Nea Politiki 2 by Nea Politiki

α ι ν ό ρ χ 0 9 η κ ή θ ν υ Σ ν η τ ό απ ς η ν ν ά ζ της Λω B΄

ΠΕΡΙΟΔ∆ΟΣ

–

ΙΟΥΛΙΟΣ

•

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

2013

–

ΤΕΥΧΟΣ

–

ΤΙΜΗ

ΕΥΡΩ

αφιέρωμα

1923 - 2013 ÎÓÍØÛÎÒÛ ÙÊÙÊÏÐÛÐ

ÙÎÚÒÎßØ-ÎÖÊ Από την διεύθυνση

ακυβερνησία ...........................................................................................................................................................................................

Κωνσταντίνος Κόλμερ

Τα οικονομικά της (πνευματικής) λιτότητος .............................................................................................................................

Α. Δ. Παπαγιαννίδης

Όπου υπεραισιοδοξία στην οικονομία τραυματίζει στην κυρίως πολιτική ...............................................................

Κώστας Παπασταύρος

Κύπρος: ένα πάζλ με χίλια κομμάτια... .........................................................................................................................................

Λευτέρης Κουσούλης

Δύσκολοι καιροί, μακάριες ηγεσίες ..............................................................................................................................................

Σπύρος Β. Μπαζίνας

Μία πολυσήμαντη επίσκεψη ...........................................................................................................................................................

Δημήτρης Κουτσονίκας

Χρηματιστήριο Αξιών: Εγώ απλώς προήδρευσα ...................................................................................................................

Νίκος Σ. Λιναρδάτος

“Η Ελλάδα πεινάει και εμένα θα μου βάλετε τηλέφωνο;” ...................................................................................................

Άγης Βεντούρης

Η αποδόμηση της παγκόσμιας μεσαίας τάξης ........................................................................................................................

Γιώργος Φοίνικας

Τί ακριβώς συμβαίνει στην σουηδική κοινωνία; ...................................................................................................................

Μιχάλης Παπίδης

Τα πορτοκάλια και τα λεμόνια του πενταμήνου ....................................................................................................................

90 χρόνια από την Συνθήκη της Λωζάννης .................................................................................................................................................................................................

Να συνθέσουμε δημιουργικά ελληνισμό και ελλαδισμό ...................................................................................................

Βασίλης Σπυράκος Πατρώνας Από τη Μικρασιατική Καταστροφή στην Συνθήκη της Λωζάννης ................................................................................

Δημήτρης Μιχαλόπουλος

Η Συνθήκη της Λωζάννης: Οι άγνωστες πλευρές ...................................................................................................................

Χάρης Κατσιβαρδάς

Η θρησκευτική ελευθερία στα πλαίσια της Συνθήκης της Λωζάννης ..........................................................................

Θεμιστοκλής Καλλιγέρης

Στρατιά του Έβρου: Ένα ισχυρό χαρτί στο πόκερ της Λωζάννης ....................................................................................

Νέστωρ Κουράκης

Οι παραβιάσεις της Συνθήκης της Λωζάννης σε σχέση με το ελληνικό στοιχείο Ίμβρου και Τενέδου .........

Θεοφάνης Μαλκίδης

To προσφυγικό ζήτημα από την Λωζάννη μέχρι τις μέρες μας .......................................................................................

Α. Δ. Παπαγιαννίδης

Τρία συν ένα στιγμιότυπα παρασκηνίου από την εποχή εκτονωτικής διαχείρισης των Ελληνοτουρκικών: Παλιές ισορροπίες και σημερινές ανισορροπίες ....................................................................................................................

Μελέτη Η. Μελετόπουλου

Από την Λωζάννη στο παρόν ...........................................................................................................................................................

Γιάννης Χατζόπουλος

Αμφισβητήσεις και προκλήσεις .......................................................................................................................................

Γεώργιος Π. Μαλούχος

Συνθήκη της Λωζάννης: η προοπτική ............................................................................................................................

Γιάννης Δρακόπουλος

Θέατρο: Οι χαλασοχώρηδες ...........................................................................................................................................................

Κωνσταντίνος Μπλάθρας

Η τηλεόραση και τα μάτια μας ........................................................................................................................................................

Θεμιστοκλής Καλλιγέρης

Συνέβησαν ..................................................................................................................................................................................................

Κώστας Μ. Σταματόπουλος

Σκοτεινές πλευρές μιας φωτεινής ηπείρου ................................................................................................................................

Αφιέρωμα Γιώργος Καραμπελιάς

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Μηνιαίο Πολιτικό Περιοδικό εκδότης ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ

αρχισυντάκτης για οικονομικά θέματα ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΙΔΗΣ

διευθυντής ΜΕΛΕΤΗΣ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ

διεθνής οικονομία ΤΙΜΟΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΥΧΛΙΔΗΣ

σύμβουλος έκδοσης ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΦΑΡΑΣ αρχισυντάκτης-συντονιστής ύλης ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ βοηθοί αρχισυντάκτες ΠΕΤΡΟΣ ΒΙΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΤΡΩΝΑΣ-ΣΠΥΡΑΚΟΣ

ελληνικό χρηματιστήριο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ επιστημονικές ειδήσεις ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΡΟΥΣΟΣ αρχισυντάκτης για πολιτιστικά θέματα ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ

κύριοι αρθρογράφοι-αναλυτές ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΑΓΗΣ ΒΕΡΟΥΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΜΕΡ ΝΕΣΤΩΡ ΚΟΥΡΑΚΗΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΕΣΘΑΝΑΙΩΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ Μ. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ

κινηματογράφος ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ

αρχισυντάκτης για διεθνή θέματα ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΚΟΣ

σταυρόλεξο ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ

βοηθός αρχισυντάκτης ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ

ομάδα διαδικτύου ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ

γεωπολιτική ανάλυση ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΛΥΒΙΩΤΗΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΦOΙΝΙΚΑΣ ανταποκριτής στην Λευκωσία ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ

θέατρο ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ θεωρητικά κείμενα- ιστορικά αφιερώματα ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΟΥΒΑΛΕΡΗΣ ΘΕΜΙΣ ΚΑΛΛΙΓΕΡΗΣ ΧΑΡΗΣ ΚΑΤΣΙΒΑΡΔΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ

φωτογραφική επιμέλεια ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΥΡΑΚΟΣ-ΠΑΤΡΩΝΑΣ εικονογράφιση ΣΠΥΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr

ανταποκριτής στις Βρυξέλλες ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΑΓΚΑΣ

Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση, Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα

ανταποκριτής στα Τίραννα BESNIK BAKA

Η Νέα Πολιτική δέχεται και δημοσιεύει κείμενα συνεργατών και αναγνωστών. Για τις απόψεις των δημοσιευομένων άρθρων υπεύθυνοι είναι μόνον οι συντάκτες τους.

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ κυκλοφορεί στην αρχή κάθε μήνα στα βιβλιοπωλεία και σε επιλεγμένα σημεία πώλησης. Συνδρομές στα τηλέφωνα 6978 774 874 και στο 6980 149 044. Tιμή ετήσιας συνδρομής για φυσικά πρόσωπα 40 , φοιτητές 35 , νομικά πρόσωπα 75 Αναρτάται στο διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.neapolitiki.gr

ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

ακυβερνησία H Βουλή του Ιουνίου 2012 παρήγαγε μία πανσπερμία μικρομεσαίων κομμάτων, και μάλιστα σε σύνθεση που καθιστούσε αδύνατο τον σχηματισμό σχετικά ομοιογενούς κυβερνήσεως. Οπότε η αναγκαστική σύμπραξη ετερογενών κομμάτων ήταν μονόδρομος για την επίλυση του προβλήματος διακυβέρνησης της χώρας. Όμως, στον εγκέφαλο του Αντώνη Σαμαρά δεν υπήρχε απολύτως καμμία εμπειρία και επίγνωση της έννοιας «κυβέρνηση συνεργασίας», που προϋποθέτει συνεχή και ασφαλώς επίπονη διαβούλευση και διάθεση συναίνεσης. Στοιχεία ασφαλώς ανύπαρκτα στον αρχηγοκεντρικό διπολιτισμό της Μεταπολίτευσης. Οπότε ο Σαμαράς επεχείρησε να επιβάλει ένα αυταρχικό, στα όρια του κοινοβουλευτισμού, αρχηγοκεντρικό μοντέλο διακυβέρνησης, ως άλλος στρατάρχης Παπάγος, αλλά χωρίς το 49,22% και τις 247 έδρες του Παπάγου. Προκειμένου να καταστήσει το μοντέλο αυτό αποδεκτό ή μάλλον ανεκτό από τους εταίρους του Βαγγέλη Βενιζέλο και Φώτη Κουβέλη, τους εξεβίαζε συστηματικά με την προοπτική εκλογών, τις οποίες οι δύο τους έτρεμαν, βλέποντας τον δημοσκοπικό τους κατήφορο. Έτσι η τρικομματική κυβέρνηση παρέμεινε ένδεκα μήνες στην εξουσία, διαρκώς κλυδωνιζόμενη, και έχοντας αποτύχει να επιλύσει ή και απλώς να διαχειριστεί τα τεράστια προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Ασφαλώς έτσι δεν κυβερνάται ένα κράτος. Η διαδοχή της τρικομματικής κυβέρνησης Σαμαρά από την δικομματική κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου και στην συνέχεια πιθανώς από σειρά κυβερνήσεων συνεργασίας, μειοψηφίας, ανοχής κλπ. είναι πολιτικά πιθανή και συνταγματικά προβλεπόμενη, αλλά δεν επιλύει το πρόβλημα διακυβέρνησης της Ελλάδας υπό τις σημερινές ακραίες συνθήκες. Η χώρα χρειάζεται ισχυρή κυβέρνηση, όχι μόνον υπό την έννοια της ευρείας λαϊκής αποδοχής και κοινωνικής στήριξης, αλλά κυρίως υπό την έννοια ηθικών, καταρτισμένων, αποφασισμένων, ανεξάρτητων από το σαθρό πολιτικό σύστημα προσωπικοτήτων, που θα προχωρήσουν άμεσα στην Ριζική Πολιτική Μεταρρύθμιση και γενική ανασυγκρότηση που χρειάζεται η χώρα για να διασωθεί από το χάος. H ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΕΛΛΑΔΑ

Τα οικονομικά της (πνευματικής) λιτότητος του Κωνσταντίνου Κόλμερ

λες οι προβλέψεις απέτυχαν! Το Διεθνές Νομισματικόν Ταμείον ωμολόγησε την 5ην Ιουνίου 2013 ότι υπετίμησε σημαντικώς την ζημία που επέφερε η «συνταγή λιτότητος» στην Ελληνική οικονομία (τα 3 τελευταία χρόνια) και παρεδέχθη ότι διά της «συνταγής» αυτής περιώρισε τις δυσμενείς επιπτώσεις επί των Ευρωπαϊκών Τραπεζών, εις περίπτωσιν Ελληνικής χρεωκοπίας. Συμφώνως πρός εκτιμήσεις του Κέντρου Προγραμματισμού και Ερευνών( ΚΕΠΕ), το «λάθος του ΔΝΤ» εκόστισε σωρευτικώς στην Ελλάδα περίπου«ένα ολόκηρο ΑΕΠ»!... Συνεπώς, δεν είναι η Ελλάδα εκείνη που διεσώθη από την «ενωμένη Ευρώπη» αλλ’ αντιστρόφως. Οι Ευρωπαίοι δοκησίσοφοι (΄Ολι Ρέν, Γιούνγκερ, Ντράγκι, Σόϊμπλε και Λαγκάρντ) μαζί με τα εγχώρια φερέφωνά των (Σαμαράς, Στουρνάρας, Προβόπουλος και ΙΟΒΕ) διέδιδον ότι η Ελλάς έλαβε δάνεια 207 δις. ευρώ από την Ευρώπη και ούτως εσώθη από την χρεωκοπία. Εν τούτοις, απ’ τα ευρωδάνεια, τα 106 επέστρεψαν αμέσως στους δανειστές. Δηλαδή άνω του 50%. Επιπροσθέτως 58 δις. εδόθησαν πρός ανακεφαλαίωσιν των Ελληνικών Τραπεζών, 55 εις αποπληρωμήν κρατικών ομολόγων,11 πρός επαναγοράν ομολόγων και 35 στους ιδιώτες δανειστές, γιά να μετάσχουν στο «κούρεμα». Βεβαίως, εδόθησαν και 47 δις. στον Ελληνικό προϋπολογισμό γιά τα «πρωτογενή» του ελλείμματα, 35 διά την πληρωμήν παλαιών τόκων και 10 διά την πληρωμήν εξοπλιστικών προμηθειών από την Γαλλία και Γερμανία κατ’ απαίτησίν των. 4

Η ροή χρημάτων υπήρξεν αφειδής διά την σωτηρίαν της πολιτικής ελίτ της Ευρώπης και των κομμάτων εξουσίας στην Ελλάδα, αλλά ουδόλως ωφέλησε την Ελληνική οικονομία. Η λιτότης επεβλήθη από το ΔΝΤ εις βάρος του Ελληνικού λαού, που κατηγορήθη γιά διαφθορά και τεμπελιά, αλλά δεν επέφερε οιονδήποτε διορθωτικόν αποτέλεσμα.

Η θεωρία της Λιτότητος Υπεύθυνος των οικονομικών της λιτότητος είναι η θεωρία των οικονομολόγων του Χάρβαντ Ράϊνχαντ και Ρογκώφ, που υπεστήριξαν ότι τα υψηλά δημόσια χρέη οδηγούν στην συρρίκνωσι του εθνικού προϊόντος. Η θεωρία των όχι μόνον εστηρίχθη επί απατηλών στατιστικών στοιχείων αλλά οδήγησεν εις επιβράδυνσι της Ευρωπαϊκής αναπτύξεως και στην αύξησι της ανεργίας (εν Ελλάδι 28%, Ισπανία 26% και Γαλλία 10,4% το α΄ 3μηνον). Συνολικώς 26 εκατομ. εργαζόμενοι είναι σήμερα άνεργοι στην Ε.Ε. Επιπροσθέτως, η απομόχλευσις των Τραπεζών προεκάλεσε επιβάρυνσι των εθνικών ομολόγων με υψηλοτέρους τόκους, εξαιρέσει ίσως της Γερμανίας. Η θεωρία Ρα-Ρο απεδείχθη λανθασμένη εκ των γεγονότων: η Ιρλανδία, με δημόσιο χρέος το ήμισυ της Ιαπωνίας (ως ποσοστού του ΑΕΠ), επλήρωσε τέσσαρες φορές υψηλότερο επιτόκιο διά τον δανεισμόν της. – Διατί αυτό; – Διότι, η Ιαπωνία δανείζεται κυρίως στο εσωτερικό της και διατηρεί την ανεξαρτησίαν εκδόσεως του εθνικού χαρτονομίσματος (οπότε έχει απεριόριστη ευχέρεια πληρωμής των ομολογιούχων ). Νέα Πολιτική

Αντιθέτως, η Ιρλανδία δανείζεται στις διεθνείς αγορές, τελούσες υπό το άγρυπνο μάτι των οίκων πιστοληπτικής... ανυποληψίας και δεν ημπορεί να πληρώσει τους (εγχωρίους) ομολογιούχους με το ιδικό της νόμισμα παρά μόνον με τα ευρώ, τα οποία, όμως, εκτυπούνται εν Φραγκφούρτη υπό της ΕΚΤ. Ουσιαστικώς, δηλαδή, η «σωτηρία» της Ιρλανδίας αλλά και των άλλων υπερχρεωμένων χωρών του νότου της Ευρωζώνης γίνεται μόνον κατόπιν εγκρίσεως της Μπούντεσμπανκ, η οποία θεωρείται διάδοχος στην Γερμανική εκ νέου απόπειρα καθυποτάξεως της Ευρώπης «με άλλα μέσα», διά να παραφράσω τον Κάρλ φον Κλαούζεβιτς. Το ζήτημα, όμως, σήμερα, δεν είναι πως διεξάγεται ο, εις διάστημα 90 ετών, τρίτος ευρωπαϊκός πόλεμος, αλλά ποία τ’ αποτελέσματα της εφαρμοζομένης περιοριστικής οικονομικής πολιτικής επί της Ευρωπαϊκής κοινωνίας, που υποφέρει από εκτεταμένη ανεργία. Αν η θεωρία λιτότητος είναι εσφαλμένη, πρέπει ν’ απορριφθή. Εάν είναι εν μέρει ορθή πρέπει να τροποποιηθή, ιδίως επί εθνικολογιστικής βάσεως. Αν, όμως, υπάρχουν ενδείξεις ότι χρειάζεται ηυξημένη δημοσία δαπάνη διά την ανάκαμψιν, τότε πρέπει να αναληφθούν μαζικές δημόσιες επενδύσεις. Ένα νέο New Deal. Η διεθνής εμπειρία το επιβεβαιώνει.

Δοκιμές οξύτητος Στην μίαν πλευράν, εντάσσονται οι μεγάλες οικονομίες, ως των ΗΠΑ, με ανάπτυξι 3% το 2012, η Κίνα με 7% εφέτος, η Ρωσσία με χαμηλότερον Νέα Πολιτική

αλλά πάντως θετικό ρυθμόν αναπτύξεως και η Ιαπωνία, με αύξησιν του ΑΕΠ 4,1% το α΄ τρίμηνον ε.έ. (υπό την επήρειαν των ...«Αμπε-οικονομικών», δηλαδή της απεριορίστου επαναγοράς περιουσιακών στοιχείων). Οι χώρες εφαρμόζουν πολιτική ενεργού ζητήσεως, διά της αφειδούς εκδόσεως νομίσματος. Έχουν ίδιο νόμισμα, ανεξάρτητη νομισματική πολιτική και επεκτατική δημοσιονομική. Η ανεργία είναι σχετικώς χαμηλή και η ανάπτυξις εξησφαλισμένη. ½ Στην άλλη μεριά του λόφου, εμφανίζεται η «λιτοδίαιτος» Ευρωπαϊκή ΄Ενωσις, της οποίας η οικονομία επιβραδύνεται και υποφέρει με 26 εκατομμύρια ανέργους. Εχει «ενιαίο» αλλ’ όχι κοινό νόμισμα και έμμονες ιδέες στην Γερμανία γιά την εφαρμογή «λιτότητος». Δηλαδή διά της μειώσεως των δημοσίων δαπανών και αυξήσεως των φόρων ως ποσοστού του ΑΕΠ επιχειρείται η ισοσκέλισις των κρατικών προϋπολογισμών. Ούτως όμως προκαλείται η ύφεσις της οικονομίας. Επιπλέον, το ευρώ προκαλεί εκτεταμένες ζημίες. Στην Κύπρο το ευρώ δεν κυκλοφορεί ελευθέρως ούτε έχει την ιδία αξία στις καταθέσεις άνω των 100.000 (70 σέντς). Η Τράπεζα Κύπρου είναι ένα βήμα πρό της χρεωκοπίας και η Κυπριακή οικονομία μένει αβοήθητος, με πτώσιν 8,7% εφέτος! Η σχιζοφρενής νομισματική πολιτική της ΕΚΤ (υψηλά επιτόκια χρειάζεται η Γερμανία, χαμηλά ο νότος και η Γαλλία) καταλήγει να γίνη περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, που επεκτείνεται τώ5

ρα εις ολόκληρον την Ε.Ε., ενώ αντιθέτως χρειάζεται επεκτατική-επενδυτική πολιτική διά ν’ αντιμετωπισθή η ανερχομένη ανεργία. Μόνον η Ιταλία εφαρμόζει πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων 5 δις. ευρώ, αλλά κι’αυτό είναι ανεπαρκές διά την ανεργία της. Ακόμη κι’ αυτή η Γερμανική οικονομία, η οποία μέχρι τούδε επωφελείτο απ’ το ευρώ, βλέπει το φάσμα της οικονομικής στασιμότητος να επέρχεται, ενώ η Γαλλία (δευτέρα εις μέγεθος οικονομία της Ε.Ε.) έχει ήδη εισέλθει εις υφεσιακόν κύκλον. – Μήπως λοιπόν είναι «στραβός ο γιαλός» ή στραβά αρμενίζει η «ηνωμένη» - κατ’όνομα μόνον- Ευρώπη»; – Η Γερμανική πολιτική ελίτ είναι πεπεισμένη ότι το ευρώ είναι πρότυπον α ρ ε τ ή ς και ότι διά τα δεινά της ευρωζώνης πταίουν αι κυβερνήσεις του Νότου, που δημοσιονομικώς «αμαρτάνουν» με τα τεράστια ελλείμματά των. Αυτό είναι εν μέρει αληθές αλλ’ αλυσιτελές. Υπεύθυνη διά την Ευρω-στασιμότητα δεν είναι η μακροπολιτική υπερβαλλούσης ζητήσεως αλλά το «ενιαίο» νόμισμα, που «δεν ταιριάζει» σ’ όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες και δι’ όλους τους «οικονομικούς κύκλους» που ποικίλουν από χώρας εις χώραν της Ε.Ε. Δηλαδή, η πολιτική λιτότητος (βλ. σχετικές προτάσεις Αλμπέρτο Αλεσίνα & Σίλβια Αρντάγκνα), που επιβάλλει αύξησι του φορολογικού βάρους των Ευρωπαίων και μείωσι της δημοσίας δαπάνης, κινείται πρός την αντίθετη κατεύθυνσι πρός τις ανάγκες της Ε.Ε., η οποία παρουσιάζει και το επιπρόσθετον ελάττωμα να διατηρεί μία αρτηριοσκληρωτική γραφειοκρατία ενός «μεγάλου Ευρωπαϊκού κράτους» και ούτως ν’ αποθαρρύνει νέα, επενδυτικά σχέδια του ιδιωτικού τομέως, ιδίως μετά την «παγίδα ρευστότητος», στην οποίαν περιέπεσεν η δευτερογενής ευρωπαϊκή Τραπεζική κρίσις. Ακόμη κι’ αυτός ο πρόεδρος της «κεντρικής» Επιτροπής του Ευρωπαϊκού Σοβιέτ, ο Γιοζέ Μπαρόζο, αντελήφθη ότι «οι πολιτικές (sic) λιτότητας 6

έφθασαν στα όριά τους και χρειάζονται μέτρα υποβοήθησης της ανάπτυξης». Διαφορετικήν αντίληψιν βεβαίως έχει ο «ισχυρός» άνδρας Βόλφκανγκ Σόϊμπλε, υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, που τάσσεται υπέρ της ...αναπτυξιακής λιτότητος – ενός σχήματος οξυμώρου, διότι η ανάπτυξις απαιτεί ηυξημένη δαπάνη.. –

–

Πώς, όμως, εφθάσαμε στην σχιζοφρενή δημοσιονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενώσεως; Ας σκεφθώμεν ολίγον διαχρονικώς. Όπως με την κατάρρευσι της ...Σοβιετικής Ενώσεως πρό 25ετίας,ούτως και μετά το 2002 (έτος καθελκύσεως του «ενιαίου» νομίσματος) η Ευρωπαϊκή ΄Ενωσις εφήρμοσε μίαν εσφαλμένη διαχείρισι των οικονομικών πόρων: πρώτα μία χαλαρή νομισματική πολιτική και ανεξέλεγκτα δημόσια ελλείμματα και, εν συνεχεία, πιστωτικό «στένωμα» και ανατίμησι του ευρώ.

Τα ιστορικά προηγούμενα των αποτυχημένων νομισματικών ενώσεων δεν είχαν ληφθή υπ’όψιν από τους αρχιτέκτονες της Ευρωζώνης.

Τα διδάγματα της Ιστορίας Οι περισσότερες νομισματικές ενώσεις (Λατινική, Σκανδιναυϊκή, Σοβιετική) απέτυχαν όταν δεν έλαβον υπ’όψιν τις διαφορές των τοπικών οικονομιών και τις εκάστοτε συγκυρίες. Ειδικώτερον, εις μεν την Σοβιετική ΄Ενωσι, η κομματική νομενκλατούρα έστρεψε επί Μπρέζνιεφ τους εθνικούς πόρους αποκλειστικώς διά πολεμικούς σκοπούς κι’ «έχασε το τραίνο» της αναπτύξεως τον 20ον αιώνα. Εις δε την Ευρωπαϊκήν ΄Ενωσιν, η διορισμένη γραφειοκρατία των Βρυξελλών κατασκεύασε ένα « κοινωνικό υπερκράτος», που το διευθύνουν -εξ ίσου με την Σοβιετική – ακατάλληλα πρόσωπα και άνευ οιαςδήποτε δημοκρατικής νομιμοποιήσεως, που όμως δεσμεύουν τις ανανεωτικές δυνάμεις της οικονομίας, όπως είναι Νέα Πολιτική

η ελευθέρα επιχειρηματικότης, η καινοτομία και ο ανταγωνισμός (ίδε πχ. το μονοπωλιακό αεροδρόμιον των Σπάτων που πλήττει τον Αττικόν τουρισμόν, με τα πανάκριβα τέλη του). Οι χιλιάδες ευρωκανονισμοί επιβαρύνουν το μη ανταγωνιστικόν Ευρωπαϊκό κόστος παραγωγής (πχ. ΙΚΑ 50% και ΦΠΑ 23% εν Ελλάδι) και κλείνουν θέσεις εργασίας (μέχρι τούδε 520.000 επιχειρήσεις μόνον στην χώρα μας). Στην περίπτωσι της Σοβιετίας, οι δυσμενείς συγκρίσεις με τις ελεύθερες οικονομίες αφύπνισαν τις λαϊκές μάζες της Ρωσσίας, Ανατολικής Γερμανίας, Πολωνίας κλπ., που εζήτησαν περισσοτέρα οικονομικήν ελευθερία.Η κοινωνική δυσφορία από χαμένους Ρωσσικούς πολέμους (Αφγανιστάν) και η φαινομένη «ευημερία» (ρήσις του σ. Κρούτσεφ ότι «ο κομμουνισμός θα θάψει τον καπιταλισμό σε διάστημα 20ετών» ενώ ακριβώς το αντίθετο συνέβη) επέφεραν τελικώς την διάλυσι του σοβιετικού κράτους και των παραφυάδων του (πλήν της Ελλάδος!) Τον ίδιον κίνδυνο διατρέχει τώρα το Ευρωπαϊκό υπερκράτος των Βρυξελλών, με τις χιλιάδες γραφειοκρατών, αποκομμένων απ’ την οδυνηρή πραγματικότητα των 26 εκατομμυρίων ανέργων. Μέσα στην θαλπωρή των υψηλών και αφορολογήτων αμοιβών, οι ευρωκαρεκλοκένταυροι αγνοούν τα διδάγματα της συγχρόνου Οικονομικής επιστήμης (πχ. το μάθημα 101), ενώ πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες, εστερημένοι κάθε δημιουργικής ευκαιρίας, σπεύδουν να εύρουν μόνιμον εργασίαν που μόνον η ελευθέρα ιδιωτική επιχείρησις δύναται να τους προσφέρει. Αργά η γρήγορα, η Ευρωπαϊκή ΄Ενωσις, ως είναι σήμερον γνωστή, νομοτελειακώς «πάει γιά διάλυσι»: Πρώτη ετοιμάζεται να φύγη η Βρεταννία, διά τους ιδικούς της λόγους. Έπειτα η Ισπανία, που υποφέρει από την μεγαλύτερη μετά την Ελλάδα ανεργίαν.΄Επεται η Ιταλία, με την ακυβερνησία της και τον καθυστερημένο νότο. Μικρότερες χώρες, ως η Σλοβενία, η Τσεχία ακόμη και η Πολωνία – διά να μην ομιλήσωμεν διά την Κύπρον Νέα Πολιτική

που ετοιμάζεται να καταρρεύσει- έχουν «δεύτερες σκέψεις» γιά το κατά πόσον είναι συμφέρουσα η ένταξις στην Ευρωζώνη. Πορτογαλία και Ιρλανδία δεν βλέπουν τρόπον εξόδου από τα διασωστικά σχέδια του ΔΝΤ-ΕΕ. Η Γαλλία αδυνατεί να παραγάγει διεθνώς ανταγωνιστικό προϊόν, αλλ’ ακόμη κι’αυτή η κραταιά Γερμανία απέκτησε προσφάτως κόμμα γιά «εναλλαγή έναντι του ευρώ» και την επάνοδο στο μάρκο, που συγκεντρώνει σημαντικό ποσοστόν των προτιμήσεων του Γερμανικού λαού στις σφυγμομετρήσεις. Η Μπούντεσμπανκ σύρει την ΕΚΤ στο Συνταγματικό δικαστήριο της Καρλσρούης γιά την χαλαρή νομισματική πολιτική που (οψίμως) εφαρμόζει και ζητεί ακύρωσιν της. Πρώτη φορά, ένα εθνικόν ίδρυμα προσφεύγει εναντίον ενός υπερεθνικού στα τοπικά δικαστήρια, όπου επικρατεί επαρχιωτισμός καθηγητάδων.

Άγνωστοι αι βουλαί των...κυρίων – Τι μπορεί να γίνη διά την διάσωσιν της Ευρωπαϊκής Ενώσεως; – ΄Αγνωστον, διότι άδηλες οι βουλές του βαθέως Γερμανικού κατεστημένου. Η αστόχαστος αλαζονεία του «εμείς οι Γερμανοί είμαστε οι καλλίτεροι τραπεζίτες, βιομήχανοι και πολιτικοί του κόσμου», καθιστά το βαθύ κράτος του Βερολίνου εξ ίσου ευάλωτο με την πάλαι ποτέ γηραιά, σοβιετική ηγεσία του Κρεμλίνου. Στις δύο πλευρές της γηραιάς ηπείρου, αναπτύσσονται νέες χώρες, με πιό ενήμερες οικονομικώς ηγεσίες και μεγαλύτερη δημοκρατική εκπροσώπησι. Οι ΗΠΑ διατηρούν την απαραίτητη διάκρισι των τριών εξουσιών εις επαρκή βαθμό και λαμβάνουν υπ’όψιν τις ανάγκες των ανέργων και βετεράνων της ζωής, αυξάνοντας την ποσότητα του κυκλοφορούντος νομίσματος. Αντιθέτως, στο πρόσωπο της καγκελλαρίου της Γερμανικής Ομοσπονδίας φράου Μέρκελ συγκεντρούται όχι μόνον η νομοθετική και εκτελεστική εξουσία αλλ’επιδεικνύεται μία έμμονος μανία «νοικοκυροσύνης» διά την επανεκλογήν της (γιά τρίτη φορά) και δή αντί παντός τιμήματος 7

ωσάν η εξουσία να ήταν αυτοσκοπός και όχι επιδίωξις αποτελεσματικής πολιτικής. Η Κίνα, εξ άλλου, αν και διαθέτουσα μεγάλη κομματική γραφειοκρατία, αφήνει την ιδιωτική οικονομία να καλύπτει τα κενά της.Οι ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες (Βραζιλία, Ινδία, Ινδονησία κλπ.) κινούνται με εθνικό, υποτιμημένο κατά κανόνα, νόμισμα (πχ. η Ινδική ρουπία) και κερδίζουν μερίδια στις διεθνείς αγορές, ενώ οι λοιπές Αγγλοσαξωνικές χώρες (Αυστραλία, Καναδάς, Νέα Ζηλανδία) δίδουν έμφασι στην Κεϋνσιανή ανάπτυξι και δεν δεσμεύοντα από την Λουθηρανή αντίληψι που πάει να επιβάλει (στούς άλλους Ευρωπαίους) η Γερμανία του χέρ Σόϊμπλε - ενός ανθρώπου προβληματικού. Οι προσωπικές και ιστορικές καταβολές των εξουσιαστών παίζουν πάντοτε τον μοιραίο ρόλον στην πολιτικήν: το σκοτεινό παρελθόν της φράου Μέρκελ, που ξεκίνησε την καρριέρα της ως μέλος της Κομμουνιστικής νεολαίας της πρώην Ανατολικής Γερμανίας και κατέληξε καγκελλάριος «εκ συμ-πτώσεως» του Χέλμουτ Κόλ. Η χαλαρά Ευρωπαϊκή συνείδησις του βιετναμέζου αντικαγκελλαρίου Ραίσλερ και ο βίος και η πολιτεία του Γερμανού υπουργού Εξωτερικών Κουίντο Βέστερβελλε, θέτουν σοβαρά ερωτήματα επαρκείας της σημερινής Γερμανικής ηγεσίας. Οπωσδήποτε οι άνθρωποι αυτοί αδυνατούν να διαχειρισθούν τις άκρως περίπλοκες υποθέσεις της Ευρωπαϊκής ηπείρου, ως άλλωστε ισχυρίζεται και ο πρώην καγκελλάριος Χέλμουτ Σμίτ. Πέραν της προσωπικής των ανεπαρκείας, δεν σέβονται τις ιδιομορφίες των Ευρωπαϊκών λαών και αγνοούν τα διδάγματα της συγχρόνου οικονομικής επιστήμης αλλά και της Ευρωπαϊκής ιστορίας. Οι Ευρωπαϊκοί λαοί διαφέρουν ουσιωδώς μεταξύ των. Λόγου χάριν: ½ Τί το κοινόν έχουν οι Φιλλανδοί, που απελευθερώθησαν μόλις το 1910 από τον Σουηδικόν δεσποτισμόν υπό των Ρώσσων, με

τον άναρχον Ελληνικό λαό, που πήρε τα όπλα κατά του Οθωμανού δυνάστου το 1821, εις πείσμα της Ιεράς Συμμαχίας, και εθεσμοθέτησε το πιό φιλελεύθερο σύνταγμα της Ευρώπης στην Τροιζίνα, το 1827; ½ Ποία σχέσιν έχουν τα ΑΕΙ της βορείου Ευρώπης με το Ελληνικό πανεπιστήμιο του κ. Πελεγρίνη; ½ Πόση η εξωστρέφεια της Σλοβενικής οικονομίας εν σχέσει με τον Ελληνικόν εφοπλισμό και την μεγάλη εμπορική μας ναυτιλία; ½ Πώς έχει η Γερμανική αντίληψις του «ευ ζείν» εν σχέσει με την Ιταλικήν κουλτούρα; ½ Ποία η αντίληψις του χιούμορ στην Βρεταννία και πώς γελούν (;) οι Ολλανδοί με τ’αστεία των; Και ούτω καθ’εξής... ΄Απειρες είναι οι διαφορές, που δεν εντάσσονται μέσα στην επιδιωκομένη βιαίως «Ευρωπαϊκή ομοιομορφία» ή την αίολη «παγκοσμιοποίηση». –

Ίσως, λοιπόν,καλλίτερα θα ήταν να επανέλθουν τα Ευρωπαϊκά έθνη στην προτέρα της συνθήκης του Μααστρίχτ ανεξαρτησία των. Με μία γερή δόσι «Αμέσου Δημοκρατίας» (ως της Ελβετικής Ομοσπονδίας) θ’απαλλαγούν οι Ευρωπαίοι απ’ τα οικονομικά της πνευματικής λιτότητος. Μη λησμονούμεν, δέ, ότι οι νομοτέλειες της αδηρήτου πραγματικότητος αργούν, αλλά τελικώς επικρατούν των εμμονών και της πνευματικής ραστώνης. Συνεπιφέρουν τελικώς την πτώσι αυτοκρατοριών και των ελίτ. Η Αθηναϊκή δημοκρατία, η Ρώμη,το Βυζάντιον, η Οθωμανική αυτοκρατορία,η Βρεταννική κοινοπολιτεία παρήκμασαν λόγω ανεπαρκείας των ελίτ. Τα Ελληνικά κόμματα εσπατάλησαν την εντροπία των μαζί με την καταστροφή που επέφεραν στην χώρα. q

Νέα Πολιτική

ΕΛΛΑΔΑ

Όπου υπεραισιοδοξία στην οικονομία τραυματίζει στην κυρίως πολιτική του Α.Δ. Παπαγιαννίδη

άκριτη αισιοδοξία των κάποιων εβδομάδων στον χώρο της οικονομίας - του τύπου «φως στην άκρη του τούνελ» και μεταστροφής των διεθνών media υπέρ της Ελλάδας «που προσπαθεί και πετυχαίνει» - δεν βράδυνε να δυσλειτουργήσει. Η αποσαθρωτική υπόθεση του λεγόμενου αντιρατσιστικού νόμου, προσέλαβε διαστάσεις πολιτικής κρίσης, συνέβαλε στην διάλυση του Τρικομματικού κυβερνητικού συνασπισμού, φέρνοντας επίπλαστη διχαστικότητα πάνω σε γνήσια/βαθιά διαφωνία. Ο μηχανισμός απλός: στην Κυβέρνηση αισθάνθηκαν ότι «στην οικονομία το πράγμα μας βγαίνει πέρα», οπότε δίνεται η ευκαιρία να ξαναδιαφοροποιηθούμε, να χτίσουμε ένταση! Έτσι, ΠΑΣΟΚ και ΔΗΜΑΡ πορεύθηκαν τον δικό τους δρόμο με πρόταση νόμου βασιζόμενη στο διαβόητο νομοσχέδιο Ρουπακιώτη. η Νέα Δημοκρατία επέμεινε στον δικό της, με τροποποίηση του ισχύοντος νόμου του 1979 (που στην ουσία είναι νέος νόμος αλλά δεν λέει το όνομά του) . ο ΣΥΡΙΖΑ –ΕΚΜ προώθησε δική του πρωτοβουλία ώστε να μην φανεί ότι ευθυγραμμίζεται με ΔΗΜΑΡ/ΠΑΣΟΚ. οι Ανεξάρτητοι Έλληνες μίλησαν για δική τους πρόταση. Όλοι έκριναν ότι «πρέπει» να διαφωνούν με όλους. Άμα κάποια στιγμή αποφάσιζε και η Χρυσή Αυγή να υποβάλει δικό της σχέδιο, ώστε να καταδείξει ότι η δημοκρατία «τους» και η Βουλή «τους» είναι φενάκη, σαλεύει ο νους των ανθρώπων τι θα προέκυπτε… Εν τω μεταξύ, την υπόθεση αυτή, οι Ευρωπαίοι την ανακαλύπτουν ως νέο χώρο (στραβής) ιδιαιτερότητας της Ελλάδας. Συνέπεια: προβαίνουν σε όχι-πάνταδιακριτικές υποδείξεις συμπεριφοράς προς την Ελλάδα, πράγμα που δημιουργεί νέα γενιά παθολογιών. Η συνολική εικόνα είναι τρομερών παιδιών που παίζουν με χειροβομβίδα, προσπαθώντας η κάθε ομάδα να «ταπώσει» την άλλη. Το πολιτικό «μας» σύστημα, μόλις θεωρήσει ότι η πίεση από το μέτωπο της οικονομίας χαλαρώνει – διότι η εφαρμογή του Προγράμματος Σταθεροποίησης είναι η πραγματική δουλειά αυτής της Κυβέρνησης μοναδικού σκοπού – ξαναρχίζει να ξηλώνει την πολιτική/κοινοβουλευτική λειτουργία. Νέα Πολιτική

Δώστε τώρα σοβαρή προσοχή στο τι συμβαίνει (και πόσο γρήγορα!) στην γειτονική Τουρκία, ώστε να αναλογισθείτε πόσο η κυρίως πολιτική δεν αποτελεί για την Ελλάδα εσωτερική μόνο υπόθεση: φαντασθείτε – απλώς φαντασθείτε! – αυτό μας το πολιτικό προσωπικό, μ’ αυτά του τα πολιτικά αντανακλαστικά, να κάνει αύριο την επιλογή να «παίξει» με ένα σκηνικό αποσταθεροποίησης στην γείτονα. Η, ακόμη χειρότερα, να μπει στον πειρασμό η γείτων να «παίξει» με τα δικά μας, με Θράκη ει μη με Αιγαίο στα πλαίσια μιας νέας «Βαριοπούλας», άμα χρειαστούν εκτόνωση οι δικές τους οι πιέσεις που είδαμε πόσο εύκολα ξέφυγαν. Καλύτερα μην προχωρήσουμε. Εδώ κι αν σαλεύει ο νους του ανθρώπου, άνοιξη- καλοκαίρι του 2013… q

Μεγαλύτερη ύφεση και πιθανότητα εξόδου από την Ευρωζώνη το 2014 σύμφωνα με την Citigroup

H Citigroup δεν είναι αισιόδοξη

της χώρας δεν παρουσιάζει σημεία

για την οικονομική κατάσταση της

βελτιώσεως, ο οίκος θεωρεί ότι μό-

Ελλάδας και δεν αποκλείει την πιθα-

νο με σημαντικό «κούρεμα» εκ μέ-

νότητα εξόδου από το ευρώ. Προ-

ρους των πιστωτών θα μπορούσε το

βλέπει ακόμη μεγαλύτερη ύφεση

χρέος να καταστεί βιώσιμο. Οι προ-

για το 2014 και θεωρεί αναπόφευ-

βλέψεις του οίκου είναι δυσοίωνες

κτη νέα μελλοντική αναδιάρθρωση

και για τις άλλες χώρες του Νότου

του χρέους. Η Citigroup εκτιμά ότι

καθώς και την Ιρλανδία. Προβλέπει

υπάρχει σοβαρή πιθανότητα εξό-

ότι η Πορτογαλία θα προβεί σε ανα-

δου της Ελλάδας από την ευρωζώ-

διάρθρωση του χρέους της το 2014

νη και μάλιστα μέσα στο 2014! Κα-

ενώ η Ισπανία, η Ιταλία και η Ιρλαν-

θώς η δημοσιονομική κατάσταση

δία το 2015. q

Νέα Πολιτική

Έκθεση IMF Ανάκαμψη μόνον με θεσμικές μεταρρυθμίσεις, ενώ η ομαλοποίηση αργεί

ύμφωνα με την έκθεση του Μαΐου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η Ελλάδα, πέραν της προόδου στο πεδίο της επίτευξης πρωτογενούς πλεονάσματος, εξακολουθεί να μαστίζεται από σημαντικά δομικά προβλήματα. Οι ανεπαρκείς θεσμικές μεταρρυθμίσεις οδηγούν σε άνιση κατανομή των οικονομικών βαρών. Οι ανισότητες επιδεινώνονται από την φοροδιαφυγή των πλουσίων και των αυτοαπασχολούμενων εις βάρος των μισθωτών και των συνταξιούχων, την αποτυχία απελευθέρωσης των κλειστών επαγγελμάτων, την μη ανταπόκριση των τιμών της αγοράς στην μείωση των μισθών και τέλος την ανεργία, που πλήττει σχεδόν αποκλειστικά τον ιδιωτικό τομέα σε αντίθεση με τον υπερτροφικό δημόσιο τομέα. Η ανάκαμψη μπορεί επομένως να επιτευχθεί μόνον μέσα από βαθειές θεσμικές αλλαγές όπως οι αποκρατικοποιήσεις, η αύξηση των εξαγωγών και η προσέλκυση επενδυτών. Αλλά πρέπει να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο της εξαίρεσης εταιρειών από την φορολογία. Η ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μόνον μέσω της πιστής εφαρμογής του οικονομικού προγράμματος, της πολιτικής σταθερότητας αλλά και της υποστήριξης των εταίρων με ευνοϊκούς οικονομικούς όρους, οι οποίοι θα καταστήσουν το ελληνικό χρέος βιώσιμο. Τέλος η έκθεση συμπεραίνει ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει ακόμα πολλά να πραγματοποιήσει μέχρις η κατάσταση ομαλοποιηθεί πλήρως. q Νέα Πολιτική

Κύπρος: ένα παζλ με χίλια κομμάτια... του ανταποκριτή μας στην Λευκωσία Κώστα Παπασταύρου

αναφορά και μόνο στο όνομα του νησιού, σε κάθε συζήτηση στην Ευρώπη και πέραν του Ατλαντικού, τόσο στα διεθνή μέσα ενημέρωσης όσο και σε διάφορες εκδηλώσεις, συγκεντρώνει μεγάλο ενδιαφέρον, ειδικά τους τελευταίους 2-3 μήνες. Είναι μια συγκυρία γεγονότων που οδηγεί το ενδιαφέρον για την Κύπρο να απλώνεται στους διεθνείς και ιδιαίτερα Ευρωπαϊκούς πολιτικούς κύκλους, λόγω: –

–

– – –

της γεωστρατηγικής αξίας και του γεωπολιτικού ρόλου που δίνει στην Κύπρο η προοπτική ύπαρξης υδρογονανθράκων στην ΑΟΖ της, της δυνατότητας διεξόδου που προσφέρει η Κύπρος προς το Ισραήλ λόγω του μουσουλμανικού πετάλου που το έχει περικυκλώσει, της ενδεχόμενης εξέλιξης στην περιοχή από πιθανή πτώση του καθεστώτος της Συρίας, της εκκολαπτόμενης κρίσης ή και πιθανού επεισοδίου μεταξύ Ισραήλ-Ιράν, της οικονομικής κατάστασης του νησιού και της πιθανής μετάδοσης του προβλήματος προς άλλες οικονομίες της ΕΕ ως συστημικό, του δυνητικού φρένου που μπορεί να ασκήσει η Κύπρος προς την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, της πολυμέτωπης άσκησης πίεσης από την Τουρκία για άμεση έναρξη συνομιλιών μεσούσης της οικονομικής κρίσης στο νησί, της ασκούμενης πίεσης (έστω συνεχούς αναφοράς) από κύκλους των ΗΕ και ΕΕ για προώθηση πακέτου προς επίλυση του Κυ-

–

– – –

πριακού, με ταυτόχρονη εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου πλούτου (με αγωγό μέσω Τουρκίας) και αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης (με άνοιγμα της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου), των αορίστων επικλήσεων του Ευρωπαϊκού κεκτημένου εκ μέρους μας προς επίλυση του Κυπριακού, την ίδια στιγμή που αποδεχόμαστε πλείστα τόσα συμφωνηθέντα που καταφανώς ευρίσκονται εκτός της ευρωπαϊκής λογικής και πρακτικής, της νέας πρωτοβουλίας των ΗΠΑ με την ανάθεση ειδικού ρόλου για το Κυπριακό προσωπικά στον ΥΠΕΞ της, αλλά και της αναγνώρισης της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης, του ρόλου της Τουρκίας στην διέλευση του φυσικού αερίου προς την ΕΕ από Ρωσσία και άλλες χώρες της περιοχής, αλλά και από την Ανατολική Μεσόγειο, της πιθανής αντιπαράθεσης Τουρκίας-Ισραήλ, του ρόλου της Ρωσσίας στην Ανατολική Μεσόγειο, της ενδεχόμενης δημιουργίας ανταγωνιστικής σχέσης μεταξύ Ρωσσίας-Κύπρου όσον αφορά την παροχή φυσικού αερίου στην ΕΕ και πολλά-πολλά άλλα.

Αξίζει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι, μόλις προ ολίγων ημερών, η Κύπρος προστέθηκε στους επίσημους σχεδιασμούς της ΕΕ στον χάρτη για μεταφορά του φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο σε όλη την Ευρώπη, αναγνωρίστηκε μάλιστα ως ισχυρός παίκτης σε θέματα ενέργειας και ειδικώτερα επισημάνθηκε ο ρόλος της ως ενεργειακός κόμβος. Ενδιαφέρον σημείο επίΝέα Πολιτική

σης με αυτήν την εξέλιξη είναι ότι τα κοιτάσματα της Κύπρου (κατ’ επέκταση και της Ελλάδας, μιας και τονίστηκε η σημασία του αγωγού Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας), τίθενται στην ουσία κάτω από την ομπρέλα ασφαλείας της ΕΕ. Αναφέροντας όλα αυτά τα δεδομένα με τα διάφορα διαπλεκόμενα συμφέροντα, θα διερωτάτο κανείς κατά πόσον η Κυπριακή πλευρά έχει κάποια εθνική στρατηγική … Ασφαλώς, λόγω της πολυπλοκότητας των θεμάτων και της εμπλοκής της Αθήνας στα πλείστα εξ αυτών, το ερώτημα θα μπορούσε να απευθυνθεί σε αμφότερες τις κυβερνήσεις Λευκωσίας και Αθηνών για το κατά πόσον από κοινού έχουν την ανάλογη στρατηγική-για να μην πηγαίνουμε δηλαδή σε παλιές εποχές… Το πρόσφατο κάζο που προήλθε από την τρόϊκα, που κατά πρόσφατο δημοσίευμα της οικονομικής εφημερίδας Handelsblatt είναι «αποτέλεσμα συγκεκριμένου σχεδίου που αποσκοπεί στον πειθαναγκασμό της Κυπριακής κυβέρνησης όπως προχωρήσει σε δημοσιονομική εξυγίανση ισάξια με το 7% του ΑΕΠ, ανεξαρτήτως κοινωνικού ή άλλου κόστους», είναι ένα απλό παράδειγμα που καταδεικνύει πώς η ρηχότητα με την οποία αντιμετωπίζονται δύσκολες και σοβαρές καταστάσεις, η ανυπαρξία στρατηγιστών στις ομάδες διαχείρισης, η ελλιπής πληροφόρηση, η ευκολοπιστία με την οποία γίνονται αποδεκτές οι διαβεβαιώσεις των «φίλων» και η μονοδιάστατη αντιμετώπιση των διεθνών σχέσεων αποτελούν εγκληματική αμέλεια εκ μέρους της πολιτικής μας ηγεσίας. Άλλο τρανό παράδειγμα της πορείας του Ελληνισμού στα «κουτουρού», όσον αφορά τις προοπτικές επίλυσης του Κυπριακού ζητήματος, είναι η δημοσιοποίηση από τον ειδικό αντιπρόσωπο του Γ.Γ. του ΟΗΕ, κ. Ντάουνερ, των λεγόμενων συγκλίσεων διαφόρων σημείων κατά τις διαβουλεύσεις Χριστόφια-Ταλάτ (2008-2012), κατά τις οποίες στην ουσία «τσιμεντώνεται» η έννοια των δύο κρατών στην Κύπρο, με την Τουρκία να έχει πλήρη κυριαρχία στο βόρειο μέρος του νησιού και ταυτόχρονα να ελέγχει και το νότιο!!! Το να Νέα Πολιτική

κατηγορείται ως επικίνδυνος συνωμότης ο Ντάουνερ είναι ένα θέμα, αλλά οι δικές μας ευθύνες για να καταντήσουμε σε τέτοιου είδους συγκλίσεις, πώς θα κριθούν; Με απλά λόγια, ο απεγκλωβισμός της Ελληνοκυπριακής πλευράς από όλα τα συμφωνηθέντα μέχρι τώρα από τις Συμφωνίες κορυφής μέχρι τα ψηφίσματα των ΗΕ περί δικοινοτικής διζωνικής ομοσπονδίας (ένα μόρφωμα που από τη φύση του –και όχι μόνον ως ταμπέλα– εμπεριέχει το σπέρμα του διαχωρισμού και της καταπάτησης των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων), χρειάζεται, πέραν της πολιτικής απόφασης, πολλά παραπάνω να γίνουν μέσω κατάλληλης εθνικής στρατηγικής, συνεργασιών και καθοριστικών αποφάσεων. Εκτός εάν, βέβαια, οι πολιτικές ηγεσίες Λευκωσίας και Αθήνας έχουν, το ολιγώτερο, επιμολυνθεί από εθνική απονεύρωση. Όσον αφορά την Κυπριακή πολιτική ηγεσία, εξ όσων τουλάχιστον γνωρίζουμε, εξακολουθεί ενδοστρεφώς να λαμβάνει αποφάσεις. Η χρήση των άριστων πολιτών του ευρύτερου Ελληνισμού, που δια της επιστημοσύνης και των περγαμηνών τους απέδειξαν, στην ημεδαπή και στην αλλοδαπή, ότι ο λόγος τους έχει εκτόπισμα, δυστυχώς δεν πραγματοποιείται. Δεξαμενές σκέψεις δεν αξιοποιούνται. Η λογική του «ξερόλα» τους κατευθύνει. Το χειρότερο, οι πέριξ του Προέδρου έχουν ιστορικό εμπλοκής τους στην καταραμένη ιστορία υποστήριξης του Σχεδίου Ανάν, αν βέβαια αυτό σημειολογικά οδηγεί κάπου. Δυστυχώς, στα πλείστα των σημείων που αναφέρονται απλώς στην πρώτη παράγραφο ως συγκυρίες των ημερών μας, η δική μας πλευρά στερείται αξιόπιστων και τεκμηριωμένων από επιστημονικής άποψης θέσεων. Έχουμε την άποψη ότι, οι όποιες συζητήσεις γίνονται για όλα αυτά τα κρίσιμα θέματα από δημοσίους υπαλλήλους, επικοινωνιολόγους και ευκαιριακούς κομματικούς αναλυτές, υπολείπονται του αναγκαίου διεθνούς πολιτικού υποβάθρου και πιθανώς εμπεριέχουν ύψιστους εθνικούς κινδύνους. q 13

Δύσκολοι καιροί, μακάριες ηγεσίες του Λευτέρη Κουσούλη

Δ∆

ύσκολη εποχή. Δύσκολοι καιροί. Όλοι οι καιροί είναι δύσκολοι θα μου πείτε. Πράγματι. Όμως υπάρχουν στιγμές καμπής. Η γραμμική εξέλιξη διαταράσσεται. Το επαναλαμβανόμενο χάνει την αυτονόητη αναμενόμενη συνέχειά του. Τα στερεότυπα κλονίζονται. Οι σταθερές θρυμματίζονται. Το κυοφορούμενο εισβάλλει αιφνίδια στο προσκήνιο. Και η εποχή γίνεται ακόμη πιο δύσκολη, περίπλοκη, σκοτεινή και δυσνόητη, όπως η σημερινή Ελλάδα. Δύσκολη, γιατί όλα τα προβλήματα φάνηκαν ξαφνικά στη στροφή της κρίσης. Περίπλοκη, γιατί το ύφασμα των σχέσεων είναι πιο μπερδεμένο από ό,τι νομίζαμε. Σκοτεινή, σαν τη συνείδησή της στη φάση της αθεμελίωτης ευμάρειας. Δυσνόητη, σαν αυτοέγκλειστη και αυτοπαγιδευμένη αυτιστική οντότητα. Μαζί με την κρίση, έρχεται ο κίνδυνος. Και μαζί η αναζήτηση προσανατολισμού. Προσανατολισμού, πορείας και εξόδου. Με το όνειρο μιας νέας ισορροπίας. Στις ακραίες φάσεις, δύο είναι οι επιλογές. Ή της επαναστατικής ανατροπής ή του μεταρρυθμιστικού ριζικού επανακαθορισμού. Σε κάθε περίπτωση, η έκφραση και η οργάνωση της αυτoαμφισβήτησης είναι αδήριτη ανάγκη της νέας θεμελίωσης. Και να λοιπόν που η πολιτική, μετά τη συντριπτική της ήττα στην Ελλάδα του σήμερα, αναδεικνύεται ως το έσχατο σημείο επίκλησης και σωτηρίας. Και ο οδηγητικός της ρόλος γίνεται πια ορατός χωρίς αμφιβολία και χωρίς στάση υποταγής. Όπως πάντοτε, όπως παντού στην ιστορία, η πολιτική διεκδικεί και εδώ τα πρωτεία. Το πρόβλημα της πατρίδας μας σήμερα, βρίσκεται στην αναντιστοιχία εποχής και πολιτικών εκφραστών. Όσο και αν ισχύει η αλήθεια, ότι μέσα από την κοινωνική και πολιτική σύγκρουση αναδεικνύονται καινοτόμοι εκφραστές, στην Ελλάδα της κρίσης, τα πρόσωπα που ηγούνται, φαίνεται να αδυνατούν να ορίσουν έναν διαυγή νέο προσανατολισμό. Έρχονται από το παρελθόν και παραμένουν στο παρελθόν. Εγκλωβισμένοι στο ορατό σήμερα. Μακάριοι και αδύναμοι για την αναγκαία αυτοαμφισβήτηση, προϋπόθεση της αλλαγής και της αλλαγής τους. Αδύναμοι, συνεπώς, να ανασυνθέσουν, διαλεκτικά, παλαιά και νέα αιτήματα, επιχειρώντας, με μια γενναία τομή στον πολιτικό χρόνο, να βγουν στην ταραγμένη θάλασσα της κρίσης. q 14

Νέα Πολιτική

Μία πολυσήμαντη επίσκεψη του Σπύρου Β. Μπαζίνα

ε την πρόσφατη επίσκεψη που γκρούονται. Συγκρούονται αυτοί που τους παπραγματοποίησε στις Η.Π.Α. καρερμηνεύουν για να εξυπηρετήσουν τους αθέτόπιν προσκλήσεως του Αρχιεμιτους σκοπούς τους. Η ιστορία δείχνει ότι δεν είπισκόπου Αμερικής κκ. Δημητρίου και με την ευμαστε αντίπαλοι της Δύσης. Το μήνυμα του Ελληνιλογία του Οικουμενικού Πατριάρχου κκ. Βαρθοσμού και της Ορθοδοξίας για διάλογο, κατανόηση, λομαίου, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελσυνεννόηση και αλληλεγγύη είναι ίσως η τελευταία λάδος έστειλε πολυσήμαντα μηνύματα με πολλασας ελπίδα. πλούς αποδέκτες. Προς τον Ελληνισμό της Αμερικής. Είσθε μια ΕλΠρος την οικουμένην άπασαν. Χριστός Ανέλάδα έξω από την Ελλάδα. Φυλάξτε ως κόρη οφθαλστη! Άρα, όλα τα σώματα των κεκοιμημένων θα μού την πίστη, την γλώσσα και τον πολιτισμό μας. εγερθούν, δικαίων και αδίκων. Μείνετε δημιουργικοί και θετικοί Άρα, ας ζήσουμε την ζωή μας προς όλους. Μιμηθείτε την χήανάλογα ώστε να αναστηθούρα από την Κύπρο, η οποία έχομε «εις ζωήν αιώνιον» και όχι «εις ντας χάσει και τους δυο λεβέντες κρίσιν αιώνιον». «Ανάλογα», βέτης κατά την τουρκική εισβολή βαια, τουλάχιστον για τους Ορτο 1974, δώρισε υπέρ των πτωθοδόξους, δεν σημαίνει σύμφωχών την προίκα που είχε από την να με κάποιες αφηρημένες ηθιμακαρίτισσα την μάνα της, επτά κές επιταγές (όπως, για παράασημένια κουταλάκια, και όλες δειγμα, ο «καλός» υιός στην πατις οικονομίες της, 5 Ευρώ. «Τη ραβολή του ασώτου), αλλά έτσι ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία ώστε να αποκατασταθεί η σχέτα πλούσια». ση μας με τον Τριαδικό Θεό (για Προς τον Ελληνικό λαό. Βαπαράδειγμα, με την μετάνοια και στάτε γερά. Μην απελπίζεσθε. ταπείνωση του ασώτου). Σε κάΚρατείστε άσβεστη την φλόθε περίπτωση, πάντως, ο Θεός γα της πατροπαράδοτης πίστης θέλει «πάντας ανθρώπους σωπου ενδυνάμωσε το Γένος και του Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Β΄ θήναι και εις επίγνωσιν αληθείας έδωσε δεκάδες εκατομμυρίων ελθείν», χωρίς διακρίσεις. Όπως αγίων, μαρτύρων, ομολογητών, γράφουν οι Πατέρες, είμαστε όλοι τέκνα του Αδάμ, εγκρατευτών και δικαίων. Ένα τέτοιο μεγάλο Γένος δηλαδή του Θεού, ανεξάρτητα από το αν πιστεύουπροώρισται να ζήσει και θα ζήσει. Ανακαλύψτε πάλι με και τι πιστεύουμε. της αξίες της οικογένειας και του χωριού, την κοινοΠρος τις Η.Π.Α. και την Δύση στο σύνολό της. τική και κοινοβιακή παράδοση της Ορθοδοξίας. ΑναΕδώ είμαστε και προσευχόμαστε για σας ως φίλοι. βαπτιστείτε μέσα από το Άγιον Όρος στην εμπειρία Μη σας παρασύρουν οι μαθητές του Σάμιουελ Χάτης αποκαλύψεως του Θεού στους Πατέρες της Ερήντιγκτον με τις επιπόλαιες θεωρίες τους για την σύμου και ανακαινισθήσεται ως αετού η νεότης σας ... γκρουση των πολιτισμών. Οι πολιτισμοί δεν συΆξιος ο μισθός του. q Νέα Πολιτική

Χρηματιστήριο Αξιών

Εγώ απλώς προήδρευσα Τη ρήση του Ανδρέα Παπανδρέου θα πρέπει να επαναλαμβάνει ο καθηγητής Σταύρος Θωμαδάκης σε όσους τον ρωτούν για την περίοδο 1996 – 2004, που απλώς προήδρευε της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Τί να πρωτοθυμηθεί κανείς; Εισαγωγές εξπρές εταιρειών των μεγαλοδιαπλεκομένων εκδοτών και εργολάβων με μαγειρεμένα στοιχεία, αθετήσεις επενδυτικών υποχρεώσεων , υπέρογκες αυξήσεις κεφαλαίου χωρίς επιχειρηματικά πλάνα, εξωπραγματικές αυξήσεις μετοχών χάρις στην έντεχνη διασπορά φημών, «εκτόξευση» τιμών για εταιρείες με εργοστάσια που ούτε τζάμια στα παράθυρα δεν είχαν. Διοικητές τραπεζών, πολιτικά πρόσωπα, μεγαλοεπιχειρηματίες όπως ο Παύλος Ψωμιάδης της ΑΣΠΙΣ ΠΡΟΝΟΙΑ, ο σύμβουλος του τότε πρωθυπουργού, όλοι μια ωραία παρέα. Χιλιάδες μικροεπενδυτές εξαπατήθηκαν και είδαν να εξανεμίζονται μέσα σε λίγους μήνες οι οικονομίες ετών, ενώ τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων του κράτους λεηλατήθηκαν, προκειμένου μεταξύ άλλων να ενισχυθεί ο χρηματιστηριακός τζόγος της προεκλογικής περιόδου και να κερδίσει τις εκλογές το ΠΑΣΟΚ και ο Σημίτης. Χαρακτηριστική η περίπτωση της μετοχής της εταιρείας «ΕΘΝΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΣ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΠΟΘΗΚΩΝ», η οποία ήταν θυγατρική της Εθνικής Τράπεζας με διοικητή τότε, τον πρωθυπουργικό φίλο, Θεόδωρο Καρατζά. Μέσα σε δέκα μόνο μήνες το 1999, η μετοχή των «Γενικών Αποθηκών» κατέγραψε μια εξωφρενική και πλασματική άνοδο κατά 5.000% και κεφαλαιοποίηση από 13,5 δις σε 679 δις. Η μέθοδος απλή και δοκιμασμένη. Διασπορά στα «παπαγαλάκια» και κάποια από τα δεκάδες «οικονομικά» έντυπα, της ψευδούς πληροφορίας ότι η συγκεκριμένη εταιρεία θα γινόταν δήθεν «ο βραχίονας της Εθνικής Τράπεζας στον τομέα των ακινήτων». Η παραγγελία από τον Άρειο Πάγο ήταν σαφέστατη για τις ευθύνες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς: «Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ουδόλως ήλεγξε τις ύποπτες συναλλαγές, κατά τις οποίες συγγενείς και φίλοι διοικητών και ανωτάτων στελεχών Οργανισμών και κυβερνητικοί παράγοντες αγόρασαν μετοχές σε χαμηλές τιμές και τις πώλησαν σε αφελείς μικροεπενδυτές μετά την εξωπραγματική άνοδο της τιμής αυτών». Την περίοδο εκείνη σε συνέντευξη – αγιογραφία στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, ο Σταύρος Θωμαδάκης δήλωνε: «Τελευταία αναπτύσσεται η τάση να κατηγορούν οι εισαγγελείς τις εποπτικές αρχές, την ίδια στιγμή που αυτές εργάζονται σκληρά 16

Νέα Πολιτική

για τον έλεγχο των χρηματιστηριακών παραβάσεων … η διακίνηση των μετοχών είναι άψογη». Το φαινόμενο είναι χαρακτηριστικό της νοοτροπίας και της κυρίαρχης αντίληψης της Ελληνικής κοινωνίας τα τελευταία 30 χρόνια. Από την δεκαετία του ΄80, η πάντοτε υπαρκτή διαφθορά καθετοποιήθηκε. Πάρε και εσύ αυτό που δεν σου ανήκει για να μη μπορείς να με ελέγξεις. Το πρότυπο του Έλληνα που τα καταφέρνει πάντα χωρίς κόπο, κυριάρχησε και αποθεώθηκε στο τέλος της δεκαετίας του ΄90 με το χρηματιστήριο. Η ατιμωρησία και έλλειψη ελέγχου έγιναν κεκτημένο δικαίωμα. Το πρόβλημα του ελέγχου και της δικαιοσύνης στη χώρα μας είναι βαθύ, χρόνιο, θεσμικό. Επιτροπή Ανταγωνισμού, ΕΣΡ, ΣΔΟΕ, πολεοδομία, εξεταστικές επιτροπές της Bουλής … Η αγαπημένη φράση του τέως πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, «όποιος έχει στοιχεία να τα πάει στον εισαγγελέα!» καταδεικνύει την φαυλότητα του πολιτικού μας συστήματος. Εάν δεν μπορούμε να αποφύγουμε τα χειρότερα, ας πάει στον εισαγγελέα και μετά βλέπουμε ! Η ηρωική θητεία των οικονομικών εισαγγελέων Πεπόνη και Μουζακίτη προσέφερε πολλά σε μια σκοτεινή περίοδο. Η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου όμως απέδειξε ότι το σύστημα δεν χάνει (σχεδόν ποτέ). Οι οικονομικοί εισαγγελείς οδηγούνται σε παραίτηση. Η ελληνική δικαιοσύνη γελοιοποιείται για άλλη μια φορά. Αν απέδειξε κάτι η χρηματοοικονομική κρίση στην Αμερική και η κορύφωσή της με το κλείσιμο της Lehman Brothers, είναι ότι οι αγορές δεν πρέπει να λειτουργούν χωρίς ρυθμιστές (regulators) και έλεγχο. Αν αποδεικνύει κάτι η χρεωκοπία της χώρας, είναι ότι η διαφθορά και η έλλειψη δικαιοσύνης είναι έννοιες αναποτελεσματικές και οδηγούν στην καταστροφή. Οι θεσμοί, ο έλεγχος, η δικαιοσύνη, οι ηθικές ηγεσίες, δεν είναι πολυτέλεια· είναι προϋπόθεση. Δημήτρης Κουτσονίκας

Oι χρηματιστηριακές μας εκτιμήσεις σε καμμία περίπτωση δεν αποτελούν “επενδυτική πρόταση” ή προτροπή για οποιαδήποτε πράξη αγοράς ή πώλησης μετοχών και άλλων κινητών αξιών.

Νέα Πολιτική

Casus Belli

“Η Ελλάδα πεινάει κι εμένα θα μου βάλετε τηλέφωνο;”

φράση αυτή ειπώθηκε από έναν Μεγάλο Έλληνα, έναν αληθινό πατριώτη, τον στρατηγό και πρωθυπουργό Νικόλαο Πλαστήρα. Όντας άρρωστος - έπασχε από φυματίωση έμενε σε ένα μικρό σπίτι κοντά στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Του πρότειναν λοιπόν να του βάλουν ένα τηλέφωνο δίπλα στο κρεβάτι, για να μπορεί να επικοινωνεί σε μια ώρα ανάγκης, αλλά αυτός αρνήθηκε, λέγοντας: «Μα τι λέτε; Η Ελλάδα πένεται κι εμένα θα μου βάλετε τηλέφωνο»; Πολλές φορές πάλι, έστελνε με τρόπο και του αγόραζαν ψωμί, ελιές και λίγη φέτα. Οι γύρω του και όσοι τον γνώριζαν και τον επισκέπτονταν, του υπενθύμιζαν ότι, λόγω της αρρώστειας του, είχε ανάγκη για καλύτερο φαγητό. Η απάντησή του, πάντα με απλότητα και ευγένεια, ήταν η ίδια: «Γιατί, τι κάνω; Μήπως σκάβω για να καλοτρώγω; Ξαπλωμένος είμαι»! Κάποια μέρα, ένας επώνυμος της εποχής, τού δώρισε ένα ωραίο χρυσό στυλό. Ο στρατηγός Πλαστήρας κάλεσε τον καλό του φίλο Ανδρέα και του είπε: – – –

Εγώ δεν βάζω χρυσές υπογραφές. Μου αρκεί το στυλό που έχω. Να το στείλεις πίσω. Μα θα προσβληθεί ο ... Δεν πειράζει! Εγώ δεν θέλω δώρα Ανδρέα. Γιατί τα δώρα φέρνουν και αντίδωρα!

Θέλετε κι άλλες χαρακτηριστικές στιγμές του Μεγάλου αυτού Έλληνα; Ο στρατηγός είχε απαγορεύσει στους δικούς του να χρησιμοποιούν το όνομα “Πλαστήρας” όπου κι αν πήγαιναν. Ο αδελφός του ήταν άνεργος. Το εργοστάσιο ζυθοποιίας «ΦΙΞ» ζητούσε οδηγό κι εκείνος έκανε αίτηση. Ο αρμόδιος υπάλληλος τον ρώτησε 18

του Νίκου Σ. Λιναρδάτου πώς λέγεται. Κι αυτός αναγκάστηκε να ομολογήσει ότι τον λένε Πλαστήρα… Ο υπεύθυνος ζητάει να μάθει αν συγγενεύει με τον στρατηγό και πρωθυπουργό. Μετά από πολύ δισταγμό, του αποκαλύπτει ότι είναι αδελφός του. Ο στρατηγός όμως το έμαθε. Κάλεσε αμέσως τον αδελφό του, τον επέΝικόλαος Πλαστήρας. πληξε και του απαγόρευσε Ήρωας της Μικρασιατικής να αναλάβει αυτή την εργαεκστρατείας, επαναστάτης σία, λέγοντάς του: «Αν έχεις και δις Πρωθυπουργός της ανάγκη, κάτσε εδώ να μοιραΕλλάδος ζόμαστε το φαγητό μου». Και φυσικά, ο αδελφός του παρέμεινε άνεργος... Ο Πλαστήρας δεν άφησε πίσω του ούτε σπίτι, ούτε ακίνητα ή καταθέσεις σε τράπεζες… Η κληρονομιά που άφησε στην ορφανή προσφυγοπούλα ψυχοκόρη του, ήταν 216 δρχ., δέκα δολλάρια και μια λακωνική προφορική διαθήκη: «Όλα για την Ελλάδα!». Βρέθηκε επίσης ένα χρεωστικό του Στρατού για ένα κρεβάτι που είχε χάσει κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία και 8 δρχ. με σημείωση να δοθούν στο Δημόσιο για την αξία του κρεβατιού «ώστε να μη χρωστά στην Πατρίδα». Με τον θάνατό του, στις 26/7/1953, το νεκρικό κοστούμι το αγόρασε ο φίλος του Διονύσιος Καρρέρ - γιατί ο Πλαστήρας τον μισθό του τον προσέφερε διακριτικά σε άπορους και ορφανά παιδιά - ο δε γιατρός που υπέγραψε το πιστοποιητικό θανάτου, μέτρησε στο κορμί του 27 σπαθιές και 9 σημάδια από βλήματα… Αυτή ήταν όλη του η περιουσία! Μήπως έχει να προσθέσει κάτι κάποιος από τους σύγχρονους πολιτικούς μας; q Νέα Πολιτική

ΚΟΣΜΟΣ

Η αποδόμηση της παγκόσμιας μεσαίας τάξης του Άγη Βερούτη

στω ότι έχεις ένα χωράφι δέκα στρεμμάτων (10.000 τετραγωνικά μέτρα). Για να το καλλιεργήσεις και να βγάζεις σοδειές λοιπόν, έστω ότι φέρνεις φορτηγά με εύφορο χώμα και απλώνεις 10 πόντους ύψος σε όλη την επιφάνεια των δέκα στρεμμάτων. Αρχίζεις να το καλλιεργείς, και παρατηρείς ότι σε έναν συγκεκριμένο χώρο των 60 τετραγωνικών μέτρων μαζεύεται όλο το χώμα με ταχύτατους ρυθμούς! Παρατηρείς πώς συμπεριφέρεται το χώμα που έφερες και άπλωσες σχεδόν ομοιόμορφα για αρκετά χρόνια, και αφού κάνεις κάποιους πρόχειρους υπολογισμούς, σου βγαίνει ότι σε 50 με 60 χρόνια στον συγκεκριμένο χώρο των 60 τετραγωνικών μέτρων θα έχεις μαζέψει το 40% του συνολικού χώματος που έφερες, ή μια στήλη συνολικού όγκου 400 κυβικών μέτρων και ύψους μεσοσταθμικά περί 7 μέτρα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος από το υπόλοιπο χωράφι θα έχει περί τους 1-4 πόντους χώμα τότε, με μικρές περιοχές λίγα εκατοστά ψηλότερες. Ε, λοιπόν, κάπως έτσι συμπεριφέρεται ο πλούτος όταν διανέμεται στον παγκόσμιο πληθυσμό. Αυτή η συγκέντρωση του πλούτου σε κύκλους διάρκειας 50-60 χρόνων είναι ένα κύμα Κοντράτιεφ, όπως ονομάστηκε από το όνομα του Ρώσσου μαθηματικού που το ανακάλυψε, παρατηρώντας τις περιόδους κρίσης της παγκόσμιας οικονομίας. Αυτές κλείνουν με την υπερσυγκέντρωση πλούτου σε μια εξαιρετικά μικρή μειοψηφία ατόμων και το σκάσιμο της φούσκας να καταστρέφει τον πλούτο της υπόλοιπης κοινωνίας, δηλαδή κυρίως της μεσαίας τάξης. Νέα Πολιτική

Σε μια κοινωνία βασισμένη στην παραγωγή (προ-βιομηχανική ή βιομηχανική), ο γαλατάς ή ο κουρέας δεν μπορούν να συσσωρεύσουν παράλογα υψηλό πλούτο, εκ των πραγμάτων. Αντίθετα ο ήδη πλούσιος δεν έχει εργαλεία να αφαιρέσει ή να καταστρέψει βίαια τον πλούτο από τον κουρέα και τον γαλατά πέραν του δανεισμού, που όμως έχει αμοιβαίο όφελος, και, εν πάσει περιπτώσει, με την ολοκλήρωση του κύκλου Κοντράτιεφ, η αναδιανομή είναι σε επίπεδα που να μην καταλήγουν σε πλήρη προλεταριοποίηση της μεσαίας τάξης. Αυτά όμως ισχύουν σε μια βιομηχανική ή προβιομηχανική κοινωνία παραγωγής πλούτου. Όμως εμείς είμαστε μια μεταβιομηχανική κοινωνία εδώ και δεκαετίες, άρα και ευάλωτοι στην υπερσυσσώρευση πλούτου με καινούρια, καθαρώς χρηματο-οικονομικά εργαλεία. Στην πραγματικότητα, ο πλούτος δεν είναι μόνον το χρήμα (ας το πούμε “πλούτο” και όχι απλά “κεφάλαιο”, διότι το δεύτερο είναι φορτισμένη έννοια για κάποιους). Το χρήμα καθρεφτίζει προσωρινά τον πλούτο όταν πραγματοποιούνται συναλλαγές. Το χρήμα υφίσταται κατά σύμβασιν της κοινωνίας, και βάσει συγκεκριμένων εθνικών νόμων και διεθνών συμφωνιών. Πλούτος είναι, εκτός του χρήματος, κυρίως οι πραγματικές αξίες, όπως η ακίνητη περιουσία (η γη) και η αποθησαύριση του περισσεύματος της παραγωγής σε είδος ή πρώτες ύλες. Η κατανομή του πλούτου, όμως, δεν είναι μια στατική, αλλά μια δυναμική ισορροπία. Σε αυτήν την μεταβλητότητα βασίζεται και η δημιουργία 19

της μεσαίας τάξης. Στην σχετική ευκολία της κινητικότητας στα μεσαία εισοδήματα από τα κατώτερα. Το κοινωνικό συμβόλαιο της αστικής δημοκρατίας όπως διαμορφώθηκε στα τελευταία 200 χρόνια, έγκειται στην δυνατότητα κάποιου να ζει μιαν οικονομικά αξιοπρεπή ζωή με το προϊόν της εργασίας του, και να επενδύσει στο να εξοπλίσει τα παιδιά του για ένα καλύτερο μέλλον με αξιόλογη παιδεία και πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, έχοντας διασφαλίσει σ’ αυτούς στέγη και τροφή. Η παγκόσμια μεσαία τάξη αποτελείται κυρίως από τους ανθρώπους της παραγωγικής οικονομίας, που τους έχει “επιτραπεί”, στο πλαίσιο λειτουργίας των νόμων, της οικονομίας και της κοινωνίας, να δημιουργήσουν μεγαλύτερα έσοδα από την παραγωγική τους δραστηριότητα από όσα χρειάζονται για τα προς το ζην, και επανεπενδύοντας αυτό το περίσσευμα μέσα στην οικονομία να αποταμιεύσουν αρκετά για να μπορούν να απολαμβάνουν περισσότερα μελλοντικά οι ίδιοι και τα παιδιά τους. Μεσαία τάξη μόνο με παραγωγική οικονομία μπορεί να υπάρχει, και ποτέ με αναδιανομή του πλούτου. Φυσικά, στην εν εξελίξει συντριβή της παγκόσμιας μεσαίας τάξης, αφαιρέθηκε πλούτος από το 99,4% της κοινωνίας, αυξάνοντας τις εκροές και μειώνοντας τις εισροές στις οικονομικές μονάδες της κοινωνίας, με φόρους, με μείωση κοινωνικών παροχών, με στρεβλώσεις στις τιμές των καυσίμων (προ-αγοράζοντας δικαιώματα μελλοντικής αγοράς σε αστρονομικές ποσότητες και δημιουργώντας τεχνητή έλλειψη πετρελαίου και άρα σημαντική αύξηση της τιμής του), με μοχλεύσεις στις αγορές ακινήτων ανά τον κόσμο, τις γνωστές φούσκες (Ελλάδα ‘99, Αμερική 2000-Χρηματιστήριο, Αμερική 2008-Στεγαστική), με νομισματικές ισοτιμίες τεχνητά χαμηλές για να γίνεται ουσιαστικά νομισματικό dumping (Κίνα τα τελευταία 30 χρόνια). Μην ξεχνάμε, ότι οι αστικές επαναστάσεις των προηγούμενων αιώνων έγιναν κυρίως για την κατάργηση της υπερφορολόγησης από τις ολιγαρχίες προς τις λαϊκές μάζες, που απαγόρευε την δια20

τήρηση επαρκούς μέρους του πλούτου που παρήγαγε με την εργασία ο πολίτης, και τον καταδίκαζε στη φτώχεια. Αυτό, δυστυχώς, σιγά-σιγά αντιστρέφεται τα τελευταία χρόνια. Η λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας όχι μόνον δεν φιλελευθεροποιήθηκε στα τελευταία 20 χρόνια, αλλά μετατράπηκε σε επιδοτούμενη για τις μεγάλες συγκεντρώσεις κεφαλαίων, από χρήματα απλών φορολογούμενων, ή από τη νομισματοποίηση των κινδύνων και των ζημιών τραπεζών με τη μορφή “έκδοσης” ρευστότητος που υποτιμά εξ ίσου τον πλούτο ολόκληρων εθνικών κοινωνιών, για να απορροφήσουν λάθη ατελών και ανεξέλεγκτων χρηματο-οικονομικών εργαλείων όπως τα Over the Counter, καθώς αναδεικνύει η σε βάθος ανάλυση δεκαπέντε αμερικανών ακαδημαϊκών, εκ των καλύτερων οικονομολόγων του κόσμου.* Aλλάζοντας τις ισορροπίες στη μεταβιομηχανική κοινωνία, ο συσσωρευμένος πλούτος (το “κεφάλαιο” δηλαδή) έγινε κατά πολύ ισχυρότερη πηγή περαιτέρω συσσώρευσης πλούτου από την παραγωγή, με αποτέλεσμα τη σταδιακή φτωχοποίηση της παγκόσμιας μεσαίας τάξης, που ουσιαστικά παρήγαγε την ευημερία πριν και κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δείτε ήδη τη μεσαία τάξη στην Αμερική καθώς και στον ευρωπαϊκό νότο. Ο ευρωπαϊκός βορράς θα ακολουθήσει σύντομα, ενώ η νεόκοπη κινεζική μεσαία τάξη ήδη υπόκειται σε σημαντικούς τριγμούς, ως αποτέλεσμα της στεγαστικής φούσκας που βρίσκεται σε εξέλιξη εκεί, και τη μείωση της κινητικότητας εργαζόμενων εντός της τεράστιας αυτής χώρας. Η μεσαία τάξη υπόκειται ραγδαία φτωχοποίηση παγκοσμίως, με τελευταίο έναυσμα την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2008. Δεν υπάρχει πιο ανελεύθερη πολιτική από εκείνη που παρεμβαίνει στην δυναμική ισορροπία εισροών-εκροών των Πολιτών και των Νοικοκυριών, εις όφελος του Speculative κεφαλαίου, το οποίο “παίζει” στις κεφαλαιαγορές χωρίς να συμμετέχει ποτέ στη χρηματοδότηση της Πραγματικής Οικονομίας της παραγωγής Νέα Πολιτική

προϊόντων, υπηρεσιών, και εξόρυξης πρώτων υλών. Τίποτε το βιώσιμο δεν υπάρχει σε αυτό. Οι πολιτικές των στρεβλώσεων και της δημιουργίας τεχνητής ανισορροπίας, ανάμεσα στην Παραγωγή και την χρηματο-οικονομική Διαχείριση, απεμπόλησαν την σύνδεση του πλούτου με την παραγωγή χρήσιμων προϊόντων και υπηρεσιών, και την παρέδωσαν σε σπεκουλαδόρικα hedge funds και στημένα παιχνίδια που κάποιος τρώει σχεδόν όλο το φαγητό σ’ένα τραπέζι, και τον λογαριασμό αφήνει στους υπόλοιπους που έμειναν σχεδόν νηστικοί, όπου λέγοντας στο τέλος ένα απλό “μαζί τα φάγαμε” καθαρίζει. Αυτό είναι το Πρόβλημα της μεσαίας τάξης σήμερα, παγκοσμίως. Δεν έχει να κάνει με την δημοσιονομική αδυναμία εθνικών οικονομιών όπως

η Ελληνική, ούτε με την διαφθορά οικονομιών όπως η Ιταλική, ούτε με το κόστος παραγωγής στην Κίνα ή τη Γερμανία, ούτε καν με την ένταση της κατανάλωσης στις ΗΠΑ. Η φτωχοποίηση και η προ των πυλών αναίμακτη ακύρωση των αστικών επαναστάσεων του 18ου αιώνα είναι πραγματικά αναπόφευκτη. Ή όχι; * The Squam Lake Report: Fixing the Financial System, Kenneth R. French, Martin N. Baily, John Y. Campbell, John H. Cochrane, Douglas W. Diamond, Darrell Duffie, Anil K Kashyap, Frederic S. Mishkin, Raghuram G. Rajan, David S. Scharfstein, Robert J. Shiller, Hyun Song Shin, Matthew J. Slaughter, Jeremy C. Stein, and René M. Stulz, ISBN: 9780691148847

Γ ερμανία

τ ρίτος

ε ξαγωγέας

ό πλων

π αγκοσμίως Mείζον πολιτικό θέμα έχει καταστεί η ραγδαία αύξηση των εξαγωγών όπλων στη Γερμανία, ύστερα από σχετική κατηγορία του σοσιαλδημοκράτη αρχηγού της αντιπολίτευσης Πέερ Στάϊνμπουργκ, κύριου αντιπάλου της Μέρκελ στις επικείμενες γερμανικές εκλογές. Σύμφωνα με τις αιτιάσεις του Στάϊνμπουργκ η Γερμανία έχει καταστεί τρίτη σε εξαγωγές όπλων κατά την διάρκεια της καγκελαρίας Μέρκελ, γεγονός που χαρακτηρίζει ως σκάνδαλο. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι εξαγωγές όπλων αποτελούν λεπτό θέμα για την Γερμανία, η οποία έχει μακρά ιστορία σε αυτόν τον τομέα, αφού ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα η κούρσα των εξοπλισμών μεταξύ των κεντρικών δυνάμεων (Αυστροουγγαρία και Γερμανία) και της Αντάντ (Ηνωμένο Βασίλειο, Ρωσσία, Γαλλία) ήταν μία από τις κύριες αιτίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η τραγική αυτή κατάληξη οδή-

Νέα Πολιτική

γησε τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις της Δυτικής Γερμανίας και κατόπιν της ενωμένης Γερμανίας να θέσουν αυστηρούς περιορισμούς στην εξαγωγή όπλων, ειδικά σε περιφέρειες όπου εξελίσσονται ένοπλες συρράξεις και παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το 2001 η Γερμανία κατείχε την 6η θέση στην παραγωγή όπλων, ενώ σήμερα την τρίτη μετά τις ΗΠΑ και την Ρωσσία. Το θέμα έλαβε διαστάσεις, καθώς αποτέλεσε πρωτοσέλιδο στις γερμανικές εφημερίδες, ενώ το Der Spiegel ανέφερε ότι η Σαουδική Αραβία θέλει να αγοράσει εκατοντάδες τεθωρακισμένα οχήματα από την Γερμανία, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καταστολή διαδηλώσεων, δεδομένου ότι τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης έχουν θορυβήσει αρκετά αυταρχικά καθεστώτα του μουσουλμανικού κόσμου. q

ΚΟΣΜΟΣ

Τι ακριβώς συμβαίνει στην σουηδική κοινωνία; του Γ. Φοίνικα

ετά από τόσες μέρες με συνεχόμενα κοινωνικά έκτροπα στην πρωτεύουσα της Σουηδίας, την Στοκχόλμη, είναι σαφές ότι το θέμα κάθε άλλο παρά ως μεμονωμένο περιστατικό μπορεί να χαρακτηριστεί, και σαφώς παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον από κάθε οπτική, ειδικά σε όσους μελετούν την διεθνολογική επικαιρότητα και παρατηρούν με ενάργεια τα νοσηρά φαινόμενα των σύγχρονων κοινωνιών. Τι ακριβώς ουσιαστικά συμβαίνει εκεί στον Ευρωπαϊκό βορρά, στο μέχρι πρότινος λίκνο του κοινωνικού προοδευτισμού, της κοινωνικής/σοσιαλιστικής αλληλεγγύης και της πολιτισμικής ανεκτικότητας, στην χώρα “ανθρωπιστικό πρότυπο” της Δύσης; Πού πραγματικά οφείλονται όλα αυτά που συμβαίνουν αυτές τις ημέρες στην σουηδική πρωτεύουσα (ενώ ταυτόχρονα συμβαίνουν και αλλού, όπως στη Βοστώνη, στο Λονδίνο κλπ.), και δη στο προάστιο Husby, την κατ’ εξοχήν μουσουλμανική/ αραβική γειτονιά της Στοκχόλμης, όπου οι κρατικές δομές υποστήριξης των αλλοδαπών μεταναστών είναι υποδειγματικές σε σύγκριση με άλλες περιοχές στον κόσμο; Εν τέλει, ποιός ωφελείται τελικά από την διάσπαση της κοινωνικής συνοχής και την αποδόμηση της εν πολλοίς ενιαίας συλλογικής συνείδησης των λαών των εθνικών κρατών της Ευρώπης; Εξετάζοντας προσεκτικώτερα τα συγκεκριμένα γεγονότα της Στοκχόλμης, διερωτάται κανείς πώς οι ίδιοι οι αλλοδαποί μετανάστες, από όλα τα κράτη της ΕΕ αλλά και του κόσμου επέλεξαν με την θέλησή τους για «προσφυγικό» προορισμό τους ένα μη μουσουλμανικό, ευρωπαϊκό κράτος, 22

όπως η Σουηδία. Διανύοντας μάλιστα την μισή υφήλιο και πολλά άλλα κράτη με δεδομένη θρησκευτική και ισλαμική ταυτότητα αλλά και πολιτισμική συνάφεια, και αρκετά οικονομικώς εύρρωστα ώστε να τους παρέξουν την απαιτούμενη αλληλεγγύη και κυρίως την φιλανθρωπία (Zakāt) που το Ισλάμ, ως μια εκ των αρχών του, κηρύττει. Και αφού απήλαυσαν το ευεργέτημα της πολιτικής, οικονομικής φιλοξενίας της σουηδικής πολιτείας (και της σουηδικής κοινωνίας που οικονομικά την χρηματοδότησε) τώρα της απευθύνουν κατηγορίες περί ρατσισμού, διακρίσεων και μισαλλοδοξίας, προβαίνοντας μάλιστα σε πολυήμερες βιαιοπραγίες κατά περιουσιών ιδιωτών αλλά και δημόσιας περιουσίας. Από την άλλη, είναι άραγε τόσο δύσκολο για την κατ’ εξοχήν και υποδειγματικά ανεκτική σουηδική κοινωνία, αλλά και το σουηδικό κράτος να κατανοήσει και να αποδεχθεί το μη ανταποδοτικό της ανθρωπιστικής προσφοράς που έκανε στους αλλοδαπούς, πρόσφυγες-μετανάστες (κατά κύριο λόγο παράνομους), αλλά και σε όσους από αυτούς ευνοήθηκαν από την έγκριση της αίτησης πολιτικού ασύλου που τους έγινε από την Σουηδική πολιτεία, όταν την είχαν απολύτως ανάγκη, καθώς ήταν μη αποδεκτοί στη χώρα τους και εδιώκοντο από τους ίδιους τους συμπατριώτες τους. Ας μην ξεχνάμε ότι το πολιτικό άσυλο σε καμμιά περίπτωση δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως απόρροια συγκεκριμένης τυπικής υποχρέωσης ενός κράτους, αλλά πράξη διοικητικού χαρακτήρα, η οποία στην ουσία απηχεί την πολιτική πρόθεση της πολιτείας να παράξει στοιχειώδες καθεστώς προστασίας στον αιτούντα. Σε κάθε περίπτωση, το υφιστάμενο ασκούμενο δικαίωμα αφορά αποΝέα Πολιτική

κλειστικά την αίτηση ασύλου, και σαφώς όχι την ται πλέον αρκούντως ρατσιστική και μισαλλόδοεσφαλμένα θεωρούμενη από πολλούς δεσμευτιξη, ώστε να δικαιολογούνται οι πολυήμερες εξεκή –τάχα- υποχρέωση της (κάθε) πολιτείας να το γέρσεις από μη επαρκώς ενσωματωμένους μετααποδώσει αδιακρίτως και σε κάθε περίπτωση που νάστες και ώστε το σουηδικό κράτος να θεωρείαυτό αιτείται. ται ότι καλλιεργεί ρατσιστικές πολιτικές διάκρισης Αυτή και μόνον η συνθήκη αίτησης –απόδοκαι καταπίεσης έναντι των μη γηγενών “άλλων”; σης ασύλου, αλλά και κάθε άλλης μορφής νομιΜήπως η διαδικασία ενσωμάτωσης τέτοιων μοποίηση, πολλώ δε μάλλον της πλήρους νομιομάδων (και μεμονωμένων ατόμων) κρίνεται ως μοποίησης αλλοδαπού μέσω της πολιτογράφηαναποτελεσματική, ή ίσως και αδύνατη, και πάσής του, δηλαδή της ντως σαφώς ερευνηαπόδοσης της ιδιότητέα, δεδομένου ότι τας του πολίτη (απόακόμη και τα κράτη δοσης υπηκοότητας), με τις κατά τεκμήριο θέτει σαφώς νομικό, ευνοϊκώτερες θεσμιαλλά κυρίως ηθικό, κές πρόνοιες, αλλά θέμα έμπρακτης και και το τεκμήριο της δια βίου αναγνώριιστορικά αποδεδειγσης του νομιμοποιημένης κοινωνικής συμένου ατόμου στην νείδησης για την ενπολιτεία που τον σωμάτωση “άλλων”, αποδέχεται, αναγνωαδυνατούν να εξαρίζοντάς του κάποιο σφαλίσουν το αποΜουσουλμάνοι διαμαρτύρονται καθεστώς προστασίτέλεσμα της ενσωας σε μια στιγμή ανάμάτωσης (πολλώ δε γκης του. Και μάλιστα ένα καθεστώς νομιμοποιημάλλον της αφομοίωσης) ακόμη και για μέλη μένης προστασίας (θρησκευτικής, πολιτικής, κοιτέτοιων κοινωνικών ομάδων που διαβιούν στις νωνικής, και εν τέλει νομικής), που στις πλείστες χώρες της Δύσης πολλές φορές για περισσότετων περιπτώσεων συνιστά συνήθως ουτοπία για ρο από δύο ή και τρεις γενιές! Και το κατεξοχήν τα πολιτισμικά, κοινωνικά και πολιτικά/νομικά ερώτημα: ήθη της χώρας προέλευσής του. Επιθυμούν άραγε πραγματικά οι ίδιοι οι μετανάΣε κάθε περίπτωση, το καθεστώς προστασίας στες να ενσωματωθούν λειτουργικά και εν τέλει να και μερικής ή μη νομιμοποίησης που έχει αποδοαφομοιωθούν ουσιαστικά στο περιβάλλον του δυθεί ειδικά στους πρόσφυγες στην Σουηδία σαφώς τικού /ευρωπαϊκού κράτους που έχουν επιλέξει να δεν συνάδει με το μένος που χαρακτηρίζει τις πομετοικήσουν ή όχι; Και σε ποιό ποσοστό είναι ρεαλυήμερες αναταραχές στην πρωτεύουσα της Σουλιστική αυτή η (θεωρούμενη από την δυτική “ανάηδίας, που κατά εκατοντάδες κάθε βράδυ βγαίλυση”) βούληση, ώστε να καθίσταται και αναμφινουν στους δρόμους καίγοντας κτήρια και αυτοσβήτητο δεδομένο της συνολικής θεώρησης του κίνητα, εκφράζοντας έτσι εμπράκτως τη δυσαρέπροβλήματος από τις χώρες υποδοχής; Μιας θεώσκεια και την αγνωμοσύνη τους για τα όσα τους ρησης, η οποία στο τέλος της καταλήγει μάλιστα έχει έως τώρα προσφέρει φιλόξενα η, κατά τεκμήκαι σε νομικές ή θεσμικές ρυθμίσεις, οι οποίες προριο ανεκτικώτερη όλων, σουηδική κοινωνία. ορίζονται να μεταβάλλουν το πολιτικό και νομικό Ήρθε μήπως το πλήρωμα του χρόνου, ώστε πλαίσιο ολόκληρων κοινωνιών ώστε να αντιμετωακόμη και η σουηδική κοινωνία, για τις ανάγκες πίσουν το πρόβλημα της υποδοχής και να μεταβοτης τρέχουσας πολιτικής επικοινωνίας, να θεωρείλίσουν κατά τον καλύτερο τρόπο μεγάλες πληθυΝέα Πολιτική

σμιακά ομάδες που εισρέουν μαζικά και με συνοπτικές, αλλά και παράτυπες διαδικασίες στο έδαφός τους. Με απλά λόγια, είμαστε σίγουροι ότι ο πολιτιστικά διαφορετικός και συχνά προσκολλημένος στα ήθη και έθιμά του Πακιστανός ή Τυνήσιος ή Σύρος ή Νιγηριανός που βρέθηκε στη Στοκχόλμη, θέλει να γίνει Σουηδός, δηλαδή να ενσωματωθεί πλήρως στην Σουηδική κουλτούρα και να αφομοιώσει πλήρως τα σουηδικά πολιτικά, κοινωνικά και νομικά ήθη της υπόλοιπης σουηδικής κοινωνίας; Ή αυτό που πραγματικά θέλει, είναι να παραμείνει Πακιστανός, Νιγηριανός κλπ., με ό,τι αυτές οι ιδιότητες συνεπάγονται ως προς την κοινωνική, πολιτική, και πολιτισμική κοσμοθεωρία του, και ο οποίος απλά θα μπορεί να διαβιεί ελεύθερα στην Σουηδία, μέσα σε μια κοινωνία τις αρχές και αξίες της οποίας όχι απλά του είναι δογματικά μη αποδεκτές, αλλά που συνιστούν το επί γης απόλυτα απορριπτέο αντιπαράδειγμα; Ερωτήματα πολλαπλώς επίκαιρα και αδήριτα, ειδικά μετά τα πρόσφατα πλάνα του ματωμένου ισλαμιστή αποκεφαλιστή του Λονδίνου, ο οποίος μετά το στυγερό και αποτρόπαιο έγκλημα της σε δημόσια θέα σφαγής του βρεταννού στρατιωτικού Lee Rigby, την 22α Μαΐου στο προάστιο Woolwich του νοτιοανατολικού Λονδίνου, πρώτο μέλημά του δεν ήταν να διαφύγει (όπως θα ήταν η ενστικτώδης αντίδραση ενός απλού εγκληματία), αλλά οι δημόσιες δηλώσεις ηθικής και θρησκευτικής νομιμοποίησης της πράξης του στο δικό του αντιδυτικό σύστημα αξιών (!) του (“Ο Θεός είναι μεγάλος” κλπ.) στις κάμερες των κινητών των έκθαμβων περαστικών, μέχρι να επιτεθεί στους αστυνομικούς που κατέφθασαν στην περιοχή του συμβάντος μετά από σχεδόν 20λεπτο(!), όπου και ουσιαστικά παρεδόθη στις αστυνομικές αρχές της χώρας επιδιώκοντας τον χαρακτηρισμό του ως μάρτυρα των πιστεύω του και ήρωα μεταξύ των συντρόφων ομοδόξων του. Το θέμα της δημογραφικής αλλοίωσης της Δύσης, και δη της Ευρώπης, κυρίως λόγω μαζικής εισροής πληθυσμών αραβικής και ισλαμικής ταυτότητας, υπό συνθήκες μεγάλης οικονομικής κρί24

σης και κοινωνικής αποσύνθεσης, έρχεται να συνδυαστεί με ραγδαία υπογεννητικότητα. Ειδικά η Ελλάδα, ως η «ξηρά κόγχη» των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (κατά τον πατέρα της ελληνικής κοινωνικής ανθρωπολογίας Κ. Καραβίδα), δεν είναι η μόνη, είναι όμως από τα πρώτα κράτη, αν όχι κυριολεκτικά η πρώτη, στην Ευρώπη, που λόγω κυρίως της γεωπολιτικής της ιδιαιτερότητας, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο αποδυτικοποίησης, εξανατολισμού και εξισλαμισμού της κοινωνικής της δομής. Χωρίς αμφιβολία, οι συνθήκες και αξίες που συνέθεταν έως τώρα το μεγαλεπήβολο πολιτισμικό αποτύπωμα της σύγχρονης Ευρώπης θα τεθούν όχι απλά σε δοκιμασία, αλλά θα αντιμετωπίσουν το πιθανότατο ενδεχόμενο της εξάλειψης από την μαζική επιβολή αλλότριων, εξωευρωπαϊκών πολιτισμικών ταυτοτήτων. Τα δεδομένα δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για να αξιολογηθεί διαφορετικά η ιεράρχηση των κοινωνικών απειλών που διαφαίνονται στο προβλεπτό μέλλον για τους λαούς της Ευρώπης. Μόνον μία ιδεολογική και μυωπική ανάγνωση της πραγματικότητας, ή πολιτικές και άλλες σκοπιμότητες, θα μπορούσαν να αποδώσουν γενικευμένο ρατσισμό και ξενοφοβία στους λαούς της Ευρώπης, ακόμη και στους πλέον προοδευτικούς, όπως ο Σουηδικός. Όσοι δε, ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, επιμένουν να επενδύουν στο Ισλάμ, θεωρώντας το ως το βραχυπρόθεσμα βολικό υπομόχλιο που θα εξασφαλίσει αχρεωστί τη γεωπολιτική ανάσχεση της Κινεζικής επέκτασης, δεν θα προλάβουν να μετανιώσουν για την ιστορικά ανεύθυνη και αυτοκαταστροφική τους επιλογή. Η ιστορία, δυστυχώς ή ευτυχώς, αεί διδάσκει. Τόσο όσους την σέβονται, όσο και όσους την αγνοούν. Απλά στους δεύτερους χρεώνει τα ιστορικά της μαθήματα, και μάλιστα με κόστος ανάλογο με το ανιστόρητο των επιλογών τους. Αυτοί είναι καταδικασμένοι να τα γνωρίσουν βιωματικά πλέον, κατά την γνωστή μαρξιστική ευφυολογηματική θεώρηση, ως τραγικό ιστορικό πάθημα και αναπόφευκτη νομοτέλεια της ιστορικής εξέλιξης λαών και πολιτισμών. Νέα Πολιτική

ΚΟΣΜΟΣ

Σημαντική παρέμβαση του Φρήντμαν

ημαντικό άρθρο με τίτλο «Γεωπολιτικό ταξίδι: νοσταλγία για το ΝΑΤΟ» δημοσίευσε στην ιστοσελίδα του Stratfor ο ιδρυτής και πρόεδρός του Τζώρζ Φρήντμαν. “‘Όπως έχω προετοιμαστεί για το ταξίδι μου,” γράφει, “έχω θέσει ένα κεντρικό ερώτημα σχετικά με την σχέση ΗΠΑ-Ευρώπης ή ό, τι απομένει από αυτή. Το παρελθόν χτίστηκε γύρω από το ΝΑΤΟ, το να σκεφτόμαστε το παρελθόν του ΝΑΤΟ θα μπορούσε να βάλει τα πράγματα σε μια προοπτική”. Στο «γεωπολιτικό του ταξίδι», ο καθηγητής πολιτικών επιστημών Φρήντμαν επιχειρεί να εξετάσει τις ευρωαμερικανικές σχέσεις μέσα από τον ρόλο του ΝΑΤΟ και την ιστορική του πορεία. Ο Φρήντμαν ανατρέχει στο παρελθόν ενθυμούμενος από την προσωπική του εμπειρία(ως παιδί ουγγροεβραίων) την εισβολή των σοβιετικών δυνάμεων στην Βουδαπέστη το 1956 και τις συζητήσεις για το πώς θα αντιδρούσαν το ΝΑΤΟ («το σπαθί του Γεδεών», όπως ο ίδιος το χαρακτηρίζει) και οι Αμερικανοί. Ο Φρήντμαν συνεργάστηκε με το ΝΑΤΟ την δεκαετία του 1970, μέσα από τον σχεδιασμό «παιχνιδιών πολέμου», που είχαν σκοπό να αξιολογούν στρατηγικές για το κεντρικό μέτωπο του ΝΑΤΟ, την τότε Δυτική Γερμανία. Επίσης, ο αμερικανός καθηγητής, κατά την διάρκεια του σχεδιασμού των παιχνιδιών πολέμου, εργάστηκε για ένα χρονικό διάστημα στο Τεχνικό Κέντρο SHAPE (Ανώτατο Στρατηγείο Συμμαχικών Δυνάμεων Ευρώπης) στην Χάγη. Στο άρθρο του, ο Φρήντμαν εξετάζει την αντιμετώπιση του σοβιετικού κινδύνου από το ΝΑΤΟ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πίστευαν ότι η σοβιετική κατάκτηση της Δυτικής Ευρώπης θα σήμαινε την σύζευξη των σοβιετικών πόρων και της ευρωπαϊκής τεχνολογίας. Ο Φρήντμαν θεωρεί ιδιαίτερα σημαντική την σύναψη συμμαχιών και το ΝΑΤΟ είναι μία από αυτές. Οι συμμαχίες έπαιξαν κομβικό ρόλο στην έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το ΝΑΤΟ, σύμφωνα με τον Φρήντμαν, «πολύ πεΝέα Πολιτική

ρισσότερο από ό, τι ένα μοντέλο Ηνωμένων Εθνών ή ένα ίδρυμα Fulbright, επέτρεψε τους απλούς Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους να γνωριστούν μεταξύ τους και να καταλάβουν ότι συνδέονται με κοινή μοίρα, ότι ήταν σύντροφοι στα όπλα.» Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, σύμφωνα με τον Φρήντμαν, είχε τεράστια σημασία για την εξέλιξη του ΝΑΤΟ. Για ένα διάστημα, μετά το 1991, η συμμαχία συνέχισε να υπάρχει χωρίς αντίπαλον δέος. Ωστόσο, το ΝΑΤΟ άρχισε να διασπάται όταν έχασε τον εχθρό του. Η συμμαχία υπέστη σοβαρές ρωγμές, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν να εισβάλουν στο Ιράκ για δεύτερη φορά. Η πλειοψηφία των χωρών του ΝΑΤΟ υποστήριξε την εισβολή, με εξαίρεση την Γαλλία και την Γερμανία. Αλλά το πρόβλημα ήταν η διαίρεση ανάμεσα σε εκείνους που ήθελαν να διατηρούν στενές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμη και αν θεωρούσαν ότι ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν λάθος, και σε εκείνους που ήθελαν η Ευρώπη να έχει την δική της αυτόνομη φωνή. Το 2008 η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση δίχασε την Ευρώπη. Η σχέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών έχει κλονιστεί, καθώς η Γερμανία και οι άλλες χώρες αλληλοκατηγορούνται για το ποιός ευθύνεται για την κρίση, θέτοντας σε κίνδυνο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Σύμφωνα με τον Φρήντμαν, δεν μπορεί να υπάρξει συμμαχία, όταν η μία πλευρά (Ευρώπη) διατρέχεται από εσωτερικές διαφωνίες και η άλλη πλευρά(ΗΠΑ) δεν έχει καμμία επιθυμία να αναμειχθεί στην διαμάχη. Ούτε μπορεί να λειτουργήσει μια στρατιωτική συμμαχία όπου δεν υπάρχει κατανόηση της αποστολής, του εχθρού ή των υποχρεώσεων. Το ΝΑΤΟ πέτυχε στην αποστολή του κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, γιατί ο εχθρός ήταν σαφής, υπήρχε συναίνεση για το τι πρέπει να γίνει σε κάθε συγκεκριμένη περίσταση και η συμμετοχή ήταν δεδομένη. Αντίθετα, μια συμμαχία που δεν γνωρίζει την αποστολή της και 25

δεν έχει σχέδιο αντιμετώπισης των προβλημάτων που αντιμετωπίζει, δεν έχει μέλλον. Ο Φρήντμαν εμφανίζεται απαισιόδοξος για τις ευρω-αμερικανικές σχέσεις για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η Ευρώπη δεν είναι πλέον μια ενιαία οντότητα αλλά μια ήπειρος που αποτελείται από κράτη με διαφορετικά συμφέροντα. Ο δεύτερος είναι πως δεν μπορεί να υπάρξει συνομοσπονδία χωρίς μια κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική. Τελικά, υποστηρίζει ο καθηγητής, η Ευρώπη ζημιώθηκε επειδή το ΝΑΤΟ έχασε

τον ενεργό ρόλο που είχε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Εν κατακλείδι, ο Φρήντμαν αμφιβάλλει εάν το ΝΑΤΟ μπορεί να υπάρξει υπό την παρούσα δομή στην μεταψυχροπολεμική περίοδο. Τζώρτζ Φρήντμαν, ‘Geopolitical Journey: Nostalgia for NATO’, ιστοσελίδα του Stratfor, http://www. stratfor.com/week ly/geopolitical-journeynostalgia-nato, 7 Μαΐου 2013), επιμέλεια: Γιάννης Χατζόπουλος.

Οξυδερκείς παρατηρήσεις του Robert Caplan για το μέλλον των ΗΠΑ Ο γνωστός διεθνολόγος Robert D. Caplan αναλύει, σε άρθρο του στην διαδικτυακή ιστοσελίδα του ινστιτούτου Stratfor,, τον ρόλο που παίζουν και θα παίξουν οι ελίτ στις ΗΠΑ όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων για στρατιωτικές επεμβάσεις σε άλλες χώρες. Σύμφωνα με τον Caplan οι ΗΠΑ αποτελούν μία αυτοκρατορία χωρίς αποικίες, αλλά με δυνατότητα δράσης σχεδόν σε όλον τον κόσμο. Οι στρατιωτικές της δυνάμεις είναι μεγαλύτερες από το άθροισμα των δυνάμεων όλων των άλλων μεγάλων δυνάμεων. Όπως και άλλες αυτοκρατορίες στο παρελθόν, έτσι και οι ΗΠΑ αποτελούν μία φιλελεύθερη δύναμη, η οποία, λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι οι αξίες της κοινωνίας της είναι παγκόσμιες, θεωρεί καθήκον της να επεμβαίνει σε χώρες που θεωρεί ότι καταπατούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι αποφάσεις για στρατιωτικές επεμβάσεις λαμβάνονται πολλές φορές από μία ηγεμονική ελίτ, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό, επηρεάζοντας την κοινή γνώμη και την κυβέρνηση μέσω των ΜΜΕ και των ειδικών πολιτικών αναλυτών που στελεχώνουν την δημόσια διοίκηση και τα υπουργεία. Η τάξη αυτή, εκπαιδευμένη στα καλύτερα σχολεία και προϊόν της μακρόχρονης αμερικανικής ευημερίας, πιέζει την εκάστοτε κυβέρνηση των ΗΠΑ να ασκεί μία ιμπεριαλιστική τακτική, η οποία όμως σε πολλές περιπτώσεις είναι αντίθετη με τα συμφέροντα της. Σύμφωνα με τον Caplan, παρά ταύτα η ιμπεριαλιστική τακτική που προβάλλει αυτή η ηγεμο26

νική ομάδα αποτελεί μία αδύναμη μέθοδο κυριαρχίας και επέμβασης από μία μεγάλη δύναμη. Ο έλεγχος της περιοχής στην οποία πρόκειται να γίνει η επέμβαση είναι περιορισμένος, ενώ το πρόσχημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δημιουργεί μια δυναμική που περιορίζει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα και συνεπώς δύναται να είναι ενάντια στα συμφέροντα των ΗΠΑ. Ο Caplan φέρνει ως παράδειγμα της σύγκρουσης του αμερικανικού κρατικού συμφέροντος με τις απαιτήσεις της ηγεμονικής τάξης, τις άσκοπες στρατιωτικές επεμβάσεις σε Κόσσοβο, Σομαλία και Αϊτή στην δεκαετία του 1990, όταν δεν υπήρχε καμμία απειλή για τις ΗΠΑ. Ένα σημερινό παράδειγμα αυτής της σύγκρουσης είναι το αίτημα για ενεργειακή αυτάρκεια των ΗΠΑ μέσω εξόρυξης πετρελαίου από τις όμορες χώρες της και όχι από την θερμή ζώνη της Μέσης Ανατολής. Τονίζει, λοιπόν, ότι κάτι τέτοιο, παρ’ όλο που αποτελεί το κρατικό συμφέρον των ΗΠΑ, μπορεί να αποβεί μοιραίο λόγω του κενού εξουσίας που θα αφήσουν εκεί, με αποτέλεσμα την έκκληση για βοήθεια των συμμάχων της και την συνεπακόλουθη πίεση της ηγεμονικής τάξης για να δοθεί αυτή η βοήθεια. Συμπεραίνει λοιπόν ότι η ασφάλεια που μπορεί να νιώθει ένα κράτος δεν συνεπάγεται λιγώτερες πιθανότητες πολέμου. ΠΗΓΗ http://www.stratfor.com/ ,http://www.stratfor.com/sample/ weekly/americas-imperial-class

Νέα Πολιτική

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ

Τα πορτοκάλια και τα λεμόνια του πενταμήνου του Μιχάλη Παπίδη τα πορτοκάλια. Το πρώτο πεντάμηνο του έτους που διανύουμε ήταν ιδιαίτερα «γλυκό» για τους επενδυτές που τοποθετήθηκαν στις μετοχές του ιαπωνικού χρηματιστηρίου. Ο δείκτης ΝΙΚΚΕΙ 225 ξεκίνησε την χρονιά στο επίπεδο των 10.000 μονάδων και με μεγάλη ευκολία έφθασε ακόμη και τις 16.000 μονάδες στα μέσα του Μαΐου, πριν διορθώσει λίγο χαμηλότερα. Στην εκρηκτική αυτή πορεία συνέβαλε καθοριστικά η μεγάλη υποτίμηση του ιαπωνικού νομίσματος, που στο ίδιο διάστημα κατέγραψε πτώση της τάξης του 20%. Η επιθετικά χαλαρή νομισματική πολιτική της κεντρικής τράπεζας της χώρας, σε συνδυασμό με την καθαρή προοπτική για συνέχιση αυτής της στρατηγικής μέχρι να αποδώσει καρπούς για την οικονομία της χώρας, αναπτέρωσαν τις ελπίδες των επενδυτών. Η επιθετική ροή ρευστότητας στην αγορά μέσω της αγοράς δεκάδων δισεκατομμυρίων σε ομόλογα, στόχο έχει να σπάσει τον φαύλο κύκλο του αρνητικού πληθωρισμού, που επί χρόνια βασανίζει την οικονομία του Ανατέλλοντος Ηλίου. Ταυτόχρονα επιδιώκει να θέσει τέρμα στην ανατίμηση του νομίσματος της χώρας, που έφτασε έναντι του αμερικανικού δολλαρίου μέχρι και το 400% από το 1982 μέχρι τις αρχές του 2012. Οι μετοχές των εταιριών που πέτυχαν τα μεγαλύτερα ωφέλη ήταν φυσικά οι εξαγωγικοί κολοσσοί, που κερδίζουν ένα σαφές προβάδισμα έναντι των εκτός συνόρων ανταγωνιστών τους. Οι εκτιμήσεις των διεθνών επενδυτικών οίκων είναι θετικές για την μεσοπρόθεσμη πορεία των Νέα Πολιτική

δεικτών, καθώς οι πρώτες ενδείξεις αυτής της νομισματικής πολιτικής είναι θετικές. Για την μακροπρόθεσμη όμως προοπτική πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν το γεγονός ότι η μεγάλη αδυναμία της Ιαπωνίας είναι το δημογραφικό της πρόβλημα. Η ταχεία γήρανση του πληθυσμού της αποτελεί τροχοπέδη για σταθερή ανάπτυξη σε βάθος χρόνου. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το ιαπωνικό χρηματιστήριο είναι η μοναδική ανεπτυγμένη αγορά που, στο επίπεδο των 14.000 μονάδων που βρίσκεται, δεν πλησιάζει τις 20.000 μονάδες του έτους 2000, ενώ απέχει πολύ περισσότερο από τις 39.000 μονάδες του 1989! Πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια υπάρχουν βέβαια και στην Αμερική, και η σοδειά της ήταν πολύ γλυκιά στο πρώτο πεντάμηνο του έτους. Εκεί οι αγορές κατάφεραν να ξεπεράσουν τα υψηλά των τελευταίων χρόνων. Ο βιομηχανικός δείκτης Dow Jones 30, με άνοδο μεγαλύτερη του 15%, ξεπέρασε τα υψηλά πριν την κρίση του 2008 και κινείται σε ιστορικά επίπεδα. Ο πολύ δημοφιλής S&P500 πέτυχε αντίστοιχες επιδόσεις, ενώ πολύ καλά τα πήγε και ο τεχνολογικός κλάδος, που όμως εξακολουθεί να «στοιχειώνεται» από τα υψηλά του 2000. Το αμερικανικό χρηματιστήριο, από τα τέλη του 2012, ωφελείται από έναν συνδυασμό θετικών παραγόντων πολύ διαφορετικών από αυτούς της Ιαπωνίας. Είναι εντυπωσιακό πώς διαφορετικά επενδυτικά αντιδραστήρια πετυχαίνουν το ίδιο αποτέλεσμα. Στην Ιαπωνία, η υποτίμηση του νομίσματος δημιουργεί κύμα ρευστότητας, που διοχετεύεται 27

στις μετοχές, αναμένοντας ότι οι υπεραξίες που θα προέλθουν από την εξαγωγική υπερδραστηριότητα των εισηγμένων επιχειρήσεων θα αντισταθμίσουν την απώλεια στην αξία του εθνικού νομίσματος. Στην Αμερική, η ενδυνάμωση της οικονομίας, όπως καταγράφεται από τις τελευταίες μετρήσεις της, δημιουργεί τις θετικώτερες προσδοκίες από το σύνολο των μεγάλων οικονομιών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το αμερικανικό δολλάριο να συγκεντρώνει τις προτιμήσεις του κεφαλαίου που φεύγει τόσο από την Ευρώπη όσο και από την Ιαπωνία. Έτσι η ανατίμηση του δολλαρίου κάθε άλλο παρά αποτρέπει την άνοδο των μετοχών στην χώρα. Αντίθετα τις ενισχύει, καθώς οι επενδυτές επιτυγχάνουν διπλό κέρδος. Το εύλογο ερώτημα που γεννάται είναι αν μπορεί να συνεχιστεί η άνοδος των τιμών των μετοχών των επιχειρήσεων, που χάνουν σταδιακά το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα από την άνοδο του νομίσματος της χώρας τους. Η απάντηση για τις αμερικανικές πολυεθνικές, με τις δραστηριότητες και την παραγωγή απλωμένες σε όλη την υφήλιο, είναι ότι μπορούν να τα καταφέρουν καλύτερα από άλλες χώρες. Μακροπρόθεσμα, όμως, κι αυτές θα επηρεαστούν. Έτσι φθάνουμε σε άλλο ένα «πορτοκάλι», που δεν είναι άλλο από το αμερικανικό νόμισμα. Διψήφια ποσοστιαία κέρδη στο πεντάμηνο έναντι του Γιέν και περισσότερα από 6% έναντι του Ελβετικού, της Στερλίνας και του Αυστραλιανού δολλαρίου θα συζητηθούν πολύ φέτος. Η διαφορά δυναμικής, όπως εμφανίζεται στις επιδόσεις μεταξύ των μεγάλων οικονομιών, προσφέρουν επαρκή θεμελιώδη επιχειρήματα υπέρ του αμερικανικού δολλαρίου. Κυρίως, όμως, αναδεικνύεται σε καταφύγιο του κεφαλαίου που εκδιώκεται με πρωτόγνωρη βαρβαρότητα από 28

μια ανιαρή και ανίδεη μαρξιστική elite στην Ευρώπη, την ίδια ώρα που μαθητευόμενοι μάγοι στην Άπω Ανατολή προσπαθούν να αναστήσουν μια οικονομία που στηρίζεται στην τρίτη ηλικία. τα λεμόνια. Ξινή η γεύση των επενδύσεων στα δύο δημοφιλέστερα πολύτιμα μέταλλα, τον χρυσό και τον άργυρο. Αρνητική η απόδοση για τον πρώτο, που άγγιξε το 20%, αλλά και τον δεύτερο, που ξεπέρασε το 25%. Ο βασιλιάς Μίδας απλόχερα μοίρασε τα κέρδη του επί 13 συναπτά έτη. Από το 1999 ως το 2012. Κέρδη που έφθασαν το εκπληκτικό 650%, ενώ ταυτόχρονα προστάτευσε με την ασπίδα του εκατομμύρια επενδυτές από τραπεζικές χρεωκοπίες, καταστροφές, απώλειες σε μετοχές, σε ακίνητα, κουρέματα σε ομόλογα, κατασχέσεις καταθέσεων, ανταγωνιστικές υποτιμήσεις νομισμάτων, φορολογικές επιδρομές… Αλήθεια, όμως, ποιός χρειάζεται πιά την προστασία του, σε έναν κόσμο όπου όλοι προσπαθούν να μας πείσουν ότι τα χειρότερα πέρασαν ; Κάθε επενδυτής που σέβεται τον εαυτό του (και τα λεφτά του) οφείλει να παρακολουθεί τις εξελίξεις. Είναι εμφανής και δεν στερείται βάσης η προτίμηση στις μετοχές διεθνώς. Εδώ ακόμα και οι Έλληνες επενδυτές ψάχνουν τα «ψιλά» στις τσέπες τους, για να ξαναδοκιμάσουν την τύχη τους σε ένα βομβαρδισμένο χρηματιστηριακά τοπίο! Ο ανταγωνισμός που δέχονται τα δύο πολύτιμα μέταλλα από τις παραδοσιακά δημοφιλέστερες μετοχικές επενδύσεις, δεν αναμένεται να κοπάσει γρήγορα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο χρυσός πέθανε, μάλλον κοιμάται βαθιά. Μέχρι να ξυπνήσει, όμως, υπάρχουν αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια… q Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ενενήντα

χρόνια

από

την

Συνθήκη

της

Λωζάννης 1923-2013

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Να συνθέσουμε δημιουργικά ελληνισμό και ελλαδισμό του Γιώργου Καραμπελιά

ο 1922 αποτελεί μια τομή χωρίς ιστορικό προηγούμενο, την τραγική ολοκλήρωση τριών ή τεσσάρων χιλιάδων χρόνων ιστορίας. Έλαβε τέλος μια διαδρομή, εξέλιπε οριστικά μια συγκεκριμένη μορφή του ελληνισμού, αν με αυτήν την λέξη ορίζουμε τον ιδιαίτερο ρόλο και την παρουσία των Eλλήνων στη Μεσόγειο, το Αιγαίο, τη Μαύρη Θάλασσα –ως διακριτού πολιτισμού– που με αμπώτιδες και παλίρροιες συνεχίστηκε τρεισήμισι ή τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Έκτοτε ανοίγει μια νέα ιστορική περίοδος, κατά την οποία οι ελλαδικοί Έλληνες –για να ακολουθήσουν και οι Κύπριοι– αναζητούν την επιβίωσή τους ως τμήματα άλλων πολιτισμών και ενοτήτων. Ο ελληνισμός, ως ένας διαφορετικός και πρωτότυπος πολιτισμός, δεν υπάρχει πλέον, ή μάλλον έχει περιοριστεί στα ελλαδικά και κυπριακά σύνορα. Γίναμε πολίτες ενός περιθωριακού έθνουςκράτους και ενός μικρού κυπριακού προκεχωρημένου φυλακίου. Πρόκειται για κάτι καινοφανές στην ιστορική διαδρομή του ελληνισμού, ο οποίος δεν χωρούσε ποτέ στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου κράτους, ιδιαίτερα ενός εθνικού κράτους. Η γεωγραφία και η ιστορία τον σφράγισε… Η κοιτίδα αυτού του λαού, η Ελλάδα, υπήρξε πάντα ένας τόπος στενός και άγονος, ένας τόπος που δεν ευνοούσε –δεν είχε τα μεγέθη για να οικοδομήσει με επίκεντρο την Ελλάδα– ευρύτερες ενότητες και αυτοκρατορίες. Η κλασσική Ελλάδα υπήρξε η κοιτίδα του ελληνισμού, αλλά ποτέ δεν ευτύχησε να τον ενσωματώσει μέσα σε ενιαία σύνορα και ενότητες. Όποτε έγινε αυτό, όπως συνέβη με τα ελληνιστικά κράτη ή με το Βυζάντιο, ήταν μάλλον ο ελληνισμός που συμπεριέλαβε την Ελλάδα στους κόλπους του! Η 30

Ρώμη, αντιθέτως, υπήρξε μια αυτοκρατορία που, από την ίδρυση της «αιωνίας πόλεως» μέχρι τον Αέτιο, για χίλια ολόκληρα χρόνια, αναπτύχθηκε και επέζησε έχοντας ως γεωγραφικό και πολιτικό κέντρο την ίδια την πόλη της Ρώμης –για να συνεχίσει άλλα χίλια ή χίλια πεντακόσια χρόνια να είναι η πρωτεύουσα μιας άλλης «πνευματικής» –και παρεμπιπτόντως εγκόσμιας– αυτοκρατορίας, του καθολικισμού. Ο ελληνισμός είχε πάντοτε ως ορμητήριο παράλια και πόλεις, από όπου διείσδυε προς το εσωτερικό, και ως κατ’ εξοχήν όχημά του την γλώσσα. Την γλώσσα του Πλάτωνα και του Αλεξάνδρου, του Ευαγγελίου και του Βυζαντίου εν συνεχεία. Καθ’ όσον, μέχρι την βιομηχανική επανάσταση, η αγροτική παραγωγή αποτελούσε την βάση της οικονομίας –πριν αρχίσουν να διαμορφώνονται τα έθνη-κράτη–, ο ελληνισμός κατώρθωνε να επιβιώνει και να αναγεννάται, θαρρείς από την στάχτη του, όπως έγινε και στην τελευταία μεγάλη φάση της ακμής του, από τον 18ο έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Διότι αποτελούσε τον φορέα των ανταλλαγών, εμπορικών και πολιτιστικών, και συνέχισε να συνδέει ηπείρους και πολιτισμούς. Στην εποχή της ευρωστίας του, στην κλασσική αρχαιότητα και την ελληνιστική εποχή, κατώρθωσε να δημιουργήσει τον ανώτερο πολιτισμό της εποχής του, και να μεταβάλει τη Μεσόγειο σε ελληνική θάλασσα, με έναν πληθυσμό που έφτανε τα 4 ή 5 εκατομμύρια – σε μια εποχή που, ας μη το ξεχνάμε, όλη η Ευρώπη δεν ξεπερνούσε τα 20 εκατομμύρια… Ποτέ στην συνέχεια δεν θα ανακτήσει αυτόν τον κομβικό ρόλο αλλά, παρ’ όλα ταύτα, θα συνεχίζει να επιβιώνει ως μεγάλος πολιτισμός. Ως ιδιαίτερος πολιτισμός, ως «ιδιαίτεΝέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ρος τρόπος του βίου» –ενδεδυμένος το ένδυμα του ανατολικού χριστιανισμού, του Βυζαντίου, ή ακόμα και του Πατριαρχείου υπό την Οθωμανική κυριαρχία– μοιάζει με ποτάμι που αρδεύει τεράστιες εκτάσεις και πολιτισμούς, για να συρρικνωθεί στην ιστορική διαδρομή, να πάρει πολλά δάνεια στοιχεία από άλλα υδατικά συστήματα, και να ρέει στο τέλος ως ένα ρεύμα ισχνό αλλά πάντα διακριτό. Η αδυναμία του διεφάνη όταν ο αρχαίος κόσμος δοκίμασε να συγκροτήσει ευρύτερες ενότητες και να υπερβεί την πόλη-κράτος. Η Αθήνα θα αποτύχει στον ανταγωνισμό της με την Σπάρτη, και η Μακεδονία θα αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Το μακεδονικό εγχείρημα, ωστόσο, παρ’ όλο που έφερε τον ελληνισμό «ως τα Φράατα πέρα», δεν επέπρωτο να οικοδομήσει ένα σταθερό και ενιαίο κράτος. Έμοιαζε μάλλον με μια θυελλώδη στρατιωτική επιχείρηση˙ απέκτησε μία κάποια διάρκεια μόνον εξ αιτίας της πολιτιστικής υπεροχής των Ελλήνων, αλλά δεν ανταποκρινόταν καθόλου στις ανάγκες ενός σταθερού οικουμενικού κράτους. Η μακεδονική επέκταση ήταν μονοδιάστατη, προς τα ανατολικά, ενώ εκεί δίπλα, στα δυτικά, η Ρώμη έχτιζε την δική της μεθοδική ισχύ. Αν η μακεδονική κατάκτηση χρειάστηκε μόλις 10 χρόνια, το ρωμαϊκό imperium οικοδομήθηκε στη διάρκεια αιώνων. Αργά, μεθοδικά, με την ανελέητη gravitas των Λατίνων, κατασκευάστηκε το ρωμαϊκό κράτος, που πρώτα περιέλαβε όλη την Ιταλία και στην συνέχεια επεκτάθηκε ισόρροπα και σταδιακά σε Ανατολή και Δύση, μέχρις ότου καταστήσει την Μεσόγειο ένα mare nostrum. Νόμοι, δρόμοι, λεγεώνες και πίστη στους θεσμούς, το οπλοστάσιο του σύγχρονου κράτους. Οι Έλληνες, ισχυρότεροι στο σύνολό τους, όχι μόνον πολιτιστικά αλλά και στρατιωτικά, όπου συγκρούστηκαν ισάξιες δυνάμεις, νίκησαν τους Ρωμαίους. Παράλληλα, όμως, ατομικιστές, πεπεισμένοι για την ανωτερότητά τους, αδύνατο «να υψωθούν» στην αναγκαιότητα του κράτους, έτοιμοι να προσφύγουν στον... Δαρείο για να αντιμετωπίσουν τους κομματικούς τους αντιπάλους. Αντιθέτως, οι Ρωμαίοι θα υποστέλλουν τα λάβαρα του εμφυλίΝέα Πολιτική

ου πολέμου κάθε φορά που θα αντιμετωπίζουν εξωτερική απειλή. Ο εκπρόσωπος των Αιτωλών Αγέλαος, στην πανελλαδική διάσκεψη ειρήνης της Ναυπάκτου, το 217 π.Χ., που αποτέλεσε μία ανάπαυλα στους αδιάκοπους πολέμους των Ελλήνων ανάμεσά τους και ενώ οι Ρωμαίοι ήλεγχαν ήδη την Ιλλυρία, την Κέρκυρα, την Απολλωνία κλπ., στον λόγο που εξεφώνησε, σύμφωνα με τον Πολύβιο, ανέφερε και τα ακόλουθα: «Θα ήταν ευχής έργο οι Έλληνες να μην πολεμούσαν μεταξύ τους… γιατί πρέπει να είναι ολοφάνερο ότι, είτε οι Καρχηδόνιοι νικήσουν τους Ρωμαίους είτε οι Ρωμαίοι τους Καρχηδόνιους, οι νικητές… θα έλθουν στην Ελλάδα και θα χρησιμοποιήσουν τους στρατούς τους, αφήνοντας τις φιλοδοξίες τους να κατευθύνουν τις πράξεις τους…. Αν περιμένετε μέχρις ότου τα σύννεφα που μαζεύονται στην Δύση καλύψουν και την Ελλάδα, τότε φοβάμαι πολύ ότι αυτές οι εκεχειρίες και αυτοί οι πόλεμοι, αυτά τα παιγνίδια με τα οποία ασχολούμαστε, θα ξεφύγουν τελείως από τα χέρια μας.»1 Ο εκπρόσωπος των Αιτωλών απευθυνόταν στον ισχυρότερο Έλληνα της εποχής, τον Φίλιππο τον Ε’ της Μακεδονίας, και τον καλούσε να ακολουθήσει μια πολιτική υποστήριξης του συνόλου των Ελλήνων. Είκοσι χρόνια αργότερα, αφού η εύθραυστη ειρήνη θα έχει καταπατηθεί πολλές φορές και ενώ οι Ρωμαίοι, με την συμμαχία των… Αιτωλών (sic) θα έχουν βάλει για τα καλά πόδι στην Ελλάδα, στο Παναιτωλικό συνέδριο, την Άνοιξη του 199 π.Χ., ήταν η σειρά του απεσταλμένου του Φιλίππου να… θυμίσει στους Αιτωλούς την ενότητα των Ελλήνων: «Οι Αιτωλοί, οι Ακαρνάνες, οι Μακεδόνες χωρίζονται ή ενώνονται με τους ξένους ή τους βαρβάρους για λόγους ασήμαντους. Με τους ξένους όμως και με τους βαρβάρους όλοι οι Έλληνες θα είναι για πάντα αντίπαλοι»2. Οι Αθηναίοι θα αναλάβουν να τον αντικρούσουν και να υποστηρίξουν τους –παρόντες στο πανελλήνιο συνέδριο– Ρωμαίους3. Δύο χρόνια αργότερα, το 197 π.Χ., στις Κυνός Κεφαλές της 31

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Θεσσαλίας, Ρωμαίοι και Αιτωλοί θα νικήσουν τον Φίλιππο και θα επισφραγίσουν την ρωμαϊκή παρουσία στην Ελλάδα. Μάλιστα, ο Φίλιππος θα συμμαχήσει με τους Ρωμαίους (καθώς και οι Αθηναίοι, οι Ρόδιοι, οι Περγαμηνοί κ.λπ.) εναντίον του τελευταίου μεγάλου Έλληνα ηγεμόνα, του Αντίοχου Γ’, με συνέπεια την μοιραία ήττα και του ασιατικού ελληνισμού στην Μαγνησία, τον Ιανουάριο του 189 π.Χ., με την οποία οι Ρωμαίοι επεξέτειναν την επικυριαρχία τους και στα παράλια της Ιωνίας.4 Οι Αιτωλοί και οι Μακεδόνες θα εγκαταλείψουν τους Ρωμαίους στην συνέχεια, αλλά θα είναι πλέον αργά: στη μάχη της Πύδνας, το 168 π.Χ., ο Αιμίλιος Παύλος θα συντρίψει τη μακεδονική φάλαγγα του βασιλιά των Μακεδόνων Περσέα και η Ελλάδα θα υποταγεί στη Ρώμη5. Στο εξής, ο ελληνικός χώρος θα απολέσει σταδιακά την αυτονομία του και «οι τελευταίοι των Ελλήνων», οι «υπέρ της Αχαϊκής συμπολιτείας πολεμήσαντες», θα ηττηθούν στη Μάχη της Λευκόπετρας το 146 π.Χ. και ο Μόμμιος θα ανασκάψει εκ θεμελίων την Κόρινθο.6 Βέβαια, η πολιτισμική ζωτικότητα και ο εμπορικο-μεταναστευτικός χαρακτήρας του ελληνισμού θα συνεχίσει να δίνει την αίσθηση μιας πορείας χωρίς λύση της συνέχειας. Μερικούς αιώνες μετά, από τον 6ο μ.Χ. αιώνα, τα λατινικά θα γίνουν νεκρή γλώσσα, ενώ τα ελληνικά θα γίνουν η γλώσσα της αυτοκρατορίας. Εξ άλλου, σε κάθε στιγμή που το εμπόριο και ο πολιτισμός θα ανθίζουν στις πολυεθνικές πολιτείες της Ανατολής, οι Έλληνες θα είναι εκεί, και τα ελληνικά – ως η γλώσσα της ορθοδοξίας. Η τελευταία αναλαμπή θα παρατηρηθεί λίγο πριν το τέλος, τον 18ο αιώνα και εφ’ εξής. Η επέκταση του εμπορίου, με κέντρο πλέον τη Δυτική Ευρώπη, και η πρώτη βιομηχανική επανάσταση που ακολουθεί, θα βρουν στους Έλληνες τους φορείς τους par excellence, από την Οδησσό μέχρι την Αλεξάνδρεια και από την Τεργέστη μέχρι την Συρία. Η Κωνσταντινούπολη γίνεται εκ νέου το κέντρο μιας ανεπίσημης ελληνικής «αυτοκρατορίας» μέσα στους κόλπους της Οθωμανικής. Θα επαναληφθεί άραγε το σενάριο της «νέας Ρώμης», τότε που η ελληνική πολιτιστική ανωτε32

ρότητα μετέβαλε το Βυζάντιο σε οιονεί ελληνική αυτοκρατορία, ή τουλάχιστον ελληνορωμαϊκή; Παρά τις ομοιότητες, οι συνθήκες είναι ριζικά διαφορετικές. Το ειδικό βάρος του ελληνισμού κατά πολύ μικρότερο και προπαντός το βάρος των άλλων εθνών και εθνοτήτων μεγαλύτερο. Εισερχόμεθα, ακόμα και στην Ανατολική Ευρώπη και την Βαλκανική, στην εποχή των εθνικών κρατών. Επί πλέον, την εποχή της βιομηχανικής προτεραιότητας, οι εμπορικοί και διαμετακομιστικοί μεσολαβητές υποτάσσονται στο βιομηχανικό κεφάλαιο, σε αντίθεση με τις αγροτικές κοινωνίες, στις οποίες κυριαρχούν. Οι απόπειρες μιας αυτόνομης βιομηχανικής παραγωγής θα πνιγούν μέσα σε μια Οθωμανική αυτοκρατορία που όχι μόνο δεν προστάτευε δασμολογικά την εγχώρια βιοτεχνική-βιομηχανική παραγωγή αλλά, αντίθετα, με την γενικευμένη αυθαιρεσία και ληστεία, αποθάρρυνε κάθε σοβαρή επένδυση και συσσώρευση κεφαλαίου. Αρχίζει μια αγωνιώδης και ασθματική κούρσα ενάντια στον χρόνο: είτε ο ελληνισμός θα κατορθώσει να συγκροτηθεί σε ευρύτερο κράτος, είτε θα περιοριστεί σε ένα τμήμα του ιστορικού του χώρου, την ελληνική χερσόνησο. Οι λύσεις μιας «διπλής ηγεμονίας», ελληνο-οθωμανικού χαρακτήρα, που προτείνουν ο Ίων Δραγούμης, ο Νικόλαος Σουλιώτης και το Πατριαρχείο, είναι πλέον ανέφικτες. Ο εθνικισμός, και η τάση για τη συγκρότηση εθνών-κρατών, έχει καταστεί ασυγκράτητη ανάμεσα σε όλα τα βαλκανικά έθνη και εθνότητες. Εδώ, στην Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη, θα παιχτεί η τύχη του ελληνισμού. Η μόνη ελπίδα για την διατήρηση ενός ευρύτερου ρόλου, για τον μετασχηματισμό έστω ενός μέρους της παλιάς ισχύος σε κράτος, ήταν η παραμονή των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη. Η Κωνσταντινούπολη αποτελούσε το απαραίτητο κέντρο μιας δραστηριότητας που άρχιζε από τη Μαύρη Θάλασσα και τελείωνε στην Αλεξάνδρεια. Και το γεγονός ότι διατηρήσαμε το Αιγαίο δεν αλλάζει ριζικά τα πράγματα. Το Αιγαίο αποτελούΝέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ σε το επίκεντρο του ελληνισμού με την Ιωνία στα ανατολικά, την ελληνική χερσόνησο στα δυτικά, την Θράκη και την Μαύρη Θάλασσα στον Βορρά. Η αποκοπή της Ιωνίας –οριστική, αμετάκλητη– κατέστρεψε αυτή την Αιγαιακή μεσότητα, κατέστρεψε την ίδια την γεωπολιτική σύσταση του ελληνισμού. Κατά συνέπεια, το ίδιο το Αιγαίο μεταβάλλεται, από κέντρο του ελληνισμού, σε «σύνορο» του ελλαδισμού. Και όταν τα πράγματα έφτασαν στο απροχώρητο, στην τελική σύγκρουση με την Τουρκία, ο ελλαδικός μικροεθνικισμός στάθηκε ανίκανος να υπερισχύσει και να εκμεταλλευτεί τη μοναδική ιστορική ευκαιρία της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ώστε είτε να ενσωματώσει σε αυτό το κράτος ορισμένα από τα σημαντικώτερα κέντρα του ελληνισμού είτε, στην έσχατη εκδοχή, να επιτύχει μια μορφή παρουσίας των Eλλήνων στα ιστορικά τους κέντρα. Ο εμφύλιος, η διχόνοια, η μικροψυχία, ο επαρχιωτισμός, η έλλειψη οριζόντων, που χαρακτήριζαν τις άρχουσες τάξεις του ελλαδικού κράτους, θα κάνουν το θαύμα τους.

Επιβιώνοντας μετά το ’22 Και εμείς οι Έλληνες; Οι Έλληνες της Ελλάδας και της Κύπρου, οι Έλληνες της Ρωσσίας και της Αμερικής, της Δύσης και του Νότου, έστω αυτοί οι λίγοι, εμείς που «φέραμε πίσω αυτά τ’ ανάγλυφα μιας τέχνης ταπεινής», πώς θα ζήσουμε μετά το «εικοσιδύο», πώς ζούμε μετά το «εικοσιδύο»; Είμαστε υποχρεωμένοι να «χωνέψουμε» δημιουργικά το ‘22 και όχι μόνον, ως απώλεια, ως ανεπανόρθωτο τραύμα. Και το πρώτο βήμα σε μια τέτοια ολοκλήρωση είναι η πραγμάτωση της ενότητας του σώματος και των παραδόσεων του ελληνικού λαού. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αυτή η ενότητα δεν ήταν μέχρι χθες δεδομένη. Οι Μακεδόνες, οι Θράκες, οι Κρήτες, οι Ηπειρώτες, οι προσφυγικοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας, έχουν λιγώτερο από εκατό χρόνια παρουσίας στο Ελλαδικό κράτος, οι Κωνσταντινουπολίτες και οι Αιγυπτιώτες λιγότερο από πενήντα, οι Πόντιοι της ΣοΝέα Πολιτική

βιετικής ένωσης και οι Βορειοηπειρώτες, μόλις εικοσι-πέντε χρόνια. Το ελληνικό «υπερ-κρατικό» έθνος μόλις και έχει μεταβληθεί σε έθνος-κράτος. Μαζευτήκαμε όλοι ή σχεδόν όλοι, εδώ. Μόνον ο κυπριακός ελληνισμός συγκροτεί ακόμα μια ιδιαίτερη ταυτότητα. Αυτοί οι πληθυσμοί έφεραν μαζί τους παραδόσεις, κουλτούρες, αντιλήψεις, που για ένα μεγάλο διάστημα συγκρούστηκαν με τις παλιότερες. Αυτό είχε ιδιαίτερο βάρος και σημασία για τους πληθυσμούς που ήλθαν στις πόλεις, τους πρόσφυγες, από τον Πόντο, την Μικρά Ασία, την Πόλη, την Αιγυπτο, την Βόρειο Ήπειρο. Ήλθαν σε επαφή και αντιπαράθεση με τους Πελοποννησίους, τους Στερεολλαδίτες, την παλιά Ελλάδα. Αρχικώς αυτή η επαφή βιώθηκε ως αντιπαράθεση, ως σύγκρουση παραδόσεων και πολιτικής κουλτούρας. Οι «παλαιο-ελλαδίτες», οι Αρβανίτες της Πελοποννήσου και της Αττικής, οι Αρκάδες και οι Μανιάτες, οι Αιτωλοί και οι Ακαρνάνες, οι Ηπειρώτες, πληθυσμοί συντηρητικοί, ακραιφνώς παραδοσιοκεντρικοί, ριζωμένοι στην οικογένεια, την δημοτική παράδοση και το έθνος ως χωρικά εντοπισμένη ταυτότητα. Συχνά βασιλικοί και συντηρητικοί, διατηρούσαν μια αρχέγονη ελληνικότητα, δεδομένου ότι, τουλάχιστον στην Πελοπόννησο, οι Τούρκοι θα μείνουν πολύ λιγώτερα χρόνια και οι ορεινοί πληθυσμοί θα παραμένουν πολιτισμικά ανεπηρέαστοι. Αντιστρόφως οι Σμυρνιοί και οι Πολίτες, ταξιδεμένοι, κοσμοπολίτες, χωρίς έδαφος και ρίζα πια, αγκιστρωμένοι μόνο στις παραδόσεις που έφερναν, έτοιμοι να δεχτούν το καινούργιο, για το καλό και το κακό. Βενιζελικοί και Αριστεροί, με μια κουλτούρα περισσότερο «βυζαντινή» και Ανατολίτικη, έχοντας ζήσει εκατοντάδες χρόνια με μουσουλμανικούς πληθυσμούς, κατά συνέπεια ικανοί «να καταλάβουν» καλύτερα το Ισλάμ και τους Τούρκους. Οι μεν, τοπικιστές και «επαρχιώτες», αλλά με βαθειές ρίζες στον τόπο τους, οι δε οικουμενικοί, αλλά συχνά κοσμοπολίτες και ανέστιοι. Μέχρι την Μεταπολίτευση, οι «νέοι πληθυσμοί» θα βρίσκονται έξω από το κράτος και τους 33

ΑΦΙΕΡΩΜΑ μηχανισμούς του. Αντίθετα εκεί θα κυριαρχούν παλιο-ελλαδίτες και κρητικοί. Οι «ξενωμερίτες» θα διαπρέπουν στις επιχειρήσεις, στα γράμματα, στο εμπόριο. Η είσοδος των προσφύγων στο κράτος, που ταυτίστηκε, εν πολλοίς, με την αναγνώριση των βενιζελογενών-εαμικών μαζών, των οποίων αποτελούσαν την ραχοκκοκαλιά, θα πραγματοποιηθεί στη μεταπολίτευση, και κατ’ εξοχήν με το ΠΑΣΟΚ. Μέχρι το 1960-1970, οι πρόσφυγες θα κατοικούν στις προσφυγικές περιοχές, και θα επιμένουν σε μια ιδιότυπη ενδογαμία. Στην συνέχεια, το κύμα της αγροτικής μετανάστευσης και η πολυκατοικία θα αναμείξουν τους πληθυσμούς. Στην χοάνη της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης θα πραγματοποιηθεί η συγχώνευση των διαφορετικών παραδόσεων, των διαφορετικών γαστριμαργικών προτύπων, των διαφορετικών μουσικών ακουσμάτων. Οι πρόσφυγες θα πάρουν την «εκδίκησή» τους, επιβάλλοντας το ρεμπέτικο και μετατρέποντάς το σε «λαϊκό». Σήμερα ζούμε εν τέλει, όπως επισημάναμε, με μια κουλτούρα «ενοποιημένη», «ελληνική», ό,τι και αν σημαίνει αυτό, η δε πολιτική παράδοση έχει πάψει να εξαρτάται σε ασφυκτικό βαθμό από την προέλευση. Μπορεί, λοιπόν, όπως συχνά αναφέρεται, η μεταπολίτευση να αποτέλεσε έναν πολιτιστικό «χυλό», όμως ενοποίησε, για

πρώτη φορά, αντιφατικές κουλτούρες και παραδόσεις. Το ζητούμενο, στο εξής, είναι η μετατροπή αυτού του σώματος –που ενσωματώνει το σύνολο των παραδόσεών μας–, σε έναν «ελληνισμό» ικανό να δημιουργήσει ένα νέο πολιτιστικό μόρφωμα. Ίσως όχι αυτόνομο, όπως εκείνο της αρχαιότητας ή του Βυζαντίου –αυτήν την δυνατότητα μάλλον την χάσαμε το ’22– αλλά αξιοσημείωτο και ικανό να συμβάλει σε μια νέα οικουμενικότητα. Όταν, και εάν, θα έχουμε δημιουργικά ενοποιήσει τον ελλαδισμό και τον ελληνισμό, χωρικότητα και οικουμενισμό, τότε μόνον η πληγή του ’22 θα πάψει να μας είναι αφόρητη και ίσως κάποτε μπορέσει να επουλωθεί. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Βλέπε Δημήτρης Βελισσαρόπουλος, Ρωμαίοι και Έλληνες, τ. Α΄ Η Ρωμαϊκή κατάκτηση, Δωδώνη , Αθήνα- Γιάννινα 1997, σ. 297-299, Πολύβιος, Ιστορία, Ζαχαρόπουλος, τόμος 3 , V 104, σελ. 986-988. 2. Δημήτρης Βελισσαρόπουλος, ό.π. τ. Α’, σ. 334, Τίτος Λίβιος, ΧΧΧΙ 30. 3. Όπως ακριβώς είναι παρόντες οι Αμερικανοί στα «πανευρωπαϊκά» συνέδρια! 4. Δημήτρης Βελισσαρόπουλος, ό.π. τ. Α’, σ. 487, Τίτος Λίβιος, ΧΧΧVII 38. 5. Δημήτρης Βελισσαρόπουλος, ό.π. τ. Α’, σ. 621 κ.ε., Πλούταρχος, Αιμίλιος Παύλος, 16, 19, 6. Δημήτρης Βελισσαρόπουλος, ό.π. τ. Α’, σ. 709 κ.ε., Πολύβιος, όπ. π. ΧΧΧVΙΙΙ 18, Παυσανίας, VII 16.

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Από την Μικρασιατική Καταστροφή στην Συνθήκη της Λωζάννης του Βασίλη Σπυράκου-Πατρώνα

ελληνικός στρατός, ύστερα από γενναίες μάχες, θριαμβευτικές νίκες, το πρωτοφανές επίτευγμα της τριετούς κατάληψης της Μικράς Ασίας και εξαντλητική προσπάθεια που τελικώς υπερέβη τις δυνάμεις του, εν μέσω των διχονοιών που επικρατούσαν στο ελληνικό στρατόπεδο μεταξύ Βενιζελικών και Αντιβενιζελικών, του κακού ανεφοδιασμού αλλά και της άσχημης οικονομικής κατάστασης στην οποία είχε περιέλθει το Ελληνικό κράτος, κατέρρευσε τον Αύγουστο του 1922. Ύστερα από την διάλυση της αμυντικής ζώνης Εσκή Σεχίρ-Κιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ, ακολούθησε η αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Μικρά Ασία στις αρχές Σεπτεμβρίου και η πυρπόληση και η λεηλασία της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922. Τα συντεταγμένα υπολείμματα του ελληνικού στρατού αποβιβάστηκαν στην Χίο και στην Μυτιλήνη, όπου στις 11 Σεπτεμβρίου οι συνταγματάρχες Πλαστήρας και Γονατάς και ο πλοίαρχος Φωκάς πραγματοποίησαν στρατιωτικό κίνημα και απαίτησαν την παραίτηση του πρωθυπουργού και του βασιλιά. Ταυτόχρονα στην Αθήνα ο απόστρατος στρατηγός Πάγκαλος αρχίζει τις συλλήψεις πολιτικών προσώπων. Με την άφιξη των επαναστατημένων ενόπλων δυνάμεων στο Λαύριο στις 13 Σεπτεμβρίου, το καθεστώς καταρρέει, η βραχύβια κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου παραιτείται στις 15 Σεπτεμβρίου, ενώ ο βασιλιάς Κωνσταντίνος φεύγει στην Ιταλία (όπου πεθαίνει λίγες εβδομάδες αργότερα άδοξα στο λουτρό του). Η μοναρχία δεν καταργείται, τον εκθρονισθέντα Κωνσταντίνο Α΄ διαδέχεται ο γυιός του Γεώργιος. Επικρατεί η Επανάσταση με αρχηγό τον Νικόλαο Πλαστήρα και πολιτικό του σύμβουλο τον Γεώργιο Παπανδρέου. Συλλαμβάνεται ολόκληρη η αντιβενιζελική ηγεσία και δικάΝέα Πολιτική

ζεται από έκτακτο στρατοδικείο. Στις 16 Σεπτεμβρίου ορκίζεται μία μονοήμερη κυβέρνηση υπό τον Αναστάσιο Χαραλάμπη στις 17 Σεπτεμβρίου σχηματίζεται νέα κυβέρνηση υπό τον Σωτήριο Κροκιδά, η οποία παραιτείται στις 14 Νοεμβρίου γιατί αρνείται να υπογράψει την εκτέλεση των θανατοποινιτών ηγετών, πράγμα το οποίο κάνει την επομένη νέα κυβέρνηση υπό τον Στυλιανό Γονατά, με υπουργό Στρατιωτικών τον Θ.Πάγκαλο, επί της οποίας εκτελέστηκαν οι έξι θεωρηθέντες ως υπαίτιοι της Καταστροφής πρωθυπουργοί (Δημήτριος Γούναρης, Πέτρος Πρωτοπαππαδάκης, Νικόλαος Στράτος), υπουργοί (Νικόλαος Θεοτόκης, Γεώργιος Μπαλτατζής) και ένας αρχιστράτηγος (Γεώργιος Χατζανέστης). Το επαναστατικό καθεστώς ορίζει τον Ελευθέριο Βενιζέλο, πρώην πρωθυπουργό και Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος, εκπρόσωπο της Ελλάδος στις διαπραγματεύσεις με σκοπό την σύναψη ειρήνης με την Τουρκία, που αρχίζουν στην Λωζάννη της Ελβετίας. Στις αρχές Δεκεμβρίου, το επαναστατικό καθεστώς αποστέλλει στην Θράκη τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο με την εντολή να ανασυγκροτήσει το στράτευμα και να συγκρατήσει τα σύνορα του Ελληνικού κράτους στα όρια του ποταμού Έβρου. Η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης, η οποία δέχθηκε εκ των υστέρων έντονες επικρίσεις και οφείλεται σε υπόδειξη του Ελευθερίου Βενιζέλου προς το καθεστώς Πλαστήρα, έγινε ήδη με την υπογραφή της συμφωνίας των Μουδανιών στις 28 Σεπτεμβρίου 1922, πριν καν δηλαδή αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις της Λωζάννης και ενώ ο στρατός του Έβρου ήταν ακμαιότατος. Η συμφωνία αυτή προέβλεπε την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό και κατάληψή της από συμμαχικά στρατεύματα (Βρε35

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Η Σμύρνη καίγεται

ταννικά, Ιταλικά, Γαλλικά), έως ότου οριστεί το καθεστώς της στην Λωζάννη. Η ανασυγκρότηση του στρατού στον Έβρο πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία από τον Πάγκαλο, ώστε η Ελλάδα να είναι σίγουρη όχι μόνον για την υπεράσπιση της δυτικής Θράκης αλλά και για ενδεχόμενη ανακατάληψη της ανατολικής, την ώρα που οι διαπραγματεύσεις στη Λωζάννη προχωρούσαν. Η ιδέα αυτή ενισχύθηκε από την υπερφίαλη στάση του αρχηγού της τουρκικής αντιπροσωπείας στην Λωζάννη Ισμέτ Ινονού, ο οποίος αξίωνε και την δυτική Θράκη. Αυτό είχε ως συνέπεια να δοθεί εντολή στον Πάγκαλο να προετοιμαστεί για επίθεση, με αντικειμενικό σκοπό την ανακατάληψη της ανατολικής Θράκης το πρωί της 27ης Μαΐου. Αυτό λειτούργησε ως ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί στα χέρια του Βενιζέλου, ώστε να εξαναγκασθούν οι Τούρκοι να υποχωρήσουν και να υπογραφεί η συμφωνία. Η συνδιάσκεψη της Λωζάννης ξεκίνησε στα τέλη Οκτωβρίου 1922, διακόπηκε τον Φεβρουάριο του 1923 ξανάρχισε τον Απρίλιο και ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο. Το τελικό κείμενο υπογράφηκε στις 36

24 Ιουλίου 1923. Στην συνδιάσκεψη έλαβαν μέρος ως τακτικά μέλη η Μ. Βρεταννία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ελλάδα, η Ρουμανία, η Γιουγκοσλαυία και η Τουρκία, ενώ κλήθηκαν περιστασιακά η (σοβιετική) Ρωσσία και η Βουλγαρία. Η συνθήκη αντικατέστησε την Συνθήκη των Σεβρών του Ιουλίου 1920, την οποία είχε ακυρώσει ο Κεμάλ, αλλά επικύρωσε την ήδη συντελεσθείσα διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την δημιουργία ενός νέου τουρκικού εθνικού κράτους. Η Τουρκία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη, κάποια νησιά του Αιγαίου, συγκεκριμένα την Ίμβρο και την Τένεδο, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με την Συρία, την περιοχή της Σμύρνης και της Διεθνοποιημένης Ζώνης των Στενών, η οποία όμως θα έμενε αποστρατικοποιημένη και αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης. Παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία, όπως προέβλεπε και η συνθήκη των Σεβρών, αλλά χωρίς πρόβλεψη για δυνατότητα αυτοδιάθεσης. Απέκτησε πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα και δικαιώματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε όλη την επικράτειά της εκτός της ζώνης των Στενών. Επίσης η Τουρκία παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλαιές Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ κτήσεις της Οθωμε τους Έλληνες, μανικής Αυτοπέρασε στην Ελκρατορίας εκτός λάδα και αριθτων συνόρων της μός Αρμενίων και εγγυήθηκε τα και Συροχαλδαίδικαιώματα των ων. Εξαιρέθηκαν μειονοτήτων. από την ανταλλαΤα σύνορα μεγή οι Έλληνες κάταξύ Ελλάδοςτοικοι της νομαρΤουρκίας στην χίας της ΚωνσταΘράκη καθορίζοντινούπολης (οι ντο από τον πο125.000 μόνιμοι ταμό Έβρο και κάτοικοι της Κωνπροβλεπόταν η σταντινούπολης, σύσταση μιας ειτων Πριγκηπονήδικής επιτροπής, σων και των περιΟ Ελευθέριος Βενιζέλος υπογράφει την Συνθήκη της Λωζάννης η οποία θα καχώρων, οι οποίοι θόριζε τις λεπτοήταν εγκατεστημέρειες. Η συνθήκη συμπεριελάμβανε ρυθμίσεις μένοι πριν από τις 30 Οκτωβρίου 1918) και οι κάγια την στρατιωτική δραστηριότητα ένθεν κακείτοικοι της Ίμβρου και της Τενέδου (6.000 κάτοιθεν των συνόρων, προβλέψεις για απαγόρευση κοι), ενώ στην Ελλάδα παρέμειναν 110.000 Μουτων υπερπτήσεων, ενώ προεβλέπετο από την 1η σουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Μαΐου 1923 υποχρεωτική ανταλλαγή των ΤούρΤέλος, ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχασε την κων υπηκόων, ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύμαιδιότητα του Εθνάρχη, που απέρρεαν από τα προτος, των εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδανόμια που είχαν δοθεί στον Πατριάρχη Γεννάδιο φών, και των Ελλήνων υπηκόων, μουσουλμανικού Σχολάριο μετά την άλωση από τον σουλτάνο Μεχθρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των ελμέτ, και το Πατριαρχείο τέθηκε υπό ειδικό διεθνές ληνικών εδαφών. Εξαιρούντο οι Έλληνες κάτοινομικό καθεστώς. κοι της Κωνσταντινουπόλεως και οι ΜουσουλΗ συνθήκη της Λωζάννης έπαιξε καθοριστικό μάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης. Σύμφωνα με ρόλο στην μετέπειτα εξωτερική αλλά και εσωτεριτην συνθήκη θα δημιουργείτο μία Μεικτή Επιτροκή πολιτική της Ελλάδος, καθώς με την εγκατάλειπή, η οποία θα κοστολογούσε τις περιουσίες των ψη της Μεγάλης Ιδέας και την έλλειψη σοβαρών προσφύγων και των δύο χωρών και θα έπαιρναν προστριβών με την Τουρκία μέχρι το 1955, οι μετις ανάλογες αποζημιώσεις. Ωστόσο κάτι τέτοιο τέπειτα ελληνικές κυβερνήσεις έθεσαν ως στόχο δεν συνέβη, όπως είναι γνωστό, και αντ’ αυτού τον εκσυγχρονισμό της χώρας και την αφομοίωτο τουρκικό κράτος επωφελήθηκε από τις αμύση των προσφύγων. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι θητες περιουσίες 1.650.000 Ελλήνων χριστιανών, ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που έλαβαν χώσε αντίθεση με την ελληνική κυβέρνηση, η οποία ρα τόσο μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών. Όπως εξασφάλισε τις περιουσίες 670.000 Τούρκων μουαναφέρει ο ιστορικός Gunnar Hering στο βιβλίο σουλμάνων. Μεταξύ των ανταλλάξιμων περιλαμτου ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1821βάνονταν επίσης οι Έλληνες του Πόντου, αλλά και 1936, περιγράφοντας την ανταλλαγή των πληθυτουρκόφωνοι Έλληνες, όπως οι τουρκόφωνοι Πόσμών, το ρεπερτόριο απάνθρωπων μέσων για την ντιοι και Καραμανλήδες, καθώς και οι ελληνόφωκατασκευή του αμιγούς εθνικού κράτους ήταν όπως νοι μουσουλμάνοι της Δυτικής Μακεδονίας. Μαζί φάνηκε ανεξάντλητο. q Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Η Συνθήκη της Λωζάννης Οι άγνωστες πλευρές του Δημήτρη Μιχαλόπουλου

ντίθετα με ό,τι ακόμη και τώρα πιστεύεται, το κομβικό σημείο της συνθήκης της Λωζάννης δεν ήταν ούτε η ρύθμιση του ζητήματος των ελληνοτουρκικών συνόρων ούτε, βέβαια, η ανταλλαγή των πληθυσμών. Ο διακανονισμός και των δύο αυτών ζητημάτων, πράγματι, ανάγεται σε χρονική περίοδο πολύ πρωτύτερη όχι μόνον από την σύρραξη των ετών 1919-1922, στην οποία δραματικώς αποδύθηκε η χώρα μας, αλλά ακόμα και από τα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Η ανταλλαγή των πληθυσμών, συγκεκριμένα, είχε προαποφασιστεί ήδη κατά τις αρχές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος το είχε κατηγορηματικώς ανακοινώσει στον φίλο του Take Ionescu, Ρουμάνο πολιτικό και ομοϊδεάτη του: Παρακαλώ ν ’ανακοινώσετε τω κ. Ιωνέσκω, τηλεγράφησε ο Βενιζέλος στην ελληνική πρεσβεία στο Βουκουρέστι περί τα τέλη του 1914, …ότι συμφωνώ μετ’ αυτού ότι επικράτησις των Γερμανικών δυνάμεων θα ήτο ολεθρία δια την ελευθερίαν γενικώς της Ευρώπης και δια την ανεξαρτησίαν ειδικώς των μικρών κρατών. Νομίζω δια τούτο ότι πάντες έχομεν καθήκον να συντελέσωμεν εις την επικράτησιν της Τριπλής Συνεννοήσεως [= Entente], και η Ελλάς είναι ετοίμη να συμπράξη μετά των δυνάμεων τούτων εάν και η Βουλγαρία επείθετο να βαδίση μεθ’ ημών ή τουλάχιστον εξησφαλίζετο εντελώς η ουδετερότης αυτής. Δεν αντιτιθέμεθα δια τούτο κατά ενδεχομένης αυξήσεως της Βουλγαρίας είτε εν Θράκη εις βάρος της Τουρκίας είτε εν Μακεδονία δια παραχωρήσεων εκ μέρους της Σερβίας εις ας αύτη ήθελε στέρξει μετά την μεγέθυνσίν της προς άλλην κατεύθυνσιν. Ούτε κατά παραχωρήσεων εκ μέρους της Ρουμανίας εις ας αύτη φαίνεται τελευταίον διατεθειμένη αντιτασσόμεθα… 38

Εν πάση περιπτώσει [όμως] η Ελλάς ουδέν δύναται να παραχωρήση εκ του εδάφους της εις την Βουλγαρίαν. Η Ελλάς, εάν επρόκειτο να παραχωρήση, θα έπρεπε είτε να παραχωρήση ελληνικωτάτους πληθυσμούς… είτε να εκθέση την ασφάλειαν των συνόρων της προς την Θεσσαλονίκην. Ουδέτερον τούτων δύναται να πράξη λαμβανομένου μάλιστα υπ΄όψιν ότι αξία λόγου αύξησις αυτής προς άλλας διευθύνσεις δεν είναι δυνατή ένεκα της διασποράς των εν Τουρκία ζώντων Ελλήνων. Ο εθνικός όγκος των εν τω κόσμω Βουλγάρων είναι μικρότερος των 5.000.000 ψυχών. Ο Ελληνικός εθνικός όγκος είναι μεγαλύτερος κατά 70%. Δια τον μείζονα τούτον εθνικόν όγκον, όστις μοιραίως είναι προωρισμένος να συγκεντρωθή εντός των ορίων του ελευθέρου Βασιλείου, αξιούμεν έδαφος το οποίον [να] μη είναι μικρότερον του Βουλγαρικού. Δύναταί τις να μας θεωρήση απαιτητικούς δια τούτο1. Ταχεία, έστω, ανάγνωση του ανωτέρω εγγράφου οδηγεί στα ακόλουθα συμπεράσματα: 1) Η εκρίζωση των ελληνικών ή, μάλλον, ελληνορθόδοξων πληθυσμών της Μικράς Ασίας ήταν αποφασισμένη πολύ πριν από την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης. 2) Η επέκταση της βουλγαρικής κυριαρχίας προς την κατεύθυνση της ανατολικής Θράκης έμελλε να εξαρτηθεί από την στάση την οποία η Βουλγαρία θα τηρούσε κατά τον Μεγάλο Πόλεμο των ετών 1914-1918. Θα φανεί αμέσως τώρα το πώς τηρήθηκαν και τα δύο αυτά προαγγελθέντα. *** Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε (λίγο μετά το, κατά μήνα Νοέμβριο του 1918, τέλος των Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ εχθροπραξιών) στους νικητές Συμμάχους το Ελληνικό Γραφείο Πληροφόρησης του Εξωτερικού (Greek Bureau of Foreign Information), η αριθμητική δύναμη των πληθυσμών που, στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μπορούσαν να θεωρηθούν ελληνικοί, είχε ως εξής2: Στο βιλαέτι της Αδριανούπολης: 366.363. Στο βιλαέτι της Κωνσταντινούπολης (όπου συμπεριλαμβανόταν το σαντζάκι της Τσατάλτζας) : 364.459. 3. Στο βιλαέτι της Προύσας: 278.421. 4. Στο βιλαέτι του Αϊδινίου (όπου περιλαμβανόταν η Σμύρνη και η περιοχή της): 622.810. 5. Στο βιλαέτι του Ικονίου: 87.021. 6. Στο βιλαέτι της Άγκυρας: 45.873. 7. Στο βιλαέτι του Σιβάς: 99.376. 8. Στο βιλαέτι της Κασταμονής: 24.919. 9. Στο βιλαέτι της Τραπεζούντας:353.533. 10. Στο βιλαέτι των Αδάνων: 70.000. 11. Στο ανεξάρτητο σαντζάκι του Ισμίτ (Νικομήδειας): 73.134. 12. Στη Μπίγκα (Πηγές), πάνω στα Δαρδανέλλια : 32.830. 13. Στα Δωδεκάνησα (εκτός από το Καστελλόριζο) : 102.727. 14. Στην Ίμβρο, την Τένεδο και το Καστελλόριζο: 21.873. Σύνολο: 2.543.343 ψυχές. 1. 2.

Ο Βενιζέλος, κατά συνέπεια, ήξερε πολύ καλά τι έλεγε στον Ionescu στα τέλη του 1914: η «λύτρωση» όλων αυτών των «αλύτρωτων» περιοχών θα σήμαινε τον πλήρη διαμελισμό της Μικράς Ασίας, δηλαδή της ίδιας της κοιτίδας του τουρκικού λαού. Αυτό –όπως ευχερώς θα μπορούσε να προβλέψει κανείς-δεν ήταν δυνατόν να συμβεί. Γιατί λοιπόν ο Βενιζέλος αποδύθηκε στη Μικρασιατική Περιπέτεια; Η απάντηση δεν είναι πια δυσχερής: 1) Στις αρχές του 20ού αιώνα η μεν Θεσσαλονίκη ήταν πόλη εν πολλοίς ιουδαϊκή3, ενώ η Σμύρνη εν πολλοίς ελληνική. Η κατά την διάρκεια του Νέα Πολιτική

Α΄ Βαλκανικού Πολέμου –και σε βάρος της Βορείου Ηπείρου- απελευθέρωση της μακεδονικής πρωτεύουσας από την οθωμανική κυριαρχία και η συνακόλουθη προσάρτησή της στην Ελλάδα4 επέφερε την δημιουργία του Ζητήματος της Θεσσαλονίκης, που τελικώς εξελίχθηκε σε μία από τις βασικές αιτίες του Εθνικού Διχασμού.5 Εάν λοιπόν η Σμύρνη περιερχόταν στην ελληνική κυριαρχία, τότε τα τραύματα που είχε αφήσει αυτός ο τελευταίος στον Ελληνικό Λαό (ιδίως κατά τα έτη 1917-1920) θα μπορούσαν να επουλωθούν. 2) Στην ευρύτερη περιοχή της Mέσης (= Εγγύς) Ανατολής, η Μεγάλη Βρεταννία είχε «λίγο στρατό» αλλά «μεγάλα συμφέροντα», επεσήμανε, μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ίδιος ο Winston S. Churchill6. Οι λέξεις, βέβαια, «μεγάλα συμφέροντα» σήμαιναν, στην πραγματικότητα, ένα και μόνο: το πετρέλαιο, από το οποίο ήταν, ήδη από τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, εξαρτημένο το περίφημο Royal Navy (=[Αγγλικό] Βασιλικό Ναυτικό), η ισχυρή ύπαρξη του οποίου αποτελούσε προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για την επιβίωση της Αυτοκρατορίας του Ηνωμένου Βασιλείου7. Και βέβαια το όλο ζήτημα εστιαζόταν στην περιφέρεια της Μοσούλης, στο βόρειο τμήμα του Ιράκ, τα πετρελαϊκά κοιτάσματα της οποίας είναι ιδιαιτέρως σημαντικά8. Ακριβώς την περιοχή αυτήν όμως επιμόνως διεκδικούσε η Τουρκία, δεδομένου ότι δεν είχε καταληφθεί από τους Άγγλους κατά την εποχή της σύναψης της ανακωχής του Μούδρου, ενώ, αντίθετα, το Ηνωμένο Βασίλειο επεδίωκε την επιδίκασή της στο υπό βρεταννική προστασία βασίλειο του Ιράκ. Η εν προκειμένω τακτική, άλλωστε, των Βρεταννών ιθυνόντων ήταν σαφέστατη: The only way in which we can exert influence in the Middle East and safeguard our enormous…interest there, is by dividing up the local powers…, τόνιζε και πάλι ο Churchill στα τέλη του 19209. (= Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούμε να ασκήσουμε επιρροή στη Μέση [= Εγγύς] Ανατολής και να διαφυλάξουμε [= υπερασπίσουμε] τα εκεί τεράστια συμφέροντά μας είναι η διαίρεση των τοπικών δυνά39

ΑΦΙΕΡΩΜΑ μεων.) Σε αυτές τις φράσεις εξ άλλου βρίσκεται το κλειδί του μεγάλου Ελληνικού Δράματος των ετών 1919-1922. *** Την απόφαση για την μεταβίβαση στην Ελλάδα της διοίκησης του βιλαετίου του Αϊδινίου, όπως λεγόταν τότε η ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης, τυπικώς προκάλεσε, ήδη στις 30 Απριλίου 1919, ο τότε πρωθυπουργός της Γαλλίας Georges Clemenceau10. Και τούτο, διότι είχε ανησυχήσει λόγω των «κινήσεων των Ιταλών», που, όπως φαίνεται, δρούσαν με σκοπό την υπαγωγή του μεγαλύτερου μέρους της Μικράς Ασίας στον δικό τους έλεγχο. Την Μικρά Ασία όμως την ήθελαν οι Γάλλοι. Οι Βρεταννοί, αντίθετα, είχαν εξ αρχής δηλώσει πως ενδιαφέρονταν μόνο για την «Παλαιστίνη και την Μεσοποταμία», ενώ στους Ιταλούς είχε αρχικώς δοθεί μία –μάλλον απρόθυμη- συγκατάθεση για τον έλεγχο του Καυκάσου11 Επειδή όμως στην όλη περιοχή αυτού του τελευταίου υπάρχουν πετρελαιοπηγές, οι Ιταλοί έσπευσαν –λόγω των έμμεσων αλλά ισχυρότατων αντιδράσεων στους κόλπους των νικητών του Μεγάλου Πολέμου συμμάχων- να παραιτηθούν από την πρώτη τους διεκδίκηση, απαιτώντας όμως, τώρα πια, το μεγαλύτερο κομμάτι της Μικράς Ασίας12 - και μάλιστα εκτάσεις παραθαλάσσιες. Ούτως εχόντων των πραγμάτων λοιπόν, και ειδικώς όσον αφορά την γαλλοϊταλική σύγκρουση για το «τομάρι της [μικρασιατικής] αρκούδας», είναι απίθανο να μην είχε ο Clemenceau την βρεταννική συμπαράσταση: τα μόνα οπωσδήποτε φιλικά λιμάνια που διέθετε το Royal Navy στην Μεσόγειο ήταν τα γαλλικά. Τι θα γινόταν όμως, εάν η Ιταλία, που ήδη κατείχε τα Δωδεκάνησα, ορθωνόταν ως αντίπαλος του Ηνωμένου Βασιλείου;13 Έτσι, στις 6 Μαΐου 1919 πάρθηκε η απόφαση να καταληφθεί η Σμύρνη από ελληνικές δυνάμεις.14 Και τότε ο Βενιζέλος έκανε ένα κολοσσιαίας σημασίας σφάλμα, για το οποίο –περιέργως κατά μία άποψη ή δήθεν περιέργως σύμφωνα με 40

άλλη- ποτέ του δεν κατηγορήθηκε ούτε, βέβαια, τιμωρήθηκε. Στην ημερήσια, πράγματι, διαταγή που, το πρωί της 2ας Μαΐου εξέδωσε προς τον «Στρατό Κατοχής» που έμελλε να αποβιβαστεί στην μικρασιατική μεγαλούπολη, διευκρίνιζε τα ακόλουθα: Απεφασίσθη υπό των Μεγάλων Δυνάμεων η δια του ελληνικού Στρατού κατάληψις της Σμύρνης και η εξασφάλισις της τάξεως εκεί… Η συνδιάσκεψις δεν απεφάσισεν ακόμη οριστικώς επί των εθνικών μας διεκδικήσεων, αλλ’η τιμή την οποίαν μας κάμνει, να μας εμπιστευθή την εξασφάλισιν της τάξεως εις την μητέρα της Ιωνίας, αποδεικνύει ποίαν προς ημάς έχει εμπιστοσύνην… Όμως, είναι ανάγκη να δείξετε δια της συμπεριφοράς σας και προς το Τουρκικόν, το Εβραϊκόν, το Αρμενικόν στοιχείον, καθώς και προς τας διαφόρους Ευρωπαϊκάς παροικίας ότι ο Ελληνικός Στρατός όχι μόνον δεν υστερεί κατά την γενναιότητα… και την ευγένειαν της ψυχής, αλλ΄ότι συγχρόνως διεκδικεί ότι [=να] ευρίσκεται εις την πρώτην γραμμήν του πολιτισμού15. Εν ολίγοις, ήταν ο Βενιζέλος σίγουρος πως ο Ελληνικός Στρατός θα φαινόταν άξιος της εμπιστοσύνης των Συμμάχων, καθώς και ότι θα έκανε (ο Ελληνικός Στρατός) ό,τι έπρεπε, για να αποδείξει πως σταθερώς «βρισκόταν στην πρώτη γραμμή του πολιτισμού». Αυτός ο ίδιος όμως, ο Βενιζέλος, έκανε ό,τι μπορούσε εκείνες τις κρίσιμες στιγμές, ώστε να επιτευχθεί ακριβώς το αντίθετο. Στα διάγγελμα, πράγματι, που σχεδόν ταυτόχρονα απηύθυνε στον ελληνικό πληθυσμό της «μητέρας της Ιωνίας», τόνιζε τα εξής εκπληκτικά: Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη την Σμύρνην, ίνα διασφαλίση την τάξιν. Οι ομογενείς εννοούσιν ότι η απόφασις αύτη ελήφθη, διότι εν τη συνειδήσει των διευθυνόντων το Συνέδριον είναι αποφασισμένη η ένωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος. Διατελέσας μέχρι των Βαλκανικών πολέμων υπόδουλος υπό τον αυτόν ζυγόν, εννοώ καλώς ποία αισθήματα χαράς θα πλημμυρίσωσι σήμερον τας ψυχάς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Την εκδήλωσιν των αισθημάτων τούτων δεν εννοώ να παρεμποδίσω…16 Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Τίποτα δεν είχε «αποφασιστεί». Και φυσικά δεν εννοούσε να παρεμποδίσει την εκδήλωσιν των αισθημάτων τούτων, διότι στην Κρήτη είχε διαπράξει ακόμη και δικαστικό έγκλημα, προκειμένου –μεταξύ άλλων- το οθωμανικό στοιχείο σταθερώς να περιβάλλει με την «εύνοιά του» το δικό του πρόσωπο17. Και όπως λογικά θα μπορούσε να αναμένει κανείς, η εν λόγω «μη παρεμπόδιση αισθημάτων » επέφερε τρομερές ταραχές στην Σμύρνη ακριβώς την ημέρα της εκεί αποβίβασης του ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος – με εκατοντάδες νεκρούς. Η συμμαχική αρχή που, σχεδόν αμέσως, ανέλαβε να κάνει τις αναγκαίες έρευνες, ταχύτατα καταλόγισε το σύνολο των ευθυνών στην ελληνική πλευρά18. Ήταν όμως αργά πια: εφ’ όσον το «πλήρωμα του χρόνου είχε έλθει», ενεργώντας αυτοβούλως οι Έλληνες, επεξέτειναν τη ζώνη της κατοχής τους, υπό το πρόσχημα της παρεμπόδισης της «εξάπλωσης των Ιταλών». Και με την ευκαιρία αυτήν άρχισαν να επιδίδονται σε σφαγές Μουσουλμάνων στις γύρω περιοχές19. Οι Βρεταννοί χρειάστηκε, τότε, να επέμβουν, ώστε να ξαναμαζευτούν οι Έλληνες στην Σμύρνη, ενώ, φυσικά, οι Τούρκοι, μόλις ξανάπαιρναν τις περιοχές που είχε εκκενώσει ο Ελληνικός Στρατός, άρχιζαν, με τη σειρά τους, σφαγές του χριστιανικού στοιχείου20. Έτσι άρχισε και φούντωσε η ελληνοτουρκική σύρραξη στην Μικρά Ασία. Χωρίς, πράγματι, τις ταραχές στην Σμύρνη τον Μάιο του 1919 είναι αμφίβολο το κατά πόσον ο Μουσταφά Κεμάλ θα ήταν σε θέση να κινητοποιήσει τους –πολύ κουρασμένους πια από τους συνεχείς πολέμους (από το 1912 και μετά) Τούρκους της Ανατολίας σε πανστρατιά κατά των Ελλήνων…21 Η κατά τον Δεκέμβριο του 1920 επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου στην Ελλάδα προσέφερε στους Βρεταννούς ιθύνοντες το πρόσχημα που επιζητούσαν, ώστε η μέχρι τότε διακριτική και λανθάνουσα προστασία, με την οποία περιέβαλλαν τον Κεμάλ και το κίνημά του22, να μεταβληθεί σε ανοικτή και απροσχημάτιστη: It would appear, therefore, that we should initiate and pursue steadily and consistently a policy of friendship with Turkey (= Προκύπτει, κατά συνέπεια, ότι εμείς Νέα Πολιτική

[= οι Βρεταννοί] πρέπει να εγκαινιάσουμε και, με σταθερότητα και συνέπεια, να ακολουθήσουμε πολιτική φιλίας με την [εθνικιστική]Τουρκία.) Αυτά τόνιζε ο ίδιος ο Winston S. Churchill σε υπόμνημα που συνέταξε τον Δεκέμβριο του 1920, λίγο μετά την επιστροφή του βασιλιά των Ελλήνων Κωνσταντίνου στην Αθήνα23. Εξυπακούεται ότι ποτέ δεν εξηγήθηκε γενικώς σε κανέναν και, πολύ περισσότερο, στον Ελληνικό Λαό, τι σημασία είχε, κατά τα τέλη του 1920, το εάν ο Κωνσταντίνος ήταν πραγματικά γερμανόφιλος την περίοδο 1915-1918, εφ’ όσον ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε πια λήξει, η Γερμανία ηττηθεί και η Συνθήκη των Βερσαλλιών προ πολλού υπογραφεί. Όπως και να είναι, πάντως, το θέμα πια καθαρά ήταν για τους Βρεταννούς «να τα βρουν» με τους Τούρκους εθνικιστές, προτού συντριπτικώς να ηττηθεί ο Ελληνικός Στρατός στην Μικρά Ασία – έτσι ώστε αυτοί να έχουν μέσο πίεσής τους σε βάρος των Κεμαλικών24. Η ήττα του Ελληνικού Στρατού, άλλωστε, αναμενόταν ήδη από τον Φεβρουάριο του 192125. Τα υπόλοιπα είναι πολύ γνωστά στο ελληνικό κοινό, ώστε να επαναληφθεί εδώ η εξιστόρησή τους. Εκείνα, βέβαια, που παραμένουν άγνωστα είναι το ζήτημα της Ανατολικής Θράκης και εκείνο της Κωνσταντινούπολης. Την πρώτη την είχε καταλάβει, ως γνωστόν, το 1920 ο Ελληνικός Στρατός, καταπνίγοντας το εκεί εθνικιστικό κίνημα του στρατηγού Cafer Tayyar. Οι Έλληνες πίστευαν πως αυτό το κομμάτι της Θράκης θα παρέμενε δικό τους – ανεξάρτητα από την πορεία των επιχειρήσεων στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Επειδή όμως οι Βρεταννοί είχαν την άποψη ότι οι Τούρκοι εθνικιστές ήταν περίπου σαν τους Ιρλανδούς, μόλις δηλαδή τους παραχωρούνταν κάτι, αμέσως μετά ζητούσαν περισσότερα26, αφ’ ότου οι Κεμαλικοί μπήκαν στην Σμύρνη, οι Βρεταννοί, με την ολόθερμη σύμπραξη των Γάλλων, εξήγησαν στους Τούρκους εθνικιστές ότι η Ανατολική Θράκη θα τους παραδινόταν, εφ’ όσον έστεργαν στη σύναψη ανακωχής27. Ευεξήγητη παραμένει η στάση αυτή των Συμμάχων μας: εφ’ όσον, οι Κεμαλικοί είχαν φτάσει 41

ΑΦΙΕΡΩΜΑ στις «ακτές της Μεσογείου», δεν ήταν δυνατόν παρά να τους δοθεί και το ανατολικό τμήμα της Θράκης28. Αυτό το κομμάτι, πράγματι, της Χερσονήσου του Αίμου, οι Τούρκοι το είχαν καταλάβει, προτού να πάρουν την Κωνσταντινούπολη το 1453 και, επιπλέον, εκεί είχαν ‘στήσει’ την δεύτερη, μετά την Προύσα, πρωτεύουσά τους, δηλαδή την Αδριανούπολη. Σαφές ήτανε προ πολλού, άλλωστε, ότι το δυτικό κομμάτι της Θράκης θα παρέμενε ελληνικό29: οι νικητές του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου Σύμμαχοι δεν είχαν –λόγω της δημοτικότητας με την οποία ο Βουλγαρικός Λαός περιέβαλλε την Ρωσσία- εμπιστοσύνη στην Βουλγαρία, ιδίως μετά την επιτυχή επανάσταση των Μπολσεβίκων στην Πετρούπολη, το φθινόπωρο του 1917. Με την Κωνσταντινούπολη, τα πράγματα εξελίχθηκαν πάνω στο ίδιο ακριβώς σχήμα: οι Βρεταννοί κράτησαν υπό την κατοχή τους την οθωμανική πρωτεύουσα, ώστε να είναι σε θέση να πειθαναγκάσουν τον Κεμάλ να δεχτεί τις αξιώσεις τους όσον αφορά τη Μεσοποταμία και την Παλαιστίνη30. Αυτό και έγινε: μόλις οι ιθύνοντες της εθνικιστικής Τουρκίας δέχτηκαν να πάρουν μέρος στην συνδιάσκεψη της Λωζάννης, όπου η επίλυση όλων σχεδόν των ζητημάτων ήταν ούτως ή άλλως προειλημμένη31, δρομολογήθηκε και η παράδοση της Κωνσταντινούπολης στους Τούρκους εθνικιστές… Η Βασιλεύουσα παραδόθηκε, ως γνωστόν, στους Τούρκους στις αρχές Οκτωβρίου του 1923. Δυο χρόνια αργότερα, το 1925, η περιοχή της Μοσούλης επιδικάστηκε από την Κοινωνία των Εθνών στο υπό ισχυρή βρεταννική επιρροή βασίλειο του Ιράκ. *** Η απώλεια των πετρελαιοπηγών της Μοσούλης καταδίκασε την Τουρκική Δημοκρατία σε πολύ μεγάλη φτώχεια: το 1928 η Τουρκία είχε το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας στην Ευρώπη, ενώ παράλληλα ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης παρουσίαζε μείωση 1% ετησίως32. Βέβαια –και αντιθέτως προς ό,τι γενικά πιστεύεται- οι Τούρκοι ιδιαιτέρως τιμούν τους ήρωές τους. Να 42

γιατί ακόμη και σήμερα η λατρεία της προσωπικότητας του Κεμάλ Ατατούρκ έχει διαστάσεις περίπου θρησκευτικές. Θα είναι λάθος όμως να νομίσει κανείς ότι από την μνήμη του τουρκικού Λλού έχει εξαλειφθεί η πραγματική αιτία του δράματος των ετών 1919-1922 καθώς και των όσων επακολούθησαν. Σε κραυγαλέα, πράγματι, αντίθεση με τους Έλληνες, οι Τούρκοι δεν φαίνεται να έχουνε ‘κοντή μνήμη’. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1

2 3 4.

5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15 16

Ιστορικό Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου (Αθήνα: Ίδρυμα Ιστορίας του Ελευθερίου Βενιζέλου και της αντίστοιχης Εθνικής Περιόδου), Ι/35/1. Το έγγραφο έχει δημοσιευθεί in toto στο έργο του Dimitris Michalopoulos, Attitudes parallèles. Éleuthérios Vénisélos et Take Ionescu dans la Grande Guerre (Institut de recherches sur Éleuthérios Vénizélos et son époque, 20083), σσ. 35-36. Parliamentary Archives (Λονδίνο [στο εξής: PA]), LG/ F/206/1. Απομνημονεύματα Περικλέους Αλ. Αργυροπούλου (Αθήνα, 1970), σ. 107. Βλ. σχετικώς την εισαγωγή «Ποιός μπήκε πρώτος στη Θεσσαλονίκη;» στο έργο: Γεωργίου Τσόντου-Βάρδα, Η βενιζελική τυραννία. Ημερολόγιο, 1917-1920 (Αθήνα: Πετσίβας, 2006), σσ. ιγ΄-λ΄. Αυτόθι, σσ. λ΄-με΄. PA, LG/F/206/4/24. Winston S. Churchill, The World Crisis, 1911-1918, I (Λονδίνο: Odhams Press, ά.έ.), σσ. 100-101. Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών (Αθήνα [στο εξής: ΑΥΕ]), Α/5/Ι, «Το ζήτημα της Μοσούλης». (Σημείωμα του υπολοχαγού Ε. Στασινόπουλου, Κωνσταντινούπολη, 26 Αυγούστου 1925.) PA, LG/F/206/4/24. PA, LG/F/206/4/2. PA, LG/F/206/1. PA, LG/F/206/2. Πρβλ. PA, BBK/G/5/1 (σ. 209). PA, LG/F/206/4/2. Ελευθερίου Βενιζέλου τα Κείμενα. Επιμέλεια Σ. Ι. Στεφάνου, τόμ. Β΄ (Αθήνα, 1981), σ. 582. Σπ. Β. Μαρκεζίνη, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, 1828-1964, τόμ. Δ΄ (Αθήνα : Πάπυρος, 1968), σσ. 286-287. (Αξίζει εν προκειμένω να τονιστεί ότι το κείμενο αυτό δεν περιλαμβάνεται στο έργο που αναφέρεται στην σημ. 15.) Γιάννη Μανωλικάκη, Ελευθέριος Βενιζέλος. Η άγνωστη ζωή του (Αθήνα: Γνώση, 1985), σσ. 102-105. Επίσης: Α. Lilly Macrakis, “Venizelos’ Early Life and Political Career in Crete, 1864-1910”, Eleftherios Venizelos. The Trials of Statesmanship. Edited by Paschalis M. Kitromilides (Edinburgh University Press, 2006), σ. 48.

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ 18 19 20 21 22

23 24 25

PA, LG/F/206/ 4/ 5. Αυτόθι. Αυτόθι. Βλ. κυρίως Halidé Edib, The Turkish Ordeal (Λονδίνο: John Murray, 1928), σ. 22 επ. passim. Πρβλ. Έφης Αλλαμανή και Κρίστας Παναγιωτοπούλου, «Απαρχές και ανάπτυξη του εθνικιστικού κινήματος του Κεμάλ», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΕ΄ (Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 1978), σ. 126. PA, LG/F/206/ 4/ 24. Αυτόθι. PA, LG/F/206/5.

26 PA, LG/F/206/5. 27 Documents on British Foreign Policy, 1919-1939. First series, τόμ. ΧVIII (Her Majesty’s Stationery Office, 1972), έγγρ. 73, σ. 114 και έγγρ. 119, σ. 186. 28 PA, LG/F/206/5. 29 PA, LG/F/206/4/17. 30 PA, LG/F/206/5. 31 Πρβλ. Documents on British Foreign Policy, 1919-1939. First series, τόμ. ΧVIII, έγγρ. 193, σ. 273. 32 ΑΥΕ, 1928, 65.2, το γενικό προξενείο της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη προς το υπουργείο Εξωτερικών, αρ. 597, Κωνσταντινούπολη, 15 Μαΐου 1928.

Η θρησκευτική ελευθερία στα πλαίσια της Συνθήκης της Λωζάννης του Χάρη Κατσιβαρδά Δικηγόρου LLM H Συνθήκη της Λωζάννης κατοχυρώνει ένα πλέγμα δικαιωμάτων και ελευθεριών, με προεξάρχουσα έκφανση την αναπολλοτρίωτη θρησκευτική ελευθερία, η οποία λειτουργεί με διττή όψη: υπό την έννοια την καθολικής απαγόρευσης έναντι τρίτου να προσβάλλει με οιονδήποτε τρόπο την θρησκευτική ελευθερία του ατόμου αλλά και την αμελλητί συνδρομή των θεσμικών κρατικών οργάνων προς περιφρούρησή της. Το συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο προέβλεπε ότι ο θρησκευτικός ηγέτης των Μουσουλμάνων θα ήταν ο Μουφτής (τρεις για τις περιοχές Ξάνθης, Κομοτηνής, Διδυμοτείχου). Ως θρησκευτικός ηγέτης ο Μουφτής είχε υπό την εξουσία του όλους τους θρησκευτικούς λειτουργούς και τα θρησκευτικά ιδρύματα της περιφέρειάς τους. Ως ιεροδικαστής θα είχε δικαιοδοσία επί γάμων, διαζυγίων, διατροφών, διαθηκών και ούτω καθ’ εξής. Κατά τον ιερό μουσουλμανικό νόμο είχε και γνωμοδοτική αρμοδιότητα για κάθε ζήτημα θρησκευτικό καθώς και ζητήματα οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου των μουσουλμάνων. Ο ίδιος ο νόμος προέβλεπε την ύπαρξη σε κάθε Μουφτεία μιας διαχει-

Νέα Πολιτική

ριστικής επιτροπής των μουσουλμανικών περιουσιών και ιδιαίτερα των βακουφικών. Στον Μουφτή ανήκε επίσης η εποπτεία των δασκάλων. Η διεύθυνση των σχολείων αυτών ανήκε στις επιτροπές διαχείρισης της μουσουλμανικής περιουσίας. Η Ελληνική κυβέρνηση, επιθυμώντας να διασφαλίσει απόλυτη θρησκευτική ελευθερία στους Μουσουλμάνους της Θράκης και θέλοντας να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις τις από τις διεθνείς συνθήκες, θέσπισε ήδη πριν την Συνθήκη των Σεβρών, (10-8-1920) τον νόμο 2345/1920, που αφορούσε την ρύθμιση των θρησκευτικών, διοικητικών και δικαστικών ζητημάτων της μειονότητας. Εν κατακλείδι, παρά την ύπαρξη των in concreto διατάξεων, οι οποίες ρυθμίζουν και οριοθετούν αυστηρά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις υπό τον όρο της αμοιβαιότητας όχι μόνο καθ’ όσον αφορά τις θρησκευτικές ελευθερίες αλλά και γενικώτερα, η Τουρκία εμφατικά εξακολουθεί να διεκδικεί και να κάνει αδιατάρακτα επίδειξη δυνάμεως, σε αντιδιαστολή με την Ελλάδα, η οποία παλινωδεί, ομφαλοσκοπεί και καθεύδει. q

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Στρατιά του Έβρου Ένα ισχυρό χαρτί στο πόκερ της Λωζάννης του Θεμιστοκλή Καλλιγέρη

Μικρασιατική Καταστροφή ολοοι Τούρκοι. Η επαναστατική επιτροπή και ο σύμκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του βουλός της Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισαν να 1922. Ο Ελληνισμός έχει υποστεί διασώσουν την δυτική Θράκη, συγκεντρώνοντας τον μεγαλύτερο δημογραφικό και εθνολογικό εκεί στρατιωτικές δυνάμεις. Η δυτική Θράκη, την ακρωτηριασμό της ιστορίας του. Ενάμισυ εκατομεποχή εκείνη, είχε λιγώτερο ελληνικό πληθυσμό μύριο πρόσφυγες έχουν μετακινηθεί βιαίως στην από την ανατολική. Μετακινώντας τους πρόσφυΕλλάδα, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες σφαγιάστηγες από την Μικρασία και την ανατολική Θράκη καν πριν προλάβουν να διαφύγουν. Στην Αθήνα στο έδαφος της δυτικής, οι ελληνικές δυνάμεις το καθεστώς καταρρέει, εκδηλώνεται στρατιωτιθα ήλεγχαν πλέον και πληθυσμιακά την περιοκό κίνημα, εκθροχή. Έτσι λοιπόν νίζεται ο βασιλιδόθηκε η εντοάς, συλλαμβάνολή στο Γ΄ Σώνται οι πολιτικοί μα Στρατού, υπό ηγέτες της διετίας την διοίκηση 1920-22. του υποστρατήΣτις 3 Οκτωγου Σουμίλα, το βρίου 1922 αρχίοποίο αριθμούσε ζουν οι κρίσιμες περίπου 35.οοο δια πραγματεύ οπλίτες, όπως σεις για την υπομεταφερθεί άμεγραφή ανακωχής σα στην περιοχή μεταξύ Συμμάτης δυτικής Θράχων, Τούρκων και κης. Το Γ΄Σώμα Ελλήνων. Οι ΓάλΣτρατού, εξ άλΟ Ελευθέριος Βενιζέλος στο γραφείο του λοι επιμένουν να λου, αποτέλεσε εγκατασ τήσουν και τον κορμό δυνάμεις τους στην ανατολική Θράκη προ της της μετ΄ολίγον στρατιάς του Έβρου, η οποία θα υπογραφής της ανακωχής. Σε κλίμα πραγματιέπαιζε και τον καθοριστικό ρόλο στις διαπραγμακά τεταμένο, οι Βρετανοί φτάνουν στο σημείο να τεύσεις κατά την υπογραφή της συνθήκης ειρήαπειλήσουν ευθέως την Τουρκία και την Γαλλία νης στην Λωζάννη της Ελβετίας. για επέμβαση, ενισχύοντας ταυτόχρονα την εκεί Πρωταγωνιστικό ρόλο στο ζήτημα αυτό έπαιπαρουσία τους με επιπλέον στόλο και στρατό. Η ξε ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος. Στις 12 Δεκεμβρίου ενέργειά τους αυτή οδηγεί τελικώς τους Τούρ1922 ο Πάγκαλος παραιτείται από υπουργός κους στην υπογραφή, στις 11 Οκτωβρίου 1922, Στρατιωτικών της κυβερνήσεως Σ. Γονατά και ανακωχής στα Μουδανιά. Την ανατολική Θράκη αναλαμβάνει να ηγηθεί της στρατιάς του Έβρου. ελέγχουν-ύστερα από την ανακωχή- στρατιωτικά Εν τω μεταξύ, στην Λωζάννη της Ελβετίας, είχαν 44

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ήδη αρχίσει οι δισυνθήκη ειρήνης. απραγματεύσεις. Πράγματι στις 24 Οι Τούρκοι, υπό Ιουλίου του 1923 τον Ισμέτ, διεκυπογράφηκε η δικούσαν τώρα, Συνθήκη της Λωεκτός από τεράζάννης. στιες οικονομιΗ συνθήκη αυκές αποζημιώτή δεν ικανοποίησεις, και την δυτισε τον Πάγκαλο, κή Θράκη. Ο Άγαφού θεωρούγλος υπουργός σε ότι η κατάλητων Εξωτερικών ψη της ΑνατολιΚώρζον εκτιμούκής Θράκης ήταν σε ότι οι Τούραπολύτως εφικοι καθυστερούκτή. Τελικώς ήρσαν εσκεμμένα θε σε ρήξη με το διεκδικώντας πεεπαναστατικό καΟ Ελευθέριος Βενιζέλος με τον Κεμάλ Ατατούρκ και τις συζύγους τους ρισσότερα, αλλά θεστώς, μάλιστα ήθελαν οπωςδήποτε υπογραφή συμφωνίας. Τον επεχείρησε να το ανατρέψει, αλλά απέτυχε και Φεβρουάριο μάλιστα του 1923, απείλησαν με αποχώρησε. αποχώρηση από την συνδιάσκεψη. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος (1878-1952) ήταν Ο Πάγκαλος έλαβε εν λευκή εξουσιοδότηση εξαιρετικά δυναμικός και πολύπειρος. Είχε πρωαπό την επαναστατική κυβέρνηση να λάβει όποια ταγωνιστήσει στο Κίνημα στο Γουδί, πολέμησε μέτρα θεωρούσε αναγκαία για την ανασυγκρότηση στους Βαλκανικούς πολέμους, υποστήριξε τον των ενόπλων δυνάμεων. Κατόπιν δικής του απαιΒενιζέλο στο Κίνημα της Εθνικής Αμύνης στην τήσεως, εκδόθηκαν δύο νόμοι σύμφωνα με τους Θεσσαλονίκη, ήταν επιτελικός αξιωματικός στην οποίους η κλοπή στρατιωτικού υλικού και η δόλια Μικρά Ασία, και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόαπαλλαγή στρατιώτη από αξιωματικό της υγειονολο στην σύλληψη και εκτέλεση των Εξ. Στις εκλομίας θα ετιμωρούντο με εκτέλεση. Ταυτόχρονα ο γές του Δεκεμβρίου 1923 εξελέγη επί κεφαλής Πάγκαλος άφησε να διαρρέουν φήμες περί δεκάδικής του κοινοβουλευτικής ομάδας, στην συνέδων εκτελέσεων. Με αυτά τα μέσα ο Πάγκαλος συχεια διορίστηκε υπουργός Δημοσίας Τάξεως και γκρότησε ισχυρό στράτευμα 115.000 ανδρών. μετά Στρατιωτικών. Η αστάθεια της περιόδου Στην άλλη όχθη του Έβρου, οι τουρκικές ένο1923-25του έδωσε την ευκαιρία να καταλάβει πλες δυνάμεις ήταν πολύ πιο αδύναμες. Ο Πάγκαδυναμικά την εξουσία. Όταν ο υπουργός Στραλος εκτιμούσε ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιτιωτικών Γόντικας τον ρώτησε δημοσίως «Αλήήσει κεραυνοβόλα επιχείρηση και να καταλάβει θεια, Θόδωρε, θα κάμης κίνημα;»,, ο Πάγκαλος την Κωνσταντινούπολη. Κάτι τέτοιο απαγόρευσε απάντησε: «Και βέβαια θα κάμω κίνημα. Θα σας ρητά στον Πάγκαλο και στο καθεστώς Πλαστήρα φοβηθώ;» Πράγματι, το 1925, με το κίνημα της που συναινούσε στην ιδέα του Πάγκαλου, ο ίδιος 25ης Ιουνίου, ο Πάγκαλος υποχρέωσε την Βουο Βενιζέλος. Η άκαμπτη στάση του Βενιζέλου θα λή να του δώσει ψήφο εμπιστοσύνης, στην συπαταμείνει ιστορικό αίνιγμα. νέχεια όμως την διέλυσε. Τον Απρίλιο του 1926 Πάντως, ο Βενιζέλος χρησιμοποίησε την Στραεξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας και τελικώς τιά του Έβρου ως ισχυρό μέσο πίεσης προκειμέανατράπηκε με ναυμαχία στα Κύθηρα τον Αύνου να υποχρεώσει την Τουρκία να υπογράψει την γουστο του 1926. q Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Oι παραβιάσεις της συνθήκης της Λωζάννης σε σχέση με το ελληνικό στοιχείο Ίμβρου και Τενέδου του Νέστορα Ε. Κουράκη Καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

ρόσφατα είχα την ευκαιρία να βρεθώ στο όμορφο νησί της Ίμβρου και να γιορτάσω το Πάσχα μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και με τους Ίμβριους Συνέλληνε,ς που είχαν έλθει εκεί από όλα τα πέρατα του κόσμου. Άνθρωποι δραστήριοι, καλλιεργημένοι και με ανοιχτούς πνευματικούς ορίζοντες, μου έδωσαν πλήθος πληροφοριών για το δράμα του νησιού τους από το 1923 και μετά, αλλά και για τις αχτίδες φωτός που άρχισαν να προβάλλουν δειλά από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, ως οιωνός για καλύτερες, ίσως, ημέρες των Ιμβρίων Ελλήνων και του νησιού τους. Κατά τις επιτόπιες συζητήσεις που είχα με Έλληνες Ιμβρίους, αλλά και από την έρευνα αρχειακού/βιβλιογραφικού υλικού στην οποία προχώρησα μόλις επέστρεψα πίσω στην Αθήνα με την σημαντική βοήθεια του Συλλόγου Ιμβρίων, διεπίστωσα τα ακόλουθα: Το άρθρο 14 της Συνθήκης της Λωζάννης 1923 σαφώς προέβλεψε για το ελληνικό στοιχείο της Ίμβρου και Τενέδου την κατοχύρωση βασικών ελευθεριών ως προς την αυτονομία, την τοπική αυτοδιοίκηση, την προστασία προσώπων και περιουσιών, την τήρηση της τάξης των δύο νησιών από Έλληνες αστυνομικούς, και την απαγόρευση της ανταλλαγής πληθυσμών, ενώ σειρά άλλων διατάξεών της (ά. 37 επ.) διασφάλισαν την προστασία των μειονοτήτων σε θέματα θρησκείας, εκπαίδευσης, γλώσσας κ.λπ. Εν τούτοις, ήδη αμέσως μετά την υπογραφή της εν λόγω Συνθήκης, και συγκεκριμένα από το 1924, οι Τούρκοι προχώρησαν απροκάλυπτα στην παραβίαση των συμφωνηθέντων: εκήρυξαν ανεπιθύμητους και εξεδίωξαν 1.500 Ιμβρίους και 66 Τενέδιους εκ των πλέον επιφανών της Ελληνι46

κής Κοινότητας (1924)2, προέβλεψαν νομοθετικά την δυνατότητα ελέγχου και παύσης του Δημάρχου των δύο νησιών από τις τουρκικές αρχές (1927)3, απαγόρευσαν την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα εκεί δημοτικά σχολεία (1927), απαγόρευσαν επίσης στους εν γένει αλλοδαπούς της Τουρκίας την άσκηση σειράς επαγγελμάτων που ασκούνταν κυρίως από Έλληνες, όπως του γιατρού και του δικηγόρου (1932)4, και ξεκίνησαν από το 1943 τον εποικισμό των δύο νησιών με εξισλαμισθέντες Έλληνες από τον Πόντο. Παράλληλα, επέβαλαν εφάπαξ επαχθέστατο φόρο περιουσίας στους κατοίκους, με εξοντωτικές συνέπειες για όσους δεν μπορούσαν να τον πληρώσουν5, και προχώρησαν σε δήμευση της μοναστηριακής περιουσίας στην Ίμβρο των Ιερών Μονών (του Αγίου Όρους) Μεγίστης Λαύρας και Κουτλουμουσίου6. Η μελανότερη όμως για τους Έλληνες φάση αυτής της προσπάθειας αφελληνισμού των δύο νησιών άρχισε μετά την επικράτηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος στην Τουρκία το 1960 και την όξυνση του Κυπριακού ζητήματος το 1964. Υπάρχουν, έτσι, σοβαρές ενδείξεις ότι κατά την εποχή εκείνη η Τουρκία έθεσε σε εφαρμογή ένα μυστικό «Πρόγραμμα Διάλυσης» (το λεγόμενο Eritme programi), το οποίο, όπως αποκαλύφθηκε από την δημοσιογράφο Κύρα Αδάμ σε κείμενό της στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία της 26.4.19887, εγκρίθηκε από το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας της Τουρκίας την 27.3.1964, και προέβλεψε τη λήψη άμεσων μέτρων για τον περαιτέρω εκτουρκισμό των δύο νησιών8. Με βάση το πρόγραμμα αυτό εκδόθηκαν το Διάταγμα 35/1964 και ο Νόμος 502/1964, δυνάμει των οποίων, μεταξύ άλΝέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ λων: απαγορεύθηκε εκ νέου η διδασκαλία της ελνητη περιουσία των γονέων τους ή άλλων συγγεληνικής γλώσσας (που είχε επιτραπεί κατά την πενών τους, ώθησε τελικά χιλιάδες Έλληνες της Ίμρίοδο 1952 – 1964), έκλεισαν και δημεύθηκαν τα βρου να εγκαταλείψουν το νησί τους. Νέες διώελληνορθόδοξα σχολεία, δημεύθηκαν επίσης τα ξεις του ελληνικού στοιχείου στην Ίμβρο έλαβαν κοινοτικά κτίρια στα οποία στεγάζονταν οι κοινοχώρα το 1974, λόγω και της εκ νέου όξυνσης του τικές υπηρεσίες, απαγορεύθηκε η κατάρτιση από Κυπριακού ζητήματος, με ξυλοδαρμούς ή φυλακίΈλληνες υπηκόους οποιασδήποτε εμπράγματης σεις κατοίκων και βεβηλώσεις ιερών χώρων12. Συδικαιοπραξίας, απαγορεύθηκε στις ελληνορθόνεπεία των εξελίξεων αυτών, από 13.000 Έλληνες δοξες κοινότητες να κατέχουν άλλη ακίνητη πεπου βρίσκονταν στο νησί το 1904, 8.500 το 1923, 9 ριουσία εκτός από τα κτίρια των εκκλησιών και, 6.555 το 1927 και 2.621 το 1970, να έχουν αποακόμη, έγινε μεταφομείνει πλέον το 2000 ρά χιλιάδων εποίκων μόλις 248 και περί από την Ανατολία, τον τους 370 σήμερα, με Πόντο και τη Βουλγαταυτόχρονη αύξηση ρία στην Ίμβρο. του τουρκικού πληΤο χειρότερο ήταν θυσμού (περί τους όμως ότι, με την υπ’ 8.640 το 2000)13. Αντίαρ. 6830/1964 Πράξη στοιχη συρρίκνωση της Μεγάλης Τουρκιτου ελληνικού πληκής Εθνοσυνέλευσης, θυσμού παρατηρήοι τουρκικές αρχές θηκε και στην Τένεδο: προχώρησαν σε ανααπό 2.500 το 1964, σε γκαστική απαλλοτρίμόλις 20 το 2005. Επίωση – έναντι πινακίσης, το 1970 δόθηκαν Χάρτης της Ίμβρου 10 ου φακής - ολόκλητουρκικές ονομασίες ρου του κάμπου που βρίσκεται κοντά στον μεστην Ίμβρο (“Gökçeada”, πρφρ. “Γκιοκτσέαντα”), γαλύτερο οικισμό της Ίμβρου, το Σχοινούδι (περί στην Τένεδο (“Bozcaada“, πρφρ. “Μποζτσάαντα“) τα 8.000 στρέμματα), στη συνέχεια, δε, ανήγειραν και στα χωριά τους. εκεί ανοικτές αγροτικές φυλακές, όπου εγκατέστηΩστόσο, η κατάσταση έχει αρχίσει να αλλάζει σαν το 1966 περί τους 600 σκληροτράχηλους βαεπί τα βελτίω από τη δεκαετία του ’90, με χαρακτηρυποινίτες. Αποτέλεσμα, οι κατάδικοι αυτοί, που ριστικά παραδείγματα την άρση της υποχρέωσης υποτίθεται ότι απασχολούνταν με γεωργικές δρατων ξένων υπηκόων για λήψη άδειας προς επίσκεστηριότητες στο νησί, να κυκλοφορούν - επί 10 ψη στο νησί, την σταδιακή αύξηση των μονίμων χρόνια – ανεμπόδιστοι σε αυτό και να καθιστούν Ελλήνων κατοίκων, την αναβίωση θρησκευτικών την ζωή των εκεί κατοίκων ανυπόφορη, λόγω των κ.λπ. εθίμων, την επισκευή μεγάλου αριθμού καεγκλημάτων που διέπρατταν, όπως ληστείες, βιατοικιών και εκκλησιών και, πρόσφατα, την ίδρυση 11 σμούς, ξυλοδαρμούς, δολοφονίες κ.λπ. τελωνείων σε Ίμβρο και Τένεδο και την αδειοδόΟ εφιάλτης αυτής της βαριάς εγκληματικότητηση και επικείμενη επαναλειτουργία του μειονοτας, σε συνδυασμό με την δήμευση – «απαλλοτρίτικού (ελληνικού) σχολείου στους Αγ. Θεοδώρους ωση» χιλιάδων στρεμμάτων γης των αγροκαλλι(Zeytinli) Ίμβρου.14 εργητών και κτηνοτρόφων Ελλήνων, την απειληΗ θετική αυτή εξέλιξη σχετίζεται σε μεγάτική παρουσία Τούρκων καταδρομέων της στραλο βαθμό με την εκλογή, το 1991, του χαρισματοχωροφυλακής και τη θεσπισθείσα απαγόρευση τικού Οικουμενικού Πατριάρχη και Ίμβριου την εις βάρος των Ελλήνων να κληρονομούν την ακίκαταγωγή κ.κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος μάχεται Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ με σθένος και αποτελεσματικότητα για τα δίκαια της ιδιαίτερης πατρίδας του, αλλά και του Ελληνισμού γενικώτερα. Επίσης, στην προάσπιση των δικαίων αυτών σπουδαίο ρόλο έχει διαδραματίσει από την ίδρυσή του, το 1945, ο Σύλλογος Ιμβρίων, με 5.000 εγγεγραμμένα μέλη. Μάλιστα, ο Σύλλογος αυτός, σε συνεργασία με την Ελληνική Αντιπροσωπεία του Συμβουλίου της Ευρώπης και ιδίως την τότε επικεφαλής της βουλευτή και μετέπειτα αντιπρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων κ. Έλσα Παπαδημητρίου (η οποία για τις πολύτιμες υπηρεσίες της ανακηρύχθηκε επίτιμο μέλος του Συλλόγου Ιμβρίων με την παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη τον Ιούνιο του 2011), και με την σύμπραξη της Ιμβριακής Ένωσης Μακεδονίας-Θράκης και την συνεπικουρία επτά ακόμα συλλόγων Ιμβρίων από όλο τον κόσμο (Ίμβρου, Νότιας Αφρικής, Νέας Υόρκης, Αδελαΐδας, Μελβούρνης, Σίδνεϋ και Γερμανίας) καθώς και των τεσσάρων τενεδιακών σωματείων (Αθηνών, Νέας Τενέδου, Στρασβούργου και Σίδνεϋ) και με πρωτεργάτες τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής Ιμβρίων (γνωστής μεταξύ των Ιμβρίων ως «Σ.Ε.Ι.»), που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του κ. Πάρι Ασανάκη, επιδόθηκε από το 2004 σε μια ιδιαίτερα συστηματική διπλωματική εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης ευρωπαϊκών αλλά και αμερικανικών και διεθνών φορέων για τα προβλήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αντιμετώπιζε, παρά τις εγγυήσεις της Συνθήκης της Λωζάννης, η ελληνική μειονότητα στα δύο νησιά.15 Καρπός αυτής της εκστρατείας υπήρξε αρχικά η από 6.6.2008 Έκθεση του Ελβετού Andreas Gross, Βουλευτή της ομάδας των Σοσιαλιστών, προς την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (PACE)16, και εν συνεχεία το από 27.6.2008 Ψήφισμα (Resolution) 1625 (2008) της εν λόγω Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης17. Στα κείμενα αυτά αποτυπώνονται περιεκτικά οι παραβιάσεις του άρθρου 14 της Συνθήκης της Λωζάννης, αλλά και ταυτόχρονα κατοχυρώνονται τα αιτήματα της σημερινής Κοινότητας των Ελλήνων Ιμβρίων για ισονομία και ισοπολιτεία μέσα σε ένα Κράτος Δικαίου18. 48

Το ότι η κατάσταση στα δύο νησιά έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, ανάγεται ασφαλώς και σε λόγους γενικώτερης εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, η οποία εν όψει της ενδεχόμενης εισόδου της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επιδιώκει να «κλείσει» διάφορα εκκρεμή από δεκαετιών μέτωπα, όπως π.χ. το Κουρδικό και, γενικώτερα, να εμφανίσει ένα πρόσωπο χώρας η οποία (κατ’ επίφαση ή και, ενίοτε, πράγματι) δεν έρχεται σε αντίθεση προς τα ανθρώπινα δικαιώματα των μειονοτήτων.19 Εν τούτοις, η στάση αυτή της σύγχρονης Τουρκίας υπό την κυρίαρχη προσωπικότητα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντοάν δεν πρέπει, πιστεύω, να παρασύρει σε εφησυχασμό, αλλ’ αντίθετα να εντείνει τις προσπάθειες των Ελλήνων, με βασικό αίτημα την εφαρμογή του άρθρου 14 της Συνθήκης της Λωζάννης και των λοιπών συναφών άρθρων της περί θρησκείας κ.λπ. που προαναφέρθηκαν, μέσα στο πλαίσιο της σύγχρονης διεθνούς πραγματικότητας. Άλλωστε, η Συνθήκη της Λωζάννης ουδέποτε αναθεωρήθηκε μετά την υπογραφή της το 1923, ούτε και μπορεί να θεωρηθεί ότι έπαυσε από νομική άποψη να ισχύει στην πράξη για οποιονδήποτε λόγο. Αντίθετα, πρέπει, νομίζω, να γίνει δεκτό ότι η Συνθήκη αυτή είναι, κατά την μεταπολεμική εποχή, ακόμη περισσότερο ενισχυμένη και θωρακισμένη από πλευράς ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία, λόγω της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), την οποία η Τουρκία υπέγραψε και δεσμεύθηκε να τηρεί ήδη από το 195020. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Οφείλω να ευχαριστήσω και από τη θέση αυτή τον Πρόεδρο του Συλλόγου Δικηγόρο κ. Πάρι Ασανάκη, την σύζυγό του επίσης Δικηγόρο κ. Μαρίνα Φουντουλάκη – Ασανάκη και τον Γενικό Γραμματέα κ. Στέλιο Πούλαδο για τα στοιχεία που έθεσαν υπ’ όψιν μου. Βασική πηγή για μέρος αυτών των πληροφοριών απετέλεσε η επεξεργασία του αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών από τον Ι. Γρυντάκη και η έκδοσή του από τον Σύλλογο Ιμβρίων το 1995 σε τόμο με τίτλο: Ίμβρος και Τένεδος, Δυο ξεχασμένα νησιά (1910-1930). 2. Βλ. Γιώργου Λεκάκη, Ίμβρος παιπαλόεσσα. Το ιερό νησί του Ερμού, τ’ ουρανού και των δακρύων, Θεσσαλονίκη: έκδ. του περ. Ενδοχώρα, 2008, σελ. 43 επ., όπου και τα άλλα εδώ πα-

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ρατιθέμενα ιστορικά στοιχεία για τις παραβιάσεις της Συνθήκης (στις σελ. 166-173 παρατίθεται και αναλυτικός πίνακας βιβλιογραφίας). Πρβλ. επίσης Ιωάνν. Σ. Παπαφλωράτου, Ο Ελληνισμός της Κωνσταντινουπόλεως, της Ίμβρου & της Τενέδου, περ. Εικονογραφημένη Ιστορία, τχ. 542, Αύγουστος 2013, υπό δημοσίευση (το κείμενο τέθηκε ευγενώς στην διάθεσή μου από τον διευθυντή του περιοδικού κ. Διον. Μουσμούτη) και Γιάννη Πολίτη, Αποδεικτικά Στοιχεία της Παραβίασης των Διεθνών Συνθηκών στο έργο: Εταιρία Μελέτης Ίμβρου και Τενέδου, Η Λευκή Βίβλος της Ίμβρου, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 13-18. 3. Για το θέμα αυτό βλ. Γιώργ. Τσιμουρή, Ίμβριοι. «Φυγάδες από τον τόπο μας, όμηροι στην πατρίδα», Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 20082, σελ. 59 επ. 4. Βλ. Λέσχη των Νέων Ελλήνων (Πρόεδρος: Μελέτης Η. Μελετόπουλος), Η συνθήκη της Λωζάννης, Αθήνα, εκδ. Παπαζήση: 1992, σελ. 158. Πρβλ. Μελ. Η. Μελετόπουλου, Το ζήτημα του πατριωτισμού, Αθήνα: εκδ. Παπαζήση, 2010, σελ. 119 επ. 5. Ο Καθηγητής Νεοκλής Σαρρής στο έργο του Εξωτερική Πολιτική & Πολιτικές Εξελίξεις στην Πρώτη Τουρκική Δημοκρατία, Ενότητα Πρώτη (1923-1950), Αθήνα: εκδ. Γόρδιος, 1992, σελ. 294, αναφέρει ότι όσοι δεν κατάφερναν να πληρώσουν τον φόρο αποστέλλονταν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. 6. Πρβλ. Μελ. Μελετόπουλου, όπ.π., 2010, σελ. 123. 7. Πρβλ. Γιώργου Ξεινού, Ίμβρος και Τένεδος, Ιστορία Παράλληλη, Αθήνα: Εταιρεία Μελέτης της καθ’ ημάς Ανατολής, 2011, σελ. 69 επ. 8. Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο οργανώθηκε εκείνη την εποχή και αργότερα ο αφελληνισμός Ίμβρου και Τενέδου παρατίθενται από τον Yildiraz Oguz στην τουρκική εφημ. Taraf της 28.10.2012 και κατ’ αναδημοσίευση με επιμ. της Βαλέριας Αντωνοπούλου στο περ. “Ίμβρος” (εκδ. Συλλόγου Ιμβρίων), τχ. 108, Οκτ. – Δεκ. 2012, σελ. 28-29, με τίτλο “Μια ομολογία: Πως κάνουμε την Ίμβρο Γκιοκτσέαντα”. Μια ακόμη προσέγγιση του ζητήματος της Ίμβρου από τουρκική σκοπιά στο ίδιο τέυχος του περ. Ίμβρος, σελ. 36-40, με αφορμή την ομιλία του τότε Προέδρου του Συλλόγου Ιμβρίων Κώστα Χριστοφορίδη με αφορμή την παρουσίαση βιβλίου υπό την επιμέλεια της καθηγ. Φεργιάλ Τανσούγ με τίτλο Οι Ρωμιοί της Ίμβρου. 9. Πρβλ. Γ. Λεκάκη, όπ.π., 2008, σελ. 51, όπου τεκμηρίωση και για όσα ακολουθούν. 10. Ο Γ. Λεκάκης, όπ.π., 2008, σελ. 52, σημειώνει ότι η αποζημίωση για κάθε τετρ. μέτρο απαλλοτριούμενης γης ήταν μόλις 7 γρόσια, τη στιγμή που μια εφημερίδα κόστιζε τότε 12 γρόσια και ένα αυγό 25 γρόσια! 11. Αναφορές για την “αβάσταχτη συμβίωση με τους εγκληματίες καταδίκους, την επίσημη τρομοκρατία αρχών και αλλογενών, τις καταλήψεις των σπιτιών και της αρπαγής των περιουσιών των Ρωμιών από εποίκους, φυλακισμένους και τυχάρπαστους” γίνονται σε κείμενο του Μ. Μπουτάρα με

Νέα Πολιτική

μαρτυρίες Ιμβρίων εκείνης της εποχής, δημοσιευμένο στο περ. Ίμβρος (έκδ. του Συλλόγου Ιμβρίων), τχ. 88, Οκτ.-Δεκ. 2007, σελ. 22-24. 12. Αναλυτικά για τις διώξεις αυτές βλ. το προαναφερθέν έργο του Γ. Τσιμουρή, 2008, σελ. 140 επ. 13. Πρβλ. για τα πληθυσμιακά αυτά στοιχεία την προαναφερθείσα γενική βιβλιογραφία και τα όσα αναφέρονται στη διαδικτυακή Βικιπαίδεια, στο λήμμα «Ιμβρος», στον διαδικτυακό τόπο: http://elwikipedia.org/wiki/ %CE%8A%CE%BC%CE%B2%CF%81%CE%BF%CF%82 14. Πρβλ. για τις θετικές αυτές εξελίξεις όσα αναφέρει ο Πάρις Ασανάκης προλογίζοντας το έργο του Γ. Λεκάκη (όπ.π., σελ. 2008, σελ. 9), καθώς και το ενημερωτικό σημείωμα που φιλοξενείται στο περ. Ίμβρος (έκδ. Του Συλλόγου Ιμβρίων), τχ. 108, Οκτ.-Δεκ. 2012, σελ. 15-16, με τον χαρακτηριστικό τίτλο “ Η Ίμβρος αλλάζει”. 15. Η προσπάθεια αυτή υποστηρίχθηκε αργότερα και από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών. Σημειώνεται ότι για το θέμα της Ίμβρου έγινε σχετική συζήτηση στην Διαρκή Επιτροπή Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών της Βουλής υπό την προεδρία του Ελ. Βερυβάκη την 13η και 20ή Ιουνίου 1996, με ενδιαφέρουσες εισηγήσεις και παρεμβάσεις. Τα Πρακτικά αυτής της συζήτησης δημοσιεύθηκαν από τον Σύλλογο Ιμβρίων Αθηνών το 2002 σε αυτοτελή τόμο με τίτλο Το Ιμβριακό Ζήτημα στη Βουλή των Ελλήνων. Σημειωτέον ότι στις σελ. 11-13 και 68 αυτού του έργου παρατίθενται ειδικώτερα στοιχεία για τις παραβιάσεις των διατάξεων περί Ίμβρου και Τενέδου της Συνθήκης της Λωζάννης από την Τουρκία.o Imbriak;o Z;hthma sth Boyl;h tvn El6d)edos): presenting the bicultural character of the two Turkish islands as a model for c 16. Doc. 11629: Gökçeada (Imbros) and Bozcaada (Tenedos): preserving the bicultural character of the two Turkish islands as a model for co-operation between Turkey and Greece, in the interest of the people concerned. http:// www.assembly.coe.int/ASP/Doc/XrefViewPDF.asp?FileID= 12011&Language=EN 17. http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/ AdoptedText/ta08/ERES1625.htm 18. Πρόσφατα κατατέθηκε νέα πρόταση ψηφίσματος (Motion for a Resolution) στο ίδιο όργανο, που καλεί την Τουρκία να εφαρμόσει το Ψήφισμα 1625. 19. Για μια σύντομη αποτίμηση αυτών των νέων εξελίξεων στην Τουρκία πρβλ. Βασ. Μαρκεζίνη, Σκιές από την Αμερική, Αθήνα: Α.Α. Λιβάνης, 2009, σελ. 188 επ. και 361 επ. Ειδικώτερα ως προς την διακυβέρνηση Ερντοάν θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι, ενώ κατά την πρώτη πενταετία 2002-2007 υπήρξε πράγματι μια πολιτική “ανοικτής κοινωνίας”, στη συνέχεια παρατηρήθηκε μια διακριτή στροφή προς συντηρητικώτερα πρότυπα. 20. Αξίζει να αναφερθεί εδώ ότι έχουν ασκηθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προσφυγές από Ιμβρίους και τρεις από τις υποθέσεις αυτές βρίσκονται στο τελικό στάδιο για την έκδοση απόφασης.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

To προσφυγικό ζήτημα από την Λωζάννη μέχρι τις μέρες μας

του Θεοφάνη Μαλκίδη

Δ. Αιγίδης, στο σημαντικώτατο βιβλίο που έγραψε για το προσφυγικό ζήτημα που προέκυψε μετά το 1922, τονίζει ότι «1.200.000 ψυχές αποτελούν τον τραγικόν εις ανθρώπινας απωλείας απολογισμόν του αγώνος . …»1. Παρά το γεγονός ότι η Ιωνία, ο Πόντος, η Θράκη, η Καππαδοκία, αποτέλεσαν τον χώρο μαρτυρίου ενός και πλέον εκατομμυρίου Ελλήνων2 από τους Οθωμανούς και τους Κεμαλικούς, οι διασωθέντες – πρόσφυγες στην Ελλάδα και αλλού- Έλληνες, αντιμετώπισαν το πόλεμο της λήθης από την επίσημη Ελλάδα. Όπως αναφέρει εύστοχα πάλι ο Αιγίδης «ο τραγικός δ’ αυτός αριθμός των θυμάτων εστερήθη της παρηγορίας….»3.

Η νέα δυναμική της δεκαετίας του 1980 και 1990, που συνδυάστηκε με την επιστροφή της Μικρασιατικής, Θρακικής, Ποντιακής ιστορίας στο προσκήνιο, με το αίτημα για την μνήμη, την αναγνώριση από την Ελλάδα της γενοκτονίας- οξύμωρο αυτό να γίνεται τόσο αργά και τόσο σιωπηλάμε τις νέες διεκδικήσεις των σωματείων, των συλλόγων και των ομοσπονδιών, αλλά και με ανορθόδοξους τρόπους (π.χ. στηννεκπαίδευση), δημιούργησε νέα δεδομένα. Οι παλαιοί πρόσφυγες συνάντησαν τις νέες γενιές, οι οποίες αναζήτησαν μία νέα σχέση με την ιστορία και την παράδοση, περνώντας σε νέες οδούς αναζήτησης της ταυτότητας. Και εν μέρει το έχουν πετύχει, αν αναλογιστούμε το πρόσφατο παρελθόν της λήθης, και το

Πορεία εξόντωσης Ελλήνων στα βάθη της Τουρκίας

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ συγκρίνουμε με το παρόν της ενεργοποίησης και το μέλλον της δημιουργικής και παραγωγικής μνήμης. Το προσφυγικό είναι πλέον στο προσκήνιο, στο φως, στην αλήθεια.

Το προσφυγικό ζήτημα και το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας του 1930 Ο αριθμός των Ελλήνων που ζούσε στο Οθωμανικό κράτος, αποτελεί μείζον ζήτημα για πολλούς ερευνητές, ενώ αμφισβητείται από πολλούς τουρκικούς μηχανισμούς διαστρέβλωσης της αλήθειας και από συνεργαζόμενους με αυτούς ξένους. Τα στοιχεία τα οποία διαθέτουμε είναι η απογραφή που πραγματοποίησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο την περίοδο 1910-1912 σε συνεργασία με τα ελληνικά προξενεία4 και η απογραφή του οθωμανικού κράτους το 19145, η οποία όμως παρουσιάζει πολλές ελλείψεις, λόγω της καταγραφής αρκετές φορές μόνον των ανδρών που μιλούσαν ελληνικά, την απουσία πολλές φορές των γυναικών και παιδιών, των Ελλήνων που μιλούσαν τουρκικά, των μουσουλμάνων που μιλούσαν ελληνικά και των κρυπτοχριστιανών6. Επίσης η υποχρέωση καταβολής στρατιωτικού φόρου σε επίπεδο κοινότητας, που ωθούσε τους χριστιανούς να δηλώνουν μικρότερο πληθυσμό, η καταγραφή όλων των μουσουλμάνων ως Τούρκων, όπως και η υπερβολή των μουσουλμανικών στατιστικών και η αντίστοιχη μείωση των χριστιανικών είναι μερικά από τα προβλήματα που εμφανίζει η οθωμανική απογραφή7. Ο πληθυσμός της Ανατολής προ του 1915 με βάση την Οθωμανική απογραφή Περιοχή

Κων/πόλεως Νικομήδειας Πήγας Προύσας Σμύρνης Ικονίου Άγκυρας Κασταμονής Τραπεζούντας Σεβάστειας Αδάμων Χαλυβώνος Σύνολο

Μουσουλμάνοι (Τούρκοι, Κούρδοι) 150.347 142.830 74.522 1.127.785 634.706 895.440 669.232 817.880 752.521 706.334 190.861 140.378 5.596.529

Έλληνες (Ρωμιοί)

Αρμένιοι

Εβραίοι

Άλλοι

Σύνολο

120.921 116.372 89.054 376.299 691.090 180.000 107.798 134.919 404.633 180.000 128.000 72.226 2.601.312

37.695 52.635 3.688 88.995 18.328 15.000 94.200 5.000 46.500 170.433 87.000 23.118 642.457

5.695 2.587 2.962 3.985 36.834 605 478 1.300 400 400 10 1.715 56.970

20.557 2.200 1.472 32.836 76.803 10.504 2.824 2.100 5.000 766 16.939 79.535 251.536

335.107 316.624 171.698 1.629.900 1.457.761 1.101.549 874.532 961.200 1.209.054 1.057.500 422.810 316.971 9.148.80

Τα στοιχεία βεβαίως του Πατριαρχείου απέχουν της πραγματικής κατάστασης. Ο Αλ. Αλεξανδρής επισημαίνει το γεγονός ότι ένα σημαντικό μέρος των Ελλήνων δε δεχόταν να απογραφεί λόγω του φόβου μήπως τα δεδομένα φτάσουν στον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό8. Αυτό το γεγονός διαπιστώνεται από το γεγονός ότι έχουμε αποκλίσεις αναφορικά με τον ελληνικό πληθυσμό που ζούσε στο Οθωμανικό κράτος9. Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ο D. Dakin δίνει 2.100.000 Έλληνες, κατανεμημένους σε 300.000 στην ανατολική Θράκη και σε 1.800.000 στη Μικρά Ασία (Ιωνία, Πόντος, Καππαδοκία)10, αριθμός ο οποίος φαίνεται να προσεγγίζει περισσότερο την πραγματικότητα. Από αυτούς, πάνω από ένα εκατομμύριο εξοντώθηκαν με βάση ένα προσχεδιασμένο έγκλημα εναντίον τους. Τον επίλογο της γενοκτονίας αποτελεί ο ξεριζωμός των επιζώντων. Με την συνθήκη της ανταλλαγής των πληθυσμών11 και την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης12, έρχονται στην Ελλάδα και τα τελευταία υπολείμματα του οργανωμένου εγκλήματος. Η εκρίζωση αυτή των Ελλήνων αποτελεί ένα από τα πιο πρωτοφανή εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, αποτέλεσμα του οποίου ήταν ότι οι Έλληνες, μετά από χιλιάδες χρόνια παρουσίας σ’αυτούς τους τόπους, άφησαν εστίες, εκκλησίες, τάφους προγόνων και κατέφυγαν πρόσφυγες και διωκόμενοι στην Ελλάδα13. Το έργο της προσφυγικής αποκατάστασης ήταν τεράστιο, γι΄ αυτό και οι ελληνικές κυβερνήσεις προσέφυγαν στην βοήθεια της διεθνούς κοινότητας και φιλανθρωπικών οργανώσεων, όπως η Αmerican Bible Society, η Save the Children Fund, η Near East και η All British Appeal. Επίσης προχώρησαν στην σύναψη δανείων με ξένες τράπεζες. Την διαχείριση των χρημάτων, καθώς και την πρόοδο του έργου της προσφυγικής αποκατάστασης, ανέλαβε μια διεθνής επιτροπή που συστάθηκε υπό την Κοινωνία των Εθνών, η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, της οποίας πρώτος πρόεδρος διετέλεσε ο Αμερικανός Henry Morgenthau. Ο Morgenthau αναφέρει ότι το κύμα των προσφύγων από την Μικρά Ασία είναι αντίστοιχο με την έλευση 26.000.000 εξαθλιωμένων προσφύγων σε αμερικανικά λιμάνια εκλιπαρώντας για βοήθεια14. Το 1928 απογράφηκαν στην Ελλάδα 1.164.267 πρόσφυγες, εκ των οποίων 1.104.216 προερχόμενοι από την Οθωμανική αυτοκρατορία (οι υπόλοιποι από την Βουλγαρία, Ρουμανία, Ρωσσία, κλπ)15. Ο αριθμός προσφύγων στην Ελλάδα στα 1928* Τόπος προελεύσεως Μικρά Ασία Ανατολική Θράκη Πόντος Καύκασος Κωνσταντινούπολη Ρωσία Δωδεκάνησα Αίγυπτος Κύπρος Ρουμανία Σύνολο

Σύνολο 626.954 256.635 182.169 47.091 38.458 11.435 738 8 57 722 1.164.267

Πριν από το 1922 37.728 27.057 17.528 32.421 4.109 5.213 355 1 25 266 124.698

Μετά το 1922 589.226 229.578 164.641 14.670 35.349 6.221 383 7 32 456 1.040.343

*Όπως αποτυπώθηκε στην Επετηρίδα της Στατιστικής Υπηρεσίας το 1930.

Ο αριθμός αυτός όμως δεν παρουσιάζει το πραγματικό μέγεθος των προσφύγων, αφού δεν λαμβάνει υπ’όψιν τους θανάτους στο διάστημα 1922-1928 (περίπου 75.000), και τους 66.000 πρόσφυγες που μετεγκαταστάθηκαν στην Δυτική Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στην Αίγυπτο, όπως και τους Έλληνες που κατέφυγαν στην Σοβιετική Ένωση16. 52

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Πρόσφυγες σε προσφυγικό καταυλισμό

Πέρα από το γεγονός της Υποχρεωτικής Ανταλλαγής των Πληθυσμών, που αποτελεί διεθνή πρωτοτυπία και συνιστά μία επιπλέον συνιστώσα της Μικρασιατικής τραγωδίας, καθώς και την εκτέλεση των «Εξ» ως μέσον εκτόνωσης της προσφυγικής πληθυσμιακής ομάδας, η σύναψη του ελληνοτουρκικού συμφώνου το 193017 αποτέλεσε τη χαριστική βολή τόσο για την οριστική διακοπή των προσδοκιών που εκαλλιεργούντο για επιστροφή των προσφύγων στην πατρίδα τους όσο και για την απώλεια των περιουσιών, για τις οποίες εκκρεμεί μια μεγάλη έρευνα για την τύχη τους, εφ’όσον οι πρόσφυγες δεν αποζημιώθησαν στο ακέραιο για αυτές. Στις 30/10/1930 υπεγράφη στην Άγκυρα από τους Βενιζέλο και Μουσταφά Κεμάλ σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας. Επίσης, ο Βενιζέλος, πρότεινε για το βραβείο Νομπέλ Ειρήνης τον Μουσταφά Κεμάλ. Ο Βενιζέλος αποφάσισε να παραιτηθεί από την εφαρμογή του άρθρου 14 της «Σύμβασης περί ανταλλαγής», που υποχρέωνε την Τουρκία να πληρώσει στους Έλληνες την αξία της προσφυγικής τους περιουσίας. Έτσι η Ελλάδα, παρά το γεγονός της ύπαρξης 1.200.000 προσφύγων έναντι των 400.000 μουσουλμάνων, υποχρεώθηΝέα Πολιτική

κε να καταβάλει 450.000 λίρες Αγγλίας για τις καταπατημένες περιουσίες και των δύο χωρών, επιδεικνύοντας πνεύμα διαλλακτικότητας προκειμένου να υλοποιηθεί η ελληνοτουρκική συνεργασία. Οι πρόσφυγες, παρ’ ότι απώλεσαν την μεγαλύτερη -αν όχι όλη- την αξία από τις περιουσίες τους, εν τούτοις κατόρθωσαν και ορθοπόδησαν στον αγροτικό και αστικό χώρο, μεταφέροντας την πείρα τους από δραστηριότητες με ιδιαίτερη οικονομική και πολιτισμική σημασία (καπνός, ταπητουργία, υφαντουργία κ.ά). Οι πρόσφυγες και τα προσφυγικά προβλήματα γίνονταν αντικείμενο κομματικής δημαγωγίας, με τα κόμματα να «αναγκάζονται» να έχουν, ως υποψηφίους, πρόσφυγες18. Ωστόσο, αυτό που υποστηρίζουμε είναι ότι, μαζί με την πρόσκαιρη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων εις βάρος των προσφύγων, μία εξ ίσου σημαντική επίπτωση της συμφωνίας Βενιζέλου- Κεμάλ ήταν η εκδίωξη της μνήμης από το προσκήνιο. Ο Δ. Αιγίδης αναφέρει σχετικά ότι «…είθε το νέκταρ του φιλειρηνισμού με το οποίον ενεποτίσθησαν οι θάψαντες την τόσον χλευασθείσαν κατά τα τελευταίαν έτη ‘Εθνικήν Ιδέαν’ να μη αποδειχθή τελικώς επικίνδυνον ναρκωτικόν, εις το οποίον παρεδόθη ολόκλη53

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ρος ένας λαός απολέσας μαζί με τας υλικάς και τα ψυχικάς του δυνάμεις»19. Ο Δ. Ψαθάς, στο ομολογουμένως σημαντικώτατο βιβλίο του («Γη του Πόντου») όχι μόνο για το περιεχόμενό του αλλά και για την χρονική περίοδο που εκδόθηκε, όταν δηλαδή το ζήτημα των Ελλήνων της Ανατολής ήταν στο περιθώριο, τονίζει σχετικώς με το ζήτημα αυτό, στον πρόλογό του: «….ούτε επιτρέπεται να θυσιάζουμε την ιστορική αλήθεια σε καμμία σκοπιμότητα, όπως, δυστυχώς, καθιερώθηκε να γίνεται απ’ τον καιρό που χαράχτηκε η λεγόμενη ελληνοτουρκική φιλία. Η άστοχη τακτική της αποσιώπησης των γεγονότων της Ιστορίας ήταν ίσως κι΄ ένας απ΄ τους λόγους που τόσο άσκημα πορεύτηκε η ‘φιλία’ με τους Τούρκους. Να ρίξουμε τον πέπλο της λήθης στο παρελθόν αλλά να ξέρουμε, όχι να κρύβουμε….»20. «Να ξεχάσουμε», ήταν η παρότρυνση της περιόδου εκείνης, ενώ ο Βενιζέλος στους πρόσφυγες που διαμαρτύρονταν έλεγε τα εξής: «Εβάσταξεν ο αγών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, ας τον ονομάσω ‘δίκην’ , επτά αιώνας. Τώρα εβγήκε μία απόφασις οριστική διά της συνθήκης της Λωζάννης. Εγώ δεν έχω όρεξιν ούτε έφεσιν να κάμω, ούτε και αναψηλάφησιν, και σας συνιστώ ,το ίδιο να κάμετε και σεις»21.

Η ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ (1952) Η ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο δυτικό στρατόπεδο ξεκίνησε με το δόγμα Τρούμαν το 1947 και οριστικοποιήθηκε το 1952, με την κοινή ένταξη στο ΝΑΤΟ. Τον Αύγουστο του 1951 η Ελλάδα υπέβαλε αίτηση εισόδου στο ΝΑΤΟ και στις 18 Φεβρουαρίου 1952 έγινε δεκτή μαζί με την Τουρκία. Οι ελληνοτουρκικές διαφορές υπονόμευαν την αμερικανική πολιτική και προκαλούσαν την επέμβασή της στα εσωτερικά των δύο κρατών, και ιδιαίτερα της Ελλάδας. Η Ελλάδα, όμως, λόγω των συνθηκών της δεκαετίας του 1950, υποβάθμισε τα γεωπολιτικά συμφέροντά της για την εξυπηρέτηση και προώθηση των συμφερόντων της Συμμαχίας. 54

Η φιλία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ενταγμένη στον Νατοϊκό σχεδιασμό, αντικατόπτριζε τα αποτελέσματά της παντού, ακόμη και στα πιό απλά ζητήματα. Η με κάθε τρόπο εδραίωση της ελληνοτουρκικής φιλίας, ανεξαρτήτως κόστους για την ελλαδική πλευρά, θα έπρεπε να αναπτυχθεί και κάθε προσπάθεια προς την αντίθετη κατεύθυνση που έβαζε σε κίνδυνο και δοκιμασία αυτό το δεδομένο έπρεπε να παταχθεί. Δείγμα προς αυτήν την κατεύθυνση, δηλαδή στο πεδίο της πάλης για την μνήμη και την ταυτότητα, αποτελεί το δημοσιευμένο το 1942 κείμενο του Αλέξ. Διομήδους Βυζαντιναί μελέται , από όπου εξαλείφθηκαν, στην δεύτερη έκδοση του 1951, πολλά σημεία διωγμών και εξισλαμισμών των Ελλήνων, προφανώς για να εξυπηρετηθεί η ελληνοτουρκική φιλία που ζούσε την περίοδο ακμής. Κρίθηκε ακόμη αναγκαίο να μη δημοσιευθεί επί 25 χρόνια μία κορυφαία γραπτή αναφορά στην επώδυνη ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, για να μην υπάρξουν προβλήματα με τους Τούρκους. Πρόκειται για το έργο της Τατιάνας Μιλλιέξ Η Τρίπολη του Πόντου, που γράφτηκε το 1952 και είδε το φως της δημοσιότητας για τους παραπάνω λόγους, μόλις το 1976. Με την κοινή ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, το προσφυγικό αποτέλεσε μέρος του ευρύτερα αποσιωπημένου εθνικού ζητήματος· στην Κύπρο, στην Πόλη, στην Ίμβρο, στην Τένεδο, στην Βόρειο Ήπειρο, στον εξωελλαδικό Ελληνισμό. Και αυτή η περίοδος αποτελεί μία χρονική φάση, κατά την οποία σημειώθηκαν οι μεγαλύτερες εθνικές αποδιαρθρώσεις: Κωνσταντινούπολη με τους διωγμούς του 1955 και του 1964, Κύπρος 1951-1974, κατάρρευση των κοινοτήτων του εξωελλαδικού ελληνισμού (Ρουμανία, Αίγυπτος), μετατροπή ενός θέματος δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Βόρειος Ήπειρος) σε εσωτερικό ζήτημα της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης, αδιαφορία και ολιγωρία για ένα ζωντανό κομμάτι του Ελληνισμού, τους πρόσφυγες. Μοναδικές αναλαμπές υπήρξαν οι δημοσιεύσεις ορισμένων βιβλίων, οι εκδοτικές πρωτοβουλίες προσφυγικών σωματείων και οριΝέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ σμένες κινηματογραφικές ταινίες. Ήταν οι εξαιρέσεις στον κανόνα της απώλειας ταυτότητας και πυξίδας.

Επί δικτατορίας Η δικτατορία των συνταγματαρχών, η οποία επιβλήθηκε στην Ελλάδα το 1967, συνέχισε την ίδια πολιτική. Το καθεστώς έδινε προτεραιότητα και μεγάλη σημασία στην ελληνοτουρκική φιλία, αφού οι δύο χώρες, με την τεράστια γεωπολιτική και γεωστρατηγική τους αξία, κατείχαν σημαντική και ταυτόχρονα παραπληρωματική θέση στο αμερικανικό και νατοϊκό στρατηγικό σύστημα. Οι δύο γειτονικές χώρες θα έπρεπε να έχουν τις καλύτερες δυνατές σχέσεις, εξυπηρετώντας τα συμμαχικά συμφέροντα. Σε συνέντευξή του στην τουρκική εφημερίδα «Millet», τρεις μόνον εβδομάδες μετά την έναρξη των διακοινοτικών συνομιλιών στην Κύπρο και μεσούσης της νέας περιόδου ακμής της ελλαδοτουρκικής φιλίας, ο επικεφαλής του στρατιωτικού καθεστώτος Γ. Παπαδόπουλος, απαντώντας σε ερώτηση αν η Ένωση αποτελούσε ακόμη αίτημα της Ελλάδας είπε τα εξής: «δυνατόν πάντοτε να υπάρχουν διαφοραί μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Αλλά εάν πιστεύομεν εις την φιλίαν των, δύνανται να διευθετήσουν τας διαφοράς των.….Διότι η φιλία των είναι περισσότερον σημαίνουσα. Και διότι δια της φιλίας των προφυλάσσουν αυτήν την γυναίκα από του να καταστρέψη την φιλία των και δεν την οδηγούν εις τα χαρέμια των»22. Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι πρόσφυγες μπορούσαν να χορεύουν και να τραγουδούν, όχι όμως και να διεκδικούν. Κυρίως να μην αναδεικνύουν τις πολλές πτυχές της τραγικής ιστορικής τους πορείας, που έβαζε σε κίνδυνο την ελληνοτουρκική συνεργασία. Πολλά μέρη της μικρασιατικής παράδοσης ξεχάστηκαν ή εγκαταλείφθηκαν. Την εκ νέου διάσωσή τους, μπροστά στον κίνδυνο απώλειας της χορευτικής παράδοσης που ήταν συνυφασμένη σε πολλές περιοχές με την πλούσια κοινοτική παράδοση του Ελληνισμού, ανέλαβαν να την κάνουν πράξη οι σύλλογοι και τα σωματεία, Νέα Πολιτική

είτε στις παροικίες των μεταναστών στις πόλεις και το εξωτερικό, είτε οι ίδιοι εναπομείναντες στο χωριό άνθρωποι. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι σύλλογοι αποτέλεσαν πραγματικές κιβωτούς διαφύλαξης και σωτηρίας της μικρασιατικής και ποντιακής χορευτικής και γενικώτερα πολιτισμικής παράδοσης στην Ελλάδα. Αλλά αυτό, σε συνθήκες αποδιάρθρωσης και έλλειψης ιστορικής γνώσης, δεν αρκούσε.

Η ανάκτηση της προσφυγικής ταυτότητας Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα το 1974 και την αρχή της δεκαετίας του 1980, ανοίγει ένας νέος κύκλος στο Μικρασιατικό ζήτημα, ο οποίος συνδέεται αρχικά με την ανάδειξη της αποσιωπημένης γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Αίτημα που ρυθμίζεται νομοθετικά από την Βουλή των Ελλήνων το 1994, η οποία αναγνώρισε την 19η Μαΐου, ως ημέρα μνήμης των 350.000 και πλέον Ελλήνων που δολοφονήθηκαν από τους Οθωμανούς και τους Κεμαλικούς23. Ακολουθεί το αντίστοιχο αίτημα των Μικρασιατικών συλλόγων και το 1998 ψηφίζεται σχετικός νόμος «περί καθιέρωσης της 14ης Σεπτεμβρίου κάθε έτους ως ημέρας εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μ, Ασίας από το τουρκικό κράτος»24, νόμος ο οποίος έγινε αντικείμενο μεγάλης συζήτησης. Επίσης τα παγκόσμια συνέδρια Θρακών μετά το 2000 έθεσαν το ζήτημα της 6ης Απριλίου ως ημέρας απόδοσης τιμής στα θύματα της γενοκτονίας στη Θράκη. Παρ’ όλες τις συζητήσεις για την αντίδραση της Τουρκίας και τις δηλώσεις στην Ελλάδα για το σκόπιμο της ύπαρξης αναφοράς περί γενοκτονίας, η συζήτηση αυτή έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα του μαζικού εγκλήματος ενάντια στον Ελληνισμό, το οποίο αποτελεί ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και του οποίου η καταδίκη (θα) πρέπει να είναι καθολική. Το ζήτημα ανάδειξης της γενοκτονίας των Ελλήνων που ζούσαν στο οθωμανικό κράτος λαμβάνει πανελλήνιες διαστάσεις, και μετά από διεθνείς παρεμβάσεις, σχετικές παρεμβάσεις των Ελλή55

ΑΦΙΕΡΩΜΑ νων στο εξωτερικό και ειδικά στις ΗΠΑ. Σημαντική στιγμή για την ανάδειξη της γενοκτονίας αποτελεί το ψήφισμα (Δεκέμβριος 2007) της Διεθνούς Ένωσης Ακαδημαϊκών για την Μελέτη των Γενοκτονιών (International Association of Genocide Scholars –IAGS) για την γενοκτονία των Ασσυρίων και των Ελλήνων στο διάστημα 1914-1923. Η συντριπτική υποστήριξη που δόθηκε στο ψήφισμα από την κορυφαία στον κόσμο οργάνωση μελέτης των γενοκτονιών, θα βοηθήσει στην ανάπτυξη της παγκόσμιας συνείδησης για τις γενοκτονίες των Ελλήνων και θα αποτελέσει σημαντικό μέσον, έτσι ώστε η Τουρκία, η οποία αγνοεί και αρνείται εντελώς τις γενοκτονίες των χριστιανικών μειονοτήτων, να τις αναγνωρίσει25. Επίσης η έκθεση (2006) του Ολλανδού ευρωβουλευτή Camiel Eurlings για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), αποτέλεσε σημαντική εξέλιξη στο ζήτημα, αφού για πρώτη φορά τέθηκε σε επίπεδο ενωμένης Ευρώπης το θέμα της προσχώρησης της Τουρκίας συνδεδεμένο με την προώθηση της έρευνας για τη γενοκτονία Αρμενίων, Ασσυρίων και Ελλήνων26. Παράλληλα, η ανακοίνωση της ασφαλιστικής εταιρείας New York Life Insurance Co. (Σεπτέμβριος 2008) για αποζημιώσεις στα θύματα της γενοκτονίας, σηματοδότησε νέες εξελίξεις στο ζήτημα και ενεργοποίησε τμήματα της προσφυγικής κοινωνίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό, τα οποία για πολλά χρόνια δεν μπορούσαν να συνειδητοποιήσουν την έκταση του ζητήματος27. Οι εξελίξεις που σημειώθηκαν το τελευταίο διάστημα συνιστούν πραγματική πρόοδο για το ζήτημα της γενοκτονίας. Από την παντελή απουσία λόγου και πράξης, το θέμα πέρασε στο προσκήνιο, προκαλώντας αντιδράσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Στο μεν εσωτερικό, τα προσφυγικά σωματεία προωθούν πλέον το ζήτημα φέρνοντας προ των ευθυνών της την ελληνική πολιτεία, στο δε εξωτερικό, η Τουρκία συνεχίζει να αρνείται το μαζικό έγκλημα ενώ τα προσφυγικά σωματεία προωθούν αναγνωρίσεις της γενοκτονίας. 56

Αντί επιλόγου Με δεδομένη την κατάσταση που περιγράψαμε, μέχρι πριν λίγα χρόνια ο προσφυγικός Ελληνισμός περιοριζόταν σε μία στείρα μνήμη και μια μονοδιάστατη μεταφορά του πολιτισμικού του πλούτου, που δεν παρήγε τίποτα και δεν συνέβαλλε σε τίποτα. Έτσι, μετά την βιολογική και πολιτισμική γενοκτονία του Ελληνισμού, οι επιζώντες της καταστροφής υπέστησαν και μία γενοκτονία της μνήμης. Όλα αυτά μέχρι πολύ πρόσφατα, όταν το δικαίωμα στην μνήμη προβλήθηκε ως κεντρικό αίτημα, μαζί με το δικαίωμα στην γνώση, στην ιστορία, στην αναφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα, παράλληλα με το ζητούμενο της αναγνώρισης της γενοκτονίας. Αυτήν που για διάφορους, εν πολλοίς γνωστούς λόγους, οι οποίοι σχετίζονται με τις εγχώριες και ξένες πολυποίκιλες δεσμεύσεις και συμφέροντα, δεν προχώρησε, καθώς εδράζεται σε μία ομολογουμένως προκλητική αδιαφορία του ελληνικού κράτους, ενώ οι κινήσεις του ελλαδικού θεσμικού συστήματος απενοχοποιούν την Τουρκία, τον πρωτεργάτη του εγκλήματος. Πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνευθεί το γεγονός ότι, από τότε που ψηφίστηκε το σχετικό νομοσχέδιο για την καθιέρωση της ημέρας μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων, το ελλαδικό θεσμικό σύστημα και η πολιτική τάξη συνεχίζει να αδιαφορεί για την διεθνοποίηση του εγκλήματος, και αρκετές φορές παρεμποδίζει τις σχετικές προσπάθειες; Μάλιστα, αυτά συμβαίνουν την περίοδο κατά την οποία πολιτικοί, κυβερνήτες, βουλευτές, ακαδημαϊκοί, επιστήμονες και ερευνητές σε όλον τον κόσμο έχουν πειστεί για την τέλεση του εγκλήματος και εκδίδουν σχετικές αναγνωρίσεις και ψηφίσματα. Το προσφυγικό δεν είναι ένα θέμα της ιστορίας ή των μουσείων. Οι Θρακιώτες, οι Πόντιοι, οι Ίωνες, οι Καππαδόκες δεν βρίσκονται στα μουσεία, ούτε ο πολιτισμός τους με τις χιλιάδες συνιστώσες του έχει περάσει στην ιστορία. Το προσφυγικό είναι ένα ζωντανό ζήτημα με εθνικές και διεθνείς διαστάσεις, το οποίο οι διεθνείς και οι τοπικές εξελίξεις καθιστούν επίκαιρο ως θέμα δημοΝέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ κρατίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ελευθερίας και αξιοπρέπειας. Είναι μία ζωντανή κληρονομιά, που αποτυπώνει τον πλούτο του ελληνικού λαού και του πολιτισμού του, την ιστορική του ταυτότητα, τη γλώσσα, την οικουμενικότητα, το φυσικό και αρχιτεκτονικό τοπίο. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Αιγίδου, Δ. Η Ελλάς χωρίς τους πρόσφυγες. Αθήναι 1934, σ.20. 2. Patriarcat Oecumenique, The Black Book of the sufferings of the Greek people in Turkey from the armistice to the end of 1920. Constantinople 1920. 3. Αιγίδου, Δ. ο.π. σ. 21. 4. Φωτιάδης Κ. Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Θεσσαλονίκη 2002. τ. 1ος σ.123. 5. Karpat K. Ottoman populations 1830-1914. Demographic and Social Charateristics. Wisconsin 1985. 6. Maccas L. L’ Hellenisme de l’ Asie –Mineure. Son Historie- Sa Puissance- Son Sort. Paris 1919. 7. Μπράβος Θ. «Ελληνισμός και (Νεο)τουρκική αντίληψη περί μειονοτήτων, 1912-1922. Γενοκτονία ή …ένα ανάρμοστο δίλημμα», Μικρασιατικά Χρονικά 22 (2007), σελ.51-82. 8. Alexandris A., The Greek Census of Anatolia and Thrace (19101912). A costribution to ottoman historical demography”, Ottoman Greeks in the Age of nationalism: politics, economy and society in the nineteeth century. Prinston: D GontikasCh. Issawi 1999, 45-76. 9. Εμμανουηλίδη Ε. Τα τελευταία έτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αθήνα 1924. 10. Dakin D. The unification of Grece 1770-1923. London: Ernest Benn Limited 1972 11. Ladas S., Exchange of minorities: Bulgaria, Greece and Turkey. New Υork, 1932 12. Συνθήκη της Λωζάνης, Πράξεις υπογραφείσαι εν Λωζάνη τη 30 Ιανουαρίου και τη 24 Ιουλίου 1923, Αθήναι, Εθνικό Τυπογραφείο. 13. Ενδεικτικά για το προσφυγικό ζήτημα βλ. ενδεικτικά τα έργα του τελευταίου προέδρου της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (1930) Eddy C. Greece and Greek refugees. London: George Allen & Unwin Ltd. 1931. Επίσης Αιγίδου, Δ. Η Ελλάς χωρίς τους πρόσφυγες. Αθήναι 1934. Λαμψίδης, Γ. Οι πρόσφυγες του 1922.Αθήνα 1982 και Οι πρόσφυγες στην Ελλάδα. Πενήντα χρόνια προσφοράς που άλλαξε τον τόπο. Αθήνα 1973. Πελαγίδης Σ. Προσφυγική Ελλάδα (1913-1930). Θεσσαλονίκη 1997 και Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία 1922-1930. Θεσσαλονίκη 1997. National Geographic. 1922. Ο μεγάλος ξεριζωμός. Αθήνα 2007. 14. Morgenthau, Η . I was sent to Athens. Garden City, N.Y.: Doubleday, Doran & Co 1929. Βλ. επίσης τα βιβλία του ίδιου συγγραφέα The murder of a nation. New York: Armenian General Benevolent Union of America 1974. Ambassador’s Morgenthau story. Garden City, N.Y.: Page & Company

Νέα Πολιτική

1918 . An international drama. London: Jarrolds Ltd. 1930. Επίσης, ο αμερικανός διπλωμάτης Geroge Horton, G. είναι πηγή πολλών τεκμηρίων για το Μικρασιατικό ζήτημα. Βλ. Τα βιβλία του The Blight of Asia: An Account of the Systematic Extermination of Christian Populations. Indianapolis: The Bobs-Merrill Co 1926. Report on Turkey: USA Consular Documents. [Originally published in 1926 as The Blight of Asia.] Athens: The Journalists’ Union of the Athens Daily Newspapers 1985. 15. Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδος, Αθήναι 1930, μστ’. 16. Για τον αριθμό των προσφύγων βλ. Μπακάλμπασης Α., Το προσφυγικόν ζήτημα, Αθήναι 1923. Πάλλης Α.Α. «Φυλετικές μεταναστεύσεις στα Βαλκάνια και διωγμοί του Ελληνισμού (1912-1924)». Δελτίο Κέντρυο Μικρασιατικών Σπουδών, 1 (1977), σ.16-34. Société des Nations L’ establishment des réfugies en Grèce. Genève 1926. 17. Aναστασιάδου Ι, Ο Βενιζέλος και το Ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας του 1930, Αθήνα: Φιλιππότης 1982 σελ.12. 18. Χαραλαμπίδης Μ. Το Ποντιακό ζήτημα σήμερα, Αθήνα 1996 σ. 34. 19. Αιγίδου Δ. ο.π. σ.21. 20. Ψαθάς Ν. Γη του Πόντου. Αθήνα: εκδ. Φυτράκης 1966, σ.9. 21. Χαραλαμπίδης Μ. ο.π. σ.23. 22. Εφημερίδα Millet 21/6/1968. 23. Νόμος 2193/1994. 24. Νόμος 2645/9.10.1998. 25. Το πλήρες κείμενο του ψηφίσματος της IAGS έχει ως εξής: ΕΚΤΙΜΩΝΤΑΣ ΟΤΙ η άρνηση της γενοκτονίας αναγνωρίζεται ευρέως ως τελικό στάδιο της γενοκτονίας, που φυλάσσει την ατιμωρησία για τους δράστες της γενοκτονίας, και προετοιμάζει το έδαφος για τις μελλοντικές γενοκτονίες και ΕΚΤΙΜΩΝΤΑΣ ΟΤΙ η γενοκτονία ενάντια στους χριστιανικούς πληθυσμούς από το οθωμανικό κράτος κατά την διάρκεια και μετά από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο απεικονίζεται συνήθως ως γενοκτονία ενάντια σε Αρμενίους μόνον, με μερική μόνον αναγνώριση των ποιοτικά παρόμοιων γενοκτονιών ενάντια σε άλλες χριστιανικές μειονότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας ΕΙΝΑΙ πεποίθηση της Διεθνούς Ένωσης Ακαδημαϊκών για την Μελέτη των Γενοκτονιών ότι η οθωμανική εκστρατεία ενάντια στις χριστιανικές μειονότητες της αυτοκρατορίας μεταξύ 1914 και 1923 απετέλεσε μια γενοκτονία ενάντια σε Αρμένιους, Ασσύριους και Έλληνες. Η Διεθνής Ένωση Ακαδημαϊκών για την Μελέτη των Γενοκτονιών ζητά από την κυβέρνηση της Τουρκίας να αναγνωρίσει τις γενοκτονίες ενάντια σε αυτούς τους πληθυσμούς, να ζητήσει μια επίσημη συγγνώμη, και να λάβει άμεσα και σημαντικά μέτρα προς την αποκατάσταση. Η εκτενής ενισχυτική τεκμηρίωση για τις γενοκτονίες των Ασσυρίων και των Ελλήνων διανεμήθη στα μέλη της IAGS τους μήνες πριν από την ψηφοφορία και είναι διαθέσιμη στον ιστοχώρο http://www.genocidetext.net/ iags_resolution_ supportingdocumentation.htm. 26. The Committee of Foreign Affairs of the European Parliament (Brussels 05.09.2006). European Parliament, Texts Adopted at the sitting of Wednesday 27 September 2006 Provisional Edition. Turkey’ s progress towards accession, p.12 27. Η απόπειρα του Ταλάτ Πασά -υπουργού Εσωτερικών της Κυβέρνησης των Νεότουρκων το 1915-, να εισπράξει

ΑΦΙΕΡΩΜΑ «υπέρ των Αρμενίων» τις αποζημιώσεις των ασφαλιστηρίων ζωής που κατέβαλαν για χρόνια οι άνθρωποι που ο ίδιος φρόντιζε να εξοντώσει μαζικά, έδωσε το έναυσμα στον δικηγόρο Βαρτκές Γεγκιαγιάν, από την Σπάρτη της Πισιδίας, να ξεκινήσει πριν από 20 χρόνια έναν δικαστικό αγώνα στην Πολιτεία της Καλιφόρνια, με σκοπό να διεκδικήσει υπέρ των απογόνων των θυμάτων της Γενοκτονίας του 1915 τις παραπάνω αποζημιώσεις. Ο Χένρυ Μοργκεντάου, Πρεσβευτής των Η.Π.Α. στην Κωνσταντινούπολη την περίοδο 1914-17 και μετέπειτα πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, αναφέρει στο βιβλίο του Ambassador Morgenthau’s Story -1918 (στην ελληνική έκδοση Τα Μυστικά του Βοσπόρου) τα εξής: «Μία μέρα ο Ταλαάτ πασά μου έκανε την πιο εκπληκτική ίσως παράκληση, που είχα ακούσει στη ζωή μου. Οι ασφαλιστικές εταιρείες της Νέας Υόρκης Life Insurance Company και Equitable είχαν επί πολλά χρόνια αρκετούς Αρμένιους πελάτες. Η έκταση στην οποία αυτοί οι άνθρωποι ασφαλίζονταν ήταν ακόμη μία απόδειξη του επιχειρηματικού τους πνεύματος. «Θα επιθυμούσα, μου είπε ο Ταλαάτ, να πείσετε τις αμερικανικές ασφαλιστικές εταιρείες να μας στείλουν έναν πλήρη κατάλογο όσων Αρμενίων έχουν κάνει ασφάλεια ζωής. Είναι ουσιαστικά όλοι τους νεκροί τώρα και δεν έχουν αφήσει κληρονόμους για να

εισπράξουν τις αποζημιώσεις. Φυσικά όλα αυτά τα χρήματα πρέπει να περιέλθουν τώρα στο τουρκικό κράτος. Η κυβέρνηση είναι πλέον ο ευεργετούμενος. Θα το κάνετε αυτό;». Αυτό που μου ζητούσε ήταν τόσο παράλογο ώστε έχασα την ψυχραιμία μου. Δεν πρόκειται να πάρετε τέτοιον κατάλογο από εμένα, είπα και αμέσως σηκώθηκα και έφυγα». Ο Βαρτκές Γεγκιαγιάν, διαβάζοντας τον Μοργκεντάου, συνέλαβε την ιδέα της διεκδίκησης των αποζημιώσεων για λογαριασμό των απογόνων των θυμάτων της γενοκτονίας των Αρμενίων. Πρόσφατα οι ασφαλιστικές εταιρείες New York Life Insurance Co και ΑΧΑ, υποχρεώθηκαν να καταβάλλουν σε δικαιούχους Αρμένιους το ποσό των 53 εκατομμυρίων δολλαρίων. Στα αρχεία όμως της New York Life Insurance Co υπήρχαν και ελληνικά ονόματα, μεταξύ των οποίων και του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου. Έτσι, χωρίς καμμία προηγούμενη δικαστική ενέργεια, στις 4 Σεπτεμβρίου 2008 η New York Life Insurance Co ανακοίνωσε ότι θα αποζημιώσει Έλληνες δικαιούχους που έζησαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία πριν το 1915. Το συνολικό ποσό εκτιμάται από την εταιρεία στα 12 με 15 εκατ. δολλάρια και αφορά 1. 000 περίπου συμβόλαια θυμάτων τα οποία είχαν κάνει οι Έλληνες πριν το 1915. Μαλκίδης Θ. Εφημερίδα Χρόνος, 10/9/2008.

Γερμανοτουρκικός

κ λοιός

σ την

Δ υτική

Θ ράκη Η κυβέρνηση της καγκελλαρίου Μέρκελ ασκεί σοβαρές πιέσεις στην ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να επιτραπεί η επιστροφή δεκάδων χιλιάδων απελαθέντων μουσουλμάνων τουρκικής καταγωγής και των οικογενειών τους στην Δυτική Θράκη, ώστε να αποτελέσουν εργατικό δυναμικό για την Ειδική Οικονομική Ζώνη που επιδιώκουν να δημιουργήσουν οι Γερμανοί. Αυτοί οι απελαθέντες μουσουλμάνοι έχουν εγκαταλείψει την περιοχή εδώ και δεκαετίες και δεν διαθέτουν πλέον Ελληνική υπηκοότητα. Σήμερα ζουν κυρίως στην Προύσα αλλά και στην Γερμανία και βομβαρδίζονται καθημερινά από την προπαγάνδα αλυτρωτικών συλλόγων. Αντιλαμβάνεται κανείς βεβαίως τι θα σήμαινε για την εθνολογική και πολιτισμική σύνθεση του πληθυσμού της Δυτικής Θράκης μία μαζική εγκατάσταση τουρκογενών μουσουλμάνων στην περιοχή. Τις αιτιάσεις αυτές αντέκρουσε με κάθετο τρόπο ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών Γρηγόρης Δελαβέκουρας, σημειώνοντας μάλιστα «να είμαστε όλοι πολύ προσεκτικοί, ώστε να μη δημιουργούνται θέματα εκ του μη όντος».

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Παλιές ισορροπίες και σημερινές ανισορροπίες

Τρία συν ένα στιγμιότυπα παρασκηνίου από την εποχή εκτονωτικής διαχείρισης των Ελληνοτουρκικών

σο ξανάρχεται στην επιφάνεια η διαχείριση των Ελληνοτουρκικών – είτε με αφορμή μια κρίση: και οι κρίσεις ποτέ δεν λείπουν, το βλέπουμε αυτόν τον καιρό με την αποσταθεροποίηση στην Τουρκία του (νομίζαμε…) κατ’ εξοχήν σταθεροποιημένου καθεστώτος Ερντογάν. είτε μέσα από μια συνολικώτερη ανακατάταξη στην περιοχή, το βλέπουμε με την ανάφλεξη της Συρίας. είτε με «χειρισμούς εσωτερικής πολιτικής σκηνής», που ποτέ δεν μπορούν να αποκλειστούν («Βαριοπούλα» σ’ αυτούς, γύρευε ποιά αδεξιότητα σ’ εμάς…) – τόσο έχει νόημα να ξαναθυμόμαστε κάποιες στιγμές προσέγγισης οι οποίες επιχειρήθηκαν. Όχι, όχι με κάποιου είδους επιδερμική νοσταλγία! Αλλά επειδή μια πιο προσεκτική αναδρομή μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση του γιατί παρόμοιες πρωτοβουλίες δεν επιζούν περισσότερο από τα ανοιξιάτικα λουλούδια όταν πιάσει η ζέστη του καλοκαιριού… Λοιπόν: Η πρώτη σκηνή στο Νταβός, τις ημέρες της πρώτης (Ιανουάριος 1988) – πολλαπλά ιστορικής – συνάντησης Παπανδρέου/Οζάλ. Οι Έλληνες δημοσιογράφοι, δηλαδή η «μαρτυρία από Ελληνικά μάτια» έχει (ευγενικά; άγαρμπα;) περιοριστεί στο γειτονικό Klosters: βλέπετε, είναι και οι «μέρες Μιμής», οπότε μια διακριτικότητα επιβάλλεται! Η αντίστοιχη συμμετοχή των Τουρκικών media, πολύ πιο κεντρικά, «παρούσα». (Πλην όμως, δυο Έλληνες δημοσιογράφοι είναι συμμετέχοντες της κυρίως διοργάνωσης του World Economic Forum, αυτό που έλεγαν πομπωδώς εκεί Media Leaders Programme). Επίσης, η ομάδα Ελλήνων επιχειρηματιών που τότε ανέβαιναν παραδοσιακά στο Νέα Πολιτική

του Α.Δ. Παπαγιαννίδη Νταβός – Θ. Παπαλεξόπουλος ως ΤΙΤΑΝ, Κ. Κυριακοπούλου ως Βωξίτες, Γ. Κωνσταντινίδης ως ΒΙΟΚΑΤ, Νίκος Βερνίκος- παρευρίσκεται μεν στις εργασίες αλλά αρκετά αποστασιοποιημένα απ’ εκείνο που αποδεικνύεται ότι επιχειρείτο παρασκηνιακά. Αντίθετα, οι Τούρκοι Σαρίκ Ταρά και Ραχμί Κότς είναι συνεχής πηγή briefing (ιδίως ο πρώτος). Όταν λοιπόν γίνεται η δημοσιοποίηση της συνάντησης Παπανδρέου-Οζάλ, με το ποντάρισμα στην οικονομική προσέγγιση, με το Κυπριακό shelved/στο ράφι, η Ελληνική ενημέρωση είναι ασύγκριτα πιό περιορισμένη απ’ ό,τι η Τουρκική. Όσοι ξένοι ανταποκριτές – διότι εκεί παίζεται το πράγμα!…- χρειάζονται background, το αναζητούν και το βρίσκουν είτε στον διοργανωτή του event του WEF Klaus Schwab, είτε στην ομήγυρη των Τούρκων επιχειρηματιών. Το επίσημο Ελληνικό briefing – ΥΠΕΞ Κάρολος Παπούλιας – είναι, ας το πούμε έτσι, επιφυλακτικό – «άσε καλύτερα». Το αντίστοιχο Τουρκικό, συγκρατημένο και εντυπωσιακά καθοδηγημένο. Δεύτερη σκηνή την επόμενη χρονιά, στο ίδιο Νταβός. Επανάληψη των σχέσεων και των ισορροπιών της προηγούμενης. Αλλά θα μπορούσε κανείς να μην ξαφνιάζεται ως προς τα δικά μας, καθώς έχει μεσολαβήσει το mea culpa (και η αντίδραση Θόδωρου Πάγκαλου, ΑΝΥΠΕΞ μεν αλλά που ασκεί σημαντική παρασκηνιακή επιρροή και έλξη στα Ελληνικά ΜΜΕ): εδώ οι Έλληνες συμμετέχοντες έχουν μεν να αντιμετωπίσουν τα ερωτήματα του «κύκλου του Davos» , και μάλιστα των διεθνών ΜΜΕ για το πού πάει το πράγμα – και, πρακτικά, δεν διαθέτουν ίχνος απάντησης… Όμως η πραγματική δεύτερη σκηνή παίζεται αλλού – στην συνάντηση Παπού59

ΑΦΙΕΡΩΜΑ λια-Γιλμάζ στην Ανδρέα ΠαπανΒουλιαγμένη δρέου. Και οι ξέ(Μάϊος του ΄88, νοι ανταποκριενώ ακολούθησε τές κινούνται με Πόλη τον Σεπτέμπηγές «όποιου βριο του ΄88). Εκεί μιλήσει». Ενδιαόπου, ουσιαστικά φέρουσα βέβαια έλαβε υπόσταση αλλαγή: υπάρχει το Μνημόνιο για η έντονη παρουΜΟΕ /Μέτρα Οισία – και πλήρης κοδόμησης Εμπιεπικοινωνιακή στοσύνης και διάθεση… - του moratorium πτήΠροέδρου της σεων τις ημέρες Κύπρου Γιώρεθνικών εορτών γου Βασιλείου. και καλοκαιριΟ οποίος (και η νής (=τουριστιπροσέγγισή του, Το πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης τον Σεπτέμβριο του 1955 κής) περιόδου και η ματιά στα στο Αιγαίο – σε πράγματα) αλωFIR Αθηνών και εθνικό εναέριο χώρο. Και εδώ, τα νίζει, πλήρως «εντός κλίματος»… πράγματα είναι συγκεχυμένα – η οικονομική διά…Θα διερωτηθεί ίσως ο αναγνώστης: «μα, τόσο σταση έρχεται να προστεθεί στην Ευρωπαϊκή ποπαλιές ιστορίες, τι χρησιμότητα μπορεί να έχουν;» ρεία της Τουρκίας ως φόντο για την προώθηση των Έχουν! Γιατί τότε, δύο δεκαετίες πίσω, μορφοποιΕλληνοτουρκικών – αλλά και πάλιν η επεξήγηση ήθηκε ένας τρόπος, μια μανιέρα σχεδόν, να επικαι προς τους φορείς της Ελληνικής κοινής γνώμης κοινωνείται (βαρβαρισμός, αλλά η έκφραση επεκαι προς τους ξένους ανταποκριτές γίνεται… από κράτησε…) η πορεία των Ελληνοτουρκικών προς άτυπο briefing των Τούρκων δημοσιογράφων «κύτο διεθνές σύστημα. Μικρόκοσμος ακριβώς του ρους» (τύπου Αλί Μπιράντ) και επιχειρηματιών (τύοποίου, το Νταβός. Η άρνηση της εποχής Σημίτη που Σαρίκ Ταρά). να κινηθεί έστω και μια ίντσα πέρα από τις (βοΤην τρίτη σκηνή μπορεί να φέρει κανείς, πάλι λικές, κλειστές, ελεγχόμενες) επίσημες σχέσεις, η από το Νταβός, αυτήν την φορά Ιανουάριο του ταυτόσημη στάση της εποχής Κώστα Καραμαν1992 με πρωταγωνιστές Κωνσταντίνο Μητσοτάλή (με άλλη λογική, αλλά τι ενδιαφέρουν εν τέλει κη και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Αυτήν την φορά – θάτα παραγωγικά αίτια της βούλησης; ή της αβουλεγε κανείς – ανασχέσεις δημοσιότητας στην Ελλίας;) , συν η διπλή μετάβαση στην εποχή Ερντοληνική πλευρά δεν θα υπήρχαν. (Στην Τουρκική, γάν (δηλαδή της Τουρκικής κυριαρχίας στην διεαισθάνεσαι άλλο κλίμα: οι Τούρκοι οικονομικοί θνή επικοινωνία) και στην εποχή ΓΑΠ/οικονομικής παράγοντες τηρούν απόσταση από τον Πρόεδρο, κρίσης (δηλαδή στην έκλειψη της Ελλάδας, ως μιη δημοσιογραφική ομάδα απευθύνει τον λόγο με κρομέγαλου ασθενούς του Ευρωπαϊκού/διεθνούς τόσο σεβασμό που ενδύεται ακόμη και συμβολισυστήματος) έχει αφήσει τις παλιές-παλιές εκείνες κά ακραία στάση, οι ερωτήσεις τελειώνουν σ’ ένα στάσεις να οδηγούν – ακόμη; ακόμη! – τα αντανα«εφέντιμ» με διακριτή υπόκλιση). Όμως, διάθεση κλαστικά έναντι των Ελληνοτουρκικών. ανοίγματος, εξήγησης, προβολής στο μέλλον δεν Ξαναδιαβάστε, λοιπόν, το κλίμα εκείνο. Τώρα υπάρχει: η ενημέρωση από την Ελληνική πλευρά που η γη και πάλι κινείται στην περιοχή. Και αναείναι ακόμη πιο επιφυλακτική κι από τις ημέρες στοχασθείτε πώς θα πορευθεί το αύριο. q 60

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Από την Λωζάννη στο παρόν του Μελέτη Η. Μελετόπουλου

ο 1923 είχε μόλις τελειώσει μία δεκαεκαι το παρελθόν του. Ο Κεμάλ υπήρξε στρατηγός τής ελληνοτουρκική τιτανομαχία, που της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και είναι φυσικό μετέβαλε την αχανή Οθωμανική Αυνα θεωρούσε την Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια τοκρατορία σε ένα μεσαίου μεγέθους κράτος της ζωτικό χώρο της Τουρκίας και εδάφη που θα έπρεΜέσης Ανατολής και την μικροσκοπική Ελλάδα σε πε να επανακτηθούν στην κατάλληλη ευκαιρία, σε μία επίσης μεσαίου μεγέθους χώρα των Βαλκανίβάθος χρόνου. Αλλά ο Κεμάλ πέθανε πρόωρα το ων. Είχε προηγηθεί το 1921 η διέλευση του Σαγ1938 και δεν γνωρίζουμε την πολιτική που θα ακογάριου από τον Ελληνικό στρατό, και τότε φάνηλουθούσε, οπότε τα παραπάνω έχουν αξία μόνον κε ότι ήταν πολύ κοντά η ολοκληρωτική εξάλειστο μέτρο που λειτούργησαν ως παρακαταθήκη ψη του τουρκικού παράγοντα από την παγκόσμια του Κεμάλ στους επιγόνους του. ιστορία και η άρση του 1453. Ακολούθησε το δραΣε κάθε περίπτωση, η μετακεμαλική Τουρματικό 1922, όταν χάθηκε το μικρασιατικό σκέκία είχε δεύτερες σκέψεις. Εκμεταλλεύθηκε τον λος του Ελληνισμού, Δεύτερο Παγκόσμιο με εκατομμύρια θύμαΠόλεμο, στον οποίο τα και πρόσφυγες. Τεη Ελλάδα συμμετείχε λικά, η ισορροπία επικαι μάλιστα προσωτεύχθηκε στις ασιατιρινά κατελήφθη από κές όχθες του Αιγαίου, εχθρικά στρατεύμαόπου σταμάτησαν οι τα, ενώ η Τουρκία όχι, κεμαλικές ορδές μπρογια να εξοντώσει φοστά στην θάλασσα. ρολογικά την ΕλληνιΗ Συνθήκη της Λωκή μειονότητα της Πόζάννης υπεγράφη από λης (βαρλίκ, εξοντωτιδύο κράτη που είχαν κός φόρος περιουσίας προσγειωθεί ανώμασε Έλληνες, Εβραίους Η απόβαση στην Κύπρο λα στην πραγματικόκαι Αρμενίους). Μετητα και επιζητούσαν ταπολεμικά, η Τουρησυχία, ώστε να αποδυθούν στην εσωτερική τους κία υλοποίησε(με επιτυχία) ένα μακρόπνοο πρόανασυγκρότηση. Όπως και έγινε. Η Ελλάδα έθαψε γραμμα εξόντωσης του Ελληνισμού της Κωνστατην Μεγάλη Ιδέα και προσέγγισε την Τουρκία με ντινουπόλεως, Ίμβρου και Τενέδου, σε φάσεις. ειλικρινή διάθεση τερματισμού της προαιώνιας Κορυφαία στιγμή ήταν αναμφισβήτητα τα Σεδιαμάχης. Ίσως αρχικά και η Τουρκία να επιζητούπτεμβριανά, το 1955. Η ένταξη των δύο χωρών, σε κάποια περίοδο ανακωχής, έστω για να κερδίΕλλάδας και Τουρκίας, στο ΝΑΤΟ λειτούργησε σει χρόνο. ως μηχανισμός εξουδετέρωσης των Ελληνικών Άλλωστε δεν είναι σαφές ποιό ήταν το όραμα αντιδράσεων εν ονόματι της συμμαχικής ενότητου Κεμάλ. Πιθανότατα θα επιχειρούσε σε δεύτετας, μέσα στο γενικώτερο πλαίσιο του Ψυχρού ρη φάση να επανασυγκροτήσει την οθωμανική Πολέμου. Οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν αποτόλισχύ, αν κρίνει κανείς από την ιδιοσυγκρασία του μησαν να διαταράξουν την λειτουργία του ΝΑΝέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΟ, λόγω νομιμοφροσύνης, συμμαχικής πίστης, Οι σχέσεις κλονίστηκαν με την ανακίνηση του ή και ατολμίας, ακόμη και την στιγμή της δραμαζητήματος της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, τικής εκδίωξης του Ελληνισμού της Πόλης από που προκάλεσε αίσθημα γεωπολιτικής περικύκλωτις εστίες του, όταν ο Ελληνικός Στρατός ήταν σης της Τουρκίας από ελληνικά εδάφη. Η Ελλάδα εξοπλισμένος από τους Αμερικανούς, εμπειροβρέθηκε αντιμέτωπη ταυτόχρονα με την βρετανπόλεμος και μάχιμος, νικητής σε τρεις πολέμους νική οργή και την τουρκική αντίδραση, με αποτέ(Αλβανία, Μέση Ανατολή, Εμφύλιος). Άλλωστε λεσμα η ανακήρυξη της Κύπρου ως ανεξάρτητου οι Τούρκοι επέλεγαν προσεκτικά την κάθε τους κράτους το 1960 να αποτελέσει μία ενδιάμεση λύκίνηση, ώστε η πιθανότητα ελληνικής αντίδραση. Από την αρχή η συμβίωση της ελληνικής πλεισης να είναι ελαχιστοποιημένη: ονότητας με την τουρκική μειονότον Σεπτέμβριο του 1955 ο βασιτητα υπονομεύθηκε από ακραία λιάς Παύλος βρισκόταν σε επίσηκαι ύποπτα στοιχεία, με αποτέλεμη επίσκεψη στην Γιουγκοσλαυϊα, σμα έκτροπα που οδήγησαν το ο πρωθυπουργός Παπάγος ήταν 1964 στο χείλος ελληνοτουρκικού ετοιμοθάνατος, ο υπουργός Εξωπολέμου (τότε εκκένωσαν την Πότερικών Στεφανόπουλος ήταν στο λη οι εναπομείναντες Έλληνες υπήΛονδίνο. κοοι και οι περιουσίες τους δημεύΤο αποτέλεσμα όλων αυτών θηκαν) και το 1967 πάλι σε άμεση ήταν το 1955 η Τουρκία να έχει απειλή σύρραξης. Και στις δύο πεολοκληρώσει ουσιαστικά την εκριπτώσεις ο πόλεμος αποσοβήθηκένωση από κάθε περιεχόμενο του κε με παρέμβαση της αμερικανικής μέρους της συνθήκης της Λωζάνκυβέρνησης. Αλλά οι ΗΠΑ βρίσκονης που αφορά την προστασία του νταν σε μία σπάνια στιγμή ακυβερμειονοτικού Ελληνισμού της Τουρνησίας (τον Ιούνιο- Ιούλιο του 1974 Τουρκική αφίσα κίας. Από τους 350.000 περίπου ο πρόεδρος Νίξον καθαιρείτο και Έλληνες που ζούσαν στην Πόλη το τα ηνία κρατούσε ο υπουργός Εξωφθινόπωρο του 1922, μετά από διαρροές σε διάτερικών Κίσσινγκερ) όταν εκδηλώθηκε το πραξιφορες φάσεις, μαζικά ή ατομικά, απέμειναν λίγες κόπημα του δικτάτορα Ιωαννίδη εναντίον του Μαεκατοντάδες στο τέλος του 20ού αιώνα. Με νοκαρίου και η τουρκική εισβολή. μοθετικούς και διοικητικούς αποκλεισμούς, φοΤο τρίγωνο Ελλάδα-Τουρκία-ΝΑΤΟ κλονίστηρολογικά μέτρα κλπ. υποχρεώνονται οι Έλληνες κε με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, αλλά ο να εγκαταλείψουν την Τουρκία (τεκμηριωμένες κλονισμός ήταν προσωρινός. Η Ελλάδα αποχώπληροφορίες για τα παραπάνω στο έργο του Κώρησε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ τον στα Μ. Σταματόπουλου Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΝΑΛΑΜΠΗ: Αύγουστο του 1974,με απόφαση της κυβέρνηΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ 1948-1955, σης Εθνικής Ενότητας, αλλά επανήλθε το 1980, εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1995). επί κυβερνήσεως Ράλλη. Αλλά οι ελληνοτουρκιΤυπικά, πάντως, από την επίσκεψη του Ελευθεκές σχέσεις κλονίστηκαν ανεπανόρθωτα. Στην ρίου Βενιζέλου Άγκυρα το 1939 μέχρι τα Σεπτεμουσία Ελλάδα και Τουρκία ήταν δύο εχθροί στο βριανά επικρατούσε ατμόσφαιρα ελληνοτουρκιίδιο νατοϊκό οίκημα. κής φιλίας. Κατά σειράν οι πρωθυπουργοί ΒενιζέΜετά τα γεγονότα της Κύπρου και την κατάλος, Παναγής Τσαλδάρης, Ιωάννης Μεταξάς και οι ληψη του ενός τρίτου της νήσου από τουρκικά πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις, όπως και οι στρατεύματα, η Τουρκία αποδύθηκε σε διαρκή, Τούρκοι ομόλογοί τους, όμνυαν στην φιλία των επαναλαμβανόμενη, μακρόπνοη και κλιμακούδύο λαών. μενη αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στο 62

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Αιγαίο, με συνεχείς αεροπορικές και ναυτικές πασης του τουρκικού επεκτατισμού, τα δημογραφιραβιάσεις και παραβάσεις της ελληνικής επικράκά δεδομένα δεν υποστήριξαν την εθνική άμυνα, τειας στον αέρα και στην θάλασσα. Η στρατηγική ενώ στην κυρίαρχη ιδεολογία του πολιτικού συτης Τουρκίας ήταν να εμφανίζει αυτές τις παραβιστήματος της Μεταπολίτευσης ο πατριωτισμός άσεις-παραβάσεις ως μη παραβιάσεις-παραβάσεις, λοιδωρήθηκε ως εθνικισμός. εννοώντας ότι δεν υφίσταται νομικά τεκμηριωμέΤην επόμενη μείζονα τουρκική πρόκληση, νη ελληνική κυριαρχία επί των περιοχών στις οποίτο 1987, οι Τούρκοι προκάλεσαν για να εξουες πραγματοποιούνται δετερώσουν εν τη γεαυτές. Επίκεντρο της νέσει της την πρόθετουρκικής αναθεωρηση της κυβέρνησης Α. τικής τακτικής ήταν η Παπανδρέου να εκκιέμπρακτη παρεμπόνήσει την διαδικασία διση της αξιοποίησης, έρευνας των υδρογοαπό ελληνικής πλευνανθράκων ανατολικά ράς, των υδρογοναντης Θάσου. Και ναι μεν θράκων του Αιγαίου, ο Παπανδρέου αντέυπό την απειλή στραδρασε αποφασιστικά τιωτικής κρίσης. αναπτύσσοντας τον Κορυφαίες στιγμές στόλο σε όλο το μήκος του τουρκικού ανατης αιγαιακής συνοριθεωρητισμού ήταν οι ογραμμής και προκρίσεις του 1976, του σεγγίζοντας την ΒουλΟ Ανδρέας Παπανδρέου σε συνάντηση με τον Πρωθυπουργό 1987 και του 1996, καγαρία με το ταξίδιτης Τουρκίας Οζάλ τά τις οποίες Ελλάδα αστραπή του υπουρκαι Τουρκία έφθασαν πολύ κοντά σε πολεμική γού Εξωτερικών Κ. Παπούλια στην Σόφια. Αλλά σύρραξη. η σύρραξη αποσοβήθηκε μόνον όταν η Ελλάς Το 1976, η είσοδος του τουρκικού ερευνητιδεσμεύθηκε ότι αναστέλλει την αξιοποίηση των κού σκάφους Χόρα οδήγησε σε κλιμάκωση και κοιτασμάτων. παρέμβαση του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού. Το 1996 ήταν η πρώτη φορά που η Τουρκία αμΗ Ελλάδα είχε αποχωρήσει από το στρατιωτικό φισβήτησε την ελληνική κυριαρχία επί εδάφους. Η σκέλος του ΝΑΤΟ με απόφαση του Κ. Καραμανκρίση κρίθηκε όταν ο τότε πρωθυπουργός Κ. Σηλή, αλλά η Γαλλία, που και αυτή δεν μετείχε στο μίτης απαγόρευσε στο Γενικό Επιτελείο την ανάστρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, ήταν σταθερός πτυξη του Στόλου σε όλο το μήκος του Αιγαίου. και ισχυρός σύμμαχος της Ελλάδας. Η γενικώτεΈτσι το πολιτικό σύστημα έδειξε ότι δεν ήταν διρη φιλοσοφία του Καραμανλή ήταν η αντιμετώατεθειμένο να προχωρήσει σε σύγκρουση με την πιση του τουρκικού αναθεωρητισμού μέσω της Τουρκία. Προτίμησε την επικύρωση της απόδοένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονοσης χαρακτήρα αμφισβητούμενου καθεστώτος μική Κοινότητα. Αλλά η στρατηγική αυτή μεσοστις βραχονησίδες των Ιμίων, που οδήγησε σε αυπρόθεσμα απέτυχε, διότι η ΕΟΚ δεν εξελίχθηκε τό που καλείται «γκρίζα ζώνη». Νομικά και κυρίως σε πολιτική ένωση με ενιαία εξωτερική και αμυπολιτικά αυτό αποτελούσε μέση γραμμή μεταξύ ντική πολιτική, ώστε τα σύνορα της Ελλάδας να της αδιαμφισβήτητης ελληνικής κυριαρχίας και φυλάσσονται από ευρωπαϊκά στρατεύματα. Επιτων τουρκικών διεκδικήσεων. πλέον, η ίδια η Ελλάδα δεν ανέπτυξε έναν ισχυΤο 1999, στην Μαδρίτη, ο πρωθυπουργός Σηρό στρατιωτικό-διπλωματικό μηχανισμό ανάσχεμίτης δέχθηκε διατύπωση η οποία προέβλεψε Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ύπαρξη τουρκικών ζωτικών συμφερόντων στο λογία περί δημιουργίας πυρηνικών σταθμών σε Αιγαίο. συνεργασία με την Ρωσσία) αποτελούν εργαλείο Ο διάδοχός του Κώστας Καραμανλής όπως προς αυτήν την κατεύθυνση. και ο διάδοχος του τελευταίου Γιώργος ΠαπανΗ Τουρκία επιχειρεί ταυτόχρονα να λειτουργήδρέου αποδύθηκαν σε εναγώνια επικοινωνιασει ως μέλος του σκληρού πυρήνα του δυτικού κή, διπλωματική ακόμα κόσμου σε γεωστρατηκαι διαπροσωπική προγικό επίπεδο και να κασπάθεια βελτίωσης των ταστεί ηγέτις δύναμη Ελληνοτουρκικών σχέτων μουσουλμάνων πασεων. Σε αυτήν η Τουργκοσμίως. Αλλά οι δύο κία απάντησε με πολύ αυτές επιδιώξεις της είπροχωρημένες παραναι αντιφατικές, διότι βιάσεις, παραβάσεις, π.χ. η δεύτερη επιδίωξη ακόμη και συμβολικούς προαπαιτεί βίαιη ρήξη εξευτελισμούς της ελμε το Ισραήλ, κάτι που ληνικής εθνικής κυριυπονομεύει την πρώαρχίας. τη. Επίσης ο εσωτεριΤούρκοι δημοσιογράφοι στα Ίμια δείχνουν την τουρκική σημαία Το ελληνικό πολιτικός, βαθμιαίος εξισλακό σύστημα βάσισε βάμισμός που επιχειρεί η σισε τις ελπίδες του για κατευνασμό των τουρκιδιακυβέρνηση καθεστώς Ερντογάν έρχεται σε θεκών αναθεωρητικών ορέξεων στην διαδικασία μελιώδη αντίθεση με την συμμετοχή της Τουρκίτων ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας ας στην αντισυριακή-αντιϊρανική συμμαχία των με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά κατέστη σύντομα προθύμων που οργανώνει η αμερικανική πολιτισαφές ότι η Τουρκία δεν ήταν διατεθειμένη να θυκή. Τέλος, η «πολιτική μηδενικών προβλημάτων σιάσει τα επεκτατικά της σχέδια χάριν της ένταξεμε τους γείτονες» (μηδενικών υπό την προϋπόθεώς της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά απαιτούσε ση της αποδοχής κάποιου τύπου τουρκικής επιαπό την Ευρωπαϊκή Ένωση να την δεχθεί ως πλήκυριαρχίας), που προώθησε ο Τούρκος υπουργός ρες μέλος και μάλιστα στον ηγετικό της πυρήνα, Εξωτερικών Νταβούτογλου, κατέληξε αντιθέτως με όλες τις ιδιομορφίες και τις επιδιώξεις της. Τόσε διάσταση της Τουρκίας με όλα τα γειτονικά της σο όσο οι διαπραγματεύσεις ήταν ενεργές όσο και κράτη, και σε σφοδρές αμφισβητήσεις του ίδιου αφού πάγωσαν λόγω της αδιαλλαξίας της Τουρκίτου Νταβούτογλου στο τουρκικό κοινοβούλιο. ας στο θέμα της αναγνώρισης της Κύπρου, πλήΑντιθέτως προς τις τουρκικές προσδοκίες, όμως, ρους μέλους ήδη της Ε.Ε., η τουρκική πολιτική συο διαμελισμός της Συρίας οδήγησε στην δημιουρνέχισε ακριβώς στην ίδια γραμμή, χωρίς απολύγία de facto δεύτερου Κουρδιστάν στην τουρκοτως καμμία παρέκκλιση. συριακή μεθόριο. Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του ΕικοΣτο πεδίο των Ελληνοτουρκικών, υπάρχει άλστού Πρώτου Αιώνα, η Τουρκία έχει αποδυθεί σε λος ένας παράγων, εξαιρετικά σημαντικός, που προσπάθεια μετατροπής της σε παγκόσμια δύδυναμιτίζει οποιαδήποτε απόπειρα ομαλοποίηναμη. Η πρώτη φάση, όπως την φαντασιώνεται σης των σχέσεων των δύο κρατών: η ύπαρξη των η τουρκική εξωτερική πολιτική, είναι η αναβίωτεραστίων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πεση του οθωμανισμού στην περιοχή των Βαλκανίτρελαίου στην περιμετρική ζώνη νοτίως της Κρήων και της Εγγύς Ανατολής, που θα την καταστήτης, των Δωδεκαννήσων και της Κύπρου. Στις θασει μέλος του «κλάμπ» των ισχυρών του πλανήτη. λάσσιες αυτές περιοχές η Τουρκία δεν έχει νομικά Οι πυρηνικές της φιλοδοξίες (και η σχετική φιλοπρόσβαση. Γι’αυτό και εσχάτως ο Νταβούτογλου 64

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ αμφισβήτησε δημοσίως την ελληνική κυριαρχία επί πλέγματος νήσων και νησίδων του ανατολικού Αιγαίου. Αλλά και εδώ η Τουρκία προσέκρουσε σε ένα ισχυρό και αδιαπέραστο φράγμα: την ενεργειακή κοινοπραξία Κύπρου-Ισραήλ, που προστατεύεται από πλέγμα δυτικών δυνάμεων και ναυτικών σχηματισμών, όπως και την Ελληνοϊσραηλινή συμμαχία, που στην ουσία δημιουργεί γεωπολιτικό κλοιό γύρω από τον τουρκικό αναθεωρητισμό. Η ρήξη μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ, που δεν κατέστη δυνατόν να αναιρεθεί από την δημόσια συγγνώμη του Ισραηλινού πρωθυπουργού για το επεισόδιο του Μαβί-Μαρμαρά, δημιουργεί «μαύρη τρύπα» στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Είναι φανερό απ’ όλα αυτά ότι η Συνθήκη της Λωζάννης αποτελεί, ενενήντα χρόνια μετά την

υπογραφή της, τον ιστό επί του οποίου η Ελλάδα πρέπει να εξυφαίνει την εξωτερική της πολιτική. Όχι μόνον προκειμένου να υπεραμύνεται της εθνικής της κυριαρχίας και να αντιμετωπίζει τον τουρκικό αναθεωρητισμό, αλλά και για να προβάλλει με επιμονή τα δικά της δίκαια, όπως π.χ. την αποκατάσταση του περιεχομένου του άρθρου 14 της συνθήκης, που προβλέπει ουσιαστική κοινοτική αυτονομία για τους Έλληνες της Ίμβρου και της Τενέδου, καθώς και την μουσουλμανική μειονότητα εντός Ελλάδος, η οποία προσδιορίζεται με θρησκευτικά χαρακτηριστικά και επομένως μπορεί να στηρίξει τον αποκλεισμό κάθε τουρκικού ενδιαφέροντος στην περιοχή της Δυτικής Θράκης. q

Αμφισβητήσεις

κ αι

π ροκλήσεις Toν περασμένο Απρίλιο, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου, απαντώντας σε επερώτηση του βουλευτή Λουτφού Τουρκάν για το καθεστώς το οποίο ισχύει στα νησιά του Αιγαίου και αν αυτό διέπεται από τις συνθήκες της Λωζάννης και των Παρισίων, τόνισε ότι το ζήτημα αφορά την ερμηνεία των σχετικών συμφωνιών. Ο Νταβούτογλου δήλωσε ότι «τα θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο με την Ελλάδα δεν καθορίζονται από μία έγκυρη συμφωνία, ώστε να επιλύονται τα προβλήματα που δημιουργούνται μεταξύ των δύο πλευρών». Ο Τουρκάν, σε επερώτησή του προς τον Νταβούτογλου, ζήτησε προκλητικά εξηγήσεις πώς μετά τις 9 Σεπτεμβρίου του 1922, «όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ και οι συνεργάτες του πέταξαν τους Έλληνες στρατιώτες στη θάλασσα, μετά από 90χρόνια κάνουν πάλι την παρουσία τους σε νησιά του Αιγαίου που φαίνονται να κατέχονται από την Ελλάδα». Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στα νησιά Koyun, Hurşit, Fornoz, Eşek, Nergizçik, Bulamaç, Kololimnoz, Keçi, Sakarcılar, Koçbaba (τουρκικά ψευδώνυμα γιά Ελληνικά νησιά). Σε αυτά τα νησιά «είναι έκδηλη η παρουσία των Ελλήνων στρατιωτών, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και κυματίζει η ελληνική σημαία, ενώ σε ένα μόνον από αυτά υπάρχει ένα τζαμί», σύμφωνα με τον Τούρκο βουλευτή, ο οποίος ειρωνικά ζητά να μάθει ποιος επέτρεψε την επιστροφή του ελληνικού στρατού και ποιοί οι λόγοι. Ο Νταβούτογλου, απαντώντας στην επερώτηση, τόνισε ότι σήμερα απουσιάζει μια διεθνής συμφωνία για τον καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων των δύο χωρών. Στον Νταβούτογλου, υπενθυμίζουμε, ανήκει και πρόσφατη δήλωση ότι το «Καστελλόριζο ανήκει στην… Μεσόγειο»! Γιάννης Χατζόπουλος Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Συνθήκη της Λωζάννης: η προοπτική του Γεωργίου Π. Μαλούχου

ια να εφαρμοστούν και να «επιβιώπλεονέκτημα στην θάλασσα, με ό,τι αυτό μπορεί σουν» οι διεθνείς συνθήκες ειρήνης να συνεπάγεται για μια χώρα που δέχεται τόσο απαιτούνται εναλλακτικά δύο προϋέντονη πίεση για κάποιες από τις βραχονησίδες ποθέσεις: είτε η πραγματικά καλή διάθεση γειτοκαι τις θαλάσσιες περιοχές της. Εκείνο που συμνίας και συνεργασίας, είτε η ισχύς που θα αποτρέβαίνει το περιέγραψε πριν από μερικά χρόνια ο ψει την καταπάτησή τους - ισχύς που έχει δύο ισοτέως αρχηγός των τουρκικών ενόπλων δυνάμεδύναμα σκέλη: το στρατιωτικό και το διπλωματιων Χιλμί Οζκιόκ, πατέρας του νέου ναυτικού δόγη κό. Δυστυχώς, στην 90 επέτειο της Συνθήκης της ματος της Άγκυρας, και το επανέλαβε ο διάδοχός Λωζάννης, ουδεμία εξ αυτών των προϋποθέσεων του στρατηγός Μπασμπούγ, μιλώντας σε αξιωισχύει μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας. ματικούς του Ναυτικού στον ναύσταθμο Golcuk: Ως προς την επιθετικότητα της Τουρκίας ένα«Στις αυτοκρατορίες η ναυτική ισχύς είναι εξαιρετιντι της Ελλάδας, ουδείς κά σημαντική. Το Ναυμπορεί να τρέφει αυτατικό έχει διαδραματίπάτες. Ως προς την γεωσει μεγάλο ρόλο στην πολιτική διάσταση, η Ελεπικράτηση και στην λάδα έχει απομακρυνυπεροχή της Πορτογαθεί ουσιωδώς από την λίας, της Ισπανίας, της Δύση, κάτι που ενισχύΟλλανδίας, της Μεγάθηκε ακόμα περισσότελης Βρεταννίας και των ρο μετά την ορκωμοσία Ηνωμένων Πολιτειών. της τελευταίας κυβέρΑπό κάθε άποψη, αν νησης Σαμαρά – Βενιζέσήμερα η θαλάσσια λου. Ως προς το σκέλος ισχύς είναι μία φορά της στρατιωτικής ισχύσημαντική, αύριο θα Η ένταση στο Αιγαίο έχει εξελιχθεί σε «κανονική» κατάσταση. ος, αυτήν την στιγμή είναι πέντε. Στο Αιγαίο βρίσκεται σε εξέλιξη το έχουμε ήδη προβλήμεγαλύτερο εξοπλιστικό πρόγραμμα στην ιστοματα και για την επίλυσή τους έχουμε ανάγκη από ρία της Τουρκίας. Την ίδια στιγμή η Ελλάδα έχει ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό». παγώσει πρακτικά κάθε εξοπλιστικό πρόγραμμά Η ανάλυση της δομής των ναυτικών δυνάμεων της. Το αποτέλεσμα είναι ένα πρωτοφανές χάσμα που χτίζει η γείτονα υποστηρίζει πλήρως τις απόδυνάμεων. ψεις αυτές. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία δημιουργεί όχι έναν αλλά τρεις τουλάχιστον αυτόνοΗ θαλάσσια ισχύς μους στόλους, οι οποίοι θα είναι σύντομα σε θέση να ενεργούν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλΜε την ολοκλήρωση, μετά το 2016, του μεγάλον, να προβαίνουν σε αποκλεισμούς θαλάσσιων λου αεροναυτικού εξοπλιστικού προγράμματός περιοχών, νησιών και νησίδων και να αποκόπτουν της, που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη, η Τουρκία θα θαλάσσιους δρόμους την ίδια στιγμή σε διαφορεαποκτήσει για πρώτη φορά το αδιαμφισβήτητο τικά σημεία του Αιγαίου. Επιπλέον, οι νέες τουρ66

Νέα Πολιτική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Στο ελληνοτουρκικό ισοζύγιο ισχύος ασφαλώς συμπεριλαμβάνεται και το ιδικό βάρος των προσώπων.

κικές θαλάσσιες δυνάμεις, με επίκεντρο τις νέες κορβέτες και τις φρεγάτες του τουρκικού στόλου, θα μπορούν, όταν ενεργούν, να προστατεύουν τις μονάδες τους πολύ αποτελεσματικά σε άμυνες ζώνης πολλών ναυτικών μιλίων. Προφανώς εκείνο που διδάχθηκαν οι Τούρκοι από τα Ίμια είναι όχι το να μην τα επαναλάβουν αλλά ότι πρέπει να είναι σε θέση να τα επαναλάβουν πολύ πιο αποτελεσματικά σε πολλαπλά ταυτόχρονα μέτωπα, κάτι που θα είναι πρακτικά αδύνατον να αντιμετωπίσει ο ελληνικός στόλος με την υπάρχουσα δομή δυνάμεών του.

Η αεροπορική ισχύς Την ίδια στιγμή, η ήδη διαμορφούμενη συντριπτική ποσοτική τουρκική υπεροπλία στον αέρα και κυρίως η εισαγωγή μαχητικού πέμπτης γενιάς τύπου Στελθ θα καταστήσουν την έννοια της αεροπορικής παραβίασης παρελθόν. Όχι επειδή η τουρκική αεροπορία, οπλισμένη με αεροσκάφη πέμπτης γενιάς, θα σταματήσει τις παραβιάσεις, αλλά επειδή οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις θα αδυνατούν τεχνικά να παρακολουθήσουν τα ίχνη των τουρκικών μαχητικών στο ΑιΝέα Πολιτική

γαίο, εκτός από την στιγμή που οι πιλότοι τους θα το επιθυμούν. Η Τουρκία είναι μία από τις χώρες που μετέχουν στο πρόγραμμα συμπαραγωγής του JSF, μεταξύ των οποίων βρίσκονται και το Ισραήλ και η Μεγάλη Βρεταννία, παρά το γεγονός ότι η δεύτερη είναι χώρα συμπαραγωγός του Εurofighter. Με παραγγελίες που υπερβαίνουν τα 4.000 κομμάτια, το JSF θα καταστεί τα επόμενα χρόνια το αεροσκάφος βάσης της αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας. Η εισαγωγή του στο Αιγαίο για λογαριασμό των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων θα δημιουργήσει πρωτοφανείς συνθήκες χάσματος ισχύος ανάμεσα στις δύο χώρες, την ίδια στιγμή που θα έχει ανατραπεί πλήρως κάθε έννοια ποσοτικής ισορροπίας δυνάμεων. Και αυτή ούτε καν λόγω του αεροσκάφους πέμπτης γενιάς αλλά απλώς και μόνο με τον αριθμό των αναβαθμισμένων F16 που θα διαθέτει σήμερα η Άγκυρα, και τα οποία ας σημειωθεί ότι θα υποστηρίζονται από τουρκικό εργοστάσιο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επιχειρησιακή τους ικανότητα. Κατόπιν όλων αυτών, το ερώτημα είναι: πώς θα πρέπει να κινηθεί το Ελληνικό κράτος ώστε να επιβιώσει η Συνθήκη της Λωζάννης; q 67

ΘΕΑΤΡΟ

Οι χαλασοχώρηδες Δραματοποιημένο Διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Σκηνοθεσία: Κ. Παπακωνσταντίνου του Γιάννη Δρακόπουλου “Kαθένας μας βάζει από κοινού τον εαυτό του κι όλη του τη δύναμη κάτω από την υπέρτατη διεύθυνση της γενικής θέλησης και δεχόμαστε κάθε μέλος σαν αναπόσπαστο τμήμα του συνόλου’’ Jean – Jacques Rousseau Μία από τις σημαντικώτερες παραστάσεις που παρουσιάστηκαν τον φετινό χειμώνα στις θεατρικές αίθουσες των Αθηνών, και που συνεχίζει να παρουσιάζεται στην επαρχία, είναι ‘’Οι χαλασοχώρηδες‘’, μια παράσταση βασισμένη στο ομότιτλο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Το διήγημα αποτελεί μια σάτιρα των παθογενειών του ελληνικού κράτους και δημοσιεύτηκε λίγο πριν από την πτώχευση του 1893 σε συνέχειες στην εφημερίδα Ακρόπολις, από τις 12 έως τις 22 Αυγούστου του 1892. Η ιστορία εκτυλίσσεται σ’ ένα νησί (προφανώς τη Σκιάθο), κατά την τελευταία εβδομάδα της προεκλογικής περιόδου και ανήμερα των εκλογών. Το διήγημα του Παπαδιαμάντη γράφτηκε υπό την επήρεια των εκλογών της 3ης Μαΐου 1892, που έφεραν στην εξουσία τον Χαρίλαο Τρικούπη. Έναν χρόνο αργότερα, η Ελλάδα πτώχευσε. Με τους χαλασοχώρηδες, ο «κοσμοκαλόγερος» των ελληνικών γραμμάτων σατιρίζει τα πολιτικά και εκλογικά ήθη της εποχής του και προβάλλει τις παθογένειες του ελληνικού κράτους, παθογένειες από τις οποίες, πάνω από έναν αιώνα αργότερα, αδυνατεί να απαλλαγεί. Οι χαλασοχώρηδες έκαναν μεγάλη αίσθηση στους πνευματικούς κύκλους της εποχής του Παπαδιαμάντη, σε αντίθεση με την παράσταση που παρουσιάστηκε για δεύτερη χρονιά φέτος στο θέατρο Αλκμήνη, η οποία άφησε μάλλον ασυγκίνητους τους ‘’πνευματικούς κύκλους’’ της εποχής μας και το πέριξ αυτών θεα68

τρικό κατεστημένο. Πράγμα το οποίο δεν αποτελεί έκπληξη, μιας και η παράσταση στερείται όλων αυτών των στοιχείων που εναγωνίως αναζητά η σύγχρονη ‘’διανόηση’’, όπως οι περίτεχνες και εξεζητημένες φόρμες, ή οι φοβερές σκηνοθετικές ‘’ιδέες’’ και ιδεολογήματα. Αντ’ αυτών, προσπαθεί να είναι όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρη και διαυγής, τίμια και ειλικρινής απέναντι στον θεατή, ο οποίος είναι και ο στόχος της παράστασης, πράμα όχι δυστυχώς τόσο σύνηθες στο θέατρο του καιρού μας. Και σε μεγάλο βαθμό τα καταφέρνει, όπως επίσης καταφέρνει να μετουσιώσει τόσο την εποχή όσο και τον ιδιαίτερο λόγο του Παπαδιαμάντη μέσα από απόλυτα σύγχρονες καλοδουλεμένες θεατρικές φόρμες. Δουλειά συνόλου, ομαδική όπως οφείλει να είναι το θέατρο, που ξεχειλίζει από ζωντάνια, φαντασία και ενέργεια, με τρόπο όμως συγκροτημένο και πειθαρχημένο, που δεν καπελώνει αλλά αντιθέτως φωτίζει το κείμενο και το αναδεικνύει σε πρωταγωνιστή. Η φόρμα να υπηρετεί το σκοπό, φαίνεται να είναι το μότο της παράστασης, όπου σκοπός των συντελεστών της να φέρουν τον θεατή αντιμέτωπο με την νεοελληνική πραγματικότητα, όπως αυτή διαγράφεται δυστυχώς απαράλλαχτη από την γέννησή του νεοελληνικού κράτους έως σήμερα, σχεδόν δύο αιώνες μετά. Μία πραγματικότητα που λέει πως έχουμε δρόμο ακόμα για την μετάλλαξη της ελληνικής κοινωνίας από προαστική σε αστική, από τον ραγιαδισμό, τον κοτσαμπασισμό και τον οθωμανικό μεταπρατισμό, στο κοινωνικό συμβόλαιο και την κοινωνία των πολιτών. Θέατρο πολιτικό λοιπόν κατά βάθος, μα μήπως και μπορούμε πλέον να ομφαλοσκοπούμε περί ανέμων και υδάτων; πόσο άραγε νομιμοποιούμαστε πλέον ηθικά να μην οδηγούμε την ενέργειά μας προς την κατεύθυνση των ‘’χαλασωχώρηδων’’; q Νέα Πολιτική

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Η τηλεόραση και τα μάτια μας

άποιος είχε πει εύστοχα πως η τηλεόραση είναι «τσιχλόφουσκα για τα μάτια». Oι εικόνες στην τηλεόραση δεν πουλιούνται απλώς ως προϊόντα, οι ίδιες πουλάνε τον εαυτό τους αλλά και τα διαφημιζόμενα εν τω μεταξύ τους καλούδια της πάνδημης κατανάλωσης. Το ότι την τηλεόραση τη λέμε Mέσο Mαζικής Eπικοινωνίας (ή Eνημερώσεως, όπως προτιμούν άλλοι) σημαίνει κυρίως ότι η τηλεόραση είναι μέσον διαφήμισης. Tου εαυτού της και των άλλων προϊόντων που εμφανίζονται σ’ αυτήν. «Kάναμε την τηλεόραση για να διαφημίσουμε τον ηλεκτρισμό», όπως το είπε σε συνέντευξή του ένας από τους πιονιέρους της τηλεόρασης στην Eλλάδα. Άλλωστε, στην Ελλάδα, την πρώτη τηλεοπτική εικόνα την εξέπεμψε η ΔEH, τον Σεπτέμβριο του 1960, στις εγκαταστάσεις της στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, ακριβώς για να διαφημίσει το προϊόν της, τον ηλεκτρισμό! O Mάρσαλ Mακ Λιούαν, γνωστός για την περίφημη φράση του «το μέσον είναι το μήνυμα», θεωρώντας τον ίδιο τον ηλεκτρισμό μήνυμα και όχι μέσον για την μετάδοση μηνυμάτων, γράφει ότι «το ηλεκτρικό φως και η ηλεκτρική ενέργεια είναι ξέχωρα από τις χρήσεις τους, ωστόσο εξαλείφουν χρονικούς και χωρικούς παράγοντες των ανθρωπίνων σχέσεων». (Το μήνυμα του μέσου, εκδ. Αλεξάνδρεια) Mε άλλα λόγια, οι τεχνολογικές εφευρέσεις δεν είναι απλώς μέσα ή εργαλεία τα οποία γίνονται καλά ή κακά σύμφωνα με την χρήση που τους κάνουμε, αλλά αλλάζουν την ζωή των ανθρώπων με τρόπον ώστε είναι οι ίδιες οι εφευρέσεις το μήνυμα μιας νέας ζωής. Για δε την τηλεόραση, σήμερα, μετά από μισόν αιώνα χρήσης της σε όλα σχεδόν τα νοικοκυριά σε όλη τη γη, μπορούμε να πούμε ότι δεν εξαλείφει απλώς «χρονικούς και χωρικούς παράγοντες των ανθρωπίνων σχέσεων», αλλά υποκαθιστώντας τες φθάνει μέχρι και σ’ αυτήν την κατάργηση των ανθρωπίνων σχέσεων. Σε μία παλαιότεΝέα Πολιτική

του Κωνσταντίνου Μπλάθρα ρη έρευνα της NET για την τηλεόραση (1/12/2007), 26,6% από τους ερωτηθέντες απάντησαν ότι ανοίγουν την τηλεόραση όταν αισθάνονται μοναξιά. Eάν προσθέσουμε ότι ένας άλλος λόγος που οι σημερινοί Έλληνες ανοίγουν την τηλεόραση είναι η πλήξη-ανία, σε ποσοστό 21,3% και ένα 9,6%, που το κάνουν για να ξεφύγουν από τα προβλήματά τους, τότε το αποτέλεσμα μας δείχνει ότι περίπου 6 στους 10 ανθρώπους στην χώρα μας ανοίγουν την τηλεόραση γιατί «άνθρωπον ουκ έχουν», όπως το λέει ο παραλυτικός στο Eυαγγέλιο. Ο κατακλυσμός εικόνων που δεχόμαστε σήμερα από τεχνολογίες απότοκες του ηλεκτρισμού, τηλεόραση, κινηματογράφος, βίντεο, ίντερνετ, κινητά τηλέφωνα κ.λπ., μέσα από την ειδωλωλατρική εικονολατρεία τους καταλήγουν στην εικονομαχία, στην άρνηση δηλαδή της αυθεντικής εικόνας του ανθρώπου. Όπως το λέει ένας παλιός καθηγητής μας στην Θεολογική Σχολή: «είναι στιγμές που έχω την αίσθηση ότι ζούμε σε μια εποχή ιδιότυπης “εικονομαχίας”. Oι “εικόνες” που προσκυνάμε δεν είναι αυθεντικές. (...) Eίναι αλήθεια ότι κυκλοφορούν στην αγορά πολλές “εικόνες” που επιζητούν για τον εαυτό τους τίτλους γνησιότητας ενώ είναι απλά ψευδεπίγραφες» (A. M. Σταυρόπουλος, Ποιός φοβάται τις εικόνες, περιοδικό Eυθύνη). Είμαι βέβαιος, ωστόσο, ότι ο νέος αιώνας θα θέσει σε νέες βάσεις όλον αυτόν τον προβληματισμό. Καθώς ο πρώτος ενθουσιασμός του κόσμου για τις νέες τεχνολογικές εφευρέσεις θα κοπάζει και καθώς –το κυριώτερο– ζωτικώτερες ανθρώπινες ανάγκες, όπως η ανεπάρκεια του καθαρού αέρα, της υγιεινής τροφής και του καθαρού νερού θα γίνουν πιο επιτακτικές στον 21ο αιώνα, θα υπάρξει οπωσδήποτε μια επανατοποθέτηση του ηδονιστικού και στην ουσία αντιανθρώπινου τρόπου ζωής, ο οποίος νυχθημερόν διαφημίζεται από την πλημμυρίδα των εικόνων που μας δίνουν τα νέα μέσα. q 69

Συνέβησαν

Στράβων

αναφέρει

ότι

ένας

άγνωστος

με

το

όνομα

Ηρόστρατος

πυρπόλησε

τον

ναό

της

Αρτέμιδος

στην

Έφεσσο-ένα

από

τα

επτά

θαύματα

του

κόσμου-

ώστε

να

κάνει

γνωστό

το

όνομά

του

και

να

μείνει

στην

Ιστορία.

Ηρόστρατος

συνελήφθη

και

καταδικάστηκε

σε

θάνατο.

ναός

πυρπολήθηκε

στις

Ιουλίου

του

356

π.Χ.,

την

ημέρα

που

γεννήθηκε

Μέγας

Αλέξανδρος. °

Στις

Ιουλίου

1014,

δίδεται

στην

θέση

Κλειδί

της

σημερινής

νότιας

Βουλγαρίας,

στην

οροσειρά

Μπέλλες,

μία

από

τις

σημαντικώτερες

μάχες

στην

Ιστορία.

Αντίπαλοι

ήσαν

από

την

μεριά

των

Βυζαντινών

στρατηγός

Νικηφόρος

Ξιφίας,

και

από

την

μεριά

των

Βουλγάρων

βασιλιάς

Σαμουήλ.

νίκη

των

Βυζαντινών

ήταν

συντριπτική,

Αυτοκράτωρ

Βασίλειος

β’

έδωσε

διαταγή

να

τυφλωθούν

όλοι

οι

Βούλγαροι

αιχμάλωτοι

(έπειτα

από

αυτό

πήρε

το

προσωνύμιο

“Βουλγαροκτόνος”)

και

Βουλγαρία

εξαλείφθηκε

ως

κράτος

για

δύο

αιώνες. °

Στις

Ιουλίου

του

1054,

Καρδινάλιος

Ουμβέρτος,

επισκεπτόμενος

την

Κωνσταντινούπολη

ως

απεσταλμένος

του

Πάπα,

κατέθεσε

Παπική

Βούλα,

αφορίζοντας

τον

Οικουμενικό

Πατριάρχη

Μιχαήλ

Κηρουλάριο.

Οριστικοποιείται

έτσι

το

χάσμα

της

Καθολικής

και

Ελληνορθόδοξης

Εκκλησίας,

το

οποίο

θα

μείνει

γνωστό

ως

Σχίσμα. °

Στις

Ιουλίου

του

1261,

και

ενώ

οι

Βενετοί

φρουροί

και

βενετσιάνικος

στόλος

της

Κωνσταντινούπολης

έλειπε

σε

στρατιωτική

επιχείρηση,

Αυτοκράτωρ

Μιχαήλ

Παλαιολόγος

οργάνω70

σε

αστραπιαία

στρατιωτική

επιχείρηση

με

επικεφαλής

τον

στρατηγό

Αλέξιο

Στρατηγόπουλο,

οποίος

απελευθέρωσε

την

Πόλη

από

τους

Λατίνους,

αποκαθιστώντας

το

βυζαντινό

κράτος

για

άλλους

δύο

αιώνες. °

Ύστερα

από

τον

πρώτο

Ρωσσοτουρκικό

πόλεμο(1768-1774),

οι

Οθωμανοί

ηττημένοι

αναγκάστηκαν

να

ζητήσουν

συνθήκη

ειρήνης

στις

Ιουλίου

1774.

Με

την

συνθήκη

αυτή,

οι

Ρώσσοι

για

πρώτη

φορά

αποκτούν

το

δικαίωμα

παρέμβασης

σε

εσωτερικά

ζητήματα

της

Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας.

Ένας

από

τους

όρους

της

συνθήκης

αυτής,

επέβαλε

στον

Σουλτάνο

το

δικαίωμα

της

ελεύθερης

ναυσιπλοϊας

των

υπό

ρωσικής

σημαίας

ελληνικών

εμπορικών

πλοίων.

συνθήκη

αυτή

θα

μείνει

γνωστή

ως

συνθήκη

Κιουτσούκ

Καιναρτζή. °

διαφθορά

και

ανικανότητα

του

μοναρχικού

καθεστώτος,

σιτοδεία,

άνοδος

της

αστικής

τάξης,

εξαθλίωση

των

φτωχών

στρωμάτων,

τα

κηρύγματα

των

Διαφωτιστών

και

το

σύνθημα

που

επικρατούσε

στην

Γαλλία

του

18ου

αιώνα

για

Ελευθερία

Ισότητα

Αδελφοσύνη,

είχαν

ως

αποτέλεσμα

την

κοινωνική

έκρηξη,

την

λαϊκή

εξέγερση

και

την

κατάληψη

της

Βαστίλλης

στις

Ιουλιου

1789.

Στις

Ιουλίου

1776

Τόμας

Τζέφερσον

υπέγραψε

την

ιδρυτική

διακήρυξη

ανεξαρτητοποίησης

αρχικά

πρώτων

πολιτειών

της

Αμερικής

από

την

βρεταννική

κυριαρχία.

διακήρυξη

αυτή

αποτελεί

και

την

πράξη

ίδρυσης

του

κράτους

των

Η.Π.Α. Νέα Πολιτική

τον

Ιούλιο °

Εκεί

στις

Ιουλίου

1822,

στα

Δερβενάκια

της

Αργολίδας,

Οθωμανική

Αυτοκρατορία

υπέστη

την

πρώτη

συντριπτική

της

ήττα

εντός

της

επικράτειάς

της

από

την

εποχή

της

Αλώσεως.

Οι

επαναστατημένοι

Έλληνες,

με

επικεφαλής

μία

από

τις

μεγαλύτερες

στρατηγικές

ιδιοφυίες

της

εποχής

του,

τον

στρατηγό

Θεόδωρο

Κολοκοτρώνη,

περικύκλωσαν

και

εξολόθρευσαν

ολοσχερώς

την

πανίσχυρη

στρατιά

του

Δράμαλη,

αποτελούμενη

περίπου

από

30.000

περίπου

στρατιώτες.

Δράμαλης

διέφυγε

με

την

σωματοφυλακή

του

από

την

σφαγή,

αλλά

λίγα

χιλιόμετρα

παρακάτω,

στο

Αγιονόρι,

περικυκλώθηκε

από

Έλληνες,

οι

οποίοι

τον

γιουχάϊσαν

και

του

πήραν

το

καφτάνι

και

το

ξίφος.

Δράμαλης

έφτασε

ταπεινωμένος

στην

Κόρινθο,

όπου

πέθανε

από

την

σύγχυση,

ενώ

αρχιστράτηγος

Χουρσίτ

μόλις

πληροφορήθηκε

την

βαρειά

ήττα

αυτοκτόνησε.

«νίλα

του

Δράμαλη»

διέλυσε

το

ηθικό

της

Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας,

καταρράκωσε

το

κύρος

της,

και

υπήρξε

καταλύτης

για

την

απελευθέρωση

της

Ελλάδος.

Είναι

χαρακτηριστικό

ότι

μετά

τα

Δερβενάκια

δεν

τόλμησε

να

εμφανισθεί

ξανά

τουρκικός

στρατός

στον

Μοριά.

λαϊκή

μούσα

αποτύπωσε

τον

ελληνικό

θρίαμβο

στο

πασίγνωστο

δημοτικό

τραγούδι

«της

Ρούμελης

οι

μπέηδες

και

του

Μοριά

οι

αγάδεςστα

Δερβενάκια

κείτονται

στο

χώμα

ξαπλωμένοι-κλαίνε

τ’

αχούρια

γι’

άλογα

και

τα

τζαμιά

γι’

αγάδες». °

Ένα

πρώτο

βήμα

για

την

αναγνώριση

ελεύθερου

Ελληνικού

κράτους

υπήρξε

υπογραφή

της

συνθήκης

του

Λονδίνου,

οποία

υπεγράφη

στις

Ιουλίου

1827.

Την

συνθήκη

αυτή

υπέγραψαν

ΑγΝέα Πολιτική

γλία

Γαλλία

και

Ρωσσία-χωρίς

την

συμμετοχή

της

Αυστρίας-και

σύμφωνα

με

αυτήν

δημιουργήθηκε

στην

άκρη

της

βαλκανικής

χερσονήσου

το

πρώτο

αυτόνομο

ελληνικό

κράτος-με

πληρωμή

ετήσιου

φόρου

στο

Σουλτάνο-αλλά

το

πιο

σημαντικό

είναι

πως

έδωσε

το

δικαίωμα

στις

τρεις

εγγυήτριες

Δυνάμεις

να

επέμβουν

στρατιωτικά

υπέρ

της

Ελλάδος

στην

περίπτωση

κατά

την

οποία

Σουλτάνος

δεν

αποδεχόταν

την

ανακωχή

των

εχθροπραξιών

μεταξύ

Ελλήνων

και

Τούρκων. °

Γεννιέται

στις

Ιουλίου

1830

στην

Βιέννη

ένας

από

τους

σημαντικώτερους

Έλληνες

της

διασποράς

και

μέγας

ευεργέτης,

Νικόλαος

Δούμπας.

Ήταν

ένας

από

τους

δύο

νεαρούς

που

συνόδευσαν

τον

Αυτοκράτορα

Φραγκίσκο

Ιωσήφ

κατά

την

στέψη

του

στον

ναό

των

Αυγουστίνων.

Νικόλαος

Δούμπας

ήταν

ισόβιος

γερουσιαστής

στην

αυστριακή

άνω

βουλή

και

μυστικοσύμβουλος

του

Αυτοκράτορα.

Συνεισέφερε

σημαντικά

στην

ανέγερση

πολλών

δημοσίων

κτηρίων

στην

Βιέννη,

όπως

του

αυστριακού

κοινοβουλίου,

του

πανεπιστημίου

και

του

δημαρχείου

της

πόλης,

καθώς

επίσης

του

Καθεδρικού

ναού

και

του

Μεγάρου

Μουσικής

της

αυστριακής

πρωτευούσης. °

Έρχεται

στην

ζωή

μία

από

τις

σημαντικότερες

πολιτικές

φυσιογνωμίες

της

νεωτέρας

Ελλάδος,

Χαρίλαος

Τρικούπης.

Τρικούπης

γεννήθηκε

στο

Ναύπλιο

στις

Ιουλίου

1832

και

καταγόταν

από

το

Μεσολόγγι.

Τρικούπης

αρχικά

υπηρέτησε

στο

διπλωματικό

σώ71

μα

και

διετέλεσε

επίσημος

γραμματέας

της

πρεσβείας

της

Ελλάδος

στο

Λονδίνο

το

1856.

πολιτική

του

σταδιοδρομία

ξεκινάει

το

1864,

όταν

παραιτείται

από

το

Διπλωματικό

Σώμα,

εκλέγεται

το

1865

βουλευτής

Μεσολογγίου

και

ένα

έτος

αργότερα

αναλαμβάνει

υπουργός

Εξωτερικών

στην

κυβέρνηση

Κουμουνδούρου.

Το

έργο

του

Τρικούπη

ήταν

τεράστιο

σε

όλους

τους

τομείς.

Διετέλεσε

πρωθυπουργός

αρκετές

φορές

κατά

τα

έτη

1875-1895,

όπου

και

τερματίζεται

πολιτική

του

σταδιοδρομία. °

Γεννιέται

στις

Ιουλίου

1851

ένας

από

τους

κουφαίους

αρχαιολόγους,

Άρθουρ

Έβανς,

οποίος

συνέδεσε

το

όνομά

του

με

τις

ανασκαφές

στην

Κνωσσό,

φέρνοντας

στο

φως

το

ανάκτορο

του

Μίνωα,

αποκάλυψη

τεραστίας

σημασίας

για

τον

Ελληνισμό.

Έβανς

ανακάλυψε

επίσης

και

3.000

περίπου

πινακίδες

γραμμικής

γραφής

Α΄και

Β΄,

αποδεικνύοντας

ότι

γραφή

Β΄

ήταν

πρώιμη

μορφή

της

ελληνικής

γλώσσης. °

Πεθαίνει

στις

Ιουλίου

1867

σε

ηλικία

ετών

διατελέσας

βασιλεύς

της

Ελλάδος

Όθων-Φρειδερίκος.

Όθων

αποβιβάστηκε

για

πρώτη

φορά

στο

Ναύπλιο

στις

Ιανουαρίου

1833

από

το

αγγλικό

πλοίο

‘’Μαδαγασκάρη’’.

Επειδή

ήταν

ανήλικος,

ορίστηκε

τριμερής

αντιβασιλεία

για

τρία

έτη,

που

έγινε

όμως

μισητή

στον

ελληνικό

λαό

λόγω

της

ακαμψίας

της

και

της

φυλάκισης

του

Κολοκοτρώνη.

Το

έργο

του

Όθωνος

ως

Μονάρχη

υπήρξε

σημαντικώτατο

σε

όλους

τους

τομείς.

Τα

σκληρά

όμως

μέτρα

που

αναγκάστηκε

να

λάβει

λόγω

της

δυσμενούς

οικονομικής

θέσης

της

χώρας,

εξέγερση

της

3ης

Σεπτεμβρίου

1843,

απόπειρα

σύμπραξης

με

την

Ρωσσία

κατά

τον

Κριμαϊκό

πόλεμο

το1854

και

εξ

αυ72

τού

ρήξη

του

με

την

βρεταννική

πολιτική

οδήγησαν

στην

έξωσή

του

από

την

Ελλάδα

στις

Οκτωβρίου

1862.

Εγκαινιάζεται

στις

Ιουλίου

1893

το

σημαντικώτερο

έργο

της

εποχής,

διώρυγα

της

Κορίνθου.

Οι

προσπάθειες

του

Περίανδρου

του

Κορίνθιου

και

του

Αυτοκράτορα

της

Ρώμης

Νέρωνα

τελικώς

πραγματοποιήθηκαν

από

τον

πρωθυπουργό

Χαρίλαο

Τρικούπη.

κατασκευή

της

διώρυγας

εντάσσεται

σε

μία

σειρά

αναπτυξιακών

έργων

-όπως

σιδηρόδρομος-

τα

οποία

στόχευαν

στον

εκσυγχρονισμό

του

ελληνικού

κράτους.

κατασκευή

της

διώρυγας

ολοκληρώθηκε

με

κεφάλαια

του

μεγάλου

ευεργέτη

Ανδρέα

Συγγρού. °

Τελειώνει

Β΄

Βαλκανικός

πόλεμος

στις

Ιουλίου

1913.

Ως

αποτέλεσμα

της

ήττας

των

Βουλγάρων

υπογράφηκε

Συνθήκη

του

Βουκουρεστίου

(1913),

που

συνομολογήθηκε

στις

Αυγούστου

του

1913

στο

Βουκουρέστι

μεταξύ

των

Βασιλείων

της

Ελλάδος,

της

Ρουμανίας,

της

Σερβίας,

και

του

Μαυροβουνίου

αφ’ενός

και

της

Βουλγαρίας

αφ’ετέρου.

συνολική

έκταση

της

Ελλάδας

κατά

την

υπογραφή

της

Συνθήκης

από

63.211

τ.χλμ.

έφθασε

μαζί

με

τις

νήσους

του

Αιγαίου

τα

120.308

τ.

χλμ.,

οι

δε

κάτοικοι

από

2.631.952

αυξήθηκαν

σε

4.718.221.

Με

την

συνθήκη

αυτή,

δημιουργείται

μία

νέα

κατάσταση

στα

Βαλκάνια.

Ελλάδα

ενσωματώνει

οριστικά

την

νότια

Μακεδονία

με

την

Θεσσαλονίκη,

την

Καβάλα

μέχρι

τον

Νέστο

ποταμό,

την

νότια

Ήπειρο

και

την

Κρήτη. °

Υπογράφεται

στην

Γαλλία

στις

Ιουλίου

1920

Συνθήκη

των

Σεβρών,

ανάμεσα

στην

Οθωμανική

Αυτοκρατορία

του

Σουλτάνου

Μεχμέτ

ΣΤ΄

και

τις

Μεγάλες

Δυνάμεις.

Με

την

συνθήκη

αυτή

διανέΝέα Πολιτική

μονται

τα

τμήματα

της

παλαιάς

Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας.

Παραδίδονται

στην

Ελλάδα

τα

Δωδεκάνησα

(εκτός

της

Ρόδου

και

της

Μεγίστης),

καθώς

επίσης

Ίμβρος,

Τένεδος

και

ολόκληρη

Θράκη.

Τέλος

περιοχή

της

Σμύρνης

θα

εδιοικείτο

από

Έλληνα

αρμοστή

και

θα

μπορούσε

να

προσαρτηθεί

στην

Ελλάδα

έπειτα

από

έτη

με

δημοψήφισμα. °

εθνικός

διχασμός

είχε

ως

θλιβερό

αποτέλεσμα

την

απόπειρα

δολοφονίας

του

εν

ενεργεία

πρωθυπουργού

Ελευθερίου

Βενιζέλου

στον

σιδηροδρομικό

σταθμό

της

Λυών

στις

Ιουλίου

1920.Δύο

απότακτοι

αξιωματικοί

οι

Τσερέπης

και

Κυριάκης,

πυροβόλησαν

οκτώ

φορές

κατά

του

Έλληνα

πρωθυπουργού.

Τα

τραύματα

(στον

αριστερό

βραχίονα

και

στο

δεξιό

πλευρό)

ήταν

επιπόλαια

και

Βενιζέλος,

μετά

από

σύντομη

νοσηλεία,

επέστρεψε

τον

Σεπτέμβριο

στην

Αθήνα. °

Ως

συνέπεια

της

δολοφονικής

απόπειρας

κατά

του

Βενιζέλου

στην

Λυών,

μία

ημέρα

αργότερα,

στις

Ιουλίου

1920,

δολοφονείται

ως

αντίποινα

στην

Αθήνα,

στην

περιοχή

των

Αμπελοκήπων,

από

βενιζελικό

παραστρατιωτικό

σώμα,

μία

από

τις

ευγενέστερες

και

δημιουργικώτερες

πνευματικές

φυσιογνωμίες

της

Ελλάδας,

διπλωμάτης,

πολιτικός

και

λόγιος

Ίων

Δραγούμης.

Τον

πένθησε

με

γνωστό

ποίημά

του

Κωστής

Παλαμάς,

που

βρίσκεται

σήμερα

χαραγμένο

στην

αναμνηστική

στήλη

στο

σημείο

της

δολοφονίας

απέναντι

από

το

Χίλτον. °

Υπογράφεται

στις

Ιουλίου

1923

στην

Λωζάννη

της

Ελβετίας

ομώνυμη

συνθήκη

ειρήνης

μεταξύ

της

Ελλάδφος

και

της

Τουρκίας.

Στις

Ιουλίου

1943

ξεκινάει

στην

περιοχή

του

Κουρσκ,

έξω

από

την

Μόσχα,

Νέα Πολιτική

μεγαλύτερη

μάχη

τεθωρακισμένων

στην

παγκόσμια

ιστορία,

μεταξύ

των

Γερμανών

υπό

τον

Στρατάρχη

Φον

Μανστάϊν

και

των

Σοβιετικών

υπό

τον

Στρατάρχη

Ζούκωφ.

Το

αποτέλεσμα

ήταν

βαριά

ήττα

του

Άξονα,

ενώ

για

τον

Κόκκινο

Στρατό

θεωρείται

πρώτη

επιτυχημένη

στρατηγική

ενέργεια

του

πολέμου.

πολεμική

αυτή

επιχείρηση

διδάσκεται

και

αναλύεται

σε

πολλές

στρατιωτικές

Σχολές

του

κόσμου. °

Πεθαίνει

στις

Ιουλίου

1953

στρατιωτικός

και

πολιτικός

Νικόλαος

Πλαστήρας,

προσωπικότητα

αυστηρή

και

δωρική.

Διακρίθηκε

στους

Βαλκανικούς

Πολέμους,

στον

Πρώτο

Πσαγκόσμιο

Πόλεμο

(στην

μάχη

του

Σκρα),

στην

εκστρατεία

στην

Ουκρανία

αλλά

και

στην

Μικρασιατική

Εκστρατεία,

όπου

μολονότι

ελληνικός

στρατός

υπέστη

βαριά

ήττα,

εν

τούτοις

Πλαστήρας

ήταν

εκείνος

που

απέτρεψε

περαιτέρω

διασυρμό

των

ελληνικών

δυνάμεων,

διασώζοντας

το

κύρος

των

(εκεί

πήρε

το

προσωνύμιο

Μαύρος

Καβαλάρης).

Υπήρξε

Αρχηγός

της

Επαναστάσεως

του

1922,

πρωθυπουργός

το

1945

μετά

το

κίνημα

του

Δεκεμβρίου,

καθώς

και

την

περίοδο

1950-1952. °

Στις

Ιουλίου

1969

και

έπειτα

από

τριήμερο

ταξίδι

στο

Διάστημα,

Αμερικανός

αστροναύτης

Νηλ

Άρμστρονγκ

ήταν

πρώτος

άνθρωπος

που

περπάτησε

στην

Σελήνη.

Ήταν

μία

κορυφαία

στιγμή

για

τον

άνθρωπο,

οποία

θα

αποτυπωθεί

στην

φράση

του

Άρμστρονγκ:

“Ένα

μικρό

βήμα

για

τον

άνθρωπο,

ένα

γιγάντιο

άλμα

για

την

ανθρωπότητα”. °

Πεθαίνει

στις

Ιουλίου

1972

μία

από

τις

σημαντικώτερες

προσωπικότητες

του

Ελληνισμού

και

της

Ορθοδοξίας,

Πατριάρχης

Αθηναγόρας.

Ήταν

πρώτος

Πα73

τριάρχης

που

εξελέγη

χωρίς

να

έχει

τουρκική

υπηκοότητα

και

του

δόθηκε

τουρκικό

διαβατήριο

κατά

την

άφιξή

του

στο

αεροδρόμιο

της

Κωνσταντινουπόλεως(του

αναγνωρίστηκε

τουρκική

υπηκοότητα

με

το

σκεπτικό

ότι

γενέτειρά

του

Τσαραπλανά

της

Ηπείρου

απελευθερώθηκε

μετά

την

γέννησή

του).

Κορυφαία

μορφή

της

Ελληνορθόδοξης

Εκκλησίας,

Αθηναγόρας

ορίστηκε

το

1930

Αρχιεπίσκοπος

Βορείου

και

Νοτίου

Αμερικής

όπου

και

παρέμεινε

μέχρι

τι

1948.

Είχε

άριστες

προσωπικές

σχέσεις

με

τον

πρόεδρο

των

Η.Π.Α.

Χάρρυ

Τρούμαν,

με

το

αεροσκάφος

του

οποίου

προσγειώθηκε

στην

Κωνσταντινούπολη

ως

νέος

Πατριάρχης

στις

26-1-1949. °

Το

σχέδιο

φιλελευθεροποίησης

του

πολιτεύματος,

που

είχε

σχεδιάσει

δικτάτωρ

Γεώργιος

Παπαδόπουλος,

είχε

ως

στόχο

αρχικά

την

κατάργηση

της

βασιλείας

και

την

κάθοδο

σε

εκλογές

με

όλα

τα

κόμματα

στις

αρχές

του

1974.

Για

τον

λόγο

αυτόν

δικτάτωρ

προχωράει

σε

δημοψήφισμα

στις

Ιουλίου

1973

όπου

επικρατεί

προεδρική

δημοκρατία

έναντι

της

βασιλευομένης.

Τα

φιλόδοξα

σχέδια

του

Παπαδόπουλου

θα

ανατραπούν

πολύ

σύντομα

από

τον

ταξίαρχο

Δημήτριο

Ιωαννίδη. °

Τα

ξημερώματα

της

20ης

Ιουλίου

1974

τουρκικές

στρατιωτικές

δυνάμεις

εισβάλλουν

στην

Κύπρο,

βρίσκοντας

αφορμή

στην

ανατροπή

του

Αρχιεπισκόπου

και

νομίμου

Προέδρου

της

Κυπριακής

Δημοκρατίας

Μακαρίου

από

την

χούντα

των

Αθηνών.

στρατιωτική

αυτή

επιχείρηση

αυτή

πήρε

την

ονομασία

Αττίλας

Ι.

Την

1η

Ιουλίου

1991

διαλύεται

το

Σύμφωνο

της

Βαρσοβίας,

μετά

από

περίπου

δεκαετίες.

Επρόκειτο

για

μία

στρατιωτική

και

αμυντική

συμμαχία

των

κομμουνιστικών

κρατών

των

χωρών

της

Κεντρικής

και

Ανατολικής

Ευρώπης,

τα

οποία

ελέγχοντο

από

τους

Σοβιετικούς

και

τον

Κόκκινο

Στρατό.

επιμέλεια: Θεμιστοκλής Καλλιγέρης

Νέα Πολιτική

ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ

Σκοτεινές πλευρές μιας φωτεινής ηπείρου

του Κώστα Μ. Σταματόπουλου

σως θα έπρεπε να αρχίσομε δίνοντας του ισλαμικού κόσμου (από τον 7ο αιώνα και μεέστω και πρόχειρα τον ορισμό του τι τά), αλλά και των ορδών που κάθε τόσο ξεβράείναι «η Ευρώπη». Είναι η δυτική απόζει η Ασία, είτε στην Μικρά Ασία, είτε στις στέπληξη της ευρω-ασιατικής ηπείρου, στην οποία – πες του Βόλγα και του Δνειπέρου και που ενίθα λέγαμε κατ’ αρχάς - αναπτύχθηκε ένας πολιοτε ξεχύνονται έως την Κεντρική Ευρώπη. Γεντισμός βασισμένος σε τρεις μέγιστους πυλώνες: νιέται επίσης μέσα από την σταδιακή εδραίωτην αρχαία ελληνική φιλοσοφία (ανθρωπισμός), ση του Χριστιανισμού. Όταν καταλαγιάσουν κάτο ρωμαϊκό δίκαιο (και επομένως την ρωμαϊκή πως όλα αυτά, η νέα Ευρώπη μικρή πλέον σχέπερί κράτους αντίληψη) και τον Χριστιανισμό. ση έχει με την ελληνορωμαϊκή προϊστορία της, Οι τρεις αυτές ευπου μεγάλα τμήρωπαϊκές συνιστώματά της ουδέποτε σες δεν απαντώγνώρισαν. Κυρίως νται από Ατλαντιόμως γεννιούνται κού έως Ουραλίων πολλές εκδοχές και από την Σκαντης. Η ελληνορωδιναυϊα στην Μεμαϊκή (βυζαντινή) σόγειο και από την που διατηρεί την ιστορική απαρχή μεγαλύτερη σχέση της Ευρώπης έως με το παρελθόν, η τα σήμερα, με την μόνη στην οποία ίδια πάντοτε αναδεν υπάρχει έναντι λογία και πυκνότηαυτού βίαιη ρήξη, Φαντάσματα από το παρελθόν τα. Το αποτέλεσμα, η λατινική (στην χονδρικά είναι, τούοποία το ρωμαϊκό το δε μόλις από τις γενικεύσεις περάσομε στην δίκαιο εξακολουθεί έως κάποιον βαθμό να ισχύΙστορία, να έχομε όχι μία αλλά πολλές Ευρώπες. ει), η φραγκική (= γερμανική) που έχει τις δικές Αλλά προτού επιχειρήσομε να τις απαριθμήσοτης καταβολές. Πλάϊ σ’ αυτές τις κύριες εκδοχές με, ας απαντήσομε πρώτα σε ένα άλλο ερώτημα – που ενίοτε η μία επικαλύπτει την άλλη - έχομε που μόλις τέθηκε: πότε γεννιέται η Ευρώπη που την σλαυική Ευρώπη, που και αυτή απέκτησε τις τώρα γνωρίζομε; αποχρώσεις της: αλλιώς επί παραδείγματι εξελίΗ άποψή μου είναι ότι γεννιέται μέσα στις χθηκαν οι Σλαύοι της Βοημίας, κι αλλιώς οι ομόοδύνες της πρώτης μετά Χριστόν χιλιετίας, ιδίως φυλοί τους στα Βαλκάνια ή στις ρωσσικές στέπο ο δε από τον 3 /4 αιώνα και μετά. Γεννιέται μέπες. Επόμενο ήταν να λάβει και ο Χριστιανισμός σα από την σταδιακή αποσάθρωση και διάλυση το ελληνικό, το λατινικό και το γερμανικό ένδυτου αρχαίου κόσμου, τις μεταναστεύσεις και την μα: τον 9ο αιώνα συνυπάρχουν οι τρεις παραλοριστική εγκατάσταση των βαρβαρικών λαών, λαγές, από τις αρχές όμως του 11ου μόνον δύο, την δύσκολη και πάντοτε αβέβαιη οριοθέτηση καθ’ότι οι Γερμανοί, καταλαμβάνοντας τότε την Νέα Πολιτική

Ρώμη, επιβάλλουν σε αυτήν την δική τους δογματική άποψη. Περιοριζόμενοι τώρα στο δυτικό ευρωπαϊκό ήμισυ, μέσα στο επικρατούν χάος, διατηρείται ωστόσο ζωντανή, ακόμη και στους γερμανικούς μύθους, η νοσταλγία μιας χρυσής εποχής που καταποντίσθηκε και που ασαφώς αναφέρεται στην αυτοκρατορία της Ρώμης, εποχή ευημερίας με κύρια διάστασή της την οικουμενικότητα, η οποία - κι ενώ η Ευρώπη κατακερματιζόταν όλο και πιο πολύ – ενσαρκώθηκε στην διττή μορφή της Αυτοκρατορίας (των Οθώνων και των Χόενστάουφεν) και της Παποσύνης. Από την μακρά σύγκρουση των δύο αυτών δυτικών εκφάνσεων της αυτοκρατορικής κοσμοαντίληψης, νικήτρια απέβη η Παποσύνη, όχι χωρίς βαρύ πνευματικό τίμημα. Ενώ το τίμημα για τον γερμανικό κόσμο ήταν ο, στο εξής και για πολλούς αιώνες, πολιτικός του κατακερματισμός. Στο μεταξύ τα πράγματα αλλάζουν φορά, το χάος αργά μα σταθερά τιθασσεύεται και σταδιακά, όχι χωρίς παλινδρομήσεις, όχι χωρίς να προσλάβει τις αναπόφευκτες αποχρώσεις και παραλλαγές, σχηματίζεται μία νέα και αρκετά ενιαία Ευρώπη: η Ευρώπη των μεγάλων ρομανικών και γοτθικών καθεδρικών ναών και η Ευρώπη των μεγάλων πανεπιστημίων (επομένως η Ευρώπη των πόλεων). Γλώσσα της τα λατινικά. Η Ευρώπη αυτή συνυπάρχει, όχι χωρίς τριβές με την Ευρώπη της φεουδαρχίας η οποία πλήττεται, όπου τούτο είναι δυνατό, από την συμμαχία της μοναρχίας - που παντού πασχίζει να επιβληθεί (και το επιτυγχάνει σε διαφορετικό κατά περίπτωση βαθμό) - με την υπό εκκόλαψη αστική τάξη. Μια Ευρώπη με όλο και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και όλο και πιο ακμαία, που θα διοχετεύσει το περίσσιο της δημογραφικής ικμάδας της στην περιπέτεια των Σταυροφοριών, στην προς ανατολάς επέκτασή της εις βάρος κυρίως του σλαυικού - λιθουανικού (στην αρχή μη εκχριστιανισμένου) κόσμου και στην εκδίωξη των Αράβων από την ιβηρική χερσόνησο. Στο διάστημα μεταξύ του 1000 και του 1300, συντελούνται, σχεδόν αθόρυβα, δύο παράλληλες 76

Μεσαιωνικός χάρτης της Ευρώπης

διεργασίες σε βάθος, οι οποίες θα έχουν καταλυτικές συνέπειες: η μία αφορά την Ευρώπη του πνεύματος, η άλλη την Ευρώπη των μεγάλων μαζών. Εις ότι αφορά την πρώτη, αναφέρομαι στην επικράτηση της αριστοτελικής φιλοσοφίας στην Ευρώπη των μεγάλων σχολών (που γεννά την Ευρώπη του Σχολαστικισμού) – πρώτο εξελικτικό στάδιο προς την Αναγέννηση και την Μεταρρύθμιση. Εις ότι αφορά το δεύτερο, αναφέρομαι στον φεουδαρχικό θεσμό, τον οποίον έχομε την τάση να περιφρονούμε, παραβλέποντας όμως το εξής σημαντικό: ότι ο κύριος άξονας της ευρωπαϊκής φεουδαρχίας (τούτο δε σε απόλυτη αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην ευρωπαϊκή ελληνική και σλαυϊκή Ανατολή, όπου φεουδάρχης σημαίΝέα Πολιτική

νει κυρίως μεγάλος γαιοκτήμων) ήταν η σχέση που συνέδεε τον υποτελή με τον άρχοντα και τούτον με τον μεγαλύτερό του στην ιεραρχία ηγεμόνα έως την κορυφή της πυραμίδας, τον Η Ευρώπη και ο Δίας μεταμορφωμένος βασιλέα και τον σε ταύρο, εικόνα από αγγείο αυτοκράτορα. Η σχέση δε αυτή είχε, σε κάθε επίπεδο, μία όψη δικαιώματος, δικαιώματος θεωρητικά απαραβίαστου, και μία όψη υποχρεώσεως, εξ ίσου απαράβατης, τόσο προς τον ανώτερο, όσο και προς τον κατώτερο. Δεν χρειάζεται, θαρρώ, να επιμείνω το πόσα η Ευρώπη της κοινωνίας των πολιτών – που τόσο λείπει από την ανατολική εκδοχή της, όπου το Κράτος μονίμως κατέπνιγε αυτές τις προσπάθειες και έτεινε στην ισοπέδωση της Κοινωνίας - οφείλει στις δύο αυτές, χρονικά μεταξύ τους σύγχρονες, διαστάσεις της ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Ο συγκλονισμός που επιφέρει τον 14ο αιώνα η μαύρη πανώλης, ο Εκατονταετής Πόλεμος και το «Μέγα Σχίσμα», με θεμέλιο τα επιτεύγματα της προηγηθείσας περιόδου, οδηγούν το πνεύμα της αμφισβήτησης στο άλμα που λέγεται Αναγέννηση και Μεταρρύθμιση. Έτσι γεννιέται μια νέα Ευρώπη, στην οποία – εξαιρετικά σχηματικά ελλείψει χώρου θα πω – ότι συγκρούεται ο προτεσταντικός βορράς με τον ρωμαιοκαθολικό νότο. Το όριο ανάμεσα στις δυο τέμνει τον γερμανικό κόσμο. Όσο για την Ανατολή, αυτή έχει πλέον βουλιάξει στο μακραίωνο τέλμα της οθωμανικής κατοχής, ενώ η ρωσσική, μοσχοβίτικη εκδοχή της μόλις που ανατέλλει. Οι δύο Ευρώπες συγκρούονται, η δε λεηλασία της Ρώμης (που βρισκόταν στην κορύφωση της αναγεννησιακής της ροπής) το 1527 από τα γερμανικά στρατεύματα, μόνον με εκείνη της Κωνσταντινουπόλεως το 1204 μπορεί να συγκριθεί. Νέα Πολιτική

Αλλ’ αφήσαμε έξω μια σοβαρή διάσταση του θέματος που μας απασχολεί: την θέση που καταλαμβάνει γεωγραφικά ο γερμανικός κόσμος στους κόλπους της Ευρώπης. Και πάλι σχηματικά, παρατηρούμε πως ακολουθεί δύο παράλληλες φορές: α) την σταδιακή μετακίνησή του από την δύση προς την ανατολή και β) την σταθερή επέκτασή του, επέκταση που θα τον οδηγήσει πολύ πέραν των ανατολικών ορίων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού έθνους. Οριζόμενος αρχικά μεταξύ της Meuse και του Έλβα, ο γερμανικός κόσμος εντός δύο αιώνων θα εξαπλωθεί έως το σημείο που θα αναχαιτίσει τις πολεμοχαρείς εμπροσθοφυλακές του ο Αλέξανδρος Νιέφσκυ, όχι μακριά από την σημερινή Αγία Πετρούπολη. Περιττό να τονισθεί ότι η μετέπειτα πανίσχυρη Πρωσσία θα γεννηθεί εκτός των συνόρων της αυτοκρατορίας και πως η επέκταση αυτή γίνεται πάνω σε ένα μη γερμανικό δημογραφικό υπόστρωμα βαλτικών και σλαυικών πληθυσμών, με τους οποίους αναπόφευκτα, και παρά τις προσπάθειές τους να το αποφύγουν, αναμειγνύονται οι Γερμανοί. Η προς ανατολάς εξάπλωση, αλλά και η σταδιακή εγκατάλειψη των δυτικών τους επαρχιών στα χέρια των Γάλλων, στόχος των οποίων είναι το «φυσικό σύνορο» του Ρήνου, είναι για τους Γερμανούς μονόδρομος, καθώς βρίσκονται περιορισμένοι ανάμεσα σε μία ισχυρή και τηρουμένων των αναλογιών συγκεντρωτική μοναρχία (την Γαλλία) και τις Άλπεις, ενώ από την άλλη απλώνονταν οι αχανείς πεδιάδες της ανατολικής Ευρώπης, σχεδόν αφύλακτες μετά την βύθιση σε μακρά παρακμή του βασιλείου της Πολωνίας. Το επόμενο κεφάλαιο είναι η μεν γερμανική παλίρροια να οδηγήσει τα γερμανικά στρατεύματα έως τις πύλες της Μόσχας, η δε ρωσσική να φέρει τα ρωσσικά έως το Βερολίνο και τον Έλβα ποταμό. Αλλά προτρέχομε. Η δυναστική συνένωση, υπό τους Αψβούργους, της Ισπανίας με την Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο για την περικυκλωμένη Γαλλία. Στόχος της στο εξής είναι ο διαμελισμός της Γερμανίας σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό κρατών. Προκειμένου να 77

το επιτύχει, ο «χριστιανικώτατος» μονάρχης της «πρεσβυτέρας θυγατρός της Εκκλησίας» συμμαχεί με τον αλλόθρησκο Οθωμανό και με τον προτεστάντη Σουηδό, καθώς και με τους προτεστάντες Γερμανούς πρίγκιπες. Στο πέρας του Τριακονταετούς πολέμου, η Γερμανία ως πολιτική οντότητα δεν υφίσταται πια. Από την ειρήνη της Βεστφαλίας (1648) θα προέλθουν (και πάλι κινούμαι σχηματικά) δύο πραγματικότητες, που θα εξελιχθούν αργότερα σε πολέμιες μεταξύ τους και θα συγκρουσθούν: η ειρηνική Mitteleuropa των Αψβούργων και το κρατίδιο της Πρωσσίας, με το ένα πόδι εντός (Βραδεμβούργο-Πομερανία) και το άλλο εκτός (Πρωσσία) της Αυτοκρατορίας, και το οποίο αργότερα θα εξελιχθεί σε υπολογίσιμη ευρωπαϊκή δύναμη. Αμφότερες αποτελούν δύο πρόσωπα της «γερμανοσύνης»: η πρώτη έδωσε την Γερμανία των μεγάλων πανεπιστημίων, πρωτίστως όμως την Γερμανία των μεγάλων μουσικών. Είναι, θα λέγαμε, η Γερμανία της πρώτης Βαϊμάρης, του Γκαίτε, του Σίλλερ και του Βήλαντ, αλλά και η Γερμανία της Καινιγσβέργης του Καντ, η ειρηνική και πολιτισμένη και κάπως επαρχιώτικη Γερμανία του μπαρόκ και του ροκοκό. Η άλλη έδωσε την μιλιταριστική Γερμανία του Μεγάλου Φρειδερίκου και των στρατιωτικών απογόνων του, έως τον Χίντενμπουργκ και τους στρατηγούς του Αδόλφου Χίτλερ. Αστόχαστα η Γαλλική Επανάσταση και ο βλαστός της, ο Μέγας Ναπολέων, έμμεσα, αλλά και άμεσα, ενίσχυσαν την δεύτερη Γερμανία. Η οποία, δια του Μπίσμαρκ, αφού πρωτίστως στράφηκε κατά της πολιτικής και κρατικής εκφράσεως της πρώτης, που ήταν η Αυστριακή Αυτοκρατορία των Αψβούργων (προτού αυτή εξελιχθεί σε Αυστρο-Ουγγαρία) την οποία και συνέτριψε στην μάχη του Koeniggraetz το 1866 (μια από τις τραγωδίες της ιστορίας), κινήθηκε γοργά προς την ενοποίησή της, κάτι που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα των κατόπτρων στις Βερσαλλίες, μετά την συντριβή της Γαλλίας το

1870. Ο όγκος της νεοδημιουργηθείσας και οικονομικά ακμάζουσας Γερμανίας του 2ου Ράιχ, που εκτεινόταν από τα Βόσγια έως το Μέμελ, ήταν δυσβάστακτος για την υπόλοιπη Ευρώπη. Η εξ ίσου ασύνετη – με εκείνη, το 1806, του Μ. Ναπολέοντα να διαλύσει την Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία – απόφαση του Γουλιέλμου Β΄ να διακόψει την συμμαχία του με την Ρωσσία, έριξε τον τσάρο στην αγκαλιά της Γαλλικής Δημοκρατίας και έθεσε τις βάσεις για την μετέπειτα Εγκάρδια Συνεννόηση. Αυτό, σε συνδυασμό με το περί περικυκλώσεως σύμπλεγμα που άρχισε τότε να νιώθει η Γερμανία, οδήγησε την Ευρώπη, τον κόσμο ολόκληρο, αλλά και την ίδια, δύο φορές σε έναν πρωτοφανή Αρμαγεδδώνα. Και κάτι ακόμη. Η νίκη της πρωσσικής Γερμανίας επί της «αυστριακής», επέτεινε την πολιτική και την κοινωνική «καθυστέρηση» του γερμανικού κόσμου, ο οποίος για τους λόγους που είπαμε είχε αποκλεισθεί από την Ευρώπη των μεγάλων συγκεντρωτικών μοναρχιών. Η καθυστέρηση αυτή – που προσλαμβάνει διαστάσεις σύγκρουσης μεταξύ κοινωνίας που προοδεύει και του κράτους που παραμένοντας στάσιμο ουσιαστικά οπισθοδρομεί – είναι ολοφάνερη στην λαμπρή αυτοκρατορική Γερμανία του τελευταίου Κάϊζερ. Κυρίως όμως θα αποβεί μοιραία για την δημοκρατία της Βαϊμάρης… Ναι, επομένως η Γερμανία είναι αναμφισβήτητα Ευρώπη, τόσο δε, ώστε η ερώτηση ξαφνιάζει. Είναι μια κύρια και καίρια ευρωπαϊκή διάσταση, πολυσύνθετη όμως και όχι χωρίς βαθιές αντιφάσεις, κυρίως από τον όψιμο 19ο αιώνα και μετά. Αντιφάσεις που δυστυχώς κακοφόρμισαν. Όσο για τις φρικαλεότητες, το Ολοκαύτωμα και τις άλλες, εγκλήματα τόσο μεγάλα ώστε να στερούν στους Γερμανούς το δικαίωμα στο διηνεκές να κάνουν μάθημα στον οποιοδήποτε λαό, αυτές είναι εν μέρει ένα άλλο ζήτημα, για το οποίο θα χρειασθεί ένα άλλο άρθρο. q

Νέα Πολιτική

Ζ ωή

Ε ίναι

Έ να

Σ ταυρόλεξο (και

μ άλιστα,

γ ια

δ υνατούς

λ ύτες)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. Επάγγελμα για… βρύσες – Πολύ οπλισμένος 2. Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα – Μισό ποσό – Κατορθωτοί αυτοί – Μαζί 3. Θα την βρείτε στη μέση της ερήμου – Αφάνταστα όμοια (μεταφ.) – Συνοδεύουν εταιρείες – Με άλλο ένα φι… διάρρηξη! 4. Άφωνη πόκα – Ήπια, πράα – Είδος μουσικής – Σίντνεϋ…, διάσημος σκηνοθέτης 5. Αείμνηστος Κύπριος συνθέτης – Ρολά… χωρίς φωνήεντα – Το επώνυμο Έλληνα λυρικού ποιητή 6. Αυτά τα παίρνει ο άνεμος – Ογδόντα πέντε – Χρήσιμο στον σιδερά – Το επώνυμο Γαλλίδας ηρωίδας – Συμβολίζουν την ιπποδύναμη 7. Αλλιώς τα ρόδια – Ξένων τέχνη – Πολύ όμορφη 8. Μορφή επένδυσης επίπλων – Όνομα Οθωμανών – Φωνή πουλιού 9. Υπάρχουν και άγρια – Πρόθεση της καθαρεύουσας – Υπάρχουν και τέτοιοι πιλότοι Νέα Πολιτική

10. Μία απόχρωση (μία γραφή) – Άγγλος συγγραφέας και ποιητής (1343-1400) – Μόνικα … παλιά τενίστρια 11. Συνεχόμενα στο αλφάβητο – Γνωστό και της… δημαρχίας – Φιλοπόλεμος θεός – Περίφημη τραγουδίστρια του ελαφρού μας τραγουδιού – Σέσιλ ντε …, διάσημος ξένος σκηνοθέτης 12. Εξόγκωμα της γης – Ιερό όρος – Πολιτεία των ΗΠΑ 13. Αρχαίος ρήτορας από την Χαλκίδα – Με αυτόν τον τρόπο – Μετρά ξενικές εκτάσεις – Αστυνομικό Τμήμα 14. Διάσημος πρωταγωνιστής – Ευρήματα… τάφων 15. Ανοχή, ελαστικότητα – Κομψοτεχνήματα αράχνης 16. Υποστήριγμα, βάση – Συνήθως… μυρίζει άσχημα 17. … Φλυν, παλιός διάσημος ηθοποιός – Το γιασεμί – Αγαπώ λατινικά 79

18. Αυτός που πίνεται – Πολέμησε στην Τροία – Στήνονται σε κάμπινγκ ΚΑΘΕΤΑ 1. Αυτός που γεννά υποψίες – Κατηγορία συμφώνων – Πρόθεση με απόστροφο 2. Ο κακός πολλών παραμυθιών – Ένας από τους πολλούς της άμμου – Πολύτιμο υγρό 3. Τίτλος Αφρικανών – Πόλη της Ιταλίας που φημίζεται για τα μάρμαρά της – Όχι κρυφός 4. Αποδίδει τιμές – Ειδήμονες της όρασης – Αξέχαστη πριγκίπισσα (μία γραφή) 5. 401 με γράμματα – Αμόλυντα – Ταιριαστό (γαλλιστί) 6. Κομμένος… φλοιός – Αρχικά παλαιού μας Κόμματος – Τα μισά από τα …τρία – Όχι στραβά 7. Θεά των αρχαίων Φοινίκων – Ακαριαίος – Στοιχείο ζωτικότητας (καθ.) 8. Αγαπημένη των κοριτσιών – Κομμένο ακόνι – Αριθμός Λουδοβίκου – Συγκοινωνιακά αρχικά 9. Δικά σου άλλης εποχής – Αρχικά αντιπολεμικής ταινίας – Παλαιός Αιγύπτιος ηγέτης – Μόριο όρκου

10. Ομοειδές σύνολο (ξεν.) – Χαρτοπαικτικός όρος – Στοιχείο της φύσης – Επεξηγεί αυτό 11. Διάσημη Ελληνίδα τραγουδίστρια – Είχε και αυτό τον… Ηλία του (με γράμματα) – Η Σάσα τα έχει δύο 12. Με το φι, στη στιγμή – Χαϊδευτικό του αξέχαστου χοντρού του κινηματογράφου – Τάξη του Δημοτικού – Έτσι μπαίνετε στο σαλόνι – Όργανο των σχεδιαστών 13. Είναι τα αρνιά – Σηκώνει βάρη αυτός – Γυναικείο χαϊδευτικό – Χειλικό σύμφωνο 14. Γαλλικό πρόθεμα τίτλου – Αρέσει σε όλα τα παιδιά – Ξακουστό το καρναβάλι του 15. Το μικρό ροκέ στο σκάκι – Ολοκαύτωμα – Προηγείται του… μπαρ 16. Νόστιμο ρωσσικό σνακ – Συμπλεκτικό της αρχαίας – Γλυπτική αναπαράσταση του κάτω μέρους του ανθρώπινου σώματος 17. Μονάδα ιππικού – Απρεπή – Μία απόχρωση (μία γραφή) 18. Έντονη έκφραση – Κομμένη ρίζα – Ρούχο 19. Παλαιότερο είδος χορού – Η μητέρα του Δία – Αφθονούν στα βουνά – Σήμα κινδύνου

www.neapolitiki.gr

Νέα Πολιτική