής οργανισμός. Η πρόσφατη και αγνώστου τέλους περιπέτεια της Ελλάδας δεν είναι το μόνο παράδειγμα. Έχουν προηγηθεί και άλλα, όπως της Αργεντινής και της Βραζιλίας.
Αργεντινή Η ιστορία ξεκινά γύρω στο 1990. H Αργεντινή έπασχε από διψήφιο υπερπληθωρισμό. Το ΔΝΤ πρότεινε τότε την σύνδεση του εθνικού νομίσματος (πέσο) με το δολλάριο σε σταθερή ισοτιμία ένα προς ένα και προχώρησε σε δανεισμό συνολικά περισσότερων από 13 δισ. δολλαρίων μέσα στην επόμενη δεκαετία. Την περίοδο αυτή, το ΔΝΤ θεωρούσε την Αργεντινή χώρα-πρότυπο, επειδή εφάρμοζε κατά γράμμα τις επιταγές του, οι οποίες εντάσσονταν στην γενικώτερη πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στο πρόβλημα του χρέους των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Τα μέτρα περιελάμβαναν κατάργηση των επιδοτήσεων, μείωση της φορολογίας, αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία και ιδιωτικοποιήσεις σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας (ενέργεια, τηλεπικοινωνίες και ύδρευση πουλήθηκαν σε ξένους, ενώ μέχρι το 1999 το 90% των τραπεζών είχε ιδιωτικοποιηθεί). Τα μέτρα πράγματι απέδωσαν, αποδίδοντας μέσους ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 6%, 28
από τους μεγαλύτερους στον κόσμο. Ο πληθωρισμός μειώθηκε αλλά άφησε τις βιομηχανίες της χώρας έκθετες. Με μηδενικό πληθωρισμό οι πιστωτικοί οργανισμοί και οι τράπεζες δάνειζαν με τοκογλυφικά επιτόκια της τάξεως του 50% ετησίως, την ίδια στιγμή που στις ΗΠΑ και την Ευρώπη τα επιτόκια ήταν στο 7%. Μετά το 1998 το δολλάριο άρχισε να ανεβαίνει πολύ γρήγορα, ενώ ταυτόχρονα υποτιμήθηκε το νόμισμα της Βραζιλίας, βασικού εμπορικού εταίρου της Αργεντινής. Η εξέλιξη αυτή έφερε τη χώρα σε δεινή οικονομική θέση. Το 2000 δόθηκε νέο δάνειο 40 δισ. δολλαρίων. Οι στόχοι που τέθηκαν ήταν η ολοκληρωτική μείωση του ελλείμματος και η αποπληρωμή του χρέους. Προτεραιότητα για την κυβέρνηση ήταν οι υποχρεώσεις προς τους δανειστές της και όχι προς τον λαό της. Οι νέοι όροι που απαιτήθηκαν ήταν ακόμη χειρότεροι. Οι μισθοί και οι συντάξεις μειώθηκαν κατά 20%, μειώθηκαν δραστικά οι δαπάνες για παιδεία, υγεία και συντάξεις, απελευθερώθηκαν οι εισαγωγές, ιδιωτικοποιήθηκαν όλες οι δημόσιες επιχειρήσεις και μειώθηκαν οι κάθε Νέα Πολιτική
είδους παροχές. Η χώρα, κυρίως η πρωτεύουσα και οι μεγάλες πόλεις, γέμισε με εξαθλιωμένους και άστεγους. Για να σταματήσει την μεταφορά μεγάλων ποσών σε τράπεζες του εξωτερικού, η κυβέρνηση ανακοίνωσε, στις 3 Δεκεμβρίου του 2001, πάγωμα των καταθέσεων σε όλες τις τράπεζες (επιτρέπονταν αναλήψεις μόνο 250 δολλαρίων την εβδομάδα). Ο αργεντίνικος λαός έμεινε χωρίς μισθούς και συντάξεις και χωρίς τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τα χρήματα που είχε αποταμιεύσει. Η κυβέρνηση, τελικά, παραιτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου. Ο νέος πρόεδρος Εντουάρντο Ντουάλτε έσπασε τη σύνδεση πέσο-δολλαρίου και προχώρησε σε υποτίμηση κατά 75%. Τον Ιανουάριο του 2002 η χώρα δήλωσε αδυναμία να καλύψει το χρέος της και κήρυξε στάση πληρωμών (το χρέος ήταν τότε 132 δισ. δολλάρια). Ο πληθωρισμός και η ανεργία εκτινάχθηκαν στα ύψη. Ωστόσο, η υποτίμηση άρχισε να δείχνει τα οφέλη της κι έτσι, σε λίγα χρόνια, η ανεργία έπεσε από το 20% στο 8,5% και το ΑΕΠ άρχισε να αυξάνεται. Κρίσιμη ήταν και η συμφωνία για αναδιάρθρωση του χρέους το 2005, οπότε η κυΝέα Πολιτική
βέρνηση συμφώνησε να αποπληρώσει το 76% των πιστωτών της με επιτόκιο 30%, το οποίο είναι προνομιακό σε σχέση με τα ονομαστικά επιτόκια της χώρας. Η υποτίμηση του πέσο, βέβαια, παρέμεινε. Το αποτέλεσμα ήταν η πρόσφατη κρίση να επηρεάσει ιδιαίτερα την Αργεντινή, έτσι η δυνατότητα αποπληρωμής του χρέους δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένη. Ενδιαφέρον, πάντως, έχει η απολογιστική έκθεση για την Αργεντινή, που δημοσίευσε το ΔΝΤ το 2004. Σε αυτήν ο οργανισμός παραδέχεται ότι άργησε να αποδεσμεύσει το πέσο από το δολλάριο, και ότι εκτίμησε λάθος το ύψος του χρέους που μπορεί να διατηρεί μια αναπτυσσόμενη χώρα (δηλαδή, κακώς ζήτησε τόσο μεγάλη μείωσή του). Όμως την βασική ευθύνη επιρρίπτει στην κυβέρνηση της Αργεντινής, γιατί δεν εφάρμοσε ακριβώς τα μέτρα που της προτάθηκαν και γιατί κήρυξε χρεωκοπία. Και θεωρεί ότι σε τέτοιες περιπτώσεις θα πρέπει το ΔΝΤ να επιμένει στα μέτρα που προτείνει, όσο και να διαφωνεί η εθνική κυβέρνηση. Αποτινάσσει, ουσιαστικά, κάθε ευθύνη και παραμένει σε μια τεχνοκρατική ανάλυση, αγνοώντας την πτώχευση, την εξαθλίωση και την κοινωνική έκρηξη. q 29
Βραζιλία
μείωση του ελλείμματος κατά 3,4% σε έναν χρόνο. Για να γίνει αυτό, το αντίστοιχο πρόγραμμα σταθερότητας προέβλεπε αυξήσεις φόρων, μειΚαι εδώ το πρόβλημα ξεκίνησε από τον υπερώσεις δημοσίων δαπανών, αλλαγές στο ασφαλιπληθωρισμό. Το 1994 υιοθετήθηκε ένα πρόστικό, μειώσεις μισθών και απολύσεις δημοσίων γραμμα σταθερότητας βασισμένο στην εισαγωυπαλλήλων. γή νέου νομίσματος (ρεάλ), με ανώτατη ισοτιΏς το 2001, οι κοινωνικές αντιθέσεις είχαν μία με το δολλάριο ένα προς ένα. Ταυτόχρονα, ενταθεί τόσο, που η βία βασίλευε στη χώρα. Όσο προωθήθηκε εκτεταμένο πρόγραμμα ιδιωτικοεξαθλιωνόταν ο κόσμος, τόσο πλούτιζαν οι επιχειποιήσεων, το οποίο έφερε ξένα κεφάλαια στην ρηματίες. Οι συμπλοκές και οι θάνατοι ήταν συνηχώρα. θισμένα φαινόμενα. Αυτές οι εισροές κεφαλαίων εξισορροπούΤο 2002, που χρεωκόπησε η Αργεντινή, υπήρσαν το έλλειμμα στο ισοζύγιο εξωτερικών χαν εκτιμήσεις που υπολόγιζαν τους εξαθλιωμέσυναλλαγών(το 1997 έφτασε τα 33,4 δισ. δολλάνους ως και στο ρια). Ένα έλλειμ30% του πλημα που προερχόθυσμού. Το χρέταν και από τον ος ήταν στο 52% πληθωρισμό, αλτου ΑΕΠ, κάτι που λά και από τις μεοδήγησε σε νέο γάλες διακυμάνδάνειο από το σεις της ισοτιμίας ΔΝΤ το 2001 (15 του ρεάλ. δισ. δολλάρια). Όταν γύρω στο Νέες περικοπές 1998 ξέσπασε η ακολούθησαν σε κρίση στις αναδυπαιδεία και υγεία όμενες αγορές της και νέα εκποίηΆπω Ανατολής, το ση όσου δημόσικεφάλαιο άρχισε ου πλούτου είχε να χάνει συνολικά απομείνει. την εμπιστοσύνη Το 2002, η νέα του στις λεγόμεκυβέρνηση του νες αναπτυσσόμεΛούλα Ντα Σίλνες αγορές, μέσα Το κτήριο του ΔΝΤ στην Ουώσινγκτων βα αποδέχθηκε σε αυτές και στην τη συμφωνία με Βραζιλία. το ΔΝΤ και δανείστηκε άλλα 30 δισ. δολλάρια. Η Έτσι, τα κεφάλαια άρχισαν να αποσύρονται υποτίμηση του ρεάλ (έφτασε ως και τα 0,25 δολμαζικά. Η Κεντρική Τράπεζα της Βραζιλίας έδιλάρια) και η άνοδος των τιμών του πετρελαίου νε επιτόκια σχεδόν 50%, αλλά δεν μπόρεσε και των μετάλλων άρχισαν να διορθώνουν τους να προσελκύσει κεφάλαια. Το χρηματιστήριο οικονομικούς δείκτες. του Σάο Πάολο κατέρρευσε τον Ιανουάριο του Η ευημερία, ωστόσο, αφορά το κεφάλαιο, κυ1998, ενώ, ώς τις αρχές του 1999, τα συναλλαγρίως το ξένο. Η Βραζιλία έγινε παράδεισος κερδοματικά αποθέματα της χώρας είχαν σχεδόν μηφορίας για τις αμερικάνικες και ευρωπαϊκές πολυδενιστεί. εθνικές, όμως ο λαός της είναι όσο φτωχός ήταν Το ΔΝΤ παρενέβη στα τέλη του 1998, με δάνειο και πριν 10 χρόνια, στο ζενίθ της κρίσης. q 42,6 δισ. δολλαρίων. Η κυβέρνηση δεσμεύτηκε σε 30
Νέα Πολιτική
ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Κουρδιστάν, η νέα ενεργειακή δύναμη του Γιάννη Χατζόπουλου
To ιρακινό Κουρδιστάν γνωρίζει σήμερα μια πρωτοφανή οικονομική ανάπτυξη. Μάλιστα, έχει μετατραπεί σε σημαντικό ενεργειακό κόμβο της Μέσης Ανατολής εξαιτίας της εξόρυξης 250.000 βαρελιών αργού πετρελαίου την ημέρα. Τα κοιτάσματα πετρελαίου στο υπέδαφος του ιρακινού Κουρδιστάν υπολογίζονται σε 45 δισεκατομμύρια βαρέλια. Ο φυσικός πλούτος εκμηδένισε τις θρησκευτικές διαφορές ανάμεσα σε Κούρδους, σουνίτες και σιίτες, ενώ η κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση προχώρησε σε συμφωνίες με τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες του κόσμου, Exxon Mobil, Chevron, Total και Gazprom. Παράλληλα με την ενεργειακή ανάπτυξη, ενισχύεται η τάση για την απόσχιση του Κουρδιστάν από το Ιράκ. Η οικονομική πρόοδος των Κούρδων έχει θέσει τις βάσεις για ανεξαρτησία από την Βαγδάτη. Ωστόσο, οι σχέσεις του Ιρακινού πρωθυπουργού Νουρί Αλ-Μαλίκι και του Κούρδου περιφερειακού ομόλογού του Μασούντ Μπαρζανί βρίσκονται στο ναδίρ με αποτέλεσμα την καθυστέρηση στην επίλυση σημαντικών διαφορών σε ζητήματα όπως το εδαφικό, η ενέργεια και οι φυσικοί πόροι. Τα πλούσια πετρελαιοφόρα κοιτάσματα αποτελούν το μήλον της έριδος για πολλά αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα, με ουσιαστικές επιπτώσεις στην επίλυση τον κουρδικού ζητήματος. Η ενεργειακή ανάπτυξη του Κουρδιστάν προσέλκυσε το γεωπολιτικό ενδιαφέρον της Τουρκίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσσίας, που βλέπουν θετικά την προσθήκη ενός νέου «συμπαίκτη» στο ενεργειακό μέτωπο.
οι πετρελαϊκές συμφωνίες των Κούρδων και η αντίδραση της Ιρακινής κυβέρνησης Το πετρέλαιο είναι μόνον ένα τμήμα της ενεργειακής σκακιέρας στο ιρακινό Κουρδιστάν, στο οποίο εμπλέκονται σημαντικοί περιφερειακοί παίκτες με διαφορετικά συμφέροντα και βλέψεις. Οι ξένες και εγχώριες επενδύσεις έχουν αυξηθεί σταθερά στο Κουρδιστάν τα τελευταία έξι χρόνια, ενώ μόνον στο πρώτο εξάμηνο του 2012 άγγιξαν τα 3 δις. δολλάρια. Το 2006,η κυβέρνηση ψήφισε επενδυτικό νόμο με σκοπό να προσελκύσει ξένες εταιρείες στο έδαφος της ημιαυτόνομης περιοΝέα Πολιτική
χής. Ο νόμος αυτός προβλέπει μεταξύ άλλων την ιδιοκτησία γης, δεκαετείς φοροαπαλλαγές, καθώς και την απομάκρυνση δασμολογικών εμποδίων για τις επιχειρήσεις. Δεδομένου του πετρελαϊκού πλούτου του Κουρδιστάν, οι ξένες εταιρείες έχουν ενδιαφερθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και ανάμεσά τους συγκαταλέγονται οι Exxon Mobil, Total και Chevron. Η ιρακινή κυβέρνηση απειλεί πως σε περίπτωση που μία εταιρία επιλέξει για συνεργάτη κάποιον χωρίς την συγκατάθεσή της, αναφορικά με τους όρους της συνεργασίας, θα την αποκλείσει αυτομάτως από κάθε άλλη δραστηριότητα στη χώρα. Ο ενεργειακός κολοσσός Exxon Mobil, πα31
ρά τις απειλές της Βαγδάτης, αποφάσισε να συνεργαστεί κανονικά με τους Κούρδους του Βορείου Ιράκ. Σύμφωνα λοιπόν με την κυβέρνηση του Ιρακινού Κουρδιστάν, η αμερικανική εταιρία φαίνεται να την διαβεβαίωσε πως θα συνεχίσει την συνεργασία και θα τιμήσει το συμβόλαιο που έχει υπογράψει με το Ερμπίλ, ανεξαρτήτως των απειλών από την κεντρική κυβέρνηση στην Βαγδάτη και θα τηρήσει την συμφωνία από τον Νοέμβριο του 2011 με σκοπό να εκμεταλλευθεί έξι «οικόπεδα» στο Κουρδιστάν. Σύμφωνα με το Ερμπίλ, η αμερικανική εταιρία πρόκειται να τιμήσει όλες τις συμφωνίες που έχει υπογράψει τόσο με την κουρδική διοίκηση όσο και με την Βαγδάτη. Και στο σημείο αυτό η κατάσταση περιπλέκεται, αφού σύμφωνα με την κυβέρνηση στη Βαγδάτη η αμερικανική εταιρία έχει «δεσμευτεί» να «παγώσει» τις συμφω νίες με τους Κούρδους. Οι Κούρδοι άρχισαν να αξιοποιούν τα τεράστια αποθέματα αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά το 2007 οι διαπραγματεύσεις με την Βαγδάτη για την ψήφιση νόμου για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο διακόπηκαν, οπότε το Ιρακινό Κουρδιστάν άρχισε να αναπτύσσει δικό του τομέα υδρογονανθράκων, αγνοώντας την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Μικρές μεμονωμένες γεωτρήσεις ήδη είχαν αρχίσει να γίνονται στην περιοχή και τότε έκαναν την εμφάνισή τους και αμερικανικές εταιρείες μεσαίου μεγέθους. Παρά το γεγονός ότι η ιρακινή κυβέρνηση και οι Κούρδοι συμφώνησαν στην βασική αρχή της ισότιμης διανομής των εσόδων, οι Κούρδοι παρέμειναν αμετακίνητοι στην επιθυμία τους να συνάπτουν συμφωνίες οι ίδιοι, επιδιώκοντας μια σταθερή ροή εισοδήματος 32
και παρακάμπτοντας την Βαγδάτη. Επιπρόσθετα, η ύπαρξη μεγάλων πετρελαιοπηγών στην περιοχή τους μπορεί να τους παράσχει το είδος της οικονομικής δύναμης, που θα δρομολογήσει την δημιουργία κρατικής υπόστασης. Παρά την ψυχρότητα στις σχέσεις των Κούρδων με την κυβέρνηση της Βαγδάτης, οι Κούρδοι παρέμειναν εξαρτημένοι από το Ιράκ, λαμβάνοντας το 17% του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού. Επίσης οι Κούρδοι συνειδητοποίησαν ότι ο μόνος τρόπος να οδηγηθεί το πετρέλαιό τους στην αγορά είναι να διοχετευτεί μέσω του πετρελαιαγωγού που διέρχεται εκτός των ορίων της περιοχής τους,από το Κιρκούκ μέχρι το λιμάνι Τσεϊχάν στην Τουρκία. Χρειάζονται με λίγα λόγια την συναίνεση της Βαγδάτης. Όμως, παρ’ όλο που τα έσοδα θα πήγαιναν στον κρατικό κορβανά, η κυβέρνηση Μαλίκι απέκρουσε όχι μόνον το δικαίωμα της περιφερειακής κυβέρνησης να συνάπτει συμφωνίες, αλλά και τους όρους των συμφωνιών αυτών που παρέχουν στις εταιρείες μερίδιο. Όταν το 2009, ύστερα από την πτώση της τιμής του πετρελαίου, οι δύο πλευρές είδαν τα έσοδά τους να μειώνονται, προχώρησαν σε μια μεταβατική συμφωνία. Έτσι οι Κούρδοι άρχισαν να διοχετεύουν το πετρέλαιό τους στον ιρακινό πετρελαιαγωγό. Τότε έγιναν δύο συμφωνίες μεταξύ της ιρακινής κυβέρνησης και των Κούρδων. Η πρώτη κράτησε λίγους μήνες, αφού οι Κούρδοι υπέστησαν οικονομική πίεση από τις πετρελαϊκές εταιρείες που ήθελαν να αποζημιωθούν για τα έσοδά τους και η Βαγδάτη επέμενε ότι το ποσόν πρέπει να καλυφθεί από τα κονδύλια του ετήσιου προϋπολογισμού που προορίζονταν για την Νέα Πολιτική
περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν. Το 2011, όταν αυξήθηκε η εκμεταλλεύσιμη παραγωγή στο Κουρδιστάν, η Βαγδάτη και η περιφερειακή κυβέρνηση συμφώνησαν στο ότι οι Κούρδοι θα παρήγαγαν 100.000 βαρέλια ημερησίως μέσα στο 2011 και 175.000 το 2012. Ωστόσο και αυτή η συμφωνία κατέρρευσε, λόγω της διαφωνίας που ξέσπασε με αφορμή τα τιμολόγια δαπανών των πετρελαϊκών εταιρειών. Τον Απρίλιο του 2011, ενώ φούντωνε η αγανάκτηση για τον αυταρχισμό του Μαλίκι, οι Κούρδοι διέκοψαν τις εξαγωγές πετρελαίου μέσω του ιρακινού πετρελαιαγωγού. Ωστόσο, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, η Exxon Mobil έγινε η πρώτη πετρελαϊκή εταιρεία που υπέγραψε συμβόλαιο με την κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση της κυβέρνησης Μαλίκι, που απείλησε με επιβολή κυρώσεων την εταιρεία. Η άφιξη της Exxon Mobil ενίσχυσε την πεποίθηση των Κούρδων ότι η Βαγδάτη θα συμφωνούσε στη σύναψη μιας εξαγωγικής συμφωνίας. Οι Κούρδοι στην εν λόγω περιοχή πιστεύουν ότι μέσω αντίστοιχων συμφωνιών θα οικοδομήσουν σιγά-σιγά την διεθνή στήριξη που απαιτείται ώστε να γίνουν ανεξάρτητο κράτος. Ωστόσο, οι Κούρδοι απέτυχαν να εκθρονίσουν τον Μαλίκι, που χαίρει την σιωπηλή υποστήριξη των ΗΠΑ και του Ιράν. Επίσης, ανακάλυψαν ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν επρόκειτο να αλλάξει στάση στο θέμα των πληρωμών των πετρελαϊκών εταιρειών. Μάλιστα, ο Μαλίκι απείλησε να μειώσει το μερίδιο επί του κρατικού προϋπολογισμού που λαμβάνει η κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση, στο ισόποσο των χρημάτων που χάνει η κεντρική κυβέρνηση από το μποϋκοτάζ εξαγωγών κουρδικού πετρελαίου και το ιδιωτικό εμπόριο υγρών καυσίμων με το Ιράν. Στις αρχές Αυγούστου του 2012, η κυβέρνηση Ομπάμα, φοβούμενη ότι η μείωση των εξαγωγών πετρελαίου από το Ιράκ θα μπορούσε να προκαλέσει άνοδο στην τιμή της βενζίνης, πίεσε τους Κούρδους να αλλάξουν στάση. Έτσι, χωρίς να κερδίσει καμμιά παραχώρηση από την κυβέρνηση της Βαγδάτης ως προς τις πληρωμές προς Νέα Πολιτική
τις εταιρείες, η κουρδική κυβέρνηση υποχώρησε και άνοιξε τις στρόφιγγες. Το Ιράκ και η Κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση ήρθαν τελικά σε συμφωνία για τις εξαγωγές πετρελαίου, δίνοντας τέλος στην μεταξύ τους αντιπαράθεση. Ωστόσο, οι Κούρδοι εξακολουθούν –ουσιαστικά-να παραμένουν οικονομικά εξαρτημένοι από την κυβέρνηση της Βαγδάτης.
Η ενεργειακή συνεργασία Ιρακινού Κουρδιστάν και Τουρκίας Η Τουρκία και η περιφερειακή κυβέρνηση του Βορείου Ιράκ σύναψαν το 2008 οικονομική συμφωνία, που περιλαμβάνει άνοιγμα των συνόρων του και ενθάρρυνση των τουρκικών επενδύσεων στην περιοχή. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν, αλλά όταν ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου επισκέφθηκε την πρωτεύουσα Ερμπίλ, συνυπέγραψε δήλωση με τον ηγέτη της περιφερειακής κυβέρνησης Μασούντ Μπαρζανί. Παρ’ όλο που η Τουρκία δεν έχει αναγνωρίσει την περιφερειακή κυβέρνηση (επειδή περιέχει τον απαγορευμένο όρο «Κουρδιστάν»), οι περισσότερες εμπορικές συναλλαγές της Τουρκίας με το Ιράκ πραγματοποιούνται με το Βόρειο Ιράκ. Παράλληλα με τις συνομιλίες μεταξύ Αγκύρας και Ερμπίλ, τουρκικές εταιρείες βρίσκονταν σε συνομιλίες με την κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση σχετικά με την μεταφορά του πετρελαίου από το Βόρειο Ιράκ. Αυτό μεταφερόταν προς την Δύση μέσω του εθνικού ιρακινού αγωγού, αλλά από τον Απρίλιο η ροή διακόπηκε, επειδή η κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτη δεν πλήρωνε τους Κούρδους του Ερμπίλ. Η στάση της Βαγδάτης εξηγείται από τρεις λόγους: πρώτον, η έλλειψη νομοθετικού πλαισίου για τους υδρογονάνθρακες. Δεύτερον, η υποστήριξη των σουνιτών του Ιράκ από τους Κούρδους, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση των πλειοψηφούντων σιιτών. Και, τρίτον, οι Ιρακινοί θεωρούν ότι οι Κούρδοι προσπαθούν μέσω του πετρελαίου να πετύχουν την ανεξαρτησία τους. 33
Σήμερα, οι Τούρκοι συνεχίζουν να βρίσκονται σε επαφές με τους Κούρδους του Βορείου Ιράκ, με σκοπό να επενδύσουν τεράστια ποσά στην ανάπτυξη της πετρελαϊκής παραγωγής της περιοχής. Η προτεινόμενη συμφωνία θα αφορά όλα τα στάδια από την εξόρυξη μέχρι την μεταφορά του πετρελαίου, με στόχο την δημιουργία ενός νέου ενεργειακού διαδρόμου. Αυτός θα μπορούσε να αποφέρει μέχρι τα τέλη της δεκαετίας εισαγωγές έως και 3 εκατ. βαρελιών πετρελαίου ανά ημέρα, καθώς και 10 δις. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως. Αναφορικά με την πρόταση της Άγκυρας, αυτή προβλέπει την σύσταση κοινοπραξίας υπό τον έλεγχο της ΤΡΑΟ, η οποία θα αποκτήσει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης σε πέντε πετρελαιοπηγές στην περιοχή των Κούρδων. Σημειώνεται ότι ορισμένα από αυτά τα οικόπεδα τα ελέγχει σήμερα η Exxon Mobil. Η Τουρκία και το ιρακινό Κουρδιστάν σχεδιάζουν να αρχίσουν να εξάγουν πετρέλαιο μέσω ενός νέου αγωγού, που θα αρχίσουν να λειτουργεί τον Αύγουστο του 2013. Η παρέμβαση του Ιράκ αποτρέπει το κουρδικό πετρέλαιο να φτάσει στις παγκόσμιες αγορές και απειλεί να περικόψει τον προϋπολογισμό του Κουρδιστάν, καθώς και να μειώσει την πρόσβαση σε διϋλισμένα προϊόντα. Τον Ιανουάριο του 2013, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις της Βαγδάτης, η κουρδική περιφερειακή κυβέρνηση άρχισε και πάλι τις εξαγωγές πετρελαίου μέσω Τουρκίας, καταστρώνοντας κοινά σχέδια με την Άγκυρα για την λειτουργία αγωγού που θα συνδέει τα κοιτάσματα Τακ Τακ με την Κουρμάλα, που αποτελεί σημείο αφετηρίας του πετρελαιαγωγού Κιρκούκ-Τσεϊχάν. Η τουρκική ηγεσία βρίσκεται μπροστά σε ένα σοβαρό δίλημμα. Δεν μπορεί να προβλέψει την πορεία της κρίσης στη Συρία ή ποιά θα είναι η κατάληξη του κουρδικού εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα στις χώρες που υπάρχει κουρδική μειονότητα. Η Τουρκία έχει μεγάλη ανάγκη από την πρόσβαση στα ενεργειακά αποθέματα του Ιράκ και, για όσο διάστημα οι σχέσεις της με την Βαγδάτη διέρχονται κρίση, η Άγκυρα προθυμοποιείται να αγοράζει πετρέλαιο κατευθείαν από τους Κούρ34
δους χωρίς την έγκριση της κυβέρνησης Μαλίκι. Μια τέτοια κίνηση θα βοηθούσε την κουρδική περιφέρεια να κερδίζει μεγαλύτερη αυτονομία από την Τουρκία και θα της έδιδε μεγαλύτερη επιρροή πάνω στην Άγκυρα, χωρίς ωστόσο να μετασχηματιστεί σε κράτος. Οι Κούρδοι ελπίζουν ότι, μέσω της Τουρκίας, θα στείλουν το πετρέλαιό τους στην Ευρώπη, παρακάμπτοντας την Βαγδάτη, χωρίς ωστόσο να υπάρχει συμφωνία για το θέμα αυτό. Ωστόσο, αν το Βόρειο Ιράκ αρχίσει να παράγει περισσότερο πετρέλαιο, θα αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει τον τουρκικό αγωγό. Η πετρελαϊκή ανεξαρτησία από την Βαγδάτη δεν σημαίνει απαραίτητα πως θα οδηγήσει και στην πολιτική ανεξαρτησία του Βορείου Ιράκ λόγω της Συρίας. Στην Τουρκία εγείρονται πολλά ερωτήματα σχετικά με την στάση του Μπαρζανί, που αμφιταλαντεύεται μεταξύ της Τουρκίας και του ΡΚΚ -γι’ αυτό έστειλε μαχητές του ΡΚΚ στη Συρία. Αυτό η στάση δημιουργεί ένα μεγάλο ερωτηματικό στη βιωσιμότητα της τουρκικής ανάμειξης στη μεταφορά του πετρελαίου του Βορείου Ιράκ.
Οι γεωπολιτικές προεκτάσεις της ενεργειακής ανάπτυξης του Κουρδιστάν Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το Ερμπίλ έχει εξασφαλίσει ορισμένα προνόμια. Κατ’ αρχάς, η αυτόνομη κυβέρνηση κλείνει συμφωνίες χωρίς να χρειάζεται την έγκριση του υπουργείου Πετρελαίου της ιρακινής κυβέρνησης. Έπειτα, εξάγει απευθείας πετρέλαιο στην Τουρκία χωρίς ενδιάμεσους. H Τουρκία και οι Κούρδοι του Ιράκ φέρονται να είναι κοντά σε μία συμφωνία για μεγάλες επενδύσεις από την Άγκυρα στην ραγδαία αναπτυσσόμενη βιομηχανία ενέργειας της ημιαυτόνομης κουρδικής περιοχής, στα νότια σύνορα της Τουρκίας. Στην αρχή της εξέγερσης κατά του Μπασάρ αλ Ασάντ στην Συρία, οι Κούρδοι της χώρας παρέμεναν στο περιθώριο, τηρώντας μια στάση από ουδέτερη έως θετική προς το καθεστώς. Όμως, όταν Νέα Πολιτική
τα γεγονότα έδειχναν ότι η πτώση του Ασάντ πλησιάζει, άρχισαν να αλλάζουν τακτική, ώστε να κατοχυρώσουν τη θέση τους στη μετά Ασάντ εποχή. Αυτό προκαλεί μεγάλη ανησυχία στην Τουρκία, η οποία φοβάται ότι, αν οι Κούρδοι της Βόρειας Συρίας πετύχουν ένα καθεστώς αυτονομίας, θα ανοίξουν την όρεξη στους Κούρδους της Νοτιοανατολικής Τουρκίας να τους μιμηθούν. Ακόμη χειρότερο σενάριο για την Άγκυρα είναι η πιθανότητα οι Κούρδοι της Συρίας να ενωθούν με τους Κούρδους του ήδη αυτόνομου Βορείου Ιράκ, βάζοντας τις βάσεις για τον σχηματισμό ενός ευρύτερου «Μεγάλου Κουρδιστάν». Σήμερα η ενεργειακή ανάπτυξη στην περιοχή του Κουρδιστάν φέρνει τους Κούρδους σε επαφή με νέους συμμάχους και νέες δυνατότητες. Ωστόσο, η ρευστή πολιτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή συντελεί στην χρονική μετατόπιση του αιτήματος των Κούρδων για εθνική ανεξαρτησία. Αυτό που μπορούν προς το παρόν να επιτύχουν είναι μια πιο επωφελής εμπορική σχέση με την Τουρκία και ύφεση της εσωτερικής έντασης στο Ιράκ. Για την Τουρκία, βέβαια, ελλοχεύουν τεράστιοι κίνδυνοι από την παροχή στήριξης στους Κούρδους του Ιράκ. Η διάσπαση του Ιράκ θα ενίσχυε το ιρανικό σχέδιο για περιφερειακή κυριαρχία, ενώ ένα ανεξάρτητο ιρακινό Κουρδιστάν θα
ενεθάρρυνε την κουρδική μειονότητα της Τουρκίας να συνεχίσει με μεγαλύτερο ζήλο τον αγώνα για ανεξαρτησία. Οι ΗΠΑ και η Ρωσσία επιθυμούν διακαώς να αποτελέσουν συμπαίκτες του Κουρδιστάν στην ενεργειακή «σκακιέρα», ώστε να έχουν πρόσβαση στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της περιοχής και να μην επιτρέψει η μια στην άλλη να κατέχει τον έλεγχο της ισχύος. Οι ΗΠΑ στηρίζουν το Κουρδιστάν, που το αντιμετωπίζουν ως “δεύτερο Ισραήλ” με σαφώς διαφορετικό ρόλο, αυτόν της ενεργειακής δύναμης της Μέσης Ανατολής, και επιδιώκουν την ενδυνάμωσή του ως αντίβαρο στο Ιράκ και το Ιράν. Ένα φιλοδυτικό και ενεργειακά ισχυρό Κουρδιστάν θα έπαυε να εξαρτάται από το Ιράν, την μεγάλη ενεργειακή δύναμη της περιφέρειας. Η Ρωσσία δεν επιθυμεί την συμμαχία ΗΠΑ-Κουρδιστάν, ενώ απ’ την άλλη μια πιθανή συνεργασία με τους Κούρδους θα προκαλέσει τριγμούς στις σχέσεις της με την κυβέρνηση της Βαγδάτης, που έχει απαγορεύσει την απευθείας προμήθεια φυσικού αερίου από το Ερμπίλ. Ωστόσο, η αδιαμφισβήτητη οικονομική πρόοδος του ιρακινού Κουρδιστάν το καθιστά όχι απλά ‘πόλο έλξης’ για επίδοξους επενδυτές, αλλά και καθοριστικό παράγοντα, που θα ανοίξει το δρόμο για την μελλοντική ανεξαρτησία του. q
ef
Νέα Πολιτική
35
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ
«Θερμή» απειλή στον Ειρηνικό του Κωνσταντίνου Λαμπρόπουλου
Η
Κίνα και η Ιαπωνία αποτελούν τα κυρίαρχα κράτη στο περιφερειακό σύστημα της Νοτιανατολικής Ασίας. Οι διμερείς τους σχέσεις περιγράφονται χαρακτηριστικά με την φράση “hot economics, cold politics” η οποία καταδεικνύει την έντονη αλληλεξάρτηση σε κοινωνικό και κυρίως σε οικονομικό επίπεδο εν αντιθέσει με το πολιτικό πεδίο, όπου ανέκαθεν κυριαρχούσε η ένταση, η καχυποψία, η συναισθηματική φόρτιση λόγω του ιστορικού παρελθόντος, ο άκρατος εθνικισμός και οι συνεχείς εδαφικές διεκδικήσεις εκατέρωθεν. Οι διμερείς οικονομικές και εμπορικές σχέσεις έχουν γιγαντωθεί κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες σε τέτοιο βαθμό, ώστε η Κίνα να αποτελεί (σύμφωνα με τα οικονομικά στοιχεία του έτους 2012), τον υπ’ αριθμό 1 εμπορικό εταίρο της Ιαπωνίας και η Ιαπωνία τον δεύτερο τη τάξει εταίρο της Κίνας αντίστοιχα. Αντιθέτως οι πολιτικές εντάσεις και αντιπαραθέσεις αναζωπυρώθηκαν από μια σειρά γεγονότων, όπως η επίσκεψη του Ιάπωνα πρωθυπουργού Κοϊζούμι το 2003 στο μνημείο των πεσόντων Ιαπώνων στρατιωτών (εγκληματιών πολέμου κατά τη κινεζική πλευρά) στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η αναθεωρημένη έκδοση της αμυντικής βίβλου των Ιαπωνικών Ενόπλων Δυνάμεων το 2008, όπου η Κίνα περιγράφεται ως απειλή κατά της εδαφικής κυριαρχίας της Ιαπωνίας, η αρνητική στάση της Κίνας στο αίτημα της Ιαπωνίας να γίνει μόνιμο μέλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας και η διακήρυξη του εξοπλιστικού προγράμματος της Κίνας ιδιαίτερα σ ότι αφορά τις ναυτικές δυνάμεις και το βαλλιστικό της οπλοστάσιο. Η πιο πρόσφατη ένταση, αφορά την αμφισβήτηση της κυριότητας οκτώ ακατοίκητων, αλλά πι36
θανώς πλούσιων σε κοιτάσματα πετρελαίου, βραχονησίδων στην Ανατολική Κινεζική Θάλασσα, γνωστών ως Σενκάκου στην Ιαπωνία και Ντιαόγιου στην Κίνα, με συνολική έκταση μόλις επτά τετραγωνικά χιλιόμετρα και μοναδικούς επισκέπτες ψαράδες ή ακτιβιστές της οικολογίας. Οι τρέχουσες εξελίξεις παραπέμπουν σε ψυχροπολεμική αντιπαράθεση. Αφορμή στάθηκε η εξαγορά από το Τόκιο τριών εκ των οκτώ βραχονησίδων από τους ιδιώτες ιδιοκτήτες τους και η ανακοίνωση εθνικοποίησής τους τον Σεπτέμβριο του 2011. Η κινεζική αντίδραση ήταν άμεση. Έντονα διαβήματα απ’ το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών προς το αντίστοιχο ιαπωνικό, διαδηλώσεις διαμαρτυρίας σ’ όλη τη κινεζική επικράτεια εναντίον της Ιαπωνίας και διακήρυξη απ την κινεζική κυβέρνηση, της αγοραπωλησίας των νησιών ως παράνομη. Ταυτόχρονα το Πεκίνο έστειλε στη περιοχή δεκάδες περιπολικά σκάφη και μονάδες επιφανείας του κινεζικού στόλου , γεγονός που απετέλεσε την αφορμή για πιθανό «θερμό» επεισόδιο μεταξύ των δύο πλευρών, καθώς κινεζικά αεροσκάφη και πολεμικά πλοία εγκλώβισαν στο ραντάρ τους, μονάδες του ιαπωνικού στόλου στη διαφιλονικούμενη περιοχή, απειλώντας να τις βυθίσουν. Η ιαπωνική πλευρά δια του νέου ισχυρού άνδρα της κυβέρνησης του Τόκιο, Άμπε, διεμήνυσε σ όλους τους τόνους πως η Ιαπωνία θα απαντούσε κάθε κινεζική αμφισβήτηση της ιαπωνικής εδαφικής κυριαρχίας. Η σινο-ιαπωνική αντιπαράθεση ενισχύθηκε επιπλέον από τη συμφωνία ΗΠΑ-Ιαπωνίας ,που περιελάμβανε μεταξύ άλλων την εγκατάσταση και δεύτερης αντιπυραυλικής ασπίδας επί ιαπωνικού εδάφους. Νέα Πολιτική
Αν και οι Αμερικανοί επικαλέσθηκαν την απειλή της Βόρειας Κορέας, οι Κινέζοι υπέθεσαν ότι η κίνηση αυτή στρέφεται ουσιαστικά εναντίον τους. Πολύ περισσότερο δε, αφού εκδηλώθηκε τη στιγμή που η κρίση στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας βρισκόταν στην κορύφωσή της, γεγονός που θεωρήθηκε από το Πεκίνο ως δείγμα των προθέσεων τόσο της Ιαπωνίας όσο και των ΗΠΑ αναφορικά με την ανάσχεση της επιρροής της Κίνας στην νοτιοανατολική Ασία. Είχαν προηγηθεί, εντός του 2012, η απόφαση της κυβέρνησης Ομπάμα να μεταφέρει τον κύριο όγκο της αμερικανικής ναυτικής δύναμης στον Ειρηνικό Ωκεανό , η νέα πώληση όπλων στην αποσχισθείσα κινεζική επαρχία της Ταϊβάν, η δημιουργία νέας ναυτικής βάσης στην Αυστραλία και η συμφωνία για αύξηση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στις Φιλιππίνες. Οι άνωθεν στρατηγικές κινήσεις των ΗΠΑ, πλήρως εναρμονισμένες με την υψηλή στρατηγική του προέδρου Ομπάμα, η οποία πριμοδοτεί την Ασία έναντι των άλλων γεωπολιτικών πεδίων του αμερικανικού ενδιαφέροντος, δημιούργησαν στο Πεκίνο μια αίσθηση περικύκλωσης και ενεργοποίησαν τα εθνικιστικά ανακλαστικά του αναδυόμενου κινεζικού γίγαντα, ο οποίος πλέον αντιπροσωπεύει το 1/3 της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης και απολαμβάνει τη δεύτερη θέση στη παγκόσμια οικονομική κατάταξη. Οι αντι-ιαπωνικές διαμαρτυρίες που συγκλόνισαν την Κίνα είναι άλλη μία ένδειξη της ανόδου ενός ισχυρού επανακάμψαντος κινεζικού εθνικισμού έπειτα από έναν αιώνα ταπεινώσεων και παρακμής, ο οποίος λειτουργεί ως όχημα. Αποτελεί το όχημα του κινεζικού κολοσσού στον παγκόσμιο ανταγωνισμό για να επιτύχει ένα διεθνές κύρος ανάλογο με τις τεράστιες δυνατότητες της ασιατικής χώρας, και με τη δικαιωματική θέση της Κίνας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Νέα Πολιτική
Αντιστοίχως η οικονομική αποτελμάτωση θρέφει τον εθνικισμό και λειτουργεί συσπειρωτικά στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, καθώς το απωλεσθέν όνειρο της πανίσχυρης Ιαπωνίας κατά τη δεκαετία του 90, σε συνδυασμό με την αλματώδη άνοδο του άσπονδου «εχθρού», δημιουργούν τις προϋποθέσεις για σταδιακή επαναδραστηριοποίηση της Ιαπωνίας τόσο σε περιφερειακό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Έπειτα από ενάμιση αιώνα οικονομικής και πολιτικής υπεροχής έναντι της Κίνας, η Ιαπωνία αναπροσαρμόζει τη στρατηγική της, προσδιορίζει εκ νέου τη θέση της στο διεθνές σύστημα ισχύος και ωθούμενη από τα νέα γεωστρατηγικά δεδομένα της Νοτιοανατολικής Ασίας, αναβαθμίζει τις συμμαχίες της με όλους τους παράγοντες ισχύος στη Νοτιοανατολική Ασία, πρωτίστως όμως με τις ΗΠΑ, που αποτελούν τον εγγυητή της ιαπωνικής ασφάλειας, από το 1952 έως σήμερα. Τα αντικρουόμενα γεωστρατηγικά συμφέροντα των δύο πλευρών αφορούν στα δικαιώματα ,που απορρέουν από την αλιεία των πλούσιων ψαρότοπων ,που περιβάλλουν τα διαφιλονικούμενα νησιά και στα σημαντικά υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ανατολικής Κινεζικής Θάλασσας. Όποιος από τους δύο διεκδικητές επικυρώσει την ηγεμονία του επί των νησιών θα συρρικνώσει σημαντικά τον ζωτικό χώρο του άλλου στην περιφέρεια της Νοτιοανατολικής Ασίας. Αν η Ιαπωνία τοποθετήσει ραντάρ στα νησιά για παράδειγμα, θα ελέγχει και το Βόρειο τμήμα της Ταϊβάν και τα ανεπτυγμένα οικονομικά παράλια της Νότιας Κίνας. Ομοίως η Κίνα επιζητεί την εδραίωσή της στη περιοχή, γεγονός που σημαίνει ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις ιαπωνικές βλέψεις και ταυτόχρονα τη διαφαινόμενη σύμπραξη ΗΠΑ-Ιαπωνίας, όσον αφορά την εγκατάσταση της αντιπυραυλικής ασπίδας. q 37
ΚΥΚΛΟΦΟΡOYN ΑΠΟ ΤIΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
Νίκος Κουτσιαράς
«Οἱ Ρωμιοί δέν εἶναι διεφθαρμένοι» Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ Ἀνδρέας Λασκαράτος, 1893 ΚΑΙ Η ΕΦΕΔΡΕΙΑ ΤΩΝ ΜΑΚΑΡΙΤΩΝ Ἡ ἀνακωχή «νά ἱκετευθῇ ἀπό τήν Ἑλλάδα, μέ τήν ὑπόσχεσιν ὅτι θά ὑποκύψῃ ἄνευ ὅρων εἰς τήν ἀπόφασιν τῶν Δυνάμεων» Κάϊζερ, 1897 «Ἐάν ἀφήσετε ἀβοήθητα τά μικρά κράτη, μαῦρο μέλλον ἀναμένει τήν Εὐρώπη» Ἐλευ. Βενιζέλος,1932 «Νά δημιουργήσωμεν Ἑλλάδαν, ἰσχυράν καί πλουσίαν,ἱκανήν νά προστατεύῃ τόν Ἕλληνα πολίτην ὁπουδήποτε τῆς γῆς εὑρισκόμενον, δυνάμενον ὑπερηφάνως νά λέγῃ Εἶμαι Ἕλλην». Ἐλευ. Βενιζέλος,
Η πολιτική οικονομία της μακροοικονομικής σταθεροποίησης
º¬Àǧ½¯
Οἱ στάσεις πληρωμῶν 1827, 1893, 1932
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
Σειρά: Διεθνής και Ευρωπα�κή Πολιτική
w µ ¡ ͘¡ ¥ ( ͒)
Ǿ
ǽ
} ƒÀ¯ ¶² ƐÀ¯ ºÃ ÃÀ « ƒ½µªƒ¾À 2010»
Ǿ
£ OIKONOMIA+ ¦ ¨ À¾ƐÀƒÀµ¾Ɛ¨ ¬ÀƑ¾Ã¾Ɛ¨ Âýƒ ÅƑƑ ¹¶ ±¬ª ¹¾ºÄƒ¨ §Ƒº¼°À
ί ы Ѫ ¢ ¢ ѥ ¡§ ¦ ¡µѪ ¡¢ ѣ¡ - µ ¢ §£µѣ¡ ¥, ¦ ѧ Ѧ ¥ 1996-2010 (̸£͒ DZǯǰǯ). ί “Economic governance in Europeits liberalism and impact”, in Preda, Daniele and Pasquinucci, Daniele (eds) The road Europe traveled along. The evolution of EEC/EU policies and institutions, Peter Lang, Brussels DZǯǰǯ, pp ǰǰǴ-ǰDzǰ. ί њ¢ µ ¢ µѧ ; я э§ ѭ µ ¢Ѧ ¢ £ ѭ ¡ ¢¤ § £ ѭ , ͗¡ ¥ { ¨͒¡ , ̸£͒ 2008. ί «̾ ¤ ͗ ͓ ¡§ ͒ ͓¡ : ̺ ¢͚¡ ¥ ¡ µ ͔¥ µ͔¥, ͗¡ ¥ µ ¢ §£µ͐¡ ¥. ̼ ͒ µ ͐ », э ¡¢ѥµ ё ¤ ѣ , ¢. ǰǵ/ DZǯǯǵ, ¡ . ǰǯǶ-ǰDzǷ. э ѭ ¢ ¥ ¢ ¤ ѣ . ђ ¡ ¤ ѥ ¡ µ £Ѫ §¥ ¢ ¦ ѧ¥, ͗¡ ¥ { ¢͓ , ̸£͒ DZǯǯǵ. ί “Europeanisation, Public Goals and Group Interests: Convergence Policy in Greece, ǰǸǸǯ-DZǯǯDz”, West European Politics, vol. DZǶ, No. Ǵ, November DZǯǯdz. ί ы Ѧµ ¡ ¡ Ѧ¢ ¥ Ѧ - є µѣ ¢ ѥ ¡¢ µ ¢ µ ѥ э Ѧ ǰǸdzdz-DZǯǯǯ, ͗¡ ¥ { ¢͓ , DZǯǯǰ. ί Stabilisierung ohne Reform-Konvergenz und Pfadabhängigkeit im Griechenland der Ǹǯer Jahre, ZEI, Bonn DZǯǯǯ. ί Greece and EC Membership Evaluated, (co-editor and contributor) Pinter, London ǰǸǸdz.
̓
ǽ
ǽ
£ OIKONOMIA+ ¦ ¨
͐ §¢͗ ¡ ͐ ¢ ͓ ¢ ¥ ͗¡ ¥ ¢ ¥ µ ͒¥ ¤ ͒¥ ¢ ͒¥ µ ¢͓ ¢ «̿ µ͗ » § ͗ ¢ ¡¢ ͒ ¢͒ ¡ ¢ ¥ ̓ µ ͘¥ («̓ ͗͑ ¥»). { ¢ ͐ ¢͒¡ ¥ ¡ ͐¡ µ ¤¢͒µ ¢ : {¤¥ £͓¡ µ ¡¢ ͗¢ µ ¢ ͒ ¢ ¥ µ ͒¥ ¤ ͒¥ ¢ ͒¥; ͈, §¥ ͗ §¥ ́ { ͚¢ ¥ y ͗ ¥ ¡ ͘ ¡ µ͗¨ ¢ ¡ ͒ µ ¡ µ ͒ ¢͗¢ ¢ µ͓¨ ¢ µ µ ͔¥ ¡¢͒µ ¥ ¡¢ { ¡¢͒µ ̸£ ͚ ¢ §£µ͐¡ ¥ § µ͔¦ ¢ DZǯǯǸ ͒¢ ͗ ¢ ¥; { ͗ ͐ ¢ ¡ ¡¢ { ¡¢͒µ Clark ¢ ¥ ̿ ¡ ¦ §¡͔¢ ¥ ¢ ͗ ¢ §¥; ̿ ͗ ¢͔ ¡µ ¤¥ ¢͚ ; ̺ ͒£ ͗ §¢͓ (̼{̸), ’ ͗ § ͔ ¢ ¢ ͗ ¢ § ¡¢ ̺ ͓ ͔ ¤ ͒, ͔¦ ¢ ¥ ͐¥ ¢͐ ¥, ͒¢ ͐ ; ͐ ¤µ ̓ (Ph.D) ¢ ǰǸǸǰ. ̈́ ͒ § ͗¢ ¥ ¢ § ̸µ ͘ ̽ ͘µ ¢ ¥ Fulbright, ¢ § ͓ µ ͐ ͐ ; ̓ µ ¥ µ͔ ͗µ ; ̾ ¤ ͘¥ ̽ ͘µ ¢ ¥ ̸ ͚ ̹. ̿ ͓ , ́ ¡§ ͔ ¥ ͐ ͔ ͗ ¢ ͒ ͒ ¢¤ ͗¢ § { ¡¢ µ͐ § Clark £͚¥ ¢ ¥ ̺§¢¤ ͘ ͗ ͓ µ §¢ ͓ ¡¦͒µ ¢ . ͊ ¤¥ ¤ ͑ ͒¥ ¡ ̺ ¢ ͒¥. ͇¦ ¢ ͔¡ w §£§ ͘µ ¥ µ ¡ ͘¡ ¥ § ͐ ¢ ¡§ ͒£ ͓ ¡ ͓ ¢͒¥ ¢ ¥ ̺£ ͒¥ ¦ ͒¥ w µ͗¡ ¥ w ͐ ¡ ¥, ̺ ͗¥ ͘µ § ¥ ¡¢ w͒µ ̸£ ͐¤ , ̺ µ ¡ ¡ µ ͒ ¢ ͒ ͓ §¡ . ̈́ £ ¢ ͐ µ͓¢ ¡¢ ͗¥ § ͓¢ ¥ ¡¢ ̈́ § ͐ ́ µ ͚ ¡ ͐¡ ¥ ¢ ¥ ͗¢ ¥ ¢ ͒¥ µ͐ ¥ ͒¡ ̺ ¤¢ ͗¥ § ͓¢ ¥ ¢ ¥ ̺§ ¤ ͑ ͒¥ ¢ ͚µ ͘ ¢ ¡ µ ¡͐ ¢ ͚ ¡§µ ͚ , ̺ ¢ ͒¥. ͇¦ ͓ ¡ ͓ { ¢ §¡͚ ͚ , ¤µ͔ ¤ ¡§µ ͗ ¢¤ , ¢ ¡¢͒µ ¢ ¥ ̺ ͓ ¥ ¢ § ¤¢ ͘, ͗ ¤¥ ¡¢ { ¡¢͒µ Clark, Bologna, ̸£ ͚ , { ͚ µ ͚ , ¢ ¡¢ µ͔ ¤ £ ¡µ͚ ¤¢ ͚ ͗ ¢¤ , ¢ ͚ x ¡¡ ͐ ¥. ͒µ ͐ ̾ £ ¢͒¥ ͚ ¢ ¥ ¢ ¡¦ ¢ ͓ ͐¡µ ¢ ¢ ¥ ͔ § ¥. ¡¢ { ¡¢͒µ { ͒¡ §, { ͗ ¥ ̓ ͓ ¦ ͐ ¥ ͐µ ¡§µ ͚ ͘µ ¥ µ ¡ ͘¡ ¥ ¢ § ̓µ͒µ ¢ ¥ ́ µ ͚ ̺ ¡¢ µ͚ ¢ § ы Ѧµ ¡ ¡ Ѧ¢ ¥ Ѧ- µѣ µ ѥ ¢ ѥ w §£§ ¢͒¥ ¡¢ ̿ ¢ ¢§¦ ͓ { ͓µµ ¢ § ͚ «́ ͓ ¤¡ w ͐ ¡ w µ ¡͐¤ ¡¢ µ ¢ µ ѥ э Ѧ ǰǸdzdz-DZǯǯǯ (̸£͒ DZǯǯǰ) ¢ ͗¡ ̈́ ¡ ͚ , ́ ¡µ͚ ̺ ¦ ͒¡ ¤ » ¢ ы Ѫ ¢ ¢ ѥ ¡§ ¦ ¡µѪ ¡¢ ѣ¡ - µ ¢ §£µѣ¡ ¥, ¦ ѧ «́ µ ͒ ̸ ͓ §¡ ». ͇¦ ¡§ ͓ Ѧ ¥ ǰǸǸǵ-DZǯǰǯ (̸£͒ DZǯǰǯ). ̸ ¢ ͐, µ͔ ¤¥, ¢ ͚¡ ͓ ¤ ͗ ͔ ͐ ¡¢ §¢ ͐ µ͔ ¥ µ ¥ ¢ ͐ ¥ ¢ µ ¢ µ ͒ ͐ . ¡͗¢ ͗ 70 ͓ £ ¡ ¡¢ µ ͓ -
ͷ қ ¢ ͳ ҙ ¢ Қ ¢ Қ ¢
Ç´È¿, »¸Ä¼ÀȵµÌ ¸À ÍǼÅÂÅ ´¸
̺ ͔¥ £ ͐¥ µ ͐ ¥
њwww.papazisi.gr
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
} ʹ Ϳ «ʹ µҙ »
§ ¡¢͔¥, ¢ ¢͔¥, ¢ ¦ µ ¢͐ ¥, ¢ ͘¥, ͗µ § £§µ ͐ µ ͐¡ ¢ ¥ § ͗¢ ¥ ͒ µ͐ .
ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΕΠΤΩΧΕΥΣΑΜΕΝ
Ὁ συγγραφέας γεννήθηκε στόν Βόλο (1947). Κατάγεται ἀπό τήν Ἁγία Μαρίνα Χανίων καί τά Τοῦζλα Κωνσταντινουπόλεως. Πτυχιοῦχος καί διδάκτωρ Νομικῆς τοῦ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου. Δικαστής ἀπό τό 1974 εἶναι πρόεδρος Ἐφετῶν στό Διοικητικό Ἐφετεῖο Ἀθηνῶν. Ὑπηρέτησε τήν πατρίδα ὡς ἔφεδρος ἀνθυπολοχαγός πυροβολικοῦ (1971-1973). Συγγραφικά ἀσχολεῖται μέ τή διοικητική δικονομία καί τήν ἱστορία τῶν διοικητικῶν θεσμῶν.
www.papazisi.gr
} x { x Ͳ , µҙ¢ } Å} £
¢ ͐ ¢§¦ ͐¡ - ¡µ͗¥µ ¢ ͒ ¡§ ¢ ͒ µ ͔¢ ͐ ¡ µ ¢ ͓ ͓ µ ¢ ¥ ¢ ¥ µ ͔¥ ͐¡ ¥, ¢ ͔ ͔ ¢ ¡¢ ¢ §¢ ͐ ¦ µ ¢ ¡¢¤¢ ͗ ¢ µ͔ ¢ ¥ ¥, ͓ ¡ ͓ ¥ § ¤ ͒ ͐¡ . { ͐ ͓¡¢ ¡ ¡ µ ¢ ¢ ͐ ¢ ¢͔ ¥ ¢ ¥ ¥ ¢ § « ͘ ¢ § ¡§ ͔ ͐ ¢ ¢͔ ¥ ¢ § µ ¢ ¡¢¤¢ ͚ §µ͓¢¤ ͗¡ ¢ ͐¡ ͔ ͗¢ ¢§ ͚ ¥, ͘ ¥ § ͓ ¦ ͓ ¢ ¡ ͗ ¥ ¢ ¥ ¥ ͗ §¢͗ § µ ͘µ ͐ ¢ ͓ ¡¢ ¢͔ ¥, ͗¢ ͗ ¢ µ¤¥ ¡¢͓£ ͐ ¡͐ §
Νικολαος Π. Σοϊλεντακης
Εικόνα εξωφύλλου: ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ
ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÐÁÐÁÆÇÓÇ
ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÐÁÐÁÆÇÓÇ
Νικολαος Π. Σοϊλεντακης
Ο Νίκος Κουτσιαράς διδάσκει πολιτική οικονομία και δημόσιες πο«...πρέπει νά προαγάγωμεν ὅσον τό δυνατόν τά οἰκονομικάλιτικές μας. της Ευρωπα�κής Ένωσης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης Καλή αὐτῶν διαχείρισις σημαίνει διά τό μέλλον Μεγάλη Πατρίς» και Δημόσιας Διοίκησης του ΕθνιἸ. Καποδίστριας, κού 1828 και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΕΠΤΩΧΕΥΣΑΜΕΝ
ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΤΣΙΑΡΑΣ
Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ ΚΑΙ Η ΕΦΕΔΡΕΙΑ ΤΩΝ ΜΑΚΑΡΙΤΩΝ
Ο Ι ΚΟ Ν Ο Μ Ι Α - Π ΟΛ Ι Τ Ι Κ Η
ͷͿ ¢ Ͳ ¥Ϳ ¢
¼É¤ ÉÅ « Ä¿µµÄÀÅ»
́ µ ͒ ¢ ͒ ¡¢ ̺ ͓ § ͗ £ ͒ ͔ ¦
͓ ͗¡ ¥, ¢ ¡¡͗¢ ¢¤ ͐¤ ͐ ¢ ͓. ͇¦ ¡§µµ ¢͓¡¦ µ ¡ ͒¡ ¥ ¢ § ¡ ¡¡͗¢ ͗ Ƕǯ £ ͒ ¡§ ͔ ¡¢ ̺ ͓ ¢ ¤¢ ͗. ̺ ͘ ¢ ¡¢ ¦͚ ¢ ¥ µ ͒¥ ͓ §¡ ¥ ¢ ͒¥ £͚¥ ¡¢ § ¤ ͑ ͒ £ ͒ µ͐ .
Κεντρική διάθεση: Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα, Τηλ.: 210-3822496, 210-3838020, Fax: 210-3809150 www.papazisi.gr, e-mail: papazisi@otenet.gr
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
́ {͓ ¥ ̾ ¨͓ ¢ ͔¥ ¡¢͒µ µ ͒ ¡¢ (w§¢ ¢¤ ¢ § Christa Kiel. ͇¦ ¢ ¡¢ ̈́{̺z, ¡¢͔ µµ ¢ ¡µ ͘ ¢ ̸ ¢§ ͒¥ ̺¢ ͐¤ , µ͔ ¥ ¢ ͚ µ ¢ §£µ ̓ § ¢ ͓ ¨ ¢ ¡ ¨ ¢͒µ ̺§ ¤ ͑ ͒ ͇ ¤ ͓¡ µ £ ¡¢ µ͚ ¡¢ µ ̺§ ¤ ͑ ͚ { ¡¢ µ͐ § ͒¥ ̺ ¡¢͒µ ¥ ¡µ ͔¥ µ ¢ §£ ͇ ¤¡ » (̽. ͔ ͗ ¢ ̸ µ visiting scholar University, Colu Wilson Center, A
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Ανήκει η Ελλάδα στην Δύση; Γράφουν οι: Μ. Αμάραντος Γιώργος Καραμπελιάς Γεώργιος Π. Μαλούχος Μελέτης Η. Μελετόπουλος Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης Δ. Πολίτης Γ. Φοίνικας
Ένα πανάρχαιο ερώτημα Το πρώτο αφιέρωμα της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ στην νέα της έκδοση έχει ως αντικείμενο το μέγα, διαχρονικό ερώτημα, που ταλανίζει τον Ελληνισμό από τις απαρχές του: σε ποιόν κόσμο ανήκουμε; Στον κόσμο της Ανατολής ή στον κόσμο της Δύσης; Η οριακή γεωγραφική θέση της Ελλάδος στον κόμβο που συνδέει οριζόντια την Ευρώπη με την Ασία, κάθετα την σκυθική στέππα με την Μεσόγειο Θάλασσα, διαγώνια τον Εύξεινο Πόντο με το Αιγαίο Πέλαγος και τα Βαλκάνια με την Εγγύς Ανατολή καθιστούν το ερώτημα διαρκές, διαχρονικό και κρίσιμο. Πού ανήκει ο Ελληνισμός γεωπολιτικά και πολιτισμικά; σε ποιό σύστημα ή υποσύστημα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής μετέχει; ποιά είναι η ενδεδειγμένη κατεύθυνση, αυτή που αρμόζει στην ιδιοσυγκρασία του Ελληνικού έθνους, στα πολιτισμικά και πολιτικά του χαρακτηριστικά, αλλά και στην ύψιστη αναγκαιότητα της εθνικής του επιβίωσης; Ποιά είναι η ιστορική του σχέση με την Δύση συνολικά, ειδικώτερα με την Ευρώπη, τα Βαλκάνια και τον μεσογειακό κόσμο; πώς προσδιορίζεται η Ελλάδα σε σχέση με την Ανατολή, την Εγγύς και την Μέση Ανατολή; Μέχρι σήμερα, τα ίδια τα γεγονότα έδιναν την απάντηση: η νεώτερη Ελλάδα επαναστάτησε εμπνεόμενη από το ιδεώδες της Ελευθερίας που κυριάρχησε στην Ευρώπη των ναπολεοντείων χρόνων, συγκροτήθηκε σε κράτος χάρις στην δυτική παρέμβαση στο Ναυαρίνο, προσδέθηκε στο άρμα της Δύσης (πολιτιστικά της Γαλλίας και γεωπολιτικά της Μεγάλης Βρεταννίας και μετά των ΗΠΑ), υπήρξε οργανικός σύμμαχος της Δυτικής Συμμαχίας σε δύο παγκοσμίους και σε έναν μακρόχρονο ψυχρό πόλεμο, τέλος εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ευρωζώνη. Σήμερα, η εκτροπή της Ευρωζώνης σε ζωτικό χώρο του γερμανικού νεο-ηγεμονισμού και η αποδυνάμωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ίδια η συνολικώτερη κρίση του δυτικού κόσμου, επαναφέρουν στο προσκήνιο την μεγάλη συζήτηση του εθνικού προσανατολισμού. Η κριτική του Μνημονίου προκαλεί αμφισβήτηση της παραμονής της χώρας στην ευρωζώνη, ενώ η εμφάνιση της Ρωσσίας στον ορίζοντα ως ομόδοξου γεωπολιτικού προστάτη-μεγαλοεπενδυτή αναβιώνει την παμπάλαιη παραφιλολογία περί «ξανθού γένους» που θα παρέμβει σωστικά στην χειμαζόμενη ελληνική κοινωνία. Η ηχηρή απουσία του αγγλοσαξονικού παράγοντα δημιουργεί κενό και ανησυχία για την εκμετάλλευση της συγκυρίας από αναθεωρητικές δυνάμεις που περιβάλλουν την χώρα, η συγκυρία της χρεωκοπίας οδηγεί σε γεωστρατηγική αποδυνάμωση ενώ τα τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου εκ των πραγμάτων αποτελούν υπόβαθρο γωπολιτικής αστάθειας. Ο μέγας κίνδυνος είναι η συζήτηση στην Ελλάδα περί μνημονίου να εκτραπεί σε συζήτηση περί του ανήκειν. Εάν η Δύση, δηλαδή ο χώρος της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του ορθού λόγου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής πολιτικής ταυτισθεί στην ελληνική κοινή γνώμη με τον γερμανικό νεοηγεμονισμό που αποδομεί ολόκληρες κοινωνίες και οδηγεί τους ανθρώπους στην 40
Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Στιγμιότυπο από την υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης Ελλάδας-ΕΟΚ το 1961
εξαθλίωση και στην ταπείνωση. Εάν η Δύση ταυτισθεί στην κοινή συνείδηση με την τοκογλυφική συμπεριφορά του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, τα spreads, τα cds και όλα τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν την αποκοπή της οικονομίας από την ανθρώπινη κατάσταση. Εάν η Δύση παραμείνει πολιτικά και διπλωματικά απούσα από την μεγάλη κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο, εάν παρακολουθήσει απαθής το θρίλερ γύρω από το φυσικό αέριο, που κινδυνεύει να προκαλέσει συνθήκες γενικευμένης περιφερειακής αποσταθεροποίησης. Εάν η Δύση δεν ξεπεράσει την δική της μεγάλη εσωτερική κρίση και δεν επανεύρει τις ισορροπίες της και τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα έναντι των αυταρχικών, άδικων και υπανάπτυκτων καθεστώτων του Τρίτου Κόσμου, εάν δεν επανατοποθετηθεί στην βάση της κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής, θα παύσει να αποτελεί πρότυπο και θα δρομολογήσει φυγόκεντρες δυνάμεις, με τελικό αποτέλεσμα την αποσύνθεση του δυτικού κόσμου και την επιστροφή του πολιτισμού στην βαρβαρότητα. Για την Ελλάδα, έχει ιστορικά αποδειχθεί ότι η αποκοπή από την Δύση σημαίνει υποτέλεια στην Ανατολή, σήμερα στην νεο-οθωμανική απειλή. Εάν η Ελλάδα απομακρυνθεί από την Δύση, θα πρέπει να προετοιμασθεί για μία νέα, μακρά περίοδο σκότους.
Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Νέα Πολιτική
41
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Το ανήκειν της Ελλάδας του 2013 μια απόπειρα αποφυγής της υπεραπλούστευσης του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη
M
ε δεδομένο τον βαρύτατο τραυματισμό που έχει υποστεί η Ελλάδα του 2013 – στην καθημερινότητα των Ελλήνων: αυτό μετράει στα χρόνια μας πάνω απ’ όλα. στην αίσθηση αυταξίας και «ρόλου» του πολιτικού συστήματος: μην το υποτιμούμε κι αυτό. στην θέση της Ελλάδας στις περιφερειακές ισορροπίες: αυτό υπόσχεται/απειλεί εξελίξεις. στην αξιοπρέπεια των ανθρώπων που ζούμε σ’ αυτήν την Νοτιοανατολική άκρια της Ευρώπης, στα Ανατολικά της Μεσογείου, στην τομή της «σύγκρουσης των πολιτισμών»: μην την υποτιμάτε την σημασία της αξιοπρέπειας… - έτσι όπως βρέθηκε να λειτουργεί στα πλαίσια της «Ευρώπης» των καιρών μας, αναμενόμενο ή μάλλον αναπόφευκτο ήταν να επανέλθει με ένταση στο προσκήνιο η συζήτηση για το ανήκειν της χώρας και των ανθρώπων τους. (Πρόσεξες, ελπίζουμε, φίλε αναγνώστη ότι δεν – δεν ! – καταγράψαμε κάποια σχέση αιτίου-αιτιατού μεταξύ της λειτουργίας της Ελλάδας στα πλαίσια της «Ευρώπης» και της μεγάλης κρίσης που έφερε τον κατ’ εμάς βαρύτατο τραυματισμό. Τα αίτια και οι ρίζες της κρίσης είναι μια συζήτηση που ούτως ή άλλως διασυνδέεται στενά με το επιχείρημα αυτού του σημειώματος. Οπότε, ας μην πέσουμε στην παγίδα κλασσικής petitio principii…). Από την εποχή της υπορρέουσας διαφοράς μεταξύ μιας προσέγγισης Κοραή και εκείνης του Ρήγα μέχρι το Καραμανλικό «ανήκομεν εις την Δύσιν» και την Παπανδρεϊκή – αρχική, πολύ αρχική – Βαλκανική/Μεσογειακή αναζήτηση, ή πάλι την Σημιτική επιλογή της Γερμανικής πρόσδεσης «μέσω Ευρωζώνης», η συζήτηση γύρω από το ανήκειν έχει ένα σταθερά επανερχόμενο γνώρισμα: την σχηματοποίηση, την υπεραπλούστευση. Εκεί42
νο που μαθαίνουμε όλοι από τα σχολικά θρανία (είτε της εποχής που η Επανάσταση του Εικοσιένα ήταν απροβλημάτιστα εθνική παλιγγενεσία, είτε εκείνης όπου έγινε αστική/κοινωνική μετάβαση. είτε της εποχής που θρήνησε την σφαγή στην Σμύρνη και την Μικρασιατική Καταστροφή, είτε εκείνης που «έπαιξε» με τον συνωστισμό στην ίδια αποβάθρα της Σμύρνης) ως πρώιμη λογική ένταξης σε σφαίρες Μεγάλων Δυνάμεων με Αγγλικό-Γαλλικό-Ρωσσικό κόμμα, με νωπή την μνήμη της όχι-απόλυτα-εσκεμμένης επιλογής των τριών ναυάρχων στο Ναβαρίνο, ήρθε και βρήκε την απόλυτη συνέχεια στην επιλογή μεταξύ Δυνάμεων της Αντάντ και Κεντρο-Ευρωπαϊκών Δυνάμεων (δηλαδή: μεταξύ Βενιζελικών και Κωσνταντινικών), πάντως στην μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο «επιλογή» στρατοπέδου στην σκιά της Γιάλτας. Πώς λοιπόν να μην φωλιάσει η υπεραπλούστευση στα πολιτικά αντανακλαστικά; Όταν μάλιστα είναι τόσο βολική για την ευθύγραμμη αναπαραγωγή της πολιτικής τάξης; Η υπαγωγή σε «επιρροές» δημιουργεί (και διατηρεί) ανεμπόδιστες πολιτικές διαδρομές: αρκεί να διαβάσει κανείς τον Paul Porter για τα αμέσως μεταπολεμικά χρόνια και την σχέση Αμερικανικής Βοήθειας – Ελλήνων πολιτικών (τον προσέφερε στον ευρύτερο κοινό μετά από χρόνια δουλειάς στα Αμερικανικά αρχεία ο Μιχ. Ψαλιδόπουλος, «Ζητείται ένα θαύμα για την Ελλάδα»), που τώρα θα συμπληρωθεί με τις μαρτυρίες των J. Maynard, R. Gillmor, H. Alderfer, J. Coppock και E. Tenenbaum από ανάλογη περίοδο (πάλι δουλειά του Μιχ. Ψαλιδόπουλου, «Επιτηρητές σε απόγνωση», υπό έκδοση στις Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις), για να δει πόσο ακίνητο υπήρξε το υπόστρωμα της Ιστορίας από τα χρόνια του Σχεδίου Μάρσαλ μέχρις εκείΝέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Ο Παναγιώτης Κανέλλοπουλος υπέγραψε την συμφωνία σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ.
να της Τρόϊκας των Thomsen/Mors/Masuch, ή της Task Force του Reichenbach και της Βορειο-Ελλαδικής (κυρίως) παρουσίας Fuchtel. Ακίνητο, ή μάλλον επανερχόμενο, ως προς τις σχέσεις της ιθαγενούς νομενκλατούρας με την βολική ξένη παρουσία – αναγωγή – υπαγωγή. Όμως τι νόημα έχει να αναζητεί κανείς τα όρια (αρνητικά) της υπεραπλούστευσης ή της βολικής πολιτικής επιλογής στην ρίζα του ανήκειν/της ένταξης (με τις δυο έννοιες να είναι ταυτόσημες ή έστω συγγενικές μόνον εξ υφαρπαγής, ή πάλι από «πολιτική επιλογή» που όχι σπάνια αποτελεί - και αυτή - μορφή υφαρπαγής της λαϊκής συναίνεσης), αν δεν είναι να βγάλει κάποια λειτουργικά συμπεράσματα απ’ αυτήν την διαδρομή; Ιδού κάποιες προτάσεις: F Όσες φορές φορτώθηκε η έννοια του ανήκειν με βαρύ πολιτικό περιεχόμενο, στην τελευταία τουλάχιστον στροφή της πορείας της Ελλάδας – ας πούμε: της Μεταπολίτευσης – αυτό συνέβη για να υπάρξει μια (οριστική, νομίζαμε, μας είπαν, δεχθήκαμε…) επανάπαυση. Μια ανάθεση της ευθύνης των επιλογών – ιδίως: των δύσκολων επιλογών – στους Νέα Πολιτική
μηχανισμούς ή/και στις σχέσεις ισχύος των χώρων όπου (θεωρήσαμε ότι) ανήκαμε. F Όσο οι Καραμανλικές, όσο και οι ΑνδρεοΠαπανδρεϊκές/αναθεωρητικές και οι Σημιτικές αναφορές σε «υπήνεμους λιμένες» την ΕΟΚ, ύστερα της Ευρωζώνης – ή πάλι σε «ωφελήματα από την ιδιότητα του πλήρους μέλους» - θυμηθείτε τα ΜΟΠ και τα διαδοχικά «Πακέτα», ανακαλέστε στην μνήμη την (υποτιθέμενη) ασπίδα προστασίας, βασικά αντιστοιχούσαν σε εναπόθεση ευθύνης των δικών μας επιλογών στους ώμους «εκείνων». Όταν λοιπόν έφθασε η ώρα των Μνημονίων ή αν προτιμάτε των Προγραμμάτων Προσαρμογής κατά ΓΑΠ, κατά ΒΒ, κατά Λουκά Παπαδήμο, ήδη κατά Σαμαρά/ Στουρνάρα, ο αυτοματισμός της απόσεισης της ευθύνης για τα δύσκολα (ήδη: τα εξαιρετικά επώδυνα) που τα φορτώνονται «εκείνοι» (στους οποίους «ανήκομεν») και η διατήρηση της προσδοκίας ενίσχυσης/στήριξης/διάσωσης, αποτελούσαν πλέον εξαρτημένο αντανακλαστικό. F Όσες φορές αναζητήθηκαν εναλλακτικές, είτε μέσα στα πλαίσια του εκάστοτε ανήκειν – 43
ΑΦΙΕΡΩΜΑ θυμηθείτε τους μήνες συζήτησης για το αν η Sollen αλλαγής στην «Ευρώπη», η συζήτη«διάσωση» του 2010 όφειλε να είναι «Ευρωση για την «Συμμαχία του Νότου» και την παϊκή», μέσω ΔΝΤ ή συνδυασμένη – είτε με (αναγκαστική: Sollen κι εδώ) ανάνηψη της διάθεση αντιθετική – αναζήτηση ερεισμάΓερμανικής Ευρώπης από την μονοδιάστατων σε κάποια χρηματοδότηση από Κίνα, ή τη πολιτική της, να στάθηκε ακόμη πιο μααπό Ρωσσία ή από τον Κόλπο: εδώ η Κύπρος κριά από την πραγματικότητα… Ή πάλι, η του 2013 επανέίδια η ιδεολογικοποίλαβε εφιαλτικά ηση της «Ευρώπης» εκείνο που η Ελσυνολικά, έτσι που, λάδα του 2010 σιγά-σιγά, για ολόείχε επιχειρήσει κληρες πλευρές της με μεγαλύτερη ιθαγενούς διανόησης ελαφρότητα, αλ(και πολιτικής, συνολά και υπό πολύ δευτικά) έχει προσλάλιγώτερο βίαιβει διαστάσεις θρηες συνθήκες… σκευτικό credo. αποδείχθηΈχει συμπέρασμα; κε ότι η ίδια η Έχει – δεν είναι ευχάεναλλακτικότηριστο. Ανήκομεν στην τα υπήρχε μόνο Ανατολή – στην αναΗ υπογραφή της συνθήκης ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ το 1979 στον νου τον διτολίτικη, περισσότεκό μας. Των συζηρο – υπό την έννοια και τούντων. Για να ανήκεις «κάπου», χρειάζεται ενός ιδιότυπου, εκσυγχρονισμένου κισμέτ, δηκαι να σε θέλουν: θα’λεγε κανείς ότι οι τραγιλαδή επανάπαυσης στο μοιραίο που όμως πεκές μνήμες του τέλους της δεκαετίας του ΄40 ριεχόμενο έχει εκείνο που του προσδίδει η επιγια ένα ολόκληρο τμήμα του πολιτικού φάβολή (των άλλων, του ισχυρού: εδώ η Οθωμανισματος της Ελλάδας, θα είχαν ενσωματωθεί κή σουλτανική σκιά έχει συνηχήσεις με την σκιά στο κύτταρό μας. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει: του Σοβιετικού «πατερούλη», η μια Ανατολή σμίο Μόσκοβος των Ορλωφικών είναι πιο βαγει με την άλλη). Ανήκομεν εις την Δύσιν – ήδη θιά μέσα μας, ως φαίνεται… στην Γερμανική Ευρώπη – υπό την έννοια όμως F Όσες φορές ιδεολογικοποιήθηκε η θεωρητης λαϊκής/κοσμικής θρησκείας ενός εκσυγχροτικοποιήθηκε αυτή η συζήτηση για το ανήνιστικού ορθολογισμού που πορεύεται με όπλο κειν – δηλαδή.. πάντοτε! – η ροπή προς την την άρνηση κάθε άποψης πλην της (εκάστοτε) υπεραπλούστευση και την στατική ενατέδικής του: τα φρέσκα επεισόδια του πολλαπλανιση των πραγμάτων κατανίκησε ό,τι το σιαστή του ΔΝΤ (που το οφείλουμε στον «εξωπρακτικό και χρηστικό. Η συζήτηση γύρω τικό» Olivier Blanchard) ή της αστοχίας του Κυαπό τις «αγορές» και τις λειτουργίες του διπριακού bail-in (όπου το Eurogroup «απαιτείται» εθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, να είχε δίκιο με δυο διαμετρικά αντίθετες αποπου θα διέσωζαν ή που θα καταδίκαζαν φάσεις εντός 8ημέρου…) θα’πρεπε να προβληαντιστοίχως επιλογές και χειρισμούς, υπήρματίζουν, όχι; Αμ δε! ξαν στις κρίσιμες στροφές τόσο απομακρυΜόνον από την εσωτερική κατάρρευση/ σμένες από την πραγματικότητα, ώστε σε implosion των βεβαιοτήτων μπορεί να προσδοκά κάνουν να δακρύζεις. Ίσως-ίσως μόνον η κανείς διέξοδο. Δηλαδή γνησιώτερη αναζήτηση συζήτηση γύρω από τις προοπτικές και το (κάποιου) ανήκειν. q 44
Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Η Ελλάδα στη δίνη της ιστορικής σχιζοφρένειας του Γεωργίου Π. Μαλούχου
T
α τρία τελευταία χρόνια, η Ευρώπη επανεθνικοποιείται: το Βερολίνο είναι πλέον το αδιαμφισβήτητο και αδιαφιλονίκητο οικονομικό αλλά και πολιτικό πλέον κέντρο της. Η πορεία γερμανοποίησης της Ευρώπης βρίσκεται πλέον σε πολύ προχωρημένο στάδιο – άλλο πράγμα το αν θα επιτευχθεί η ολοκλήρωσή της, κάτι που είναι πάρα πολύ δύσκολο έως αδύνατο να συμβεί. Όμως, αυτήν την στιγμή, ζούμε το ζενίθ της γερμανικής κυριαρχίας. Και αυτό για την Ελλάδα σημαίνει ότι λειτουργεί μέσα σε ένα επικίνδυνο ιστορικό παράδοξο: οικονομικά και πολιτικά επικυριαρχείται πλήρως από τη Γερμανία, ενώ, γεωπολιτικά, εξακολουθεί να ανήκει στη Δύση ως μια χώρα – κλειδί σε μία καθοριστικής σημασίας περιοχή του κόσμου, που από αιώνες βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των θαλασσίων δυτικών δυνάμεων. Πολλοί πιστεύουν ότι Δύση και Γερμανία είναι έννοιες αν όχι ταυτόσημες, τουλάχιστον επικαλυπτόμενες. Είναι λάθος. Η Γερμανία της επανένωσης, του «κοινού» νομίσματος και της απόπειρας ηγεμόνευσης της Ευρώπης δεν είναι τίποτε άλλο από μία εκδοχή αναγέννησης της Μεσευρώπης των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, αυτού που συναποτελούσαν κάποτε οι γερμανόφωνες αυτοκρατορίες σε σύγχρονη εκδοχή. Είναι έννοια ανταγωνιστική προς τη Δύση και αυτό το γεγονός πλέον εκδηλώνεται ανοικτά και σε πολλά επίπεδα. Έτσι, η Ελλάδα αυτή την ώρα βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο, ακόμα κι αν επιχειρεί να το αγνοήσει, ακόμα κι αν δεν το αντιλαμβάνεται. Η δυτική της υπόσταση έχει άλλη κατεύθυνση από εκείνη της «ευρωπαϊκής», δηλαδή ουσιαστικά της Γερμανικής της υπόστασης – η σημερινή Ευρώπη δεν έχει σε τίποτα περίπου να κάνει με Νέα Πολιτική
εκείνη της εποχής της ελληνικής ένταξης στην τότε ΕΟΚ. Μάλιστα, το μεταίχμιο αυτό επιτείνεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι τώρα σημειώνεται και μία καινοφανής ρωσσική εντεινόμενη παρουσία στα ελληνικά πράγματα, την ώρα που Ρώσσοι και Γερμανοί συνεργάζονται στενά στα ζητήματα ενέργειας, τώρα και μέσα στην ίδια την Ελλάδα. Δυστυχώς, το μόνο που «υπόσχεται» όλη αυτή η ιστορική σχιζοφρένεια για την Ελλάδα, είναι ο κίνδυνος για ένα πολύ κακό τέλος, το οποίο η χώρα πρέπει να παλέψει για να το αποφύγει. Όποτε και για όποιον λόγο η Ελλάδα βρέθηκε μακριά από τον πραγματικά δυτικό προσανατολισμό της (λ.χ. στον προηγούμενο αιώνα στα 1915, 1922, 1944-49, 1974), το πλήρωσε πολύ ακριβά. Δεν θα πρέπει να αφήσει να γίνει το ίδιο λάθος. Αντίθετα, αυτό που πρέπει να πράξει είναι να συμπεριφερθεί σαν χώρα αιχμής της Δύσης, κάτι που όποτε έπραττε, λχ. στους Βαλκανικούς Πολέμους, πάντοτε έβγαινε πιο ισχυρή. Και αυτό δεν αφορά μόνον την Ελλάδα. Αφορά και την Κύπρο, που δείχνει να το έχει καταλάβει περισσότερο. Ο πιο ισχυρός βραχίονας για την ασφάλεια της Κύπρου τον τελευταίο έναν και πλέον χρόνο είναι το Ισραήλ: πολλοί εδώ δεν το γνωρίζουν, αλλά σε όλο αυτό το διάστημα ισραηλινά αεροσκάφη εδρεύουν ουσιαστικά μόνιμα στην Πάφο για την προστασία της χώρας και των υποθαλάσσιων ερευνών. Κύπρος, Ελλάδα, ΗΠΑ και Ισραήλ, πρέπει και μπορούν τώρα να συνεργαστούν στενώτατα για την διαμόρφωση μιας νέας ισορροπίας. Η Ελλάδα, μαζί με την Κύπρο, πρέπει να τολμήσουν, να σχεδιάσουν, να ανοιχτούν, να αξιοποιήσουν την ίδια τους την ύπαρξη, που επί δεκαετίες την έχουν ουσιαστικά εγκαταλείψει. 45
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Ο αυτοκράτωρ Μανουήλ Παλαιολόγος εισέρχεται στην Φλωρεντία. Οι τελευταίες δεκαετίες του Βυζαντίου χαρακτηρίστηκαν από την σφοδρή σύγκρουση μεταξύ Ενωτικών και Ανθενωτικών. Αν δεν το πράξει η Ελλάδα, ο γεωπολιτικός της ρόλος θα εξανεμιστεί και αναγκαστικά το κενό της θα γεμίσει από την Τουρκία, παρά τις αντιφάσεις της Άγκυρας, που όμως μέχρι στιγμής τις χειρίζεται αποτελεσματικά. Η Ελλάδα πρέπει να εκπληρώσει τον δυτικό της ρόλο, αν δεν θέλει να δει την Τουρκία να επιβάλει τους όρους της στα ελληνοτουρκικά, ως η μόνη χώρα συνομιλητής της Δύσης. Αντίθετα, η Ελλάδα πρέπει να ξαναβρεί τον ρόλο που είχε στα χρόνια του Ελευθερίου Βενιζέλου και να αφήσει τις εντεινόμενες τουρκικές αντιφάσεις να αναδειχθούν. Όσο η Ελλάδα δεν εκπληρώνει τον ρόλο της σε έναν κόσμο που ήδη αναδιατάσσεται, τόσο η Τουρία θα καλύπτει αυτές τις αντιφάσεις της μεταξύ του ρόλου της ως χώρας που ρέπει ουσιαστικά προς τις δυνάμεις που κινούνται εναντίον της Δύσης, αλλά και που ξέρει άριστα να
εμφανίζεται ως το αντίθετο αυτού που πραγματικά είναι. Για την ενεργοποίηση του δυτικού ρόλου της Ελλάδας μέχρι τώρα δεν έχουμε κάνει αρκετά: ό,τι έχει επιτευχθεί είναι ουσιαστικά επειδή τα άλλα μέρη το επιδιώκουν. Τώρα, πρέπει να πάρουμε θέση και να χτίσουμε ενεργά και δραστήρια πάνω σε αυτή την συνοριακή γραμμή του δυτικού κόσμου την οποία η χώρα μας συναπαρτίζει. Πρέπει να σταματήσουμε να τρέφουμε την αυταπάτη ότι υπάρχει άλλος δρόμος για την Ελλάδα. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος. Και τον δρόμο τον φτιάχνεις μόνος σου. Δεν περιμένεις ούτε να στον υποδείξουν, ούτε, πολύ περισσότερο, να στον επιβάλλουν. Πρέπει να γίνει και πρέπει να γίνει τώρα, όταν όλες οι προκλήσεις αναζητούν τις απαντήσεις που διαμορφώνουν το αύριο. q
ef 46
Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Πέραν της Ανατολής και της Δύσεως ο εκσυγχρονισμός της παράδοσης του Γιώργου Καραμπελιά
Σ
ε μια εποχή κατά την οποία οι μανιχαϊκές αντιπαραθέσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης, έθνους και διεθνικότητας, κολλεκτιβισμού και ατομοκρατίας, Λόγου και Συναισθήματος, φαντάζουν αδιέξοδες, μέσα από την καθολική κρίση του σύγχρονου πολιτισμού, αναδεικνύεται ακέραια και επιτακτική η ανάγκη της σύνθεσης –των συνθέσεων–, ως όρου για την υπέρβαση της κρίσης. Και αν η σύνθεση αποτελεί ένα καθολικό, πλανητικό ζητούμενο, για τους Έλληνες συνιστά μια κυριολεκτικά υποστασιακή συνθήκη. Ζώντας στα σύνορα των κόσμων, στη συμβολή τριών ηπείρων, προσπαθώντας να γεφυρώσουμε Ανατολή και Δύση, Βορρά και Νότο, διαμορφώσαμε έναν πολιτισμό της σύνθεσης, έναν πολιτισμό των συνόρων. Έτσι κατορθώσαμε να επιβιώσουμε τρεις ή έξι χιλιάδες χρόνια. Η διαλεκτική αποτελεί όρο της επιβίωσής μας. Η ένταση ανάμεσα σε ύλη και πνεύμα, πόλεμο και πολιτισμό, νου και συναίσθημα, Έρωτα και Λόγο, ηγεσίες και πολίτες, ελευθερία και πειθαρχία, ατομικότητα και συλλογικότητα, παρελθόν και παρόν, εξωτερικότητα και εσωτερικότητα, Ανατολή και Δύση, διαμόρφωσε το πρόσωπό μας. Και όποτε επιτυγχάνουμε τον συγκερασμό τους, την αλληλοπεριχώρηση διάσπαρτων και κάποτε αντιφατικών στοιχείων, τότε έχουμε τη δυνατότητα μιας υψηλής παραγωγής πολιτισμού, ιδεών, πολιτικών αποτελεσμάτων. Αντίθετα, σε όλες εκείνες τις στιγμές που τα membra disjecta του Ελληνισμού δεν κατορθώνουν να συνευρεθούν και να συντονιστούν, ενώ κυριαρχούν οι καθ’ έκαστα συνιστώσες του σε κατευθύνσεις ανταγωνιστικές, και ενίοτε αποσυνθετικές, τότε κυριαρχεί η παρακμή, η ένδεια των ιδεών, ο καημός της ρωμιοσύνης· τότε Νέα Πολιτική
το ανολοκλήρωτο και το μισερό περνάει στο προσκήνιο, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα. Και πράγματι σήμερα ο Ελληνισμός βρίσκεται μπροστά σε μια κρίση υπαρκτικού χαρακτήρα. Οι Έλληνες βρίσκονται σ’ ένα ιστορικό σταυροδρόμι, από τη μία πλευρά του οποίου υπάρχει μια καθοδική σπείρα, πιθανόν χωρίς επιστροφή, και από την άλλη η ανάταξή του.
Η τομή του 1922 Το 1922, συνέβη κάτι ανεπανόρθωτο, που χώρισε στα δύο την ελληνική ιστορία. Πριν το ’22, με κράτος ή χωρίς, αυτόνομοι ή υποταγμένοι, συγκροτούσαμε την ταυτότητά μας με επίκεντρο το Αιγαίο και δύο πτέρυγες, δυτικά την ελληνική χερσόνησο και ανατολικά τη Μ. Ασία, τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη. Έτσι συνέβαινε για 3.000 χρόνια τουλάχιστον, από τον… Τρωικό Πόλεμο και στο εξής. Μετά το 1922, ο Ελληνισμός έχασε τον ανατολικό πνεύμονά του και έμεινε κλεισμένος στην ελλαδική χερσόνησο και τα νησιά μας, ενώ το Αιγαίο από επίκεντρο μεταβλήθηκε σε σύνορο. Το 1922 σηματοδότησε το τέλος του ευρύτερου Ελληνισμού, και τα γεγονότα που ακολούθησαν ήρθαν να επισφραγίσουν και να ολοκληρώσουν αυτήν την απώλεια. Οι Έλληνες από τη Μ. Ασία, την Κωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο, τον Πόντο, τη Β. Ήπειρο στριμώχτηκαν σταδιακά, με αλλεπάλληλα κύματα φυγής, στην αρχέγονη κοιτίδα μας, την ελληνική χερσόνησο. Έλαβε τέλος, με δραματικό τρόπο, η προσπάθεια ολοκλήρωσης του Ελληνισμού μέσα από την ενσωμάτωση σε ένα ενιαίο εθνικό-κρατικό σύνολο, όλων των βασικών συνιστωσών του και βγή47
ΑΦΙΕΡΩΜΑ καμε από αυτήν την περιπέτεια με τα σπασμένα κουπιά του σεφερικού «μυθιστορήματος». Και το νέο ιστορικό διακύβευμα του Ελληνισμού καθίσταται πλέον είτε η ολοκλήρωσή του, μέσα από τον εκσυγχρονισμό της παράδοσής του, είτε η εξαφάνισή του, ως ιδιαίτερου ιστορικού υποκειμένου. Μέσα από μια τραγική ειρωνεία της ιστορίας, είμαστε υποχρεωμένοι είτε να ολοκληρωθούμε, ξεπερνώντας επιτέλους τον «καημό της ρωμιοσύνης», είτε να εξαφανιστούμε από το ιστορικό προσκήνιο. Η μοναδική σωτηρία μας θα ήταν η «στροφή προς τα μέσα», ώστε να βρούμε τη δύναμη να ανασυγκροτήσουμε, από το ιστορικό DNA μας, έναν ατόφιο οργανισμό, για να μπορέσουμε τότε να αντικρύσουμε το «έξω» με υπερηφάνεια και αποτελεσματικότητα. Γιατί τα 3.000-4.000 χρόνια του οικουμενικού Ελληνισμού μάς είχαν εθίσει στην εξωστρέφεια, στο ταξίδεμα σε ξένους κόσμους και πολιτισμούς, στο σκόρπισμα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Τώρα, η ιστορία απαιτεί από εμάς να κάνουμε την αντίστροφη κίνηση, σε ρήξη με τις αταβιστικές συνήθειες τόσων χιλιετιών. Πράγματι, στο αίμα μας κυκλοφορούν ακόμα οι μνήμες των στρατιών του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του οικουμενικού ελληνιστικού κόσμου, της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, του βυζαντινού κοσμοσυστήματος, της υπερεθνικής ορθοδοξίας. Ακόμα και μετά την Άλωση, στην τουρκοκρατία, μάθαμε να ταξιδεύουμε στη Δύση και στον Βορρά, σκορπίζοντας αφειδώλευτα τη δύναμη και το πνεύμα μας. Και αυτές οι μνήμες είναι πάντα παρούσες στη σκέψη και τη συμπεριφορά μας. Μπροστά σε κάθε κρίση, σε κάθε τρικυμία, σκεφτόμαστε και πάλι το ταξίδι του Οδυσσέα, την έξοδο σε άλλους κόσμους. Ακόμα και οι αντίπαλοί μας, ακόμα και οι καταχτητές μας θράφηκαν από το δικό μας αίμα. Εκατομμύρια ελληνικοί πληθυσμοί, στη Συρία, τη Μ. Ασία και τα Βαλκάνια, θα πυκνώσουν το αραβικό και τουρκικό Ισλάμ, την ιταλική Ρώμη, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, τη Ν. Ρωσσία. Οι Έλληνες είχαν μάθει πως είναι ανεξάντλητη η ιστορική φύτρα τους και μπορούσαν να τη σκορπίζουν απλό48
χερα μέχρι τα τελευταία εκατομμύρια στις Η.Π.Α., την Αυστραλία και αλλού. Και αυτή η τάση στη φυγή, εκφραζόταν –παράδοξα– και στο εσωτερικό της χώρας, με την αποδοχή προστατών, τη δημιουργία εξαρτημένων κομμάτων, τον μαϊμουδισμό ξένων προτύπων και την απόρριψη της δικής μας παράδοσης, ή μάλλον τον εγκλεισμό της σε ορισμένες και μόνο πλευρές της ζωής μας.
«Οίκαδε» Και να ’μαστε σήμερα μπροστά στην ολοκλήρωση ενός καθοδικού κύκλου ενενήντα χρόνων. Ενώ, μετά το 1922, είχαμε αρχίσει, μέσα από οδυνηρές αντιπαραθέσεις, να οικοδομούμε μια οικονομία σχετικά αυτοδύναμη, ιδιαίτερα μετά την κρίση του 1929, και να ενσωματώνουμε το προσφυγικό δυναμικό στο ελλαδικό –ελληνικό πλέον– έθνος, ήρθε η γερμανοϊταλική εισβολή να ολοκληρώσει αυτό που είχαν αρχίσει οι τσέτες του Κεμάλ, με ανυπολόγιστες καταστροφές και εκατόμβες. Αντισταθήκαμε ηρωικά στην Κατοχή και όμως, στη μεταπολεμική περίοδο, ολοκληρώσαμε την αλλοτρίωσή μας. Μια εμφύλια σύγκρουση, την οποία καθόρισαν οι ξένες δυνάμεις, μας εξάντλησε υποτάσσοντάς μας στη Δύση οικονομικά, στρατιωτικά, πολιτικά και στην «Ανατολή της Δύσης», τη Σοβιετική Ένωση, πνευματικά. Στη συνέχεια, μετά το ’60, θα επανεμφανισθεί και πάλι, απειλητική για τη μοίρα μας, η νεο-οθωμανική «Δύση της Ανατολής», ανοίγοντας μία περίοδο αντιπαραθέσεων, με την ήττα στην Κύπρο μετά το 1974, και σταδιακής υποταγής μετά το 1990 (Ίμια, Οτσαλάν, σχέδιο Ανάν κ.λπ.). Στη μεταπολίτευση, η υποταγή στη Δύση θα ολοκληρωθεί μεταβαλλόμενη σε πλήρη εσωτερική αλλοτρίωση, με την εκποίηση της οικονομίας, της κοινωνίας, του πολιτισμού. Έτσι, αυτό που ήταν εξωτερική εξάρτηση μεταβλήθηκε, μέσα από την εσωτερίκευσή της, σε εσωτερική αποικιοποίηση. Γι’ αυτό, και για πρώτη φορά στην ιστορία μας σε τέτοιο βαθμό, δεν ήταν πλέον οι ξένοι βασιλιάδες που εξέφραζαν τον αποικιακό ζυγό… αλλά οι ίδιες οι ελληνικές ελίτ, οι ίδιοι οι Έλληνες πολιτικοί, Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ οι Έλληνες διανοούμενοι. Ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Κατσαρός αποτελούσαν πλέον παρελθόν για ένα έθνος που συνωστιζόταν στα Μακ Ντόναλντ και τη Γιουροβίζιον. Τη στιγμή ακριβώς που το εκκρεμές της ιστορίας μετακινείται από τη Δύση στην Ανατολή, μετέωροι στη ρωγμή των δύο κόσμων, φτάσαμε σε μια κρίση που δεν είναι απλώς οικονομική. Είναι μια κρίση καθολική: δημογραφική, γεωπολιτική, πολιτική, μεταναστευτική, πνευματική: κλωτσοσκούφι των Γερμανών, έντρομοι μπροστά στον Ερντογάν και τον Νταβούτογλου, λοιδορούμενοι από τους Σκοπιανούς. Η Δύση, στην οποία καταφύγαμε από τον εμφύλιο και μετά, μας εκμεταλλεύεται και μας απορρίπτει, ενώ η ισλαμική Ανατολή μας απειλεί με υποταγή και ενσωμάτωση. Αίφνης, λοιπόν, αντιμέτωποι με τον εαυτό μας, χωρίς, πλέον, περιθώρια για ψεύδη και μεσοβέζικες λύσεις. Είτε θα αποδεχτούμε το ιστορικό τέλος μας, τη μεταβολή της Ελλάδας σε μία πολυφυλετική και πολυεθνική ζώνη-ταμπόν μεταξύ Ανατολής και Δύσης, έναν Λίβανος των Βαλκανίων, ελεγχόμενοι ταυτόχρονα από την τευτονική Δύση και την τουρκική Ανατολή (εξάλλου ο άξονας Βερολίνου-Τουρκίας λειτουργεί εδώ και πάνω από εκατό χρόνια), είτε, για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως συλλογικό υποκείμενο, θα πρέπει να ανακτήσουμε την αυτονομία μας, να πραγματοποιήσουμε σήμερα την ανολοκλήρωτη επανάσταση του Ρήγα, να υπερβούμε τον καημό της ρωμιοσύνης. Πιεσμένοι πλέον από Ανατολή και Δύση ταυτόχρονα, δεν έχουμε πλέον άλλα περιθώρια ιστορικής υποχώρησης. Βρισκόμαστε μπροστά στη «μητέρα των μαχών». Είτε εδώ, σήμερα και στις επόμενες δεκαετίες, θα κερδίσουμε το δικαίωμα στην επιβίωση και παράδοξα θα ολοκληρώσουμε το ανολοκλήρωτο, είτε θα μεταβληθούμε σε μια ιστορική ανάμνηση ως ανεξάρτητο έθνος και ιδιαίτερο ιστορικό υποκείμενο. Σε μια τέτοια στιγμή, όταν όλα τα ψέματα τελειώνουν, είμαστε υποχρεωμένοι –να επιχειρήσουμε μία ολοκληρωτική επ-ανάσταση, διότι δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε, διότι είμαστε στριμωγμένοι στον τοίχο και είμαστε υποχρεωμένοι Νέα Πολιτική
να δώσουμε μια μάχη ύπαρξης. Απορρίπτοντας τη φυγή προς τα έξω και τα κάθε ειδών ναρκωτικά, στα οποία με τόση ευκολία κατέφυγαν τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες, να αντικρύσουμε θαρραλέα το πεπρωμένο μας. Στα επόμενα πενήντα ή εκατό χρόνια, είτε θα πάψουμε να υπάρχουμε είτε, επιτέλους, θα ξεπεράσουμε τον καημό μας, ελεύθεροι και αυτεξούσιοι. Με τον έναν ή άλλο τρόπο, εδώ, στα 2013, ενενήντα χρόνια μετά το 1922, αν συνεχιστεί η υποταγή που ενδύεται το ψευδώνυμο της εξωστρέφειας και η ψευδο-οικουμενική λογική/φυγή, οδηγούμαστε στο σημείο μηδέν, στην ιστορική εξαφάνιση. Γι’ αυτό και η γενικευμένη εθνική μας κατάθλιψη. Συνειδητοποιούμε αίφνης πως το ερώτημα που θα πρέπει να απαντήσουμε δεν είναι άλλο «πάρεξ ελευθερία ή θάνατος», κυριολεκτικώς.
Οι δυνατότητες του ενδιάμεσου χώρου Σε αυτές τις συνθήκες, οι ενδιάμεσοι χώροι, όπως ο δικός μας, αλλά και πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη που αναδύονται, μπορούν να ενεργοποιηθούν και να συμβάλουν στην διαμόρφωση ενός νέου μοντέλου, που θα υπερβαίνει εκείνο της Δυτικής Ευρώπης που εξαντλείται. Και ο χώρος μας διαθέτει μια διαφορετική παράδοση τόσο από εκείνη της δυτικής νοησιαρχίας και ατομικισμού όσο και από αυτήν του ανατολικού κολλεκτιβισμού, που εύκολα μπορούσε να γίνει ολοκληρωτισμός. Διαθέτουμε την παράδοση του προσώπου και της κοινότητας, ως εναλλακτικές λύσεις στο πρόβλημα ελευθερία-αλληλεγγύη. Και στις νέες συνθήκες κρίσης τόσο του κολλεκτιβισμού όσο και της αυξανόμενης κρίσης, του νεο-φιλελευθερισμού, μπορούμε ίσως να προτείνουμε μια άλλη, διαφορετική Ευρώπη. Μια Ευρώπη που θα υπερβαίνει το παλιό δίπολο, που εξ άλλου δεν υπάρχει πλέον. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, για να υπάρξει πάλι, θα πρέπει να επανακαθοριστεί. Και αυτό δεν θα γίνει στα χρηματιστήρια της Φραγκφούρτης, στους διαδρόμους των Βρυξελλών ή αντίστροφα στο εργαστήρι της Αλ Κάιντα ή του Φετιουχουλάχ Γκιουλέν. 49
ΑΦΙΕΡΩΜΑ Στο οικονομικό πεδίο, η αθεράπευτη κρίση της δυτικής οικονομίας και του ελληνικού παρασίτου της θα θέσει για άλλη μια φορά επί τάπητος την ανάγκη της αποσύνδεσης της Ελλάδας από την αποκλειστική προσκόλληση στη Δύση, όταν μάλιστα το οικονομικό επίκεντρο απομακρύνεται απ’ αυτήν· προπαντός, θα πιέσει για έναν αναπροσανατολισμό της οικονομίας και πάλι προς το εσωτερικό, μετά από τριάντα χρόνια παρασιτικής «παγκοσμιοποίησης». Η κατανάλωση θα περιοριστεί –στην αρχή με επώδυνο και βίαιο τρόπο, μια και οι ελίτ θα προσπαθήσουν να τη φορτώσουν στα λαϊκά στρώματα– ενώ θα αυξηθεί η αποταμίευση και θα ενισχυθούν οι τάσεις για τοπικοποίηση της παραγωγής και ενίσχυση του αγροτικού και βιομηχανικού τομέα. Στις εξωτερικές οικονομικές σχέσεις, θα γίνουν εν τέλει ισχυρότερες οι τάσεις για περιφερειακή επικέντρωση και αναπροσανατολισμό της οικονομίας. Για παράδειγμα, οι εξαγωγές μας προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη αντιπροσωπεύουν ήδη το 35% του συνόλου, ενώ προς την Ευρωπαϊκή Ένωση των 16, δηλαδή τη Δυτική Ευρώπη, αντιπροσωπεύουν περίπου το 40-45 %, δηλαδή έχουν αρχίσει να εξισορροπούνται. Ωστόσο, υπάρχει ένας τεράστιος κίνδυνος: η δορυφοροποίηση στον ανερχόμενο νεο-οθωμανισμό. Δηλαδή, η ενίσχυση των ανταλλαγών και των σχέσεων με την Τουρκία, που τείνει να μεταβληθεί στον νέο περιφερειακό ιμπεριαλιστικό υποσταθμό της περιοχής. Αντί, δηλαδή, η Ελλάδα να οικοδομήσει με τις βαλκανικές χώρες έναν οικονομικό και πολιτικό πόλο στα πλαίσια της Ευρώπης, ανοικτό τόσο προς τη Δυτική όσο και προς την Ανατολική Ευρώπη, κινδυνεύει να υποταχθεί στον αναδυόμενο νεο-οθωμανισμό.
Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι να «τετραγωνίσουμε τον κύκλο», να απαντήσουμε στην άμεση κρίση της υπερχρέωσης και του στραγγαλισμού από τις «αγορές», ενισχύοντας την εσωτερική μας συνοχή και τοπικοποίηση πριν απ’ όλα, με την ενδυνάμωση της παραγωγής και της παραγωγικότητάς μας, με τη βαλκανική και ανατολικοευρωπαϊκή περιφεροποίησή μας, με τον αποκλεισμό της νεο-οθωμανικής διείσδυσης, με τη σύναψη ευρύτερων συμμαχιών με τα νέα παγκόσμια κέντρα της οικονομικής συσσώρευσης. ΪΪΪ Η κρίση που διέρχεται ο Ελληνισμός σήμερα αποτελεί τη μεγαλύτερη κρίση της ιστορίας του, διότι είναι κρίση ταυτόχρονα γεωπολιτική, οικονομική, δημογραφική, πνευματική. Εν τέλει είναι κρίση της ίδιας της ταυτότητάς του, ως αυτόνομου υποκειμένου. Η διαμόρφωση οράματος αποτελεί την αποκλειστική προϋπόθεση για οποιαδήποτε δυνατότητα εξόδου από την κρίση. Οι Έλληνες χωρίς όραμα είναι ένα τίποτα. Διαθέτοντας όραμα μεταβάλλονται σε έναν μεγάλο ιστορικό λαό. Αυτό έχει αποδείξει η ιστορία μας. Ο Ελληνισμός μέχρι σήμερα έμεινε πνευματικά διχασμένος μεταξύ εισαγόμενου εκσυγχρονισμού και εγχώριας παράδοσης, μεταξύ Δύσης και Ανατολής, γεγονός που οδηγεί σε μία μόνιμη διχοτόμηση μεταξύ του σύγχρονου που εμφανίζεται πάντα ως εισαγόμενο και του εγχώριου που κοιτάζει πάντα προς τα πίσω, ενώ η απάντηση θα ήταν ακριβώς ο εκσυγχρονισμός της δικής μας παράδοσης. Και ό,τι μεγάλο δώσαμε από τον Ρήγα έως τη γενιά του ’30 και τη γενιά του ’60, αυτό ακριβώς αποπειράθηκε να κάνει. Είναι καιρός να το ολοκληρώσουμε. q
ef
50
Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Πορεία προς τα ανατολικά του Μελέτη Η. Μελετόπουλου
T
ο ζήτημα του συνολικού προσανατολισμού του Ελληνικού κόσμου είχε μικρότερη σημασία όταν οι Έλληνες κυβερνούσαν ή συγκυβερνούσαν τον κόσμο, δηλαδή κατά την Αρχαιότητα, την Ελληνιστική περίοδο, τον Μεσαίωνα. Τότε, ως ηγέτες και παραγωγοί του κυρίαρχου πολιτισμού, ήσαν σε θέση να αντιμετωπίζουν παρόμοια διλήμματα με συνθετικό τρόπο, δηλαδή συναρμόζοντας ανομοιογενή δυτικότροπα ή ανατολικά στοιχεία σε μία αυτόνομη, πρωτότυπη και ισχυρή σύνθεση, η οποία επιβαλλόταν ως οικουμενικό πρότυπο και στην Ανατολή Και στην Δύση. Στον αρχαίο κόσμο, στον ελληνιστικό κόσμο, στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, στον βυζαντινό κόσμο συνυπάρχουν δυτικά και ανατολικά στοιχεία χωρίς να παράγουν διαλυτικές ροπές. Ακόμη και η Εικονομαχία, που υπήρξε η πρώτη ουσιαστικά μεγάλη κρίση ιδεολογικού και πολιτισμικού προσανατολισμού της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, λύθηκε τελικά με την ήττα της ανατολικότροπης ανεικονικής παράταξης και παράπλευρη απώλεια την κατάκτηση της βυζαντινής Μέσης Ανατολής από τους Άραβες, χωρίς όμως να προκαλέσει εσωτερική αποσύνθεση του βυζαντινού κόσμου. Το πρόβλημα απέκτησε υπαρξιακή σημασία όταν ο Ελληνισμός έχασε την παγκόσμια κυριαρχία και έπαυσε να είναι υπερδύναμη, δηλαδή το 1204. Η Τέταρτη Σταυροφορία, δηλαδή η καταστροφή και η λεηλασία της Κωνσταντινουπόλεως από στίφη βαρβάρων που προέρχονταν από μία τότε υπανάπτυκτη και απολίτιστη εν σχέσει με το ανεπτυγμένο Βυζάντιο κοινωνία, χάραξε ένα μακροϊστορικό, διαχρονικό ψυχικό χάσμα μεταξύ του τότε Ελληνισμού και της λατινικής τότε ευρωπαϊκής Δύσης. Η φρίκη του διαμελισμού της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μεταξύ των ΣταυροΝέα Πολιτική
φόρων και η υποδούλωση των κατοίκων του σε φεουδάρχες δυτικού τύπου και απεσταλμένους του Πάπα, είχε την εξής καταλυτική επίπτωση: όταν ετέθη το θέμα της προσχώρησης στην παπική σφαίρα θρησκευτικής επιρροής προκειμένου να διασφαλιστεί η πολιτική ανεξαρτησία των υπολλειμμάτων της Αυτοκρατορίας, η ανάμνηση της φρίκης του 1204 υπερίσχυσε της οθωμανικής απειλής. Έκτοτε, στο διαρκές ζήτημα του γεωπολιτικού προσανατολισμού του Ελληνισμού, θα υφίσταται ως συστατικό μέρος της συζήτησης η αιματηρή ανάμνηση του 1204. Ακριβώς γι’ αυτό η πρώτη μεγάλη κρίση προσανατολισμού, δηλαδή η διαμάχη ενωτικών-ανθενωτικών κατέληξε στην οριστική επικράτηση των ανθενωτικών και την άλωση του 1453, ενώ πολύ πριν οι ενωτικοί διανοούμενοι και ιερωμένοι είχαν ήδη καταφύγει ηττημένοι στην Ιταλία. Σε φιλοσοφικό επίπεδο είχε προηγηθεί η διαμάχη του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γρηγορίου του Παλαμά με τον μοναχό από την Ιταλία Βαρλαάμ τον 14ο αιώνα, που κατέληξε σε πολιτική νίκη του πρώτου, ο οποίος προέκρινε την ομφαλοσκόπηση ως μέθοδο προσέγγισης του Θείου. Επομένως η νίκη του ανατολικού στοιχείου τόσο σε φιλοσοφικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο ήταν επόμενο να κρίνει την προσχώρηση του αδύναμου πλέον υστεροβυζαντινού Ελληνισμού στην οθωμανική σφαίρα επιρροής και τον εγκλωβισμό του επί αιώνες σε μία ασιατική δομή ανατολικού δεσποτισμού, κατά την έκφραση του Max Weber. Η Δύση, στους μακρούς αιώνες της Αναγέννησης και της νεώτερης εποχής, εξελίχθηκε. Από τον υπανάπτυκτο, βαρβαρικό κόσμο του Μεσαίωνα ξεπήδησε ο κόσμος του διαφωτισμού, της αστικής κοινωνίας, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Γαλλική Επανάστα51
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ση και οι εκστρατείες του Μεγάλου Ναπολέοντος δημιούργησαν πλαίσιο σύγκλισης ανάμεσα στον προαιώνιο πόθο των Ελλήνων για την απελευθέρωσή τους από τους Τούρκους και την κυρίαρχη ιδεολογία της ανερχόμενης Ευρώπης. To 1821 o Ελληνισμός επαναστάτησε με ενσυνείδητο φιλοδυτικό προσανατολισμό, αφού και η ίδια η Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία είχε υιοθετήσει βασικές έννοιες του Διαφωτισμού, οι κυριώτεροι νεοέλληνες Διαφωτιστές ήσαν επίσκοποι και μοναχοί, ενώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Πέμπτος ήταν μυημένος στην Φιλική Εταιρεία. Το Ελληνικό κράτος συγκροτήθηκε από το 1827 και στην συνέχεια κατά τα πρότυπα των δυτικών βασιλείων, προσδέθηκε γεωπολιτικά στο άρμα της Μεγάλης Βρεταννίας, υιοθέτησε γαλλικά πολιτιστικά πρότυπα και βρεταννικά κοινοβουλευτικά ήθη, ο Καποδίστριας έθεσε τις βάσεις ενός σύγχρονου κράτους δυτικού τύπου, η Βαυαροκρατία οικοδόμησε πόλεις σύμφωνα με το νεοκλασσικό πρότυπο, η Εκκλησία της Ελλάδος αποκόπηκε από το Πατριαρχείο και οργανώθηκε σε μία εθνική βάση, η δε «Εσπερία» υπήρξε το κυρίαρχο σημείο αναφοράς και η πυξίδα προσανατολισμού για το μέλλον. Ο δυτικός προσανατολισμός δεν συνοδεύτηκε όμως από μία διαδικασία εσωτερικού εκδυτικισμού, και ενώ πολιτιστικά και εκπαιδευτικά το μικρό βασίλειο της Ελλάδος προωθούσε την δυτική παιδεία, κοινωνιολογικά και πολιτικά παρέμενε δέσμιο των οθωμανικών επιβιώσεων όπως το πελατειακό σύστημα, η ολιγαρχική, ευνοιοκρατική και οικογενειοκρατική δομή της πολιτικής, η ανομία, η αυταρχική και ανορθολογική δημόσια 52
διοίκηση. Πάντως κατά την εποχή του Τρικούπη, την εποχή του Βενιζέλου και τον Μεσοπόλεμο, δηλαδή περίπου την περίοδο από το 1875 μέχρι το 1940, θριαμβεύει ο δυτικός προσανατολισμός, οι πόλεις έχουν δυτική όψη, η ιθύνουσα τάξη έχει δυτικά πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς, το κράτος λειτουργεί ορθολογικά και μόνον η πολιτική ζωή θυμίζει Βαλκάνια. Το μεγάλο ρήγμα έρχεται το 1922, όταν ένας τεράστιος αριθμός προσφύγων έρχεται από την Μικρά Ασία, για να θέσει και πάλι επί τάπητος το ζήτημα της πορείας προς τα δυτικά. Πρώτη έκφραση αυτής της αντιδυτικότητας είναι η δημιουργία το 1922 του κατ’εξοχήν αντιδυτικού κόμματος, του ΚΚΕ, στο οποίο πρόσφυγες από κατώτερα κοινωνικά στρώματα και χωρίς ευρωπαϊκή κουλτούρα έπαιξαν ηγετικό ρόλο (Ζαχαριάδης, Βαφειάδης κλπ.). Αυτοί είχαν αναπτυχθεί σε περιβάλλον από το οποίο απουσίαζαν θεσμοί δυτικού τύπου και έστω και κάποια περιφερειακή παραλλαγή της αστικής κοινωνίας, όπως αυτή που υπήρχε εκείνη την εποχή στην Ελλάδα. Στο ΚΚΕ οφείλεται η μείζονα προσπάθεια βίαιης αποκοπής της Ελλάδας από την Δύση, δηλαδή το Δεκεμβριανό κίνημα και ο Εμφύλιος. Η επαπειλούμενη υπαγωγή της Ελλάδος στην σοβιετική σφαίρα επιρροής θα είχε ως αποτέλεσμα την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος με χαρακτηριστικά ανατολικού δεσποτισμού, πιο συγγενές με αυτό του Αβδούλ Χαμίτ παρά με αυτό του Χαριλάου Τρικούπη. Και ενώ οι ηγεσίες των κυριώτερων πολιτικών κομμάτων εξακολουθούσαν να κινούνται στην δυτική σφαίρα επιρροής, με αποκλίσεις μεταξύ Γαλλίας, Μεγάλης Βρεταννίας και ΗΠΑ, συντελείΝέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ται υπογείως μία μεγάλη μεταστροφή, σε επίπεδο συλλογικού υποσυνείδητου. Ο προσφυγικός Ελληνισμός, δυναμικός και ανερχόμενος οικονομικά, επιβάλλει τα δικά του ανατολικά πρότυπα αρχικά στην μουσική και στην συνέχεια στην γεωπολιτική αντίληψη, δηλαδή στην ψυχική απομάκρυνση από το δυτικό πρότυπο. Αυτή υπήρξε πιθανόν μία υπόγεια, βραδυφλεγής εξέλιξη, που δημιούργησε ένα ιδεολογικό πλαίσιο αποδοχής αντιδυτικών επιλογών που αναδείχθηκαν τα επόμενα χρόνια. Η απο-δυτικοποίηση της χώρας, όμως, δεν θα προέκυπτε χωρίς την Δικτατορία των Συνταγματαρχών και την εθνική καταστροφή του 1974, για την οποία θεωρήθηκε υπεύθυνη η αμερικανική πολιτική. Στην Μεταπολίτευση το αντιδυτικό ρεύμα διευρύνεται, συμπεριλαμβάνοντας εκτός των ΗΠΑ το ΝΑΤΟ, τον ΟΗΕ και την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Το 1981 αυτή η διαδικασία κορυφούται, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου κερδίζει τις εκλογές με 48% με το σύνθημα της εξόδου της Ελλάδας από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ, και του «Τρίτου Δρόμου» προς τον σοσιαλισμό. Κρίσιμη μάζα της εκλογικής πελατείας του Παπανδρέου ήταν οι πρόσφυγες, στους οποίους ο καθηγητής της Οικονομετρίας έδωσε συμβολικές ικανοποιήσεις και πραγματική προοπτική εισόδου στον σκληρό πυρήνα του κράτους, που μέχρι τότε κρατούσαν ζηλότυπα για τον εαυτό τους οι παλαιοελλαδίτες. Κατά την διάρκεια της παπανδρεϊκής διακυβέρνησης επικρατούν τα καθαρώς ανατολικά πολιτιστικά και κοινωνικά στοιχεία του Ελληνισμού, διαμορφώνεται μία ιθύνουσα τάξη πολιτευτών και επιχειρηματιών με μεσανατολικά χαρακτηριστικά ενώ οι παλαιοί ευπρεπείς γαλλοθρεμμένοι αστοί περιθωριοποιούνται, οι δε νεοκλασσσικές μονοκατοικίες των Αθηνών και των επαρχιακών πόλεων κατεδαφίζονται για να οικοδομηθούν κίτς πολυκατοικίες, με αποτέλεσμα η Αθήνα να μοιάζει πλέον εκπληκτικά με το Κάϊρο ή το Χαλέπι. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα παύει να λειτουργεί στα πλαίσια της νατοϊκής συμμαχίας ως μάχιμος εταίρος, όπως π.χ. συνέβαινε τα χρόνια Νέα Πολιτική
της Κορέας, και εξελίσσεται σε μονίμως διαμαρτυρόμενο και επιφυλασσόμενο αυτοπεριθωριοποιημένο μέλος. Στην δε Ευρωπαϊκή Ένωση λειτουργεί ως ιδιόρρυθμη χώρα που εξαιρείται των ευρωπαϊκών κανόνων, της οποίας οι ιδιορρυθμίες πρέπει να γίνονται σεβαστές και μάλιστα να επιδοτούνται με αδρά ποσά. Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη από την κυβέρνηση Σημίτη πραγματοποιήθηκε με μεσανατολίτικη πονηρία ανατολικού τύπου και μεθόδους ανάρμοστες για ένα ευρωπαϊκό κράτος. Στην επίσκεψη του προέδρου των ΗΠΑ Κλίντον το 1999 στην Ελλάδα η Αθήνα συγκλονίστηκε από κύμα οργής, αντιαμερικανικών διαδηλώσεων και εκτρόπων. Ο αμερικανοσπουδαγμένος Κώστας Καραμανλής επιχείρησε να εγκαταλείψει εντελώς τον δυτικό προσανατολισμό της χώρας, προσκολλώμενος στο γεωστρατηγικό άρμα της Ρωσσίας. Τέλος, οι επίσης αμερικανοσπουδαγμένοι πρωθυπουργοί Γιώργος Παπανδρέου και Αντώνης Σαμαράς παρέδωσαν την χώρα δέσμια στην Γερμανία, οδηγώντας την σε γεωπολιτική απομόνωση και χάνοντας κάθε επαφή με την Δύση. Σήμερα, η Ελλάδα έχει καταστεί στόχος δύο γεωπολιτικών κολοσσών, της Γερμανίας και της Ρωσσίας. Λειτουργικά η Ελλάδα έχει ενταχθεί στην γερμανική σφαίρα επιρροής, ενώ οι ρωσσικές επενδύσεις αποκτούν όλο και περισσότερο στρατηγικό χαρακτήρα. Η Δύση (οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρεταννία, η Γαλλία, το ΝΑΤΟ, η Ευρωπαϊκή Ένωση) είναι απούσα. Η Γερμανία και η Ρωσσία δεν είναι δυτικές χώρες, τα πολιτικά τους χαρακτηριστικά είναι δεσποτικά και ιμπεριαλιστικά. Αλλά το κύριο πρόβλημα που γεννά η απουσία της Δύσης δεν είναι η μη συγκράτηση της Γερμανίας και της Ρωσσίας, αλλά η μη συγκράτηση της Τουρκίας, την στιγμή μάλιστα που αποκαλύπτεται ότι ο Ελληνισμός, από τους Οθωνιούς μέχρι την Καρπασία, επικάθηται στο τρίτο μεγαλύτερο κοίτασμα υδρογονανθράκων στον κόσμο. Η απουσία ή η αποδυνάμωση της δυτικής παρουσίας στην Ελλάδα ιστορικά σημαίνει την μεταβολή της χώρας σε προέκταση της αχανούς Ασίας. q 53
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Η Γερμανία ανήκει στην Δύση; του Δ. Πολίτη
H
διάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους το 476 μ.Χ. οδήγησε στον κατακερματισμό της κεντρικής, κεντρικής και βόρειας Ευρώπης σε βαρβαρικές ηγεμονίες και σε πολλούς αιώνες υπανάπτυξης και εξαθλίωσης. Στον χώρο της σημερινής Γερμανίας συγκρούσθηκαν και ταυτόχρονα αναμείχθηκαν διάφορα εξω-ευρωπαϊκά φύλα προερχόμενα από τις ασιατικές στέππες. Γότθοι, Τεύτονες, Σάξονες, Φράγκοι, Σλαύοι, αφού πέρασαν την Ευρώπη διά πυρός και σιδήρου, εγκαταστάθηκαν στην κεντρική Ευρώπη, μεταξύ της Γαλλίας και της Πολωνίας, και συνέθεσαν ένα μωσαϊκό με ανομοιογενείς συνιστώσες. Ο σταδιακός εκχριστιανισμός τους, η επικράτηση του ρωμαϊκού δικαίου, ο εκπολιτισμός τους κυρίως από βυζαντινές πριγκήπισσες και η διαμόρφωση γλωσσικού κανόνα από τους λογίους της Αναγέννησης δεν εξάλειψαν ουδόλως τα ασιατικά χαρακτηριστικά των πληθυσμών της γερμανικής επικράτειας. Η επιβίωση αυτών των ασιατικών χαρακτηριστικών συνοδεύει την συλλογική φυσιογνωμία του γερμανικού έθνους και αποτελεί συστατικό στοιχείο της διαχρονικής εμμονής του στην έννοια της ισχύος (herschaft). Η ισχύς, η καθυπόταξη των άλλων εθνών, η επιδίωξη της κυριαρχίας, η αίσθηση ανωτερότητας αποτελούν εγγενή, θα έλεγε κανείς αντανακλαστικά στοιχεία της συλλογικής συμπεριφοράς των Γερμανών. Η τερατώδης αντοχή, η ακλόνητη επιμονή, η άκαμπτη βούληση που περιφρονεί την ίδια την πραγματικότητα, η αποβολή οποιουδήποτε δισταγμού, αμφιβολίας, σκεπτικισμού και ευαισθησίας, η δογματική και παρωπιδική σκέψη ασφαλώς σχετίζονται με το γερμανικό πολιτισμικό «γενετικό υλικό». Η κάλυψη της ανασφάλειας για την καταφανώς μεικτή, πολυπολιτισμική και πολυεθνική καταγωγή με υπεραναπληρώσεις νιτσεϊκές, με φαντασιώ54
σεις φυλετικής καθαρότητας και ανωτερότητας, τα ιδεολογήματα για ζωτικούς χώρους και έθνη κατώτερων όντων, οι νεοπαγανισμοί και οι ποικίλοι μυστικισμοί, παραπέμπουν σε θολές, αρχέγονες αναμνήσεις από την σκληρή πραγματικότητα της στέππας, της ορδής, της λεηλασίας, της ανελέητης μάχης χωρίς αιχμαλώτους. Η ροπή ενός τόσο ανεπτυγμένου πολιτιστικά και έθνους προς την βαρβαρότητα, το ασύλληπτο γεγονός ότι η Γερμανία του Γκαίτε και του Φίχτε παρήγαγε την Γερμανία του Ολοκαυτώματος, δεν εξηγείται μόνον με ιδεολογικά, κοινωνιολογικά και πολιτικά αναλυτικά εργαλεία, αλλά χρειάζεται να ερευνηθεί στο βαθύ, σκοτεινό υπόστρωμα της γερμανικής πρωτοϊστορίας. Ο μεσογειακός κόσμος εξομάλυνε, εκλατίνισε και εξελλήνισε, εκχριστιάνισε πιο αποτελεσματικά τα βαρβαρικά φύλα που κατέβηκαν νοτιότερα στο Δυτικό Ρωμαϊκό κράτος τον πέμπτο αιώνα. Εκεί υπήρχαν ζωντανές οι δομές, οι θεσμοί και ο πολιτισμός του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Στην Ιβηρική χερσόνησο, στην Ιταλία, στην Γαλατία, σε χώρες που συνόρευαν με τον Ελληνικό κόσμο του Βυζαντίου, ακόμη και στην Αγγλία οι ελληνορωμαϊκές πολιτισμικές δομές λειτούργησαν ως πλαίσιο αφομοίωσης των διαφόρων βαρβάρων. Αντιθέτως, η Γερμανία, χώρα ουσιαστικά κενή πολιτιστικά και δημογραφικά κατά την αρχαιότητα και την ρωμαϊκή εποχή, χώρα ατέλειωτων δασών και σποραδικών γοτθικών οικισμών, που ζούσαν σε καθεστώς προσωρινότητας εν αναμονή της βίαιης ή ειρηνικής προώθησής τους προς δυσμάς, υπήρξε πάντοτε όριο μεταξύ του ευρωπαϊκού κόσμου και της σλαυικής θάλασσας, που δημιουργούσε προοπτική χάους και αίσθηση του απείρου προς ανατολάς, ανασφάλεια, συνεχείς δημογραφικές και γεωπολιτικές πιέσεις. Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ Επομένως, ενώ προς δυσμάς η Γερμανία κοιτούσε (κοιτούσε, δεν ήταν) προς την Ευρώπη, προς ανατολάς διαλεγόταν με το χάος της μακράς, αδιάκοπης στέππας που εκτείνεται από τον Ρήνο μέχρι τον Ειρηνικό Ωκεανό, διασχίζοντας την Πολωνία, την Λευκορωσσία και την Ουκρανία, την Σιβηρία και την Μογγολία. Της στέππας που θύμιζε πάντα στους Γερμανούς την μακρά, αιματηρή πορεία τους μέχρι την Ευρώπη και το γεγονός ότι και άλλοι ακολουθούσαν την ίδια πορεία με προορισμό την χώρα που τώρα είχε γίνει η δική τους πατρίδα. Το δυτικό πρόσωπο της Γερμανίας παρήγαγε την μεγάλη γερμανική λογοτεχνία, ποίηση, φιλοσοφία, κλασσική μουσική, την νεοκλασσική αρχιτεκτονική, την κλασσική αρχαιολογία και φιλολογία. Το ανατολικό πρόσωπο της Γερμανίας παρήγαγε την ολοκληρωτική ιδεολογία, τον φυλετισμό, τον ολοκληρωτισμό, τον αντισημιτισμό, την βιομηχανική εξόντωση των «μη Αρείων». Στο πεδίο της οικονομίας, επίσης η Γερμανία υπήρξε και δεν υπήρξε Δύση. Ασφαλώς η προτεσταντική ηθική οδήγησε στον αυθεντικό τύπο του καπιταλιστή, αλλά ο γερμανικός καπιταλισμός δεν ακολούθησε το φιλελεύθερο αγγλοσαξονικό μοντέλο. Απεναντίας συνδέθηκε στενά με την κρατική πολιτική, ιδίως μετά την συγκρότηση του ενιαίου ισχυρού γερμανικού κράτους το 1870. Το καταλυτικό σημείο, που δείχνει καθαρά την ιδιορρυθμία και τον μη φιλελεύθερο χαρακτήρα του γερμανικού καπιταλισμού, είναι η οργάνωση της οικονομίας εν πολέμω από τον στρατηγό Erich Friedrich Wilhelm Ludentdorff κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πλήρης υποταγή της οικονομίας στην κρατική εξουσία μετεμφυτεύθηκε κατά τον Μεσοπόλεμο από τον Ludendorff , ο οποίος Νέα Πολιτική
ήταν ο μέντωρ του Αδόλφου Χίτλερ, στο οικονομικό πρόγραμμα του εθνικοσοσιαλισμού και του ολοκληρωτισμού. Μεταπολεμικά, στα ερείπια της ηττημένης ναζιστικής Γερμανίας αναπτύχθηκε ο λεγόμενος «καπιταλισμός του Ρήνου», δηλαδή ένα είδος οικονομίας που βασίστηκε στην συνεργασία επιχειρήσεων-εργαζομένων υπό την εποπτεία του κράτους. Αλλά το κυριώτερο χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής γερμανικής οικονομίας ήταν η προώθηση των γερμανικών εθνικών συμφερόντων μέσω της εξάπλωσης των γερμανικών επιχειρήσεων σε όλον τον κόσμο. Στην ουσία η γερμανική πολιτική επιρροή χρησιμοποίησε ως δίαυλο τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις της Γερμανίας, και το αντίστροφο. Ενώ η νομισματική ενοποίηση της Ευρώπης υπήρξε η βασιλική οδός για την αποκατάσταση της γερμανικής γεωπολιτικής ισχύος και την εκδήλωση ενός νέο γερμανικού ηγεμονισμού. Τελικώς η πολιτική των μνημονίων, τα οποία επέβαλε η Γερμανία για να διασώσει οικονομικά τους χρεωκοπημένους εταίρους της στην Ευρωζώνη, εξελίχθηκε σε ωμή παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας των ασθενέστερων κρατών της Ευρωζώνης και αποδόμηση των οικονομιών και κοινωνιών τους. Τελικώς, όπως έγινε στον Πρώτο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γερμανία συγκρούσθηκε με το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών, αυτήν την φορά σε οικονομικό επίπεδο, και προκάλεσε γενικευμένη αντίδραση εναντίον της. Όσο η Γερμανία υπήρχε ως πανσπερμία κρατιδίων και ηγεμονιών, τα αντιδυτικά στοιχεία της παρέμεναν σε κατάσταση καταστολής. Η Γερμανία, πράγματι, παρέμεινε πολιτικά κατακερματισμένη μέχρι τον 19ο αιώνα. Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους παρέμεινε μία 55
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Η καγκελάριος Μέρκελ θεωρείται από πολλούς αναλυτές υπεύθυνη για την αναβίωση του γερμανικού ηγεμονισμού. χαλαρή συνομοσπονδία μεταξύ ισχυρών φεουδαρχών και όχι ενιαίο κράτος. Όταν διαμορφώθηκαν κατά την Αναγέννηση τα ισχυρά ευρωπαϊκά εθνικά κράτη (Γαλλία, Αγγλία, Ισπανία, Ολλανδία, Πορτογαλία), η Γερμανία παρέμεινε επί αιώνες ένα συνονθύλευμα από βασίλεια, πριγκηπάτα, δουκάτα κλπ. Η ισχυρότερη κρατική οντότητα της περιοχής, η Πρωσσία, συνυπήρχε με ισχυρές δυνάμεις, ανταγωνιστικές στον γερμανικό χώρο, όπως η Αυτοκρατορία των Αψβούργων και η πολιτιστικά εκλεπτυσμένη Βαυαρία. Πολύ αργότερα, μόλις το 1870, συγκροτήθηκε μέγα ενιαίο γερμανικό κράτος από τον Μπίσμαρκ. Όσο κυβερνούσε ο «σιδηρούς καγκελάριος», η Γερμανία ακολουθούσε σώφρονα και λελογισμένη πολιτική. Όταν όμως το 1888 ανήλθε στον θρόνο του Ράϊχ ο Γουλιέλμος, ο Μπίσμαρκ απομακρύνθηκε και η Γερμανία αποδύθηκε σε αγώνα κατάκτησης της παγκόσμιας κυριαρχίας, που τελικώς την οδήγησε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης (1919-1933) εξέφρασε το δυτικό, ευρωπαϊκό πρόσωπο της Γερμανίας. Ήταν η Γερμανία της Χαϊδελβέργης, των ποιητών και των φιλοσόφων, των κορυφαίων Ελληνιστών όπως ο Βιλλαμόβιτς, των δημοκρατικών ηγετών, της σοσιαλδημοκρατίας. Ακολούθησε ο ναζιστικός εφιάλτης (19331945), που οντολογικά παρέπεμπε σε σκηνικό Τα56
μερλάνου και ηθική μογγολικής ορδής. Το Ολοκαύτωμα ήταν κάτι εντελώς ξένο προς το σύνολο του ευρωπαϊκού κόσμου, ακόμα και των χειρότερων όψεών του. Η Δημοκρατία της Βόννης (1950-1990) επανέφερε στο προσκήνιο την Γερμανία του πνεύματος, της δημοκρατίας, του διαλόγου, της συναίνεσης, των θεσμών. Αλλά είναι χαρακτηριστικό ότι αυτό το πρόσωπο της Γερμανίας, το δυτικό, το ευρωπαϊκό, το πολιτισμένο, εμφανίζεται κάθε φορά ως συνέπεια της συντριβής του γερμανικού ηγεμονισμού. Το δημοκρατικό πρόσωπο της μεταπολεμικής Γερμανίας ήταν τελικά προσωπείο, που καταπίεσε τα ασιατικά, ανατολικού τύπου βαθύτερα συλλογικά γερμανικά ένστικτα. Όταν το 1989-90 η Γερμανία αισθάνθηκε αρκετά δυνατή ώστε να διεκδικήσει και να επιτύχει την προσάρτηση του αποκομμένου ανατολικού της τμήματος, επανήλθε, αυτήν την φορά με τα τεράστια οικονομικά μέσα της, στην οδό της κυριαρχίας, της herschaft. Συμπέρασμα: η υπαγωγή της Ελλάδος στην γερμανική ζώνη επιρροής απομακρύνει την χώρα μας από τον δυτικό κόσμο και τα θεμελιώδη εκείνα χαρακτηριστικά (σεβασμός της εθνικής κυριαρχίας, ισοτιμία, αλληλεγγύη), που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ των κρατών στο πλαίσιο του δυτικού κόσμου. q Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Προϋποθέσεις και όρια της ελληνορωσσικής προσέγγισης του Μ. Αμάραντου
H
ελληνορωσσική προσέγγιση εμφανίζεται εσχάτως ως εναλλακτικό σενάριο της σχέσης της Ελλάδας με την Δύση (ΝΑΤΟ, ΕΕ, ΗΠΑ κλπ.). Η αντίληψη αυτή προωθήθηκε εμπράκτως κατά την διακυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή το 20049, ατόνησε επί της διακυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου, προεβλήθη ως από μηχανής θεός στην περίπτωση της κυπριακής χρεωκοπίας χωρίς αντίκρυσμα και βρίσκεται σήμερα στην ημερήσια διάταξη λόγω των τεράστιων ρωσσικών επενδύσεων στην Ελλάδα, εξαγοράς γαιών και νησίδων, ποδοσφαιρικών ομάδων, βιομηχανιών κλπ. Το ερώτημα είναι εάν η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να αντιμετωπίσει την Ρωσσία ως εναλλακτικό γεωπολιτικό κηδεμόνα, στην θέση της Δύσης, όπως προτείνεται από ορισμένους κύκλους. Θα προσεγγίσουμε κατ’ ανάγκην επιγραμματικά το ζήτημα της σχέσης με την Ρωσσία, επισημαίνοντας τα εξής αδιαμφισβήτητα ιστορικά δεδομένα: α. η Ρωσσία ενδιαφέρεται για τον ελλαδικό χώρο από τις αρχές του 18ου αιώνος, όταν ο Μεγάλος Πέτρος συνειδητοποίησε ότι η εξέλιξη της Ρωσσίας σε παγκόσμια δύναμη προϋπέθετε την έξοδό της στις δύο κοντινές της θάλασσες, ήτοι την Βαλτική (εξ ου και η ίδρυση της Αγίας Πετρούπολης) και στην Μεσόγειο. Στην δεύτερη η πρόσβαση περνούσε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, γι’ αυτό και η ρωσσική εξωτερική πολιτική προσανατολίστηκε στον προσεταιρισμό των υποδούλων Ελλήνων, και στην επεξεργασία της σχετικής επικοινωνιακής πολιτικής («ένα ξανθό γένος θα σώσει την Ελλάδα» κλπ.). Αλλά η φιΝέα Πολιτική
β.
γ.
λελληνική πολιτική των Ρώσσων αναστελλόταν κάθε φορά που το απαιτούσαν οι σκοπιμότητες της ρωσσικής πολιτικής, όπως πχ το 1770, όταν οι Ρώσσοι, αφού υποδαύλισαν την μεγάλη επανάσταση των Ορλωφικών ως αντιπερισπασμό στις επιχειρήσεις τους στην Κριμαία, στην συνέχεια εγκατέλειψαν την Ελλάδα στο έλεος της τουρκικής θηριωδίας, ή το 1822, όταν ο Τσάρος απέλυσε τον Καποδίστρια από το αξίωμα του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσσίας λόγω της ρωσσικής προσέγγισης με τον Μέττερνιχ. Επομένως οι γεωστρατηγικές ανάγκες της Ρωσσίας ήταν πάντοτε η βάση της πολιτικής της στην Ελλάδα, και όχι κάποιες θρησκευτικές, πολιτισμικές κλπ. συγγένειες. Αυτή η (ενδεχομένως δυσάρεστη για τους συναισθηματικώς προσεγγίζοντες τα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής) αλήθεια εξηγεί την ευκολία με την οποία η Ρωσσία συνεργάζεται στενά με την Τουρκία για θέματα αγωγών ή πυρηνικής ενέργειας ή την υποστήριξη που προσφέρει σε χώρες ανταγωνιστικές ή και επιθετικές προς την Ελλάδα. εντούτοις είναι υπαρκτή η θετική συμβολή της Ρωσσίας στην ελληνική ιστορία, με κορυφαία παραδείγματα το Ναυαρίνο και τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Αξίζει όμως να παρατηρήσει κανείς ότι και στις δύο αυτές περιπτώσεις, η σωτήρια ρωσσική παρέμβαση συνδυάστηκε με μία συνολική πολιτική των ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων της εποχής και εντάχθηκε μέσα σε αυτήν. γενικώτερα ισχύει η αρχή ότι όλα τα κράτη, και κυρίως τα μεγάλα και ισχυρά, ακολουθούν ως απολύτως μοναδικό κριτήριο της εξωτερικής τους πολιτικής το γεωπολιτικό τους συμφέρον, επομένως η ανάλυση της συμπε57
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ριφοράς τους δεν πρέπει να πραγματοποιείται με λανθασμένα εργαλεία όπως απομονωμένα ιστορικά προηγούμενα, υποτιθέμενες πολιτισμικές συγγένειες ή –ακόμη χειρότερασυναισθηματισμούς. δ. σταθερή μέριμνα των ισχυρών δυτικών δυνάμεων (Μεγάλη Βρεταννία, Γαλλία, Γερμανία, αργότερα ΗΠΑ) υπήρξε η αποτροπή της καθόδου της Ρωσσίας στην Μεσόγειο μέσω Βοσπόρου, Δαρδανελλίων και Αιγαίου. Επί τέσσερις σχεδόν αιώνες το βασικό πρόβλημα της βρεταννικής, γαλλικής, γερμανικής και αμερικανικής πολιτικής ήταν (και είναι) η ανάσχεση της ρωσσικής επιρροής στα Βαλκάνια, στην Τουρκία και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Στενή γεωπολιτική συνεργασία ΕλλάδοςΡωσσίας προσκρούει στην αδιαπραγμάτευτη πολιτική των δυτικών δυνάμεων να μην επιτρέψουν στην Ρωσσία να καταστεί μεσογειακή δύναμη, περικυκλώνοντας γεωπολιτικά την Ευρώπη, ενώ ήδη αποτελεί ισχυρό παίκτη στην Βαλτική Θάλασσα και στον Ειρηνικό Ωκεανό.
Επομένως η ελληνορωσσική προσέγγιση μπορεί να αποβεί αποτελεσματική και για τις δύο χώρες υπό την προϋπόθεση ότι θα εντάσσεται σε μία γενικώτερη συνεργασία Δύσης-Ρωσσίας. Σε πλαίσιο αντιπαλότητας μεταξύ της Ρωσσίας και των δυτικών δυνάμεων (π.χ. με το ΝΑΤΟ ή τις ΗΠΑ λόγω αντιπυραυλικής κλπ.), οποιαδήποτε εμπλοκή της Ελλάδος θα προκαλέσει καχυποψία ή και ανοιχτή εχθρότητα και από τις δύο πλευρές. Η κεντρική θέση την οποία πρέπει σταθερά να προβάλλει η Ελλάδα είναι η γεωπολιτική ενότητα του Δυτικού Κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσσίας. Δεδομένων των καλών σχέσεων της χώρας μας με την Ρωσσία και της ηθικής επιρροής του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις ανατολικοευρωπαϊκές κοινωνίες, η Ελλάδα θα μπορεί να εργασθεί προς το συμφέρον της στενής συνεργασίας των ΗΠΑ και της Ευρώπης με την ρωσσική πολιτική. Έτσι θα λειτουργήσει ως διαμεσολαβητική δύναμη και ενδιάμεσος κρίκος, παρά το μικρό της μέγεθος. q
Ο πρόεδρος Πούτιν φιλοδοξεί να αποκαταστήσει στο ακέραιο την ισχύ της τσαρικής και της σοβιετικής Ρωσσίας.
58
Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Ελλάδα-Τουρκία-Δύση του Γ. Φοίνικα
A
ν υπάρχει μια ευχή που ο κάθε θεωρητικός των ανθρωπιστικών επιστημών, σεβόμενος την επιστημονική του ταυτότητα, θα επιθυμούσε διακαώς να πραγματοποιηθεί, θα ήταν να του δοθεί η ευκαιρία τα όσα θεωρητικά υποστηρίζει να τα εφαρμόσει στην πραγματικότητα, χωρίς περιορισμούς και χωρίς αλλοιώσεις του ιδεολογικού του πλαισίου. Χωρίς αμφιβολία, ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Αχμέτ Νταβούτογλου θα πρέπει, τουλάχιστον υπό αυτήν την οπτική, να θεωρεί τον εαυτό του ως προνομιούχο μεταξύ των συναδέλφων του Τα όσα υποστήριξε και ανέλυσε κυρίως στο βιβλίο του «Stratejik Derinlik:» (Στρατηγικό Βάθος) που εκδόθηκε το 2001, είχε την ευκαιρία να τα δει να εφαρμόζονται σταδιακά, με την μορφή μιας στιβαρής εθνικής εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας υπό την διακυβέρνηση του Ταγίπ Ερντογάν. Μια πολιτική, που ακολούθησε την οραματική του επιστημονική θεώρηση της επαύξησης της εθνικής ισχύος της Τουρκίας με άξονα το νεοοθωμανικό πρόταγμα, διαμορφούμενη είτε κατά την περίοδο 2002-2009, καθ’ όσον ο ίδιος διετέλεσε σύμβουλος του ίδιου του Ερντογάν επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής, είτε ακόμη περισσότερο από τον Μάιο του 2009 και εξής, αφ’ότου κατέλαβε τη θέση του υπουργού επί των Εξωτερικών. Υπό το ανωτέρω πλαίσιο, είναι δυνατή η ρεαλιστική θέαση πρόσφατων δηλώσεών1 του, που δημοσιεύθηκαν στην ιστοσελίδα «Deniz Haber». Απαντώντας σε προκλητικώτατη επερώτηση του βουλευτή του κόμματος ΜΗΡ από το Κοτσάελι, Lütfü Türkkan, βρίθουσα από ανυπόστατους ισχυρισμούς περί καταλήψεων(!) νησιών του Αιγαίου από τους Έλληνες, ο Τούρκος ΥΠΕΞ έκανε υπαινικτική αναφορά στην υποκειμενικότητα –τάχατης ερμηνείας των συμβατικών προβλέψεων των διεθνών Συνθηκών της Λωζάννης (1923) και των Νέα Πολιτική
Παρισίων (1947), οι οποίες προβλέπουν μεταξύ άλλων την οριοθέτηση της τουρκικής επικράτειας (και δη προς δυσμάς, προς το Αιγαίο) και τον καθορισμό του εδαφικού καθεστώτος των Δωδεκανήσων, κατά την ενσωμάτωσή τους στην ελληνική επικράτεια, αντιστοίχως. Επίσης, επανήλθε σε γνωστές, αλλά νομικά πλήρως ανυπόστατες, θέσεις της Τουρκίας περί τάχα υφισταμένου διαρκούντος καθεστώτος αποστρατικοποίησης (και δη «πλήρους αποστρατικοποίησης») νήσων του Ανατολικού Αιγαίου, που απορρέει ως απολύτως ρητή συμβατική δέσμευση της Ελλάδος από τις δύο προαναφερθείσες Συνθήκες. Είναι σαφές ότι η κρατούσα νομική ερμηνεία της σχετικής πρόβλεψης του άρθρου 122 της Λωζάννης καθιστά σαφές ότι η οποιαδήποτε αναθεωρητική βλέψη ή επιβουλή της Τουρκίας πέραν των ορίων που σήμερα αναγνωρίζονται διεθνώς και καταγράφονται συμβατικά ακόμη και σε διεθνές πλαίσιο ως «δυτικά όρια της Τουρκίας», είναι μια πράξη καθ’όλα εκτός διεθνούς νομιμότητας, καθώς παραβιάζει την αρχή του σεβασμού της κυριαρχίας των κρατών και του απαραβίαστου των συνόρων τους. Αν δε εκδηλωθεί και με την μορφή στρατιωτική επιθετικής ενέργειας, αυτή θα συνιστά πράξη που αντίκειται σε θεμελιώδεις κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, καθώς θα στοιχειοθετεί το διεθνές έγκλημα της «επίθεσης», εγείροντας έτσι αναμφισβήτητα θέμα διεθνούς ευθύνη της χώρας έναντι του διεθνούς δικαίου, καθιστώντας την αυτοδίκαια υπόλογο έναντι της διεθνούς κοινότητας. Επιπρόσθετα όμως είναι δυνατόν να εγείρει θέμα ενδεχόμενης ατομικής διεθνούς ποινικής ευθύνης όσων κρατικών οργάνων, πολιτικών ή στρατιωτικών αξιωματούχων, συμμετάσχουν πρωταγωνιστικά και ενεργά σε έκνομες κατά το διεθνές δίκαιο πράξεις. Χωρίς αμφιβολία, το νομικό, αλλά κυρίως γεωπολιτικό όριο των τριών (3) μιλίων της Λωζάννης, 59
ΑΦΙΕΡΩΜΑ σε συνδυασμό με την υφιστάμενη πρακτική, δηλάσσιες περιοχές πέραν της προς δυσμάς παραλωτική του ασκούμενου ελέγχου επί των νησιών μεθορίου της Τουρκίας, οι οποίες βρίσκονται στο αυτών (βλέπε π.χ. τη μακρόχρονη κτηνοτροφική Αιγαίο, εκλαμβάνονται ως ευκολότερα επιτεύξιδραστηριότητα επί των νησιών Ίμια από Έλληνες μοι αναθεωρητικοί στόχοι έναντι ενδεχόμενων Καλύμνιους κτηνοτρόφους), αλλά και η άσκηση άλλων παρακείμενων στα ανατολικά ή τα νότιά θεμιτών κυριαρχικών δικαιωμάτων και δικαιοδοτης σύνορα, τουλάχιστον κατά την παρούσα συτικών αρμοδιοτήτων σε περιοχές ελληνικής κυριγκυρία. Αυτό το τοπογραφικά απαιτητικό, νομικά αρχίας, καθώς και άλλων επιπρόσθετων αρμοδισύνθετο και διπλωματικά ιδιόμορφο υφιστάμεοτήτων εκ μέρους της νο πλαίσιο οριοθέτηΕλλάδος σε περιοχές σης στο Αιγαίο φαίνεπέραν αυτής, στην ευται ότι επιδιώκεται να ρύτερη περιοχή του ανατραπεί προς όφεΑιγαίου και της Αναλος της Τουρκίας μέτολικής Μεσογείου εν σω συστηματικών γεγένει, που όμως της ωστρατηγικών μεθοέχουν ανατεθεί από δεύσεων εκ μέρους τη διεθνή κοινότητα της, σε διπλωματι(βλέπε περιοχή FIR ή κό, πολιτικό, αλλά και περιοχή Έρευνας-Διάεπιχειρησιακό πεδίο. σωσης), θέτει νομικά Ειδικώτερα τελευανυπέρβλητους περιταία που το γεγονός ορισμούς στην επετης ύπαρξης ενεργεικτατική διεκδίκησή ακών αποθεμάτων τους από την Τουρκία. υγρών, αέριων, αλλά Προκαλεί δε εμφανή και στερεών (υπόγειΗ συνάντηση του Ελευθερίου Βενιζέλου με τον Μουσταφά Κεμάλ στην Άγκυρα το 1930 δεν έθεσε τέλος στην διαχρονική γεωστρατηγική ασφυων, υποθαλάσσιων, ελληνοτουρκική διελκυνστίδα. ξία στον νεοοθωμανιή επιφανειακών του κής εμπνεύσεως τουρθαλάσσιου βυθού) κικό μεγαλοϊδεατισμό, ο οποίος κληρονόμησε υδρογονανθράκων έχει ανακύψει πλέον όχι ως τις «αμαρτωλές» του καταβολές από αντίστοιχες υπολανθάνον ή αποκρυπτόμενο δεδομένο, αλλά αναθεωρητικές βλέψεις που συντηρούσε το προως πρωτεύων παράγων στην γεωπολιτική ατζέντα ϋφιστάμενο κεμαλικό καθεστώς, έναντι όλων των των όμορων, αλλά και τρίτων χωρών με ισχυρά, όμορων της Τουρκίας κρατών, αλλά και ευρύτερα. στρατηγικά, μείζονα έως και ζωτικά συμφέροντα Ειδικά δε προς την πλευρά του Αιγαίου και τις περιστην περιοχή και/ή στο εν λόγω ενεργειακό αντιοχές ελληνικής και τουρκικής κυριαρχίας ή δικαικείμενο. Συμφέροντα που εκδηλώνονται αυτοτεοδοσίας, λόγω της φυσικής θαλάσσιας ιδιομορλώς-μονομερώς στην περιοχή, αλλά, δεδομένης φίας τους, στερούνταν (τουλάχιστον μέχρι πρότιτης τερατώδους κλίμακας του ενεργειακού διανος, ώσπου η σύγχρονη γεωτοπογραφική τεχνοκυβεύματος, εκδηλώνονται ως αλληλοεπιδρώντα γνωσία να παρέξει τις απαιτούμενες τεχνικές δυκαι διεθνώς-πολυμερώς, υπό μια ευρύτερη ενερνατότητες) της τοπογραφικής δυνατότητας ακριγειακή και σαφώς χρηματο-νομισματο-οικονομιβούς συνοριακής οριοθέτησης (σε αντιστοιχία με κή συσχέτιση σε επίπεδο πολυμερούς-παγκοσμιομια χερσαία περιοχή). Έτσι, φαίνεται ότι τόσο για ποιημένης θεώρησης. τεχνικούς όσο και γιά νομικούς, αλλά προφανώς Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που η Τουρκία και για ευρύτερους γεωπολιτικούς λόγους, οι θαπροσπαθεί επί χρόνια, ειδικά μετά το 1974, να θί60
Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Κωνσταντίνος Καραμανλής και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ την δεκαετία του ’70
ξει νομικά το ισχύον πλαίσιο κυριαρχικής οριοθέτησης μέσω των αδιάλλειπτων παραβάσεων και παραβιάσεων στον εναέριο χώρο της Ελλάδος στο Αιγαίο, διά της de facto αμφισβήτησης των ορίων δικαιοδοσίας της ελληνικής αρμόδιας αρχής (της ΥΠΑ) στην περιοχή του ΑΤΗΙΝΑΙ FIR που περιλαμβάνει όχι μόνον εθνικό, αλλά και διεθνή εναέριο χώρο. Σημειωθήτω ότι τα όρια της περιοχής ΑΤΗΙΝΑΙ FIR οριοθετήθηκαν και συμφωνήθηκαν μεταξύ όλων των εμπλεκομένων κρατών (της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης) στο πλαίσιο περιοχικών συνδιασκέψεων του ICAO από το 1952 και 1958, με βάση αφ’ενός το δηλωθέν και συμφωνηθέν εκατέρωθεν εύρος του ελληνικού και τουρκικού εναέριου χώρου, και αφ’ετέρου τον προσδιορισμό των ορίων της τουρκικής επικράτειας προς δυσμάς (και της ελληνικής προς ανατολάς), με βάση κυρίως τις (περιοριστικές) προβλέψεις της Λωζάννης. Υπό την ανωτέρω οπτική, οι πρόσφατες δηλώσεις του Τούρκου ΥΠΕΞ δεν θα πρέπει να ξενίζουν, να πανικοβάλλουν ή να τους αποδίδεται προστιθέμενη γεωπολιτική αξία, πέραν αυτής που σχετίζεται με μια συστηματική προσπάθεια καλλιέργειας ενός κλίματος -ευκαιριακού και ανέξοδου- ευνοϊκού για μια επεκτατική τουρκική διείσδυση σε Νέα Πολιτική
περιοχές και κράτη της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στο ίδιο ευκαιριακά αναθεωρητικό νεοθωμανικό πλαίσιο εντάσσονται και θα πρέπει να ερμηνεύονται και άλλες αντίστοιχες Νταβουτογλιανής εμπνεύσεως δηλώσεις του παρελθόντος, όπως ενδεικτικά οι σχετικές κατά την ομιλία του ιδίου με θέμα «Από τους Βαλκανικούς Πολέμους στην Βαλκανική ειρήνη: Τουρκική Εξωτερική Πολιτική στην 100η Χρονιά» στο πλαίσιο της ετήσιας Συνόδου των τούρκων πρέσβεων στην Αδριανούπολη στις 28 Δεκ 2011. Εκεί, μεταξύ άλλων ο Τούρκος ΥΠΕΞ κάλεσε για την γεωπολιτική, και αν είναι δυνατή, και την ουσιαστική ενοποίηση των περιοχών της Βαλκανικής υπό μια «φυσική»(sic), κατά τον ίδιο, τουρκική επιρροή, και/ή -γιατί όχικυριαρχία (sic). Μάλιστα δε υπαινίχθηκε και ότι το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο είναι αρκούντως ώριμο ώστε αυτή η συνένωση να γίνει με όρους αυτόβουλης επιλογής των αντίστοιχων πληθυσμών τους(!), αφού υποστήριξε ότι το αποτέλεσμα των πολέμων δεν ευθυγραμμίστηκε τάχα με τη θέλησή τους («Οι πόλεμοι που έζησαν τα Βαλκάνια στον 20ο αιώνα δεν ήταν πόλεμοι στους οποίους βγήκαν με ίδια θέληση, είναι ανάγκη αυτή η περίοδος να αφεθεί πίσω, ενώ η Αδριανούπολη και οι άλλες Βαλκανικές πόλεις πρέπει να συναντήσουν την φυσική τους ενδοχώρα»). Ο παρατηρούμενος φρενήρης γεωπολιτικός οίστρος της διακυβέρνησης Ερντογάν–Νταβούτογλου, συνέχεια της νεο-οθωμανικής πολιτικής παρακαταθήκης του Οζάλ, συμπεριλαμβάνει έργα και ημέρες που εκτός των άλλων λειτουργούν κυρίως συμβολικά στην δόμηση της νέας τουρκικής υπερεικόνας, αντάξιας υψιπετών μεγαλοοραματισμών, που επιδιώκουν να ανυψώσουν την Τουρκία σε υψηλή θέση μεταξύ των πραγματικά παγκόσμιων νέων ισχυρών δυνάμεων του 21ου αιώνα. ‘Ένα ομολογουμένως φιλόδοξο εγχείρημα, με καθόλα αμφισβητούμενη όμως έκβαση. Σε αυτό το πλαίσιο συγκαταλέγονται οι εξαγγελίες της κατασκευής μέχρι το 2023 της τεχνητής «Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης», μήκους 40 ως 50 χιλιομέτρων, βάθους 25 μέτρων και πλάτους 150 μέτρων, η οποία θα συνδέει τη Μαύρη 61
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Ανδρέας Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ την δεκαετία του ’80 Θάλασσα με αυτή του Μαρμαρά, προκειμένου να αποσυμφορήσει την αυξημένη ροή ναυσιπλοΐας στον Βόσπορο. Εξαγγελίες που προβλημάτισαν εξαιρετικά, μεταξύ άλλων, και την Μόσχα. Συνοδευτικά αυτού του έργου προβλέπονται επίσης η κατασκευή ενός ακόμη αεροδρομίου (του τρίτου) στην Κωνσταντινούπολη και του μεγαλύτερου της Τουρκίας και ενός λιμανιού κοντά στην διώρυγα. Στην όλη γεωπολιτική εικόνα θα πρέπει σαφώς να συμπεριληφθούν οι εξελίξεις περί το κουρδικό, και η συμφωνία με το ΡΚΚ για υπό όρους αποχώρηση μαχητών του από το τουρκικό έδαφος, με αφετηρία ορόσημο την 8η Μαΐου. Η εν λόγω πολιτική διευθέτηση ασφαλώς θα δώσει νέα δυναμική και στις συναφείς εξελίξεις στην ευρύτερη τουρκική νοτιοανατολική μεθόριο, που ήδη είναι τεταμένη, όχι μόνον με τα επισυμβαίνοντα στο πλαίσιο της Συριακής σύρραξης, αλλά κυρίως με τις πολιτικές, διπλωματικές και επιχειρησιακές εγγυήσεις που τέθηκαν ως προϋποθέσεις εκ μέρους της κουρδικής πλευράς. Σε αυτό το πεδίο, είναι σημαντική για την Τουρκία η ενίσχυση του ισλαμικού της προφίλ (εντός και εκτός της χώρας), προκειμένου να είναι σε θέση να συνδιαλλαγεί προνομιακά ή έστω ισότιμα με χώρες αραβικές μεν αλλά και με έντονη την μουσουλμανική/ισλαμική τους ταυτότητα (βλέπε το Ιράν, το Ιράκ, αλλά και την Σαουδική Αρα62
βία ή το Κατάρ), καθώς και με μη-Άραβες ή μημουσουλμάνους μείζονες δρώντες στην περιοχή, όπως το Ισραήλ, οι ΗΠΑ, η Ρωσσία και η Κίνα, προκειμένου για τις επερχόμενες γεωπολιτικές διευθετήσεις κατά την μετά Άσαντ εποχή (βλέπε σχετικές πρόσφατες δηλώσεις του Μέιρ Ντάγκαν, τέως επικεφαλής των υπηρεσιών κατασκοπείας του Ισραήλ, που τόνιζε ότι το Ισραήλ πρέπει να κάνει «ό,τι είναι δυνατόν για να απομακρύνει τον Άσαντ από την εξουσία στη Συρία», καθώς «η απομάκρυνσή του … θα λύσει πολλά προβλήματα για το Ισραήλ», θεωρώντας ότι από στρατηγική άποψη θα είναι επωφελής για το Ισραήλ, αφού αναμένεται να εξασθενίσει σημαντικά τις βασικές απειλές ασφαλείας στην εγγύς περιοχή του, την ισλαμιστική οργάνωση Χεζμπολάχ και το Ιράν3). Με δεδομένο λοιπόν το ενδιαφέρον του Ισραήλ για τις ευρύτερες εξελίξεις στην Συρία και πέριξ αυτής, η Τουρκία των Ερντογάν–Νταβούτογλου επιδιώκει να καλλιεργήσει την επαφή της με το μουσουλμανικό στοιχείο της Μέσης Ανατολής, διατηρώντας έναν μοχλό αντισταθμιστικής πίεσης στην άδηλη αλλά σαφώς υφέρπουσα (παρά τις πρόσφατες ανταλλαγές διπλωματικών φιλοφρονήσεων και δηλώσεων θεωρούμενης «συγγνώμης») και μοιραία μακροπρόθεσμα κλιμακούμενα ανταγωνιστική σχέση της με τον έτερο πυλώνα προβολής των συμφερόντων της Ουάσιγκτων στην περιοχή, το Ισραήλ. Εξ ου και η διπλωματική παραφιλολογία του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας Τζων Κέρυ με την τουρκική ηγεσία, εν όψει των ενδοιασμών Ουάσιγκτων και Τέλ-Αβίβ για την ανακοινωθείσα επίσκεψη Ερντογκάν στην παλαιστινιακή περιοχή της Λωρίδας της Γάζας. Μια εξέλιξη που σίγουρα θα τεθεί -σε κάποιον βαθμό- και στην επικείμενη επίσκεψη Κέρυ στη Μόσχα στις 6-7 Μαΐου, ειδικά δε κατόπιν της πρόσφατης (θετικής κατά τις σχετικές ανακοινώσεις του State Department της 30ης Απριλίου) εξέλιξης στο πλαίσιο του Αραβικού Συνδέσμου, όπου έγινε αποδεκτή η αρχή μιας ανταλλαγής εδαφών μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων. Στο ευρύτερο πλαίσιο ανακατατάξεων των συσχετισμών ισχύος θα πρέπει να ερμηνευθεί, χωρίς Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ όμως να υπερτιμάται, και η πρόσφατη αναβάθμιση της Τουρκίας σε «Εταίρο σε Διάλογο» στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (The Shanghai Cooperation Organization - SCO), που ιδρύθηκε το 2001 με μέλη του την Κίνα, τη Ρωσσία, το Καζακστάν, το Κιργιζστάν, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν, ενώ περιλαμβάνει και άλλες χώρες με καθεστώς Παρατηρητή (Ινδία, Ιράν, Πακιστάν, Αφγανιστάν, και Μογγολία), ή Εταίρου σε Διάλογο (Σρι Λάνκα και Λευκορωσία). Σε κάθε περίπτωση, η εκτίμηση της τουρκικής δυναμικής, ειδικά σε ό,τι αφορά τους ενδεικτικούς δείκτες αναφοράς της εθνικής της οικονομίας, δείχνει να είναι υπερεκτιμημένη, καθώς πρόσφατα πληροφοριακά στοιχεία που προήλθαν από το Turkish Statistical Institute δίνουν μια μάλλον δυσανάλογη των μεγαλεπήβολων οικουμενικών οραματισμών πραγματική εικόνα της. Συγκεκριμένα, με το τουρκικό ΑΕΠ να συρρικνώνεται σε κάτι περισσότερο από το 2% για το 2012, έναντι του επιβλητικού 8,8% για το 2011 και του ακόμη περισσότερο αξιοθαύμαστου 9,2% για το 2010, η ρεαλιστική εικόνα της εθνικής οικονομίας της Τουρκίας και δη των διαφαινόμενων προοπτικών που μπορεί να υποστηρίξει, πρέπει να προσδιορίζεται σε ανάλογα επίπεδα που απαιτούν ταπεινότητα και σύνεση, ενώ η αποτίμησή τους θα πρέπει να ανακόπτει τις όποιες μεγαλοϊδεατικές ονειρώξεις που καλλιεργήθηκαν συστηματικά εν όψει της τελευταίας προεκλογικής περιόδου από την κυβερνώσα παράταξη του Ερντογκάν. Σε κάθε περίπτωση, το πραγματικό πρόβλημα για την Τουρκία είναι ποιό θα είναι το γεωπολιτικό οδυνηρό αντίτιμο που θα χρειαστεί να καταβάλει (και γεωγραφικά πού ακριβώς θα το εξοφλήσει) σε αντιστάθμισμα της διεθνούς και δη της υπερατλαντικής υποστήριξης που αποζητά για την διεκδίκηση με αξιώσεις ενός προσαυξημένου μεριδίου στα ενεργειακά αποθέματα της Ανατολικής Μεσογείου και του Αιγαίου. Ήδη, σε ό,τι αφορά την εξελισσόμενη διευθέτηση ενεργειακής εκμετάλλευσης πέριξ της Κύπρου, ήγειρε κάποιου είδους ρητορικές κυρίως αξιώσεις έναντι των οικοπέδων 1, 4, 5, 6 και 7, προβάλλοντας την γνωστή νομική επιΝέα Πολιτική
χειρηματολογία ότι τα νησιά, και κατ’ επέκταση οι νησιωτικές ακτογραμμές, δεν μπορούν να διεκδικούν πλήρη εποπτεία στις συναφείς τους θαλάσσιες ζώνες, όταν αλληλεπιδρούν με παρακείμενες ηπειρωτικές ακτογραμμές. Ως εκ τούτου, η διευθέτηση των ορίων των ζωνών εκμετάλλευσης που θα καθοριστούν στην περιοχή δεν μπορεί να καθορίζεται (αποκλειστικά) με βάση την αρχή της μέσης γραμμής και/ή τις νησιωτικές ακτογραμμές. Η πραγματική πρόκληση για την Τουρκία δεν είναι κατά πόσον θα επιτύχει ή όχι μέρος των μεγαλεπήβολων στόχων που η παρούσα ηγετική ελίτ της έχει διακοινώσει έναντι φίλων, συμμάχων, γειτόνων και ανταγωνιστών διεθνώς. Αλλά το πώς θα διαχειριστεί με ρεαλισμό και αποτελεσματικότητα το στοιχείο του γεωπολιτικού ετεροπροσδιορισμού που χαρακτηρίζει το γεωπολιτικό της στίγμα. Το στίγμα αυτό αποτελεί μοιραίο εγγενές και κληρονομικό στοιχείο της γεωπολιτικής της ταυτότητας από τον καιρό του οθωμανικού της παρελθόντος (ως Μεγάλου Ασθενή) έως την μετακεμαλική της μετεξέλιξη και την σύγχρονή της μεγαλοϊδεατική εκδοχή στη σημερινή Τουρκία, διεπόμενη από την μακροπρόθεσμα βλαβερή για την ίδια «νεοοθωμανική ιδεοληψία». Είναι το προφίλ της εικόνας που ή ίδια θα επιλέξει να ενδυθεί και να υποστηρίξει στις συνδιαλλαγές της με τους εταίρους και κυρίως αντιπάλους της, οι οποίοι, τεθέντων των υψιπετών μεγαλοϊδεατικών νεοοθωμανικών και άλλων στόχων για τη νέα Τουρκία του 21ου αιώνα, δεν είναι και λίγοι, ούτε και λιγώτεροι από το παρελθόν. Ιστορικό ζωτικό στοίχημα για την Τουρκία των Ερντογκάν-Γκιούλ-Νταβούτογλου θα καταστεί και κατά πόσον αυτό το προφίλ θα συνιστά ανεκτή ή μη απειλή για τα μείζονα ή ζωτικά τους συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή, ή ακόμη και σε περιοχές που αποτελούν κοινό τόπο γεωπολιτικής εκμετάλλευσης/επιρροής για τους ίδιους και την Τουρκία, κατά το άμεσο ή μεσοπρόθεσμο μέλλον. Φαίνεται ότι η Τουρκία επιδιώκει να ενισχύσει διαφορετικές και πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενες ταυτότητες, όπως ο ισχυρός περιφερειακός δρών, ο ενεργειακός «παίκτης», η ανερχόμενη οικονομικά δύναμη, σε επίπεδο μάλιστα όχι απλά 63
ΑΦΙΕΡΩΜΑ τοπικό ή περιφερειακό, αλλά υπερπεριφερειακό, ο Καθ’όσον λοιπόν τα επιμέρους συμφέροντα, διαμεσολαβητής της Δύσης στον Αραβικό κόσμο, που συνδιαμορφώνουν κατά κύριο λόγο τις βαο εκπρόσωπος του Ισλάμ στην Δύση, το «δυτικάσικές μεταβλητές του διεθνούς συστήματος στην αποδεκτό» πρότυπο εφαρμοσμένου πολιτικού περιοχή, δεν είναι απολύτως ξεκάθαρα στη συ4 Ισλάμ με στοιχεία «light-Ισλάμ», ο αναβιωτής του ναρμογή τους, πολλώ δε μάλλον σταθερά και αμενεοοθωμανικού μεγαλοϊδεατικού προτάγματος, ο τάβλητα, είναι εξαιρετικά πιθανόν να σημειωθούν σημαντικός ΝΑΤΟϊκός σύμμαχος, ο στρατηγικός χαρακτηριστικές στροφές και ανατροπές των υφισύμμαχος των ΗΠΑ, ο «wannabe εταίρος» στην ΕΕ, στάμενων γεωπολιτικών ισορροπιών μεταξύ της ο εκπρόσωπος των Οθωμανών (ως μόνη οθωμανιΤουρκίας και των γεωπολιτικών δρώντων δυνάκή χώρα) στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, ο αντικαταστάμεων που είτε ως εταίροι είτε ως αντίπαλοι είτε της πλέον της Αιγύως ανταγωνιστές αλπτου στην εκπροσώληλεπιδρούν συγχρόπηση του Ισλάμ, αλλά νως στο κοινό γεωποκαι του Αραβικού κόλιτικό σύστημα που σμου (αν και μη-αρασυναπαρτίζουν. Τότε, βική χώρα) στην Δύη αύρα διεθνούς υποση, η ισχυρότερη χώστήριξης που φαίνερα στη Μέση Ανατοται να απολαμβάνει λή, στον Καύκασο και επί του παρόντος το στα Βαλκάνια. Επίσης Νταβουτογλιανό νεοκαι άλλες επιδιωκόμεοθωμανικό γεωπολιτινες ιδιότητες για την κό εγχείρημα είναι πιΤουρκία, που προθανόν να αλλάξει άρσκρούουν εμφανώς δην κατεύθυνση και στην πραγματικότηνα οδηγήσει το ΝταΑχμέτ Νταβούτογλου και Δημήτρης Αβραμόπουλος τα και προκαλούν την βουτογλιανό πλεούμεσε πρόσφατη συνάντησή τους. λογική, όπως (η Τουρνο στα βράχια και τον/ κία ως) υπερασπιστής τους καπετάνιους του των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, της Δημοκρατίσε όχι ασυνήθιστα, για την πολιτική ιστορία, χροας, των μειονοτήτων και των Μειονοτικών Δικαινοντούλαπα λήθης ή τιμωρίας. Μπορεί τα κράτη ωμάτων, διεθνώς, αλλά και ευρύτερα, ως προανα μην έχουν φίλους, ή κατά το Βενιζελικό / Μακισπιστής της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας (αν αβελικό δόγμα η ιστορία να εξελίσσεται με βάση και κατ’ εξοχήν αναθεωρητικό κράτος, εκπέμποτα τρέχοντα εθνικά συμφέροντα (και όχι ίσως ενντας casus belli έναντι όμορων κρατών, και –κυρίδεχόμενα «εθνικά δίκαια»), αλλά είναι επίσης ιστοως- ως εκκωφαντικός διαρκής παραβάτης της διρικά αποδεδειγμένη η διεθνής κοινωνική νομοτέεθνούς νομιμότητας, αφού τελεί ακόμη διαπράτλεια ότι οι λαοί δεν λησμονούν (ίσως απλά καμμιά των το (διαρκές) διεθνές έγκλημα της επίθεσης φορά ενδεχομένως να …ξεχνούν). («act of aggression»), δια της επίθεσης και στρατιΘα ήταν σκόπιμο να επισημάνουμε ότι δεν θα ωτικής κατοχής τμημάτων επικράτειας άλλου κράπρέπει να συνεχίσει να εκλαμβάνεται εκ μέρους τους, εν προκειμένω της Κυπριακής Δημοκρατίας, μας το ενδεχόμενο μιας ένοπλης σημειακής ή τοτης οποίας μάλιστα μοιράζεται, ως μια εκ των τριπικής ή έστω περιορισμένης διμερούς ελληνοών Εγγυητριών Δυνάμεων, και διεθνή συμβατική τουρκικής κρίσης, πολλώ δε μάλλον μιας περαιτέυποχρέωση εγγύησης της πολιτικής και πολιτειαρω «θερμής» εξέλιξής της, ως το χειρότερο δυνακής του ανεξαρτησίας και αυθυπαρξίας. τό σενάριο μεταξύ των ελληνοτουρκικών σχέσε64
Νέα Πολιτική
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ων, επί του οποίου συσσωρεύονται απολύτως φοβικά και αυτοκαταστροφικά αντανακλαστικά. Αλλά ως το …δεύτερο χειρότερο δυνατό σενάριο, δεδομένου ότι ως το απολύτως χειρότερο δυνατό θα πρέπει να θεωρείται η βαθμιαία, ήπια η μη, έκπτωση του εθνικού ελληνικού οργανισμού (κράτους και κοινωνίας), που με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί σε δημογραφική, κοινωνική, οικονομική, και εν γένει γεω-πολιτική συρρίκνωση μέχρις εσχάτων. Υπό αυτήν την εσχατολογική, αλλά δυστυχώς απολύτως ρεαλιστική θεώρηση, το ενδεχόμενο μιας ενδεχόμενης «θερμής» ή έστω «χλιαρής» κρίσης στον ευρύτερο γεωστρατηγικό χώρο του Αιγαίου θα πρέπει να οράται ως μια δυσμενής μεν εξέλιξη, όχι όμως απολύτως απαλλαγμένη από κάποιες θετικές ή ωφέλιμες για την περίπτωση της -σε μείζονα κρίση αξιών- Ελλάδας, επιπτώσεις. Καθ’όσον είναι δυνατόν να επανενεργοποιήσει σωτήριες αλληλουχίες αντανακλαστικών επιβίωσης, αλλά και ανάταξης, όπως η ενεργοποίηση της συλλογικής συνείδησης και η αποκατάσταση της κοινωνικής συνοχής, που όπως φαίνεται παραμένουν έως τούδε επιμόνως αδρανείς και αναπόδραστα εν υπνώσει. Και υπό αυτήν την ειδική, με όρους κόστους-οφέλους, θεώρηση, μια ενδεχόμενη διμερής «θερμή» κρίση μπορεί να συνιστά, λόγω αυτών των υπό όρους «ωφέλιμων» επιπτώσεων στην Ελλάδα, το αδιαμφισβήτητα απολύτως χειρότερο ενδεχόμενο για την «φίλη» και σύμμαχο Τουρκία, το οποίο και να προκαλεί μεγαλύτερες φοβικές γεωπολιτικές ανησυχίες για την πέραν του Αιγαίου γείτονα. Δεν είναι αργά να εξεταστεί, και υπό το φως των τρεχουσών εξελίξεων, κατά πόσον η αναθεώρηση του εφαρμοζόμενου εδώ και καιρό Δόγματος του «εξευμενισμού του θηρίου», μέσω του συνεχούς διπλωματικού και επιχειρησιακού κατευνασμού της τουρκικής προκλητικότητας, κατόπιν μιας γενναίας, αποφασιστικής και εμπεριστατωμένης αξιολογικής επισκόπησης της μέχρι τούδε εξέλιξης, αλλά και των προοπτικών των ελληνοτουρκικών σε διμερές ή και ευρύτερο πολυμερές πλαίσιο, να είναι περισσότερο απαραίτητη από ποτέ. Δεδομένου ότι η θεώρηση της κλιμακούμεΝέα Πολιτική
νης κρίσης, παρά την επικοινωνιακά καλλιεργούμενη αλλά μη αντικειμενικά/επιστημονικά τεκμηριωμένη περί του αντιθέτου αντίληψη, φαίνεται να είναι -προς το παρόν- περισσότερο ανεπιθύμητη και απευκταία για την Άγκυρα παρά για την Αθήνα. Κάθε ώρα όμως που περνά, αυτή η ισορροπία ανατρέπεται εις βάρος της Αθήνας, δεδομένου ότι, προκειμένου να τη συντηρήσει, καταναλώνει υπερπολύτιμο διπλωματικό, γεωπολιτικό και κυρίως εθνικής ισχύος κεφάλαιο, που είχε αιματηρά και με προσπάθειες αποταμιεύσει κατά το πρόσφατο ή απώτερο παρελθόν. Αν δεν αναστραφεί άμεσα η κατάσταση, ώστε να πιστώνονται και κάποιες επιμέρους θετικές εγγραφές στο διμερές ισοζύγιο ισχύος, η τελική κατάσταση μοιραία θα καταστεί απολύτως μη αναστρέψιμη εις βάρος της Ελλάδας. Και μάλιστα πολύ πριν το νεο-οθωμανικό μεγαλοϊδεατικό σχέδιο, υπαγόμενο στην αδυσώπητη ιστορική νομοτέλεια του αρρύθμιστου Ανατολικού Ζητήματος που ποσώς έχει διευθετηθεί οριστικά, «ξεφουσκώσει» από ενδογενείς αλλά κυρίως από εξωγενείς γεωπολιτικούς παράγοντες, καθιστάμενο πλέον γεωπολιτικά ακίνδυνο για τα ελληνικά συμφέροντα ή έστω αντιμετωπίσιμο από την τότε διαθέσιμη (ελληνική) εθνική ισχύ. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Πηγή: Ιστότοπος Ινφογνώμων Πολιτικά, στη δνση http:// infognomonpolitics.blogspot.gr/2013/04/blog-post_4348.html 2. «…αι νήσοι, αι κείμεναι εις μικροτέραν απόστασιν των τριών μιλλίων της ασιατικής ακτής, παραμένουσιν υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν.» 3. Πηγή: Ιστότοπος «Η Φωνή της Ρωσσίας», στη δνση http:// greek.ruvr.ru/2013_04_29/112080431/. 4. Αν και ο όρος, πολιτικά μπορεί να έχει κάποια ευρέως αποδεκτή κοινή αντίληψη, με όρους ισλαμικής/στικής ανάγνωσης, είναι ενδεχομένως καινοφανής και παραπλανητικός, καθ’όσον το Ισλάμ ουσιαστικά δεν συνιστά απλά μια μεταφυσική θρησκειολογική πρόταση, αλλά μια εφαρμοσμένη και πραγματιστικά ολοκληρωμένη πολιτικοθρησκευτική θεώρηση, με άρρηκτα διασυνδεδεμένο το μεταφυσικό σε σχέση με το πολιτικό του σκέλος, μέσω κυρίως του ισλαμικού νόμου. Ενός συστήματος δικαίου που επεκτείνεται όχι μόνον διέποντας την σχέση του πιστού με τον Θεό του, αλλά δικαιοδοτώντας στην καθημερινή σχέση μεταξύ των πιστών μεταξύ τους, αλλά και με αλλόπιστους («άπιστους»), παρέχοντας ένα αυστηρό σύστημα αξιών, κανόνων συμπεριφοράς και δράσης, αλλά και επιμέρους προβλέψεων αυστηρής εγκόσμιας τιμωρίας για τις ενδεχόμενες παραβιάσεις του.
65
Γνωσιακή ανωριμότητα του Φοίβου Σαργέντη Το παιδί: γελάει, τρέχει, κάνει τόσα... γιατί ξέρει. Εγώ μεγάλωσα και δεν γελάω, κουβαλώ τον αχταρμά των προβλημάτων πέρα-δώθε... γιατί εγώ ξέρω. Λεν πως οι ανάγκες σε ωριμάζουν και πως η γνώση είναι εξέλιξη. Για κάποιον λόγο όμως δεν νιώθω γνωστικός (συνετός/λογικός), αλλά γνωσιακός. Γνωρίζω πολλά κι έχω άποψη για όλα, κάτι που δεν θα ‘ταν απαραίτητα κακό, αν δεν ήταν αποτέλεσμα είτε τηλεκπαίδευσης είτε ιντερνετικής αφασίας ή/και των δυο μαζί. Παράλληλα ευαγγελίζομαι την δική μου μια και μοναδική αλήθεια, την οποία ευθαρσώς αναπαράγω αντίστοιχα με άλλους που έχουν τις δικές τους μοναδικές αλήθειες και αναπαράγουν εκείνες. Παραδόξως, όμως, αυτές οι τόσο διακριτά διαφορετικές αλήθειες, έχουν ενδιαφέροντες κοινούς παρανομαστές. “Δεν φταίω εγώ”, “θα δώσει η Αγορά”, “θα σώσει ο μπαμπούλας”, είναι μερικοί από αυτούς. Αν δει λοιπόν κανείς την ουσία των επιχειρημάτων που ακούγονται, θα τα βρει μάλλον “παιδικά” και πιο συγκεκριμένα: επιχειρήματα ενός παιδιού που δικαιολογείται όταν το μαλώνουν. Προσπαθώντας όμως να ξεπεράσουμε αυτή την “παιδικότητα”, εμπιστευόμαστε μια ενδεχόμενη διαχείριση, της κάθε κατάστασης σε διάφορους “τεχνοκράτες”. Άκουσα προχθές το παράπονο ενός τέτοιου που ‘λεγε πως: είναι απαράδεκτες μελέτες που δεν έχουν οικονομοτεχνική ανάλυση και σχετική τεκμηρίωση. Μα αυτές οι προσεγγίσεις και αναλύσεις δεν έχουν φέρει την κατάσταση εδώ που είναι σήμερα, για να επιτρέπουμε ακόμα σε “σοφούς” να διεκδικούν το ίδιο λάθος; Γιατί, το δομικό πρόβλημα της σύνθεσης αυτής της πολυπλοκότητας (με κάτι ακόμα πιο σύνθετο) αγνοεί μια αρχετυπική αφετηρία, την οποία όμως δεν θέλουμε να αναζητήσουμε. Μέχρι λοιπόν να βρεθεί η αφετηρία αυτή, αναρωτιέμαι: μπας και την ξέρουν τα παιδιά; q 66
Νέα Πολιτική
ΘΕΑΤΡΟ
Το θέατρο της κρίσης του Γιάννη Δρακόπουλου
Τ
‘
ο τραγικό όραμα και το γκροτέσκο όραμα του κόσμου απαρτίζονται, θαρρείς, από τα ίδια στοιχεία. Τόσο στο τραγικό όσο και στον γκροτέσκο κόσμο οι καταστάσεις επιβάλλονται, είναι αναγκαίες και αναπόφευκτες.’ Αμηχανία. Αν χαρακτηρίζει κάτι το θέατρο σήμερα στο τόπο μας, ή αλλιώς το θέατρο της κρίσης, είναι η αμηχανία. Η ίδια αυτή που φυσικά χαρακτηρίζει και σχεδόν όλους τους τομείς της σύγχρονης νεοελληνικής κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικής δραστηριότητας, και η οποία αντανακλά τη μεταβατική περίοδο στην οποία έχουμε εισέλθει, ελπίζοντας πως η έξοδος δεν θα μας βρει στο λυκαυγές ενός νέου μεσαίωνα Συγγραφείς, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, κοινό και κριτικοί, όλοι σε σύγχυση, παρακολουθούν, σχεδόν ανήμποροι να επέμβουν, την ιδιότυπη κατάρρευση ενός θεατρικού γίγνεσθαι που οικοδομήθηκε εσχάτως στην Ελλάδα της πρώτης δεκαετίας του ευρώ. Παραδοσιακά ονόματα και σχήματα της εγχώριας θεατρικής σκηνής, που χτίστηκαν πάνω στην άμμο της κρατικοδίαιτης επιχορήγησης, φαίνεται να κοινωνούν τον επιθανάτιο ρόγχο τους, τρώγοντας ακόμα τα τελευταία αποθέματα λίπους. Το ροζ θέατρο, το θέατρο της βιτρίνας, του δήθεν, των αστεριών στα περιοδικά και των αστέρων στις μαρκίζες γκρεμίζεται. Είναι χαρακτηριστική η αφασία αυτού του θεάτρου που, ενώ διανύουμε τον τρίτο χρόνο της κρίσης, αδυνατεί να συνδιαλεχθεί καλλιτεχνικά με αυτήν και να αρθρώσει λόγο με τον οποίο θα επικοινωνήσει με την κοινωνία. Ελάχιστες οι παραστάσεις που καταπιάνονται με τα θεμελιακής φύσης ζητήματα που ταλανίζουν από γεννησιμιού της την σύγχρονη Ελλάδα, και που τόσο ξεκάθαρα τα ανέδειξε η πρωτίστως κοινωΝέα Πολιτική
νική κρίση που βιώνουμε. Και δεν είναι τυχαίο πως οι πλέον σοβαρές προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση, δεν γίνονται από τους παραδοσιακούς θεατρικούς οργανισμούς και σκηνοθέτες αλλά από μικρές ομάδες καλλιτεχνών, που κινούνται στο περιθώριο της θεατρικής ‘’αβάντ γκάρντ’’ του τόπου. Οι μέρες της αφθονίας τελείωσαν, και μαζί τους τελειώνουν και οι καλλιτέχνες της αφθονίας Ας καλωσορίσουμε λοιπόν τους καλλιτέχνες τις πενίας, οι οποίοι δειλά δειλά-κάνουν την εμφάνισή τους. Μικρά ευέλικτα σχήματα, που μεταξύ των σχηματίζουν ένα ιδιότυπο δίκτυο, καταφέρνουν να φέρουν έναν αέρα καθαρού θεάτρου και φρέσκου, παρά το απόλυτα εχθρικό περιβάλλον μέσα στο οποίο προσπαθούν να υπάρξουν. Αυτό από μόνο του, βέβαια, δε λέει και πολλά πράγματα για το ποιά θα είναι η μορφή των πραγμάτων που θα έρθουν στα θεατρικά δρώμενα. Η κάθαρση αργεί. Το ζήτημα του θεάτρου δεν είναι μόνο ζήτημα κοινού και δημιουργών, αλλά και πολιτείας. Δεν ξέρω πόσο αισιόδοξοι δικαιούμαστε να είμαστε. Στην παρούσα φάση μοιάζει μάλλον ουτοπικό να ελπίζουμε στην δημιουργία ενός πλαισίου από την πολιτεία, το οποίο θα επιτρέψει στους νέους δημιουργούς να βρουν χώρο να αναπνεύσουν, καθώς τα όποια θεσμικά όργανα που θα μπορούσαν να συντονίσουν τις προσπάθειές τους προς μία τέτοια κατεύθυνση φαίνεται να βρίσκονται σε αφασία. Η ιδιωτική πρωτοβουλία, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τις επιχορηγήσεις και δωρεές επιφανών οικονομικών δυνάμεων του τόπου, δεν είναι λύση αλλά προσωρινό αποκούμπι για δημιουργούς και θεατές. Το τι θέατρο θα μας ξημερώσει αύριο εξαρτάται από το τι θέατρο θα αναζητήσουμε, θα απαιτήσουμε ως θεατές και ως πολίτες. q 67
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
Έρωτας στη χουρμαδιά του Kωνσταντίνου Mπλάθρα
A
ν για οποιαδήποτε άλλη ταινία, όπως και για οποιοδήποτε έργο, βέβαια, ο χρόνος είναι το μεγάλο στοίχημα, για μια κωμωδία αυτό ισχύει πολύ περισσότερο. Γιατί ο χρόνος γι’ αυτήν μπορεί να λειτουργήσει αφοπλιστικά. Ν´ απενεργοποιήσει τους πυροκροτητές του γέλιου, πράγμα που θα ισοδυναμούσε με κατάργηση της κωμωδίας. Γιατί η κωμωδία είναι πρωτίστως «ταινία γέλιου», όπως έλεγε και ο συγχωρεμένος Θανάσης Βέγγος. Ε, λοιπόν, αυτό το στοίχημα το κέρδισε ο Σταύρος Τσιώλης, με τον Έρωτα στη χουρμαδιά (1990), κι ας έχουν περάσει τώρα είκοσι τρία χρόνια απ´ όταν με επιτυχία πρωτοπαίχτηκε. Έτυχε να δω την ταινία τις προάλλες, στο αφιέρωμα στον σκηνοθέτη, που οργανώθηκε από την κατάληψη –ευτυχώς, υπάρχουν και ενεργές καταλήψεις– του θεάτρου «Εμπρός», από 15 ως 17 Μαΐ ου. Η αίθουσα του παλιού θεάτρου ήταν γεμάτη, με νεώτατους τους πιο πολλούς θεατές, που ανάμεσά τους πολλοί ήταν βρέφη, ή και κάποιοι αγέννητοι, στη δεκαετία του ογδόντα-ενενήντα. Κι όμως το γέλιο ξεχυνόταν αβίαστο και φρέσκο στα γκαγκ του Αργύρη Μπακιρτζή, ο οποίος με την καθοδήγηση των Τσιώλη-Βακαλόπουλου έκανε τότε σχολή στο κωμικό: Παρακαλώ, γυναίκες, μην κλαίτε (1992), Ο χαμένος θησαυρός του Χουρσίτ πασά (1995) και Ας περιμένουν οι γυναίκες (1998). Ο σκηνοθέτης, κριτικός και συγγραφέας Χρήστος Βακαλόπουλος, το λόγιο alter ego του Τσιώλη, όπως ακριβώς κι ο Σταύρος έγινε ο λαϊκός εαυτός του Χρήστου, εδώ, στη Χουρμαδιά, έχει συν-γράψει το σενάριο, όπως και στον Θησαυρό του Χουρσίτ πασά και έχει συν-σκηνοθετήσει το Παρακαλώ, γυναίκες... Σε δική του ιδέα ο Τσιώλης έκανε επίσης το Ας περιμένουν οι γυναίκες, μετά τον θάνατο 68
του Βακαλόπουλου, τον Ιανουάριο του 1993. Σε όλες τις ταινίες πρωταγωνιστής ο Μπακιρτζής, ιδιότυπη περσόνα, γνωστός στο μουσικόφιλο κοινό από τους «Χειμερινούς Κολυμβητές», την μουσική μπάντα από την Καβάλα. Από την ταινία αυτή ο πρωταγωνιστής, μηχανικός στο επάγγελμα, έγινε η επί σκηνής συναίρεση των δύο δημιουργών. Ο ίδιος ο Βακαλόπουλος εδώ κάνει τον αστυνομικό διευθυντή και ο Τσιώλης εμφανίζεται ως πλασιέ θερμαστρών, στην Πελοπόννησο, φυσικά, όπου εκτυλίσσεται σχεδόν αποκλειστικά η ταινία. Αυτά για την ιστορία. Αλλά ας γυρίσουμε στο γέλιο. Οι νέοι, όπως είπα, γελούσαν από καρδιάς. Αλλά και όσοι παλαιότεροι, γιατί υπήρχαν κι αυτοί, ξανάβλεπαν την ταινία, η συγκίνησή τους δεν εμπόδισε το γέλιο, αγέραστο αυτό το μπαγάσικο! Η ταινία άρα έφτασε στο φράγμα της εικοσιπενταετίας φρέσκια και συνεχίζει... Θα ξέρετε, πιστεύω, πως η κωμωδία, ωστόσο, είναι πάντοτε βαθειά στα αισθήματα φυτεμένη. Κι αν το γέλιο είναι το αειθαλές διαπιστευτήριό της, το δάκρυ κι ο στοχασμός είναι η αγαθή γη που πάνω της φυτρώνει. Ο Έρωτας στη χουρμαδιά έχει χαρακτηριστεί –και είναι– μια σουρρεαλιστική κωμωδία, με βάση το πομπώδες, ρητορικό και γκροτέσκο του ύφους της και το κάπως εξωπραγματικό της πλοκής της. Μια υποτιθέμενη απιστία της θανούσης συζύγου του Παναγιώτη, πετυχημένου εμπόρου, με τον επιστήθιο φίλο του, βιολονίστα μουσικό, τον Γιάννη (ο, επίσης συγχωρεμένος, Λάζαρος Ανδρέου πήρε βραβείο ερμηνείας στη Θεσσαλονίκη το 1990), είναι η αφορμή για ένα ταξίδι στη μνήμη, στη φιλία και τον έρωτα στην πιο πραγματική Ελλάδα που έχουμε δει στον κινηματογράφο της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού. Η ταινία, που αρχίζει και τελειώνει με κηδεία, καταφέρνει να ρίξει μια ερωτική ματιά στη Νέα Πολιτική
λαϊκή μπαναλιτέ, όπως θα την έλεγε ο Δαμιανός, εκεί όπου οι υπόλοιποι κινηματογραφιστές της γενιάς Τσιώλη-Βακαλόπουλου θα έκαναν «κριτική», βασισμένοι σε ιδέες, αριστερού ευσεβισμού κυρίως, μπαγιάτικες σήμερα, αλλ´ όχι –δυστυχώς– παροπλισμένες. Την Ελλάδα που βλέπουμε στην ταινία σήμερα μάλλον δεν μπορείς να τη δεις, εκτός κι αν πέσεις καμμιά φορά πάνω της, στις επαρχίες ή στις λαϊκές συνοικίες της πρωτεύουσας, γιατί είναι κρυμμένη απ´ τα μάτια της ξινής διανόησης. Εκεί που, φερ´ ειπείν, οι δύο ήρωες της ταινίας βρίσκονται σ´ ένα ταξί και το λαϊκό (σκυλάδικο, σε τρέχοντα ορισμό) παίζει στη διαπασσών. Άλλοι θα σχολίαζαν με πολύ λεκτικό λίπος, εκσυγχρονιστικό ή και σχετλιαστικό, το «λούμπεν» του ταξιτζή, το «χαμηλό επίπεδο» του λαϊκού κ.ά. όμοια της μόδας, τότε που η χώρα βάδιζε ακάθεκτη στην «ευρωπαϊκή ενοποίηση» του 1992. Οι δύο ήρωες της ταινίας αντιθέτως συντραγουδούν από καρδιάς. Σήμερα πολύ εν τω μεταξύ έχει διατρέξει το ποτάμι του χρόνου και πολλά άλλαξαν. Ίσως γι’ αυτό είναι περισσότερο φανερό πια πως οι δύο ήρωες της ταινίας είναι αγέραστοι εκφραστές των δημιουργών της. Αυτό το φαινομενικά αταίριαστο δίδυμο του εξωστρεφή και φωνακλά έμπορου και του ντροπαλού μουσικού της «σοβαράς» μουσικής, ο ψηλός και ο κοντός, που τόσο γέλιο παράγουν, δεν είναι άλλο από το κατ’ όψιν αταίριαστο επίσης δίδυμο των Σταύρου Τσιώλη και Χρήστου Βακαλόπουλου. Ο πρώτος προέρχεται από τον εμπορικά επιτυχημένο παλιό ελληνικό κινηματογράφο, ο δεύτερος ξεκίνησε από το περιοδικό «Σύγχρονος Κινηματογράφος», τον πολιορκητικό κριό που γκρέμισε τον παλιό για να θεμελιώσει Νέα Πολιτική
τον «Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο», κάπου εκεί στο εβδομήντα. Η συνύπαρξή τους, προϊόν παράδοξου έρωτα –αλήθεια ποιος έρωτας δεν είναι παράδοξος;– και φιλίας, έρωτα για μια χώρα και τους ανθρώπους της, που από τότε τόχαν συνήθειο οι ισχυροί της ημέρας να αποστρέφονται και να κακολογούν, γεννά ένα έργο που βγάζει γέλιο, μα –σαν όλες τις αληθινές κωμωδίες– κλαις κιόλας. Ο μουσικός πεθαίνει αναπάντεχα πάνω στο ταξίδι. Το ίδιο ξαφνικά έφυγε και ο Χρήστος, αφήνοντας στον γερο-Σταύρο τις φροντίδες για το ξόδι. Γιατί εκείνος μόνο κατάλαβε πιο βαθειά απ´ τον καθένα ποιος ήτανε ο εύθραυστος γραφιάς, ο φίλος του. Επιβεβαιώνεται έτσι, κάπως τραγικό φινάλε για κωμωδία αλήθεια, πως κάθε μεγάλο έργο δεν είναι παρά μια εξομολόγηση. Μια αυτοβιογραφία στο τέλος της ζωής, μια προφητεία για τον ίδιο τον καλλιτέχνη και την εποχή του. Στην Πελοπόννησο δεν υπάρχουν χουρμαδιές, λένε τα δεδομένα, τα κομπιούτερ κι η λογική. Η φωτογραφία, που γίνεται αφορμή για το ταξίδι της ταινίας, κρίνεται πλαστή. Μα νάτος ο έρωτας! Θα σταθεί και θα χορέψει κάτω απ´ αυτήν την ανύπαρκτη, ως θρυλείται, χουρμαδιά και μαζί του συγχορεύει εκείνη η «εκτός πραγματικότητος» αληθινή Ελλάδα, όπως την έλεγε ο Βακαλόπουλος. Η Ελλάδα της πίσω αυλής, απόμερα απ´ τη λογική προφάνεια του τουρισμού, της κάλπικης ανάπτυξης και ψεύτικης προόδου. Εκείνη η ανύπαρκτη, μα τόσο αληθινή χώρα, που από καρδιάς γελά και κλαίει συνάμα, με βουτηγμένες τις δάφνες της σε «δάκρυα και πόνους κι αναστεναγμούς», όπως λέει το παλιό τραγουδάκι. Ο Έρωτας στη χουρμαδιά αντέχει. Δόξα τω Θεώ! q 69
TΗΛΕΟΡΑΣΗ
Σουλεϊμάν Ο νεαρός, ευγενής, καλλιεργημένος και ευειδής ραγιάς Πάργαλης, γυιός του ψαρά Μανώλη από την Πάργα, παίζει βιολί στην ύπαιθρο. Λίγο παραδίπλα, έχει σταθμεύσει ο επίσης νεαρός διάδοχος του οθωμανικού θρόνου Σουλεϊμάν. Ο Έλλην Πάργαλης έχει στην ταινία εμφάνιση ευνούχου ή άφυλου, ο Τούρκος Σουλεϊμάν είναι ανδροπρεπής, με σκληρά και αδρά χαρακτηριστικά. Ο Σουλεϊμάν καλεί τον Πάργαλη στην σκηνή του. Αφού απολαμβάνει την μουσική του, τον προσκαλεί στο κυνήγι. Καθώς προχωράνε, ο Σουλεϊμάν τον ενθαρρύνει να έρθει δίπλα του, να περπατήσουν μαζί. «Δεν τολμώ», απαντά ταπεινά ο Πάργαλης. «Δεν καταλαβαίνεις», λέει ο Σουλεϊμάν. «Σε θέλω δίπλα μου, σύντροφό μου στην ζωή». Στην συνέχεια ο νεαρός Πάργαλης εξισλαμίζεται, μετονομάζεται σε Ιμπραήμ και φθάνει μέχρι το αξίωμα του μεγάλου βεζύρη, δηλαδή του πρωθυπουργού του σουλτάνου. Αν ο λίγο πιο ευφάνταστος τηλεθεατής αντικαταστήσει τον Σουλεϊμάν με την Τουρκία και τον Πάργαλη με την Ελλάδα, θα αναγνώσει εύκολα το νέο-οθωμανικό γεωπολιτικό σχέδιο του Νταβούτογλου σε εκλαϊκευμένη, εύπεπτη για το ελληνικό φιλοθεάμον κοινό, μορφή μαζικής κατανάλωσης. Αλλά η ίδια η σειρά αυτοαναιρείται επικοινωνιακά στην συνέχεια, όταν ο θεατής ακούει μερικά επεισόδια αργότερα με φρίκη τον Σουλεϊμάν, πανίσχυρο μεσήλικα σουλτάνο πλέον, να εξηγεί σε έναν από τους γυιούς του ότι η εξασφάλιση της διαδοχής προϋποθέτει την σφαγή των άλλων αρσενικών υιών του σουλτάνου «ως είθισται». Πράγματι, από την ιστορία γνωρίζουμε ότι, όταν ο μέγας βεζύρης κόμιζε την αναγγελία του θανάτου του σουλτάνου στον κυριώτερο δελφίνο, αυτός έσπευδε να σφαγιάσει όλους τους αδελφούς του, ώστε να μην υπάρχει διεκδικητής του θρόνου. Επίσης, για την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο γνωρίζουμε ότι ο Σουλεϊμάν σφαγίασε τελικά όχι μόνον τον Ιμπραήμ-Πάργαλη, αλλά και τους δύο κυριώτερους διαδόχους του. Δηλαδή τα παιδιά του. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κράτος δούλων με μόνο ελεύθερο τον Σουλτάνο, την οποία νοσταλγεί ο Νταβούτογλου και οι πάτρωνές του, δεν υφίστατο κανείς εκ των κανόνων που ισχύουν στα πολιτισμένα κράτη. Την χαρακτηριστικώτερη έκφραση της βαρβαρικής, ασιατικής δομής αυτού του κράτους δίνει η προσφώνηση του σουλτάνου, η οποία επαναλαμβάνεται πολλάκις στην τηλεοπτική σειρά: «Σουλεϊμάν Σουλτάν Χαν». Όλη η ουσία βρίσκεται, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, στον τίτλο Χαν, που δείχνει όχι μόνον την Μογγολική, βαθειά ασιατική προέλευση αλλά και την δομή του οθωμανικού συστήματος. M.H.M. 70
Νέα Πολιτική
ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ
Πέτρου Μακρή-Στάϊκου, Ο Άγγλος Πρόξενος: ο υποπλοίαρχος Ν. Rees και οι βρεταννικές υπηρεσίες, Ελλάδα-Μέση Ανατολή, 1939-1944, εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα 2011, 838 σελίδες.
O
δικηγόρος Π.Μ.-Στάϊκος εμφανίσθηκε στην βιβλιογραφία το 2000 με το έργο ΚΙΤΣΟΣ ΜΑΛΤΕΖΟΣ:Ο ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ. Πρόκειται για την βιογραφία και το τραγικό τέλος ενός νεαρού, χαρισματικού φοιτητή στην Κατοχή, που συμμετείχε στην αντίσταση, εγκατέλειψε το ΕΑΜ για να προσχωρήσει στο αντικομμουνιστικό στρατόπεδο και τελικώς δολοφονήθηκε. Το νέο του βιβλίο προβάλλει σαφώς ευρύτερες αξιώσεις, καθώς φιλοδοξεί να παρουσιάσει τον αθέατο κόσμο των μυστικών υπηρεσιών αλλά και τις πολιτικές εξελίξεις κατά την περίοδο 1941-44, στην κατεχόμενη Ελλάδα, στην ουδέτερη Τουρκία και στην Μέση Ανατολή, όπου κατέφυγε η εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση, ο στρατός, ο στόλος και μεγάλο μέρος του πολιτικού κόσμου. Χωρίς να αίρεται η πράγματι σημαντική συμβολή του έργου στην έρευνα της σκοτεινής κατοχικής περιόδου, επισημαίνονται εδώ κάποιες αδυναμίες, που ευκταίο θα ήταν να αντιμετωπισθούν σε τυχόν επανέκδοσή του. Μία πρώτη παρατήρηση είναι ότι ο τίτλος του βιβλίου (Ο Άγγλος πρόξενος: ο υποπλοίαρχος Ν.Rees κλπ.), που επελέγη πιθανώς επειδή η έρευνα ξεκίνησε κατόπιν επαφής του συγγραφέα με την κόρη του Rees, δεν ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο. Η ζωή και η δράση του προξένου Ρης στην Σμύρνη, ο οποίος υπήρξε κομβικό σημείο της βρεταννικής κατασκοπευτικής δραστηριότητας στην κατεχόμενη Ελλάδα, καταλαμβάνουν απειροελάχιστο μέρος της ύλης του έργου. Δεύτερη παρατήρηση: στο στόχαστρο του συγγραφέα βρίσκεται η περίφημη SOE (Special Operation Executive), η ειδική βρεταννική μυστική υπηρεσία που ιδρύθηκε το 1940 και ανέλαβε Νέα Πολιτική
να οργανώσει και να επικουρήσει την αντιστασιακή δραστηριότητα στην κατεχόμενη Ευρώπη. Η SOE υποστήριξε, ενίσχυσε και συνεργάσθηκε στενά επί Κατοχής με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Ο συγγραφέας εμφανίζει την SOE ως αιρετική, ανεξέλεγκτη, κρυπτοκομμουνιστική, ανταγωνιστική προς την Intelligence Service (στην οποία υπηρετούσε ο Rees) και αντιφατική προς την επίσημη βρεταννική πολιτική, που υποστήριζε την μοναρχία. Την μέμφεται διότι ενίσχυσε καθοριστικά το αριστερό αντιστασιακό κίνημα στην Ελλάδα ενώ υποβοήθησε την άνοδο των αντιμοναρχικών και αριστερών στοιχείων στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις στην Μέση Ανατολή. Αλλά ο συγγραφέας παραβλέπει, στην επικριτική του στάση προς την SOE, ότι α. σκοπός της ήταν να υπονομεύσει την γερμανική κυριαρχία με τους πόρους που υπήρχαν, στην δε κατεχόμενη Ελλάδα το μεγαλύτερο μαζικό αντιστασιακό κίνημα ήταν το ΕΑΜ (άλλωστε στον Γοργοπόταμο οι Βρεταννοί καθοδηγητές της ανατίναξης συμπεριέλαβαν στην επιχείρηση τον ΕΔΕΣ του Ν. Ζέρβα σε ισότιμη θέση με τις δυνάμεις του Βελουχιώτη), β. ασφαλώς η SOE είχε την έγκριση, τις σχετικές οδηγίες και την κάλυψη της βρεταννικής κυβέρνησης. Η βρεταννική πολιτική είχε ενιαίο κέντρο αλλά διαφορετικά δίκτυα, φαινομενικώς αντιφατικά μεταξύ τους, που όλα όμως υπηρετούσαν τον κοινό στόχο της νίκης κατά του Άξονα. Δεν επρόκειτο οι Βρεταννοί να αφήσουν αναξιοποίητο το ΕΑΜ προκειμένου να μην δυσαρεστήσουν τον φίλο τους βασιλιά Γεώργιο ή τους αδρανείς παλαιούς πολιτικούς. Τρίτη παρατήρηση: ο συγγραφέας διακατέχεται από αληθινό μένος κατά του Παναγιώτη Κανελλό71
πουλου (στο τέλος του βιβλίου, στις σελίδες 761-2, ο συγγραφέας αποκαλύπτει προσωπικές πικρίες, που εξηγούν εν πολλοίς την προσπάθεια αποδόμησης του Κανελλόπουλου). Ο συγγραφέας κατηγορεί τον Κανελλόπουλο ότι εξαπάτησε την βρεταννική πολιτική εμφανιζόμενος ως εκπρόσωπος ανύπαρκτης αντιστασιακής οργάνωσης. Τον εμφανίζει ως όργανο της «φιλοκομμουνιστικής» SOE, σύμμαχο και υποστηρικτή των βενιζελικών και κομμουνιστών του Καϊρου, υπεύθυνο για την διείσδυση ακραίων πλαστηρικών κινηματιών του 1935 και κομμουνιστικών στοιχείων στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής άρα και για το κίνημα του Ναυτικού και την διάλυση του στρατεύματος που επακολούθησε, άρα για την απαξίωση της Ελλάδας στα μάτια των συμμάχων της. Επίσης θεωρεί υπεύθυνο τον Κανελλόπουλο για την ενίσχυση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από την SOE, άρα την κυριαρχία των κομμουνιστών στην υστεροκατοχική Ελλάδα. Τέλος εγκαλεί τον Κανελλόπουλο για την επιμονή του να υπερασπίζεται τα ελληνικά δίκαια στην Βόρειο Ήπειρο που τον έφερε σε σύγκρουση με την βρεταννική πολιτική (360-1). Στις συναισθηματικά φορτισμένες αιτιάσεις του Μακρή-Στάϊκου εναντίον του Κανελλόπουλου απαντούν όμως τα συντριπτικά ιστορικά δεδομένα. Ο Κανελλόπουλος είναι ο μόνος αστός πολιτικός (και όχι αξιωματικός, όπως ο Ζέρβας και ο Ψαρρός) που οργάνωσε όχι μία αλλά δύο αντιστασιακές οργανώσεις: α. την ΠΕΑΝ με αρχηγό τον στενό συνεργάτη του Κανελλόπουλου ήρωα επισμηναγό Κ. Περρίκο, που ανατίναξε το 1942 την ναζιστική ΕΣΠΟ και εκτελέσθηκε μαζί με τους συνεργάτες του από τους Γερμανούς. Ο Περρίκος ήταν μέλος του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος του Κανελλόπουλου. β. μέλη της κανελλο72
πουλικής Ενωτικής Νεολαίας ήταν και οι νέοι που συνέπηξαν την φοιτητική αντιστασιακή οργάνωση Ιερά Ταξιαρχία. Η εφεκτική και μετριοπαθής στάση του Κανελλόπουλου έναντι της Αριστεράς και των βενιζελικών ήταν συνεπής προς την σταθερή ενωτική του φιλοσοφία και απόρροια της επίμονης προσπάθειάς του να αποτραπεί ένας νέος διχασμός. Στην συνέχεια, η διείσδυση της κομμουνιστικής αριστεράς στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις στην Μέση Ανατολή δεν ήταν απόρροια αβελτηρίας ή πρόθεσης του Κανελλόπουλου, αλλά αποτέλεσμα της ακατάσχετης ανόδου της εαμικής ιδεολογίας κατά την Κατοχή στην νεολαία, σε σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης, των στρατιωτών και των αξιωματικών. Η δε ενίσχυση του ΕΑΜ είναι αστείο να αποδίδεται στον Κανελλόπουλο, την στιγμή που αυτή υπήρξε κεντρική επιλογή της βρεταννικής εξωτερικής πολιτικής. Τέλος η παρέμβαση του Κανελλόπουλου υπέρ του Ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου ήταν αυτονόητη υπεράσπιση εθνικών δικαίων, ασχέτως του ότι ήρθε εξ αυτού αντίθετος σε συγκεκριμένους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς των Συμμάχων. Τέταρτη παρατήρηση: εμπάθεια, που προδίδει ιδεολογική προκατάληψη, χαρακτηρίζει τον συγγραφέα και όταν αναφέρεται στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αναμφίβολα δεν διεκδικούν εύσημα αξιολογικής ουδετερότητας και αντικειμενικότητας εκφράσεις όπως «την αύξουσα αρχομανία και το γεροντικό πάθος του Ελευθερίου Βενιζέλου για τη-με κάθε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο-κατάληψη της εξουσίας» (σ.731), αναφερόμενος στην τελευταία φάση της πολιτικής δράσης του Βενιζέλου κατά την δεκαετία του ’30. Υπενθυμίζω ότι ο Βενιζέλος επανήλθε στην εξουσία το 1928 λαμβάνοντας στις εκλογές το ασύλληπτο ποσοΝέα Πολιτική
στό του 66%. Και η φράση όμως, λίγο παρακάτω, «η τελευταία άφρων πράξις του Κρητικού ηγέτη» (σ. 731, για το κίνημα του ’35) δεν ταιριάζει σε μία ιστορική ανάλυση, που αναζητεί τα αίτια των επιλογών κάποιου ηγέτη όχι στην «αφροσύνη» ή στην «σωφροσύνη» του αλλά στην κατανόηση του ιστορικού πλαισίου. Αντίστοιχη εμπάθεια υπάρχει και για τον Δημήτριο Λαμπράκη, τον οποίον αποκαλεί εκούσιο ή ακούσιο όργανο της γερμανικής προπαγάνδας ! (σ.735), ενώ αντιθέτως θεωρεί το καθεστωτικό ζήτημα «τεχνητό και πλασματικό» (739), πάντως μη ανταποκρινόμενο «στην θέληση της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, ως προς την οποία ήταν απορριπτέο ή αδιάφορο» (ibid). Εκτίμηση καταφανώς εσφαλμένη, δεδομένου του προηγηθέντος Εθνικού Διχασμού, του νόθου δημοψηφίσματος του 1935 και της σφοδρής αντιπάθειας της βενιζελικής παράταξης και της αριστεράς προς την μοναρχία. Είναι κρίμα που σ’ένα βιβλίο που προέκυψε από πολύμοχθη έρευνα των πηγών και που διεκδικεί εύσημα επιστημονικότητας, εμφιλοχώρησαν καθόλου επιστημονικές προκαταλήψεις. Αν και το βιβλίο είναι γλαφυρά γραμμένο, μία ακόμα φιλολογική επιμέλεια δεν θα έβλαπτε, καθώς το κείμενο βρίθει από αδόκιμες ονομαστικές απολύτους, η κατάληξη των τριτόκλιτων εναλλάσσεται από –ις σε –η, ενώ η λέξη ό,τι επαναλαμβάνεται μονότονα χωρίς το αναγκαίο κόμμα, λεπτομέρειες που δεν καταλύουν τον ευανάγνωστο χαρακτήρα του αλλά ενοχλούν τον απαιτητικό αναγνώστη, στον οποίον άλλωστε εμφανώς απευθύνεται το βιβλίο. Μ.Η.Μ.
Ξαναδιαβάζοντας το μυθιστόρημα Στου Χατζηφράγκου του Κοσμά Πολίτη, πενήντα χρόνια μετά την έκδοσή του Το μυθιστόρημα “Στου Χατζηφράγκου” είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Το πραγματικό όνομα του συγγραφέα Νέα Πολιτική
ήταν Παρασκευάς Ταβελούδης, έμεινε όμως στην ιστορία ως Κοσμάς Πολίτης. Το αρχικό επάγγελμά του ήταν τραπεζικός υπάλληλος. Αν και δεν είχε καταγωγή από την Σμύρνη (γεννήθηκε στην Αθήνα και ο πατέρας του καταγόταν από την Μυτιλήνη), πέρασε εκεί τα παιδικά και νεανικά του χρόνια και ήλθε στην Αθήνα μετά την Καταστροφή, μεγάλος άνδρας, παντρεμένος και με παιδί. Με το “Στου Χατζηφράγκου” αναπαριστά με ιδιαίτερα πειστικό τρόπο την Σμύρνη πριν την Καταστροφή. Όταν έγραψε αυτό το βιβλίο, ο Ταβελούδης/ Πολίτης ήταν ήδη μέλος του ΚΚΕ και υποψήφιος βουλευτής της ΕΔΑ. Η επίδραση των αριστερών ιδεών είναι εμφανής. Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει με περιφρονητικό τρόπο την εκκλησία και την θρησκεία (ο μόνος σωστός ιερέας εμφανίζεται να παραιτείται από το σχήμα του), τα “προσώπατα” της “καλής κοινωνίας”, τους καθαρευουσιάνους και αρχαιολάτρες δασκάλους του σχολείου, καθώς και τα “αφεντικά”, δηλαδή τους ιδιοκτήτες βιομηχανιών και επιχειρήσεων που επιβάλλουν στους εργάτες “νηστεία όλο το χρόνο” και δεν προστατεύουν τα θύματα των εργατικών ατυχημάτων και τις οικογένειές τους. Ωστόσο, ο “λαός” και η “εργατιά” δεν παρουσιάζονται με εξιδανικευμένο τρόπο σε αυτό το βιβλίο. Ο “λαός” που περιγράφει ο Κοσμάς Πολίτης είναι δειλός, μοιχός, ύπουλος, μισαλλόδοξος και με ροπή προς την απάτη. Είναι ενδιαφέρον το ότι τα ελαττώματα των ανδρών και των γυναικών του λαού δεν παρουσιάζονται ως αποτέλεσμα των δυσμενών υλικών συνθηκών της ζωής τους. Αντίθετα, οι υλικές συνθήκες ζωής των Ελλήνων της Σμύρνης παρουσιάζονται ως πολύ καλές. Ο ίδιος ο συγγραφέας δηλώνει σε σχετική συνέντευ73
ξη (που περιλαμβάνεται στην έκδοση του βιβλίου που έκανε η Εστία το 1996) ότι οι Σμυρνιοί ζούσαν σε μία αίσθηση αφθονίας και ευημερίας τουλάχιστον μέχρι το 1914. Πραγματικά μέσα στο βιβλίο κανείς δεν περιγράφεται ως άνεργος ή ενδεής. Για παράδειγμα, οι εργάτες της γειτονιάς αρνούνται να δουλέψουν στην κατασκευή του τοπικού δρόμου, για να μην τους δουν οι κοπέλες να κουβαλάνε πέτρες και λάσπη και έτσι χάσουν την υπόληψη τους. Τον δρόμο τους θα τον φτιάξουν Έλληνες εργάτες από άλλον τόπο. Ο βασικός “μύθος” του βιβλίου σημαδεύεται από το σεξ, την ομοφυλοφιλία, την αιμομιξία και τον θάνατο. Ο επιστάτης ζητά ομοφυλοφιλική επαφή από τον εργάτη, ο τελευταίος τον μαχαιρώνει και πριν φύγει γλύφει το αίμα από το μαχαίρι. Ο περαστικός με το “πράσινο γιλέκο” που συναντούν τα δύο μικρά αγόρια ενδιαφέρεται για “κουλουράκι”. Η σαραντάρα Εβραία μοιχεύεται με τον δεκαοκτάχρονο Έλληνα κάτω από την εικόνα της τίμιας Σωσάννας, ενόσω ο Εβραίος σύζυγός της κινδυνεύει τη ζωή του για να σώσει την κόρη τους από τους άλλους Έλληνες, που έχουν εξαπολύσει αντι-Εβραϊκό πογκρόμ. Ο δεκαοχτάχρονος την αποκαλεί “μανούλα μου” κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης. Η ανύπαντρη κόρη έχει τέτοια υστερική ανάγκη για σεξ, που φωνάζει στους γονείς της ότι θα γίνει πόρνη εάν δεν της βρουν άντρα να την παντρέψουν άμεσα. Τα δύο μικρά αγόρια κοιτούν με επιμονή τα γυμνά στήθη και σκέλια της νεκρής που πλέει πνιγμένη μέσα στη θάλασσα. Και το ένα αγόρι πνίγει το άλλο αγόρι κρατώντας με μανία το κεφάλι του μέσα στο νερό, την ώρα που ο σκύλος πεθαίνει δηλητηριασμένος ξερνώντας αίμα και χολή. Η επιμονή του συγγραφέα στην περιγραφή “αμαρτωλών” σκηνών θα μπορούσε να εντάξει το βιβλίο στην σχολή του “νατουραλισμού”, που θεωρούσε ότι η τέχνη οφείλει να παρουσιάζει τον άνθρωπο όπως είναι, με όλα τα ελαττώματα, τα πάθη και τις ανωμαλίες που γεννά η φύση του και που τελικά τον οδηγούν στο αναπόφευκτο τέλος του. 74
Όμως, στον κόσμο του “Χατζηφράγκου”, η αμαρτία φέρνει την τιμωρία. Ο δολοφόνος του ομοφυλόφιλου επιστάτη θα “τυραγνιστεί σε τούτη τη ζωή” και θα σκοτωθεί στους Βαλκανικούς Πολέμους. Η μοιχαλίδα, που θα ακολουθήσει τον Ιταλό διπλωμάτη, θα γυρίσει για να πεθάνει μορφινομανής. Η ιδιοκτήτρια της εικόνας της “Πικραμένης Παναγιάς”, που εκμεταλλεύεται οικονομικά την δεισιδαιμονία των γυναικών, θα πέσει και η ίδια θύμα οικονομικής εκμετάλλευσης από τον νταή που θα παντρευτεί την κόρη της. Το εγγόνι του συφιλιδικού μοιχού γεννιέται τυφλό. Ο δολοφόνος του μικρού αγοριού θα χάσει το ένα του μάτι από ένα κτύπημα μαστίγιου, λίγο πριν αυτοκτονήσει και ο ίδιος. Και, στο τέλος, η φωτιά θα κάψει ολόκληρη την ελληνική πόλη της Σμύρνης, σαν μία βιβλική τιμωρία σταλμένη από τον ουρανό, όπως στα Σόδομα και τα Γόμορρα. Εάν δεν γνωρίζαμε ότι ο Κοσμάς Πολίτης ήταν μέλος του ΚΚΕ, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε το “Στου Χατζηφράγκου” είναι γραμμένο από έναν συγγραφέα που πιστεύει στην ύπαρξη του Θεού της Παλαιάς Διαθήκης και στην βεβαιότητα της θείας τιμωρίας για τις αμαρτωλές ανθρώπινες πράξεις σε τούτη τη ζωή. Το βιβλίο έχει και μία άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή: βοηθάει να διαλυθεί ο μύθος της “ειρηνικής συμβίωσης” μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων κάτω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στου “Χατζηφράγκου”, Έλληνες και Τούρκοι ζουν στην ίδια χώρα, αλλά δεν ζουν μαζί. Η κάθε κοινότητα έχει τις γειτονιές της και τη ζωή της, χωρίς επαφή με την άλλη κοινότητα. Τα ελληνόπουλα δεν παίζουν με τα τουρκόπουλα και, εάν τύχει ποτέ να συναντηθούν, πιάνονται στον πετροπόλεμο. Όταν περνούν τα παιδιά του ελληνικού σχολείου, οι Τούρκοι μαγαζάτορες φτύνουν ξοπίσω τους. Η τούρκικη χωροφυλακή παρακολουθεί άγρυπνη τις χριστιανικές συνοικίες, ενώ οι Έλληνες κρύβουν στα σπίτια τους τα “γκραδάκια” τους, ελπίζοντας πως κάποια μέρα θα τα χρησιμοποιήσουν, όταν φτάσουν τα ελληνικά πολεμικά πλοία και ο ελληνικός στρατός. Όταν Νέα Πολιτική
συναντιώνται, Έλληνες και Τούρκοι, μιλάνε μεταξύ τους με προσποίηση και υστεροβουλία. Όλοι περιμένουν το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών, όπως οι τουρκοκρητικοί πρόσφυγες που κοιτούν τα ελληνόπουλα με μίσος, κρατώντας το μαχαίρι τους. Ο συγγραφέας, ως αυτόπτης μάρτυρας και όχι ως μυθιστοριογράφος, δηλώνει στην σχετική συνέντευξη που δημοσιεύεται μαζί με το βιβλίο, ότι οι Έλληνες Σμυρνιοί ζούσαν “σε άγνοια των Τούρκων”, τουλάχιστον μέχρι το 1914. Άραγε, υπάρχει
Νέα Πολιτική
καλύτερη επιβεβαίωση από αυτήν την δήλωση για το ότι οι Έλληνες και οι Τούρκοι δεν “συμβίωναν” στην οθωμανική Μικρά Ασία; Δύο κοινότητες που ζουν χωρίς καμμία επαφή μεταξύ τους, σε αμοιβαία “άγνοια” της ύπαρξης του άλλου, δεν “συμβιώνουν”. Απλώς, ζουν χωριστά και περιμένουν τη στιγμή που με τον ένα ή άλλο τρόπο θα λογαριαστούν τελειωτικά. Ν. Σταματελόπουλος
75
Συνέβησαν ° Τον Ιούνιο του 418 π.Χ, οι Αθηναίοι μαζί με τους συμμάχους τους Αργείους ηττώνται από τους Σπαρτιάτες υπό τον βασιλέα Άγι κοντά στο ιερό του Ηρακλέους έξω από την Μαντίνεια. ° Πεθαίνει στις 13 Ιουνίου του έτους 323 π.Χ. στην Βαβυλώνα σε ηλικία 33 ετών ο Αλέξανδρος ο Μέγας. ° Στις 28 Ιουνίου του 548 μ.Χ. πεθαίνει στην Κωνσταντινούπολη η Θεοδώρα, σύζυγος του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. ° Στις 18 Ιουνίου του 741 μ.Χ. πεθαίνει ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος, τον οποίο διαδέχεται ο υιός του Κωνσταντίνος ο Ε΄. ° Στις 27 Ιουνίου 1638 αποκεφαλίζεται στην Κωνσταντινούπολη ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις, κατά διαταγή του Σουλτάνου Μουράτ Δ΄. ° Στις 24 Ιουνίου 1798 δολοφονείται διά στραγγαλισμού στις φυλακές του Βελιγραδίου ένας από τους πρωτεργάτες της ελληνικής Εθνεγερσίας, ο Ρήγας Βελεστινλής-Φερραίος. ° Έρχεται στην ζωή την 1η Ιουνίου 1815 ο Όθων, υιός του Λουδοβίκου Α΄ βασιλέα της Βαυαρίας, ο οποίος θα βασιλεύσει στην Ελλάδα από το 1833 έως την έξωσή του το 1863.
μη μάχη, η οποία θα καταλήξει σε βαρειά ήττα των Γάλλων, και η οποία τερματίζει οριστικά την περίοδο κυριαρχίας του Ναπολέοντα στην Ευρώπη. ° Η εφημερίδα THE TIMES του Λονδίνου (αρ.φυλ.11269), την 1η Ιουνίου 1821, περιγράφει με λεπτομέρειες την απάνθρωπη και βάρβαρη εκτέλεση του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, συγκινώντας και ευαισθητοποιώντας έτσι τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Ευρώπης. ° Στις 5 Ιουνίου 1825, κατ’ εντολήν του οπλαρχηγού Γκούρα, οι δεσμώτες του Οδυσσέα Ανδρούτσου Μαμούρης, Παπακώστας και Τριανταφυλλίνας δολοφονούν και ρίχνουν το πτώμα του ήρωα από τον βράχο της Ακροπόλεως. ° Στις 19 Ιουνίου 1865 πεθαίνει ο Ευάγγελος Ζάππας, ένας από τους σπουδαιότερους εθνικούς ευεργέτες με τεράστιο φιλανθρωπικό έργο. ° Ιδρύεται στις 10 Ιουνίου 1877, με πρωτοβουλία της Βασιλίσσης Όλγας, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός. ° Αρχίζει στις 13 Ιουνίου 1878 το συνέδριο του Βερολίνου υπό την προεδρία του Βίσμαρκ, στο οποίο λαμβάνουν μέρος η Μεγάλη Βρεταννία, η Αυστρία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ρωσσία και η Τουρκία.
° Στις 9 Ιουνίου 1815 τελειώνει τις εργασίες του το συνέδριο της Βιέννης με την υπογραφή της “Τελικής Πράξεως”. Σε αυτό έλαβε μέρος και ο Ιωάννης Καποδίστριας.
° Διεξάγεται στις 17 Ιουνίου 1912 στην Πάτμο το ομώνυμο συνέδριο σύμφωνα με το οποίο αντιπρόσωποι από όλα τα Δωδεκάνησα, ανακηρύσσουν τα νησιά “Αυτόνομη Πολιτεία του Αιγαίου”.
° Στις 18 Ιουνίου 1815, στο Βατερλώ του σημερινού Βελγίου, διεξήχθη η ομώνυ-
° Στις 16 Ιουνίου 1913 αρχίζει ο Β΄ Βαλκανικός πόλεμος, ο οποίος θα φέρει αντι-
76
Νέα Πολιτική
τον Ιούνιο μέτωπους την Ελλάδα, την Σερβία και το Μαυροβούνιο με την Βουλγαρία. ° Στις 6 Ιουνίου 1914, ο Ελευθέριος Βενιζέλος παραχωρεί στην Αλβανία την νήσο Σάσσωνα, που ανήκε στο Ελληνικό κράτος δυνάμει του 2ου άρθρου της συνθήκης του Λονδίνου της 17/29-3-1864. ° Στις 15 Ιουνίου 1914 δολοφονείται μαζί με την σύζυγό του στο Σεράγεβο της Βοσνίας ο Αρχιδούκας της Αυστρίας και διάδοχος του Φραγκίσκου Ιωσήφ, ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος. Η αφορμή για την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε μόλις δοθεί. ° Στις 28 Ιουνίου 1919 υπογράφεται η συνθήκη των Βερσαλλιών, με την οποία τερματίζεται και επισήμως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. ° Υπογράφεται στις 10 Ιουνίου 1930 η σύμβαση της Άγκυρας μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, με την οποία λύνονται οριστικά ζητήματα όπως η ανταλλαγή πληθυσμών που αφορούν στις μειονότητες Κωνσταντινουπόλεως και δυτικής Θράκης.
° Στις 16 Ιουνίου 1985 υπογράφεται στην πόλη Σένγκεν του Λουξεμβούργου η ομώνυμη συνθήκη μεταξύ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, της Γαλλίας, του Βελγίου, του Λουξεμβούργου και της Ολλανδίας. ° Στις 18 Ιουνίου 1989 γίνονται εκλογές στην Ελλάδα, το αποτέλεσμα των οποίων οδηγεί για πρώτη φορά σε σχηματισμό κυβερνήσεως συνεργασίας μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, με Πρωθυπουργό τον Τζαννή Τζαννετάκη. ° Στις 27 Ιουνίου 1999 πεθαίνει σε ηλικία 80 ετών ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, αρχηγός του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967. ° Στις 19 Ιουνίου 2000 η Ελλάς υπογράφει την ένταξή της στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση(O.N.E.).
° Στις 6 Ιουνίου 1933, γίνεται η δεύτερη απόπειρα κατά της ζωής του Ελευθερίου Βενιζέλου εντός του οχήματός του καθ’οδόν από την Κηφισσιά προς την Αθήνα. ° Στις 6 Ιουνίου 1944 αρχίζει η στρατιωτική απόβαση στην Νορμανδία, επιχείρηση η οποία θα αποτελέσει την αρχή του τέλους για τις ναζιστικές δυνάμεις. ° Στις 20 Ιουνίου 1951, φεύγει από την ζωή σε ηλικία 67 ετών ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές, ο Άγγελος Σικελιανός. Νέα Πολιτική
επιμέλεια: Θεμιστοκλής Καλλιγέρης 77
ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ
Εκατό χρόνια από την δολοφονία του Γεωργίου Α΄ (1845-1863-1913)
του Κώστα Μ. Σταματόπουλου
K
ακούργοι χείρες παραφρόνων εδολοφόνησαν σήμερον εν Θεσσαλονίκη τον Βασιλέα, βυθίσασαι εις βαθύτατον πένθος ολόκληρον το Έθνος εν ημέραις αγαλλιάσεως δια την πλήρωσιν των πανελληνίων πόθων. Η δολοφονική επίθεσις εγένετο περί ώραν 5ην μ.μ. της σήμερον εν περιπάτω δια περιστρόφου. Η Α. Μ. εξέπνευσε μετά ημισείαν ώραν. Το υπουργικόν συμβούλιον έσπευσε να ανακοινώση αυθωρεί το οδυνηρόν άγγελμα εις την Α.Μ. τον νέον Βασιλέα Κωνσταντίνον. Εν Αθήναις τη 5η Μαρτίου 1913. Με αυτά τα λίγα λόγια η κυβέρνηση πληροφορούσε τον ελληνικό λαό για την δολοφονία του βασιλέως Γεωργίου. Την επομένη, στην καλυμμένη με μαύρα υφάσματα Βουλή, πενθηφορών ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος έπλεξε το εγκώμιο του νεκρού βασιλέως: Πριν ακόμη καθιερωθούν και διεθνώς τα αποτελέσματα των πολεμικών θριάμβων εις ους ωδήγησε τον εθνικόν στρατόν ο νικηφόρος αυτού στρατηλάτης, έπεσεν ο αγαθότατος Βασιλεύς εν τη εκτελέσει του καθήκοντος μεταξύ των τιμίων νεκρών του ενδόξου πολέμου… Έναν ακριβώς αιώνα μετά, η Ελλάδα, πιστή στην παράδοση του εξοστρακισμού εκείνων που πραγματικά την υπηρέτησαν, αφήνει την επέτειο αυτή να περάσει εν απολύτω σιγή. Σιγή την οποία επιχειρούν κάπως να σπάσουν οι γραμμές που ακολουθούν, στόχος των οποίων είναι η αδρή σκιαγράφηση της προσωπικότητας του δεύτερου βασιλέως της νεώτερης Ελλάδας καθώς και μια συνοπτικώτατη αποτίμηση του έργου του. 78
Η επιλογή του πρίγκιπα Γουλιέλμου – Γεωργίου της Δανίας ως βασιλέως της Ελλάδος έγινε τυχαία, από τον λόρδο Πάλμερστον, σε μία περίοδο όπου η Ελλάς, μετά την άρνηση του εκλεκτού της βρεταννού Αλφρέδου να ενώσει την τύχη του με την δική της, προσέφερε το στέμμα της ακόμη και σε κοινούς θνητούς, χωρίς να βρει αποδέκτη, ενώ ταυτόχρονα εσπαράσσετο εσωτερικά και φονικές μάχες διεξήγοντο ανάμεσα στις εμπόλεμες παρατάξεις, ακόμη και μέσα στις οδούς των Αθηνών. Η αποδοχή της προτάσεως του Πάλμερστον από τον άτεκνο βασιλέα Φρειδερίκο Ζ΄, καθώς και από τον πατέρα του ενδιαφερομένου, διάδοχο του Δανικού θρόνου, πρίγκιπα Χριστιανό του Schleswig, Holstein, Sonderburg, Glücksburg, έγινε μετά από σκληρή διαπραγμάτευση. Σε αυτήν εξετάσθηκε το ζήτημα της εδαφικής επεκτάσεως της Ελλάδος, όπου η δανική πλευρά το πρώτον εζήτησε την Θεσσαλία και την Ήπειρο, αρκεσθείσα κατόπιν στα μόνα Επτάνησα, προτού προχωρήσει στο δεύτερο ζήτημα, στην ρύθμιση δηλαδή της χορηγίας του νέου βασιλέως, καθ’ ότι η Ελλάδα αδυνατούσε να καλύψει επαρκώς τις ανάγκες του βασιλέως της και η οικογένεια του Γεωργίου σε αντίθεση με εκείνην του Όθωνος δεν ήταν πλούσια. Ως αποτέλεσμα της συμφωνίας αυτής, το 1/5ο της διόλου ευκαταφρόνητης ετήσιας αμοιβής του Γεωργίου Α΄ κατεβάλλετο από κοινού από τις τρεις Εγγυήτριες- Προστάτιδες Δυνάμεις, τούτο δε έως το τέλος της βασιλείας του. Όσο για τον 17ετή Γουλιέλμο- Γεώργιο, δόκιμο τότε του Δανικού Βασιλικού Ναυτικού, η δική του Νέα Πολιτική
συγκατάνευση οφειλόταν κυρίως στο τρίτο σημείο χαμένη. Επρόκειτο δηλαδή για ένα είδος πατριτων διαπραγματεύσεων: την εγγύηση που θα παρείωτισμού εκ μέρους του μετέπειτα εθνομάρτυρος. χε η Αγγλία στην Δανία, απέναντι στην επεκτατική Τα στοιχεία που διέθετε ήσαν αποθαρρυντικά: το Πρωσσία του Μπίσμαρκ, που συγκεκριμένα διεκδινεότευκτο της Δυναστείας, η άκρα ρευστότητα κούσε τα τέσσερα δουκάτα του πατέρα του. Με άλτων θεσμών και κατά συνέπεια η ανύπαρκτη πίλα λόγια, η αποδοχή του ελληνικού στέμματος από στη στο Κράτος, το εμπαθές μέχρι παραφοράς και τον μετέπειτα Γεώργιο Α΄ έγινε κυρίως για λόγους το ευμετάβλητο της κοινής γνώμης, η ιδιοτέλεια δανικού πατριωτισμού. Τίποτε και η χαμηλή ποιότητα των ταάλλωστε το πιο φυσικό, αν σκεγών. Κάποιος άλλος στην θέφθούμε ότι ο Φιλελληνισμός τον ση του θα είχε είτε επιστρέψει οποίον είχε εξάψει η Ελληνική πάραυτα στην ήρεμη και οργαΕπανάσταση και ο οποίος τόσον νωμένη Κοπεγχάγη είτε επιλέείχε επηρεάσει τον Όθωνα προξει την προσφυγή σε λύσεις αυτού αυτός ακόμη εγκαταλείψει ταρχικές και κατά συνέπεια δεν το Μόναχο, ήταν νεκρός στην θα είχε πολυκαιρίσει. Ο 18ετής γενιά του Γεωργίου, η οποία ψυΓεώργιος είχε την σύνεση να συνδέσει την επιβίωση του ιδίχρά και κάπως υπεροπτικά, ίσως όμως όχι και τόσον άδικα, συου και της δυναστείας του με νέδεε τους χρονίως ανάστατους την προσήλωση στο Σύνταγμα, συγχρόνους της Έλληνες, κατοίτου οποίου, το 1864, εξεβίασε κους όμως ενός από τα κρίσιμα την ολοκλήρωση και την ψήφισταυροδρόμια της υφηλίου, ποση, ως της μόνης σταθεράς σε λύ πιο πολύ με την πραγματικόένα περιβάλλον διαρκούς ανατητα του «βασιλέως των ορέων», στάτωσης και όξυνσης των παπου περιέγραφε στο best-seller θών, ενίοτε για ασήμαντο λόγο. Γεώργιος Α΄ (1845-1913) του ο Εdmond About, παρά με Για τον ίδιο λόγο, το 1909, κατους ήρωες του ’21, πόσο μάλτά την «επανάσταση» στο Γουλον με τους Έλληνες της κλασσικής αρχαιότητας. δί, αγκιστρώθηκε από αυτό, φρονώντας ότι μόνον Ποιά ήσαν τα κύρια χαρακτηριστικά του νεέτσι θα μπορούσε να αποτρέψει την εγκαθίδρυαρού ηγεμόνα που αποβιβάσθηκε, περιστοιχιση ωμής στρατιωτικής δικτατορίας, ολέθριας κατ’ ζόμενος από μία ολιγομελή συνοδεία, στον Πειαυτόν για τα εθνικά συμφέροντα. ραιά στις 23 Οκτωβρίου 1863, που επρόκειτο να Έχοντας μικρή εκτίμηση για την ποιότητα των βασιλεύσει επί 50ετία, και του οποίου οι απόγοΕλλήνων πολιτικών, ο στόχος του, προ της επιβονοι, όχι χωρίς εκλείψεις, θα παρέμεναν στον θρόλής της «δεδηλωμένης», ήταν η μέσω της συχνής νο έως το 1974; Το πρώτιστο ήταν η ευφυία και εναλλαγής των κυβερνήσεων αποφυγή για την χώη εξ αυτής πολιτικότητα, προϋπόθεση της οποίας ρα του χείρονος. Μετά το 1875 αντιθέτως, μέσα ήταν ο ρεαλισμός - ήτοι ο συμβιβασμός στα ήσσοστα νέα πλαίσια που του επέβαλλε το πολίτευμα, να ή τα αναπότρεπτα - προσαρμοστικότητα που περιορίσθηκε σε έναν διακριτικώτερο ρόλο ρυθμιπάντα εδράζεται στην ορθή διάγνωση, την νηφάστού. Δεν εδίσταζε όμως,σε περίπτωση κατά την λια δηλαδή αποτίμηση ανθρώπων και καταστάοποία εκτιμούσε το πρόσωπο του πρωθυπουργού, σεων. Σταθερό ηθικό θεμέλιο της πεντηκονταεαλλά παραβιάζοντας κάπως το Σύνταγμα, να αφήτούς προσπάθειάς του ήταν το συμβόλαιο τιμής νει, ως ύψιστη ένδειξη ευαρέσκειας εκ μέρους του, του ευπατρίδη, αλλά και συνδεδεμένη με αυτό συλλογικά την αντιβασιλεία στην κυβέρνηση, κατά την πεποίθηση ότι η Ελλάς χωρίς βασιλέα ήταν τις σχεδόν ετήσιες μακρές απουσίες του στο εξωτεΝέα Πολιτική
79
ρικό, κάτι που κατ’ επανάληψιν έκαμε με τον Χαρίλαο Τρικούπη και με τον Γεώργιο Θεοτόκη. Η κατ’ έτος σχεδόν πολύμηνη περιήγησή του ανά την Ευρώπη, απολύτως αναγκαία για την προσωπική του ισορροπία, του επέτρεπε να απολαμβάνει την οικεία σε αυτόν αριστοκρατική ατμόσφαιρα της γηραιάς ηπείρου που τόσο θα του έλειπε, να ξανασμίγει με την οικογένειά του με την οποία ο σύνδεσμος ήταν λίαν στενός, και φυσικά να περνά ένα διάστημα στην πρώτη πατρίδα του. Η σχεδόν τακτή αυτή απουσία του – εναντίον της οποίας τόσες διαμαρτυρίες εγείροντο στον ελληνικό τύπο, όπου παρερμηνεύετο αυτή συχνά ως αδιαφορία - ενίσχυε ηθελημένα την εντύπωση της απόστασης του βασιλέως από την καθημερινότητα της ελλαδικής πολιτικής, κάτι που έκαμε τις λίγες παρεμβάσεις του πιο αποτελεσματικές. Αποστασιοποίηση, διαλλακτικότητα και ψυχραιμία ήταν η επιλεγείσα τακτική που επί 50ετία ακολούθησε ο «επαγγελματίας», αλλά και σπόρτσμαν της πολιτικής βασιλεύς. Στάση που αποτελούσε την άλλη όψη της αποφασιστικότητας, με την οποία ο Γεώργιος σπανίως αλλά ακαριαία επενέβαινε, για να απομακρύνει τον κατ’ αυτόν εθνικώς επικίνδυνο ηγέτη, όπως το έπραξε με τον δημαγωγό Θεόδωρο Δεληγιάννη το 1892. Ο δεύτερος σημαντικός ρόλος του, μη επαρκώς μελετημένος (και πέρα ως πέρα μη συνταγματικός, αλλά επιβεβλημένος από τα πράγματα), ήταν εκείνος του διεθνούς εκπροσώπου της Ελλάδος και του ρυθμιστού της εξωτερικής της πολιτικής: «je suis mon propre ambassadeur» (είμαι ο πρεσβευτής του εαυτού μου), συνήθιζε να λέγει. Η αξίωσή του αυτή ουδέποτε προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις, καθ’ ότι όλοι συναισθάνοντο ότι ουδείς υπήρχε καταλληλότερος να συνομιλήσει σε μια μοναρχική Ευρώπη ως ίσος προς ίσον με τους ισχυρούς της γης, από εκείνον του οποίου η μία αδελφή ήταν βασίλισσα της Μεγάλης Βρεταννίας, η άλλη αυτοκράτειρα της Ρωσσίας, η τρίτη βασίλισσα του Αννοβέρου, ένας αδελφός βασιλεύς της Δανίας και ένας ανιψιός βασιλεύς της Νορβηγίας… Αλλ’ ο παράγοντας των υψηλών διασυνδέσεων δεν ήταν παρά το ένα πλεονέκτημα του Γεωργίου. Το άλλο ήταν η προσωπική του ευστροφία και γοητεία, που 80
έκαμαν προσωπικότητες εκ διαμέτρου αντίθετες, όπως η βασίλισσα Βικτωρία και ο Gambetta, να τον θαυμάζουν για την διπλωματική του δεινότητα. Όπως όλοι οι συνετοί ηγέτες της νεώτερης Ελλάδας έως και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Γεώργιος υπήρξε προσδεδεμένος στην θαλασσοκράτειρα Μ. Βρεταννία, ενώ η εποχή του παρείχε ακόμη την άνεση να διατηρεί άριστες σχέσεις με όλες ανεξαιρέτως τις Δυνάμεις, ακόμη και με την Γερμανία, της οποίας τον αυτοκράτορα προσωπικώς απεχθάνετο. Για πολλούς συμπατριώτες του, όμως, που φρονούσαν ανυπόμονοι πως η διπλωματία του δεν απέδιδε τους αναμενόμενους καρπούς, παρατηρούμε πως η στασιμότητα στα εθνικά θέματα, για την οποία τον θεωρούσαν υπεύθυνο, είχε και την θετική της διάσταση, εκείνη της αποτροπής εθνικών περιπετειών του τύπου του 1897, και πως συνάδουσα αυτή πλήρως με τον τρόπο με τον οποίο ο βασιλεύς εχειρίζετο τα εσωτερικά ζητήματα της χώρας, έδωσε στην ελληνική πολιτεία και κοινωνία τον απαιτούμενο χρόνο για να ωριμάσουν και να αναπτυχθούν. Το θαύμα της περιόδου 1910-1914 δεν νοείται χωρίς την αθόρυβη πλην σταθερή πρόοδο που συντελέσθηκε σε όλους τους τομείς κατά τις προηγηθείσες δεκαετίες, και η οποία πρέπει σε μεγάλο βαθμό να αποδοθεί στην πολιτική σύνεση του Γεωργίου Α΄. Ευτύχησε να μπει στην απελευθερωθείσα Θεσσαλονίκη επί κεφαλής του Ελληνικού Στρατού. Αποφάσισε δε να εγκατασταθεί και να παραμείνει σε αυτήν ώς την στιγμή της οριστικής υπαγωγής της στην Ελλάδα. Μέσω της παρουσίας του, το ελληνικό κράτος διατράνωνε στον ύπατο βαθμό την κυριαρχία του επί της Θεσσαλονίκης, τονίζοντας επί πλέον, στον ύπατο επίσης βαθμό, το αδιαπραγμάτευτο της πόλεως αυτής για τους Έλληνες. Στις 5/18 Μαρτίου 1913, έπεφτε νεκρός, επτά μήνες προτού συμπληρώσει την πεντηκονταετία του στον ελληνικό θρόνο, και αποσυρθεί, αφήνοντας στην θέση του τον δαφνοστεφή Κωνσταντίνο. Η χήρα του βασίλισσα Όλγα έβαλε και χάραξαν στον τάφο του στο Τατόϊ την εξής επιγραφή: Έπεσεν υπέρ Πατρίδος. Γίνου πιστός άχρι θανάτου και δώσω σοι τον στέφανον της ζωής. q Νέα Πολιτική
ΚΥΚΛΟΦΟΡOYN ΑΠΟ ΤIΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
ατικότητα μας έφερε νέους κινπροκλήσεις, νέους φόβους. Μας να επινοήσουμε μια παγκόσμια ποκριθεί στα νέα διακυβεύματα.
α, που ταλανίζεται όχι μόνο από η πολιτική, πρέπει να κάνει την
ίμενα που επιχειρούν έναν αναύς και ευρωπα�κής πολιτικής και ες τα τελευταία χρόνια.
ÔÑÀ ÓÎØ ÒØÆÆÑÀźÀ ÃÇÌÎÒÈÄØÔºÍÓÀ ÒÓÎ ¦ »ÌÀ§ ÊÀÈ ÒÓÎÍ ¦£ÈÊÎÍÎÌÈʽ ¥À×ØÃѽÌΧ ÓÀ ÎÏμÀ Ò×ÎËÈ¡ÙÎÍÓÀÈ ÊÀÈ ÌÄ Á¡ÒÇ ÓÀ ÒØÌÁ¡ÍÓÀ ÒÓÇÍ ÃÈÀÃÑÎÌ» ÓÕÍ ×ѽÍÕÍ ÊÀÈ ÓÀ ½ÒÀ ÁÈÐÍÎØÌÄ Ò»ÌÄÑÀ ÏÑÎÊ¿ÏÓÄÈ ½ÓÈ Î ÄÅÈ¡ËÓÇÖ ÏÎØ ÙοÌÄ ÓÐÑÀ ½×È Ì½ÍÎ ÃÄÍ »ÓÀÍ ÀÏѽÁËÄÏÓÎÖ ÀËË¡ ÊÀÈ ÔÀ ÌÏÎÑοÒÄ ÒÄ ÀÑÊÄÓ» ºÊÓÀÒÇ ÍÀ ÏÑÎËÇÅÔļ ÀØÒÓÇÑ» ÊÑÈÓÈÊ» ÏÎØ ÀÒÊļÓÎ ½×È Ì½ÍÎ ÒÓÇÍ ÄÊ¡ÒÓÎÓÄ ØÁºÑÍÇÒÇ ÀËË¡ ÊÀÈ ÒÄ Ê¡ÔÄ ¡ËËÇ ÄÉÎØÒ¼À ʽÌÌÀÓÀ ÒØÍÃÈÊÀËÈÒÓºÖ ÀÆÍλÔÇÊÄ £ ÊÎÈÍ½Ö ÍÎØÖ ÀϽ ÓÎÍ ÎÏμΠÄÏ»ÆÀÙÀÍ ÓÀ ÊļÌÄÍÀ ÀØÓ¡ ÀÏÎÑÑÈÏÓ½ÓÀÍ ÀϽ ÓÎØÖ ÁÎËÄ̺ÍÎØÖ » ÀϽ ÓÎØÖ ÏÑÎÒÃÎÊÐÍÓÄÖ ÍÀ Ο Σωτήρης Ντάλης είναι διδάκτωρ του ΠαÀÏÎËÀ¿ÒÎØÍ ÓÇÍ ÄØÇÌÄѼÀ ÏÎØ ÄÉÀÒÅ¡ËÈÙÀÍ ÎÈ ÃÕÑÄ¡Í ÄÏÈÃÎÓ»ÒÄÈÖ ÓÇÖ Øνεπιστημίου Αθηνών. Διδάσκει διεθνείς ÑÕÏÀÚÊ»Ö ÍÕÒÇÖ Î ÀÒ¿ÍÄÓÎÖ ÃÀÍÄÈÒÌ½Ö ÊÑ¡ÓÎØÖ ÊÀÈ ÈÃÈÕÓÐÍ ÓÎ Á½ËÄÌÀ σχέσεις και διεθνή πολιτική στο Τμήμα ΜεÒÄ Ê¡ÏÎÈÀ ÔºÒÇ ÒÓÎ ÃÇ̽ÒÈÎ » ÒÄ ÏÑÎÍÎÌÈο×ÄÖ ÃÇ̽ÒÈÄÖ ÄÏÈ×ÄÈÑ»ÒÄÈÖ ÊÀÈ σογειακών Σπουδών της Σχολής ΑνθρωπιÒØÍÓÄ×ͼÄÖ ÏÀÑ¡ËËÇËÀ ÌÄ ÓÀ ÎźËÇ ÏÎØ ÄÉÀÒÅ¡ËÈÙÄ Ç ÀÓÈÌÕÑÇÒ¼À ÒÄ Ê¡ÔÄ στικών Επιστημών του Πανεπιστημίου ΑιļÃÎØÖ ÏÀÑÀÁÀÓÈʽÓÇÓÀ γαίου και στο πρόγραμμα μεταπτυχιακών À¼ÍÄÓÀÈ ÀϼÒÓÄØÓÎ ½ÓÈ ÀʽÌÀ ÊÀÈ ÓÇÍ ÏÄѼÎÃÎ ½ÓÀÍ ¡Ñ×ÈÒÀÍ σπουδών του ιδίου Τμήματος. Για το ακαδημα�κό έτος 2012-13 διδάσκει στο Τμήμα ÆÈÀ ÏÑÐÓÇ ÅÎÑ¡ ÎÈ ¡ÅÑÎÍÄÖ ÏÀÑÎ×ºÖ ÀϽ ¡ÃÄÈÀ ÓÀÌļÀ ÊÀÈ ÌÄ ÏÑÎÒÅØÆ» Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας ΔιοίÒÓÎÍ ÃÀÍÄÈÒ̽ ÀϽ ÓÎ ÄÉÕÓÄÑÈʽ Î ÒØÆÆÑÀźÀÖ ÌÄ ¡ÑÔÑÎ ÓÎØ ÏÑÎÄÈÃÎÏÎÈκησης της Νομικής Σχολής του ΠανεπιστηοÒÄ ÌÄ ÓÇÍ Ó½ÓÄ ÄÍ ×Ñ»ÒÄÈ ÊÀÔÀÑÄ¿ÎØÒÀ ¦ÃÀÍÄÈÙ½ÌÄÔÀ ÀϽ ÓÎ ÄÉÕÓÄÑÈμίου Αθηνών. Είναι Εταίρος του Ελληνικού Ê½Í ÃÈÀ ÍÀ ÄÉÎÅËοÌÄÍ ÓÀ ×ÑºÇ ÌÀÖ ÏÑÎÖ ÓÎ ÄÉÕÓÄÑÈʽͧ ÊÀÈ ½ÓÈ ¦Ç ËË¡Ö Κέντρου Ευρωπα�κών Μελετών και ΕρευºÅÔÀÒÄ ÄÈÖ ÀÃȺÉÎÃÎÍ ÀϽ ÓÎÍ ÒØÍÄ×» ÃÀÍÄÈÒÌ½Í ÊÀÈ ÌÄ ÓÇÍ ÌÇ ÏÀÑÀÆÕÆÈνών και επιστημονικός συνεργάτης του Ê»Í ÀÉÈÎÏμÇÒ¼Í ÓÎا ÓÎ ÁÈÁ˼ΠÀØÓ½ ÌÏÎÑļ Î ÀÍÀÆÍÐÒÓÇÖ ÍÀ ÃÈÀÏÈÒÓÐÒÄÈ Επιστημονικού Κέντρου Ανάλυσης και ϽÒÎ Î˺ÔÑÈÀ ÆÈÀ ÓÎÍ Ó½ÏÎ ÀÏÎÃļ×ÔÇÊÄ Ç ÒØÒÓÇÌÀÓÎÏμÇÒÇ ÓÕÍ ÏÀÑÎ×ÐÍ Σχεδιασμού του Ελληνικού Υπουργείου ÌÄ ÃÀÍÄÈÊ¡ ÊÀÓ¡ ÓÇ ÃÄÊÀÄÓ¼À ÓÎØ ´ ÓÇÍ ÎÏμÀ ºÊÓÎÓÄ ÒØͺ×ÈÒÀÍ ½ËÄÖ ÎÈ ÊØΕξωτερικών. Διευθύνει την τετραμηνιαία ÁÄÑÍ»ÒÄÈÖ ÏÑÎÊÄÈ̺ÍÎØ ¦ÍÀ ÏÄÑÍ¡ÌÄ ÊÀË¡§ ÀʽÌÀ ÊÀÈ ÒÄ Á¡ÑÎÖ ÓÕÍ ÍĽÓÄπολιτική και οικονομική επιθεώρηση ΔιεÑÕÍ ÆÄÍÈÐÍ ÏÎØ ÓÐÑÀ ÀÏÄËÏÈÒ̺ÍÄÖ ÀÍÓÈÌÄÓÕϼÙÎØÍ ºÍÀ ÄÅÈÀËÓÈʽ ̺ËËÎÍ θνής και Ευρωπα�κή Πολιτική. Διετέλεσε μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ¥À ½ÒÀ ÄÏÈÒÇÌÀ¼ÍÎÍÓÀÈ ÒÓÎ ÁÈÁ˼ΠÀØÓ½ ÊÀÈ ÓÀ ÎÏμÀ ÀÆÍλÔÇÊÀÍ ½ÓÀÍ Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων κι ερØÏ»Ñ×Ä ÊÀÈÑ½Ö Î ÒØÆÆÑÀźÀÖ ÄËϼÙÄÈ ½ÓÈ ÌÏÎÑļ ÍÀ ÀÏÎÃÄÈ×ÔÎ¿Í ×Ñ»ÒÈÌÀ γάστηκε ως ερευνητής στο Ελληνικό ΊδρυÆÈÀ ÓÇÍ ÏÎÑļÀ ÀʽÌÀ ÊÀÈ ÒÓÎ ÙÎÅÄѽ Ò»ÌÄÑÀ μα Εξωτερικής και Ευρωπα�κής Πολιτικής ¸ÏÕÖ ºÆÑÀÅÄ ÊÀÈ ÒÓÇÍ ÏÑÎÇÆÇÔļÒÀ ºÊÃÎÒÇ ÌÄ ÓÎÍ Ó¼ÓËÎ ¦ ÎÈÍ½Ö ¢ÎØÖ§ και στο Ελληνικό Κέντρο Ευρωπα�κών Με- ¸ËÀ »ÓÀÍ ÆÍÕÒÓ¡ ÏÎËËμ ÀÍÀÆÍÐÒÓÄÖ ÔÀ ÃÈÀÏÈÒÓÐÒÎØÍ ½ÓÈ Î ÒØÆÆÑÀźÀÖ ÃÄÍ ÃÈÒÓ¡λετών. Κείμενά του για τη διεθνή πολιτική, ÄÃÐ ÊÀÈ ÓÑÄÈÖ ÙÄÈ ÍÀ ˺ÄÈ ÉÄÊ¡ÔÀÑÀ ÀØÓ¡ ÏÎØ ÔÀ »ÔÄËÄ Î ÊÀÔºÍÀÖ ÍÀ ÏÄÈ ÒÄ Ê¡ÏÎÈÄÖ Ã¿την ελληνική εξωτερική πολιτική και την ÒÊÎËÄÖ ÐÑÄÖ ÊÀÓ¡ ÓÈÖ ÎÏμÄÖ ÀÈÒÔ¡ÍÄÓÀÈ ÓÇÍ ÀÍ¡ÆÊÇ ÍÀ ÉÄÒÏ¡ÒÄÈ ÀËË¡ ÃÄÍ ευρωπα�κή ενοποίηση δημοσιεύονται στον ÓÎØË¡×ÈÒÓÎÍ ÃÄÊÀÄÓ¼ÄÖ ÓÎËÌ¡ ÀϽ ÓÎÍ Å½ÁÎ Ì»ÏÕÖ ÄÍÎ×Ë»ÒÄÈ ÓÎØÖ ÈÒ×ØÑÎ¿Ö » ÃÈÀÊØÁÄ¿ÒÄÈ ÏÑÎημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Έχει γρά- ½ÒÀ ÊÀÓºÒÓÇÒÀÍ ÒÕÏÈÊ¡ ÒØÌźÑÎÍÓÀ » ÀÍÓÈÌÄÓÕϼÒÄÈ ÓÇ Ë¡ÒÏÇ ÏÎØ ÊÀÈ ÀØÓ» ×ÑÇÒÈÌÎÏÎÈļψει κι επιμεληθεί περισσότερα από δέκα ÀÍÀϽÅÄØÊÓÇ ÓÀÈ ÌÄ ÓÎ ÅÓØ¡ÑÈ ÏÑÎÖ Ê¡ÔÄ ÀÏÎÏÄÈÑÐÌÄÍÎ ÍÀ ÅÕÍ¡ÉÄÈ ½ÏÕÖ ÓÎ ÏÀÈáÊÈ ÒÓÎ βιβλία για την ευρωπα�κή και διεθνή πολιÆÍÕÒÓ½ ÏÀÑÀÌ¿ÔÈ ÓÎØ ¬ÍÓÄÑÒÄÍ ÏÕÖ ¦Î ÁÀÒÈËÈ¡Ö Ä¼ÍÀÈ ÆØÌͽ֧ τική, με πιο πρόσφατο το έργο Από την ÓÇ ÒÇÌÄÑÈÍ» ÎÈÊÎÍÎÌÈÊ»
Η ΕΥΡΩΠΑ�ΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
Ο πολυπολικός κόσμος, η Ευρωπα�κή Ένωση και η ελληνική «απόκλιση»
Δεύτερη Έκδοση
ένταξη στην κρίση. Ελλάδα και Ευρωπα�κή Ένωση: 1981-2011.
Εικόνα εξωφύλλου: FERNAND LÉGER, Composition I, 1930
ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÐÁÐÁÆÇÓÇ
ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÐÁÐÁÆÇÓÇ
Ö ÏÑÎÒº×ÀÌĨ
Ö ÏÑÎÒº×ÀÌĨ
α ήταν πάντα μια δύσκολη υπόα πειστούν γι’ αυτό εκείνοι που, νια, έχουν την τάση να θεωρούν παλιά ιστορία, μια ιδέα που ξεάβησαν έκτοτε.
¢¢ ¤ ¢£
ÓÎ ÁÈÁ˼ΠÀØÓ½ ÅÈËÎÉÄÍοÍÓÀÈ ÀØÓÎͽÇÓÄÖ ÃÈÀÏÈÒÓÐÒÄÈÖ ÊÀÈ ÀÆÕÍÈÐÃÄÈÖ
ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ ÏÑÎÄÈÃÎÏÎÈ»ÒÄÈÖ ÓÎØ ÒØÆÆÑÀźÀ Äϼ ÓÑÄÈÖ ÃÄÊÀÄÓ¼ÄÖ Ï½ ÓÀ ÄÏÈËÄÆ̺ÍÀ ¡Ñ-
¢¢ ¤ ¢£
Ευρώπη να κάνει ό,τι μπορεί για ι… Ταυτόχρονα, αποτελεί υπενρωπα�κή Ένωση καταρρεύσει». απονομή του βραβείου Νόμπελ ηγικής επιτροπής του βραβείου.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ
�ΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ôÞñçò ÍôÜëçò
Η ΕΥΡΩΠΑ�ΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
Τ Ε Λ Ε Υ ΤΑ Ι Ε Σ Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σ
ÊÀÈ ÊÎÈÍÕÍÈÊ» ÓÑÀÆÕüÀ ÏÎØ ÁÈÐÍÄÈ Ç ×ÐÑÀ
Σειρά: Διεθνής και Ευρωπα�κή Πολιτική
ÓÈÇÈÒ¼Õ ÁÍÅ ÉÑÒȵ½Î× ¡ÓÈÍÏÍ
ÉÊÌÄÌÎ̾Ë:
Pedro Olalla Ε�άδος Ε�άσσων Ιστορία
¤Ò«ËËÆÓ ¡. ¿ÎÇ«ÉÆÓ, ͵¿Ð¿ ÉÃǵ¹ËÒË É¿Ç µÃЫÄοÏÆ. ÃÒλ¿ É¿Ç ÃĿεÌŹÓ. §ÎÃÇÂÃλÉÆ ¦ ¿ÐÏ¿ÊÇ«, ¡Ê¹ËÆ ÃÊÊ«-¦«ÖÆ, ÊÒÏÏÌÊÌÅÇɺ ÎÌϹÅÅÇÏÆ ÏÐÆ ÑÃÒλ¿ É¿Ç ÐÆ ÂÇ¿ÉÐÇɺ ÐÆÓ µÃЫÄοÏÆÓ. ¤Ò«ËËÆÓ ¥ÒÐ̾ʿÓ, ¦Ãп˫ÏÐÃÕÏÆ É¿Ç ÉÕλ¿ÎÔÆ ÃÑËÇɺ ÉÌÕÊÐ̾ο. ÎÆÏÉû¿ / ÌÊÇÐÇɺ / ÌÊÕ ÌÊÇÐÇϵÇɼÐÆп. ÎÇÏÐÌйÊÆÓ ¦ÆÐΫοÓ, ¯ ÒÎ×ÐËÉË¾Õ ÅÓÍÉËÉѵ¾Õ ÒÎ× ¤ÉÇÉ ËÉÎËÌ ËÁÉ Î §ÅµÁÌÉѵ¾Õ. ³ÄÆ ¥«ËËÃÎ, ³µÄÕÊÃÓ ÉÌÇËÒËÇÉ¹Ó ÂÇÃÉÂÇɺÏÃÇÓ ¿ ¼ ÐÆË ÑÒµ¿ËÇɺ ÕÐÌÉοÐÌλ¿ ÏÐÆË ¡Êʫ¿ É¿Ç ÏÐÆË ¯ÌÕÎÉ»¿.
¼ ¹ÉÂÌÏÆ:
¤Ò«ËËÆÓ ¡. ¿ÎÇ«ÉÆÓ, ¡ÇÂÇɺ µÃЫÄοÏÆ É¿Ç µÃпÄοÏÐÇɺ ÐÃÔËÌÊÌÅ»¿. ÏÈÐÑÍѺËÇÔ §ÇÑϬÏÀÔ, ¯Ì ÃÑËÇÉÇÏÐÇɼ Ðλ ÐÕÔÌ. ¡ÉÐÌÕÎÉÇϵ¼Ó-ÃÈÇÏÊ¿µÇϵ¼Ó-ÃÉÏÕÅÔÎÌËÇϵ¼Ó ÏÐÆË Ì»ÆÏÆ ÐÌÕ ¢ÇÅÇ« ÉÇÌÉ«Ê .
°
Í ÁÈÁË¼Í ÀÖѽ ÐÑÇϼ×ÄÑÀÈ ÐÑÀ µÄÒÍÃÍËÍÆÈʬ ÄÏÆÀËļÀ ÍÖ ÏÍÑļÌÍÖÌ Ç µÈÊÏÍØÐÑÍϼÀ ÊÀÈ ÍÈ ÒÄÓϼÄÔ ÑÓÌ ÊÍÈÌÓÌÈÊÎÌ ÃÈÊÑ¿ÓÌ, ÎÐÑÄ µÄ ÀÅÍϵ» ÑÇ µÄ˺ÑÇ Ê¬ ÍÈÓÌ ÀÑ͵ÈÊÎÌ ÄÏÈ ÑÎÐÄÓÌ ÌÀ ÄÉÄѬÐÄÈ ÅĵÈÌÈÐÑÈÊºÔ ÊÈÌ»ÐÄÈÔ ÐÑÍÌ ÍÒÓµÀÌÈʽ, ÑÍÖÏÊÈʽ ÊÀÈ ÄÖÏ¿ÑÄÏÍ ¡ÀËÊÀÌÈʽ ÕÎÏÍ À ½ ÑÍ ÑÄËÄÖÑÀ¼Í ѺÑÀÏÑÍ ÑÍÖ 19ÍÖ ÀÈÎÌÀ ÓÔ ÊÀÈ ÑÍ §ÄÐÍ ½ËÄµÍ ÐÄ ÐÖ̬ÏÑÇÐÇ µÄ ÑÇ Ã½µÇÐÇ ÀÐÑÈÊÎÌ Ö ÍÊÄȵÄÌÈÊÍÑ»ÑÓÌ ÊÀÈ ÑÇ ÐÖÆÊϽÑÇÐÇ ÊÍÈÌÓÌÈÊÎÌ ÃÈÊÑ¿ÓÌ ÐÑÀ ÄÏÈÁ¬ËËÍÌÑÀ ÀÖѬ ÑÇ ÃÄÃ͵ºÌÇ ÄϼÍÃÍ. ÈÍ ÐÖÆÊÄÊÏȵºÌÀ, ÀÅÄÑÇϼÀ ÑÇÔ µÄ˺ÑÇÔ À ÍÑÄËļ Ç ÄɺÑÀÐÇ µÈÀÔ Íµ¬ÃÀÔ À ½ ÃÀÐʬËÄÔ, ÄËËÇ̼ÃÄÔ Ö ÇʽÍÖÔ ÍÖ ÄÏƬ×ÍÌÑÀÈ ÐÑÍ £¬ ÄÈÍ À ½ ÑÇÌ ¼ÃÏÖÐÇ ÑÍÖ ÑÄËÄÖÑÀ¼ÍÖ ÑÍ 1875 µºÕÏÈ ÑÀ ѺËÇ ÑÇÔ ÃÄÊÀÄѼÀÔ ÑÍÖ 1880 ÊÀÈ ÏÓÑÍÐÑÀÑÍ¿Ì ÀÏƽÑÄÏÀ ÐÑÇÌ ¡ÄƵÃλ¿ ÐÒË ¥ÕÎÇÍË, ÑÍ ÏÎÑÍ ÅĵÈÌÈÐÑÈʽ ºÌÑÖ Í ÐÑÇÌ ¢ËˬÃÀ, ÊÀÒÎÔ ÊÀÈ ÐÄ ¬ËËÄÔ µÄÑÀÆÄ̺ÐÑÄÏÄÔ ÆÖÌÀÈÊļÄÔ ÐÖËËÍÆÈÊºÔ ÏÓÑÍÁÍÖ˼ÄÔ. ÌÈÕÌÄ¿ÄÑÀÈ, ËÍÈ ½Ì, ÊÀѬ ½ÐÍ ÑÀ ×ÇÑ»µÀÑÀ ÍÖ Ç ¡ÄƵÃÎ»Ó ÐÒË ¥ÕÎÇÍË, ÊÀÒÎÔ ÊÀÈ ¬ËËÄÔ Ð¿ÆÕÏÍÌºÔ ÑÇÔ ÊÀÈ µÄÑÀÆÄ̺ÐÑÄÏÄÔ ÄËËÇÌÈÊºÔ ÆÖÌÀÈÊļÄÔ ÐÖËËÍÆÈʽ-
ÑÇÑÄÔ ÒºÑÍÖÌ ÐÕÄÑÈʬ µÄ ÑÇ ÊÍÈÌÓÌÈÊ» ÒºÐÇ ÑÓÌ ÆÖÌÀÈÊÎÌ ÒÀ µ ÍÏÍ¿ÐÀÌ ÌÀ ÒÄÓÏÇÒÍ¿Ì À ½ÇÕÍÔ ÑÍÖ ÐÕÄÑÈÊÍ¿ ÃǵÍмÍÖ ÃÈÀ˽ÆÍÖ ÍÖ ÃÈÄÉÀƽÑÀÌ ÑÇÌ ¼ÃÈÀ ÄϼÍÃÍ ÐÑÍÌ ÍÒÓµÀÌÈʽ, ÑÍÖÏÊÈʽ ÀÏƽÑÄÏÀ ÊÀÈ ÄÖÏ¿ÑÄÏÍ ÁÀËÊÀÌÈʽ ÕÎÏÍ. ´ÑÐÈ ÄÉÄѬ×ÍÌÑÀÈ, µÄ ÀÅÄÑÇϼÀ ÑÇ ×Ó» ÊÀÈ ÑÇ ÃϬÐÇ ÀÖÑÎÌ ÑÓÌ ÆÖÌÀÈÊÎÌ, ÑÖÕºÔ ÑÇÔ ×Ó»Ô ÊÀÈ ÑÇÔ ÃϬÐÇÔ ÃÈÀŽÏÓÌ ¬ËËÓÌ ÃÈÀÌÍÍÖµºÌÓÌ ÆÖÌÀÈÊÎÌ µÍÖÐÍÖ˵¬ÌÓÌ, ÀϵÄÌÈÐÎÌ, ¡ÍÖËƬÏÓÌ ÍÖ ÐÖÌÖ ¬ÏÕÍÖÌ µÀ×¼ ÑÍÖÔ ÐÑÀ ÄÏÈÁ¬ËËÍÌÑÀ ÀÖѬ. ¤ Äϼ ÑÓÐÇ, µÄ ¬ËËÀ ˽ÆÈÀ, ÑÓÌ ÃÈÃÀÐÊÀËÈÐÎÌ ÀÖÑÎÌ ÀÌÑȵÄÑÓ ¼×ÄÑÀÈ ÓÔ ÀÅÄÑÇϼÀ ÆÈÀ ÑÇÌ ÀÌÀпÐÑÀÐÇ µÈÀÔ ÐÖÌ͵È˼ÀÔ À̬µÄÐÀ ÐÄ ÆÖÌÀÈÊļÄÔ ÀÏĵÁ¬ÐÄÈÔ, ÀÑ͵ÈÊºÔ » ÐÖËËÍÆÈʺÔ, ÊÀÈ Ë½ÆÍÖÔ Äϼ ÆÖÌÀÈÊÎÌ, ÐÖÌ͵È˼ÀÔ ÍÖ ÃÈÄɬÆÄÑÀÈ µÄÑÀÉ¿ ÕÏÈÐÑÈÀÌÎÌ, ÄÁÏÀ¼ÓÌ ÊÀÈ µÍÖÐÍÖ˵¬ÌÓÌ ÐÑÍ ÐÖÆÊÄÊÏȵºÌÍ ÕÎÏÍ. ®È ÃÄ ÊÈÌ»ÐÄÈÔ ÀÖÑºÔ ÀÌÑȵÄÑÓ ¼×ÍÌÑÀÈ ÓÔ ºÊÅÏÀÐÇ ÑÓÌ ÀÐÑÈÊÎÌ Ö ÍÊÄȵÄÌÈÊÍÑ»ÑÓÌ ÍÖ ÐÖÆÊÏÍÑÍ¿ÌÑÀÈ ÐÑÍ ËÀ¼ÐÈÍ ÑÇÔ ÀÐÑÈÊÍ Í¼ÇÐÇÔ, ÑÇÔ ÐÖÌÑÄËÍ¿µÄÌÇÔ ÑÇÌ ÄϼÍÃÍ ÀÖÑ» ÐÑÇÌ ÍÒÓµÀÌÈÊ» ÀÖÑÍÊÏÀÑÍϼÀ, ÐÑÀ ÁÀËÊÀÌÈʬ ÊϬÑÇ ÊÀÈ ÀÏƽÑÄÏÀ ÐÑÇÌ °ÍÖÏʼÀ.
Pedro Olalla Ε�άδος Ε�άσσων Ιστορία
Μια ουμανιστική ματιά στην ταραγμένη ιστορία των Ε�ήνων
њwww.papazisi.gr
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
O Πέδρο Ο�άγια (Αστουρίες, 1966) είναι συγγραφέας, ε�ηνιστής, καθηγητής, μεταφραστής και φωτογράφος. Είκοσι επτά πρωτότυπους τίτλους σε διάφορες γλώσσες και μια μακρά σειρά πρωτοβουλιών σε διάφορες χώρες σηματοδοτούν τη δημιουργική σταδιοδρομία αυτού του Ισπανού φιλέ�ηνα, που κατοικεί στην Αθήνα από το 1994. Τα λογοτεχνικά και οπτικοακουστικά του έργα –τα οποία μελετούν και προβά�λουν τον ε�ηνικό πολιτισμό, συνδυάζοντας με έντονα προσωπική γλώσσα λογοτεχνικά, επιστημονικά και εικαστικά στοιχεία – έχουν κερδίσει την εκτίμηση και την αναγνώριση ενός απαιτητικού κοινού και πο�ών φορέων κύρους όπως η Ακαδημία Αθηνών, το Ίδρυμα Α. Σ. Ωνάσης και το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Μαζί με το βιβ�ίο «Ε�άδος ελάσσων ιστορία», συγκαταλέγονται στα τελευταία του έργα ο «Μυθολογικός Άτλας της Ε�άδας», η τηλεοπτική σειρά ντοκιμαντέρ «Οι τόποι των μύθων», το βιβ�ίο «Ευδαίμων Αρκαδία», το «Νέο Έ�ηνο-Ισπανικό Λεξικό» και η ταινία «Με τον Κα�ιγιάννη», υποψήφια στο “Βραβείο Καλύτερης Ταινίας Τεκμηρίωσης” της Ε�ηνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Για το σύνολο του έργου του και για τη συνεισφορά του στην προώθηση του ε�ηνικού πολιτισμού, έχει δεχθεί, μεταξύ ά�ων σημαντικών διακρίσεων, τον τιμητικό τίτλο του Πρεσβευτή Ε�ηνισμού.
Έφη Κάννερ
E§¨± ¢ ¦®¥«¥¦E ¥¢¦ ¥¦H ¢¥ O °¤
® «§ ¥¦H ±°®¦¯ °®¯I °¤ ¢ A ¦ ¥ °¤ °®±¯¦I O ʽеÍÔ µÈÀÔ ÄËËÇ̼ÃÀÔ ÕÏÈÐÑÈÀÌ»Ô ÃÀÐʬËÀÔ
5
ΕΦΗ ΚΑΝΝΕΡ
ÈϬ: ÍËÈÑÈÊ» ÊÀÈ ÍËÈÑÈе½Ô
ÃÕÑÕËÐºÓ ÃÇΫÓ: ¥. . §¬×ÇÔ
E§¨± ¢ ¦®¥«¥¦E ¥¢¦ ¥¦H ¢¥ O °¤ ® «§ ¥¦H ±°®¦¯ °®¯I °¤ ¢ A ¦ ¥ °¤ °®±¯¦I
ўѯѱѮѭѤѤѨ LQGG
Πολιτική και Πολιτισµός ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ:
Ι.Θ. Μάζης
[www.pedroolalla.com]
Κεντρική διάθεση: Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα, Τηλ.: 210-3822496, 210-3838020, Fax: 210-3809150 www.papazisi.gr, e-mail: papazisi@otenet.gr
£ ³ÄÆ ¥«ËËÃÎ ÅÃË˺ÑÆÉà ÏÐÆË ÑºË¿. ̾¿Ïà ¤ÏÐÌλ¿ ÏÐÌ Ðµºµ¿ ¤ÏÐÌλ¿Ó É¿Ç ÎÔ¿ÇÌÊÌÅ»¿Ó ÐÌÕ ¿Ëà ÇÏÐƵ»ÌÕ ÑÆËÍË É¿Ç ÏÐÆË École des Hautes Études en Sciences Sociales, ÏÐÌ ¿Î»ÏÇ. Ç«ÏÉÃÇ ¯ÌÕÎÉÇɺ ¤ÏÐÌλ¿ ÏÐÌ ¯µºµ¿ ¯ÌÕÎÉÇÉÍË É¿Ç ¾ÅÔÎÌËÒË ÏÇ¿ÐÇÉÍË Ï ÌÕÂÍË ÐÌÕ ¿Ëà ÇÏÐƵ»ÌÕ ÑÆËÍË, ¹ÔÌËÐ¿Ó ÂÇ«ÈÃÇ ¿Ê¿Ç¼ÐÃο ÏÐÌ ¯µºµ¿ ¦ÃÑÌÂÌÊÌÅ»¿Ó, ¤ÏÐÌλ¿Ó É¿Ç ÃÒλ¿Ó ÐÆÓ ¡ ÇÏкµÆÓ É¿Ç ÏÐÌ ¯µºµ¿ ¡É ¿»ÂÃÕÏÆÓ É¿Ç ÅÒÅºÓ ÏÐÆË ÎÌÏÔÌÊÇɺ £ÊÇÉ»¿ ÐÌÕ »ÂÇÌÕ ¿Ëà ÇÏÐƵ»ÌÕ. ¿Î«ÊÊÆÊ¿ ÂÇ«ÏÉÃÇ ÇÏÐÌλ¿ ÏÐÌ ¡ÊÊÆËÇɼ ËÌÇÉм ¿Ëà ÇÏкµÇÌ. ¯¿ ÃÎÃÕËÆÐÇÉ« ÐÆÓ ÃËÂǿĹÎÌËп ÃÎÇÏÐιÄÌËÐ¿Ç Å¾ÎÒ ¿ ¼ ÐÆ ÏÕÅÉμÐÆÏÆ ÐÒË ÉÌÇËÒËÇÉÍË Ð¿ÕÐÌкÐÒË ÏÐÌÕÓ ¿ÏÐÇÉÌ¾Ó ÊÆÑÕÏµÌ¾Ó ÐÆÓ ¾ÏÐÃÎÆÓ ÌÑÒµ¿ËÇÉºÓ ¿ÕÐÌÉοÐÌλ¿Ó É¿Ç ÐÆÓ ¯ÌÕÎÉÇÉºÓ ÆµÌÉοл¿Ó: ÐÇÓ ÃÑËÇÉ¹Ó Ð¿ÕмÐÆÐÃÓ ÐÒË ÊÆÑÕϵÍË ¿ÕÐÍË, ÐÆ ÂÇ¿ÔûÎÇÏÆ ÐÆÓ ÄÐÍÔÃÇ¿Ó, ÐÇÓ ¹µÄÕÊÃÓ Ð¿ÕмÐÆÐÃÓ, ÐÆ ÏÕÅÉμÐÆÏÆ ÐÒË ¿ÏÐÇÉÍË Õ ÌÉÃǵÃËÇÉÌкÐÒË É¿Ç ÐÇÓ ÏÔ¹ÏÃÇÓ µÃпȾ ÐÒË ÂÇ«ÄÌÎÒË ÃÑËÌ-ÑÎÏÉÃÕÐÇÉÍË Ìµ«ÂÒË. ÎÌÆÅ̾µÃËÌ ÀÇÀÊ»Ì ÐÆÓ: ©ÒÏÖÅÉÁ ËÁÉ ÆÉÌÁÍÓÐÔ ½Á ÑÒÈÍ ¯ÐÓ¾ÄÎÊÈ ËÎÉ;ÒÈÒÁ ÒÈÕ §ÔÍÑÒÁÍÒÉÍÎÀ ÎÌÈÕ (17531912), ¥¿Ð«ÎÐÇ, Ѻ˿ 2004. ³ÔÃÇ Ã »ÏÆÓ ÂƵÌÏÇþÏÃÇ «ÎÑο Ïà ÃÊÊÆËÇÉ« É¿Ç È¹Ë¿ ÃÎÇÌÂÇÉ«.
ÄËÄ¿ÔÄÑÇ ÊÀÈ ÊÀÓ¡ Ó Ê» ÏÑÎÖ Ê¡ÔÄ ÊÀÓÄ¿Ô ×ÑÎÍÇ ÃÈÀÃÑÎÌ» ÄÑÆ¡ Ó¡ÑÀÊÓÀ ÒÓÎÍ ÇÌÎÒÈ ÊÇ ÄÊÈÍÐÍÓÀÖ ÓÎ ÍÓ¡ÊÓÇÖ ÒÓÎ ¦ »ÌÀ§ ÌΧ ÄÉÄ˼×ÔÇÊÄ Ò¿Í ËÄØÓÀ¼ÎØ ÊÀÈ ÀϽ ÓÎ ×ѽÍÈÀ ϼ ÃÈÊÓÀÓÎѼ ÒÄ ÊÀÈ ÒÓÀ ¦¢ºÀ§ ÌÄ Ï½ ÓÇÍ ÌÄÓÀÏÎ˼ÓÄØÒ ÔÑÎÆÑÀÅļ ÒÓÎ ¦ »ÌÀ ¸ÓÀÍ ÓÎ ÀÏ ØÑÕÁÎØËÄØÓ» ÓÇÖ ¢ ÊÄ ÀϽ ÓÇÍ ÄÍÄÑƽ ÃÇ Ó»ÒÄÈ ÕÖ ÀÏË½Ö ÏÎ˼ ÓÇÓÀ ÄÓ¡ ÓÇ Ë»ÉÇ ÓÎØ ÄÏÀÍ»ËÔÄ ÒÓÇÍ ÌÎÒÈÎÆÑÀżÀ ÌÀ×ÇÓÈÊ» ÊÀÈ ÒØ× ÔÑÎÆÑÀżÀ ÓÎØ ÊØÑ¼Õ ÌΧ ÊÀÔÐÖ ÊÀÈ ÎÈ ÒØ ÏÓÈ漅 ÄÌÅÀͼÒÄÈÖ ÓÎØ ÓÈÌÇÔļ ÀϽ ÓÎ ÑÈÒÓ ËÎͼÊÇÖ ÌÄ ÓÎÍ Ó¼ÓËÎ ÊÀÈ ÌÄ ÏÄÑÈÒÒ½ÓÄÑÄÖ À ÁÑÀÁļΠÓÇÖ ÊÀÃÇ̼ ÌÎÒÈÎÆÑÀżÀÖ «ÑÈÒÓ½ ϽÓÒÇ ÕÍ ÍÎÖ À ÍÕÒÇ ØÑÕÏÀ¼ÕÍ ÏÀÚÊ» ÏÈÓÑÎÏ» ×ÄÈ ÀϽ ÓÎØÖ Ã»ÌÎØÖ ÔÇ ÊÀÈ ¿ÌÇÖ ÊÀÈ º×ÄÈ ÓÈÌ ¤ÄÅÄÑÄÍÓ¡ÑÈÎØ ÓÎØ £ Ͻ ÓÈÖ ÊýÒÄÈÖ ÀʽÌÀ ÁÈÁ˼À ÓÎØ ¦¥ Ç ¿ÏÑÎÖ§ ¦ ÊÀÈ ¦ ÎÈÍ½Ö ¢Î ÌÄ ¡ËËÎØÖ ÌÄËÄÓÇÓºÖ ÄÉ»Ö ¦ ÈÀ ÓÇÍ ÏÎȽÓÇ ÒÓÀÍÈÐÓÇÖ§ ¦ ¦ ØÍÓÀÆÌÀÓÈÊ ¦¥À ÀÍÓÈʼÍÇÓÑ ÒÎÍ¿ÊÓÈÄÖ ÊýÒÄÈÖ ¯
ΚΥΚΛΟΦΟΡEI ΑΠΟ ΤIΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
óöù - þûýøöù ÷öòì î ð÷ò óéúðé 1 ÷öòðúðùóðñ
1
Ďďā ėČ ĖĚĂĖČ ] ñĆčġĕ Ć ēĊđġ ĖĘĈĚĔğ ĔēĖĎėğ ĂđĆ
al of Education
merican History
ėČĕ ėĂĚđČĕ ėČĕ đ ĖėČ ĉĎĊčđă ēČ ėēĘ µĊėĆĖĚČĖē ēĘ ĔēāĈĊĎ ėČĕ ĊĎĔăđČĕ ĖĊ ČĔğ ďĆĎ ĆđėĆĈĜ-
th, Foreign Affairs
ĖěĐ čĈĉĠĐ
ĊĉĄĆ ėğĖē ĆđğčđĎĖµğĕ, Č ĈĔĆ-
í Ĉč ď쵹Ėăą
orical Review
ēćĎėĕ ĊĄđĆĎ ďĆčČ ö üĔĆđď A. ôĄđď St. John’s Un Ėėē ĈČėăĕ ðĖėēĔĄĆĕ ĂĔĊĘđā ėē î é. î÷ đ ėĜ versity µĊĐĂėČ ėĜ ĖėČ Ċ ĎďĊđėĔġđĊėĆĎ ēĈĎďġđ ĉĎ ēĐ ĎĉĊ Ď ďĆ đ Ďďġ ēĐĎėĎĖµ ăĕ ĊĒĜė đĎď ĎďĆ ĖėāĖĊĜđ ėČĕ ƵĊĔ ĕ. Ďďă ĐĎė ĔĎďăĕ ē
ich Frank A. Ninkov
ă ėČĕ ĎĖėē÷ēĐõēĘ. ďĔĆėĄĆ ďĆĎ đ µĊĈāĐĜđ ĖėēĎĚĊĄĜđ ĐõēĘ Ć ēĘ ôĄđďēćĎėĕ Ĝ ēĐēĈĎďĂĕ, đĎďġđ ĚĆĔĆî÷é Ć ğ ėē
ich
Frank A. Ninkov
í Ĉč ď쵹Ėăą ĖěĐ čĈĉĠĐĎĂ
ďčĖč í ĉđěĖĉēčĎĂ Ē āĔ ĕęāĕĉčĔ čĎ ĕĖ Ėč Ďąč Ēč Ēďč 50) ĖěĐ íöè (1938-19
978-960-02-2834-2
342 9 789600 228
Κεντρική διάθεση: Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα, Τηλ.: 210-3822496, 210-3838020, Fax: 210-3809150 www.papazisi.gr, e-mail: papazisi@otenet.gr