Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνΙαΙο πολΙτΙκο περΙοΔΙκο
Β΄ περΙοΔοΣ - τεΥΧοΣ 12 - νοεμΒρΙοΣ-ΔεκεμΒρΙοΣ 2014 - τΙμη 4 εΥρΩ
Ποιος είναι ο ηγέτης που θα βγάλει την Ελλάδα από την κρίση; Ευγένιος Ρωσσίδης:
Η Ελλάδα έχει στρατηγικά πολύ μεγαλύτερη σημασία από την Τουρκία για τις ΗΠΑ ΝΕΑ1ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 10 . ΣΕΠ 1 2014
Η Nέα Πολιτική Β΄ περίοδος
2
τεύχος 1 Ιούνιος 2013
τεύχος 2 Ιούλιος-Αύγουστος 2013
τεύχος 3 Σεπτέμβριος 2013
τεύχος 4 Οκτώβριος 2013
Ανήκει η Ελλάδα στην Δύση;
90 χρόνια από την Συνθήκη της Λωζάννης
Κωνσταντίνος Καραμανλής
Υπάρχει έξοδος από το Μνημόνιο;
τεύχος 5 Nοέ.-Δεκ. 2013
τεύχος 6 Ιαν.-Φεβ. 2014
τεύχος 7 Μάρτιος 2014
τεύχος 8 Απρίλιος 2014
Ελληνική αστική τάξη
Δεκέμβριος 1967
Αυτή την Ευρώπη θέλουμε;
Επανίδρυση του κράτους από το μηδέν
τεύχος 9 Μάιος 2014
τεύχος 10 Καλοκαίρι 2014
τεύχος 11 Σεπ.Οκτ. 2014
τεύχος 12 Νοέ.-Δεκ. 2014
Κωνσταντινούπολη
Κύπρος 1974-2014 40 χρόνια αισχύνης
Κατοχή 1941-1944
Ο ηγέτης. 12 που θα βγάλει . ΝΟΕ-ΔΕΚ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2014
την Ελλάδα από την κρίση
Η Nέα Πολιτική
ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό - Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ 12 - ΝΟΕ.-ΔΕΚ. 2014
k
περιεχόμενα Από την διεύθυνση ........................................................................... 3 Κωνσταντίνος Κόλμερ Η νέα Κυπριακή περιπέτεια ........................................................... 4 Πάνος Παναγόπουλος Οι Αχίλλειες Πτέρνες του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος .... 6 Γιάννης Μαρίνος Οι βλαβερές συνέπειες του πελατειακού κράτους .................... 10 Νίκος Λιναρδάτος Casus Belli ...................................................................................... 19 Σωτήρης Δημόπουλος Η ιθύνουσα τάξη ενώπιον των εθνικών ευθυνών της .............. 20 Θεοφάνης Μαλκίδης Να κάνω παιδιά ή όχι; ................................................................... 22 Νίκος Σπιτάλας Η συμπεριφορά του κράτους στο διαζύγιο .............................. 24 Δημήτρης Κουτσονίκας Η μόνη δυνατή συνέπεια είναι η απόδοση δικαιοσύνης .......... 26 Γιώργος Κ. Οικονόμου Η Γαλλική Αριστερά και οι παθογένειές της ............................. 27 Ευγένιος Ρωσσίδης
Συνέντευξη στην ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ............................................ 30
Βασίλης Τρίγκας
To Τρίπτυχο του Ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας ........................... 38 ΦΑΚΕΛΟΣ: Διαχείριση Κρίσεων
Κωνσταντίνος Αργυροπούλος Ανασταάσιος Μπασαράς Ιπποκράτης Δασκαλάκης Ευάγγελος Γεωργούσης Βασιλείος Μαρτζούκος
Η κρίση είναι ήδη εδώ .................................................................. 44 Η Διαχείριση Κρίσεων στο ΝΑΤΟ .............................................. 46 Η διαχείριση της κρίσης της Κούβας .......................................... 51 Απειλές και σύστημα χειρισμού κρίσεων ................................... 56 Χειρισμός διακρατικών κρίσεων ασφαλείας και άμυνας στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις .................................................... 59
Σπύρος Κοκκολιάδης
Αμφίπολη ....................................................................................... 62
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Ποιος ηγέτης θα βγάλει την Ελλάδα από την κρίση; Εισαγωγικό σημείωμα .................................................................... 63 Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης Ο ηγέτης πρέπει να προειδοποιεί για το κόστος της πολιτικής του ................................................. 65 Κώστας Μ. Σταματόπουλος Ο ηγέτης που χρειαζόμαστε πρέπει να είναι εμπνευσμένος υπηρέτης υπερ-τρισχιλιετούς πολιτισμού ........ 67 Νέστωρ Κουράκης Ο ηγέτης την εποχή της κρίσης ................................................... 70 Νίκος Αλικάκος Ηγέτης είναι μόνον ο ίδιος ο λαός .............................................. 72 Άρης Διαμαντόπουλος Ο Πλατωνικός Ηγέτης ................................................................. 75 Σπύρος Μαθιουδάκης Το πρόβλημα είναι τόσο βαθύ που δεν αρκεί ένας μεσσίας ..... 76 Μελέτης Μελετόπουλος Η Ιστορία δικαιώνει τον Πλάτωνα ............................................. 78 Γιάννης Δρακόπουλος Κωνσταντίνος Μπλάθρας Δημήτρης Βαλασίδης Αλέξανδρος Κόντος Nίκος Λιναρδάτος
Ο Έλλην βρυκόλαξ ........................................................................ 83 Interstellar ...................................................................................... 84 Το οχυρό που δεν έπεσε ............................................................... 86 Η Τριττή Διάκριση ........................................................................ 92 Σταυρόλεξο ..................................................................................... 95
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, www.neapolitiki.gr, εμπλουτισμένη με τη νέα στήλη «Επί του πιεστηρίου», όπου νέοι αρθρογράφοι και φοιτητές αναλύουν καθηΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014μερινά σε πραγματικό χρόνο την τρέχουσα γεωπολιτική επικαιρότητα. 1
Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό ISSN: 2241-6226
εκδότης ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ διευθυντής ΜΕΛΕΤΗΣ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ σύμβουλος έκδοσης ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΦΑΡΑΣ αρχισυντάκτης-συντονιστής ύλης ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ βοηθός αρχισυντάκτης ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ
www.neapolitiki.gr
κύριοι αρθρογράφοι-αναλυτές ΝΙΚΟΣ ΑΛΙΚΑΚΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΑΓΙΣ ΒΕΡΟΥΤΗΣ ΟΘΩΝ ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΜΕΡ ΝΕΣΤΩΡ ΚΟΥΡΑΚΗΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΕΣΘΑΝΕΩΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΗΤΡΟΣ ΠΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ γεωπολιτική ανάλυση ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΙΩΓΑΣ ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΛΥΒΙΩΤΗΣ ΣΤΑΘΗΣ ΚΑΡΑΠΑΝΟΣ ΛΟΥΚΙΑ ΚΟΠΙΤΣΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΤΑΣΟΣ ΠΑΝΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΦOΙΝΙΚΑΣ ανταποκριτής στην Λευκωσία ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ ανταποκριτής στις Βρυξέλλες ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΑΓΚΑΣ αρχισυντάκτης για οικονομικά θέματα ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΙΔΗΣ
διεθνής οικονομία ΤΙΜΟΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΥΧΛΙΔΗΣ ελληνική οικονομία ΜΑΝΟΣ ΚΡΑΝΙΔΗΣ ελληνικό χρηματιστήριο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ επιστημονικές ειδήσεις ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΡΟΥΣΟΣ αρχισυντάκτης για πολιτιστικά θέματα ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ κινηματογράφος ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ θέατρο ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ θεωρητικά κείμενα-ιστορικά αφιερώματα ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΟΥΒΑΛΕΡΗΣ ΧΑΡΗΣ ΚΑΤΣΙΒΑΡΔΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ σταυρόλεξο ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ διαχείριση ιστοσελίδας ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ διαχείριση facebook ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ επιμέλεια-σελιδοποίηση ΝΙΚΟΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ εικονογράφηση ΣΠΥΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ • Ηλ. ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr
• Συνδρομές: τηλ. 6978 774 874, 698 014 9044 Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση, Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα Η Νέα Πολιτική κυκλοφορεί κάθε μήνα στα βιβλιοπωλεία και σε επιλεγμένα σημεία πώλησης: Εκδόσεις Πατάκη /Ακαδημίας 65, Αθήνα Ιανός / Σταδίου 24, Αθήνα Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη Ναυτίλος / Χαριλάου Τρικούπη 28, Αθήνα Πρωτοπορία / Γραβιάς 3-5, Πλ. Κάνιγγος, Αθήνα Πολιτεία / Ασκληπιού 1-3 & Ακαδημίας, Αθήνα Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο / Θεμιστοκλέους 37 Εκδόσεις Θεμέλιο ΕΠΕ/ Σόλωνος 84, Αθήνα Αθ. Χριστάκης / Ιπποκράτους 10-12, Αθήνα Free Thinking Zone / Σκουφά 64, Αθήνα Βιβλιοπωλείο Επιλογή / Κρήτης 5, Ζωγράφου
Η Νέα Πολιτική δέχεται και δημοσιεύει κείμενα συνεργατών και αναγνωστών. Για τις απόψεις των δημοσιευομένων άρθρων υπεύθυνοι είναι μόνον οι συντάκτες τους. 2
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
από την διεύθυνση
k
Τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά θα πρέπει να τον εφεύρουμε μόνοι μας
Η
ιστορική πορεία των λαών συναρτάται με την ποιότητα της ηγεσίας τους. Όταν κατά τον Δέκατο Αιώνα στην Κωνσταντινούπολη βασίλευσε μία σειρά σπουδαίων αυτοκρατόρων (Βασίλειος Μακεδών, Λέων Σοφός, Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τσιμισκής, Βασίλειος Βουλγαροκτόνος), το Βυζάντιο ήταν ένα πανίσχυρο κράτος με παγκόσμια επιρροή και ακτινοβολία. Όταν κατά τον Ενδέκατο Αιώνα στον θρόνο ανήλθαν διάφοροι μέτριοι, μνηστήρες, ευνοούμενοι, γραφειοκράτες κλπ., το Βυζάντιο αποσταθεροποιήθηκε πολιτικά, κατέρρευσε οικονομικά και δέχθηκε συντριπτικά στρατιωτικά πλήγματα. Όταν την εξουσία κατέλαβε η δυναστεία των Κομνηνών, ο Αλέξιος Α΄ και οι διάδοχοί του περιόρισαν τρις απώλειες και ανασυγκρότησαν την βυζαντινή ισχύ. Όταν αυτούς διαδέχθηκαν τυχοδιώκτες, ανήθικοι, ανόητοι και δειλοί, ήρθε το μοιραίο τέλος. Το ίδιο ακριβώς συνέβη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όπως σημειώνει ο κορυφαίος Τούρκος ιστορικός Χ. Ίναλτζικ, η σειρά δέκα ικανών σουλτάνων από τον Μουράτ Α΄μέχρι τον Σουλεϊμάν τον Νομοθέτη συνδέθηκε με την δημιουργία ενός πανίσχυρου κράτους, ενώ οι παρακμιακοί σουλτάνοι που ακολούθησαν το οδήγησαν στην παρακμή και την πτώση. Το αντίστοιχο φαινόμενο παρατηρείται σε όλες τις αυτοκρατορίες (Περσική, Κινέζικη, Ρωσσική κλπ.), αλλά και στα νεώτερα εθνικά κράτη, είτε μοναρχίες είτε δημοκρατίες. Αλλά και η Ευρώπη μεγαλούργησε όταν την κυβερνούσαν ο Ντε Γκώλ, ο Τσώρτσιλλ και ο Αντενάουερ, ενώ έχει βυθιστεί στην παρακμή διοικούμενη από πρόσωπα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
όπως οι Ολάντ, ο Κάμερον, η Μέρκελ, ο Μπαρόζο και ο Γιούνκερ. Στην σύγχρονη Ελλάδα, μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ιωάννης Μεταξάς, συνδέονται με κορυφαίες εθνικές επιτυχίες και εποχές ακμής, ενώ οι περίοδοι διακυβέρνησης της χώρας από οικογενειοκρατικά, φαυλοκρατικά και αναξιοκρατικά πολιτικά συστήματα χαρακτηρίζονται από αποτυχίες ή και τραγωδίες. Κοινό ιστορικό χαρακτηριστικό των αποτελεσματικών και επιτυχημένων ηγετών, είναι η ηθική ακεραιότητα, η ανιδιοτέλεια, η παιδεία, η εμπειρία από την πραγματική ζωή και το όραμα. Η Μεταπολίτευση, παρά τις αρχικές προσδοκίες, τελικά οδήγησε στην άνοδο ενός εσμού φαύλων και ανίκανων κληρονόμων, ανεπάγγελτων και ευνοουμένων, που οδήγησε την χώρα στην διάλυση. Και αυτοί που, ενώ προέρχονται από τα σπλάχνα της μεταπολιτευτικής φαυλοκρατίας και διαπλοκής, υποδύονται σήμερα τους υποψήφιους σωτήρες, μόνον τον γέλωτα μπορούν να προκαλέσουν. Αυτήν την στιγμή, η ανάδειξη εντελώς νέας ηγεσίας, ηθικής, ικανής και χαρισματικής, αποτελεί όρο για την σωτηρία της χώρας. Η ελληνική κοινωνία διαθέτει μεγάλες και σπουδαίες εφεδρείες, αρκεί κανείς να κοιτάξει έξω από τον αυτιστικό και ήδη νεκρό χώρο της φαυλοκρατικής κληρονομικής ολιγαρχίας που οδήγησε την Ελλάδα στην καταστροφή που βιώνουμε σήμερα.
H NEA ΠΟΛΙΤΙΚΗ 3
Ελλάδα
Η νέα Κυπριακή περιπέτεια του Κωνσταντίνου Κόλμερ
Η
Κύπρος τελεί υφ’ ένα ιδιότυπον καθεστώς στάσεως πληρωμών, κατά το οποίον είναι εντός και εκτός της Ευρωζώνης, αδυνατούσα να πληρώσει τους μεγαλοκαταθέτες στις Κυπριακές τράπεζες. Εξ αιτίας των χειρισμών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης, μετά την Ελληνική στάσι πληρωμών το 2010 και του ΄Ελληνος αντιπροσώπου στο Γιούρογκρουπ της 25 Μαρτίου 2013 κ.Γιάννη Στουρνάρα, νυν διοικητού της Τραπέζης της Ελλάδος, δύο από τις μεγάλες Κυπριακές τράπεζες, η Λαϊκή και η Κύπρου, ουσιαστικώς χρεωκόπησαν, ενώ η τρίτη, η Ελληνική Τράπεζα, εσώθη την τελευταία στιγμή από παρέμβασι της Εκκλησίας της Κύπρου, στην οποία ανήκει. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Κύπρου κ.Χάρης Γεωργιάδης κατηγόρησε ευθέως τις τρείς τελευταίες Ελληνικές κυβερνήσεις των Γιώργου Α. Παπανδρέου, Λουκά Παπαδήμου και Αντώνη Σαμαρά, ως υπεύθυνες της οικονομικής καταρρεύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας ως εξής: Πρώτον, με το «κούρεμα»(PSI) των ομολόγων του Ελληνικού δημοσίου προεκάλεσε σοβαρές ζημίες 4,5 δις ευρώ στο Κυπριακό πιστωτικόν σύστημα, το οποίον είχεν υποχρεωθή (από τον Γ.Προβόπουλον, λίαν υπόπτως) ν’ αγοράσει προηγουμένως τα Ελληνικά κρατικά ομόλογα μέσω των εν Ελλάδι τριών Κυπριακών τραπεζών. Δεύτερον, με την εγκατάλειψι της Κύπρου στο μοιραίον Γιούρογκρουπ της 25ης Μαρτίου 2013, που απεφάσισε την παράδοσίν της στα «Καυδιανά δίκρανα» του ΔΝΤ και στις εντολές του Γερμανού υπουργού Οικονομικών χερ Σόϋμπλε , να πληρώσουν οι καταθέτες την αδυναμία πληρωμών της Τραπέζης Κύπρου και της Λαϊκής του κ.Βγενόπουλου. Πράγματι, απεσβέσθησαν το 47,5 % των καταθέσεων των ανωτέρω τραπεζών διά ποσά άνω των 134.000 ευρώ ανά καταθέτη. Τα Ρωσσικά κεφάλαια που εχάθησαν στην Κύπρον ανήλθον εις 31 δις ευρώ, ενώ σημαντικές είναι και οι απωλε-
4
σθείσες Ελληνικές καταθέσεις. Τρίτον, εκ της μεγάλης ζημίας από ιδιωτικά δάνεια ύψους 6 δις ευρώ, λόγω της κακίστης διαχειρίσεως των Κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα, όπερ υπαινίσσεται ευθύνες της Τραπέζης της Ελλάδος (διά παράλειψιν καθήκοντος του Γ.Προβοπούλου).
Επώνυμος καταγγελία «Τα αίτια της Κυπριακής οικονομικής κρίσεως», ως εδήλωσεν ο οικονομικός σύμβουλος του Κυπρίου προέδρου καθηγητής Παναγιώτης Θεοδοσίου την 26 Mαΐου 2013, στο Κέντρο Προγραμματισμού (ΚΕΠΕ) εν Αθήναις, «δεν ήταν οι υποβαθμίσεις των διεθνών οίκων ούτε τα ελλείμματα του (πρώην προέδρου) Χριστόφια μήτε η ανατίναξις του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού στο Μάρι τον Ιούλιο του 2011, αλλά μάλλον η άτακτη απορρόφησις των υποκαταστημάτων της Λαϊκής, της Ελληνικής και της Τραπέζης Κύπρου στην Ελλάδα από την Τράπεζα Πειραιώς»!... Η απορρόφησις αυτή επέφερε ζημίαν 7,4 δις ευρώ στην Τράπεζα Κύπρου, έναντι μόλις 350 εκατομ. ευρώ που κατέβαλε το Ελληνικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητος (σσ:...υπέρ της Τραπέζης Πειραιώς όπου υπηρετούσε ο Γ. Προβόπουλος, πρίν ο αλήστου μνήμης Γ. Σουφλιάς απαιτήσει από τον Κώστα Καραμανλή να τον κάνει διοικητή της ΤτΕ). Οι ευθύνες γιά το κολοσσιαίο αυτό ατόπημα ανήκουν στην κυβέρνησι Σαμαρά και ειδικώτερον στην τριανδρία Προβοπούλου-Στουρνάρα-Σάλα. Το όφελος γιά την Τράπεζα Πειραιώς υπελογίσθη στα 2,5 δις ευρώ υπό του οικονομικού συμβούλου του Κυπρίου προέδρου, συνεπεία της πλασματικής εξαγοράς της Τραπέζης Κύπρου. Οι Γερμανοί ξανάρχονται Οι ζημίες της Κύπρου δεν περιορίζονται μόνον στο ατόπημα της απορροφήσεως των Κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα. Δύο άλλα ατοπήματα κατήγγειΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Ελλάδα λε ο κ.Θεοδοσίου, που διεπράχθησαν υπ’ ευθύνην της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης, Γερμανικής ως γνωστόν, εμπνεύσεως : 1. Το κλείσιμο της Λαϊκής Τραπέζης που είχε απορροφήσει ρευστότητα 9,5 δις ευρώ από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα - το ήμισυ της οποία διοχετεύθη στην Ελλάδα παρανόμως. Τώρα, ολόκληρο το χρέος αυτό βαρύνει την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, και 2. Την «αναδιάρθρωσι» της Τραπέζης Κύπρου, στην οποία μετεφέρθησαν καταθέσεις των Κυπριακών ιδρυμάτων ύψους 8 δις Ευρώ, ενώ τα διαθέσιμα δεν υπερέβαιναν τα 5 δις ευρώ στην Κύπρον, «γιά να καλύψουν τους μικροκαταθέτες», ως υπεστηρίχθη «αρμοδίως». « Η Ελλάδα» , εδήλωσεν ο σύμβουλος του Κυπρίου προέδρου, «απετέλεσε τον νούμερο ένα συστηματικό κίνδυνο της Κυπριακής οικονομίας, ενώ η έξοδος της Κύπρου από το ευρώ δεν θα την επηρέαζε παρά ελάχιστα»!... Πράγματι, η Κύπρος, μ’ εθνικό εισόδημα 18 δις ευρώ, υπέστη μία συνολική ζημία 19 δις ευρώ από την κρίσι που προεκάλεσε η ένταξίς της στην Ευρωζώνη. Ακόμη και όταν έλαβε τα 10 δις ευρώ του μνημονιακού δανείου που καταβάλλει τώρα η τρόϊκα εις δόσεις, ηναγκάσθη να κηρύξει «επιλεκτική στάσι» πληρωμών έναντι των καταθετών άνω των 100.000 ευρώ, και όταν εξαντληθούν τα σημερινά διαθέσιμά της - όπερ βέβαιον εάν απελευθερωθεί η κίνησις κεφαλαίων και επιτραπεί στους καταθέτες ν’ αποσύρουν τα δεσμευμένα αποταμιεύματα από τις Κυπριακές τράπεζες, δεν θ’ αποφύγη και την τυπική χρεωκοπία. Αλλά το καίριο κτύπημα της Κυπριακής οικονομίας, εκτός της απωλείας ανταγωνιστικότητος του Κυπριακού προϊόντος λόγω ευρώ, είναι «η Γερμανική συμπεριφορά, που θέλει να τιμωρήσει την Κύπρο», ως υπεστήριξεν ο κ. Θεοδοσίου. «Γιά τις καλές σχέσεις της με την… Ρωσσία». Φαίνεται ότι η Γερμανία εζήλωσε την δόξα της Βρεταννίας στο Ανατολικό Ζήτημα, που κατέστρεψε την Ελληνική Κύπρο, και πάει τώρα να την υποκαταστήσει με ενδιαμέσους πράκτορες την Ελληνική κυβέρνησι και την δήθεν ανεξάρτητη Τράπεζα της Ελλάδος όργανον της εν Φραγκφούρτη Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης και ουσιαστικώς της Μπούντεσμπανκ...
Η κυπριακή κρίσις προηγήθη της Ουκρανικής αλλά έχει τις ίδιες ρίζες… Θα πρέπει όμως να έχουν υπ’όψιν όσοι Έλληνες ευθύνονται διά την νέα καταστροφή της Κύπρου, ότι, όπως το 1974 έτσι και τώρα, η Κυπριακή τραγωδία δύναται να γίνη καταλύτης της Ελληνικής πολιτικής ζωής ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
και της διεθνούς εμπιστοσύνης προς την Ευρωζώνη. Οι νομοτέλειες του ευρώ και οι Ερινύες της Κυπριακής προδοσίας του 1974 δεν έπαυσαν να ζητούν δικαίωσι. Τον «Εθνάρχη» καταδιώκουν, στον μοναχικό τάφο του, οι προδοσίες του θέρους του 1974 και η ρήσις του «η Κύπρος κείται μακράν». Η τρικομματική κυβέρνησις ΝΔ-ΠαΣοΚ και ΔΗΜΑΡ κατέρρευσε πρίν συμπληρώσει έτος εις την εξουσίαν, ενώ η διάδοχος δικομματική στηρίζεται εις οριακή πλειοψηφία στην νόθο Βουλή του 2013 και σπαράσσεται από τις εσωτερικές αντιφάσεις της, ενώ αυξάνει συνεχώς το Ελληνικό χρέος. Η μόνη εναπομένουσα αντιμετώπισις του Κυπριακού δημοσίου χρέους, ύψους 19,8 δις ευρώ, είναι «η απομόχλευσίς του, διά την αποκατάστασι της εμπιστοσύνης των καταθετών και επενδυτών στο τραπεζικό σύστημα της Κύπρου», υπεστήριξεν ο κ.Θεοδοσίου στην ομιλία του στο ΚΕΠΕ. Δηλαδή, η μη αποπληρωμή 15,2 δις ευρώ προς το ΔΝΤ και την ΕΚΤ! Αλλά τούτο θα έφερε την Κύπρο στην κατάστασι της… Αργεντινής εντός των κόλπων της Ευρωζώνης και θ’ απετέλει αφετηρία διαλύσεώς της. Η Γουώλλ Στρήτ Τζώρναλ έγραψεν (18.6.13) ότι ο Κύπριος πρόεδρος Αναστασιάδης εζήτησε επείγουσα κοινοτική βοήθεια για την Τράπεζα Κύπρου (ΤΚ) «όχι μόνον με τραπεζικά κριτήρια αλλά με εθνικολογιστικά. «Το σχέδιον εθελουσίας αφυπηρετήσεως της Τ.Κ. δεν επαρκεί και επέκρινε τους επιβληθέντας υπό της ΕΚΤ ελέγχους εξαγωγής κεφαλαίων απ’ την Κύπρον». Η έκτακτος διάσκεψις κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενώσεως της 27ης Ιουνίου 20 13, απέρριψε την έκκλησιν του Κυπρίου προέδρου. Υπεσχέθη μόνον αρωγή κατόπιν εγκρίσεως του Ευρωκοινοβουλίου, ενώ το αίτημα ήταν κατεπείγον. Η Κύπρος τελεί σήμερον υπό άτυπον «συντεταγμένη χρεωκοπία», δηλαδή το δημόσιον έχει διακόψει την ελευθερία κινήσεως Κυπριακών κεφαλαίων εντός της Ευρωζώνης, διά τα εισρεύσαντα προ της 25ης Μαρτίου 2013, και δεν επλήρωσε τους μεγάλους καταθέτες. Είναι το δεύτερον πλήγμα κατά της αξιοπιστίας του ευρωνομίσματος μετά την Ελληνική χρεωκοπία το 2010.Αν και το επόμενο βήμα θα έδει να είναι η έξοδος της Κύπρου απ’ το ευρώ, η Μεγαλόνησος παραμένει «πιστή» στην Ευρωζώνη. Το πολιτικόν κόστος της εξόδου υπερβαίνει τις αντοχές του προέδρου Αναστασιάδη. Ακέραιες παραμένουν, εν τούτοις, οι ευθύνες της Ελληνικής κυβερνήσεως, της ΕΚΤ και των Ελλήνων τραπεζιτών γιά την νέα Κυπριακή τραγωδία. Τώρα προστίθεται η διένεξις με την Τουρκία διά την ΑΟΖ και ελπίζομεν μην επαναληφθή το φιάσκο των Ιμίων. 5
Οι Αχίλλειες Πτέρνες του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος Του Πάνου Παναγόπουλου
H
εκτροπή του «Homo sapiens», δηλαδή του «σκεπτόμενου Ανθρώπου», από τον βασικό προαιώνιο στόχο του, που δεν είναι άλλος από την επίλυση του δυαδικού προβλήματος της μεγιστοποίησης της ευτυχίας του και της ελαχιστοποίησης της δυστυχίας του, όπως αναλύσαμε στο προηγούμενο τεύχος, αυτή η εκτροπή, αυτός ο εκτροχιασμός, δεν εντοπίζεται μόνον σε ορισμένες φάσεις της ζωής μας, αλλά στο σύνολο. Δηλαδή ο σημερινός εκτροχιασμός του ανθρώπινου γένους δεν αφορά μερικούς μόνον τομείς της πολιτικής, της κοινωνικής, της οικονομικής μας ζωής και πρωταρχικά βέβαια του περιβάλλοντος και του πολιτισμού, υπό την ευρεία τους έννοια, αλλά όλα αυτά μαζί και σε πολύ ανησυχητικό μάλιστα βαθμό. Σε επερώτηση που υπεβλήθη στην Ευρωβουλή προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την οποίαν εζητούντο εξηγήσεις για την έκθεση του ΟΗΕ που αναφερόταν στην προσβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα ως απόρροια της εφαρμογής των μέτρων λιτότητας, ο αντιπρόεδρος της Commission κ. Juri Katainen και πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας, στις 17 Σεπτεμβρίου έδωσε μια καταπληκτική απάντηση. Με λίγα λόγια έλεγε ότι, για τα κράτη-μέλη που βρίσκονται σε καθεστώς μνημονίου, δεν
6
ισχύει ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., γιατί τα μνημόνια αποτελούν διμερείς πράξεις μεταξύ Ελλάδος και δανειστών της και όχι ενωσιακό δίκαιο! Συγκεκριμένα ανέφερε τα εξής: «… Όσον αφορά, ωστόσο, τα προγραμματικά έγγραφα, δεν πρόκειται για ενωσιακό δίκαιο, αλλά για μέσα που έχουν συμφωνηθεί μεταξύ της Ελλάδος και των δανειστών της. Υπό την έννοια αυτή δεν μπορεί να γίνει επίκληση του Χάρτη, ενώ στην Ελλάδα εναπόκειται να εξασφαλίσει την τήρηση των υποχρεώσεών της, όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματα». Και αντί η δήλωση αυτή να γίνει θέμα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, επικράτησε μια εκκωφαντική σιωπή. Μια σιωπή της αδιαφορίας για τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην εξόφθαλμα εξωθεσμική απάντηση του κ. Katainen, ο πρέσβυς επί τιμή κ. Λεωνίδας Θ. Χρυσανθόπουλος του απηύθυνε επιστολή, στην οποία με σαφή νομικά επιχειρήματα απέρριπτε την ισχύ των παραπάνω ισχυρισμών του κ. αντιπροέδρου της Commission. Είναι πολύ σημαντικό, βέβαια, το γεγονός ότι στην από 30-10-2014 ανταπάντησή του, ο κ. Katainen, προς τον κ. Χρυσανθόπουλο, ουσιαστικά υπαναχωρεί από την προηγούμενη θέση του, αλλά επιμένει, όχι καλόπιστα, «να νίπτει τας χείρας του» για λοΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Οικονομία γαριασμό ολόκληρης της Commission, από μελλοντικές ευθύνες που σίγουρα θα αναζητηθούν και πιθανόν και να καταλογισθούν. Μεταθέτει δε, όλες αυτές τις ευθύνες, που συνεπάγονται οι εκβιασμοί της τρόϊκας, στις εκβιαζόμενες Ελληνικές(!) κυβερνήσεις, ενώ «τυγχάνει γνωστό τοις πάσι», ότι οι τελευταίες (με 100% δική τους βέβαια ευθύνη) δεν διαθέτουν Δημόσια Διοίκηση, που να είναι σε θέση να υλοποιήσει άλλα μέτρα πλην των οριζοντίων. Αυτή η αξιέπαινη προσπάθεια του συνταξιούχου πλέον Πρέσβη μας μπορεί μελλοντικά να μας αποφέρει πολλά δις ευρώ, αν και οι αποζημιώσεις αυτές καθ’ αυτές έχουν πολύ μικρή σημασία μπροστά στον εξόφθαλμο εξωθεσμικό, άμεσο ή έμμεσο επηρεασμό της ίδιας της Commission από το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα, το οποίο ακουμπάει σε και διαστρέφει πλέον όλους σχεδόν τους τομείς και τις εκφάνσεις της ζωής μας σε ολόκληρο τον πλανήτη. Πράγμα το οποίο επισημαίνει σε άρθρο του (με άλλη δόμηση) και ο ίδιος ο κ. Χρυσανθόπουλος. Βέβαια, εκτός από την «αποκοτιά» του κ. Katainen και την «ζημία» που αυτή μπορεί να επιφέρει (πλανητικά) στην όλη συνοχή του Χ.Σ., με μια προσεγμένη αξιοποίηση αυτής της σαφώς πλέον εκπεφρασμένης απανθρωπιάς, καθώς και των όσων αναλύσαμε στο προηγούμενο τεύχος, που πολύ περιληπτικά, συνίστανται από την μεγάλη πιθανότητα να συμμαχήσουν οι πρακτικά άνευ πλέον ουσιαστικού λόγου καταπιεζόμενοι λαοί, με τους εκβιαζόμενους και καταληστευόμενους από την επίσημη τοκογλυφία επιχειρηματίες, ακριβώς όπως το 1789 (για κάπως διαφορετικούς βέβαια λόγους), και σίγουρα υπάρχει μια πολύ μεγάλη σειρά από πολλές άλλες «αχίλλειες πτέρνες» του Χ.Σ. Μια από αυτές, αλλά βασική Αχίλλειος Πτέρνα, όπου για το Χ.Σ. η εγκαθίδρυση του παραλογισμού και η απουσία του μέτρου είναι από τα «εκ των ων ουκ άνευ» προαπαιτούμενα, η αντικατάσταση, στην Αγία Γραφή, της Παλαιάς Διαθήκης (Π.Δ.) με την (αρχαία) Ελληνική Γραμματεία, εκτός του ότι θα ήταν ευχής έργο από την θεολογική άποψη, θα αποτελέσει καίριο πλήγμα κατά του Χ.Σ.* Ήδη δε, το θέμα έχει πολυσυζητηθεί στην ίδια την Χριστιανική εκκλησία, αφού είναι κραυγαλέες οι αντιθέσεις της Π.Δ. με την Χριστιανική διδασκαλία, με την Χριστιανική φιλοσοφία και ακόμα περισσότερο με την Ευρωπαϊκή νοοτροπία. Δεν έχει δε καθόλου άδικο ο κ. Ερντογάν, όταν αποκαλεί την Ευρώπη Χριστιανικό club, κάτι δηλαδή πολύ διαφορετικό από την δική του θρησκευτική νοοτροπία, που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο γνήσιο τέκνο της Π.Δ. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
με τα «οφθαλμόν αντί οφθαλμού…» και τα «δια πυρός, σιδήρου και …. αποκεφαλισμών!» που συνηθίζονται στην γειτονιά του, απέναντι στην απέραντη συγχώρεση και στο «όστις βούλεται οπίσω μου ελθείν». Ο Λούθηρος βέβαια κατήργησε την Παλαιά Διαθήκη από την πρώτη στιγμή. Αλλά μόνον μέχρις εκεί. Υπάρχει, όμως, και ο καταφανώς εκτροχιασμένος και γι’ αυτό ιδιαίτερα ευάλωτος επαγγελματικός «αθλητισμός», που άμεσα ή έμμεσα αποτελεί και εκείνος μια ευμεγέθης Αχίλλειο Πτέρνα του Χ.Σ., και με τον οποίο θα ασχοληθούμε εκτενέστερα, ακριβώς επειδή τον θεωρούμε ως τον περισσότερο ευάλωτο στόχο. Μην προσπαθήσει δε κάποιος να με πείσει πως π.χ. η συμπεριφορά των active «ποδοσφαιρόφιλων» έχει την παραμικρή σχέση με την αγάπη τους προς το άθλημα ή ακόμα περισσότερο προς την ίδια τους την ομάδα. Οι αέναες μεταγραφές από άλλες πόλεις, από άλλες χώρες, από άλλες ηπείρους, με αμύθητα ποσά, και ιδίως οι στημένοι αγώνες, οι «παράγκες» και τα άλλα συναφή, σε συνδυασμό κυρίως με το τεχνηέντως και εξ επί τούτου αφιονιζόμενο πλήθος, δεν αποτελούν τυχαίες συγκυρίες. Ιδίως αν εμείς οι προχωρημένης ηλικίας (τω πάλαι ποτέ φίλαθλοι/αθλητές) ρίξουμε μια ματιά προς τα πίσω, θα επιβεβαιώσουμε ότι όλα αυτά αποτελούν χωρίς αμφιβολία, όχι απλώς εκτροχιασμό αλλά ουσιαστικές διαστροφικές συμπεριφορές. Είμαι δε, επαναλαμβάνω, πεπεισμένος ότι όλα όσα συμβαίνουν σήμερα στο ποδόσφαιρο στηρίζονται στην ίδια κακοδαιμονία της διαστροφής και των άλλων τομέων της ζωής μας, και ότι, αν μπορέσουμε να θεραπεύσουμε (όχι απλώς να ανακουφίσουμε), έστω και έναν τομέα, ίσως θα έχουμε ανακαλύψει το «Remedio» και για όλους τους άλλους τομείς. Το ότι σε ορισμένα αθλήματα, όπου έχει εμφιλοχωρήσει σε μεγάλο βαθμό το χρήμα, και φθάσαμε στο σημείο να συνιστώνται εγκληματικές συμμορίες σε βαθμό που ανάγκασαν, σχετικά πρόσφατα, την πολιτεία να εμπλέξει ακόμα και την Δικαιοσύνη, μόνο και μόνο βέβαια για να καλυφθούν τα προσχήματα, αυτά τα τερτίπια τα αντιλαμβάνονται και οι πλέον αφελείς, και γι’ αυτό επιμένω στο ότι ο επαγγελματικός αθλητισμός ίσως να αποτελεί τον πλέον ευάλωτο κρίκο του Χ.Σ. Εκείνο που είναι δυνατόν να μην συνειδητοποίησε ο πολύς κόσμος και ίσως χρειάζεται κάποια ανάλυση, είναι το πώς και το γιατί, και στο τελευταίο Μουντιάλ της Βραζιλίας, οι φίλαθλοι στις κερκίδες δεν ήσαν διαχωρισμένοι. Αργεντίνοι, Βραζιλιάνοι (που δεν έχουν και ιδιαίτερα καλές σχέσεις μεταξύ τους), Κοσταρικανοί, Γιαπωνέζοι, Έλληνες (και μάλιστα αντίπαλοι και από 7
Οικονομία
παρά πολύ μακρινές πατρίδες), λευκοί, μαύροι, κίτρινοι, ακόμα και ερυθρόδερμοι, κάθονταν δίπλα-δίπλα και τουλάχιστον στις κερκίδες, δεν άνοιξε μύτη. Θα ήταν όμως απόλυτα κατανοητό (όχι βέβαια και δικαιολογημένο) να πέσει και κανένα ξύλο, καθ’ ότι σε κάθε ομάδα έπαιζαν αμιγώς ομοεθνείς που εκπροσωπούσαν τα έθνη τους, αγωνιζόμενοι δηλαδή για την πατρίδα τους και για την σημαία τους. Οπότε, εδώ, ο μέχρις ενός σημείου δικαιολογημένος φανατισμός, με αφορμή ένα κάποιο λάθος διαιτητή (ηθελημένο ή αθέλητο), θα μπορούσε να δημιουργήσει ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Τέτοιες, όμως, καταστάσεις (κι’ αυτό είναι το σημαντικό), ούτε δημιουργήθηκαν, ουδέ καν οι διοργανωτές τις είχαν κατά νουν και γι’ αυτό και δεν έλαβαν αντίστοιχα μέτρα, και ασφαλώς όχι από ολιγωρία. Οι παίκτες ήσαν βέβαια επαγγελματίες και μπορεί να είχαν και παλιές μεταξύ τους διαφορές, αλλά οι ομάδες ήσαν εθνικές και όχι επαγγελματικές! Δηλαδή δεν υπήρχαν και ούτε ήταν νοητό να στηθούν αγώνες «σικέ» και επίσης ήταν πρακτικά ανέφικτο το να συγκροτηθούν «παράγκες». Μπροστά σ’ αυτήν την πραγματικότητα, που την βιώσαμε «ιδίοις όμμασι», θα παρακαλούσα τους δημοσιογράφους-αθλητικογράφους, έστω έναν από αυτούς, να 8
μας εξηγήσει γιατί π.χ. σε έναν αγώνα ΠαναθηναϊκούΟλυμπιακού, κρίνεται τόσο απαραίτητο οι φίλαθλοι να είναι χωρισμένοι, αφού τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον Ολυμπιακό και όχι μόνον τον Ολυμπιακό, στην ομάδα του συνήθως παίζουν 2-3 Έλληνες και κανένας από αυτούς Πειραιώτης; Δεν είμαι από εκείνους που υποτιμούν την τελειότητα και την μαγεία, αν θέλετε, του επαγγελματικού ποδοσφαίρου, και ιδίως του επαγγελματικού μπάσκετ, του βόλεϋ, του τέννις κλπ., που μερικές φορές πλησιάζουν την τελειότητα του επαγγελματικού χορού! Για να φθάσουν, όμως, οι επαγγελματίες «αθλητές» σ’ αυτά τα επίπεδα, όχι μόνον αφιέρωσαν ολόκληρη την ζωή τους με ακραίες προσπάθειες και στερήσεις, αλλά ακόμα και με υπερβολές, που τις πιο πολλές φορές βλάπτουν ανεπανόρθωτα την υγεία τους. Συμβαίνουν δηλαδή πράγματα που αντιβαίνουν σ’ αυτές καθ’ αυτές τις επιδιώξεις του Αθλητισμού, εκείνου του Αθλητισμού που γράφεται με «Α» κεφαλαίο. Μόνον και μόνον λοιπόν για τους συγκεκριμένους αμέσως παραπάνω λόγους, ο επαγγελματικός «αθλητισμός» θα έπρεπε από πολλά, πολλά, χρόνια να έχει διαχωρισθεί και να έχει απενταχθεί από τον Αθλητισμό, εντασσόμενος στα θεάματα, δηλαδή να υπάγεται μονίμως στα αντίστοιχα υπουργεία Πολιτισμού, σε αντίθεση με την ερασιτεχνική διά βίου άθληση, που η θέση της είναι αποκλειστικά στα υπουργεία Παιδείας και Υγείας, ως πολιτική εξουσία, με σαφείς κανόνες και περιορισμούς και με την εκτελεστική αρμοδιότητα στην τοπική αυτοδιοίκηση. Δεν μπορεί π.χ. να θεωρείται θεμιτός ο ερασιτεχνικός πρωταθλητισμός, όταν κάποιοι, ίσως και ανεπάγγελτοι, αφιερώνουν πάνω από 8 ή 10 ώρες την εβδομάδα για προπόνηση, καταλήγοντας σε Ολυμπιακούς Αγώνες με υπεράνθρωπα «ρεκόρ». Αυτά τα «επιτεύγματα» ή οι «στόχοι» των π.χ. 6,20 μ. στο άλμα επί κοντώ (σαν πουλιά), ή η ταχύτητα των 40 χιλ./ώρα (ως να πρόκειται για αυτοκίνητα), δεν ενθαρρύνουν τους νέους να ασχοληθούν με τον αθλητισμό. Αντίθετα, τέτοια άπιαστα και εν πολλοίς κίβδηλα επιτεύγματα, προφανώς αποθαρρύνουν τους νέους να αθληθούν, στέλνοντάς τους μόνιμα στις κερκίδες να «τραμπουκίζουν». Το «περισσότερα γήπεδα και λιγώτερες κερκίδες» το ξεχάσαμε, γιατί είναι βέβαια εκτός Χ.Σ. Οι αντίστοιχοι πρωταθλητές σε ομαδικά αγωνίσματα δεν λειτουργούν με κανένα τρόπο ως ανταγωνίσιμα πρότυπα και συνεπώς για την νεολαία δεν αποτελούν πρότυπα. Όλα αυτά, δε, ασφαλώς δεν έχουν καμμία σχέση με την Κοινή Λογική και με το Μέτρο, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Οικονομία και πολύ περισσότερο με το «Αρχαίο Πνεύμα Αθάνατο ….», που εμείς οι Έλληνες το πουλήσαμε στην Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, με αντάλλαγμα την πρωτοπορία της σημαίας μας κατά την τελετή της έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων κάθε 4 χρόνια. Λες και η σημερινή Δ.Ο.Ε., έχει την παραμικρή νοοτροπική ταύτιση με την Δ.Ο.Ε. π.χ. του 1948!! Όμως, αφού ο επαγγελματικός αθλητισμός δεν είναι άσχετος με την παγκόσμια οικονομία και συνεπώς και με το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα, την κοινή πηγή όλης αυτής της κακοδαιμονίας, και παράλληλα αποτελεί τον πλέον ευάλωτο κρίκο του Χ.Σ., μπορεί σταδιακά να εξουδετερωθεί, δηλαδή να συρρικνωθεί στις ουσιαστικές καλλιτεχνικές του διαστάσεις, όπως π.χ. τα «Τσίρκα». Το πώς, είναι σχετικά απλό. Μόνιμος τόπος τέλεσης των Ερασιτεχνικών Ολυμπιακών Αγώνων η Ολυμπία και οι γύρω πόλεις, με ιδιαίτερους κανονισμούς συμμετοχής, θεσμικούς και τεχνικούς, ώστε να εξασφαλίζεται απολύτως ο ερασιτεχνικός τους χαρακτήρας. Κάτι δηλαδή που αποτελεί το ευκολώτερο μέρος του όλου εγχειρήματος. Το δυσκολώτερο θα είναι, βέβαια, οι έξωθεν αντιδράσεις, που μπορούν να αντιμετωπισθούν α) με την προς το παρόν ανοχή παράλληλης ύπαρξης των κατά 100% επαγγελματικών πλέον Ολυμπιακών Αγώνων, έτσι όπως τα κατάφερε η Δ.Ο.Ε. β) με την αρχικά μικρή κλιμάκωση των Ερασιτεχνικών Ολυμπιακών Αγώνων και γ) με απειλές ενδεχόμενης μερικής ή ολικής απόσυρσης της ελληνικής συμμετοχής στους επαγγελματικούς Ολυμπιακούς Αγώνες. Ακόμα και με την αρνησικυρία (το βέτο) του Δήμου της Αρχαίας Ολυμπίας στην παροχή άδειας ως προς την αφή της Ολυμπιακής φλόγας και, σε τελευταία ανάλυση, την εύλογη και αντικειμενική δυσφήμιση των επαγγελματικών Ολυμπιακών Αγώνων για το επίπεδο στο οποίο τους καταντήσανε, δηλαδή άνευ στόχων που να προάγουν την παγκόσμια υγεία, καθώς και παντελώς στερημένους από οποιοδήποτε ιδεολογικό περιεχόμενο, με μοναδικό πλέον χαρακτηριστικό ένα ακόμα στήριγμα στο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα. Συνοψίζοντας, εδώ στην Ελλάδα έχουμε αμέσωςαμέσως τρεις περιπτώσεις στις οποίες μπορούμε να στοχεύσουμε την Αχίλλειο Πτέρνα του Χ.Σ., με πολύ σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας και δεν το επιχειρούμε. Και από τα άλλα όμως μετερίζια της υφηλίου, που είναι πολύ πιο πολλά, δεν έτυχε ακόμα ούτε και εκεί να αποτολμηθεί προς την κατεύθυνση αυτή κάτι το ενθαρρυντικό. Οι βασικοί λόγοι, καθ’ όλες τις ενδείξεις πρέπει να ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
αναζητηθούν στην περίεργη απουσία των αριστερών δυνάμεων, που ενδόμυχα ονειρεύονται ακόμα ηρωϊκές επαναστάσεις, σύμφωνα με τις παληοκαιρινές μαρξιστικές προϋποθέσεις. Αποθαρρύνοντας λοιπόν κινήσεις, που θα μπορούσαν με ειρηνικά θεσμικά μέσα να ξεδοντιάσουν ένα άκρως επικίνδυνο καθεστώς για ολόκληρη την ανθρωπότητα, παίζουν πεισματικά ένα δικό τους αδιέξοδο παιχνίδι, διασύροντας το ίδιο το ίνδαλμα τους, τον Karl Marx, που, αν μη τι άλλο, είχε αφιερώσει την δική του την ζωή, προσπαθώντας, ο κορυφαίος αυτός ανθρωπιστής, με τα τότε δεδομένα, να προσφέρει στον Hommo Sapiens το μέγιστο δυνατόν για την βελτίωση της ζωής του. Παρ’ όλο, δηλαδή, που βλέπουν ότι δεν υπάρχει (παγκοσμίως πλέον) κανένας σοβαρός διανοούμενος που να αξιολογεί θετικά τις θέσεις τους, εκείνοι επιμένουν σ’ αυτά που έμαθαν και μέχρις κάποιου χρονικού βέβαια σημείου δικαιολογημένα τα πίστευαν. Ας αναλογισθούν, όμως, τουλάχιστον τώρα, οι εξ αυτών πλέον νοήμονες, τις ευθύνες τους έναντι των λαών, που τους στερούν λόγω των ιδεοληψιών τους, κι’ από αυτή καθ’ αυτή τη δυνατότητα της ακόμα νόμιμης και αποτελεσματικής αυτοάμυνας. * Το Χ.Σ. «Σκότωσε τον Όμηρο» («Who killed Homer?» των Hanson and Heath), δηλαδή συρρίκνωσε με κάθε μέσο την επίδραση της Ελληνικής Γραμματείας επί μισόν αιώνα, όχι χωρίς δόλο, αλλά αντίθετα ως προϋπόθεση αποκαθήλωσης του ΜΕΤΡΟΥ και της ΚΟΙΝΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ προς χάριν της «ΠΡΟΟΔΟΥ(!)» και με βασικούς πυλώνες: α) τις ανάγκες σε υπερεπενδύσεις που δημιουργεί η Νέα Τεχνολογία (ενώ άλλοτε το παμμέγιστο ποσοστό των κεφαλαίων ανήκε στις επιχειρήσεις, οι οποίες μόνον για μέρος του κυκλοφοριακού κεφαλαίου προσέφευγαν σε δανεισμό, οι όροι σήμερα αντεστράφησαν), β) την τοκογλυφία, που δεν αποτελεί απλώς αυτοσκοπό, αλλά κυρίως μέσον πίεσης εναντίον αφ’ ενός των επιχειρήσεων για να τις καθυποτάξουν και αφ’ ετέρου εναντίον των κυβερνήσεων που τις πιο πολλές φορές υφίστανται μόνον «τύποις» και γ) την αυταπόδεικτη αγυρτεία της δήθεν αφελώς ασχεδίαστης παγκοσμιοποίησης του εμπορίου.
9
Οικονομία
Οι βλαβερές συνέπειες του πελατειακού κράτους Δυνάστες και ταυτόχρονα δυναστευόμενοι επί δύο αιώνες και πάντα αδιόρθωτοι του Γιάννη Μαρίνου
Σ
υνταγή καταστροφής θεωρεί ο διάσημος Αμερικανοϊάπων ιστορικός Φράνσις Φουκουγιάμα το παράδειγμα του ελληνικού πελατειακού κράτους και της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. Και ισχυρίσθηκε ότι οι Έλληνες πιο εύκολα θα πουλούσαν την Ακρόπολη, παρά θα διέλυαν το πελατειακό σύστημα (Νέα, 10/10/2014). Ο υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης Κυριάκος Μητσοτάκης, σε επιστολή που μου απέστειλε, περιγράφει την διορθωτική προσπάθειά του, υποστηρίζοντας ότι η πολιτική πατρωνία των δημοσίων υπηρεσιών στην Ελλάδα έχει υποστεί καίριο πλήγμα. Όμως η υποψία των συμπαραστεκόμενων τον κ. Μητσοτάκη είναι ότι το πάθος με το οποίο αγωνίζεται η κυβέρνηση, αλλά και η αντιπολίτευση, για την κατάργηση των μνημονίων, συνδέεται με την προσδοκία ότι μόλις εκλείψει η εποπτεία της τρόικας θα αποκατασταθεί εν δόξει και τιμή και το πελατειακό σύστημα. Και ο φόβος αυτός είναι προφανώς βάσιμος, καθώς το πελατειακό σύστημα δεν είναι πρόσφατη «κατάκτηση» του πολιτικού μας συστήματος, αλλά έχει την αφετηρία του στις αρχές της γένεσης του νεοελληνικού κράτους. Δηλαδή αριθμεί σχεδόν 200 χρόνια αδιατάρακτης ζωής, επιβιώνοντας έναντι κάθε προσπάθειας να συμμαζευτεί. Με την προσδοκία ότι η προσπάθεια αυτή του κ. Μητσοτάκη, παρ’ όλες τις αδυναμίες της (οριζόντιες περικοπές μισθών και μαζικές απολύσεις και διαθεσιμότητες χωρίς αξιολόγηση) θα ευδοκιμήσει επιτέλους οριστικά, ας μου επιτραπεί να προβώ σε μια αναδρομική περιγραφή του πελατειακού μας αυτού συστήματος -με μία δόση σατιρικής διάθεσης- με την καθοριστική βοήθεια του μεγάλου Εμμανουήλ Ροΐδη, ο οποίος προσδιόρισε ανεξίτηλα την ταυτότητα του εν τη γενέσει τότε φαύλου αυτού συστήματος. Συμμετέχω έτσι κατά τι στην, φοβούμαι, Σισύφεια προσπάθεια του αξιέπαινου υπουργού. Οι τακτικοί αναγνώστες μου στον Οικονομικό Ταχυδρόμο και στο Βήμα θα θυμούνται ότι κι εγώ, επί τρείς δεκαετίες, αποκαλύπτω τα έργα και ημέρες του φαύλου πελατειακού συστήματος, με την προσδοκία ότι θα βρεθεί επιτέλους κάποιος σύγχρονος Ηρακλής για να επιτελέσει τον άθλο του αφανισμού του. Μολονότι 10
η έκταση του κειμένου μου αποθαρρύνει, προσδοκώ το ενδιαφέρον των αναγνωστών μου, υποσχόμενος ότι δεν διδάσκει μόνον αλλά και τέρπει.
Όταν οι Μαρξ και Ένγκελς… Όταν ο άεργος (προσοχή, όχι άνεργος) Κάρολος Μαρξ και ο επιστήθιος φίλος του βιομήχανος Φρήντριχ Ένγκελς μελετούσαν εμβριθώς τις δομές και τις συνέπειες της καπιταλιστικής κοινωνίας της εποχής τους (εδώ και 180 χρόνια δηλαδή), και κατέληξαν στα όποια συμπεράσματα κατέληξαν, δεν είχαν υπ’’ όψιν τους (και δεν μπορούσαν να έχουν) και δύο τινά: α) τι σημαίνει όταν στην θέση της ιδιωτικής παραγωγικής πρωτοβουλίας βάλεις το Κράτος με δημοσίους υπαλλήλους και β) πώς συγκροτείται και πώς λειτουργεί η ελληνική Δημόσια Διοίκηση, το ελληνικό Κράτος. Αν είχαν υπ όψιν τους αυτές τις δύο εμπειρίες, αντί να εφεύρουν τον επιστημονικό σοσιαλισμό (που εξευτέλισε, με τις απόλυτες αλήθειες του, και την έννοια της επιστήμης και τους επιστήμονες, όσους τουλάχιστον προσπάθησαν καλοπίστως να γίνουν ιεροφάντες του), θα προτιμούσαν να ασχοληθούν με την μελέτη των κοινωνιών των εντόμων. Αν μάλιστα είχαν κάποια επαφή με την φύση και την ζωή και τραβούσε την επιστημονική ερευνητική τους οξυδέρκεια η οργάνωση και λειτουργία της ζωής των κοινωνιών των μελισσών, θα είχαν έκτοτε ανακαλύψει, εκτός από την αποτελεσματικότητα του καπιταλιστικού συστήματος, και την πενιχρή χρησιμότητα των περί την βασίλισσα - μέλισσα κηφήνων. Έτσι, αντί να συνηγορήσουν υπέρ της αναθέσεως της διοίκησης και εποπτείας του έργου των εργατικών μελισσών στην ex officio αναποτελεσματικότητα των κηφήνων εραστών της εξουσίας, θα είχαν εμβαθύνει τις έρευνές τους προς την αντίθετη ακριβώς κατεύθυνση. Πώς θα εξουδετερώσουν ακόμα περισσότερο τις αρνητικές συνέπειες για την κοινωνική κυψέλη της απλής υπάρξεως και ακατάσχετης βουλιμίας των εν μακαρία απραξία διαβιούντων θεραπόντων της εξουσίας. Δυστυχώς άλλα εμελέτησαν, και τα λανθασμένα συμπεράσματά τους τα πληρώνουν ακόμα και σήμερα πλήθος λαοί, ανάμεσα στους οποίους και ο Ελληνικός. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Οικονομία Οι μακαρίτες είναι ίσως αθώοι του αίματος (κυριολεκτικά). Όμως αποδείχθηκαν και εντελώς ανίκανοι να εκτιμήσουν σωστά την ανθρώπινη φύση και την εξ αυτής προκύπτουσα ανθρώπινη συμπεριφορά. Έτσι πίστεψαν ότι, αν τα μέσα παραγωγής περιήρχοντο στον έλεγχο του κράτους και της κοινωνίας και συνεπώς καταργείτο η ιδιωτική ιδιοκτησία, τότε αυτομάτως οι ανταγωνιστικές και εκμεταλλευτικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων θα εξαφανίζονταν ως διά μαγείας και θα αποκτούσε η γη κοινωνίες αγγέλων, οι οποίοι θα κατανάλωναν ό,τι έχουν ανάγκη και θα προσέφεραν ανιδιοτελώς και με ευσυνειδησία ιεραποστόλων την εργασία, τις γνώσεις και τις ικανότητές τους χάριν του πλησίον τους και της κοινωνίας ολόκληρης. Φυσικά, δεν υποβλήθηκαν στον κόπο να λάβουν υπ όψιν τους, ότι ο στόχος προς την κοινωνική αγιότητα δεν είναι δική τους εφεύρεση, αλλά όλων των θρησκειών και των περισσοτέρων φιλοσόφων και οραματιστών του καλού και αγαθού. Ένας στόχος ωραίος αλλά ανέφικτος. Αφού «ουδείς αναμάρτητος ή μη εις ο δυνάμενος». Και θεοί δεν έγιναν οι άνθρωποι ποτέ, μολονότι πολλοί εξ αυτών λατρεύθηκαν και λατρεύονται ως θεοί. Τους διέφυγε και κάτι άλλο, περισσότερο ουσιώδες απ’ όλα. Ότι για να κάθονται και να μελετούν και να ονειρεύονται για μια πιο δίκαιη και ανθρώπινη κοινωνία χωρίς ανισότητες και στυγνή εκμετάλλευση, όπως και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, κάποιοι άλλοι δούλευαν περίπου ως σκλάβοι για να παράγουν υπεραξία από την οποία επωφελούνταν, όχι μόνο οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων, στις οποίες εργάζονταν, αλλά και οι κ.κ. Μαρξ και Ένγκελς, που δεν εργάζονταν. Ο άνθρωπος εκ φύσεως ρέπει στην μη εργασία. Εργάζεται, διότι έχει ανάγκη να αποκομίσει χρήματα για να ζήσει όσο γίνεται καλύτερα, και γιατί, αν δεν αποδίδει στην εργασία του, κινδυνεύει να απολυθεί και να μείνει χωρίς τον επιούσιο. Αν, όμως, μπορεί να εξασφαλίσει εισόδημα σίγουρο χωρίς κίνδυνο απόλυσης, γιατί να δουλέψει; Η απλή αυτή σκέψη διέπει ουκ ολίγους κρατικοδίαιτους μονίμους υπαλλήλους, που ο επιστημονικός σοσιαλισμός τούς εξασφάλισε πλήθος θεωρητικών επιχειρημάτων, για να διαστρέψουν ως ακολούθως τον γνωστό μαρξιστικό ορισμό του κομμουνισμού, όπως έχει καταλήξει: «Έκαστος ανάλογα με τις απεριόριστες ανάγκες του και από έκαστον με την λιγώτερη δυνατή προσπάθεια». Αρκεί να υπάρχει κάποιος άλλος, που μοχθεί για να ταΐζει κι εκείνους που διαλογίζονται φιλοσοφούντες και διαθέτουν και το μονοπώλιο της αληθείας. Όπως είχε γραφεί πριν 150 χρόνια: «Ο πολύς πληθυσμός της Ελλάδος συνίσταται εκ πεντήκοντα χιλιάδων ανθρώπων γνωριζόντων ανάγνωσιν και ανορθογραφίΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
αν και τρεφομένων υπό ενός εκατομμυρίου αγραμμάτων φορολογουμένων». Μολονότι ακόμα αναμασούμε την, συνήθως εκτός πραγματικότητας, έννοια του μονοπωλίου, που έχει συνδεθεί με τις μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις και την ακαταμάχητη, υποτίθεται, δύναμη επιρροής τους και συνεπώς εκμετάλλευσης των κοινωνιών όπου λειτουργούν, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν πια καθημερινά στο πετσί τους ότι κάποια από τα στυγνότερα και πιο απάνθρωπα μονοπώλια είναι εκείνα, που στηρίζονται στην πανίσχυρη κρατική εξουσία, και που ο απόλυτος μονοπωλιακός τους χαρακτήρας μετατρέπει τους πολίτες των κοινωνιών σε ταπεινούς δούλους τους. Μπορεί όλα αυτά να μην είχαν τις αναγκαίες προσλαμβάνουσες παραστάσεις για να τα σκεφτούν οι αείμνηστοι Μαρξ και Ένγκελς και οι μετ’ αυτούς απόστολοι, διότι άλλη ήταν η δομή και οι συνθήκες των κοινωνιών της εποχής τους. Όμως, σε κάποια ασήμαντη γωνίτσα της τότε πεπολιτισμένης Ευρώπης, έζησε ένας άνθρωπος, που είχε προφανώς και περισσότερη παρατηρητικότητα και περισσότερο πρακτικό μυαλό από τους Γερμανούς αυτούς οραματιστές. Και, μελετώντας καθημερινά την ελληνική κοινωνία και το πολιτικό της εποικοδόμημα, μπόρεσε να δει και να περιγράψει με την δηκτική πέννα του, αυτά που έκτοτε συνέβαιναν και εξακολουθούν να ισχύουν στην ελληνική πολιτεία, η οποία ασφαλώς δεν είναι μια εξαίρεση στο σύνολο των ανθρώπινων κοινωνιών, έστω και αν, ως ακραία περίπτωση, τσακίζει κόκκαλα. Εννοούμε, όπως θα καταλάβατε ήδη από το προαναφερθέν τσιτάτο του, τον προσφιλή στον γράφοντα Εμμανουήλ Ροΐδη, ίσως τον πιο διεισδυτικό ανατόμο της ελληνικής κοινωνίας και ιδιαίτερα της πολιτικής εξουσίας στην χώρα μας, τον οποίο οι νεώτερες γενιές αγνοούν παντελώς μη μπορώντας να τον διαβάσουν. Περί αυτού φρόντισε επιμελώς η κατεστημένη αντίδραση, με το να τις αποκλείσει από την εκμάθηση της καθαρεύουσας, στην οποία έχει γράψει και ο Ροΐδης και πλήθος άλλοι σπουδαίοι Έλληνες διανοητές του 19ου και 20ου αιώνα. Άλλωστε, πώς να επιτραπούν αναδρομές στην πάντα επίκαιρη σκέψη του, αφού κάτι τέτοιο θα εξέθετε σε δεινή αμφιβολία την αξιοπιστία πολλών σύγχρονων κοινωνιολογικών αναλύσεων μαρξογενούς προέλευσης ή επιρροής και θα αποκάλυπτε βασικές αιτίες των δεινών που ταλανίζουν τηn χώρα μας και σήμερα και οι οποίες ισχύουν, έκτοτε, σταδιοδρομούσες αδιατάρακτα υπέρ των αρχουσών δημοσιοϋπαλληλικών τάξεων και των υφισταμένων σ’ αυτές πολιτικών δυνάμεων, σε μια σχέση αμοιβαίας εξάρτησης και αλληλοτροφοδότησης. 11
Οικονομία Ας είναι καλά το διαδίκτυο Θα διερωτηθείτε γιατί θεωρώ μείζον το θέμα αυτό, όταν μάλιστα ζούμε και δεινοπαθούμε από την κρίση που μαστίζει την Ελλάδα. Πολύ περισσότερο όταν το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ταλανίζεται από τις ανεξέλεγκτες δυνάμεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος και από την αναζωπύρωση της πρωτόγονης βίας, που παρασύρει στην απάνθρωπη γοητεία της την σύγχρονη ανθρωπότητα, υποδαυλίζοντας και νέους ανελέητους θρησκευτικούς πολέμους, που ανατρέχουν για νομιμοποίησή τους σε προφητείες και οράματα μεταφυσικού κύρους. Ας είναι καλά το διαδίκτυο, που διδάσκει από την βρεφική ηλικία πώς να εγκληματείς χωρίς τιμωρία και με εγγυημένη την προστασία της ταυτότητάς σου από την ανωνυμία και τις παρεξηγημένες ή παραποιημένες ατομικές ελευθερίες. Γιατί μια από τις βασικές προϋποθέσεις για να βγει από το σημερινό αδιέξοδο η ελληνική κοινωνία και να δημιουργηθούν οι συνθήκες για μια πορεία προς την πρόοδο -προς την οποία άλλοι λαοί καλπάζουν ήδη σε μια αναμέτρηση που κύριο στοιχείο της έχει τον ανταγωνισμό και την άμιλλα- είναι να ξεφύγουμε από το τέλμα στο οποίο είναι καταδικασμένη η ελληνική κοινωνία και το οποίο προσδιορίζεται από τον ατέλειωτο φαύλο κύκλο πολιτικής εξουσίας και δημοσιοϋπαλληλικής συντεχνίας, με την υπόγεια αργυρώνητη σύμπραξη διαπλεκόμενων συμφερόντων. Στο άρθρο αυτό, λοιπόν, θα παραθέσουμε σειρά αποσπασμάτων από κείμενα του Ροΐδη (που τα αντλούμε από τα Άπαντά του στις εκδόσεις «Ερμής» του 1978, Τόμος Β΄) στα οποία, παρ’όλη την απόσταση δυο σχεδόν αιώνων αφ’ότου γράφηκαν, λίγες μόνον λέξεις θα άλλαζε ή εκσυγχρονισμούς θα χρειαζόταν να κάνει ο μελετητής τους, προκειμένου να έχει ανάγλυφη την σημερινή εικόνα της Ελλάδας. Ο ρόλος των πολιτικών Για να αποφύγει το σοκ ο αναγνώστης, τον προϊδεάζουμε με την υπόμνηση ότι το σημερινό αδιέξοδο δεν είναι καθ’ εαυτό τα ελλείμματα του δημοσίου τομέα, και η συνεπακόλουθη ασύνετη διόγκωση του δημοσίου χρέους, αλλά η αιτία τους. Στις άλλες χώρες, τουλάχιστον τις ευνομούμενες και αποτελεσματικά λειτουργούσες, οι δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμοί, καθώς και οι δημόσιες θέσεις, δημιουργούνται και λειτουργούν για να διευκολύνουν την ομαλή και ειρηνική συμβίωση των πολιτών σε μια κοινωνία, την αποτροπή κινδύνων που μπορεί να απειλήσουν την υπόσταση και απρόσκοπτη λειτουργία της και για την υποβοήθηση της προόδου και ευημερίας του λαού. Δηλαδή οργανισμοί και θέσεις δη12
μιουργούνται για να προσφέρουν κάποιες υπηρεσίες. Στην Ελλάδα συμβαίνει περίπου το ακριβώς αντίστροφο. Δημιουργούνται και συντηρούνται κρατικοί οργανισμοί, επιχειρήσεις και θέσεις, απλώς για να διορίζονται σ’ αυτές όσο γίνεται περισσότεροι προκειμένου να εξασφαλίζουν τα προς το ζην. Όχι γιατί πρέπει να προσφέρουν κάποιες υπηρεσίες. Οι τελευταίες είναι πρόσχημα, που παρεμπιπτόντως και σπανίως χρησιμοποιείται πια. Το μαρξιστικής εμπνεύσεως «δικαίωμα στην τεμπελιά» θεωρείται, από τους υπηρέτες του λαού, δημοκρατική κατάκτηση, όπως άλλωστε και το αριστερό «όχι στην εντατικοποίηση» για τους φοιτητές. Ποιός έκανε, όμως, αυτούς τους διορισμούς; Μα οι πολιτικοί που εκλέγονται από τους ψηφοφόρους. ‹Αρα οι διορισμοί είναι ρουσφέτι (πάντοτε, όπως εύστοχα είχε παραδεχθεί πριν 25 χρόνια ο τότε πρόεδρος της ΑΔΕΔΥ Σπ. Γιατράς) για εξαγορά ψήφων. Άρα δεν έχει σημασία ποιος διορίζεται, αν έχει τα προσόντα και αν πρόκειται και μπορεί να προσφέρει τις υπηρεσίες που προβλέπει η θέση (αν προβλέπει κάτι τέτοιο), αλλά αν αυτός και τα μέλη της οικογένειάς του ανήκουν στο κόμμα και ιδιαίτερα στην εκλογική περιφέρεια όπου εκλέγεται ο διορίζων. Τα προσόντα και οι ικανότητες δεν θεωρούνται αναγκαία. Γι’ αυτό, άλλωστε, και το πτυχίο, που συχνά χρειάζεται ως τυπικό προσόν, δεν ήταν αναγκαίο να αντιπροσωπεύει και σχετικές γνώσεις ή να είναι γνήσιο. Τα κόμματα παριστάνουν ότι διορίζουν αναγκαίους δημόσιους λειτουργούς και οι διοριζόμενοι παριστάνουν ότι γνωρίζουν το αντικείμενο της υπηρεσίας, που υποτίθεται ότι καλούνται να προσφέρουν. Αν το γνωρίζουν κιόλας δεν βλάπτει, αφού άλλωστε κάποιοι πρέπει και να διεκπεραιώνουν κάποιες υποθέσεις με κάποιο αποτέλεσμα. Είναι αλήθεια ότι η δημιουργία του ΑΣΕΠ περιόρισε τις δυνατότητες του πελατειακού συστήματος. Όμως το τελευταίο υπονόμευσε το ΑΣΕΠ, όποτε το μπόρεσε, και χρειάσθηκε να έλθει η συμφορά που μας έπληξε από την αδυναμία εξόφλησης των δανείων μας δια της τρόϊκας για να επιβληθεί δραστικός περιορισμός των διορισμών, αλλά προσωρινά, όπως οι πολλοί ελπίζουν, έως την έξοδο από τα μνημόνια. Και αφού και οι μεν και οι δε γνώριζαν ότι άλλος είναι ο σκοπός του διορισμού και όχι η εξυπηρέτηση των πολιτών, γι’ αυτό και αδιαφορούν και για την ποιότητα και για την ίδια ακόμα την παροχή των υπηρεσιών από τους διοριζόμενους. Εκείνο που έχει σημασία είναι αν θα μας ψηφίσουν οι διορισθέντες και γενικά οι εξαρτημένοι από το δημόσιο (ο δημόσιος τομέας ελέγχει άμεσα ή έμμεσα τουλάχιστον το 70% της οικονομικής ζωής της χώρας). Άρα επ’ ουδενί λόγω πρέπει να τους δυσαρεστήσουμε. Το αν υπάρχουν λεφτά για να πληρωθούν ή όχι δεν ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Οικονομία μετράει. Το αν εργάζονται ή δεν εργάζονται οι υπηρετούντες το δημόσιο εν ευρεία έννοια δεν υπολογίζεται. Το αν είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους ή αδιαφορούν δεν λαμβάνεται υπ’όψιν. Το αν είναι έντιμοι ή εκβιαστές ή λωποδύτες δεν διερευνάται. Άλλωστε η μονιμότητα και η de facto ουσιαστική κατάργηση της πειθαρχικής αντιμετώπισης των παρεκκλίσεων από τους νόμους και τους κανονισμούς, μαζί με την προς τα κάτω αναξιοκρατική εξίσωση των πάντων, εξασφαλίζει το δια βίου απυρόβλητο και την δια βίου λειτουργία του πρυτανείου του δημοσίου. Αυτός είναι ο πραγματικός λόγος της λυσσαλέας αντίδρασης προς κάθε αξιολόγηση στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα και την τοπική αυτοδιοίκηση. Είδαμε σ’ όλη αυτήν την περίοδο που μας κυβέρνησαν κοινοπραξίες και υποτιθέμενες ισχυρές κυβερνήσεις (φθάσαμε ως και σε Οικουμενική) πόσο ανίσχυρα είναι τα κόμματα απέναντι της δημοσιοϋπαλληλικής συντεχνίας σε ευρεία έννοια και τις πανίσχυρες και στο απυρόβλητο ηγεσίες τους, τους συνδικαλιστές τους. Και είδαμε επίσης πώς κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος όλη η φιλολογία για τα αδιέξοδα ελλείμματα του Δημοσίου, και των πρωθυπουργών, και των κομμάτων που στήριξαν αυτές τις κυβερνήσεις, όταν βρίσκονταν αντιμέτωποι με αιτήματα των εργαζομένων στο δημόσιο τομέα. Παράδοση άνευ όρων. Παροχές, ασταμάτητες παροχές από άδεια ταμεία, με ταυτόχρονη υποκριτική θρηνολογία και παραινέσεις προς τον ελληνικό λαό για περιορισμό της σπατάλης και λιτότητα λόγω πτωχεύσεως του δημοσίου. Να, λοιπόν, που υπάρχουν λεφτά, διαπίστωναν εύλογα οι απλοί άνθρωποι. Αν δεν υπήρχαν, πώς θα έδιναν; Το ότι τα βρίσκουμε με επώδυνο δανεισμό από το εξωτερικό και με έκδοση (μέχρι να ενταχθούμε στην Ευρωζώνη) πληθωρικού χαρτονομίσματος, φαίνεται ότι δεν συγκινούσε κανένα. Έστω και αν έτσι αποδεικνύονταν και ανακόλουθοι προς τις διακηρύξεις και υποσχέσεις τους οι κυβερνώντες. Μάλιστα, με τις οικουμενικές κοινοπραξίες των κομμάτων μας, απεδείχθη και κάτι άλλο, πρωτοφανές ίσως διεθνώς. Ότι, στην Ελλάδα, τα κόμματα δεν αντιπροσωπεύουν, έστω και στοιχειωδώς, διαφορετικά το καθένα ταξικά συμφέροντα, συγκρουόμενα και αλληλομαχόμενα. Όλα τα κόμματα αντλούν ψήφους από όλες ταυτόχρονα τις τάξεις και όλα είναι υποχείρια της δημοσιοϋπαλληλικής νομενκλατούρας και του δημοσίου τομέα γενικώτερα. Έχουν ψηφοφόρους απ’ όλες τις τάξεις και συνεπώς κανένας δεν θέλει να δυσαρεστήσει κανέναν. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Τι είναι τα κόμματα Κι έτσι ερχόμαστε πολύ φυσιολογικά πια στον Ροΐδη, ο οποίος από το 1876 διαπίστωνε ήδη: «Αλλαχού τά κόμματα γεννώνται, διότι εκεί υπάρχουν άνθρωποι διαφωνούντες και έκαστος άλλα θέλοντες. Εν Ελλάδι συμβαίνει ακριβώς το ανάπαλιν. Αιτία της γεννήσεως και της πάλης των Κομμάτων είναι η θαυμαστή συμφωνία μεθ’ ης πάντες θέλουσι το αυτό πράγμα, να τρέφωνται δαπάνη του δημοσίου. Αν υπήρχε λεξικόν της νεοελληνικής γλώσσης, νομίζομεν ότι ο ορισμός της λέξεως «κόμμα» ήθελεν είναι ο ακόλουθος: Ομάς ανθρώπων ειδότων ν’ αναγινώσκωσι και ν’ ανορθογραφώσιν, εχόντων χείρας και πόδας υγιείς, αλλά μισούντων πάσαν εργασίαν, οίτινες, ενούμενοι υπό ένα οιονδήποτε αρχηγόν, ζητούσι ν’ αναβιβάσωσιν αυτόν διά παντός μέσου εις την έδραν πρωθυπουργού, ίνα παράσχη αυτοίς τα μέσα να ζώσι χωρίς να σκάπτωσιν». Μπορεί να ηχεί βάναυσα η διαπίστωση, αλλά όταν ο Ροΐδης αποτολμούσε υπό καθεστώς μοναρχίας τέτοια κριτική, εμείς αισθανόμαστε άνετα να τον επαναλάβουμε εν πλήρει δημοκρατία. Αλλά και η συνέχεια, μετά την κατάληψη της εξουσίας, προσδιοριζόταν από τον Ροΐδη με αδίστακτη μεν, αλλά εύστοχη ωμότητα, που και σήμερα επιβεβαιώνεται από τα πράγματα: «Κατά τον πολύν Μοντέσκιον (Μοντεσκιέ), έκαστος υπουργός, λαμβάνων την εξουσίαν, φροντίζει κατά μεν το πρώτον έτος περί εαυτού, κατά δε το δεύτερον περί της επαρχίας του, και έπειτα, τέλος πάντων, και περί του έθνους εν γένει. Ουδόλως, λοιπόν, πρέπει να δυσανασχετώμεν κατά των ημετέρων πολιτικών, αν δεν προφθάνουσι να πράξωσι το παραμικρόν υπέρ του τόπου, αφού ουδέ τας ιδίας των υποθέσεις αφήνομεν αυτοίς καιρόν να τελειώσωσιν». Όσο για την ποιότητα των διοριζομένων, στην οποία αναφερθήκαμε προεισαγωγικά, ο Ροίδης είναι περισσότερο ωμός και καυστικός: «Ως ο Ιησούς εκήρυξεν ότι ήθελε σώσει τους αμαρτωλούς και ουχί τους δικαίους, ούτω και σήμερον παρ’ ημίν η αισχρότης της διαγωγής είναι πρόσθετος τίτλος εις τας ευεργεσίας του (πρωθυπουργού) κ. Κουμουνδούρου. Πολλοί μάλιστα λέγουσιν, ότι αυτή είναι παρ’ αυτώ απαραίτητον προσόν, ημείς όμως πιστεύομεν ότι και μόνη η ανικανότης αρκεί προς απόκτησιν της ευνοίας του, φθάνει μόνο να είναι αρκούντως αποδεδειγμένη». Κάθε ομοιότητα με τα συμβαίνοντα και στην σύγχρονη Ελλάδα δεν είναι, βέβαια, διόλου συμπτωματική. Όπως, άλλωστε, και η ακόλουθη διαπίστωση: «Οσάκις εις τον ημέτερον πρωθυπουργόν γίνονται παρατηρήσεις περί του ποιού των υπ’ αυτού διοριζομένων, ότι είναι αμαθείς, βλάκες, υπόδικοι επί κλοπή ή κατάδικοι επί πλαστο13
Οικονομία γραφία, εις τας ενστάσεις ταύτας η αγαθότης αυτού ευρίσκει στερεότυπον και όντως λακωνικήν απάντησιν: ‘‘Δεν πειράζει’’». Μετά, πάντως, από τέτοιας ποιότητας διορισμούς, και με βάση τον σκοπό για τον οποίο γίνονταν (η εξασφάλιση εις τους διοριζόμενους των μέσων προς το ζην χωρίς να σκάπτωσιν) ήταν επόμενον να ισχύουν και τα ακόλουθα: «Εξ όλων των κατοικούντων επί του πλανήτου μας διπόδων, ο Έλλην στρατιώτης είναι το ολιγαρκέστερον, και εν πολλοίς το δαπανηρότερον. Αρκείται μεν εις άρτον και ελαίας, αλλά ίνα διοικηθή έχει, φαίνεται, ανάγκην στρατηγών, ταγματαρχών, λοχαγών, ανθυπασπιστών, λοχιών και δεκανέων δεκαπλασίων των αλλαχού, η δε απαραίτητος αύτη ανάγκη του καταδικάζει ημάς να μη έχωμεν στρατόν! Ό,τι ακολουθεί εις τον στρατόν συμβαίνει, δυστυχώς, και εις τους άλλους κλάδους. Τα ημέτερα δένδρα, μάλλον δυσφύλακτα, έχουσιν ανάγκην πλειόνων δασοφυλάκων, τα ημέτερα πλοία, μάλλον δύσπλοα, πλειόνων πλοιάρχων, αι ημέτεροι αλυκαί πλειόνων αλαταποθηκαρίων, τα ημέτερα δικαστήρια απειράκις πλειόνων δικαστικών γραφέων, αι ημέτεροι φόροι πλειόνων φοροφάγων». Οι διαπιστώσεις ισχύουν περίπου και σήμερα, αλλά ο κατάλογος θα ήταν ατέρμων, αφού προστέθηκαν δεκάδες χιλιάδων νέες ειδικότητες και θέσεις στο δημόσιο για την εξυπηρέτηση (διάβαζε την αφαίμαξη) των πολιτών. Αλλά ποιος ενδιαφέρεται γι’ αυτά στην Ελλάδα; Οι ελάχιστες εξαιρέσεις δεν άμβλυναν τον κανόνα. Εξ ου και ο παντεπόπτης Ροΐδης, με το ψευδώνυμο «Ασμοδαίος», διαπίστωνε: «Εν ήμισυ εκατομμύριον νοήμονος και φιλοπόνου λαού, οικούντος χώραν ευλογημένην, οία η Ελλάς, κατηνάλωσεν ολόκληρον τεσσαρακονταετίαν εις αγόνους συζητήσεις περί κομμάτων και κομματαρχών, άπαν δε το χρήμα του, αντί έργων χρησίμων προς πόλεμον ή προς ειρήνην, εδαπάνησεν εις συντήρησιν κοπαδιού κομματικών κηφήνων, χάριν των οποίων στέργει την πενίαν, την κακοπραγίαν, την ασημότητα και τους εμπαιγμούς του κόσμου όλου». Αν το απόσπασμα αυτό μεταγλωττιζόταν στην δημοτική, δεν θα απέδιδε άριστα την σημερινή εικόνα της Ελλάδας, που κατατρίβεται σε άγονες και ατέρμονες συζητήσεις για κόμματα, εκλογικά συστήματα, προεδρολογία, αναλογίες εκπροσώπησης των κομμάτων σε επιτροπές και διάφορα δημόσια όργανα; Και μήπως και σήμερα δεν δαπανάται το δημόσιο χρήμα για την συντήρηση κοπαδιών κομματικών κηφήνων; Όσο για την ασημότητα της χώρας μας και τους εμπαιγμούς του κόσμου, τα ζήσαμε και τα ζούμε ήδη καθημερινά και στο Κυπριακό, και στο Αιγαίο, και στις 14
σχέσεις μας με τους εταίρους μας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και στην αδιαφορία των λαών του Τρίτου Κόσμου, των οποίων θελήσαμε να παραστήσουμε τον προστάτη και συνήγορο, στις εδαφικές διεκδικήσεις όλων περίπου των γειτόνων μας (Τούρκων, Σκοπιανών, Αλβανών) και στην ωμή κριτική των εκθέσεων όλων των διεθνών οικονομικών οργανισμών, που ελεεινολογούσαν την άφρονα οικονομική συμπεριφορά των κυβερνήσεών μας και το χαμηλό φορολογικό και συναλλακτικό ήθος του λαού μας.
Καταβάλλουν λύτρα Εύλογα ανακύπτει το ερώτημα: μα γιατί τα κόμματα και οι κυβερνήσεις ανέχονται και υποκύπτουν σε αυτές τις ολέθριες για τον τόπο καταστάσεις και τις συντηρούν, αντί να προσπαθήσουν να τις εξαφανίσουν; Ο Ροΐδης εδώ απαντά εκτενέστερα. Ας τον προσέξουμε: «Αγαπώντες προ παντός άλλου την δικαιοσύνην, δεν λέγομεν ότι εις την τοιαύτην κατάστασιν αρέσκονται πάντες ανεξαιρέτως οι βουλευταί καί κομματάρχαι, αλλά τούτο μόνον: ότι τινές εξ αυτών την εδημιούργησαν εκ φιλαρχίας, σήμερον δε πάντες αυτήν υφίστανται εξ ανάγκης. Οι τε φαύλοι και οι αγαθοί πράττουσι παρ’ ημίν τα αυτά, η μόνη δε μεταξύ αυτών διαφορά συνίσταται εις το ότι οι μεν τα πράττουσι μετά χαράς, οι δε άνευ χαράς. Η θέσις των παρ’ ημίν πολιτευομένων πολύ ομοιάζει την των αυτοκρατόρων της βυζαντινής Ρώμης, οίτινες προς κατάληψιν του θρόνου συνεμάχουν μετά Φράγκων, Τούρκων και Βουλγάρων, εις ους αυτοί τε και οι υπήκοοι αυτών επλήρωνον έπειτα λύτρα. Απαραλλάκτως και οι ημέτεροι φατριάρχαι, προς σχηματισμόν ή ενίσχυσιν κόμματος, εστρατολόγουν εκ των τριόδων μισθοφόρους, ους επλήρωνον διά δημοσίων χρημάτων, ήτοι διά θέσεων περιττών. Των τοιούτων μισθοφόρων επί τοσούτον επολλαπλασιάσθη προϊόντος του χρόνου ο αριθμός και το θράσος, ώστε κατέστησαν σήμερον η μόνη αξιόμαχος δύναμις της Ελλάδος, προ της οποίας και βασιλεία και κυβέρνησις και βουλή και ολόκληρον το έθνος κύπτει το γόνυ μετά τρόμου. Εσφαλμένως, νομίζομεν, παρωμοίασαν τινες τους ημετέρους κομματάρχας προς αρχηγούς ληστρικών συμμοριών. Το πταίσμα αυτών είναι ότι εδημιούργησαν τας συμμορίας, σήμερον όμως αντί να είναι αρχηγοί αυτών, κατήντησαν απλοί μεσίται, διά των οποίων αι συμμορίαι αύται διαπραγματεύονται προς το έθνος τα λύτρα ανθ’ ων συγκατανεύουσι να παραχωρήσωσιν αυτώ ασφάλειαν ζωής και περιουσίας. Τα λύτρα ταύτα καλούνται κατ’ ευφημισμόν προϋπολογισμός. Απόδειξις, όμως, του αληθούς αυτών χαρακτήρος είναι η δουλική ευπείθεια, μεθ ‘ης ολόκληρος η Βουλή, σιγώσης της αντιπολιτεύσεως, σπεύδει να τα καταβάλη άνευ συζητήσεως εις τον εισπράκτορα της κατιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Οικονομία σχυούσης συμμορίας, καλώς γνωρίζουσα ότι πάσα αντίστασις ή απόπειρα ελαττώσεως αυτών ήθελε τιμωρηθή δι’ αναστατώσεως την επιούσαν. Το δε όντως λυπηρόν είναι ότι, και υποτασσόμενοι εις πάσαν ταπείνωσιν και κακουχίαν, στέργοντες να μένωμεν άοπλοι και εις πάσαν ύβριν εκτειθέμενοι, πάλιν δεν κατορθούμεν να πληρώνωμεν ολοσχερώς τα κατ’ έτος εξογκούμενα ημών λύτρα, αναγκαζόμενοι να δανειζώμεθα ακαταπαύστως, και ίσως μετ’ ου πολύ να παραστήσωμεν το πρωτοφανές εν τη ιστορία θέαμα έθνους χρεωκοπούντος άνευ παρασκευών, άνευ πολέμου, άνευ επαναστάσεως ή άλλης τινός εκ των μέχρι τούδε γνωστών προφάσεων χρεωκοπίας. Τούτο πάντες βλέπομεν, η δε επιστήμη το κηρύττει δια του στόματος τού κ. Σούτζου [σσ.: Καθηγητού της Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών την εποχή του Ροΐδη], υποδεικνύοντος τας οικονομίας ως την μόνην σωτηρίας οδόν. Προς ταύτην όμως ουδείς πολιτευόμενος τολμά να τραπή, ουχί εξ ελλείψεως πατριωτισμού, αλλά διότι καλώς γνωρίζει ότι αδύνατον είναι να προχωρήση επ’ αυτής, χωρίς να προσκρούση ανά παν βήμα εις συμφέροντα προσωπικά, άτινα θέλουσιν ορθωθή κατ’ αυτού ώς έχιδναι φαρμακεραί, των οποίων επατήθη η ουρά.» Τι απ’ όσα έγραφε ο Ροΐδης πριν 140 περίπου χρόνια δεν ισχύει και σήμερα; Μήπως όλοι οι πολιτικοί, ευχαρίστως ή με δυσφορία, δεν υποκύπτουν σε κάθε απαίτηση των εργαζομένων στον ευρύτερο δημόσιο τομέα; Μήπως στρατιές των δημοσίων υπαλλήλων και των εργαζόμενων στις ΔΕΚΟ [σσ: επί Ροΐδη και επί Μαρξ ήταν ακόμα άγνωστες] δεν καλύπτουν πλήθος θέσεις περιττές; Και μήπως αυτές οι στρατιές δεν επιβάλλουν κάθε τόσο λύτρα στο έθνος, που τα πληρώνει ο κρατικός προϋπολογισμός, για να μην μας κόβουν το ρεύμα, το νερό, τις συγκοινωνίες, την διακίνηση αγαθών, τις πρώτες βοήθειες, κάθε είδος πρώτης ανάγκης, που μας επιτρέπει να επιβιώνουμε; Και μήπως ολόκληρη η Βουλή, χωρίς αντιπολιτευτικές ψήφους, δεν σπεύδει κάθε τόσο με δουλική ευπείθεια να καταβάλει αυξήσεις στους εισπράκτορες των κατισχυουσών συμμοριών, που σήμερα αδόκιμα μετονομάσαμε σε συντεχνίες; Και μήπως τα λύτρα αυτά δεν πληρώνονταν με ακατάπαυστο δανεισμό σε τρόπον, ώστε χωρίς να έχουμε αντιμετωπίσει οποιαδήποτε θεομηνία, πόλεμο ή άλλη απρόβλεπτη συμφορά, να έχουμε φθάσει σε χρεωκοπία; Το ότι συμβαίνουν όλα αυτά επί 180 περίπου χρόνια στην Ελλάδα, με φωτεινά ευτυχώς διαλείμματα που ανακόπτουν τον κατήφορο και επιτρέπουν και κάποιες πρόσκαιρες ανόδους, είναι μεν καταφανώς ηλίου φαεινότερο, αλλά παραμένει περίπου ασχολίαστο. Η υπαγόρευση άλλων οδών προσεγγίσεως της πραγματικόΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
τητας από τον μαρξιστικό δογματισμό και οι δισταγμοί της επιστήμης της κοινωνιολογίας να έλθει σε σύγκρουση με το ίδιον συμφέρον, αφού οι εκπρόσωποί της είναι και αυτοί κατά κανόνα τρόφιμοι του κρατικού προϋπολογισμού, και συνεπώς συνάδελφοι των «συμμοριών προς τας οποίας η κοινωνία πληρώνει λύτρα», δεν επέτρεψαν να ενημερωθεί επαρκώς και συστηματικά το πλήθος των φορολογουμένων, οι οποίοι προθύμως παλαιότερα, αγανακτούντες σήμερα, πληρώνουν για να είναι δούλοι της δημοσιοϋπαλληλικής γραφειοκρατίας.
Στρατός κατοχής Στις 16 Νοεμβρίου 1989 πρωτοχαρακτήρισα στον Οικονομικό Ταχυδρόμο ως «δυνάμεις κατοχής» τους συνδικαλιστές του ευρύτερου δημόσιου τομέα και τις στρατιές των διορισμένων από τους πολιτικούς και τους λοιπούς κρατοδίαιτους Έλληνες, που είναι πάνω από το 50% του πληθυσμού (συμπεριλαμβάνονται και οι κρατοδίαιτοι αγρότες καθώς και η σπουδάζουσα νεολαία μας, που τα σπάει κι από πάνω όποτε της γουστάρει στα πανεπιστήμια, στα γήπεδα ή στους δρόμους). Και διαβεβαιώναμε ότι, άσχετα από τις αντίθετες υποσχέσεις των κυβερνώντων έστω και οικουμενικώς, οι δυνάμεις κατοχής θα εξασφάλιζαν και πάλι την τροφοδοσία της επιμελητείας τους. Και γράφαμε: «Όπως οι Γερμανοί και οι Ιταλοί λήστευαν την αγροτική μας παραγωγή, τα συναλλαγματικά και εις χρυσόν αποθέματα της Τραπέζης της Ελλάδος και ό,τι άλλο είχε η κατεχόμενη από αυτούς Ελλάδα στην περίοδο 1941-44 για να διάγουν καλώς τα στρατεύματά τους, που είχαν υποδουλώσει την χώρα μας, αυτό γίνεται και σήμερα υπέρ της δημοσιοϋπαλληλικής και της κρατοδίαιτης νομενκλατούρας ιδιαίτερα των συνδικαλιστών της και των ακολούθων τους σε βάρος του υποδουλωμένου σ’ αυτήν υπόλοιπου λαού». Εκείνο που διαπιστώνουμε πια όλοι οι Έλληνες, είναι ότι τα κόμματα ενδιαφέρει αποκλειστικά ο δημόσιος τομέας. Προφανώς γιατί με τους δημοσίους υπαλλήλους κυβερνούν, αυτούς διορίζουν και είναι οι αφοσιωμένοι (τρόπος του λέγειν) και αναγκαίοι υπηρέτες τους, αλλά ταυτόχρονα και οι δυνάστες τους. Αφού δεν μπορούν ή δεν τολμούν να τους απολύσουν, ακόμα και όταν παρανομούν, πρέπει να τους έχουν ευχαριστημένους. Όπως οι Σουλτάνοι τους Γενίτσαρους. Γιατί οι Γενίτσαροι, έχοντας όλη την δύναμη του κράτους στα χέρια τους, μπορούσαν να ανατρέπουν τους Σουλτάνους. Όπως άλλωστε και να τους ανεβάζουν στον θρόνο. Μεταξύ όμως της εποχής Ροΐδη και της σημερινής υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά, προς το χειρότερο δυστυχώς, την οποία υπονοεί μεν ο μακαρίτης όταν χρησι15
Οικονομία μοποιεί τους όρους «συμμορία» και «λύτρα», αλλά δεν μπορούσε να συλλάβει τις προεκτάσεις, τις οποίες έχει πάρει το πράγμα σήμερα. Τότε οι υποτελείς των «συμμοριών» ήταν οι κομματάρχες και τα κόμματα. Σήμερα είναι ολόκληρος ο Ελληνικός λαός. Γιατί ο εκβιασμός των συντεχνιών ασκείται σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, που τελεί σε ομηρία διαρκείας προς τα κρατικά μονοπώλια και τους υπαλλήλους που τα στελεχώνουν. Η απειλή π.χ. διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος, η οποία μπορεί να παραλύσει την χώρα ή και να την θανατώσει, στρέφεται όχι μόνον κατά της κυβερνήσεως αλλά κατά ολόκληρου του λαού, που πληρώνει τη ΔΕΗ για να τον υπηρετεί. Η ακινητοποίηση των συγκοινωνιών πλήττει κυρίως εκείνους που δεν έχουν Ι.Χ. και δεν μπορούν να πληρώνουν ταξί, δηλαδή τους μη προνομιούχους που υποβάλλονται και στα βαρύτερα λύτρα. Η απονέκρωση των νοσοκομείων, των πρώτων βοηθειών, των σχολείων και πανεπιστημίων, μπορεί να σημαίνει ακόμα και μαζικούς θανάτους, τους οποίους όμως ποτέ δεν πληροφορείται η κοινή γνώμη. Γιατί κι αυτό είναι ανάμεσα στα λύτρα που πληρώνει ο λαός: η αποσιώπηση των επιπτώσεων από την εκβιαστική συμπεριφορά των δημοσιοϋπαλληλικών συντεχνιών. Πώς να τολμήσει ακόμα και ο δημοσιογράφος να καταγγείλει τις συντεχνίες, από τις οποίες εξαρτάται και αυτού η ζωή; Οι όμηροι κάνουν ό,τι τους υπαγορεύουν οι δεσμοφύλακές τους. Ο πρόεδρος της Νομισματικής Επιτροπής της τότε Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) κ. Σαρτσινέλι είχε προειδοποιήσει την εποχή εκείνη (μετά την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ), με επιστολή του προς τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας, ότι «για να ανακοπεί η δραματική απόκλιση της ελληνικής οικονομίας από τα επιτεύγματα των άλλων χωρών της Κοινότητας, πρέπει να ληφθούν δύσκολες αποφάσεις από την πολιτική ηγεσία της χώρας σας» (Το Βήμα, 25-2-90). Ο Σαρτσινέλι, όπως σήμερα η τρόϊκα των μνημονίων, ζητούσε τα στοιχειώδη και αυτονόητα. Απόδειξη η ιστορία των εκτάκτων δημοσίων υπαλλήλων ορισμένου χρόνου, που αυτονόητο είναι να αποχωρούν άνευ ετέρου μόλις λήξει ο χρόνος για τον οποίον προσελήφθησαν. Κι όμως ούτε αυτό δεν τολμούσαν τα κόμματα απέναντι και των δοκίμων ακόμα Γενιτσάρων. Υπέκυπταν και σ’ αυτούς. Και τους μονιμοποιούσαν ανεξαρτήτως προσόντων και αναγκαιότητας, για να υποδουλωθούν ακόμα περισσότερο στην συνεχώς πολλαπλασιαζόμενη συντεχνία.
Χρόνια νόσος και ίσως ανίατη Τα όσα υποστήριζα τότε και επαναλαμβάνω και σήμερα γράφονται με πόνο ψυχής και με κατάθλιψη. Όχι 16
μόνον γιατί οι διαπιστώσεις αυτές αποδεικνύουν ότι η νόσος από την οποία πάσχει η ελληνική κοινωνία είναι χρόνια και ίσως ανίατη, αλλά και γιατί αθέλητα θίγει αγαπητά πρόσωπα, ακόμα και συγγενείς και φίλους, ακόμα και μέλη της οικογένειάς μου, που είναι ή ήταν δημόσιοι υπάλληλοι και λειτουργοί και που ως άτομα ούτε ευθύνονται συνήθως για το κατάντημα αυτό, ούτε καν βαρύνονται με αναξιότητα, ανικανότητα, φυγοπονία και άλλα δεινά που χαρακτηρίζουν πλήθος συναδέλφων τους. Άλλωστε, μέσα στο δημόσιο, και ο πιο ενθουσιώδης και φιλότιμος βαθμιαία αποθαρρύνεται και αδρανοποιείται μέσα στην διαδικασία της αχρηστεύσεως των καλών από τους κακούς, καθώς λειτουργεί και κει σχεδόν χωρίς εξαίρεση ο νόμος του Γκρέσαμ (το κακό νόμισμα διώχνει το καλό). Έτσι οι θύτες του δημόσιου χρήματος είναι και ταυτόχρονα θύματα στην πλειοψηφία τους. Παρ’ όλα αυτά, πάρα πολλοί, ίσως η πλειονότητα, μολονότι αδικούμενοι και ενίοτε χλευαζόμενοι από τους εκλεκτούς του πελατειακού συστήματος, εργάζονται σκληρά και ευσυνείδητα. Γι’ αυτό άλλωστε δεν έχει ακόμα καταρρεύσει εντελώς το κράτος. Κι ας διακατέχονται κάποιοι από την φοβερή αλλά ελπίζω άδικη υποψία ότι κατά την αναγγελλόμενη αξιολόγηση θα ευνοηθούν οι πελάτες και θα αγνοηθεί και πάλι η αξιοκρατία. Και προσέξτε. Στα προαναφερθέντα δεν υπάρχει δεύτερη γνώμη. Όλα τα κόμματα εγγυήθηκαν και ψήφισαν κάθε είδους παροχές, προνόμια και απαλλαγές από υποχρεώσεις για τους προνομιούχους του δημοσίου τομέα. Και μη νομίζετε ότι τα απασχολούσαν και τα απασχολούν και πολύ οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα. Το αν θα χρεωκοπήσουν κι άλλες εκατοντάδες ή χιλιάδες (μικρομεσαίες κυρίως αλλά όχι μόνο) επιχειρήσεις δεν τους κόφτει καθόλου. Μεριμνούσαν και μεριμνούν μόνον για τους εργαζόμενους και μη στις προβληματικές επιχειρήσεις (προσοχή και πάλι) μόνον του Δημοσίου (ΟΑΕ) και μάλιστα με προνομιακή μεταχείριση κατά προφανή παράβαση του Συντάγματος. Το ότι εν τω μεταξύ δημιουργήθηκαν εκατοντάδες νέες προβληματικές με χρέη δισεκατομμυρίων, επίσης τα άφησε περίπου αδιάφορα. Ούτε φυσικά αναζητούν τις αιτίες που βαρύνουν και τα ίδια τα κόμματα, με την άφρονα αδιαφορία τους για την εξυγίανση και διάσωση της παραγωγικής μηχανής της χώρας, που έτσι διαρκώς υπονομεύεται η διεθνής ανταγωνιστικότητά της. Αλήθεια έχετε ποτέ ακούσει, στα προγράμματα των κομμάτων, έστω και μια πρακτική σκέψη για την βελτίωση ή έστω και την μη χειροτέρευση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας; Και μπορείτε να μου πείτε αν έχει εκπονηθεί ποτέ από οποιοδήποτε κόμμα, από οποιαδήποτε κυβέρνηση ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Οικονομία των τελευταίων ετών, συμπεριλαμβανομένων και των συμμαχικών και οικουμενικών, οποιοδήποτε σχέδιο για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας; Εκτός εκείνων που μας επέβαλλε η τρόϊκα, και τα οποία με δυσφορία και αγανάκτηση εφαρμόζουμε. Παράλληλα προς τους πολιτικούς, βαρύτατες είναι οι ευθύνες και των συνδικαλιστών τους, που αντί να φροντίζουν για την εξυγίανση, την βελτίωση της παραγωγικότητας, την αξιοκρατία, το ολιγάριθμο της στελέχωσης της δημόσιας διοίκησης, ώστε να είναι δυνατή η εξασφάλιση υψηλότερων μισθών (όσο λιγώτεροι τόσο καλύτερα θα πληρώνονταν), διεκδικούσαν ή ανέχονταν αθρόους διορισμούς, την αφυδάτωση των ταμείων τους, πλασματικές υπερωρίες, πλασματικά χρόνια υπηρεσίας, την πρόωρη συνταξιοδότηση, την επιμήκυνση των διακοπών, τις περισσότερες αργίες και πλήθος ημιαργίες, την μείωση του χρόνου εργασίας και ένα σωρό άλλα αρνητικά στοιχεία, που όλα μαζί συμβάλλουν στο υψηλό κόστος και συνεπώς μειωμένη ανταγωνιστικότητα, στο χαμηλό μισθολόγιο και την αναποτελεσματικότητα των δημοσίων υπηρεσιών και οργανισμών και στην ασφυκτική γραφειοκρατία, που διογκώνεται στα πλαίσια λειτουργίας του Νόμου του Πάρκινσον (πολλαπλασιασμός των θέσεων, όπως των κυττάρων στους κακοήθεις όγκους).
Θύτες και θύματα μαζί Σ’ όλα τα πιο πάνω, θα πρέπει να προστεθεί μια ακόμα παρατήρηση, που νομίζω ότι ποτέ δεν έχει προσεχθεί ιδιαίτερα. Διαβάζομε συχνά στις εφημερίδες ή ακούμε από τις τηλεοράσεις ότι οι Αθηναίοι απειλούνται αύριο να μείνουν χωρίς συγκοινωνία ή ο ελληνικός λαός βρίσκεται μπροστά στο φάσμα ενός νέου μπλακ άουτ λόγω απεργίας της ΔΕΗ. Λες και δεν είναι Αθηναίοι οι οδηγοί των λεωφορείων που απεργούν ή δεν ανήκουν στον ελληνικό λαό οι εργαζόμενοι στην ΔΕΗ. Αυτή η σχιζοφρενική αφαίρεση, που κάθε φορά επιχειρείται για να ξεχωρίσει τους θύτες από τα θύματα, παραγνωρίζει το γεγονός, ότι οι ανήκοντες στις διάφορες συντεχνίες είναι και θύτες και θύματα. Όταν απεργούν οι οδηγοί λεωφορείων, τα θύματα είναι οι λοιποί Αθηναίοι, αλλά και οι οικογένειες των απεργών. Όταν απεργούν οι νοσοκόμοι και οι γιατροί, θύματα γίνονται και οι λεωφορειούχοι, ενώ όταν απεργούν οι υπάλληλοι της ΔΕΗ όμηροι καθίστανται στις απαιτήσεις τους όλοι οι Έλληνες, ακόμα και οι οικογένειες των απεργών. Συνεπώς, οι θύτες είναι εναλλάξ ή και ταυτόχρονα και θύματα και, ενώ την μια βρίσκονται στον ρόλο του βασανιστή, την επομένη αγανακτούν και κραυγάζουν από τον πόνο του θύματος. Μπορεί ακόμα και οι ίδιοι οι απεργοί να σκοτώνουν μέλη της οικογένειάς τους αν ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
π.χ. εμποδίζουν το ασθενοφόρο να μεταφέρει το παιδί τους εγκαίρως στο νοσοκομείο για να προληφθεί ο θάνατός του από ακατάσχετη αιμορραγία μετά από ένα τροχαίο ατύχημα με το μηχανάκι του. Εννοείται δε ότι όλα αυτά συμβαίνουν, διότι οι διάφορες κλαδικές διεκδικήσεις έχουν βαθμιαία παραλύσει την λειτουργία του κράτους. Έχουν καταλύσει την νομιμότητα και έχουν αχρηστεύσει σχεδόν στο σύνολό τους τις θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος, οι οποίες προκλητικά παραβιάζονται από οποιουσδήποτε, αρκεί να εκδηλώνονται «μαζικά», έστω κι αν πρόκειται για 50-100 άτομα! Κι αυτό οφείλεται στην παραίτηση ως πολιτών όλων μας ή του κάθε πολίτη χωριστά, ακόμα κι όταν είναι δημόσιος υπάλληλος, όπως αυτές τις μέρες από τους διοικητικούς υπαλλήλους των Πανεπιστημίων, προς χάριν των οποίων τα αριστερά κόμματα διά των νεολαιών τους παρανομούν, βιαιοπραγούν, προβαίνουν σε καταλήψεις, ισχυριζόμενα ότι υπεραμύνονται δημοκρατικών κατακτήσεων. Γιατί, μια και ο καθένας διεκδικεί το θεωρούμενο δίκιο του, αδιαφορώντας για τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των άλλων και το γενικώτερο κόστος, στην συνέχεια παραδίδεται άβουλος και περιδεής στον εκβιασμό που θα του ασκήσει με την σειρά του κάποια άλλη διεκδικητική ομάδα, της οποίας δέχεται να καταστεί όμηρος και να της πληρώσει λύτρα. Πρόκειται για μια σχιζοφρενική κατάσταση, όπου θύτες και θύματα οι συγκροτούντες την πανίσχυρη κρατική υπόσταση και το υπηρετικό προσωπικό των κυβερνώντων, με επικεφαλής τα επίσης κρατικοδίαιτα συνδικάτα, αλλά και το κυρίως στήριγμα και την δύναμη των πολιτικών, διαδραματίζουν ταυτόχρονα τον ρόλο του ενθουσιώδους δημίου και του καρατομούμενου θύματος σ’ ένα θέατρο του παραλόγου, όπου τελικά όλοι οδηγούνται στην μαζική αυτοκαταστροφή.
Έως πότε θα εθελοτυφλούμε; Κρίνομε ότι όλα αυτά, που περιγράψαμε ασυστηματοποίητα και άτεχνα, ως συλλογική εθελοτύφλωση με ταυτόχρονη συνύπαρξη ομαδικού σαδισμού και μαζοχισμού, δεν μπορούμε πια να τα αγνοούμε. Η χρεωκοπία που μας υποχρέωσε να υποταχθούμε στις θυσίες τις οποίες μας επέβαλαν οι δανειστές μας για να συνεχίσουν να μας δανείζουν , θα πρέπει να είναι αφυπνιστική και σωτήρια. Το να κρυβόμαστε επί ενάμισυ αιώνα πίσω από το δάχτυλό μας και να μην το αφήνομε να δείξει αυτό το «τείχος του ελληνικού αίσχους», που ματαιώνει κάθε προσπάθεια για τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και της κοινωνίας μας στο διηνεκές, είναι καθαρός στρουθοκαμηλισμός, στην συμμετοχή του οποίου θεωρούμε ανεπίτρεπτο να συμμετέχουμε με την σιωπή μας. 17
Οικονομία Και, δυστυχώς, παρά την παρούσα κρίση, η οποία επέβαλε εκ των πραγμάτων σοβαρούς περιορισμούς στις σπατάλες και την διαφθορά, που προέκυψαν μέσα στα στεγανά ασφαλείας τα οποία είχε υψώσει η συντεχνιακή αυτοδυναμία της δημοσιοϋπαλληλίας, τα φαινόμενα παραμένουν έντονα και ανεμπόδιστα, αν όχι διευκολυνόμενα. Ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, ο ακάματος και θαρραλέος κ. Λέανδρος Ρακιντζής, είναι κατηγορηματικός: «Η νοοτροπία που κυριαρχεί στην δημόσια διοίκηση δεν αλλάζει έτσι, θέλει τρεις γενιές. Προς το παρόν μπορούμε μόνον δι’ εξαναγκασμού να φροντίσουμε να γίνουν κάποια πράγματα. Από αυτήν την άποψη, η πίεση που μας ασκείται είναι μεγάλη ευκαιρία. Ο δημόσιος υπάλληλος θα πρέπει να εξυπηρετεί τον κόσμο, ακόμα κι αν βρίζει, να υποχρεώνεται να το κάνει. Δεν υπάρχει άλλη λύση». Σ’ ό,τι αφορά τους πολιτικούς, την κυρίως υπεύθυνη πλευρά του πελατειακού κράτους, ο κ. Ρακιντζής είναι εξ ίσου αποκαλυπτικός: «Στην Ελλάδα, σε κάθε κυβερνητική μεταβολή αλλάζουν 15.000 στελέχη, με ευθύνη των πολιτικών που τα επιλέγουν. Πώς να λειτουργήσει ένα κράτος έτσι;». Και προχωρεί ακόμα περισσότερο: «Έχουν εντατικοποιηθεί οι προσπάθειες βολέματος πολιτικών φίλων και συγγενών και οι επιχειρήσεις διάσωσής τους από τις συνέπειες των περικοπών, τώρα μάλιστα που έχουν μειωθεί και οι διαθέσιμες φωλιές ανέμελου βιοπορισμού». (Καθημερινή, 16/7/2014). Δυστυχώς, «φωνή βοώντος εν τη ερήμω» και ο κ. Επιθεωρητής, από τον οποίο μάλιστα πρόσφατα αφαιρέθηκε ξαφνικά η δυνατότητα να ασκεί ενστάσεις κατά αποφάσεων πρωτοβάθμιων πειθαρχικών συμβουλίων, οι οποίες κατά κανόνα είναι αθωωτικές από συντεχνιακή αλληλεγγύη. «Κόρακας κοράκου μάτι δεν βγάζει». Ευτυχώς αυτή η φαύλη διάταξη καταργήθηκε. Αλλά για τον ένα χρόνο που ίσχυσε υπήρξε πλήρης ασυδοσία, με δήμους και άλλους οργανισμούς να σπεύδουν να βγάλουν αθωωτικές αποφάσεις, για να εξαιρεθούν οι συγκεκριμένοι υπάλληλοι από την κινητικότητα. Έτσι εξηγείται και το γιατί η περιφερειάρχης κυρία Δούρου και οι δήμαρχοι που συμπλέουν μαζί της έσπευσαν να αρνηθούν τις έρευνες των ελεγκτών δημόσιας διοίκησης για τυχόν παρανομίες των υπαλλήλων τους και γενικώτερα την αξιολόγηση των προσόντων τους. Προφανώς, προκειμένου να διασώσουν τους διορισθέντες από το πελατειακό κράτος, για το οποίο ευθύνονται όλα τα κόμματα και όχι μόνο τα κυβερνώντα.
Ζητείται μια άλλη Ελλάδα Όσο το ελληνικό δημόσιο και η πολιτική ηγεσία θεωρούν αυτονόητο δικαίωμά τους να εξουσιάζουν αντί να υπηρετούν, όσο οι κρατικές υπηρεσίες επιμένουν να 18
υποκαθιστούν τους ιδιώτες στην ελεύθερη και νόμιμη δραστηριότητά τους αντί να είναι πρόθυμοι συμπαραστάτες και εγγυητές της, η Ελλάδα, αντί να πλησιάζει, θα απομακρύνεται από τους Κοινοτικούς εταίρους της και θα υπονομεύει την ισότιμη παρουσία και οργανική ενσωμάτωσή της στην Ενωμένη Ευρώπη. Για ένα καλύτερο μέλλον, η πρόκληση για εξυγιαντική δράση ενυπάρχει περισσότερο στις διαπιστώσεις του Ροΐδη και όχι στις καιροσκοπικές και δελεαστικές φαντασιώσεις των περισσότερων κομμάτων, των συνδικάτων τους και των συντεχνιών που μας εκμεταλλεύονται ανελέητα. Καιρός δεν είναι πια να βλέπουμε χωρίς παρωπίδες ή παραμορφωτικούς φακούς; Καιρός δεν είναι η πολιτική μας ηγεσία να πάψει να σύρεται για να ξαναεκλεγεί; Δεν πρέπει πια να χειραφετηθεί και ν’ αρχίσει να αποφασίζει με γνώμονα το εθνικό συμφέρον κι όχι το κομματικό κόστος ή όφελος ή διάφορες νεφελώδεις θεωρίες; Ζητάμε πολλά; Και βέβαια. Ζητάμε μιαν άλλη Ελλάδα. Τρομερά δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο. Αρκεί πάντως να μελετήσουμε τι κάνουν πολλοί άλλοι λαοί, που από δούλοι σε αποικιακές δυνάμεις και άθλιοι πένητες, έχουν φθάσει σήμερα να απειλούν σε ανταγωνιστικότητα ακόμα και οικονομικές υπερδυνάμεις. Το μέλλον ανήκει σίγουρα σ’ αυτούς τους λαούς. Στο χέρι μας είναι να επωφεληθούμε από την θετική εμπειρία τους. Το απέδειξε ο μεγαλοφυής Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Χσιάο Πινγκ, εφαρμόζοντας την διακήρυξή του, ότι «δεν τον νοιάζει αν η γάτα είναι μαύρη ή άσπρη, αρκεί να πιάνει ποντίκια». Επέβαλε έτσι τον κομμουνιστικό καπιταλισμό και το άνοιγμα στις αγορές των κερδοσκόπων και μετά δυο δεκαετίες ανέδειξε την χώρα του στην δεύτερη οικονομική δύναμη στον κόσμο. Ήδη προβλέπεται ότι σύντομα θα αναδειχθεί σε πρώτη, αξιοποιώντας την αποτελεσματικότητα της ελεύθερης λειτουργίας των αγορών και την απλή λογική που τις διέπει. Αυτήν που εφαρμόζει και το ΚΚΕ και ο κομμουνίζων ΣΥΡΙΖΑ, όταν πρόκειται για τους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς και τις τυπογραφικές και άλλες επιχειρήσεις τους. Ανελέητοι όσο και οι αγορές τις οποίες ταυτόχρονα καταγγέλλουν με πάθος. Θα αφεθεί άραγε ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, έχοντας την αναγκαία στήριξη του πρωθυπουργού, να αναδειχθεί στον ρόλο του Ηρακλή, καθαρίζοντας την «Κόπρο» του ελληνικού δημοσίου από το πελατειακό σύστημα, την θεσπισμένη διευκόλυνση της παρανομίας και της διαφθοράς; Αυτής που επιτρέπει σε χιλιάδες δημοσίους υπαλλήλους να χρηματίζονται και να προσφέρουν μαύρη εργασία αποκομίζοντας εκατομμύρια ευρώ, μέρος των οποίων αποδείχθηκε μάλιστα ότι εξάγουν στο εξωτερικό;
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Casus Belli του Νίκου Σ. Λιναρδάτου Δεν υπάρχει τίποτε πιο άνισο από την ίση μεταχείριση των ανίσων… Αριστοτέλης, 384-322 π.Χ. ΣτΕ: Συνταγματικές οι περικοπές των συντάξεων! Συνταγματικές κρίθηκαν από την σύνθεση του Α΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας οι περικοπές των κυρίων συντάξεων των… κοινών θνητών, που χορηγούνται από τα ασφαλιστικά ταμεία. ΣτΕ: Παράνομες και αντισυνταγματικές οι περικοπές των αμοιβών των Δικαστών… Μάλιστα, μόλις ένα 24ωρο μετά από την απόφαση αυτή του ΣτΕ, η κυβέρνηση κατέθεσε στην Βουλή τροπολογία με την οποία αποκαθιστά τις αμοιβές των δικαστικών των οποίων οι περικοπές κρίθηκαν παράνομες και αντισυνταγματικές (με δικαστικές αποφάσεις!), ενώ με κοινή απόφαση πέντε υπουργών επιστρέφονται και αναδρομικά από 1ης Αυγούστου 2012 μισθοί, παροχές και συντάξεις! ΣτΕ: Συνταγματική η περικοπή και των επικουρικών συντάξεων! Με γνώμονα την «προστασία της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος», το Α΄ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας έκρινε συνταγματική την περικοπή και των επικουρικών συντάξεων (των κοινών θνητών συνταξιούχων, φυσικά)… ΣτΕ: Αντισυνταγματικές οι περικοπές των αποδοχών των Ενστόλων… Σε βάθος χρόνου θα δουν τους μισθούς τους να επιστρέφουν στα προ κρίσης επίπεδα οι ένστολοι, καθώς θα πάρουν αυξήσεις και αναδρομικά, σε δόσεις (6.000 ευρώ για τους ένστολους και 25.500 ευρώ για τους δικαστικούς)… Η κυβέρνηση, λοιπόν, έσπευσε ακαριαία να ικανοποιήσει Δικαστικούς και Ενστόλους, εφαρμόζοντας… απολύτως δημοκρατικά και ακριβοδίκαια «δύο μέτρα και… δύο και τρία και τέσσερα σταθμά…», ενώ, για να μειωθούν οι αντιδράσεις, η αναπροσαρμογή αυτή δεν θα ισχύσει για τους βουλευτές… ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ (ποιος το λογαριάζει τώρα;…). Αντίθετες στο ευρωπαϊκό δίκαιο οι περικοπές σε συντάξεις, μισθούς και επιδόματα! Έγκριτοι Συνταγματολόγοι έχουν κρίνει ότι οι περικοπές σε συντάξεις, μισθούς και επιδόματα, σύμφωνα με πάγια νομολογία του Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου, παραβιάζουν την προστασία που προβλέπεται για τα περιουσιακά αγαθά, τα οποία προστατεύονται όσο και η ιδιοκτησία. Θα μου πείτε ότι τα Ανώτατα Συνταγματικά Δικαστήρια της Ελλάδος επικαλούνται την έκτακτη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα… Συμφωνούμε απόλυτα! Η κατάσταση είναι έκτακτη, πλην όμως, είναι έκτακτη για ΟΛΟΥΣ! Για πατρίκιους και…. πληβείους! Σεβόμαστε απόλυτα τους θεσμούς. Όμως, γιατί αυτές οι διακρίσεις; Δηλαδή, αν γίνονταν οι οικονομικές περικοπές και στους δικαστικούς και στους ενστόλους, οι δικαστές θα έπαυαν να δικάζουν ακριβοδίκαια και οι ένστολοι θα αδιαφορούσαν για την Πατρίδα; Το Σύνταγμα της Δημοκρατικής Ελλάδος κατοχυρώνει, βάσει του άρθρου 4§2, την ΙΣΟΤΗΤΑ των Ελλήνων και των Ελληνίδων ως προς τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ και τις ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ. «Όλοι οι Έλληνες πολίτες (πρέπει να) είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου!» Φαίνεται όμως ότι κάποιοι είναι πιο ίσοι… Και μετά, μιλάμε για ισότητα και δημοκρατία… ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
19
Ελλάδα
Η ιθύνουσα τάξη ενώπιον των εθνικών ευθυνών της του Σωτήρη Δημόπουλου
Η
αγχώδης προσπάθεια της πολιτικο-οικονομικής ηγεμονικής τάξης της Ελλάδος να διατηρεί σταθερά με την Τουρκία σχέση προσέγγισης και συνεργασίας, έφθασε πλέον σε οριακό σημείο. Το συγκεκριμένο πλαίσιο, το οποίο είχε τεθεί όλο το προηγούμενο διάστημα και συνιστούσε έναν αποδεκτό άξονα επί του οποίου εκινείτο η εξωτερική πολιτική της Ελλάδος –με μεγαλύτερη πάντως επιφυλακτικότητα από τις προθέσεις που εξέφραζε η συντριπτική πλειοψηφία των «οργανικών» διανοουμένων, που στην Ελλάδα είναι έτσι κι αλλιώς η συντριπτική πλειοψηφία της διανόησης-, έχει υποστεί βαθιές και ανεπανόρθωτες ρωγμές. Κατ’ αρχάς, η πρωτοφανής οικονομική κρίση- η οποία βεβαίως είναι κάτι πολύ παραπάνω, είναι μια δομική κρίση- έχει στερήσει από τα μέλη των ελίτ την αξιοπιστία που απολάμβαναν έως πρότινος εκ μέρους της κοινωνίας. Η παρούσα παρατεταμένη περιπέτεια της χώρας συνιστά μια βαριά ήττα επιλογών και προσώπων της πρόσφατης τεσσαρακονταετίας. Το γεγονός ότι οι ίδιες περίπου ισχυρές ομάδες πολιτικο-κοινωνικών συμφερόντων ηγούνται των διαδικασιών αποκατάστασης μιας νέας ισορροπίας, πρωτίστως προς όφελος των ιδίων, δεν τις εξιλεώνει στην συλλογική συνείδηση. Ως εκ τούτου, προβάλλουν τον φόβο ως το ισχυρότερο επιχείρημα νομιμοποίησης της εξουσίας τους. Τούτο συνεπικουρείται από την ανυπαρξία ρεαλιστικής εναλλακτικής πρότασης διακυβέρνησης, αλλά και της έλλειψης κοινωνικής υπευθυνότητας και πολιτικής ωρίμανσης. Οι αποφάσεις επί των εθνικών μας θεμάτων λαμβάνονται, επομένως, από φορείς που δεν έχουν εκ προοιμίου την συγκατάθεση της πλειοψηφίας του έθνους. Το ίδιο ισχύει και για το πλέγμα των μέσων πληροφόρησης και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης,
20
που τελεί υπό μόνιμη και ευρεία αμφισβήτηση. Η δεύτερη ρωγμή καταγράφεται στο ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, το οποίο βρίσκεται σε κατάσταση σύγχυσης και αποδιοργάνωσης. Η μετατροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εν μέσω υφεσιακής στενωπού, σε ένωση κρατών υπό γερμανική οικονομική και πολιτική ηγεμονία, έχει πυροδοτήσει πολλαπλές και πολύμορφες φυγόκεντρες τάσεις. Η βεβαιότητα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχει παραχωρήσει την θέση της σε απαισιόδοξα σενάρια αποχωρήσεων και αποσχίσεων και σε στενά εθνικά καθορισμένες πολιτικές. Η διαδικασία της υποχώρησης του φιλόδοξου σχήματος μιας ενιαίας Ευρώπης επιταχύνεται ραγδαία από την σφοδρή αντιπαράθεση των ΗΠΑ με την Ρωσσία, τόσο στο πεδίο της Ουκρανίας, όσο και στο έδαφος των κρατών-μελών της Ε.Ε., κυρίως στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Το πλέον, επομένως, στιβαρό επιχείρημα των οπαδών της ελληνοτουρκικής προσέγγισης, που ήταν η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, και η τιθάσευση, μέσω διαδικασιών προσαρμογής στους ευρωπαϊκούς κανόνες, του «θηρίου», δεν πείθει πια κανέναν. Το τρίτο στοιχείο που έχει αλλάξει άρδην τα δεδομένα είναι, οπωσδήποτε, οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχουμε εισέλθει σε φάση ιστορικής αλλαγής εθνικο-θρησκευτικών συσχετισμών, η οποία, με την σειρά της, προκαλεί εσωτερικές συγκρούσεις, πολέμους και αλλαγές στις συνοριακές γραμμές. Παρά την καθησυχαστική, ίσως και εκμαυλιστική, πεποίθηση που επικρατούσε στο μεταπολιτευτικό φαντασιακό των Ελλήνων, ότι ανήκουμε τελεσίδικα στον Δυτικό Κόσμο, ατενίζοντας έτσι συγκαταβατικά ακόμη και αφ’ υψηλού την ανατολή, ήλθε η γεωπολιτική για να μας θέσει ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Ελλάδα πάλι στις πραγματικές μας συντεταγμένες. Τούτο σημαίνει ότι, όσα συμβαίνουν στην γειτονιά της Ανατολικής Μεσογείου, τραβούν και εμάς –και την Κύπρο και την Ελλάδα- στις ιλιγγιώδεις περιστροφές της ιστορικής δίνης. Όπως άλλωστε και όσα συμβαίνουν ή πρόκειται να συμβούν στον ευρύτερο βαλκανικό περίγυρο. Η όαση σταθερότητας του Ελληνισμού ακούγεται ως ένα καλό επιχείρημα, που στοχεύει σε επιπλέον εγγυήσεις ασφάλειας από τους υπερατλαντικούς συμμάχους της. Στην ουσία, όμως, είναι δύσκολο έως αδύνατο η χώρα να μείνει έξω από τον χώρο των βιβλικών ανακατατάξεων που επισυμβαίνουν στην ευρύτερη περιοχή. Έτσι, οι νέοι άξονες Αιγύπτου-Κύπρου-Ελλάδος και Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδος προσπαθούν να απαντήσουν αφ’ενός στις ανάγκες που προκύπτουν από τον υπό διαμόρφωση ενεργειακό χάρτη, αφ’ ετέρου στο πρόβλημα ασφάλειας που αντιμετωπίζει ο Ελληνισμός από την τουρκική επεκτατικότητα. Η πλήρης αποκάλυψη του αληθινού προσώπου του νεο-οθωμανικού οράματος των Ερντογάν-Νταβούτογλου και η ανεξέλεγκτη και μεγαλομανής εξωτερική τους πολιτική, δυσχεραίνουν την υποστήριξη της θεωρίας της προσέγγισης από τους μόνιμους εγχώριους θιασώτες της. Το ουσιαστικώτερο εμπόδιο, όμως, στην ανοιχτή προπαγάνδιση ανάλογων θέσεων, δεν αποτελεί ούτε η προκλητική στάση της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ ή στα ελληνικά χωρικά ύδατα· ούτε η αναμφισβήτητη στήριξη εκ μέρους της του Ισλαμικού Κράτους και η ανήθικη υπονόμευση του κουρδικού αγώνα αντίστασης· ούτε, ακόμη ακόμη, η αντιδραστική εσωτερική πολιτική των ισλαμιστών σε θέματα ελευθερίας του λόγου και φυλετικών και θρησκευτικών διακρίσεων, που είναι και τα πλέον αγαπημένα μεταξύ των οπαδών του πολιτικά ορθού. Το μεγάλο πρόβλημα έγκειται πρώτα
και κύρια στις σχέσεις της Άγκυρας με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, και ιδιαίτερα με το δεύτερο, με το οποίο βρίσκεται σε ανοιχτή αντιπαράθεση. Όλα τα παραπάνω στοιχεία, επομένως, και λιγώτερο ένας σαφής σχεδιασμός ή μια καθαρή πρόθεση, ωθούν, εκ των πραγμάτων, το «φοβικό» κατεστημένο σε Κύπρο και Ελλάδα σε κινήσεις που το φέρνουν αντιμέτωπο με τη Τουρκία. Το πιθανότερο, όμως, είναι ότι εάν προέκυπταν, κάτι διόλου απίθανο, διαφορετικοί διεθνείς συσχετισμοί, η «δίψα» του κέρδους από το όποιο ασφαλές μερίδιο εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων αερίου ή πετρελαίου, θα έβρισκε μάλλον πρόθυμες τις ιθύνουσες τάξεις μας για σύναψη ετεροβαρούς και δεσμευτικής για τον Ελληνισμό συμφωνίας με την γείτονα. Η Άγκυρα, από την μεριά της, βαριά ηττημένη σε όλη την υποτιθέμενη νεο-οθωμανική ζώνη επιρροής της στην Β. Αφρική, στην Συρία και στην Μεσοποταμία, και με την απειλή για εσωτερικό διαμελισμό πιο υπαρκτή από ποτέ, θα θελήσει να ανακτήσει το κύρος της με κέρδη έναντι της Ελλάδος και της Κύπρου. Γεννάται, λοιπόν, το ερώτημα το πώς θα αντιδράσουν σε αυτές τις προκλήσεις οι πολιτικοί μας ηγήτορες, αν μάλιστα υπάρξει πίεση από τους συμμάχους μας για έναν ανέντιμο για την Ελλάδα συμβιβασμό, στο όνομα της ειρήνης και των ευρύτερων σχεδιασμών. Θα μας εκπλήξουν, λειτουργώντας εθνικά, ή θα κηρύξουν άτακτη υποχώρηση με πρόσχημα την σύνεση, χρεώνοντας στον Ελληνισμό μια ήττα με ανυπολόγιστες ιστορικές συνέπειες; Δυστυχώς, η συνεχιζόμενη αβεβαιότητα της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα κάνει τα πράγματα ακόμη πιο δυσχερή. Προς ώρας, πάντως, μας «σώζουν», κυρίως, οι θετικές διεθνείς εξελίξεις στα καυτά μέτωπα της περιοχής και η αδιαλλαξία του νεοσουλτάνου.
Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας > Όλη η αρθρογραφία της Νέας Πολιτικής > Ξεφυλλίστε τα παλαιότερα τεύχη του περιοδικού
www.neapolitiki.gr ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
21
Ελλάδα
‘‘Να κάνω παιδιά ή όχι;’’ στοιχεία-σοκ γιά το δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα και τον νομό Έβρου στην εποχή της κρίσης του Θεοφάνη Μαλκίδη
Ό
πως αναφερόταν στο πόρισμα της Βουλής για το δημογραφικό, στην χώρα μας η γεννητικότητα είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη και το πρόβλημα παίρνει τεράστιες εθνικές διαστάσεις, που μπορεί να απειλήσουν την εθνική μας ανεξαρτησία και ακεραιότητα. Η δημογραφική κατάσταση για την Ελλάδα είναι εφιαλτική εδώ και πολλά χρόνια. Ειδικώτερα, το 2013 καταγράφηκαν στην Ελλάδα 94.134 γεννήσεις και 111.794 θάνατοι (φυσική μείωση πληθυσμού κατά 17.660). Η αντίστοιχη αρνητική μεταβολή το 2012 ήταν 16.297, ενώ το 2011 4.671. Οι γεννήσεις το 2013 μειώθηκαν κατά 6,21% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά (δεν συμπεριλαμβάνονται οι γεννήσεις νεκρών βρεφών, οι οποίες το 2012 μειώθηκαν κατά 15,7%), ενώ αντίστοιχα μείωση παρουσίασαν και οι θάνατοι κατά 4,15%. Οι τελευταίες εξελίξεις στο δημογραφικό πρόβλημα οφείλονται σε σημαντικό βαθμό στις επιπτώσεις των μέτρων των Μνημονίων, εξ αιτίας των οποίων τα ζευγάρια που εργάζονται με μειωμένους μισθούς και, πολύ περισσότερο, τα ζευγάρια με έναν ή και δύο ανέργους, αδυνατούν να κάνουν παιδιά (όσα δεν έχουν) ή περισσότερα παιδιά (για όσα έχουν και θέλουν να αποκτήσουν και άλλα). Οι νέοι σε ηλικία άνεργοι αδυνατούν να συνάψουν γάμο, ενώ άνεργοι νέοι μεταναστεύουν (μαζί με τα παιδιά τους) σε διάφορες χώρες και δύσκολα θα επιστρέψουν στην Ελλάδα. Παράλληλα αυξήθηκαν οι γεννήσεις νεκρών βρεφών, αυξήθηκαν οι θάνα22
τοι από διάφορες αιτίες (άγχος, καρδιακά επεισόδια), αλλά αυξήθηκαν και οι αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους. Επιπλέον τα μνημόνια και οι πρόθυμες κυβερνητικές συνεργασίες ξεπέρασαν τις προηγούμενες στην αδιαφορία τους για το δημογραφικό, υλοποιώντας μέτρα εναντίον των οικογενειών με παιδιά, και ιδιαίτερα των τρίτεκνων και πολύτεκνων, φτάνοντας στο σημείο να θεωρούν τα παιδιά τεκμήριο!
Η δημογραφική κατάρρευση του Νομού Έβρου Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 θα αρχίσει να δημιουργείται ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα από τον νομό Έβρου κυρίως προς την Γερμανία και κατά δεύτερο λόγο προς Βέλγιο και Ολλανδία, ενώ ακολούθησε η μετανάστευση προς το εσωτερικό. Το 1951 ο πληθυσμός ήταν 141.340 κάτοικοι, το 1961 ήταν 157.760 λόγω της αύξησης των γεννήσεων. Το 1971 ο πληθυσμός μειώνεται λόγω της μεγάλης μετανάστευσης στις 138.988. Η παλιννόστηση της δεκαετίας του 1970 έχει αποτέλεσμα, αφού το 1981 απογράφονται 148.486. Ωστόσο και στην δεκαετία του 1980-1990 ο πληθυσμός μειώνεται ξανά, αφού το 1991 είναι 143.752. Ο νομός το 2001 έχει πληθυσμό 149.354 και αντιμετωπίζει μια νέα δημογραφική αποψίλωση (-3%) στην περίοδο 1991-2001, και έχει πληθυσμό 146.376 και εμφανίζει σημαντικά μείωση και στην περίοδο 2001-2011. Ειδικώτερα για τον βόΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Ελλάδα
Πληθυσμός βάσει ετών απογραφής 1981
1991
2001
2011
Μεταβολή
Δημοτική Ενότητα Βύσσας
10.150
8.968
8.184
6.495
-36%
Δημοτική Ενότητα Τριγώνου
8.352
8.103
6.055
4.742
-43%
Οικισμοί Βορ. Έβρου
18.502
17.071
14.239
11.237
-39%
Δημοτική Ενότητα Μεταξάδων
6.090
5.208
4.098
3.265
-46%
Οικισμοί Διδυμοτείχου
2.971
2.583
2.031
1.571
-47%
Οικισμοί Σουφλίου
3.596
3.488
2.698
1.935
-46%
Οικισμοί Κεντρικού Έβρου
12.657
11.279
8.827
6.771
-47%
ΣΥΝΟΛΟ
31.159
28.350
23.066
18.008
-42%
ρειο και κεντρικό Έβρο η κατάσταση είναι δραματική, αφού μέσα σε 30 χρόνια ο πληθυσμός μειώθηκε στο μισό! Η Ελλάδα, η Θράκη, ο Έβρος γνωρίζουν και θα συνεχίσουν να γνωρίζουν το 2050 τον τρίτο υψηλότερο βαθμό ηλικιακής εξάρτησης μετά την Ισπανία και την Ιταλία: θα αντιστοιχούν 58,7 υπερήλικες σε κάθε 100 κατοίκους κάτω των 64 ετών. Ειδικώτερα στον νομό
Όροι δημοσίευσης άρθρων στην Νέα Πολιτική
Έβρου η δημογραφική κατάρρευση είναι προ των πυλών. Η δημογραφική παράμετρος αποτελεί ζήτημα εθνικής ασφάλειας και κυριαρχίας, το οποίο πρέπει να εξετασθεί με σοβαρότητα και ειλικρίνεια. Μάλιστα, λόγω του επείγοντος του ζητήματος, κάθε καθυστέρηση θα δυσχεραίνει και άλλο την κατάσταση, συνεπώς οι αποφάσεις για την αντιστροφή της κατάστασης πρέπει να ληφθούν άμεσα.
Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό
1. Τα αποστελλόμενα άρθρα θα πρέπει να είναι εντελώς πρωτότυπα, να μην έχουν δημοσιευθεί σε οποιοδήποτε τοπικό ή πανελλήνιο έντυπο, να μην έχουν αναρτηθεί σε οποιαδήποτε διαδικτυακή διεύθυνση και να μην αποτελούν μετάφραση ξένου κειμένου χωρίς να αναφέρεται το πρωτότυπο και χωρίς να έχει εξασφαλισθεί η σχετική άδεια. 2. Δεν δημοσιεύονται κείμενα με σοβαρά συντακτικά, γραμματικά, ορθογραφικά και εκφραστικά λάθη, τα αποστελλόμενα κείμενα θα πρέπει να είναι γλωσσικώς άρτια. 3. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που εμπεριέχουν στοιχεία πολιτικής και κομματικής προπαγάνδας. 4. Δεν γίνονται αποδεκτά κείμενα που έχουν προηγουμένως ή ταυτοχρόνως υποβληθεί σε άλλα έντυπα. 5. Οποιοδήποτε κείμενο δημοσιευθεί στην ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ μπορεί να αναδημοσιευθεί σε άλλο έντυπο ή στο διαδίκτυο μόνον με μνεία της πηγής (ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΕΥΧΟΥΣ, ΜΗΝΑΣ, ΕΤΟΣ) και μετά την ανάρτηση του περιοδικού στην ιστοσελίδα του. 6. Μέγιστο μέγεθος άρθρων: 2000 λέξεις. 7. Η διεύθυνση διατηρεί το δικαίωμα να απορρίπτει ή να περικόπτει τα υποβαλλόμενα άρθρα και να μεταβάλλει τον τίτλο τους. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
23
Η συμπεριφορά του κράτους στο διαζύγιο του Νίκου Σπιτάλα
καθηγητoύ τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και προέδρου του ΣΥΓΑΠΑ
Ό
ταν μία κοινωνία έχει προοδεύσει σε όλα τα επίπεδα και το κράτος μένει πίσω κατά 100 ή και 200 χρόνια από τα τρέχοντα κοινωνικά θέματα που πρέπει να επιλύσει αλλά και να προβλέψει για τα επόμενα χρόνια, τότε επέρχεται όχι μόνον τελμάτωση αλλά πιθανόν κατάρρευση ή και κοινωνική έκρηξη. Ενώ λοιπόν, θέλησαν, όσοι κατείχαν την εξουσία στην χώρα μας, να την εντάξουν σε δυτικο-ευρωπαϊκά-καπιταλιστικά δεδομένα, με προχωρημένες (αντιγεγραμμένες) ιδεολογίες, δίχως να λάβουν υπ’όψιν την άκρως συντηρητική νοοτροπία του Έλληνα, έφεραν νέες καταστάσεις με ανατροπές στην παραδοσιακή οικογένεια. Προς όφελος των ολίγων και της κατανάλωσης, με σκοπό την κερδοφορία ορισμένων ομάδων, διεθνοποίησαν τις συνήθειες και προκάλεσαν την διάλυση της οικογένειας. Νέα ήθη, νέες ισορροπίες μέσα στην οικογένεια, νέος τρόπος γάμων και διαζυγίων. Αυτό, όμως, που δεν υπολόγισαν ήταν οι συνέπειες στα παιδιά και κατά συνέπεια στην νεολαία, που υποτίθεται ότι θα αποτελούσε τους αυριανούς πολίτες του κράτους. Τα δυτικο-ευρωπαϊκά κράτη, πριν φθάσουν σ’αυτό το σημείο, είχαν περάσει από τα στάδια της ωρίμανσης του φαινομένου που λέγεται «διαζύγιο», αλλά κυρίως είχαν δομές, παιδεία και πολιτισμό για να ενσωματώσουν και να αφομοιώσουν τις νέες τάσεις της κοινωνίας και να δώσουν λύσεις. Έτσι, θεσπίστηκαν νόμοι για την οικογένεια, με 24
αποτέλεσμα να υπαχθεί σε «κανόνες» το φυσιολογικό των σχέσεων των μελών της οικογένειας, καθώς και ο τρόπος δημιουργίας ή/και διάλυσής της. Οι κανόνες οικογενειακού δικαίου, όμως, είναι ουσιαστικά ανεφάρμοστοι, διότι δεν υπάρχουν κοινωνικές υπηρεσίες, δεν υπάρχουν οικογενειακοί δικαστές, δεν υπάρχουν πραγματογνώμονες, παιδο-ψυχίατροι και ειδικά οικογενειακά δικαστήρια. Στο εξωτερικό αυτά υπήρχαν ήδη από 50 χρόνια πριν. Στα σχολεία του εξωτερικού έχουν εκπαιδευτεί οι δάσκαλοι και οι καθηγητές. Οι γονείς, στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, δεν θεωρούν τον γάμο ως σημαντικό γεγονός, όπως εμείς στη Ελλάδα, και συχνά συζούν χωρίς την τυπική επικύρωση του γάμου. Άρα όταν υπάρχει διάσπαση γίνεται με τον ίδιο απλό τρόπο, δίχως εντάσεις και τεράστιες συγκρούσεις που τραυματίζουν τα παιδιά. Εξ άλλου, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, κάθε ζευγάρι που συζεί έχει τις ίδιες παροχές με τα τυπικώς παντρεμένα ζευγάρια. Στις φορολογικές τους δηλώσεις, στα ληξιαρχικά στοιχεία των παιδιών, σχολεία, μέριμνα. Οι φυσικοί γονείς στα άγαμα ζευγάρια έχουν ίδια ακριβώς προνόμια, υποχρεώσεις και δικαιώματα. Η κατοικία των παιδιών είναι από κοινού και ισόχρονη και το παιδί ερωτάται στην αρχή και όχι όταν αποξενωθεί. Υπάρχουν φάκελοι κοινωνικών υπηρεσιών πριν και μετά τον χωρισμό των γονέων. Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει τίποτα απ’όλα αυτά και επίπλεον κυριαρχεί η ανατολίτικη νοοτροπία σε όλο το οικογενειακό περιβάλλον, που δεν δέχεται τα νέα ήθη. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Ελλάδα Επειδή, στο εξωτερικό, ήδη από την δεκαετία του 1960, άρχισαν και οι δύο γονείς να επιζητούν την επιμέλεια των παιδιών τους μετά το διαζύγιο-διάσταση, τα ευρωπαϊκά κράτη προνοίας και δικαίου προσάρμοσαν τους νόμους, όπως για παράδειγμα: δημιούργησαν τον θεσμό του διαμεσολαβητή και της συνεπιμέλειας, έδωσαν άδειες ανατροφής παιδιών και στους δύο γονείς, ίσα επιδόματα, ίσες ευκαιρίες. Στα σχολεία, ίδια αντιμετώπιση των γονέων. Αλλά και αυστηρές ποινές για τυχόν παρεμπόδιση επικοινωνίας των παιδιών με γονέα που δεν έχει την επιμέλεια, απαγόρευση μετακόμισης με το παιδί δίχως τη συγκατάθεση του άλλου γονέα, αφαίρεση επιμέλειας όταν δεν ασκείται καλά, και άλλες ρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της ισότητας των δύο γονέων. Στην χώρα μας, όμως, τα προβλήματα αυτά αυξάνουν αντί να ελαττώνονται, και διότι αυξάνουν τα διαζύγια και διότι το κράτος δεν έκανε κανένα βήμα προόδου και άφησε στην τύχη τους το ένα εκατομμύριο διαζευγμένα ζευγάρια και τα διακόσιες χιλιάδες παιδιά εκτός γάμου. Το σύστημα, όμως, στην χώρα μας καλά δουλεύει: υπάρχουν εξαρτώμενοι από δικηγόρους πολίτες, υπάρχουν έσοδα από παράβολα, παραστάσεις, αναβολές, κλπ., υπάρχει αντιδικία μεταξύ ανδρών-γυναικών, πράγμα που βοηθάει τους πολιτικούς και την εξουσία και τέλος, υπάρχουν καταθλιπτικοί άνθρωποι και παιδιά ώστε να χρειάζονται ιατρική/ψυχιατρική βοήθεια. Όλοι είναι ευχαριστημένοι και μια γενιά ενός εκατομμυρίου παιδιών στον ψυχικό «Καιάδα». Οι πιο φυσιολογικές οικογενειακές σχέσεις δικαστηριοποιήθηκαν, η έννοια του πατρικού ενστίκτου δεν υπάρχει καν ακόμα στα νομικά γραπτά, όπως δεν υπάρχει η πατρική επιμέλεια, και το συναφές πατρικό-ανδρικό πρότυπο. Άφησαν 500.000 αγόρια να μεγαλώσουν με μόνο το γυναικείο πρότυπο, και, εάν η μητέρα είχε ψυχολογικά προβλήματα, τότε αυτά τα αγόρια απέκτησαν διπλά προβλήματα. Τα δε κορίτσια βίωσαν το ωφελιμιστικό πρότυπο της μάνας-διατροφής ή μιας μάνας που δίνει αρνητικό γυναικείο πρότυπο. Σοβαρές αιτίες ανάπτυξης, σε αυτές τις γενιές, αισθημάτων εχθρότητας προς τον πατέρα και τελικά προς την κοινωνία και την δικαιοσύνη, στροφής σε αντι-εξουσιαστικές και ακραίες ιδεολογίες και ομάδες, στην παραβατικότητα και στις ουσίες. Οι έρευνες δείχνουν ότι πάνω από 80% των παιδιών με προβλήματα στα σχολεία, στις επιδόσεις, στην παραβατικότητα, στον εθισμό, στην κατάθλιψη κλπ. έζησε με έλλειψη του πατρικού προτύπου. Η αποξένωση εξ άλλου των παιδιών από τους γονείς προκαλεί κενά στην εθνική μνήμη από γενιά σε γενιά, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
με αποτέλεσμα να ξεχαστούν τα ήθη, έθιμα, παραδόσεις και να εχθρεύεται η μια γενιά την άλλη. Αυτούς που εξουσιάζουν, δεν τους ενδιαφέρουν οι άνθρωποι, οι πολίτες, αλλά μόνον το κέρδος. Δεν τους ενδιαφέρει η ύπαρξη και συνέχιση του έθνους-κράτους παρά μόνον η δική τους επιβίωση. Δεν τους ενδιαφέρουν τα προβλήματα των πολιτών ώστε να βρουν λύσεις, αλλά μπορεί και να τους συμφέρει να τα επιδεινώνουν, ώστε να διοικούν ευκολώτερα τους βραχυκυκλωμένους από τα προβλήματά τους πολίτες. Οι διαφορές και διαφωνίες των πολιτών, οι οδυνηρές οικογενειακές διενέξεις, τα προβλήματα στο ευαίσθητο πεδίο της πατρότητας, οδηγούν τους πολίτες σε συνεχή ενδοστρέφεια και αποπολιτικοποίηση, που αφήνει το πεδίο ελεύθερο στην αυθαιρεσία της εξουσίας. Στο επίκεντρο, βρίσκεται η πλήρης παραγνώριση του παιδιού ως φορέα δικαιωμάτων και βούλησης. Βρίσκεται η πλήρης έλλειψη εκπροσώπησης του παιδιού, ως ανεξαρτήτου και τρίτου μέρους ενώπιον των αρχών, συμπεριλαμβανομένων των δικαστηρίων. Βρίσκεται η παράλογη τοποθέτηση του «συμφέροντος του παιδιού» στον χώρο της «ιδιωτικής διαφοράς». Βρίσκεται μια Πολιτεία που «νίπτει τας χείρας της», παραδίδοντας ως εύκολη «λύση» το παιδί χωρισμένων γονέων στον ένα από τους δύο γονείς του, και αφοπλίζοντας τον άλλον, ώστε να μην μπορεί να αμφισβητήσει το γονεϊκό μονοπώλιο του «έχοντος την επιμέλεια» γονιού. Αυτή η έντονη αδικία και αυτή η διάχυτη δυστυχία αναμφίβολα αποτελούν εκδηλώσεις μιας κοινωνικής παθογένειας. Τα ανθρώπινα δικαιώματα της προστασίας της οικογενειακής ζωής, της προσωπικής επιλογής, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καταπατώνται καθημερινά στα ελληνικά δικαστήρια, αφαιρώντας την καθημερινή επικοινωνία του ενός γονέα με το παιδί, μετά το διαζύγιο. Άγγλοι νομικοί προσέφυγαν στο δικαστήριο της Χάγης σε περιπτώσεις στις οποίες το παιδί αποξενώνεται από τον έναν γονέα του και στρέφεται ως «γενίτσαρος» εναντίον του άλλου. Οι λίγες αυτές περιπτώσεις που παρατήρησαν σε άλλες χώρες, είναι εκατοντάδες-χιλιάδες στην Ελλάδα. Τα μεγέθη είναι δυσθεώρητα, συγκριτικά με το μέγεθος της μικρής μας χώρας και των διαζυγίων της. Το μέγα αυτό κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα αποτελεί πραγματική βόμβα στα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής και του ίδιου του μέλλοντος της χώρας μας. 25
Ελλάδα
Η μόνη δυνατή συνέπεια είναι η απόδοση δικαιοσύνης του Δημήτρη Κουτσονίκα
Η
κυβέρνηση Σαμαρά Βενιζέλου συνέχισε το παραμύθι της διάσωσης της χώρας με τόσο μεγάλη επιτυχία και για τόσο πολύ καιρό, ώστε στο τέλος το πίστεψαν και οι ίδιοι. Μετά το success story, τα διαγγέλματα για την μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση και την έξοδο στις αγορές, άρχισαν να περιγράφουν το «happy end» του εφιάλτη που ζήσαμε. Με το πρωτογενές πλεόνασμα διορθώνουν τις αδικίες, βγαίνουν στις αγορές και διώχνουν το ΔΝΤ, σκίζουν τα μνημόνια και κτίζουν ανδριάντες στην Αμφίπολη. Βελούδινη πορεία προς την ανάπτυξη και τη δόξα, χέρι χέρι με τους δανειστές και τους δικούς τους ανθρώπους στην Ευρώπη. Στο κάτω κάτω οι εταίροι μας στην Ευρώπη δεν μισούν απλά τον ΣΥΡΙΖΑ και την αβεβαιότητα, αγαπούν τον Σαμαρά και την κυβέρνησή του. Θέλουν να πετύχει η προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης, για να προσφέρουν μεγαλύτερες δόσεις στήριξης και αγάπης. Με στόχο την πολιτική αλλά και φυσική τους επιβίωση, πολιτικοί και ΜΜΕ κινήθηκαν στον μόνο δρόμο που υπήρχε για αυτούς. Εφαρμόζουμε τα σκληρά μέτρα, υπογράφουμε τα πάντα, κερδίζουμε χρόνο, ώστε οι δειλοί και φοβισμένοι Έλληνες να προσγειωθούν ομαλά στα συντρίμμια και στην συνέχεια παρουσιάζουμε την νέα κατάσταση ως επιτυχία. Από τον καιρό της «ήπιας προσαρμογής» της κυβέρνησης Καραμανλή, η επιλογή του διεφθαρμένου πολιτικού προσωπικού της χώρας και των εκδοτών-εργολάβων, ήταν να διαχειριστούν την πτώχευση της χώρας, έτσι ώστε η επόμενη μέρα να τους βρει με τις μικρότερες δυνατές απώλειες και φυσικά εκτός φυλακής. Όταν το φθινόπωρο του 2009 ο Καραμανλής «το έσκασε» από την πρωθυπουργία, χάθηκε η μοναδική ευκαι-
26
ρία μιας ολικής αντιμετώπισης του προβλήματος και των αιτιών του. Η τυπική πτώχευση της χώρας τότε θα γινόταν με προϋποθέσεις και σε περιβάλλον όμοιο του οποίου δεν θα ξανασυναντήσουμε. Η «απόφαση» να μην πτωχεύσει και τυπικά το ελληνικό δημόσιο το 2009, οδηγεί σε πτώχευση τους Έλληνες αργά και σταθερά. Η ανεργία, η μετανάστευση, τα χρέη, οι αυτοκτονίες, το κλείσιμο των επιχειρήσεων έχουν σταθερή και κυνική αιτιολόγηση. Ένας συνδυασμός θεωριών, από το «μαζί τα φάγαμε» του Πάγκαλου μέχρι τις «φιλοσοφικές» αναλύσεις του Στέλιου Ράμφου, απαιτούν τιμωρία για όλους τους Έλληνες. Από την άλλη μεριά, οι συνέπειες αυτές παρουσιάζονται ως παράπλευρες απώλειες μιας προσπάθειας με ορατά θετικά αποτελέσματα και ευτυχές τέλος. Δεν είναι μακριά η στιγμή που όλοι θα το καταλάβουμε. Δεν μας αγαπούν! Ο στόχος ήταν και είναι να μη βγει ποτέ η χώρα από το πρόβλημα. Τα μνημόνια, ακόμα και αν ονομαστούν συνταγές, οδηγίες, εργαλειοθήκες κ.λ.π., εξυπηρετούν μόνον τα συμφέροντα των δανειστών και την ες άεί αποζημίωσή τους. Σήμερα ο φόβος του συνόλου του πολιτικού μας συστήματος είναι να μην σκάσει η χώρα στα χέρια τους. Ο ΣΥΡΙΖΑ του 30% γνωρίζει πλέον το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται η χώρα, αλλά και το ανεφάρμοστο των προτάσεών του. Αναλαμβάνοντας την διακυβέρνηση της χώρας θα πρέπει να εξηγήσει τα ανεξήγητα και να καληνυχτίσει τον ΣΥΡΙΖΑ του 3%. Συνεπής είναι εφικτό να φανεί μόνον στην υπόσχεσή του για απόδοση δικαιοσύνης και τιμωρία του διεφθαρμένου συστήματος που κυβερνά την χώρα από την μεταπολίτευση και μετά. Δεν είναι και λίγο. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
κόσμος
Η Γαλλική Αριστερά και οι παθογένειές της Hollande – Mitterand: βίοι Παράλληλοι του Γεωργίου Κ. Οικονόμου
Ο
Francois Hollande εργάστηκε για πολύ λίγο διάστημα στον ιδιωτικό τομέα. Εισήλθε από μικρός στο κόμμα και ανήλθε τις βαθμίδες ως apparatchik. Πρέσβευε ριζοσπαστικές αριστερές πολιτικές και οι απόψεις του για το κεφάλαιο, την εργασία και την κοινωνία ήταν απηρχαιωμένες. Εξελέγη πρόεδρος το 2012 με πρόγραμμα αντι-λιτότητας – «ένας άλλος δρόμος είναι δυνατός» υποσχέθηκε στους Γάλλους. Ας δούμε τα αποτελέσματα της πολιτικής του στην πράξη. Όταν εξελέγη πρόεδρος, εδήλωσε ότι θα περιορίσει την ανεργία μέσα σε 18 μήνες. Αντ’ αυτού η ανεργία αυξήθηκε κατά 15% και ανέρχεται τώρα σε 3.3 εκ. Έχει ξεπεράσει το 10% και μεταξύ των νέων εσκαρφάλωσε στο 24%. Ο πόλεμος που εξήγγειλε κατά των πλουσίων οδήγησε στην κατάρρευση των ξένων επενδύσεων – τα τελευταία δύο χρόνια που είναι στην εξουσία, οι επενδύσεις έχουν μειωθεί πέραν του ημίσεως. Την ίδια περίοδο έχουν τριπλασιασθεί οι επενδύσεις στην Γερμανία. Ενώ οι περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης πιστεύουν ότι έχουν αφήσει τα χειρότερα πίσω τους, οι Γάλλοι πιστεύουν ότι τα χειρότερα είναι μπροστά τους. Ο Hollande, ως γνήσιος σοσιαλιστής, για να διορθώσει τα οικονομικά, προσπάθησε να επιβάλει φόρο εισοδήματος 75% στους πλουσίους, και, όταν τα δικαστήρια εκήρυξαν τον νόμο αντισυνταγματικό, τον επέβαλε στους εργοδότες. Αντί όμως να γεμίσει το θησαυΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
ροφυλάκια του κράτους, τα δημόσια έσοδα κατέρρευσαν – στην πραγματικότητα με την πολιτική αυτή απαγόρευσε τις επενδύσεις. Ο ελάχιστος εγγυημένος μισθός στη Γαλλία είναι από τους πλέον γενναιόδωρους, αλλά στην ουσία αυτό συνωμοτεί υπέρ των ήδη εργαζομένων και κατά των ανέργων. Για τον λόγο αυτόν η ανεργία είναι τόσο υψηλή μεταξύ των νέων και των μεταναστών – και γι’αυτό έχουμε από καιρού εις καιρόν αιματηρά επεισόδια στα περίχωρα του Παρισιού. Είναι πλέον κοινό μυστικό ότι, όταν μια Γαλλική εταιρεία θέλει να μεγαλώσει, η πρώτη σκέψη είναι πώς να γίνει αυτό χωρίς να εργοδοτήσει επιπλέον προσωπικό. Οι πρόσφατες τοπικές εκλογές στην Γαλλία απεδείχθησαν καταστροφικές για τους σοσιαλιστές – έχασαν 155 πόλεις, συμπεριλαμβανομένων πρώην σοσιαλιστικών επάλξεων όπως την Τουλούζη και την Limoges. Αντιγράφοντας τον Mitterand πριν απ’ αυτόν, ο Hollande τώρα εγκαταλείπει τον σοσιαλισμό. Όπως ο Mitterand κατέληξε συντηρητικός, ο Hollande τώρα στρέφεται στα δεξιά, έχοντας διορίσει τον Manuel Valls, τον αυτοαποκαλούμενο οπαδό του Tony Blair, ως πρωθυπουργό. Με λίγα λόγια, ο Hollande έχει γίνει ρεαλιστής και εγκαταλείπει το αριστερό του πρόγραμμα. «Πώς θα κυβερνήσουμε την χώρα αν οι επιχειρηματίες δεν προβαίνουν σε διορισμούς; Και πώς θα αναδιανέμουμε τον πλούτο, όταν δεν υπάρχει;» Τώρα ο Hollande κάνει λόγο για «συνθήκη ευθύ27
νης» με τους Γάλλους επιχειρηματίες και περιορίζει τους φόρους με αντάλλαγμα την εργοδότηση περισσότερων ατόμων. Ο Hollande εκέρδισε τις εκλογές με το σύνθημα «ένα άλλος δρόμος είναι δυνατός». Αλλά η Γαλλία ανακαλύπτει ότι, όταν μια κυβέρνηση έχει διογκωθεί υπερβολικά, πρέπει να περιορισθεί. Δεν υπάρχει εναλλακτικός δρόμος. Καμμιά χώρα δεν άνθησε μέσω της φορολογίας. Ο Hollande υπόσχεται να παγώσει όλες τις κοινωνικές παροχές για έναν χρόνο, να περιορίσει τα έξοδα για την υγεία, να περιορίσει τους φόρους και δηλώνει ότι «δεν μπορούμε να ζούμε πέραν των δυνατοτήτων μας». Μέχρι προσφάτως, ο Γάλλος πρόεδρος ήταν η μεγάλη ελπίδα των Κεϋνσιανών. Ήθελε να αποδείξει ότι, με ώθηση από την κυβέρνηση, η οικονομία θα έπαιρνε την ανιούσα. Υποσχέθηκε μια νέα αρχή για την Ευρώπη, μια νέα αρχή για τον κόσμο. «Είμαι βέβαιος», έλεγε, «ότι πολλές ευρωπαϊκές χώρες νιώθουν ανακούφιση και ελπίδα επειδή επιτέλους η λιτότητα δεν είναι πλέον αναπόφευκτη». Όμως, ο νέος δρόμος του Hollande απεδείχθη ότι είναι ο δρόμος που εδημιούργησε την κρίση του χρέους. Οι παροχές του Hollande το μόνο που επέτυχαν είναι να αυξήσουν το εθνικό χρέος. Υποσχέθηκε να εισαγάγει φορολογικούς συντελεστές 75% και τότε η αποδοχή του ανερχόταν στο 63%. Αλλά η οικονομία έμεινε ακίνητη, η ανεργία εσκαρφάλωσε και η δημοτικότητά του κατρακύλησε. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα μια αλλαγή 180 μοι28
ρών Αυτό δεν έχει ξαναγίνει από την εποχή του Francois Mitterand, ο οποίος είχε αναγκαστεί πριν από 30 χρόνια να κάνει το ίδιο. Ο Hollande τώρα πρεσβεύει μία νέα πολιτική. Ο υπουργός Οικονομικών Michel Sapin είναι αποκαλυπτικός για την σχέση μεταξύ ανάπτυξης και λιτότητας: «Ανάπτυξη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς λιτότητα. Χωρίς τον έλεγχο των δημοσίων δαπανών, είναι αδύνατον να υπάρξει σταθερή ανάκαμψη». Ο δε νέος πρωθυπουργός Manuel Valls έχει δηλώσει ότι «οφείλει να πει στους Γάλλους την αλήθεια», δηλαδή «πρέπει να τσακίσουμε το χρέος που, προοδευτικά και ύπουλα, μας δένει τα χέρια». Και πώς θα γίνει αυτό; Ο υπουργός για τον Προϋπολογισμό Christian Eckert λέει: «Προτιμούμε να περιορίσουμε τα έξοδα κατά €50 δις παρά να εισπράξουμε €50 δις πρόσθετους φόρους». Όπως λέει ο ίδιος, το να προσφέρεται ιατρική περίθαλψη εκτός δημοσίων νοσοκομείων θα επιφέρει οικονομίες, «ενώ συγχρόνως θα καλυτερεύσει την ποιότητα της περίθαλψης». Κατά τον Valls, «το κράτος έχει υποχρέωση να είναι αποτελεσματικό και να μην σπαταλά δημόσιους πόρους». Πρέπει να λέμε την αλήθεια στους πολίτες σχετικά με την λιτότητα, γιατί «η αλήθεια οδηγεί στην επιτυχία». Όπως έχει αποδειχθεί επανειλημμένως, η απόκρυψη της αλήθειας οδηγεί στην καταστροφή. *** Στο σημείο αυτό, ας θυμηθούμε την περίπτωση Mitterand. Στις 10 Μαίου 1981, για πρώτη φορά από την ίδρυση της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας το 1958, οι ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Γάλλοι επέλεξαν για πρόεδρο έναν σοσιαλιστή. Αυτή ήταν η τρίτη του προσπάθεια. Η νίκη του Mitterand, ο οποίος ένωσε την αριστερά, πανικόβαλε τους οπαδούς του Giscard d’Estaing. Προεξοφλούσαν την κατάρρευση του χρηματιστηρίου και θρηνούσαν την επερχόμενη κολλεκτιβοποίηση της Γαλλικής οικονομίας. Σε αντίθεση με τα ανωτέρω, στις μεγάλες πόλεις εξελίσσονταν σκηνές που εθύμιζαν την Απελευθέρωση του 1944, καθώς ο κόσμος εχόρευε, τραγουδούσε και αλληλοασπαζόταν στους δρόμους, ελπίζοντας ότι θα είναι μάρτυρες μεγάλων κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών. Στο Παρίσι, η αριστερά εμφάνιζε μια κοινή εικόνα: σοσιαλιστές, κομμουνιστές, τροτσκιστές, ρεπουμπλικάνοι και συνδικαλιστές επορεύτηκαν στην πλατεία της Βαστίλλης για να γιορτάσουν. Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος εδήλωνε: «Ο Γαλλικός λαός έχει εκλέξει δημοκρατικά μια καινούρια πολιτική πλειοψηφία, η οποία ταυτίζεται με την κοινωνική πλειοψηφία». Μόλις ανήλθε στην αρχή, ο Mitterand προσπάθησε αρχικά να ακολουθήσει τις εξαγγελίες του και το πρόγραμμά του. Εδιόρισε πρωθυπουργό τον Pierre Mauroy, Δήμαρχο της Λίλλης, ο οποίος προσπάθησε να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις βασισμένες στις «110 Προτάσεις για την Γαλλία» του προγράμματος του Mitterand. Οι μεταρρυθμίσεις περιελάμβαναν την εθνικοποίηση αρκετών βιομηχανιών, αύξηση του βασικού ημερομισθίου κατά 10%, τον περιορισμό της εργασίας σε 39 εργάσιμες ώρες την εβδομάδα, πέντε εβδομάδες πληρωμένες διακοπές, φόρο πολυτελείας, αύξηση των κοινωνικών επιδομάτων και επιμήκυνση των εργασιακών δικαιωμάτων. Την εποχή εκείνη εθεωρείτο η πλέον αριστερή κυβέρνηση στην Ευρώπη και επεδίωκε έναν τρόπο κοινωνικής δημοκρατίας βασισμένο πιο αριστερά από τα οικονομικά του Keynes. Κατάργησε την θανατική ποινή, εψήφισε αποκεντρωτικούς νόμους, απελευθέρωσε τα ΜΜΕ και οι επιδοτήσεις για τις τέχνες αυξήθηκαν σημαντικά. Το φράγκο όμως υπέστη επιθέσεις αφ’ότου οι σοσιαλιστές ανέλαβαν την εξουσία. Η Γαλλία ήταν η μόνη βιομηχανική χώρα η οποία έθεσε ως προτεραιότητα την ελάττωση της ανεργίας και την αύξηση των ημερομισθίων, αντί γιά την προσπάθεια περιορισμού του πληθωρισμού. Τον Μάρτιο του 1983, δύο χρόνια και πολλές υποτιμήσεις μετά, ο Mitterand έκανε στροφή 180 μοιρών στην οικονομική του πολιτική και υιοθέτησε μέτρα λιτότητας. Τώρα ο Mauroy έδωσε το σύνθημα ότι ο αγώνας κατά του πληθωρισμού είχε γίνει πρώτη προτεραιότητα. Ο Lionel Jospin, αρχηγός του PS, εδήλωσε ότι η φάση αυτή θα ήταν μια παρένθεση. Όμως η παρένθεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
ση αυτή ποτέ δεν έκλεισε. Οι αντιπληθωριστικές πολιτικές εκράτησαν. Οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις εσταμάτησαν και τα ημερομίσθια επάγωσαν. Ο Mitterand επροβληματίσθη για ημέρες αν θα παρέμενε στο EMS ή αν θα έφευγε. Ο Economist είχε γράψει για την περίοδο εκείνη, ότι η απόφαση του Mitterand επέτρεψε στην σοσιαλιστική κυβέρνηση να «υιοθετήσει λογικές πολιτικές». Ο Henri Emmanuelli, αριστερός υπουργός, διατύπωσε την επιλογή του Mitterand ως εξής: – «Την ημέρα που αποφασίσαμε να παραμείνουμε στον EMS και να ανοίξουμε τα σύνορά μας, επιλέξαμε την οικονομία της αγοράς». Τον Ιούλιο του 1984, ο Fabius διαδέχθηκε τον Mauroy, και επί πρωθυπουργίας του οι σοσιαλιστές υιοθέτησαν τις «αξίες» της οικονομίας της αγοράς. Ένα καινούριο λεξιλόγιο που αναφερόταν πλέον στην «αγορά», τον «οικονομικό δυναμισμό», τον «διεθνή ανταγωνισμό», αντικατέστησε τον «διάλογο για τα δικαιώματα», την «ανακατανομή» και την «κοινωνική δικαιοσύνη». Τα χρήματα και ο προσωπικός πλουτισμός προσέφεραν «κοινωνικό status». Παρ’όλα αυτά, οι Γάλλοι σοσιαλιστές εσυνέχισαν να μιλούν σαν σοσιαλιστές για να μην αποξενώσουν τους οπαδούς τους. Το 1986 οι σοσιαλιστές έχασαν στις εκλογές και αναγκάσθηκαν «να συγκατοικήσουν» με τον Jacques Chirac ως πρωθυπουργό. Οι ιδιωτικοποιήσεις και οι φιλελεύθερες ιδέες του Chirac αποξένωσαν τους ψηφοφόρους και το 1988 ο Mitterand, 72 ετών και ήδη πάσχων από καρκίνο του προστάτη, επανεξελέγη πρόεδρος. Η καμπάνια του, με το σύνθημα “La France unie” είχε πλέον αποβάλει όλα τα στοιχεία ριζοσπαστισμού και ακρότητας. Ο Mitterand, χωρίς σοβαρό πρόγραμμα, χωρίς τα εξαπτέρυγα της αριστεράς και χωρίς συλλογικό πνεύμα, διεξήγαγε την καμπάνια του ως ο «Πατέρας του έθνους». Το πρόγραμμά του για τις εκλογές του 1988 βασιζόταν στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Με την έναρξη της δεύτερης περιόδου διακυβέρνησης, ο Mitterand έχασε κάθε ενδιαφέρον γιά την πιθανότητα κοινωνικής μετατροπής. «Εδοκιμάσαμε τα πάντα για να καταπολεμήσουμε την ανεργία. Δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι άλλο». Το 1995, όταν ο Mitterand αποχώρησε από την πολιτική, το PS είχε μετατραπεί σε διάστημα δέκα χρόνων από ένα αριστερό σοσιαλ-δημοκρατικό κόμμα σ’ένα κεντρώο κόμμα, που υποστηρίζετο από μερικούς ακτιβιστές χωρίς καμμία απήχηση στην Γαλλική κοινωνία. Θα έχει ο Hollande και οι πολιτικές του την ίδια κατάληξη; Ίδωμεν. 29
Ευγένιος Ρωσσίδης
«Η Ελλάδα έχει στρατηγικά πολύ μεγαλύτερη σημασία από την Τουρκία για τις ΗΠΑ» 30
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Συνέντευξη
Αποκαλυπτική, απροσδόκητη συνέντευξη μιας μεγάλης προσωπικότητας του Ελληνισμού της Διασποράς στην ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Η
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με έναν σπουδαίο Αμερικανό και ταυτόχρονα σπουδαίο Έλληνα, τον Ευγένιο Ρωσσίδη. Ο Ρωσσίδης γεννήθηκε στο Μπρούκλιν το 1927 από πατέρα Κύπριο και μητέρα Μανιάτισσα. Υπήρξε ένας από τους καλύτερους ποδοσφαιριστές των ΗΠΑ (απέκτησε το παρωνύμιο«Golden Greek‘), και ως πρωταθλητής απέκτησε τεράστια αναγνωρισιμότητα και δημοτικότητα. Σπούδασε νομική στο Columbia, έγινε νομικός και ασκεί την δικηγορία σε διεθνές επίπεδο. Ταυτόχρονα, ασχολήθηκε από νέος με την πολιτική και έχει συνεργαστεί με τρεις Αμερικανούς προέδρους (με πρώτον τον Άϊζενχάουερ, τον οποίον θεωρεί τον σπουδαιότερο όλων). Ο Ρωσσίδης το 1952 έγινε συνεργάτης της Rogers & Wells, το δικηγορικό γραφείο του πρώην Γενικού Εισαγγελέα των ΗΠΑ και κατόπιν υφυπουργού William P. Rogers. Στην συνέχεια υπηρέτησε στο Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα της Νέας Υόρκης από το 1956 έως το 1958, οπότε διορίστηκε Βοηθός Υφυπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ. Μετά από τρία χρόνια υπηρεσίας του στην κυβέρνηση Αϊζενχάουερ, επέστρεψε στον ιδιωτικό τομέα. Το 1969 ο Νίξον τον διόρισε Βοηθό Υπουργό Οικονομικών έως το 1973. Διετέλεσε και αντιπρόεδρος της INTERPOL, καθώς και εκδότης του «Εθνικού κήρυκα», της μεγαλύτερης ομογενειακής εφημερίδας των ΗΠΑ. Μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, στις 20 Ιουλίου του 1974, ο Ρωσσίδης οργάνωσε το μεγάλο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας μπροστα στον Λευκό Οίκο, που συγκλόνισε την αμερικανική κοινή γνώμη, και στην συνέχεια πρωταγωνίστησε στην επιβολή εμπάργκο όπλων στην Τουρκία λόγω της εισβολής στην Κύπρο.Ταυτόχρονα, ο Ρωσσίδης ίδρυσε το American Hellenic Institute, με σκοπό να αφυπνίσει την αμερικανική κοινή γνώμη και να ασκήσει πίεση στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα γιά το Κυπριακό. Ο Ρωσσίδης εξέδωσε πρόσφατα ένα συγκλονιστικό βιβλίο, με τίτλο «Kissinger and Cyprus: A Study in Lawlessness»., στο οποίο όχι μόνον καταγγέλλει με ισχυρές αποδείξεις τον ρόλο του Kissinger στα δραματικά γεγονότα της Κύπρου (ενεθάρρυνε το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο καθοδηγούμενος από μίσος για τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, ο οποίος ακολουθούσε αδέσμευτη πολιτική, υποστηρίζει ο Ρωσσίδης), αλλά ασχολείται εκτενώς και με την Τουρκία, την οποία χαρακτηρίζει αναξιόπιστο «σύμμαχο» της Δύσης. Στην ΛευκωΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
σία, όπου παρουσίασε την προηγούμενη εβδομάδα το βιβλίο του, είχε συνάντηση με τον Αμερικανό πρέσβη στη Λευκωσία, στον οποίον συνέστησε να σταματήσει η παρασκηνιακή διπλωματική προσπάθεια εξεύρεσης «λύσης» στο Κυπριακό και να ασκηθούν πιέσεις ώστε η Τουρκία να αποσύρει τα στρατεύματά της από την Κύπρο. Ο Ρωσσίδης ήρθε στην Ελλάδα γιά την παρουσίαση του βιβλίου του και με αυτήν την ευκαιρία παραχώρησε στην ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ συνέντευξη, στην οποία ανέπτυξε εξαιρετικά πρωτότυπες απόψεις. Σύμφωνα με τον Ρωσσίδη η Τουρκία είναι ένα “roag state”, δηλαδή κράτος-παρίας, σε ελεύθερη μετάφραση κράτος εκτός διπλωματικών κανόνων, που γεννήθηκε πάνω στις στάχτες της ελληνικής, της αρμενικής και της ασσυριακής γενοκτονίας. Η γεωστρατηγική της σημασία έχει υπερεκτιμηθεί λόγω της προπαγάνδας που ασκεί η Τουρκία μέσω διαφόρων λόμπυ στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα. Αντιθέτως η Ελλάδα αποτελεί πολύτιμο σύμμαχο, ολόκληρη δε η δυτική γεωστρατηγική αρχιτεκτονική του Ψυχρού Πολέμου για την Ανατολική Μεσόγειο βασίστηκε στην βάση της Σούδας. Σήμερα, ο άξονας Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ αποτελεί την βάση της δυτικής πολιτικής στη περιοχή. Ο Ρωσσίδης επέμενε στην ανάγκη δραστηριοποίησης της Ελλάδας με σκοπό την ενημέρωση του αμερικανικού πολιτικού συστήματος για τα ελληνικά εθνικά θέματα και το κυπριακό, ενώ ζήτησε η Ελλάδα να ανταποκριθεί άμεσα σε οποιοδήποτε αίτημα αρωγής υπάρξει στην κρίση στην Εγγύς Ανατολή. Εξέφρασε δε την εκτίμηση ότι οι Αμερικανο-ρωσσικές και οι Αμερικανο-κινεζικές σχέσεις θα βελτιωθούν και ότι η Ελλάδα μπορεί να αναπτύξει τις σχέσεις με τις χώρες αυτές, χωρίς να παραμελήσει όμως την πολύ σημαντική-και λόγω ομογένειας- σχέση της με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Την συνέντευξη από τον Ευγένιο Ρωσσίδη διοργάνωσε και συντόνισε ο γεωπολιτικός αναλυτής και αρθρογράφος της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Γεώργιος Οικονόμου. Με τον κ. Ρωσσίδη συνομίλησαν και έθεσαν τα ερωτήματα οι συνεργάτες του περιοδικού Αντώνης Παπαγιαννίδης, Κωνσταντίνος Λαμπρόπουλος, Γιώργος Γκινόπουλος και ο διευθυντής του περιοδικού Μελέτης Μελετόπουλος. Στην συνέντευξη συμμετείχε και ο σημερινός πρόεδρος του American Hellenic Institute Νικόλαος Λαρυγκάκης. H NEA ΠΟΛΙΤΙΚΗ 31
Mελέτης Μελετόπουλος: Στο τελευταίο σας βιβλίο επισημαίνετε πως η Τουρκία «δεν αποτελεί αξιόπιστο σύμμαχο των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Δύσης», ενώ παράλληλα αναφέρετε πως η Κύπρος προσφέρει στρατηγικό πλεονέκτημα στις ΗΠΑ και στην Δύση. Δεδομένων των κρίσιμων εξελίξεων που διαδραματίζονται σήμερα στην Μέση Ανατολή, θα θέλατε να στείλετε ένα μήνυμα στο ελληνικό κοινό μέσω του βιβλίου σας; Ευγένιος Ρωσσίδης: Ναι. Η Τουρκία δεν έχει αποφασίσει ακόμα τι θα πρέπει να κάνει με την κατάσταση στην Μέση Ανατολή, ενώ η Κύπρος από την άλλη μεριά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Δύσης. Οι Έλληνες και οι Κύπριοι ήταν ο σκοπός της συγγραφής αυτού του βιβλίου. Σε πολλές περιπτώσεις έχω γράψει τις βλαβερές συνέπειες που είχαν για τις ΗΠΑ τα όσα είχε γράψει και πει ο Κίσσιντζερ. Τώρα όμως αυτά υπάρχουν σε ένα βιβλίο, και το βιβλίο μένει στον χρόνο. Και αν κάποιος θέλει να μάθει για τον ρόλο του Κίσσιντζερ θα πρέπει να κοιτάξει το βιβλίο μου. Το βιβλίο μου έχει αρκετά πράγματα, όπως ίσως θα γνωρίζετε ή αν έχετε διαβάσει κάποια κριτική, και το σημείο κλειδί είναι ο ρόλος του Κίσσιντζερ στην τραγωδία του 1974. Το δεύτερο ζήτημα είναι η σημασία της Κύπρου ως στρατηγική, οικονομική και πολιτική οντότητα για την Δύση. Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης: Κατά την γνώμη σας, ποιό από αυτά είναι το κυρίαρχο σημείο αυτήν την στιγμή. Το στρατηγικό ή το οικονομικό; Ε. Ρωσσίδης: Αυτήν την στιγμή είναι το στρατηγικό. Γιατί δεν είναι μόνον οι αεροπορικές βάσεις, και οι βρεταννικές βάσεις. Και κάθε φορά που τις αναφέρω λέω ότι το Λονδίνο θα πρέπει να πληρώνει ενοίκιο για αυτές τις βάσεις που βρίσκονται στο κυρίαρχο έδαφος της Κύπρου. Και ποτέ δεν κατάλαβα γιατί δεν το δέχονται. Σε ό, τι αφορά τώρα τα listening posts, θα πρέπει να σας πως ότι κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου υπήρχαν 26 listening posts στην Τουρκία και κανένα από αυτά δεν ήταν όσο καλά ήταν εκείνα της Κύπρου. Πόσοι, όμως, το συνειδητοποιούν αυτό; Εκεί βρίσκεται το κλειδί. Και όταν ήταν το εμπάργκο με την Τουρκία, αυτά τα 26 listening posts η Τουρκία τα έκλεισε, δεν είχαν αξία έτσι και αλλιώς. Κανένα από αυτά δεν ήταν τόσο σημαντικό όσο εκείνα της Κύπρου. Το ίδιο ισχύει και για την στρατηγική θέση της Κύπρου, για τις αεροπορικές της βάσεις. Δεδομένων των παραπάνω, λοιπόν, είναι απαραίτητο για τους Έλληνες και τους Κυπρίους να καταλάβουν την σημασία της Κύπρου. Η στρατηγική θέση της Κύπρου είναι πιο σημαντική για τις ΗΠΑ απ’ όλη την Τουρκία μαζί. Ο κόλπος της 32
Σούδας εξ άλλου υποστηρίζαμε για χρόνια πως είναι πιο σημαντικός από όλες τις βάσεις και τα listening posts στην Τουρκία, όλα τα χρόνια που ασχολούνται οι ΗΠΑ με αυτήν την στρατηγική περιοχή. Η Κρήτη και η Κύπρος είναι κοντά στην Μέση Ανατολή και στο Σουέζ. Το τρίτο στοιχείο στο βιβλίο μου, το οποίο είναι σημαντικό για τους Έλληνες και τους Κυπρίους είναι το να καταλάβουν ότι η Τουρκία είναι ένα παρεκκλίνον κράτος, και αυτός είναι και ο τίτλος του 8ου κεφαλαίου μου στο βιβλίο «Turkey, the rogue state” [σημείωση του μεταφραστή: η λέξη rogue αποδίδεται είτε ως «απατεών» είτε ως «παρεκκλίνων»], και το επόμενο βιβλίο μου θα ασχοληθώ με αυτό ακριβώς το ζήτημα και θα παρουσιάζω διάφορες πτυχές και παραδείγματα που αποδεικνύουν αυτόν τον ισχυρισμό, ότι δηλαδή η Τουρκία είναι μη έμπιστος σύμμαχος. Πόσοι άνθρωποι στην Ελλάδα και την Κύπρο μπορούν να ονομάσουν τις πολλές περιπτώσεις απάτης που διέπρατταν οι τουρκικές κυβερνήσεις όταν βοηθούσαν στρατιωτικά την Σοβιετική Ένωση στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου; Πόσοι μπορούν να μιλήσουν για αυτό; Ξέρετε ότι επέτρεπαν υπερπτήσεις στους Σοβιετικούς; Ξέρετε ότι επέτρεπαν land convoys να διασχίσουν την Τουρκία, και δεν επέτρεπαν Αμερικανικά αεροσκάφη και οποιονδήποτε άλλον να διασχίσουν την Τουρκία για να εφοδιάσουν το Ισραήλ στην διάρκεια του Πολέμου στο Σινά; Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Η αμερικανική κοινή γνώμη είχε ποτέ ιδέα για όλα αυτά; Ε.Ρωσσίδης: Όχι, όχι. Και αυτό που θα κάνουμε όταν γυρίσουμε στις ΗΠΑ είναι να προσπαθήσουμε να ενημερώσουμε την κοινή γνώμη για την στάση της Τουρκίας. Τον τελευταίο καιρό πάντως υπάρχουν κάποια κριτικά σχόλια για την Τουρκία στον αμερικανικό τύπο. Και αν διαβάσετε το σημερινό άρθρο στα διεθνή των New York Times, το κυρίαρχο θέμα είναι για την διαμάχη με την Τουρκία για τον ρόλο της στην Συρία, ένα μεγάλο άρθρο. Αυτό το άρθρο αποτελεί ΄να μήνυμα για τον Ομπάμα, την ανάγκη για μία κριτική θεώρηση απέναντι στην πολιτική της Τουρκίας, να κάνει τις ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν πιο δυναμικά την Τουρκία αντί της πολιτικής του κατευνασμού. Μ.Μελετόπουλος: Κύριε Ρωσσίδη, πιστεύετε ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να υποκαταστήσει την γεωστρατηγική θέση της Τουρκίας; Ε.Ρωσσίδης: Η απάντηση είναι ναι και όχι. Η Τουρκία ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Συνέντευξη έχει πολύ μικρή στρατηγική σημασία. Η Ελλάδα έχει στρατηγικά πολύ μεγαλύτερη σημασία από την Τουρκία για τις ΗΠΑ. Το κύριο ζήτημα είναι τι είδους σχέση πρέπει να αναπτύξουν η Ελλάδα και η Κύπρος με τις ΗΠΑ. Βλέπετε η Τουρκία έχει αποδυναμωθεί. Πριν, το ισραηλινό λόμπι δρούσε εναντίον μας, αλλά τώρα πια δεν ισχύει αυτό. Τώρα δουλεύουμε με αυτούς. Ο κύριος Λαρυγκάκης έχει συνδέσεις με Ελληνοαμερικάνους και Ισραηλινούς φοιτητές για την Κύπρο. Με αυτούς, λοιπόν, έχει δημιουργηθεί ένα είδος διαβούλευσης, αυτή είναι μια πολύ σημαντική εξέλιξη. Ένα άλλο στοιχείο που αποδεικνύει την βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ είναι το γεγονός ότι το Ισραήλ, μολονότι συνήθιζε να κάνει αεροπορικά γυμνάσια στην Τουρκία, τώρα πια κάνει στην Ελλάδα. Ν.Λαρυγκάκης: Αναφέρατε πριν για το τι λέει η κοινή γνώμη στις ΗΠΑ, φαντάζομαι ότι εννοείτε τον καθημερινό μέσο άνθρωπο. Η κοινή γνώμη δεν υφίσταται. Κάθε φορά που έρχομαι στην Ελλάδα, οι Έλληνες ρωτάνε «τι λένε για εμάς στην Αμερική». Δεν λένε. Ε. Ρωσσίδης: Δεν ασχολούνται με τέτοια ελάσσονος σημασίας θέματα. Και δεν θα έπρεπε. Ναι, έχουμε ανθρώπους κλειδιά, όπως ο Joe Baiden. Ο Joe Baiden ήταν γερουσιαστής από το Delaware. Το Delaware είναι μία από τις μικρότερες πολιτείες των ΗΠΑ, μία από τις πρώτες 13 Πολιτείες. Την δεκαετία του ΄70, λοιπόν, η κοινότητα του Delaware υπήρξε πολύτιμη υποστηρικτής της Κύπρου. Και τώρα ο Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ προέβη σε κάποιες πολύ ενθαρρυντικές δηλώσεις κατά την διάρκεια της επίσκεψής του στην Κύπρο. Γιώργος Γκινόπουλος: Σε ό, τι αφορά τώρα τον ρόλο της Τουρκίας και τις Αμερικανοτουρκικές σχέσεις, πιστεύετε ότι η Τουρκία πιστεύει ότι η ίδια κατέχει σημαντική θέση στον ισλαμικό κόσμο; Ε. Ρωσσίδης: Η απάντησή μου είναι ναι. Η Τουρκία, κατά την γνώμη μου, έχει ξεκάθαρα στραφεί εναντίον της Δύσης. Με το κυβερνών κόμμα του AKP και την ισλαμική του ατζέντα, η Τουρκία είχε στραφεί περισσότερο προς τον ισλαμικό εθνικισμό. Γ.Γκινόπουλος: Όχι προς μία ήπια μορφή του Ισλάμ; Ε.Ρωσσίδης: Όχι, κινείται προς την αντίθετη πλευρά. Γ. Οικονόμου: Κινείται με αργά βήματα. Ε.Ρωσσίδης: Η πολιτική που ακολουθεί η Τουρκία απέναντι στο Ιράν, για παράδειγμα, είναι απόλυτα ενάντια στα συμφέροντα των ΗΠΑ. Το ίδιο ισχύει για την περίπτωση της Συρίας. Γ.Γκινόπουλος: Οπότε η Τουρκία είναι ένα «παρεκκλίΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
νον κράτος», ή έχει μία αναξιόπιστη κυβέρνηση; Ή μήπως η κυβέρνηση χρησιμοποιεί το κράτος; Ε. Ρωσσίδης: Θα το θέσω με αυτόν τον τρόπο. Η Τουρκία γεννήθηκε από τις στάχτες τριών γενοκτονιών και ο Ατατούρκ, ο ιδρυτής της, υπήρξε ο ιθύνων νους αυτών των γενοκτονιών. Λέω γενοκτονιών, εννοώντας όχι μόνο την Αρμένικη γενοκτονία, αλλά και την Ελληνική και εκείνη των Ασσυρίων. Ήταν και πριν από αυτήν την κυβέρνηση παρεκκλίνον κράτος, οπότε θα την αποκαλούσα παρεκκλίνον κράτος. Και παλαιότερα η Τουρκία υπήρξε επιβλαβής για τις ΗΠΑ, και παρ’ όλα αυτά της έδιναν όλο και περισσότερα χρήματα και βοήθεια. Επιτέλους πρέπει να το σταματήσουμε αυτό. Το 1996 είχαμε μία ψηφοφορία, για να αποφασίσουμε αν θα σταματήσουμε την βοήθεια στην Τουρκία. Το αποτέλεσμα ήταν η ψηφοφορία να διεξαχθεί στις 2 το βράδυ και να τελειώσει στις 5 τα ξημερώματα. Αυτό συνέβη γιατί ο Λευκός Οίκος και η ηγεσία της χώρας ήταν εναντίον μας και γι’ αυτό την καθυστέρησαν, επειδή ήξεραν ότι είχαμε την πλειοψηφία. Τελικά, νικήσαμε. Μ. Μελετόπουλος: Κύριε Ρωσσίδη, πιστεύετε ότι οι ΗΠΑ είναι οριστικά δυσαρεστημένες με την Τουρκία ή υπάρχει μία τάση να γεφυρωθούν τα χάσματα και η Τουρκία να επιστρέψει στην μεγάλη δυτική συμμαχία; Ε.Ρωσσίδης: Δεν είμαι σίγουρος. Μιλάμε για μερικούς ανθρώπους, ίσως 400, οι οποίοι ασκούν την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, και οι οποίοι στελεχώνουν το State Department και το National Security Group στην Ουάσινγκτων. Από αυτούς, λοιπόν, ίσως οι 20 να είναι ενήμεροι για το θέμα της Τουρκίας. Και δεν νομίζω ότι τρέφουν μεγάλη αγάπη για την Τουρκία. Επίσης, πιστεύω πως το ενδιαφέρον για την Τουρκία συνεχώς μειώνεται από αυτούς τους ανθρώπους. Έτσι, ελπίζουμε να υπογραμμίσουμε τα μειονεκτήματα της Τουρκίας και τα πλεονεκτήματα της συμμαχίας με Ελλάδα, Ισραήλ και Κύπρο. Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Για να επικεντρωθώ στην Ισραηλινή πλευρά, θα ήθελα να μας μιλήσετε για τα οικονομικά ωφέλη της συμμαχίας με το Ισραήλ, γιατί πιστεύω ακράδαντα ότι οι μόνιμες σχέσεις συνήθως στηρίζονται σε οικονομικά θεμέλια. Ε. Ρωσσίδης: Έχετε δίκιο. Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Πιστεύω πως οι ΗΠΑ, δεδομένης της εξάρτησης της Ευρώπης σε φυσικό αέριο από την Ρωσσία, η οποία με τη σειρά της αποτελεί έναν τεράστιο πολιτικό εταίρο ο οποίος όμως αποδεικνύεται απρόβλεπτος, τρέφουν μεγάλο ενδιαφέρον για το φυσικό αέριο που βρίσκεται στην ανατολική Μεσόγειο. 33
Ο Ευγένιος Ρωσσίδης με τους συνεργάτες της Νέας Πολιτικής
Ε.Ρωσσίδης: Αυτό είναι αλήθεια. Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Επομένως εάν το Ισραήλ και η Κύπρος πραγματικά αρχίσουν να οικοδομούν μία ενεργειακή συμμαχία στην περιοχή, και η Ελλάδα συνδεθεί με κάποιον μόνιμο τρόπο με αυτήν, η πιθανότητα αυτή η ενεργειακή συμμαχία να λειτουργήσει ενδεχομένως ως υποκατάστατο της διελεύσεως ρωσσικής ενέργειας μέσω Τουρκίας θα έχει θετικό αντίκτυπο στις ΗΠΑ; Ε.Ρωσσίδης: Έχετε απόλυτο δίκιο. Η ερώτηση και το σχόλιο είναι απολύτως σωστά. Η αξία και η σημασία του φυσικού αερίου της Κύπρου, καθώς και η ΑΟΖ και η συμφωνία με τον Λίβανο και την Αίγυπτο, είναι πολύ σημαντικά ζητήματα, τα οποία λαμβάνει υπ’ όψιν της η ηγεσία των ΗΠΑ. M.Μελετόπουλος: Πώς η Ουάσιγκτον εκτιμά την φερεγγυότητα της Ελλάδας ως συμμάχου; Ε.Ρωσσίδης: Δεν έχω δει κάτι αρνητικό. Η Τουρκία, όμως ξοδεύει ένα μεγάλο μέρος των χρημάτων της σε λόμπυ στην Ουάσινγκτων και διαφημίζεται, γεγονός που δεν μπορεί να παραβλεφθεί. Οι ελληνικές κυβερνήσεις, από την άλλη μεριά, συστηματικά δεν ασχολούνταν με τα λόμπι, και έχουν άδικο σε αυτό. Η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να δίνει προτεραιότητα σε τέτοια ζητήματα και θα έπρεπε να δαπανά ένα 34
ποσό χρημάτων με σκοπό την προώθηση των συμφερόντων της σε σημαντικές υποθέσεις. Το ίδιο ισχύει και για τους Κύπριους, δεν κάνουν αρκετά. Τώρα φέρνουν ως δικαιολογία τα προβλήματα στην οικονομία, γι’ αυτό δεν μπορούν να πληρώσουν μία άξια αντιπροσωπεία. Προσωπικά τους πίεζα προς αυτήν την κατάσταση. Όταν μάλιστα ήταν πρόεδρος ο Τάσος Παπαδόπουλος, ήταν έτοιμος να το κάνει, και μου είπε να του προτείνω κάποια άτομα και θα αφιέρωνε χρόνο. Τελικά προσέλαβαν κάποιον. Και εσείς πρέπει να το κάνετε αυτό. Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Σε περίπτωση που η Ελλάδα κινηθεί προς τα αριστερά, αυτό υπάρχει περίπτωση να παίξει ρόλο στην εικόνα που έχουν οι ΗΠΑ για την αξιοπιστία της Ελλάδας. Ε.Ρωσσίδης: Δεν το πιστεύω αυτό. Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Θα μπορούσατε να μας το εξηγήσετε αυτό; Ε.Ρωσσίδης: Πιστεύω πως ο στρατός των ΗΠΑ και το State Department έχουν καλές σχέσεις με την Ελλάδα και δεν ενδιαφέρονται για το αν θα έχει αριστερή κυβέρνηση. Μία αριστερή κυβέρνηση δεν πρόκειται να βγάλει την Ελλάδα από την ΕΕ, δεν πρόκειται να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ μία κατάσταση όπως εκείνη ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Συνέντευξη που αντιμετωπίζουν στα αραβικά κράτη. Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Οπότε αυτό υπερβαίνει την σημερινή πολιτική κατάσταση; Ε.Ρωσσίδης: Ναι. Αλήθεια, πόσοι αντιλαμβάνονται τον ρόλο που έπαιξε η Ελλάδα κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Η συμβολή της αποτέλεσε το κύριο σημείο καμπής του πολέμου. Γ.Γκινόπουλος: Δεν το αντιλαμβάνονται πολλοί στις ΗΠΑ αυτό. Ε.Ρωσσίδης: Πόσοι το καταλαβαίνουν στην Ελλάδα αυτό; Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Τείνουμε να ξεχνάμε. Ε.Ρωσσίδης: Όταν οι Έλληνες ανάγκασαν τις δυνάμεις του Μουσολίνι να υποχωρήσουν, τι συνέβη; Οι Γερμανοί έπρεπε να επέμβουν. Και ο Χίτλερ καθυστέρησε την επιχείρηση Μπαρμπαρόσσα για περισσότερο από ένα μήνα, το οποίο άλλαξε την τροχιά του πολέμου. Οπότε ο ρόλος της Ελλάδας ήταν το σημείο κλειδί στο να ηττηθούν οι Ναζί από τους Σοβιετικούς. Η Δουνκέρκη, η μάχη της Βρεταννίας, υπήρξαν ελάσσονος σημασίας. Δεν υπήρχε περίπτωση οι Γερμανοί να επιχειρήσουν να αποβιβασθούν στην Αγγλία. Το σημείο καμπής του πολέμου ήταν η Ελλάδα. Και ο κόλπος της Σούδας, από την άλλη μεριά, υπήρξε η βάση κλειδί για τις ΗΠΑ στην ανατολική Μεσόγειο. Σε ό, τι αφορά τώρα τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις, ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε μεγάλη καταστροφή για αυτές. Πιστεύω πως έκλεισαν κάποιες βάσεις εκείνη την περίοδο, αλλά ποτέ δεν θα έκαναν αυτό για την Σούδα, ούτε ο Ανδρέας το έκανε. Μ.Μελετόπουλος: Κύριε Ρωσσίδη, πιστεύετε ότι η στενή σχέση της Ελλάδας με την Γερμανία, για να μην πούμε εξάρτηση, αποδυναμώνει τις σχέσεις της Ελλάδας με την Δύση; Ε.Ρωσσίδης: Η Γερμανία αποτελεί μέρος της Δύσης. Δεν το νομίζω, επομένως. Νομίζω ότι αν η Ελλάδα εξαρτάται πολύ από την Γερμανία είναι ένα άλλο ζήτημα, αλλά νομίζω ότι είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας να έχει στενές σχέσεις με την κυρίαρχη δύναμη της ΕΕ. Αυτό θα μπορούσε να το κάνει η Ελλάδα και με άλλες δυνάμεις, όπως την Βρεταννία. Προσωπικά δεν εμπιστεύομαι τους Βρεταννούς. Έχω περισσότερες σχέσεις με την Γαλλία και την Γερμανία παρά με την Βρεταννία. Δεν νομίζω πάντως ότι αυτό αποτελεί πρόβλημα. Η Ελλάδα, πάντως, πρέπει να δώσει μεγαλύτερη σημασία στις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ αποτελούν σημείο κλειδί για το μέλλον της Ελλάδας και της Κύπρου. Επίσης, η εχθρότητα μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας δίνει πεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
ραιτέρω πλεονεκτήματα στην Ελλάδα και την Κύπρο Μ.Μελετόπουλος: Ποιά στάση πιστεύετε πως πρέπει να κρατήσει η Ελλάδα στον πόλεμο εναντίον των τζιχαντιστών στην Μέση Ανατολή; Ποιό πρέπει να είναι ο ρόλος της Ελλάδας; Ε. Ρωσσίδης: Δεν είμαι εξοικειωμένος με όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες, αλλά πιστεύω ότι η Ελλάδα θα πρέπει να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ. Θα πρέπει να πείτε: Θα κάνουμε ό τι χρειάζεστε γιά τον πόλεμο με το ISIS. Κωνσταντίνος Λαμπρόπουλος: Κύριε Ρωσσίδη, θα ήθελα να θέσω την εξής ερώτηση. Όπως τα έθεσε ο Richard Haas, ζούμε σε έναν μη πολικό κόσμο. Δεδομένης της φιλειρηνικής πολιτικής που ακολουθεί ο πρόεδρος Ομπάμα, πώς αξιολογείτε την ικανότητα των ΗΠΑ να ανταπεξέλθουν σε πολλά μέτωπα; Υπάρχει μία πολύπλοκη κατάσταση με την Κίνα και την Μέση Ανατολή. Πώς εκτιμάτε την ικανότητα των ΗΠΑ να ανταπεξέλθουν σε αυτά τα μέτωπα; Ε. Ρωσσίδης: Έχουμε την ικανότητα να ανταπεξέλθουμε, απλά έχω την αίσθηση ότι ο Ομπάμα έχει αποτύχει βασικά, εδώ και αρκετά χρόνια, στην περίπτωση της συμμαχίας εναντίον του ISIS. Η πεποίθηση του Ομπάμα στους πρώτους μήνες, όσον αφορά τον ρόλο της Τουρκίας, ήταν καταστροφική, και συνεχίζει να είναι. Ο Ομπάμα, όπως θυμάστε, πήγε στην Ευρώπη, στο Παρίσι, στο Λονδίνο, συναντήθηκε με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις-κλειδιά. Και μετά, σε αυτό το πρώτο ταξίδι του στην Ευρώπη, πήγε και πιο κάτω, στην Τουρκία. Δεν πήγε στην Ελλάδα αλλά στην Τουρκία. Και έκανε, όπως ξέρετε, δυνατά σχόλια (strong comments) για την Τουρκία, νόμιζε ότι θα τους είχε ως μια μουσουλμανική χώρα- σύμβολο της δύσης στην περιοχή, και τελικά αυτό κατέληξε σκέτη αποτυχία. Ήταν ένα λάθος πολιτικής ότι νόμιζε ότι μπορεί να γινόταν κάτι τέτοιο, ότι κάτι τέτοιο ήταν μία πιθανότητα. Αυτό έδειξε την αδυναμία κατανόησης από τον Ομπάμα της Τουρκίας ως έθνους και της ιστορίας του. Α.Δ. Παπαγιαννίδης: Τί θα λέγατε για την κατάσταση στην Ουκρανία και για το κοντινό ή και όχι τόσο κοντινό μέλλον της «επανάστασης της Ρωσσίας» ως μίας νέας «Σοβιετικής αυτοκρατορίας», εννοώ μίας κλειστής κοινωνίας, λίγο ιμπεριαλιστικής ή κάτι τέτοιο; Ε. Ρωσσίδης:Δεν είμαι τόσο αντιρώσσος όσο κάποιοι, και για να το πώ κάπως διαφορετικά: οι Βρεταννοί πάντα υποστήριζαν την λεγόμενη ειδική σχέση με τις ΗΠΑ, το οποίο πιστεύω ότι ήταν και είναι καταστρο35
φή και ότι ποτέ δεν το είχαν επεξεργαστεί στις ΗΠΑ. Οι Βρεταννοί το προωθούσαν και ξόδευαν χρόνο και προσπάθεια για αυτό. Οι ΗΠΑ προσπαθούσαν κάθε στιγμή να αναπτύξουν μία ειδική σχέση με την μετασοβιετική Ρωσσία, από την εποχή που ο Ρέηγκαν και ο Γκορμπατσώφ συναντήθηκαν το 1989. Προσπαθούσαν με κάθε τρόπο. Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Κάτι το οποίο δεν έγινε, κατά την γνώμη σας. Ε. Ρωσσίδης: Δεν έγινε όντως, κάποιοι μπορούν να πούν ότι έγιναν κάποια μικρά βήματα, αλλά ο Ομπάμα δεν έκανε κάτι σε αυτήν την κατεύθυνση, ήταν πολύ φτωχά τα αποτελέσματα. Αυτό έγινε για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί έχουμε την προσοχή μας στραμμένη στην Κίνα. Αλλά θα πρέπει να σκεφτόμαστε και τις δύο χώρες, και την Ρωσσία και την Κίνα. Η Ρωσσία δεν πρόκειται να πάει πουθενά. Έχει τεράστια ενεργειακά αποθέματα σε πετρέλαιο κλπ., και θέλουμε την Ρωσσία να έρθει πιο κοντά στην Δύση. Πρέπει όλα αυτά να τα προσέξουμε περισσότερο. Πιστεύω ότι η πολιτική των ΗΠΑ στην Ουκρανία ήταν ζημιογόνα για τα αμερικανικά συμφέροντα. Κ.Λαμπρόπουλος: Τι θα λέγατε για το γνωστό σχόλιο του Κένναν, αναφέρομαι στο σχόλιο του Κένναν που υποστήριζε ότι ποτέ μην πας σε πόλεμο με την Ρωσσία στην αυλή της. Ε. Ρωσσίδης: Ακριβώς! Συμφωνώ απολύτως! Γεώργιος Οικονόμου: Αυτό έγινε μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου, όταν άρχισε η «περικύκλωση» της Ρωσσίας. Ε. Ρωσσίδης: Ναι, όντως, θα ερχόμουν σε αυτό. Ο Γκορμπατσώφ νόμιζε ότι είχε κάνει συμφωνία, ότι οι ΗΠΑ δεν θα επεξέτειναν το ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά. Το ΝΑΤΟ, όμως, κινήθηκε ανατολικά, Λεττονία, Εσθονία κλπ. Κ.Λαμπρόπουλος: Ο καθηγητής Μιρσχάϊιμερ ανέφερε σε ενα προσφατο άρθρο του ότι η Δύση δεν έπρεπε ποτέ να «φτάσει» στην Ουκρανία. Συμφωνείτε με αυτό; Ε. Ρωσσίδης: Φυσικά! Θα μπορούσε να πεί κανείς ότι οι Σοβιετικοί είχαν δώσει την Κριμαία με την Σεβαστούπολη στην Ουκρανία και τώρα την παίρνουν πίσω. Αλλά δεν είναι θέμα των ΗΠΑ να εμπλακούν. Μ.Μελετόπουλος: Υπάρχουν εσωτερικές αντιφάσεις μέσα στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα όσον αφορά τα γεγονότα στην Μ.Ανατολή; Εκ των οποίων να προκύπτει κάποια αναποφασιστικότητα; Ε. Ρωσσίδης: Πρώτα από όλα, δεν νομίζω ότι η αμερικανική κοινή γνώμη έχει υπ’ όψιν της το θέμα όσο μπο36
ρεί να υποθέτετε. Γενικώτερα, η εξωτερική πολιτική, σε μεγάλο βαθμό έχει περιπλακεί. Δεν νομίζω ότι ξέρουμε τί θα συμβεί. Δεν έχουμε εκδιπλώσει όλους τους στόχους μας όσον αφορά τα προβλήματα στην Συρία και την γύρω περιοχή. Ν.Λαρυγκάκης: Στην αρχή υπήρχε μεγάλος δισταγμός από την πλευρά της κυβέρνησης Ομπάμα γιά τυχόν παρέμβαση στην Συρία. Η διοίκηση Ομπάμα βρέθηκε σε μια κατάσταση όπου δεν ήξερε τι πρέπει να κάνει με τον Άσσαντ. Δεν μπορούσε να στηρίξει την αντιπολίτευση διότι δεν ήξερε ποιοί ακριβώς ήταν αυτοί (αν ήταν μετριοπαθείς), όπως γινόταν στο παρελθόν ,που τους δίναμε όπλα και στο τέλος σκοτωναν με αυτά εμάς. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Οι καλύτεροι μαχητές που έχουμε στην πρώτη γραμμή, και ελπίζω να μην τους γυρίσουμε την πλάτη, είναι οι Κούρδοι, οι οποίοι υπονομεύονται απο την δράση της Τουρκίας στην Συρία. Η κατάσταση είναι πολύ ρευστή. Πιστεύω ότι κάποια στιγμή, αν η κατάσταση αυτή συνεχιστεί, θα φτάσουμε σε ένα σημείο που η προοπτική για αποστολή στρατού (boots on the ground) θα γίνεται ενα όλο και πιο πιθανό ενδεχόμενο, ειδικά από τους Ρεπουμπλικανούς. Μ.Μελετόπουλος: Κύριε Ρωσσίδη, ποιά είναι η γνώμη σας για την εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης; Ε. Ρωσσίδης: Πρώτα από όλα, νομίζω ότι ήταν απαραίτητο, από την οπτική των ευρωπαϊκών χωρών, να ενωθούν βάσει του οράματος του Μονέ και του Σουμάν. Ο δισταγμός της Μ.Βρεταννίας πάντα προκαλούσε ζημία στην ΕΕ και η προσπάθειά της να είναι μέρος της και παράλληλα να μην είναι, κατα την γνώμη μου ήταν ζημιογόνα. Αλλά πιστεύω ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό για την Ευρώπη να καταστεί παίκτης ειδικά στο πεδίοκλειδί της οικονομίας. Είναι πολύ σημαντικό η Ευρώπη να βοηθάει τις οικονομίες των ευρωπαικών χωρών όπως της Ελλάδας και της Κύπρου, απλά πρέπει να γίνουν περισσότερα προς την πιο στενή συνεργασία μεταξύ των μελών. Όσο περισσότερο η ΕΕ γίνεται πιό ισχυρή, τόσο το καλύτερο από την σκοπιά των ΗΠΑ πρώτον, και, δεύτερον, όσο ενδυναμώνεται η ΕΕ, τόσο το καλύτερο για την Ελλάδα και την Κύπρο. Γ.Οικονόμου: Πιστεύετε ότι αυτό το μοντέλο που προωθεί η Γερμανία είναι βιώσιμο ή πιστεύετε ότι θα ακολουθήσουμε αυτό που προωθεί η Αγγλία, με την κάθε χώρα να ακολουθεί σε οικονομικό επίπεδο τον δικό της δρόμο; Ε. Ρωσσίδης: Δεν είμαι ειδικός σε αυτό, αλλά προτιμώ το γερμανικό τρόπο μιας πιό συμπαγούς ένωσης, όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ άλλωστε. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Συνέντευξη Γ.Γκινόπουλος: Ναι, αλλά σε αυτήν την περίπτωση, αν έρθουμε πιο κοντά μέσα σε μία ένωση όπου η Γερμανία κυριαρχεί, ή περίπου, πώς η Ελλάδα θα μπορέσει να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στην στάση των ΗΠΑ για μια πιο στενή συνεργασία μαζί της; Ε. Ρωσσίδης: Δεν είμαι τόσο σίγουρος για αυτό, απλά δεν βλέπω τον λόγο να υπάρχει πρόβλημα για την Ελλάδα να έχει καλές σχέσεις με την Γερμανία, την Γαλλία και με την Ιταλία και την ίδια στιγμή να αναπτύξει τις σχέσεις της με της ΗΠΑ. Ασφαλώς η Ελλάδα θα πρέπει να έχει στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Δεν βρίσκω, όμως, κάποια αντίφαση ή ζημία γιά την Ελλάδα να είναι κοντά στην Γερμανία, αν η Γερμανία μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα, ας είναι όσο περισσότερο χρήσιμοι γίνεται. Ν. Λαρυγκάκης: Ναι, οι ΗΠΑ, ούτως ή άλλως, παρά πχ την υπογραφή της συμφωνίας για το ελεύθερο εμπόριο με την ΕΕ, έχουν ιδιάιτερη πολιτική με κάθε μία χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ξεχωριστά, και μην ξεχνάμε ότι οι ΗΠΑ αποδείχθηκαν εξαιρετικά πολύτιμες στην περίπτωση του ελληνικού προγράμματος διάσωσης, καθώς ήταν αυτές που πήραν την πρωτοβουλία σε παρασκηνιακό επίπεδο για να εξασφαλιστεί η υποστήριξη που χρειαζόταν, σε συνεργασία και με το IMF φυσικά. Γ.Γκινόπουλος: Οπότε λέτε ότι το ένα δεν αναιρεί το άλλο.. Ε. Ρωσσίδης: Ακριβώς, δεν βλέπω τον λόγο να μην υπάρχουν αμοιβαία καλές σχέσεις της Ελλάδας με την Γερμανία και τις ΗΠΑ ταυτόχρονα. Κ.Λαμπρόπουλος: Έχοντας υπ’όψιν την αποστρατιωτικοποίηση (desecuritization) της Ευρώπης, πώς βλέπετε την προοπτική μίας ευρωπαϊκής δύναμης να αναλάβει το βάρος διεθνούς δράσης στο μέλλον; Ε. Ρωσσίδης:Πιστεύω ότι θα βοηθούσε πολύ. Πρώτον, νομίζω ότι ο αντίκτυπος(impact) θα είναι σημαντικός. Αλλά, δεύτερον, προϋποθέτει στρατιωτική ισχύ. Αν δεν έχεις την ικανότητα να τοποθετήσεις προσωπικό ή αεροπλάνα, απλά δεν είσαι τόσο ισχυρός και σημαντικός. Μ.Μελετόπουλος: Κύριε Ρωσσίδη, θέλω να σας ρωτήσω πώς βλέπετε την άνοδο της Μαρί Λεπέν στην Γαλλία. Ε. Ρωσσίδης: Πρέπει να σας πω ότι δεν είμαι ιδιαίτερα εξοικιωμένος με το θέμα, αλλά είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το 30% των δημοσκοπήσεων. Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Κάτι το οποίο είναι παράξενο για την Γαλλία, διότι ως χώρα τείνει προς τα αριστερά γενικά. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Μ.Μελετόπουλος: Δύο ερωτήσεις ακόμα. Θα θέλαμε την γνώμη σας για την σχέση ΗΠΑ-Κίνας, πιστεύετε ότι είναι νομοτελειακό ότι θα οδηγηθούμε σε κάποια μορφή αντιπαράθεσης σκληρής ή μαλακής ή ότι θα οδηγηθούμε σε έναν πολυπολικό κόσμο, με τις ΗΠΑ ως υπερδύναμη και με δύο ή τρείς ακόμα σημαντικές δυνάμεις; Α.Δ.Παπαγιαννίδης: Κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό, διότι η Ελλάδα προσπαθεί να δημιουργήσει ένα δίκτυο με την Κίνα μέσω π.χ. του Πειραιά. Ε. Ρωσσίδης: Ναι είναι πολύ σημαντικό.Η δική μου άποψη είναι ότι η εποχή της αμερικανοκινεζικής αντιπαράθεσης έχει τελειώσει.Η ιδέα ότι μπορούμε να έχουμε κάποιου είδους σύγκρουση σε στρατιωτικό επίπεδο σε αυτήν την εποχή της τόσο υψηλής οικονομικής αλληλεξάρτησης, με τόσες αμερικανικές εταιρείες στην Κίνα και τόσες κινέζικες εξαγωγές στις ΗΠΑ, είναι απίθανη. Είδατε ότι δεν συζητείται πλέον το ζήτημα της Ταϊβάν. Οι ΗΠΑ χρειάζονται να αναπτύξουν,πιστεύω ότι ήδη αναπτύσσουν τις σχέσεις τους με την Κίνα. Υποστηρίζω ότι πρέπει να κάνουν περισσότερα και με την Ρωσσία, να έχουν καλύτερες σχέσεις με την Ρωσσία, ώστε να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα που εγείρονται με την Κίνα. Ναι, έχουμε ενοχλήσεις, και θα πρέπει να τις εκφράζουμε περισσότερο από ό,τι το κάνουμε, παραδείγματος χάρι για το θέμα των νησιών Σενκάκου ή του Θιβέτ.Α λλά σκεπτόμουν καθώς πετούσα από τις ΗΠΑ, πόσο κοντά έχει έρθει ο κόσμος. Μ.Μελετόπουλος: Τελευταία ερώτηση: πώς βλέπετε την ανάπτυξη τών σχέσεων Ελλάδας-Ρωσσίας και Ελλάδας-Κίνας; Ε. Ρωσσίδης: Είδα με μεγάλη ευχαρίστηση τις κινήσεις της Κίνας στην ανάπτυξη του Λιμένα του Πειραιά, με τα προϊντα της να προωθούνται στην Ευρώπη. Είναι πολύ σημαντικό. Και ελπίζω ότι η Ελλάδα θα αναπτύξει όσο μπορεί τις σχέσεις της με την Ρωσσία. Πιστεύω ότι η Ελλάδα θα πρέπει να αναπτύσσει τις σχέσεις της με άλλες χώρες στην διεθνή και την ευρωπαϊκή κοινότητα, αλλά δεν θα πρέπει να παραμελήσει την σημαντικότητα την Ελληνο-Αμερικανικής σχέσης. Μ.Μελετόπουλος: Κύριε Ρωσσίδη, σας ευχαριστούμε πολύ γιά την συνέντευξη. Μας δώσατε μία πλήρη εικόνα των διεθνών σχέσεων από την δική σας οπτική, την οπτική ενός ανθρώπου με τεράστια διεθνή εμπειρία και επίσης γνώση του αμερικανικού πολιτικού συστήματος, που μας διευκολύνει να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε σφαιρικώτερα την διεθνή πραγματικότητα και την θέση της Ελλάδας μέσα σε αυτήν. 37
H Νέα Πολιτική στην Ασία και την Κίνα Η Nέα Πολιτική εισάγει τους αναγνώστες της σε μία σειρά στρατηγικών και οικονομικών αναλύσεων για την επάνοδο της Κίνας στο παγκόσμιο προσκήνιο. Σοβαροί αναλυτές από την Κίνα, την Ασία και την Ευρώπη γράφουν αποκλειστικά στην Νέα Πολιτική και αποτυπώνουν με κριτική οπτική τα σημαντικώτερα γεγονότα και τις εξελίξεις που θα καθορίσουν το μέλλον της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. H Νέα Πολιτική γίνεται έτσι το πρώτο ελληνικό περιοδικό που επιχειρεί να διαφωτίσει την Ελληνική κοινή γνώμη για τα νέα δεδομένα και τις στρατηγικές ευκαιρίες της Ελλάδας στην Ασία και τον Ειρηνικό. Η Ελλάδα, ως οργανικό και αναπόσπαστο μέρος του δυτικού γεωπολιτικού-γεωστρατηγικού συστήματος, του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορεί να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο «διευκολυντή επικοινωνίας» και «διερμηνέως» μεταξύ του Δυτικού Κόσμου και της Κίνας, αξιοποιώντας τα ιστορικά και πολιτισμικά ερείσματα και την θετική προδιάθεση της κινεζικής κοινωνίας έναντι του Ελληνισμού. Tην στήλη θα συντονίζει ο Βασίλης Τρίγκας.
To Τρίπτυχο του Ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας Γεωοικονομία, Γεωπολιτική και Ιδεολογία
του Βασίλη Τρίγκα
Μ
Ερευνητή Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων& Σινο - Ευρωπαϊκών Σχέσεων, Ινστιτούτο Μοντέρνων Διεθνών Σχέσεων - Πανεπιστήμιο Tsinghua Young Leader & Non-Resident WSD Handa Fellow - Pacific Forum CSIS
ε την λήξη της συνόδου κορυφής του Συνδέσμου Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού (APEC) στο Πεκίνο, τα δημοσιογραφικά σχόλια έλαβαν χαρακτήρα σχεδόν διθυραμβικό, υπερτονίζοντας την σημασία της συμφωνίας για τον περιορισμό των εκπομπών ρύπων μεταξύ του Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και του Κινέζου ομολόγου του Σι Ζινπίνγ. Αν και αυτή η συμφωνία θέτει τις βάσεις για μια 38
άνευ προηγουμένου συνεργασία των δύο υπερδυνάμεων στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η σχέση ΗΠΑ και Κίνας παραμένει ανταγωνιστική και έχει παρομοιαστεί από τον ίδιο τον Κινέζο πρόεδρο ως μια «παγίδα του Θουκυδίδη». Η πρόταση του προέδρου Σι ήταν η εξουδετέρωση αυτής της παγίδας, με την δημιουργία μιας «Νέας Σχέσης Μεγάλων Δυνάμεων», που θα σέβεται τα πρωταρχικά εθνικά συμφέροντα των χωρών, την εθνική τους κυριαρχία και θα προωθεί συνερΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Διεθνή γασίες για την αντιμετώπιση υπερεθνικών προβλημάτων, όπως επιδημίες, υπερθέρμανση του πλανήτη, χρηματοπιστωτική σταθερότητα κλπ. Στην πράξη, όμως, ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας εντείνεται διαρκώς και απαρεγκλίτως στους τομείς εκείνους που χαρακτηρίζουν τόσο την ήπια όσο και την υλική ισχύ ενός σύγχρονου κράτους: γεωοικονομία, γεωπολιτική, ιδεολογία. Η Κίνα ακολουθεί την πλέον δομημένη στρατηγική βελτιστοποίησης της θέσεώς της στους προαναφερθέντες τομείς, αποτυπώνοντας στην πράξη την συμβουλή του Σουν Τσου (5ος αιώνας π.Χ.) ότι «η ακμή της ικανότητας έγκειται στην επικράτηση έναντι του ανταγωνιστή σου χωρίς πόλεμο».
Γεωοικονομία: από το Προλεταριάτο στα NBRICS και στο Κογκνεταριάτο (Cognetariate). Η Γεωοικονομία αποτελεί την νεώτερη μεταβλητή καθορισμού της ισχύος ενός κράτους και εισήχθη στην διεθνή βιβλιογραφία με το καινοτόμο έργο του μεγάλου Ισραηλινού στρατηγικού αναλυτή Edward Luttwak και την επέκτασή του από τον Γάλλο Pascal Lorot, ιδρυτή του Ινστιτούτου Διεθνούς Πολιτικής και Γεωοικονομίας των Παρισίων. Η πυρηνική αποτροπή, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση και την μετάβαση από την βιομηχανική παραγωγή στην παραγωγή εντάσεως τεχνολογίας και καινοτομίας, έχει επηρεάσει σημαντικά την οικονομική ισχύ των κρατών και κατ’ επέκτασιν το στρατηγικό τους αποτύπωμα. Η γεωοικονομική επιστήμη υποστηρίζει ότι, ενώ οι αγροτικές και βιομηχανικές οικονομίες ανταγωνίζονταν για εδάφη και πλουτοπαραγωγικούς πόρους, οι σημερινές οικονομίες ανταγωνίζονται κυρίως για καινοτομία και εξαγωγές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Αυτός ο ανταγωνισμός είναι θεμελιώδης για τις μεγάλες δυνάμεις, διότι η υψηλή τεχνολογία και η καινοτομία υπηρετούν δυο βασικές επιδιώξεις τους: αφ’ενός συμβάλλουν στην εσωτερική κοινωνική αρμονία, αφού οι εξαγωγές επιφέρουν συνάλλαγμα άρα πλούτο, και αφ’ ετέρου ενισχύουν πολλαπλασιαστικά τις ένοπλες δυνάμεις, αφού αυτές βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε υψηλή τεχνολογία. Στην πραγματικότητα, η ίδια η στρατιωτική μηχανή μιας υπερδύναμης είναι αλληλένδετη με την οικονομία της χώρας και συνεισφέρει κατ’ αναλογίαν στην καινοτομία και την παραγωγικότητα. Δεν αποτελεί παράδοξο το γεγονός ότι το 95% των ευρεσιτεχνιών ενός iphone βασίζεται σε προγράμματα συντονισμένα από το γραφείο προηγμένων μελετών του Αμερικανικού Πενταγώνου. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Επί του παρόντος, η αιχμή του δόρατος στις τεχνολογίες αιχμής είναι οι τομείς των NBRICS: Nano-BioRobo-Info & Communication Systems. Οι ΗΠΑ διαθέτουν σημαντικό προβάδισμα στους περισσότερους τομείς, όμως η Κίνα ακολουθεί την πλέον δομημένη και κρατικά κατευθυνόμενη πολιτική γεωοικονομίας. Έχει ήδη κατασκευάσει τον ταχύτερο μεγα-υπολογιστή παγκοσμίως, διαθέτει το μεγαλύτερο κέντρο αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος στον κόσμο, προβαίνει σε επιθετικές εξαγορές βιοτεχνολογικών επιχειρήσεων (φυσικά υπό το άγρυπνο βλέμμα της ειδικής επιτροπής Αμέσων Ξένων Επενδύσεων του Αμερικανικού Κογκρέσου) και χρηματοδοτεί πλουσιοπάροχα κέντρα νανοτεχνολογίας και πληροφορικής στα μεγαλύτερα πανεπιστήμιά της, όπως το Τσίνγχουα και το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, τα οποία πλέον προΟι κάτοχοι πολυβόλων, ιατρικής γνώσης, βιομηχανικής ισχύος, σιδηροδρόμων και των νέων μορφών γραφειοκρατικής οργάνωσης, κέρδισαν ένα αδιαφιλονίκητο πλεονέκτημα έναντι αυτών που είχαν περιορισμένη πρόσβαση σε αυτές τις πηγές ισχύος. Αυτή η ανισοκατανομή δημιούργησε μία ιεραρχική παγκόσμια τάξη. Barry Buzan & George Lawson
σελκύουν διάσημους επιστήμονες από όλο τον κόσμο. Σημαντική συνιστώσα της γεωστρατηγικής της Κίνας αποτελεί η ιδεολογική συνειδητοποίηση, από το Κομμουνιστικό Κόμμα, της μεγάλης δομικής μεταβολής που έχει επιφέρει η επανάσταση των NBRICS στην ταξική διάρθρωση των κοινωνιών και στην πρωτοκαθεδρία του ανθρώπινου κεφαλαίου στην παραγωγή εντάσεως γνώσεως και τεχνολογίας. Για τους Κινέζους, το προλεταριάτο σταδιακά υποκαθίσταται από το Κογκνεταριάτο, μια τάξη επιστημόνων υψηλών ικανοτήτων και επιχειρηματιών υψηλών δεξιοτήτων. Η παραγωγή από μαζική γίνεται ατομική, όσο αυξάνεται η ένταση της καινοτομίας (σημαντικό παράδειγμα τα “start-ups”) και έτσι η λειτουργική μονάδα της οικονομίας δεν είναι η ομαδοποιημένη εργασία της εργατικής τάξης αλλά η ατομική δημιουργία του Κογκνεταριάτου. Δεν είναι καθόλου παράδοξο ότι ο πατέρας του όρου Κογκνεταριάτο, ο Αμερικανός Alvin Toffler, αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους ξενόγλωσσους συγγραφείς στην Κίνα και σύμβουλος επιστημονικών επι39
Η μετακίνηση του επίκεντρου της παγκόσμιας οικονομίας.
τροπών του ίδιου του κομμουνιστικού κόμματος. Το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει αποκρυσταλλώσει την μετάβαση από το προλεταριάτο στο κογκνεταριάτο με μια μεγαλεπήβολη πολιτική προσέλκυσης ανθρώπινου κεφαλαίου υψηλής ειδίκευσης. Το σύνολο της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας προκήρυξε το 2008 το Πρόγραμμα Ταλέντων, μέσα από το οποίο η Κίνα προσελκύει τους Κινέζους αποφοίτους κορυφαίων Αμερικανικών πανεπιστημίων, ενώ παράλληλα δίδει κίνητρα και σε μη Κινέζους επιστήμονες και ερευνητές να εργαστούν στην Κίνα (1000 talents program). Το 2014, σε σειρά ομιλιών του, ο ίδιος ο Κινέζος πρόεδρος Σι επιβεβαίωσε ότι ο επαναπατρισμός των Κινέζων επιστημόνων αποτελεί βασική προτεραιότητα της πολιτικής του και επισήμανε την σημασία της καινοτομίας στην αναγέννηση του Κινεζικού έθνους. Καθηγητές, δε, όπως ο Yan Xuetong του πανεπιστημίου Tsinghua, έχουν επισημάνει την σημασία του ανθρώπινου κεφαλαίου μέσα από τα κείμενα της κλασσικής Κινεζικής φιλοσοφίας, προσδίδοντας χαρακτηριστικά παράδοσης στην πολιτική πρωτοβουλία του κόμματος. Τέλος, στον χρηματοπιστωτικό τομέα, ο οποίος είναι σημαντικός για την χρηματοδότηση καινοτόμων επιχειρηματικών πλάνων, η Κίνα συνεχίζει να επιβάλλει έλεγχο κεφαλαίων, ενώ παράλληλα προχωρά σε βήματα μετατροπής του εθνικού της νομίσματος, του Γουάν, σε διεθνές αποταμιευτικό νόμισμα. Έτσι προωθεί διμερείς συμφωνίες εμπορίου, παρακάμπτοντας το δολλάριο και ανοίγοντας σταδιακά το χρηματοπιστωτικό της σύστημα (Ειδική Ζώνη Σανγκάης). Ο στόχος της Κίνας είναι μέχρι το 2030 η Σανγκάη να αποτελεί το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κέντρο, ξεπερνώντας την Νέα Υόρκη και περιορίζοντας σημαντικά την πολιτική ισχύ της Γουώλλ Στρητ. Με την διεθνοποίηση του Γουάν, την δημιουργία της αναπτυξιακής τράπεζας των BRICS και της 40
Ασιατικής, η Κίνα επιχειρεί να συνδέσει την γεωοικονομία με την γεωπολιτική, ν’ απομονώσει τα ιδρύματα του Bretton Woods (World Bank & IMF) και σταδιακά να επαναδιαπραγματευτεί την «Παγκόσμια Τάξη». Η συρρίκνωση δε του προνομίου των ΗΠΑ να αποπληρώνουν το δημόσιο χρέος στο νόμισμά τους, όπως ευελπιστούν οι Κινέζοι ιθύνοντες θα περιορίσει σημαντικά τις στρατιωτικές τους δαπάνες και την στρατιωτική θέση τους στον Ειρηνικό.
Γεωπολιτική: ο νέος δρόμος του Μεταξιού και η Σινο-Ρωσσική συνεργασία Με την απόλυτη πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ κατά την δεκαετία 1990-2000, ο όρος “Hyper-puissance” έθεσε την γεωπολιτική σχεδόν στο ακαδημαϊκό περιθώριο. Σπάνιες ήταν οι αναφορές στον μεγάλο Halford Mackinder και τον κεντρικό ρόλο της Ευρασίας στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων. Με την στρατηγική για τον νέο δρόμο του μεταξιού και την πορεία στην Δύση, ο Κινέζος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Πεκίνου Wang Jisi αποδεικνύει ότι η Γεωπολιτική έχει αναγεννηθεί και οδηγεί σε σοβαρές αναπροσαρμογές την αμερικανική στρατηγική. Μέχρι και την Βιομηχανική Επανάσταση, η Κίνα αποτελούσε ακόμα το οικονομικό κέντρο του κόσμου. Ο πληθυσμός και η οικονομία της ήταν οι μεγαλύτερες παγκοσμίως, ενώ το Πεκίνο διηύθυνε ένα διεθνές σύστημα, εκτεινόμενο από την Κεντρική Ασία μέχρι τον Ειρηνικό Ωκεανό. Κεντρικό ρόλο στην επιτυχία της Κίνας είχε ο «Δρόμος του Μεταξιού», που για σχεδόν 1000 χρόνια ένωνε την αγορά της με την Ευρώπη και την Μέση Ανατολή. Από το 2008, η Κίνα, αργά αλλά σταθερά, έθεσε τις βάσεις για την δημιουργία ενός νέου «Δρόμου του Μεταξιού», με δύο διόδους: την ηπειρωτική, που θα ενώνει την Κίνα με την Κεντρική Ευρώπη μέσα από την Ευρασία και την θαλάσσια, που θα ενώΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Διεθνή νει τα πλούσια κινεζικά παράλια με την μεγαλύτερη αγορά της Κίνας, την Ευρώπη, μέσα από το Σουέζ και Ευρωπαϊκούς λιμένες του νότου (π.χ. Πειραιάς). Αν και φαινομενικά ένας παρατηρητής θα έσπευδε να κατηγοριοποιήσει τον νέο δρόμο του μεταξιού ως ζήτημα γεωοικονομίας, η σημασία του είναι κυρίως γεωπολιτική. Ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού επεκτείνει την Κινεζική επιρροή και θωρακίζει τα μετόπισθεν της Κίνας, ενώ, σημαντικώτερο, ενισχύει την οικονομική διασύνδεση με την Ε.Ε., και δη με την Γερμανία, ανταγωνιζόμενη την επιρροή των ΗΠΑ στο ευρωπαϊκό σκέλος του Δυτικού Κόσμου. Η πολιτική αυτή ενισχύεται με τις υπό διαπραγμάτευσιν συμφωνίες επενδύσεων και ελεύθερου εμπορίου με την Ε.Ε. και με χώρες του Δρόμου του Μεταξιού. Κινεζικά επενδυτικά κεφάλαια ήδη εισρέουν σε αυτές τις χώρες και πολλοί αναλυτές έχουν ονομάσει την πολιτική της Κίνας ως ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ. Παράλληλα με τον Δρόμο του Μεταξιού, το Πεκίνο αναδεικνύει την ειδική σχέση του με την Μόσχα. Ο ίδιος ο πρόεδρος Σι επέλεξε την Ρωσσική πρωτεύουσα για την πρώτη επίσκεψή του στο εξωτερικό ύστερα από την εκλογή του, και υπέγραψε την άνοιξη του 2014 την μεγαλύτερη στην ιστορία συμφωνία ενεργειακής συνεργασίας με την Ρωσσία. Οι δύο χώρες ήταν οι πρωτεργάτες του συμφώνου της Σανγκάης και σήμερα πραγματοποιούν κοινά στρατιωτικά γυμνάσια τόσο στην Ευρασία όσο και στον Ειρηνικό, με την Ρωσσία να αποτελεί τον σημαντικώτερο εμπορικό εταίρο της Κίνας σε στρατιωτικές συναλλαγές Με την Σινο-Ρωσσική προσέγγιση και τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού, η Κίνα θέτει τις βάσεις για την δεύτερη φάση της ιστορικής επανόδου της. Αφού δηλαδή οικοδόμησε τις αναγκαίες γεωοικονομικές δομές, τώρα μεταφράζει την γεωοικονομική της ισχύ σε γεωπολιτικά κεκτημένα που αναδιατάσσουν τον παγκόσμιο χάρτη επιρροής και συναγωνίζεται.
Ιδεολογία: η Επιστροφή της Ιστορίας και το Κινεζικό Όνειρο Στην υπαρξιακή πάλη, η Δύση έχει οδηγήσει τους συγχρόνους της στο τέλμα, υποσκελίζοντάς τους με την οικονομική και πολιτική της άνοδο, αλλά δεν τους έχει ακόμα αφοπλίσει από τις διακριτές τους κουλτούρες. Παρ’όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αυτοί οι πολιτισμοί, μπορούν να επαίρονται για την ανεξαρτησία της ψυχής τους.
Arnold Toynbee Αποτελεί κλισέ των περισσοτέρων φόρουμ διεθνών σχέσεων στην Κίνα, η έναρξη των ομιλιών με την επιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
σήμανση της αποτυχίας του επιχειρήματος του Francis Fukuyiama για το «τέλος της ιστορίας». Η ιστορία όχι μόνον δεν έχει τελειώσει, επισημαίνουν οι Κινέζοι, αλλά έχει επιστρέψει με εντυπωσιακή ένταση και πολυμορφία. Αυτή η επισήμανση έγινε ισχυρότερη με την χρηματοπιστωτική κρίση της Γουώλλ Στρητ το 2009 και την υποβάθμιση των φιλελεύθερων φωνών μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα, που καλούσαν για την φιλελευθεροποίηση της οικονομίας και της πολιτικής στα πρότυπα των ΗΠΑ. Με την “Μεγάλη Ύφεση - Great Recession” του 2008, η ιδεολογία και η σχέση Αστικής Δυτικής Δημοκρατίας και Κινεζικής Πολιτείας έλαβε νέες διαστάσεις. Ως ένας συνεχής πολιτισμός 5000 ετών και η πολυπληθέστερη χώρα του πλανήτη, η Κίνα δεν ξεχνά την σημασία της ιδεολογίας τόσο στην εσωτερική αρμονία μιας χώρας όσο και στην εξωτερική της ήπια ισχύ. Η Κίνα δεν λησμονεί ότι η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν αποτέλεσμα μιας ιδεολογικής αποτυχίας στο εσωτερικό του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσσίας και συνεπώς όχι ιστορικά αναπόφευκτη. Μάλιστα ο χειρότερος χαρακτηρισμός που μπορεί να αποδοθεί σε έναν Κινέζο πολιτικό είναι αυτός του «Γκορμπατσώφ». Έτσι, λοιπόν, ο Κινέζος πρόεδρος το 2013 εξεδήλωσε την ανάγκη ενός «Κινεζικού Ονείρου», το οποίο θα είναι απεξαρτημένο από το «Αμερικανικό Όνειρο». Πυλώνας της νέας ιδεολογικής κατεύθυνσης συνεχίζει φυσικά ν’αποτελεί ο Λενινισμός – Μαρξισμός, όμως η συμπλήρωσή του από την κλασσική κινεζική πολιτική φιλοσοφία του Κομφούκιου και άλλων κινεζικών σχολών είναι βασική πολιτική στρατηγική της ελίτ. Ο ίδιος ο Κινέζος πρόεδρος, στις δημόσιες αλλά και ιδιωτικές ομιλίες του, χρησιμοποιεί αποφθέγματα από τα Κινεζικά κλασσικά κείμενα και έχει προωθήσει την εισαγωγή περισσότερων ανθρωπιστικών κειμένων στην πρωτογενή διδασκαλία. Παράλληλα, την τελευταία διετία, έχουν ιδρυθεί 100 νέα τμήματα κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κίνας, ενώ μαθήματα μαρξισμού, φιλοσοφίας και διαπολιτισμικής επικοινωνίας διδάσκονται σε όλους τους φοιτητές των κορυφαίων πανεπιστημίων ανεξαρτήτως κατεύθυνσης σπουδών. Η ομιλία του προέδρου Σι στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι τον περασμένο Μάρτιο, αποτέλεσε την ρητορική κορωνίδα της νέας ιδεολογίας στην ανάπτυξη της ήπιας ισχύος της Κίνας. Εκεί ο Σι κάλεσε για έναν νέο διάλογο των πολιτισμών, που θα σέβεται την ιστορία και την συμβολή όλων των χωρών, ενώ παράλληλα θα μελετά τις βασικές φιλοσοφικές αρχές των πο41
λιτισμών πριν τον μοντερνισμό. Όπως επισήμανε ένας Κινέζος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης, αυτή η διακήρυξη είναι σχεδόν επαναστατική, αφού ευθέως επιχειρεί να περιορίσει την ιδεολογική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, αναβαθμίζει την θέση της αναγεννησιακής Ευρώπης και των άλλων πολιτισμών και προβάλλει την Κίνα ως την κοιτίδα των ανατολικών πολιτισμών. Φυσικά, πολλοί ιστορικοί και διεθνολόγοι επισημαίνουν ότι όλα τα ισχυρά κράτη που διεκδικούν ρόλο υπερδυνάμεως και πριν καταστούν υπερδυνάμεις, προβάλλουν μία παρόμοια εικόνα του κόσμου, σε βάσεις συναίνεσης και πλουραλισμού, όπως ακριβώς και οι ΗΠΑ τον 19ο αιώνα. Το ζήτημα της ιδεολογίας για την Κίνα αποτελεί έναν ζωντανό τομέα εσωτερικής διαπραγμάτευσης, θα έλεγα ένα ζωντανό εργαστήριο πολιτικής επιστήμης, όπως αποτυπώθηκε στις διακηρύξεις για το κινεζικό κράτος δικαίου στην ετήσια σύνοδο του κόμματος τον Νοέμβριο. Η συζήτηση δεν αναμένεται να τελειώσει σύντομα, αλλά η επιστροφή της Κίνας στην κλασσική της παράδοση και η προβολή του πολιτισμού της διεθνώς αποτελεί άλλο ένα ακόμα τομέα, στον οποίο η Ουώσινγκτων είναι ο κύριος ανταγωνιστής.
Ευκαιρίες για την Ελλάδα Τόσο λόγω της θέσεώς της όσο και της ιστορίας της, η Ελλάδα μπορεί να εκμεταλλευθεί την στρατηγική της Κίνας και να αποκομίσει σημαντικά οφέλη, προσέχοντας όμως να μην κλονίσει την σχέση της με τις ΗΠΑ και τον δυτικό κόσμο. Έτσι, η Ελλάδα μπορεί ν’ αποτελέσει συνδετικό κρίκο μεταξύ των αγορών της Ευρώπης και της Κίνας, φροντίζοντας να υπάρχουν οι απαραίτητες ισορροπίες, με τον Πειραιά να δεσπόζει ως το ταχύτερα αναπτυσσόμενο λιμάνι της Ε.Ε. Με την ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής ένωσης του Πειραιά με την Κεντρική Ευρώπη (Σύνοδος Βελιγραδίου τον Δεκέμβριο 2014), η Ελλάδα θα μπορούσε να επεκτείνει σημαντικά την θέση της ως διαμετακομιστικό κέντρο και να προσεγγίσει σημαντικούς τριτογενείς παραγωγούς. Επιπροσθέτως, σε πολιτισμικό επίπεδο, η Ελλάδα θα μπορούσε να σταθεί ως συνεκτικός κρίκος Ανατολής- Δύσεως και ως αρχαίος πολιτισμός να «διερμηνεύσει» προς την Δύση τις ιδιάζουσες κινεζικές πολιτικές συνθήκες και ιδιαίτερα την πολιτική φιλελευθεροποίηση που επιθυμεί η Δύση για την Κίνα. Τέλος, στον τομέα της γεωοικονομίας, η Ελλάδα επίσης εμφανίζει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η συνεργασία ελληνικών κέντρων έρευνας και ανάπτυξης με κινεζικές εταιρείες, κάτι που ήδη γίνεται σε άλλες δυτικές 42
χώρες, οι επιστημονικές συνεργασίες στην αποκατάσταση μνημείων που συμβάλλουν στην μεταφορά υψηλής τεχνολογίας και σε οικονομίες εύρους και κλίμακας, η ναυτική οικονομική συνεργασία κλπ. μπορούν ν’ αναστρέψουν τις απώλειες της παγκοσμιοποίησης για την Ελλάδα και να την μεταβάλλουν σε διεθνές επιστημονικό και χρηματοπιστωτικό κέντρο της Μεσογείου.
Η επιστροφή της Κίνας Είναι λοιπόν έκδηλο ότι η Κίνα δεν ανέρχεται αλλά επανέρχεται σε μία θέση που ιστορικά αποτελεί τον κανόνα. Για τους Κινέζους, το σοκ των «Πολέμων του Οπίου» δεν ερμηνεύεται πλέον ως αποτέλεσμα πολιτιστικής παρακμής αλλά περισσότερο ως συνέπεια επιστημονικού και τεχνολογικού «αναλφαβητισμού». Ενώ κάποτε οι Κινέζοι κατέστρεφαν σιδηροδρόμους και θεωρούσαν την μοντέρνα τεχνολογία βάρβαρη εφεύρεση των Ευρωπαίων, σήμερα πραγματοποιούν τον ταχύτερο εκμοντερνισμό στην ανθρώπινη ιστορία, χτίζοντας το μεγαλύτερο δίκτυο υπερταχέων σιδηροδρόμων, επενδύοντας σε τεχνολογίες του μέλλοντος και εισάγοντας ανθρώπινο κεφάλαιο μαζικά. Η Κίνα είναι λοιπόν, σύμφωνα με τον καθηγητή του Harvard Graham Allison μια «ντίβα», που επιστρέφει στην τρισδιάστατη διεθνή σκηνή (γεωοικονομική, γεωπολιτική, ιδεολογική). Η έκβαση του ανταγωνισμού θα κριθεί από τις επιδόσεις της Κίνας έναντι των ΗΠΑ σε αυτήν την σκηνή, η οποία για ακόμη μία φορά επιβεβαιώνει την θεώρηση του Θουκυδίδη, ότι δηλαδή ο ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων θα διαρκέσει όσο και η ανθρώπινη ύπαρξη. Φυσικά, υπό τις παρούσες συνθήκες πυρηνικής αποτροπής, οι «πύλες του ναού του Ιανού» είναι σφραγισμένες και ο ανταγωνισμός είναι ειρηνικός ανταγωνισμός υψηλής στρατηγικής. Αλλά η εκρηκτική εξέλιξη της τεχνολογίας και η πιθανή ανάπτυξη συστημάτων κατευθυνόμενης ενέργειας και εκρηκτικής υπερηχητικής βολής (from supersonic to hypersonic missiles & global prompt strike) μπορούν να βυθίσουν την ανθρωπότητα σε μία νέα κατάσταση γενικευμένης σύγκρουσης Γι’αυτό, ο σημαντικώτερος τομέας συνεργασίας ΗΠΑ-Κίνας είναι αυτός που καλλιεργεί στρατηγική εμπιστοσύνης και επενεργεί απ’ευθείας στον λειτουργικό κώδικα της πολιτικής και στρατηγικής κοινότητας των δύο υπερδυνάμεων. Θέματα διαδικτυακής ασφάλειας, υψηλής τεχνολογίας και οικονομίας/ ελεύθερου εμπορίου είναι αυτά που πρέπει να τεθούν στο επίκεντρο μιας Σινο-Αμερικανικής συνεργασίας, πάντα φυσικά με την συμμετοχή της Ε.Ε. και της διεθνούς κοινότητας. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα
ΦΑΚΕΛΟΣ
Διαχείριση Κρίσεων Η διαχείριση κρίσεων πρέπει να θεσμοθετηθεί και να γίνει μέρος μίας ριζικής πολιτικής μεταρρύθμισης
Η
διαχείριση κρίσεων αντιμετωπίζεται, σύμφωνα με την διεθνή πρακτική και εμπειρία, σε πολλαπλά επίπεδα. Στο επίπεδο της πρόληψης, της πρόγνωσης και της εκτίμησης κινδύνου το έργο αυτό είναι καθήκον ενός Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, που είναι ανύπαρκτο στην Ελλάδα σήμερα. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ έχει κατ’ επανάληψιν υποστηρίξει την θεσμοθέτηση Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας κατά το αμερικανικό πρότυπο.Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας θα στελεχώνεται από έμπειρους γεωπολιτικούς και γεωστρατηγικούς αναλυτές, επιστήμονες των Διεθνών Σχέσεων, ανώτατους συνταξιούχους διπλωμάτες και στρατιωτικούς. Θα υποστηρίζεται από εξειδικευμένο διοικητικό προσωπικό και θα έχει πρόσβαση σε διαβαθμισμένη πληροφόρηση. Θα αναλύει την διεθνή πραγματικότητα, θα εντοπίζει προκλήσεις, απειλές και ευκαιρίες και θα συμβουλεύει την κυβέρνηση. Στο πεδίο της αντιμετώπισης της κρίσης πρέπει να υπάρχει ένα Συμβούλιο Διαχείρισης Κρίσεων, με αντικείμενο κρίσεις στους τομείς της Εξωτερικής Πολιτικής, της Εθνικής Αμύνης και της Εσωτερικής Ασφάλειας, το οποίο θα λειτουργεί επικουρικά προς το ΚΥΣΕΑ και το οποίο θα διεκπεραιώνει με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα α. την επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης προς το εξωτερικό και το εσωτερικό, β. την συλλογή, αξιολόγηση και σύνθεση πληροφοριών, γ. την επικοινωνία και τον συντονισμό με τους διεθνείς οργανισμούς, δ. τις απαιτούμενες διαδικτυακές ενέργειες, ε. οποιαδήποτε άλλη υποστηρικτική ενέργεια. Το Συμβούλιο αυτό θα στελεχώνεται από αποστράτους αξιωματικούς και διπλωμάτες αλλά και εξειδικευμένα στους παραπάνω τομείς στελέχη και θα λειτουργεί συνεχώς και όχι μόνον σε περιόδους κρίσεων. Φυσικά, επ’ ουδενί λόγω έχουν θέση σε παρόμοιους μηχανισμούς οι διάφοροι κομματάνθρωποι, συγγενείς και ευνοούμενοι του πολιτικού συστήματος, ούτε ο διορισμός στο υπερευαίσθητο αυτό όργανο μπορεί να αποτελέσει πεδίο ευνοιοκρατικών διορισμών των «ημετέρων». Εδώ απαιτείται αυστηρά τεχνοκρατική και αξιοκρατική προσέγγιση. Η επισήμανση αυτή μας οδηγεί σε μία γενικώτερη διαπίστωση, ότι η σημερινή δομή του πολιτικού συστήματος αποκλείει οποιονδήποτε θεσμικό εκσυγχρονισμό και στον τομέα της Εθνικής Αμύνης και της Εξωτερικής Πολιτικής. Γι’αυτό μεταρρυθμίσεις και καινοτομίες αυτής της εμβέλειας πρέπει να ενταχθούν στην ‘ατζέντα’ μίας συνολικής Ριζικής Πολιτικής Μεταρρύθμισης, που θα μεταβάλει άρδην το θεσμικό πλαίσιο και κυρίως το ανθρώπινο δυναμικό της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Στον φάκελο αυτού του τεύχους, προσωπικότητες που έχουν υπηρετήσει σε ευαίσθητους τομείς του ελληνικού κράτους και της εθνικής άμυνας αλλά και σε διεθνείς οργανισμούς συλλογικής ασφάλειας, παρουσιάζουν τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες απόψεις και εμπειρίες τους γιά το ζήτημα της διαχείρισης κρίσεων. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
43
Η κρίση είναι ήδη εδώ του υποστρατήγου ε.α. Κωνσταντίνου Αργυροπούλου
Κ
άθε είδους έλλειψη ισορροπίας αριθμών, ικανοτήτων, ισχύος, δράσεων, δικαιωμάτων και δυναμικού και των παραγώγων τους γεννά μία νέα κατάσταση, η οποία σημαίνει απώλεια της κυριαρχίας και ανεξαρτησίας του κράτους. Αν εξετάσουμε κοινωνιολογικά το ζήτημα αυτό στην Ελλάδα, θα σαστίσουμε από τα παρατηρηθέντα. Ο τρόπος που ζούμε (και μάλιστα αν εξαιρεθεί η τρέχουσα οικονομική κρίση), η ιδιωτική μας ευμάρεια σε συνδυασμό με την δημόσια εξαθλίωση, τα αλλοιωμένα ηθικά πρότυπα, οι εφθαρμένες αξιακές σταθερές, οι «ανησυχίες» για τα ελληνικά πράγματα, τα οποία εγείρονται και εξαντλούνται σε οικονομικές και μόνον μετρήσεις, ο εν γένει οικονομισμός, ο οποίος ανταποδίδει με μία ψυχοσωματική δυσφορία, συνιστούν αθροιστικούς συντελεστές στην δημιουργία φθίνουσας κοινωνικής δυναμικής στο εσωτερικό και αντίστοιχης ετεροβαρούς δυναμικής στο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Ο κόσμος που ξέραμε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αρχίζει να ξεθωριάζει. Χάνεται. Μία καινοφανής αβεβαιότητα άρχισε την εισβολή της στο δικό μας παρόν. Μία αβεβαιότητα, που οικοδομεί σταδιακά έναν συλλογικό φόβο. Δεν υπάρχει εργασιακή ασφάλεια. Τα όσα οικονομικά συστήματα έχουν εφαρμοστεί απεδεί-
44
μέλους του ΔΣ/ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.
χθησαν ότι αδικούν την πλειονότητα του πληθυσμού. Η ρυθμιζόμενη αγορά φαντάζει τερατώδης στα τρομαγμένα μάτια των επιχωρίων. Το φαινόμενο επιτείνεται και μετά το γεγονός της αποξενώσεως της μεσαίας τάξεως ένεκα της ανεργίας, της αδυναμίας των κοινωνικών ταμείων, της δραματικής μειώσεως των συντάξεων, της αυξήσεως των ατομικών δαπανών για ιατρική περίθαλψη και της απωλείας της εμπιστοσύνης προς εκείνους οι οποίοι αδιαλείπτως μας πείθουν, ότι ψηφίζοντάς τους θα μεριμνήσουν για την επίλυση των δικών μας προβλημάτων. Οι πολιτικοί και οι όσοι εξ αυτών στελεχώνουν την όποια κυβέρνηση, δεν μας έχουν δώσει στοιχεία εγγυήσεως της κοινωνικής αλλά και της εθνικής μας ασφαλείας. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί και σαν ελαφρότητα πολιτικής, έλλειψη σοβαρότητος, ευθύνης, αγνόηση της συναιτιότητος στην δημοκρατική εκτέλεση των υποχρεώσεων και θα λέγαμε, με την όση ωριμότητα ο κάθε ένας από εμάς διαθέτει, ότι οι πολιτικοί ακολουθούν την λογική της επανεκλογής, όντες επικαρπωτές ενός είδους κοινωνικής λογιστικής. Επίσης και ότι το δίδυμο τραπεζικός κόσμος-πολιτικοί επικροτεί την ζευγοποίηση των εννοιών «ασυγκράτητη κατανάλωση» και «απολιτική συμπεριφορά». Είναι μία βολική τύφλωση ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα του κόσμου για να αποφεύγεται κάθε μορφής πολιτική κρίση. Η αντιρρητικότητα γεννά κρίση. Η διαφορετικότητα εκτρέφει την κρίση. Η πρόκληση σε αναμέτρηση δυνάμεων θεσφατοποιεί την κρίση. Στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων υπάρχει και κάποιος ιδεολογικός λόγος αντιπαλότητος. Οι ιδεολογίες εκφράζουν αξιώσεις. Αξιώσεις επιβολής. Αξιώσεις κυριαρχίας. Δημιουργούν διάσταση και διαχωρίζουν ομάδες-κοινωνίες-κράτη. Στην Ελλάδα, που ζούμε σήμερα, οι υπεύθυνοι φορείς έχουν κατορθώσει με την μέχρι τώρα πολιτική τους πρακτική να δημιουργήσουν -σε όσους διαθέτουν μία όχι φιλοσοφική ούτε λογοτεχνική αλλά διεισδυτική ικανότητα στοχασμού- τον φόβο της εθνικής μας ανεπαρκείας. Γενική είναι η προτροπή, σε όσους των υπευθύνων διακρίνονται από ίχνη εθνικής ανησυχίας, να μεριμνήσουν κατά πρώτον, αντί να διαχειρίζονται τον δικό τους φόβο για τα επισυμβαίνοντα αιτιατά -εκτός του δικού τους πλαισίου ελέγχου- να εκτελούν το αυτονόητο καθήκον της διαχειρίσεως της κρίσεως αυτής καθ’ εαυτής. Αναφέρουμε την λέξη κρίση. Τι είναι κρίση;
Κρίση Δεν υπάρχει δεδομένος και καθολικής προσαρμογής ορισμός. Και τούτο, διότι η κρίση ως έννοια ερμηνεύεται κάθε φορά από την στεγνή λογική των γεγονότων, τα οποία ανακατασκευάζουν την αντίληψη και τις πεποιθήσεις περί πραγματικότητος. Γενικά θα διακινδυνεύαμε να πούμε ότι κρίση είναι μία περίοδος ανωμαλίας κατά την οποία ένιοι παράγοντες επιδρούν σημαντικά στην αποδόμηση της λειτουργίας μιας οντότητος, ώστε να ωφεληθεί αυτός που την προκάλεσε. Προχωρώντας στην περί κρίσεως προσέγγισή μας, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στις κρίσεις εκείνες που άπτονται του μεγάλου θέματος της ασφαλείας της χώρας μας. Βεβαίως, υπάρχουν κρίσεις κατά τις οποίες δοκιμάζονται πολλοί άλλοι παράγοντες, οι οποίοι αποσταθεροποιούν τις ισορροπίες και τα ιστορικά στερεότυπα μεγάλων ομάδων και κοινωνιών. Επί παραδείγματι, το δημογραφικό είναι μία μορφή διαρκούς κρίσεως, η οποία πλήττει την χώρα μας και χρήζει αμέσου διαχειρίσεως. Η κρίση δημοκρατίας είναι μία κατάσταση αυξανομένης εντάσεως και τούτο επαληθεύεται από την σταδιακή ανατροπή των βεβαιοτήτων της προηγηθείσης ευνοηθείσας και ευημερούσας κοινωνίας. Η κρίση του πολιτισμού αλλοιώνει τα συστήματα σκέψεως των «μαζικών κοινωνιών», εκπνευματώνει τις σαθρολογίες των «σπουδαίων» και μονοπωλεί το προνόμιο της προβολής επιλεγμένων απόψεων των media. Επί πλέΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
ον, απομονώνει τον μαζικό άνθρωπο. Τον ωθεί στην κατανάλωση. Εξουδετερώνει την ικανότητά του να κρίνει ή να διαβλέπει τα επιτελούμενα και στο τέλος επιτυγχάνει να τον αυτο-ξενώσει. Τέλος, υμνεί τον βαρβαροστρεφή «φιλισταϊσμό» των υπόπτως ανελισσομένων νεοπλούτων. Συμβαίνουν και άλλες κρίσεις εξ αιτίας πανδημιών ή θεομηνιών (σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές), όπου η κακή διαχείρισή τους προξενεί ακόμη και πτώση κυβερνήσεων. Μέσα σε όλες αυτές τις κρίσεις, πρέπει να τονίσουμε και την οικονομική κρίση, η οποία εκτός των άλλων τιτρώσκει ευθέως και το βασικό ζήτημα της ασφαλείας της χώρας. Και τούτο επιβεβαιώνεται και με την παρούσα οικονομική κρίση. Οι υπεύθυνοι της εκτελεστικής εξουσίας, αντί να διατηρήσουν το απαιτούμενο ύψος δαπανών που αφορούν στην άμυνα, λόγω ειδικών συνθηκών, υπαρκτών και μη επιδεχομένων αμφισβήτηση απειλών περιμετρικά αλλά και στο εσωτερικό της χώρας, εκείνοι τις περιστέλλουν σε βαθμό διακυβεύσεως της εθνικής μας υπάρξεως. Όταν ο εχθρός (εχθρός υπάρχει και συνεπώς για την άμυνα λεφτά πρέπει να υπάρχουν) αντιλαμβάνεται την αδυναμία μας, δύναται να προκαλέσει, αν όχι ολικό πόλεμο, λόγω διεθνών δεσμεύσεων και συγκυριών, αλλά βεβαίως έναν πόλεμο χαμηλής εντάσεως (4ης Γενεάς) ή μία εγγυημένης προεκτιμήσεως, ως προς το επιτυχές αποτέλεσμά της, κρίση. Τούτο επιβεβαιώνεται και από την νεωτέρα ιστορία μεταξύ Ελλάδος-Τουρκίας, όπου στις λεκτικές, τις ψυχρές και τις θερμές αναμετρήσεις, νικητής εξήλθεν η προκαλέσασα τις κρίσεις Τουρκία.
Η κρίση είναι εδώ, παρούσα Ομιλούμε για διαχείριση κρίσεων και ο νους μας ταξιδεύει κάπου στο μέλλον, όπου καθώς φανταζόμαστε θα είναι έτοιμοι και οργανωμένοι οι θεσμικοί και οι επίκουροι διαχειριστές της κρίσης και ότι η επιτυχία της διαχειρίσεως θα είναι θεωρητικά και πρακτικά εξασφαλισμένη. Αν έτσι το φανταζόμαστε, τότε πλανώμεθα απαξάπαντες. Κυβερνώντες και κυβερνώμενοι. Η κρίση δεν θα έλθει αύριο ή αργότερα ή στο βαθύ και απροσδιόριστο μέλλον. Η γνώση επί των πιθανοτήτων όλων αυτών των εκδοχών είναι αβάσιμη. Είναι υποτιθέμενη. Αδυνατούμε να σαφηνίσουμε τους τρόπους και τις μεθόδους εκδηλώσεως της κρίσεως εκ μέρους των όσων προτίθενται να την προκαλέσουν. Επομένως, χρειάζεται να προετοιμαζόμαστε όλο και πιο έντονα, όλο και πιο μεθοδικά, για να βρισκόμαστε σε ένα επίπεδο ετοιμότητος ανώτερο από αυτό που μόλις χθες νομίζαμε ότι καλύπτει την πρόληψη κρίσεων και την αποτροπή των επιθετικών δράσεων εις βάρος 45
της χώρας. Εκείνο που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι, ότι δεν γνωρίζουμε ούτε μπορούμε να προβλέψουμε ποία θα είναι (ή είναι) η τάξη πραγμάτων που θα προκύψει (ή ήδη ευρίσκεται σε εξέλιξη) από μία πρόκληση σε κρίση. Και το λέμε αυτό, διότι ενώ ευρισκόμεθα σε κατάσταση κρίσεως, δεν έχουμε αντιληφθεί την υφή της, την συνεκτική της πολυπλοκότητα, την βαρύτητα των επιδιώξεών της και δεν έχουμε αντιληφθεί κάποιο καθιερωμένο πρότυπο για να την σπουδάσουμε, την αναλύσουμε, την αντιμετωπίσουμε. Στην τρέχουσα γεωπολιτική αστάθεια στις Αραβικές χώρες, στην Ουκρανία, σε αρκετές χώρες της Αφρικής, καθώς και στην εύθραυστη ισορροπία στην Βαλκανική, έπρεπε ήδη να λειτουργεί το σύστημα ελέγχου και διαχειρίσεως κρίσεων. Και τούτο, διότι η χώρα μας βρίσκεται γεωστρατηγικά σε τέτοια θέση, που συμπεριέχεται στην καμπύλη των πιθανοτήτων για εκδήλωση αναστάτωσης και όπου όλα τα σενάρια εκδηλώσεως κρίσεων είναι ευλογοφανή. Ένα από τα σενάρια, το οποίον δύσκολα απορρίπτεται, προβλέπει ότι στον Ελληνικό χώρο μπορεί να συγκρουσθούν διαφορετικοί πολιτισμοί. Και το λέμε αυτό, διότι -τα τελευταία χρόνια το συνειδητοποιήσαμε- δεν 46
πρέπει να υποτιμούμε το πόσο γερά είναι ριζωμένη η κορανιογενής κοινωνικο-πολιτική θρησκεία του Ισλάμ. Είναι τόσο δυνατή, που τείνει -με την ηφαιστειώδη της ενέργεια- να συνθέσει ένα εύτονο και ακατάβλητο κοσμοσύστημα. Το Ισλάμ, για όσους δεν το έχουν ακόμη πληροφορηθεί και δεν έχουν επ’ αυτού ενημερωθεί ή δεν το έχουν συνειδητοποιήσει, είναι παρόν στον Ελληνικό χώρο. Για την ώρα τηρεί στάση αναμονής. Οι προσδοκίες του ωστόσο είναι μεγάλες. Θα γίνει συμπιεστικό ως προς τις απαιτήσεις του. Θα γίνει ασφυκτικό ως προς τις διεκδικήσεις του. Σε συνδυασμό με το φθίνον δημογραφικό μας status και την υπεργεννητικότητα των μουσουλμάνων -ως φαίνεται- αυτή η απρόσκλητη και λαθραίως εισερχόμενη κατά έτι και έτι διογκούμενα κύματα αλλοίων πολιτισμών ανθρωποομάδα, θα συμπήξει τον θεμελιακό παράγοντα διοικήσεως ενός μελλοντικού μορφώματος, του οποίου η ονομασία μπορεί να ταιριάζει π.χ. με Ευρωπαϊκό Πακιστάν ή Yunanistani Islamicus και άλλα ομοιοσήμαντα. Αν υπολογίσουμε και το ότι σε μία ασθενούσα ή θνήσκουσα κοινωνία καραδοκούν δίκην υαινών οι γειτονικές και καθ’ όλα σφριγηλές (ως προς τα πιστεύω τους και τους οραματισμούς τους) κοινωνίες, τότε θα πρέπει να αναμένονται και ενέργειες, είτε χαμηλής εντάσεως είτε προκλήσεις από μαχόμενες ομάδες είτε ασύμμετρες ένοπλες προσβολές, και τις οποίες, ενώ εμείς υπό καθεστώς φόβου θα αποκαλούμε τρομοκράτες, συμμορίτες, ληστές κ.ά., εκείνοι θα δηλώνονται στις διεθνείς κοινότητες σαν νομότυποι κληρονόμοι του ελληνικού χώρου, και ενώ θα έχουν παραβιάσει το Διεθνές Δίκαιο και τις υφιστάμενες συνθήκες, θα προσαρμόσουν δίκαιο και συνθήκες στους αντικειμενικούς τους σκοπούς, οι οποίοι μεταξύ των άλλων θα εφελκύουν την προσοχή της διεθνούς κοινότητος, προβάλλοντες το δίκαιο του εγχειρήματός τους. Και τότε πιθανότατα η διεθνής κοινότητα και το ΔΝΤ και οι πολυεθνικές εταιρείες και τα καρτέλ και οι διάφορες χρηματοπιστωτικές μονάδες και οι λέσχες των μεγαλομετόχων όπως και άλλοι οικονομικο-πολιτικοί σπεκουλαδόροι θα προβούν σε επανεκτιμήσεις για να μετρήσουν τις ευνοϊκότερες αποδόσεις, ώστε να εκχωρήσουν τα ωφελήματα του «διεθνούς δικαίου» στον επικρατέστερο, στον ακμαιότερο και στον υγιέστερο και υπολογισμένα υποσχόμενο συνεργασία παράγοντα. Συνεπώς, εάν το κράτος μας δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του με αποτελεσματικότητα εναντίον των εσωτερικών ή εξωτερικών προκλήσεων και ενεργειών χαμηλής εντάσεως και των ατερμόνων εκφάνσεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα ων του πολέμου τετάρτης γενεάς, τότε είναι ευκρινέστατο ότι δεν έχει μέλλον. Όμως, εάν το κράτος λάβει σοβαρά υπ’ όψιν του τον καταλυτικά επιδρώντα αλλοίο επιθετικό πολιτισμό σε συνάφεια με τον δόλιο και ελλοχεύοντα Τούρκο, τον αναμένοντα την αρχική προσβολή άλλων κατά της Ελλάδος Βούλγαρο για την επαγόμενη νομή, τον ανιστόρητο μεν αλλά διεκδικούντα Σκοπιανό, τον καραδοκούντα Αλβανό για περαιτέρω εκφύλιση και εξασθένιση του ελληνικού στοιχείου, τότε οφείλει να νικήσει γρήγορα και αποφασιστικά χωρίς να προηγηθεί κάποιος δισταγμός. Θα πρέπει να λάβει υπ’ όψιν, ότι δεν έχει θέση στην περίπτωσή μας η απροθυμία λήψεως των καταλλήλων μέτρων, διότι η σύγκρουση ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη χωρίς κηρύξεις, διακηρύξεις και αποκαλύψεις σκοπών, προθέσεων και σχεδίων ενεργείας.
Συστάσεις προλήψεως Μία προϋπόθεση για να προλαμβάνονται οι κάθε είδους κρίσεις είναι η ύπαρξη και υπεύθυνη λειτουργία ενός οργανωμένου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), το οποίο θα εργάζεται διαρκώς έχοντας ως πυξίδα την Εθνική Στρατηγική (υπάρχει;). Το ΣΕΑ θα «βλέπει», θα διαβλέπει, θα πληροφορείται, θα εκτιμά, θα αξιολογεί και θα αποφαίνεται συμβουλευτικά προς την εκτελεστική εξουσία και προς τον τελικό αποφασίζοντα ή τον εξουσιοδοτημένο για τον σκοπό αυτό, ώστε να λειτουργήσει το σύστημα διαχειρίσεως της διαφαινομένης ή της ενδεχομένης ή της επικειμένης ή της εκδηλωμένης κρίσεως. Ο προκαλών την κρίση πρέπει έγκαιρα να ελεγχθεί και εξουδετερωθεί. Η νίκη πρέπει να πιστωθεί στην μεριά του προκαλουμένου διαχειριστού της κρίσεως. Σε αντίθετη έκβαση, νικητής εξέρχεται ο προκαλέσας την κρίση, με οφέλη τα οποία έχει εκ των προτέρων υπολογίσει και στην συνέχεια τα καρπούται. Ο ολιγωρήσας διαχειριστής της κρίσεως και εν προκειμένω η κυβέρνηση, χάνοντας σταδιακά την ισχύ της, θα ενεργεί ακανόνιστα και σπασμωδικά, με αυτονόητο για την Ιστορία αποτέλεσμα. Και ό,τι αφορά στους ηττημένους, ουαί αυτοίς. Παραινετικές προσεγγίσεις Κατ’ αρχήν μία προϋπόθεση υπευθύνου και «ελληνικής συνοχής καρδίας» που πρέπει να διέπει την ελληνική ηγεσία και επομένως και τον ελληνικό λαό, είναι η ύπαρξη ηθικών δυνάμεων. Τα φοβικά σύνδρομα οδηγούν σε αποφυγή αντιμετωπίσεως του προβλήματος και σε ήττα, όχι σε αποσόβηση και αποτροπή. Προχωρώντας με ειδικοποιημένες επισημάνσεις, πρέπει να αναφέρουμε, ότι οι διαχειριστές κρίσεων πρέΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
πει: α. να μην αγνοούν τις ενδείξεις των προοιωνιζομένων καταστάσεων. β. να σπουδάζουν τον εν δυνάμει αντίπαλο από την στιγμή που αντιλαμβάνονται αλλοιοφανείς και ιδιάζουσες δραστηριότητες. γ. να μην ενεργούν με κινήσεις άβουλες, επιπόλαιες, ερασιτεχνικές και όλες τις σχετικές με αστοχία επί της αποστολής. δ. να αναλαμβάνουν πρωτοβουλία, όταν αντιλαμβάνονται ότι δεν επαρκούν οι τυχόν τυποποιημένες οδηγίες, οι οποίες δεν καλύπτουν -ως φυσικόν- όλο το φάσμα των περιπτώσεων αντιμετωπίσεως κρίσεων. ε. να ενεργούν με οδηγό τις απλές λύσεις κατά περίπτωση, αποφεύγοντας τις πολυπλοκότητες, οι οποίες συνήθως οδηγούν σε δυσερμηνείες και παρεξηγήσεις στην φιλία πλευρά. στ. να ενεργούν με εκείνη την αποφασιστικότητα, η οποία -εκ του αποτελέσματος- θα μας πείσει, ότι έγινε κατανοητή από τον εχθρό. ζ. να μην αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη, ώστε, αν απαιτηθεί η καθολική συμμετοχή, να υπάρξει θετική ανταπόκριση από τον λαό και όχι σκεπτικισμός ή -επί τα χείρω- άρνηση. η. ο χρησιμοποιούμενος ηλεκτρονικός υπολογιστής ως πιο «ψύχραιμος» και ασυγκίνητος φορέας, συντελεστής και παράγων, πρέπει να είναι αρκούντως τροφοδοτημένος με καταχωρημένες όλες τις πιθανές λύσεις κατά περίπτωση, και με τους πιο απίθανους συνδυασμούς (π.χ. εκδήλωση ενόπλου δράσεως σε χώρο Α και ταυτόχρονη διείσδυση στρατιωτικής δυνάμεως σε χώρο Β και προσβολή με χημικές ουσίες σε χώρο Γ και εκδήλωση εκτεταμένης πυρκαγιάς σε χώρο Δ και με προσθήκη μ/ν προκλήσεων, προσβολών και ψυχολογικών επιχειρήσεων κλπ.), ώστε να υπάρξει ένα σύστημα ηλεκτρονικής «σκέψεως», ως ένας πρώτος εισηγητής ή ως μία κατευθυντήρια διαδραστική γραμμή για την παραλαβή της ηλεκτρονικής σκυτάλης από τον ανθρώπινο νου, ο οποίος θα προσθέτει στα δεδομένα και τις συναισθηματικές αντιδράσεις προκαλούντων και προκαλουμένων καθώς και τις λοιπές επιδράσεις (ευθείες ή πλάγιες) μέσα στο θέατρο των τεκταινομένων. Τα ανωτέρω εκτεθέντα, εάν εκλαμβάνονται από τους υπευθύνους ως απλές θεωρίες, τότε στον κόσμο ημών των ανησυχούντων υπάρχει κρίση θεωρίας. Εν τοιαύτη περιπτώσει, στον κύκλο των υπευθύνων εμείς θα επισημαίναμε κρίση αντιληπτικότητος.
47
Η Διαχείριση Κρίσεων στο ΝΑΤΟ του Αναστασίου Μπασαρά
Σ
Αντιπροέδρου Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών
την ιδρυτική συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού της 4ης Απριλίου του 1949, μεταξύ των άλλων έχουν συμφωνηθεί: Άρθρον 4: Τα Συμβαλλόμενα Μέρη θέλουσι συσκέπτεσθαι από κοινού οσάκις κατά την γνώμην οιουδήποτε εξ αυτών απειλείται η εδαφική ακεραιότης, πολιτική ανεξαρτησία ή ασφάλεια ενός οιουδήποτε των Μερών. Άρθρον 5: Τα Συμβαλλόμενα Μέρη συμφωνούν ότι, ένοπλος επίθεσις εναντίον ενός ή πλειόνων εξ αυτών εν Ευρώπη ή Βορείω Αμερική, θέλει θεωρηθή ως επίθεσις εναντίον απάντων και, συνεπώς, συμφωνούν ότι,... έκαστον εξ αυτών, ... θα συνδράμη τα υφιστάμενα την επίθεσιν εν η πλείονα Μέρη δια της αμέσου λήψεως, ... των μέτρων άτινα θεωρεί αναγκαία, περιλαμβανομένης της χρήσεως ενόπλου βίας, προς αποκατάστασιν και διατήρησιν της ασφαλείας της περιοχής του Βορείoυ Ατλαντικού... Άρθρον 3: Προς μάλλον τελεσφόρον επίτευξιν των σκοπών της παρούσης Συνθήκης, τα Μέρη, κεχωρισμένως και από κοινού, δια συνεχούς και αποτελεσματικής κατ› ιδίαν προσπαθείας και αμοιβαίας αρωγής, θέλουσι διατηρήσει και αναπτύξει την ατομικήν και ένοπλον συλλογικήν αυτών ικανότητα προς αντίστασιν κατ’ ενόπλου επιθέσεως.
Οι Στόχοι της Διαχείρισης Κρίσεων (ΔΚ) Οι βασικές επιχειρήσεις ΔΚ στο ΝΑΤΟ είναι: οι Επιχειρήσεις Συλλογικής Άμυνας (άρθρο 5), οι Επιχειρήσεις Ανταπάντησης στην Κρίση (εκτός άρθρου 5) και οι Ανθρωπιστικές Επιχειρήσεις. 48
Οι στόχοι της ΔΚ στο ΝΑΤΟ είναι: - Συνεισφορά στην αποτελεσματική πρόληψη των συγκρούσεων. - Αποτελεσματική ΔΚ ώστε να αποτραπεί η κλιμάκωσή τους σε συγκρούσεις. - Διασφάλιση της ετοιμότητας της στρατιωτικής ικανότητας και της προστασίας των πολιτών (Civilian and Military Capabilities). - Έλεγχος, πρόληψη, αποτροπή της κλιμάκωσης και αποθάρρυνση του επιτιθέμενου από στρατιωτικές ενέργειες βίας. - Αποκλιμάκωση της κρίσης μετά την παύση βίας ή το τέλος της καταστροφής.
Οι Βασικές Αρχές Η ΔΚ στο ΝΑΤΟ βασίζεται στις αρχές: - Υπεροχή του Βορειο-Ατλαντικού Συμβουλίου (NAC). - Συναίνεση όλων των χωρών-μελών. - Μόνιμη αντιπροσώπευση των χωρών-μελών. - Έλεγχος Πολιτικής Ηγεσίας επί της Στρατιωτικής Ηγεσίας. Τα αποφασίζοντα και συμβουλευτικά σώματα Στο ΝΑΤΟ, όταν συμβαίνει μια κρίση, δεν λαμβάνεται καμμία απόφαση επί του σχεδιασμού, της ανάπτυξης ή της συστράτευσης των στρατιωτικών δυνάμεων χωρίς πολιτική εξουσιοδότηση. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ συλλογικά και μπορούν να συμπεριλάβουν πολιτικά και στρατιωτικά μέτρα, καθώς και μέτρα έκταΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα κτων καταστάσεων ανάγκης για την προστασία των πολιτών, ανάλογα με την φύση της κρίσης. Εγκατεστημένα σώματα διαχειρίζονται τις κρίσεις, όπως: Το Συμβούλιο (NAC), που υποστηρίζεται στο έργο της ΔΚ από μια πληθώρα ειδικευμένων επιτροπών, μεταξύ των οποίων είναι: η Επιτροπή Πολιτικής Επιχειρήσεων (Operations Policy Committee), η Επιτροπή Πολιτικής και Συνεργασιών (Political& Partnerships Committee), η Στρατιωτική Επιτροπή (Military Committee) και η Επιτροπή Σχεδιασμού Επειγουσών Αναγκών Πολιτικής Προστασίας (Civil Emergency Planning Committee). Τα κέντρα επικοινωνιών του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων το Κέντρο Καταστάσεων (Situation Centre), δέχονται, εναλλάσσουν και διαβιβάζουν πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές πληροφορίες όλο το 24ωρο, καθημερινά για όλο το έτος. Η Διεργασία ΔΚ (NATO Crisis Management Process, NCMP), το Σύστημα Πληροφοριών και Προειδοποίησης (NATO Intelligence and Warning System, NIWS), η Διεργασία Επιχειρησιακού Σχεδιασμού (NATO’s Operational Planning Process) και η Διεργασία Σχεδιασμού Ενεργειών ΔΚ Επειγουσών Αναγκών Πολιτικής Προστασίας (NATO Civil Emergency Planning Crisis Management Arrangements) στο ΝΑΤΟ έχουν σχεδιαστεί για να συμβουλεύουν, στηρίζουν και ενισχύουν τον ρόλο της ΔΚ και την ικανότητα δράσης κατά ένα συμπληρωματικό και συνεργητικό τρόπο, ως μέρη ενός ολοκληρωμένου Συστήματος Δράσεων Κρίσης (NATO Crisis Response System, NCRS). Ο σκοπός του NCRS είναι η εξασφάλιση της απαιτούμενης ετοιμότητας, προ-ταυτοποίηση επιλογών και μέτρων αντιμέτωπισης των κρίσεων και η έγκαιρη αρχική και στην συνέχεια οργανωμένη αντίδραση στις κρίσεις. Το NCRS παρέχει βήμα διαβούλευσης μεταξύ των εταίρων για την ανταλλαγή πληροφοριών, την σύγκριση και τον εναρμονισμό των απόψεων των μελών σε συλλογικές αποφάσεις της συμμαχίας.
Η διεργασία της διαχείρισης των κρίσεων στο ΝΑΤΟ Η ΔΚ είναι ένα από τα βασικώτερα καθήκοντα του ΝΑΤΟ. Τα δυνατά σημεία του ΝΑΤΟ στην διαχείριση των διαφόρων κρίσεων είναι η εμπειρία και η διάθεση των απαραίτητων υποδομών, μέσων και εργαλείων, και τα δοκιμασμένα στην πράξη σχέδια, ικανότητες, διαδικασίες και πρακτικές συνεργασίας. Το ΝΑΤΟ βοηθά τις χώρες-μέλη και τους εταίρους και τους εκπαιδεύει να επιχειρούν μαζί σε μεικτές επιχειρήσεις, αποστολές και ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
προγράμματα ΔΚ. Ο ρόλος του ΝΑΤΟ προχωρά πέρα από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και περιλαμβάνει δράσεις για την προστασία των πολιτών σε φυσικές, τεχνολογικές και ανθρωπιστικές καταστροφές. Πολλές επιχειρήσεις ΔΚ είναι γνωστές και ως επιχειρήσεις τήρησης της ειρήνης (peacekeeping operations). Όλες οι αποφάσεις βασίζονται στην ομόφωνη συναίνεση μεταξύ των χωρών-μελών. Κάποιες επιχειρήσεις συμπεριλαμβάνουν μη χώρες-μέλη και η πλειονότητά τους περιλαμβάνει συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, ΕΕ). Η αποτελεσματική υλοποίηση της διεργασίας της ΔΚ βασίζεται στον καλό εσωτερικό συντονισμό και στην άρτια συνεργασία και συντονισμό με μεγάλους διεθνείς οργανισμούς. Ο αποτελεσματικός εσωτερικός συντονισμός βασίζεται στην άριστη τυποποίηση (Standardization), στην διάθεση της απαραίτητης υποστήριξης και επιμελητείας (Logistics) και στις πρακτικές και περιεκτικές πρότυπες διαδικασίες (Crisis Response Procedures). Για την συνεργασία με τους μεγάλους διεθνείς οργανισμούς αποφασίζει κατά περίπτωση και συναινετικά για την ανάληψη επιχειρήσεων ΔΚ. Το Συμβούλιο (NAC) λαμβάνει τις αποφάσεις σύμφωνα με το άρθρο 7 της ιδρυτικής συμφωνίας της Ουάσιγκτων. Ολοένα και περισσότερο, το ΝΑΤΟ συνεισφέρει στις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας να διατηρήσει ή να αποκαταστήσει την ειρήνη και να αποκλείσει τις συγκρούσεις και δεσμεύεται σε μια αποτελεσματική πολιτική και στρατιωτική προσέγγιση για την ΔΚ. Η στρατηγική συνεργασία του ΝΑΤΟ με την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης της συμμαχίας με μέσα και ικανότητες σε επιχειρήσεις ηγούμενες από την ΕΕ, είναι σημαντική.
Οι Επιχειρήσεις της Διαχείρισης των Κρίσεων στο ΝΑΤΟ Με το Στρατηγικό Πρόγραμμα του 2010 (Strategic Concept), το ΝΑΤΟ υιοθέτησε μια ολιστική προσέγγιση της ΔΚ, προβλέποντας την συμμετοχή του σε όλες τις φάσεις της κρίσης και θεωρώντας μια ευρύτερη σειρά εργαλείων διαχείρισης. «Το ΝΑΤΟ, όθεν, δεσμεύεται, όταν δυνατόν και αναγκαίον, να αποτρέπει και διαχειρίζεται τις κρίσεις και να σταθεροποιεί και υποστηρίζει την κατάσταση και την ανοικοδόμηση μετά την κρίση». Ο τρόπος της διαχείρισης μιας κρίσης εξαρτάται από την φύση, την έκταση, την κλίμακα και την σοβαρότητά της. Κάποιες κρίσεις μπορούν να αποτραπούν με την 49
διπλωματία ή άλλα μέτρα, ενώ κάποιες άλλες απαιτούν ρωμαλέα μέτρα, όπως στρατιωτική δράση. Ανάλογα, λοιπόν, με την φύση της κρίσης, χρειάζονται διαφορετικές επιχειρήσεις. Πρέπει να σημειωθεί ότι το άρθρο 4 της συμφωνίας της Ουάσιγκτων δίνει σε κάθε σύμμαχο το δικαίωμα της συμβούλευσης κα διαβούλευσης για οποιοδήποτε θέμα απειλής ή ασφαλείας τεθεί: «Τα Συμβαλλόμενα Μέρη θέλουσι συσκέπτεσθαι από κοινού οσάκις κατά την γνώμην οιουδήποτε εξ αυτών απειλείται η εδαφική ακεραιότης, πολιτική ανεξαρτησία ή ασφάλεια ενός οιουδήποτε των Μερών». Έτσι το άρθρο 4 είναι πολύ κρίσιμο στην διεργασία της ΔΚ. Το ίδιο άρθρο αντανακλάται στην πρόσκληση των Εταίρων της Συνεργασίας για Ειρήνη (ΣγΕ, PfP) και παρέχει την βάση για τις διαβουλεύσεις επί των κρίσεων. Υπάρχουν, λοιπόν, στο ΝΑΤΟ οι Επιχειρήσεις Συλλογικής Άμυνας (άρθρο 5), οι Επιχειρήσεις Ανταπάντησης στην Κρίση (εκτός άρθρου 5), και οι Ανθρωπιστικές Επιχειρήσεις. - Επιχειρήσεις Συλλογικής Άμυνας (άρθρο 5 ) Οι χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ συμμετέχουν πλήρως μέσα στην συμμαχία και δεσμεύονται εξ ίσου στην τήρηση των άρθρων της ιδρυτικής συμφωνίας, ειδικώς, στην θεώρηση της ένοπλης επίθεσης εναντίον ενός ή πλειόνων εξ αυτών ως επίθεση εναντίον απάντων και στην άμεση λήψη των αναγκαίων μέτρων, περιλαμβανομένης και της χρήσης ένοπλης βίας. Το ΝΑΤΟ επικαλέστηκε, για πρώτη φορά στην ιστορία του, το άρθρο 5 τον Σεπτέμβριο του 2001, στην συνέχεια των τρομοκρατικών ενεργειών κατά των ΗΠΑ. - Επιχειρήσεις Ανταπάντησης στην Κρίση (εκτός άρθρου 5) Οι επιχειρήσεις αυτές περιλαμβάνουν πολυσύνθετες επιχειρήσεις, μη εμπίπτουσες στο άρθρο 5, οι οποίες συνδράμουν: στην πρόληψη, λήψη αποφάσεων και διαχείριση κρίσεων και συγκρούσεων ή/και στην εξυπηρέτηση 50
ανθρωπιστικών σκοπών σύμφωνα με τους αντικειμενικούς σκοπούς της συμμαχίας. Η κύρια διαφορά μεταξύ των επιχειρήσεων του άρθρου 5 και αυτών εκτός του άρθρου 5 είναι ότι στις δεύτερες δεν είναι υποχρεωμένες οι χώρες-μέλη να λάβουν μέρος. Οι Επιχειρήσεις Ανταπάντησης στην Κρίση (Crisis Response Operations, CRO) υποστηρίζουν την διεργασία της ειρήνης σε μια περιοχή συγκρούσεων και ονομάζονται, επίσης, Επιχειρήσεις Υποστήριξης της Ειρήνης. Η συμμετοχή του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια, στο Αφγανιστάν και στο Κέρας της Αφρικής είναι ένα καλό παράδειγμα τέτοιων επιχειρήσεων. - Ανθρωπιστικές Επιχειρήσεις Είναι επιχειρήσεις για την αρωγή και την υποστήριξη των χωρών-μελών και των εταίρων που είναι θύματα καταστροφών. Γιά παράδειγμα, το ΝΑΤΟ βοήθησε την Τουρκία και το Πακιστάν όταν επλήγησαν από σεισμούς, και έχει βοηθήσει χώρες όπως την Αλβανία, την Τσεχία, την Ουγγαρία, την Ρουμανία και την Ουκρανία όταν επλήγησαν από μεγάλες πλημμύρες. Το ΝΑΤΟ έχει αναπτύξει μέτρα πολιτικής προστασίας από το 1950, όταν οι χώρες-μέλη αντιλήφθηκαν ότι οι ικανότητες αυτές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των καταστροφών από πλημμύρες, σεισμούς, τεχνολογικές καταστροφές και ανθρωπιστικές διώξεις, ιδιαίτερα μειονοτήτων, τα τελευταία χρόνια. Βοήθησε την πΓΔΜ και την Πορτογαλία στην κατάσβεση μεγάλων πυρκαγιών καθώς και την Ουκρανία και την Μολδαυία μετά την καταστροφή των μεταφορικών δικτύων από ακραίες καιρικές συνθήκες. Υπάρχουν επικαιροποιημένα σχέδια και διαδικασίες και γίνονται, σε κανονική βάση, ασκήσεις για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα
Η διαχείριση της κρίσης της Κούβας και τα συμπεράσματά της του Ιπποκράτη Δασκαλάκη
Υποστρατήγου ε.α., διεθνολόγου, μέλους του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ), συνεργάτη του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) Παντείου Παν/μίου
Τ
α γεγονότα του Οκτωβρίου του 1962, με την κλιμακούμενη αντιπαράθεση ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, εξ αφορμής της εγκατάστασης πυραυλικών συστημάτων από την δεύτερη στο έδαφος της Κούβας, αποτελούν όχι μόνο την πλέον γνωστή περίπτωση διεθνούς κρίσεως την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου αλλά και την σημαντικώτερη μέχρι σήμερα διακινδύνευση αναμέτρησης με χρήση πυρηνικών όπλων. Η εξέλιξη της αντιπαράθεσης έχει καταστεί αντικείμενο μελέτης και εξαγωγής συμπερασμάτων αναφορικά με την διαχείριση διεθνών κρίσεων. Διάφοροι επιστημονικοί κλάδοι και φορείς εμπλέκονται στην προσπάθεια ερμηνείας, τυποποίησης, πρόληψης και εύρεσης της πλέον αποτελεσματικής μεθόδου διαχείρισης κρίσεων. Η πολυπλοκότητα, όμως, των παραγόντων που εισέρχονται σε μια διεθνή κρίση, σε συνδυασμό με την δύσκολα προβλέψιμη ανθρώπινη συμπεριφορά και αντίδραση και τους απείρους συνδυασμούς τυχαίων γεγονότων, καθιστούν ουτοπία την επιδίωξη κατασκευής ενός ιδανικού μοντέλου διαχείρισης κρίσεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι από την μελέτη προηγουμένων κρίσεων, την συνεχή πρόβλεψη και την προετοιμασία δεν μπορούμε να αποκομίσουμε σημαντικά συμπεράσματα. Η κύρια δυσκολία έγκειται στην ορθή προσαρμογή και εφαρμογή αυτών των συμπερασμάτων στην αντιμετωπιζόμενη κρίση. Ως κρίσεις ορίζουμε καταστάσεις μεταξύ δύο ή περισσοτέρων χωρών, όπου θεμελιώδεις αξίες και συμφέΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
ροντα βρίσκονται υπό απειλή, επικρέμαται ο κίνδυνος χρησιμοποιήσεως στρατιωτικής βίας και υπάρχει πίεση χρόνου. Τον Οκτώβριο του 1962 υπήρχαν και τα τρία προαναφερθέντα γνωρίσματα και στις δύο πλευρές. Η κρίση της Κούβας (16-28 Οκτωβρίου 1962) αναπτύχθηκε στο περιβάλλον του Ψυχρού Πολέμου και σε μια περίοδο που οι ΗΠΑ -παρά την έντονη περί του αντιθέτου περιρρέουσα φημολογία-διέθεταν συντριπτική πυρηνική ισχύ. Αντίθετα οι Σοβιετικοί υπερείχαν σε συμβατικές δυνάμεις, έχοντας τις χώρες της Ευρώπης υπό την απειλή τους. Η αμερικανική πυρηνική υπεροχή, όμως, δεν εξασφάλιζε εγγυημένη καταστροφή του αντιπάλου, ακόμη και σε περίπτωση αιφνιδιαστικού πυρηνικού πλήγματος, και οι απώλειες αμφοτέρων των αντιπάλων θα ήταν αφόρητες. Το κύριο σημείο τριβής των σχέσεων των δύο υπερδυνάμεων ήταν το ζήτημα του Βερολίνου και η διαφαινόμενη θέληση της ΕΣΣΔ να επιλύσει εκβιαστικά το θέμα. Επιπλέον είχαν εμφανιστεί τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις ΕΣΣΔ με την Κίνα, με την τελευταία να κατηγορεί την μητρόπολη ότι είχε χάσει την επαναστατική ιδεολογία της. Ταυτόχρονα η Κούβα αποτελούσε σύμβολο της επιτυχίας των λαϊκών απελευθερωτικών πολέμων εναντίον των καπιταλιστών. Στην άλλη πλευρά, ο Kennedy, τραυματισμένος από την αποτυχία της επιχείρησης ανατροπής του Castro (επιχείρηση του Κόλπου των Χοίρων), και επικεντρωμένος στις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου, αγωνίζεται να ενισχύσει 51
το προφίλ του ως δυναμικού προέδρου και να ανακόψει την άνοδο των Ρεπουμπλικάνων. Η κρίση της Κούβας διακρίνεται από την φάση της ειρηνικής αντιπαράθεσης (προ της 16ης Οκτωβρίου), την αύξηση της έντασης, την κλιμάκωση, με αποκορύφωση την 27 Οκτωβρίου και την αποκλιμάκωση. Στην πρώτη φάση, έντονες ήταν οι αλληλοκατηγορίες με αφορμή τα γεγονότα του Κόλπου των Χοίρων και εντάθηκαν με την μεγάλης κλίμακος σοβιετική ενίσχυση των κουβανικών ενόπλων δυνάμεων τον Απρίλιο του 1962. Η απόφαση για εγκατάσταση πυρηνικών όπλων ελήφθη την περίοδο 21-24 Μαΐου και οι πρώτοι βαλλιστικοί πύραυλοι έφτασαν στην Κούβα στις 8 Σεπτεμβρίου, συνοδευόμενοι από πλήθος Ρώσσων στρατιωτικών. Στις διαδοχικές αμερικανικές τοποθετήσεις και «κόκκινες γραμμές», ότι δεν θα γίνει δεκτή ανάπτυξη πυρηνικών όπλων στην Κούβα, η Μόσχα διαβεβαίωνε με κάθε ευκαιρία ότι δεν σκόπευε να εγκαταστήσει παρόμοια όπλα στην Κούβα και ότι κάθε στρατιωτική βοήθεια περιορίζεται σε «αμυντικά» όπλα. Η σοβιετική ενίσχυση της Αβάνας ήταν γνωστή από τις αρχές Αυγούστου στους Αμερικανούς, αλλά οι επικρατούσες εκτιμήσεις συμφωνούσαν για μη εγκατάσταση πυρηνικών όπλων. Οι ΗΠΑ αιφνιδιάστηκαν όταν ο Πρόεδρος είχε στα χέρια του τις αεροφωτογραφίες από την πτήση της 14ης Οκτωβρίου με τους σοβιετικούς πυρηνικούς πυραύλους. Η κρίση μόλις άρχιζε για την αμερικανική πλευρά, και το ημερολόγιο έγραφε 16 Οκτωβρίου 1962. Την ίδια ημέρα, συγκροτήθηκε η ομάδα χειρισμού κρίσεων (γνωστή ως Ex Com), με υψηλόβαθμα κυβερνητικά στελέχη και συμβούλους του προέδρου. Το πρώτο ερώτημα που επικράτησε αφορούσε τον σκοπό που εξυπηρετούσε η κίνηση της τοποθέτησης πυρηνικών συστημάτων. Το έτερο βασικό ερώτημα ήταν ο χρόνος ετοιμότητος για τα υπό ανάπτυξη όπλα. Οι απαντήσεις θα βοηθούσαν στην επιλογή της αντίδρασης, η οποία ενείχε τον κίνδυνο στρατιωτικής σύρραξης, με πιθανή την κλιμάκωση και χρήση ακόμη και πυρηνικών όπλων. Επίσης, οποιαδήποτε αντίδραση θα έπρεπε να λάβει χώρα πριν την ενεργοποίηση των όπλων, καθ’ όσον, μετά, το ρίσκο θα ήταν απαγορευτικό. Κάθε καθυστέρηση αντίδρασης θα ήταν μοιραία και τα διαθέσιμα στοιχεία εκτιμούσαν πιθανή την ενεργοποίηση των 36 MRBM (Medium Range Ballistic Missiles-βεληνεκές 1100 νμ) στις αρχές Νοεμβρίου. Αντίθετα, οι ισχυρότεροι 24 IRBM (Intermediate Range Ballistic Missiles-βεληνεκές 2200 νμ) θα ήταν επιχειρησιακά έτοιμοι τον Δεκέμβριο. Το μέγεθος της στρατιω52
τικής απειλής των υπό εγκατάσταση πυραύλων προκάλεσε πολλές συζητήσεις, συγκρινόμενο με την τεράστια αμερικανική πυρηνική υπεροχή. Σίγουρα αύξανε τις σοβιετικές πυρηνικές δυνατότητες προσβολής των ΗΠΑ ίσως και κατά 50% την εποχή εκείνη, χωρίς όμως να διαταράσσει την υπάρχουσα πυρηνική ανισσοροπία. Το ψυχολογικό, όμως, αποτέλεσμα της εγκατάστασης και ενεργοποίησης των πυραύλων στην αμερικανική κοινή γνώμη αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο, θα ήταν δυσανάλογα σημαντικό. Άρα, η περίπτωση που αντιμετώπιζαν οι ΗΠΑ είχε όλα τα χαρακτηριστικά μιας κρίσης: απειλή σε ζωτικά συμφέροντα, πίεση χρόνου, κίνδυνο στρατιωτικής εμπλοκής που πιθανόν να οδηγούσε και σε πρωτόγνωρη πυρηνική σύρραξη. Η διερεύνηση των αιτίων της σοβιετικής κίνησης οδηγεί στην εξέταση της περίπτωσης της εξασφάλισης της άμυνας της Κούβας, της προσπάθειας μερικής εξισορρόπησης της αμερικανικής πυρηνικής ισχύος, της ενέργειας στα πλαίσια της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης με σκοπό την άνοδο του σοβιετικού γοήτρου και της δημιουργίας μιας κρίσεως με επιδίωξη την απόκτηση ανταλλαγμάτων με διαπραγματεύσεις σε κάποιο άλλο θέμα (Βερολίνο). Σε κάθε περίπτωση, υπήρχαν λογικά κενά που αποδυνάμωναν, λιγώτερο ή περισσότερο, την κάθε υπόθεση. Οι Σοβιετικοί είχαν επίσης εγκαταστήσει στην Κούβα και συστοιχίες αντιαεροπορικών πυραύλων, στρατηγικά βομβαρδιστικά με δυνατότητα πυρηνικής προσβολής των ΗΠΑ, συστοιχίες επάκτιων πυραύλων με πυρηνικά βλήματα και τακτικά πυρηνικά όπλα. Την ύπαρξη των δύο τελευταίων συστημάτων αγνοούσαν οι Αμερικανοί, και μια αιφνιδιαστική χρήση τους θα μπορούσε να οδηγήσει σε πυρηνική σύρραξη. Οι τρόποι αντιδράσεως που εξετάστηκαν από την αμερικανική πλευρά περιελάμβαναν: την πλήρη αδράνεια, την προσφυγή σε διεθνή όργανα σε συνδυασμό με διπλωματικές πιέσεις, την μυστική προσέγγιση του Castro ώστε να απαιτήσει απόσυρση των όπλων, την χερσαία εισβολή, την αεροπορική επιδρομή με σκοπό την καταστροφή των πυραύλων και τον ναυτικό αποκλεισμό. Οι πρώτες τρεις περιπτώσεις σύντομα απερρίφθησαν ως αναποτελεσματικές. Οι υπόλοιπες τρεις λύσεις ενείχαν, λιγώτερο ή περισσότερο, τον κίνδυνο στρατιωτικής σύρραξης. Η εισβολή επελέγη ως η έσχατη λύση. Αρχικά προκρίθηκε η αιφνιδιαστική αεροπορική προσβολή, αλλά η πιθανότητα ηθικής καταδίκης, σε συνδυασμό με την μη εξασφαλισμένη καταστροφή των στόχων (άρα εν συνεχεία αναγκαιότητα εισβολής), ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα οδήγησαν στην επιλογή του ναυτικού αποκλεισμού, συνοδευόμενου από τελεσίγραφο για άμεση απομάκρυνση όλων των ήδη ανεπτυγμένων πυρηνικών συστημάτων. Ο ναυτικός αποκλεισμός επελέγη, επιπλέον, διότι έδινε χρόνο και δυνατότητες αντίδρασης ώστε να αποφευχθεί μια σύρραξη και μετέφερε τον χειρισμό της κρίσεως και την ευθύνη κλιμάκωσης στην άλλη πλευρά. Στην σκέψη των Αμερικανών, πλέον του κινδύνου σύρραξης, ήταν και τα ενδεχόμενα αντίποινα κατά του Βερολίνου. Στις 22 Οκτωβρίου, έκπληκτος ο κόσμος μαθαίνει από δημόσια εμφάνιση του Αμερικανού προέδρου την κρισιμότητα της καταστάσεως, και συγχρόνως τίθεται το δίλημμα της περαιτέρω κλιμάκωσης στην σοβιετική πλευρά, καλούμενη να αποδεχθεί την άμεση απόσυρση των ήδη εγκατεστημένων πυραύλων με την απειλή χρήσεως στρατιωτικής βίας να επικρέμαται. Ο πρόεδρος, επίσης, ανακοινώνει ότι η Κούβα τίθεται από 24 Οκτωβρίου σε «καραντίνα» (ναυτικός αποκλεισμός στην ουσία), ώστε να εμποδιστεί η άφιξη των πλοίων που μεταφέρουν τα υπόλοιπα πυρηνικά συστήματα. Συγχρόνως το ΝΑΤΟ και οι πυρηνικές δυνάμεις των ΗΠΑ και συμμάχων τίθενται σε πρωτόγνωρα υψηλό βαθμό συναγερμού και ετοιμότητας (DEFCON 2), με όλους τους συνεπακόλουθους κινδύνους τυχαίας εμπλοκής που μια τέτοιας έκτασης κινητοποίηση καθιστούσε πιθανή. Με την σειρά της, η ρωσσική πλευρά αιφνιδιάζεται, έχοντας και αυτή επιδεικτικά αγνοήσει τις αμερικανικές υπερπτήσεις των 14,15, 17 Οκτωβρίου, που λογικά θα οδηγούσαν στην αποκάλυψη των πυραύλων. Οι πρώτες αντιδράσεις είναι η απόρριψη του αμερικανικού τελεσίγραφου, η κινητοποίηση των σοβιετικών πυρηνικών και συμβατικών δυνάμεων και η εντατικοποίηση των εργασιών ενεργοποίησης των πυραύλων στη Κούβα. Πλέον, όμως, η σοβιετική πλευρά αντιμετωπίζει την διαχείριση της κρίσεως, καθ’όσον η δημόσια τοποθέτηση του Αμερικανού προέδρου έχει περιορίσει τις δυνατότητες ελιγμού των Σοβιετικών. Οι Σοβιετικοί αντιλαμβάνονται τώρα ότι το διακύβευμα της ανάπτυξης των πυραύλων καθίσταται ριψοκίνδυνο. Το μέγεθος της αμερικανικής κινητοποίησης, η δημόσια αυτοπεποίθηση του Αμερικανού προέδρου, η επέλευση τυχαίων εμπλοκών και ο υπολογισμός της ανισσοροπίας πυρηνικής ισχύος οδηγούν στην συνετώτερη αντιμετώπιση της κρίσεως και στην προσπάθεια κέρδους χρόνου. Όμως οι διαδικασίες ενεργοποιήσεως των MRBM συνεχίζονται, και η ενεργοποίηση τους (με εξασφάλιση του αναγκαίου χρόνου) θα αποδώσει σημαντιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
κά διαπραγματευτικά οφέλη και πλεονεκτήματα στους Σοβιετικούς. Επίσης αισθάνονται ικανοποιημένοι, καθώς έχει αποφευχθεί μια αμερικανική προσβολή στην Κούβα, που αφ’ενός ήσαν ανέτοιμοι να αντιμετωπίσουν και αφ’ετέρου πιθανόν να οδηγούσε σε μια πυρηνική σύρραξη. Στην Μόσχα, ο χειρισμός της κρίσεως γίνεται στο ανώτατο πολιτικό όργανο, το Presidium, το οποίο, όπως φαίνεται, εύκολα αποδέχεται και επικυρώνει τις αποφάσεις του πανίσχυρου γενικού γραμματέα Khrushchev. Ο Khrushchev αποφασίζει, την ύστατη στιγμή, να μην παραβιάσουν τον ναυτικό αποκλεισμό με «υψηλής επικινδυνότητας» πλοία, αλλά να δοκιμάσουν τις αμερικανικές προθέσεις με πιο ανώδυνα φορτία. Στις 24 Οκτωβρίου, τα πλοία με τους IRBM ανακόπτουν την πορεία τους, μη εισερχόμενα στην ζώνη αποκλεισμού, ενώ οι Αμερικανοί εκτελούν μια επιλεκτική εφαρμογή του αποκλεισμού, χωρίς να συναντήσουν αντίδραση στα εισερχόμενα πλοία. Οι κίνδυνοι, όμως, ναυτικής εμπλοκής εξακολουθούν να υπάρχουν, με την συσσώρευση πλήθους πολεμικών πλοίων και εν καταδύσει υποβρυχίων. Τις υπόλοιπες τρεις ημέρες ακολουθεί μια αμφιταλάντευση των προθέσεων της Μόσχας, με σκοπό το κέρδος χρόνου και την μεγιστοποίηση των διαπραγματευτικών κερδών, πέραν της αμερικανικής εγγύησης για μη εισβολή, με αποτέλεσμα την κορύφωση της κρίσεως. Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι Σοβιετικοί, αντιλαμβανόμενοι την αδυναμία τους, είχαν αποφασίσει να μην κλιμακώσουν την κρίση πέραν των δυνατοτήτων τους. Στις 26 Οκτωβρίου, ο Ρώσσος ηγέτης απευθύνει προσωπική μακροσκελή επιστολή για διευθέτηση της κρίσεως. Η επιστολή κρίνεται ότι χρήζει επεξηγήσεων, με πιθανή την επιδίωξη κέρδους χρόνου. Οι ΗΠΑ ανταπαντούν δημόσια ότι μια συμφωνία απαιτεί την άμεση απόσυρση των «επιθετικών» όπλων σε αντάλλαγμα με την εγγύηση της μη εισβολής. Ενδιάμεσα, οι προετοιμασίες για μεγάλης κλίμακας αεροπορική προσβολή ολοκληρώνονται και απομένει η τελική απόφαση υλοποίησής της. Η κρίση τώρα είναι τοποθετημένη και στις δύο πλευρές. Οι Αμερικανοί αναμένουν διευκρινίσεις από την σοβιετική πλευρά, αλλά αισθάνονται ότι τα χρονικά όρια δράσεως στενεύουν και προσανατολίζονται σε αεροπορική προσβολή στις 30 Οκτωβρίου. Εκτιμούν ότι η αποδοχή του αποκλεισμού και διακοπή της πορείας των «υψηλής επικινδυνότητας» πλοίων έχει δώσει ενδείξεις ότι η Μόσχα δεν επιθυμεί την σύγκρουση. Η υπόθεση, όμως, της σοβιετικής «μπλόφας» προς κέρ53
δος χρόνου είναι ισχυρή. Η σοβιετική πλευρά, αιφνιδίως, θέτει δημοσίως, στις 27 Οκτωβρίου, θέμα αμοιβαίας απόσυρσης των πυραύλων στην Κούβα, με τους από το 1961 εγκατεστημένους 15 αμερικανικούς πυραύλους Jupiter στην Τουρκία. Η δημόσια πρόταση του σοβιετικού ηγέτη προκαλεί εκνευρισμό στις ΗΠΑ. Τυχόν ικανοποίηση του νέου αιτήματος ουδόλως επηρεάζει την πυρηνική ισορροπία, καθ’όσον οι ΗΠΑ θεωρούσαν τους Jupiter ξεπερασμένους και προγραμμάτιζαν ήδη την απομάκρυνσή τους. Η δημόσια, όμως, αναφορά καθιστά πλέον την απόσυρση αδύνατη, καθ’όσον θα έθετε σε δοκιμασία την αξιοπιστία των ΗΠΑ έναντι των Συμμάχων και ιδιαίτερα της Τουρκίας, και θα απαιτούσε σημαντικό χρονικό διάστημα για την επίλυση των διαδικαστικών θεμάτων εντός της Συμμαχίας. Εάν το σοβιετικό αίτημα γίνει αποδεκτό –έστω για συζήτηση- η κατάσταση θα περιπλακεί, καθώς στην διαπραγμάτευση της κρίσεως θα εμπλακούν και οι νατοϊκές χώρες. Οι Αμερικανοί αποφασίζουν να επαναλάβουν την πρότασή τους για απόσυρση των πυραύλων έναντι εγγύησης μη εισβολής, αγνοώντας οποιαδήποτε αναφορά στους Jupiter. Η επιστολή του Kennedy προς τον ομόλογό του παραδίδεται από τον αδελφό του και υπουργό Δικαιοσύνης στον Ρώσσο πρεσβευτή, τονίζοντας την επικείμενη ανάληψη στρατιωτικής δράσης. Συγχρόνως δίδεται και προφορική διαβεβαίωση για θετική δρομολόγηση σε δεύτερο χρόνο (λόγω των επιπλοκών που παρουσιάζει ένα τέτοιο θέμα) της απόσυρσης των πυραύλων από την Τουρκία και πως αποκλείουν κάθε δημοσία συζήτηση και αναφορά στο υπ’ όψιν θέμα. Επί πλέον οι ΗΠΑ, με μια σειρά ενεργειών, κατέστησαν εμφανή την απόφασή τους να εισβάλλουν στην Κούβα. Η κρίση κορυφώνεται και με την κατάρριψη ενός U-2 από σοβιετικό πύραυλο στην Κούβα, με τον πρώτο και μοναδικό νεκρό της αντιπαράθεσης. Το περιστατικό της κατάρριψης αυξάνει την ένταση, αλλά δίνει την ευκαιρία στην Μόσχα να κατανοήσει ότι η εξέλιξη της κρίσεως βρίσκεται και στα χέρια των απομακρυσμένων τοπικών διοικητών με όλους τους κινδύνους. Συγχρόνως αντιλαμβάνονται ότι έχουν αφ’ενός ξεπεράσει τα όρια των δυνατοτήτων τους και αφ’ετέρου ότι η αμερικανική πλευρά είναι αποφασισμένη να προχωρήσει στην κλιμάκωση, έχοντας το πλεονέκτημα της ισχύος. Στις 28 Οκτωβρίου, ο Khrushchev, έχοντας και την έγκριση του Presidium, ανακοινώνει την πρόθεσή του για απόσυρση των πυραύλων έναντι της υπόσχεσης για μη αμερικανική εισβολή στην Κούβα. Καίτοι μεσολάβησαν μερικές ημέρες επαλήθευ54
σης της διαδικασίας απόσυρσης των πυραύλων, η κρίση των πυραύλων άρχισε να αποκλιμακώνεται στις 28 Οκτωβρίου, και η ημέρα εκείνη συμπληρώνει την περίοδο των 13 ημερών που έφεραν τον κόσμο στο χείλος της πυρηνικής καταστροφής. Εκτιμάται ότι η εκ μέρους της Μόσχας συνειδητοποίηση της αμερικανικής αποφασιστικότητας για χρήση βίας, σε συνδυασμό με την πυρηνική υπεροχή των ΗΠΑ, και όχι ο ναυτικός αποκλεισμός, ήταν οι κύριοι λόγοι της σοβιετικής υποχώρησης. *** Ας προσπαθήσουμε εδώ να συνοψίσουμε τις διαπιστώσεις της συγκεκριμένης κρίσεως και να τις μετατρέψουμε σε γενικά συμπεράσματα. Αρχικά πρέπει να κατανοήσουμε ότι η κρίση είναι ένα εργαλείο, μέσω του οποίου οι εμπλεκόμενοι επιδιώκουν την εκπλήρωση αντικειμενικών στόχων. Συνήθως ο προκαλών την κρίση έχει και την πρωτοβουλία των κινήσεων, άρα και σημαντικά πλεονεκτήματα. Η κρίση μπορεί να είναι προσχεδιασμένη ή αποτέλεσμα τυχαίων γεγονότων. Κάθε κρίση έχει ως αφετηρία της την αδυναμία ορθής αξιολόγησης των ενδείξεων και πληροφοριών που διαθέτουμε για τις προθέσεις του αντιπάλου. Η αδυναμία αυτή προέρχεται κυρίως από την απροθυμία μας να αποδεχθούμε μη αναμενόμενα συμπεράσματα και λιγώτερο από την επιμελημένη παραπλάνηση του αντιπάλου. Οι πιθανότητες επιτυχούς αντιμετώπισης της κρίσεως αυξάνουν με την συνεχή εγρήγορση και προετοιμασία μας για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων καταστάσεων. Η προετοιμασία πρέπει να βασίζεται σε μια συνεχή διανοητική επεξεργασία όλων των διαθέσιμων πληροφοριών, σε συνδυασμό με την διεθνή κατάσταση, το προφίλ του αντιπάλου και τα δικά μας αδύνατα σημεία. Η ορθή συγκρότηση της ομάδος χειρισμού κρίσεων έχει ζωτική σημασία και πρέπει να εξασφαλίζει την ισορροπημένη εξέταση όλων των παραγόντων, σε συνδυασμό με τις ημέτερες και αντίπαλες δυνατότητες και στόχους. Αναπόφευκτα ο κάθε εμπλεκόμενος σύμβουλος, συνειδητά ή ασυνείδητα, τείνει να αναλύσει τα δεδομένα και να παρουσιάσει εισηγήσεις που επηρεάζονται από τα βιώματά του, την ιδιοσυγκρασία του και τις αντιλήψεις, αλλά και επιδιώξεις του οργανισμού που εκπροσωπεί. Βασικά σημεία που πρέπει όσο το δυνατόν νωρίτερα να διευκρινιστούν, ώστε να προχωρήσει η διαδικασία του χειρισμού, είναι οι επιδιωκόμενοι στόχοι του αντιπάλου, άρα και πιθανές συνέπειες της εξέλιξης της κρίσης και οι χρονικοί περιορισμοί της αντίδρασης μας. Με την εξιχνίαση αυΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα τών των σημείων μπορούμε ασφαλέστερα να προχωρήσουμε στην εξέταση πιθανών τρόπων αντιδράσεως, αξιολογώντας την σχέση οφέλους-κόστους και πιθανότητας επιτυχίας της κάθε λύσης. Η επαναξιολόγηση των δεδομένων πρέπει να είναι συνεχής, καθ’ όσον η ταχύτητα εξέλιξης των γεγονότων αποτελεί κύριο γνώρισμα των κρίσεων. Μια επιτυχημένη αντίδρασή μας πρέπει να δημιουργεί κρίση στην αντίπαλη πλευρά, απειλώντας τα δικά της συμφέροντα ώστε οι δυνατοί τρόποι αντιδράσεώς της να εμπεριέχουν κόστος που να υπερβαίνει το προσδοκώμενο όφελός της ή τουλάχιστον να καθιστούν μη ορθολογικά αποδεκτή κάθε πιθανότητα επιτυχίας της. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι η σχετική ισχύς των αντιπάλων είναι αυτή που περιορίζει κατά πολύ τα περιθώρια ελιγμού του ασθενέστερου. Επίσης κάθε ενέργεια και συμπεριφορά μας, τωρινή ή προγενέστερη, σχεδιασμένη ή μη, αξιολογείται από τον αντίπαλο. Η υιοθέτηση «κόκκινων γραμμών» είναι μια συνήθης τακτική, που γνωστοποιεί στον αντίπαλο τα έσχατα όρια πιθανής υποχώρησής μας και αποδοχής των ενεργειών του, σε μια προσπάθεια παρεμπόδισής του να κλιμακώσει τις απαιτήσεις του. Η επιλογή τοποθέτησης ορίων (ειδικά με δημόσιες δεσμεύσεις), καίτοι παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα όταν συνοδεύεται από μια αξιόπιστη βούληση και δυνατότητα αποτροπής, εν τούτοις μειώνει τα περιθώρια ελιγμών κατά την διαχείριση των κρίσεων. Συνεπώς πρέπει να χρησιμοποιείται με φειδώ και σε περιπτώσεις διακινδύνευσης ζωτικών συμφερόντων, οπότε και έχει προεπιλεγεί η σύγκρουση πέραν ενός σημείου ως αναπόφευκτη λύση. Αποτελεσματική κίνηση στην διάρκεια των κρίσεων είναι η κατάλληλη τοποθέτησή μας, ώστε το δίλημμα της επιλογής και η ευθύνη κλιμάκωσης να μεταφέρεται στον αντίπαλο και μάλιστα να αναγκάζεται, για να αποφύγει την ήττα (ή αποτυχία των στόχων του), να διακινδυνεύσει ανεύθυνα σε υψηλότερο επίπεδο. Προϋπόθεση μιας τέτοιας τακτικής μας είναι να μπορούμε να τον ακολουθήσουμε σε τυχόν κλιμάκωση της απάντησής του. Η τακτική της συνεχούς κλιμάκωσης είναι επικίνδυνη, γιατί είναι δυνατόν να καταστεί ανεξέλεγκτος ή το κόστος υποχώρησής μας σε υψηλότερο επίπεδο της αντιπαράθεσης να είναι απολύτως υψηλότερο από μια ανώδυνη υποχώρηση ή συμβιβασμό στα πρώτα βήματα της κρίσεως. Και στην περίπτωση αυτή, η τακτική της «μπλόφας» αποτελεί μέρος του παιγνιδιού. Η τακτική της κλιμάκωσης και μεταφοράς της ευθύνης λήψης αποφάσεως στον αντίπαλο πρέπει να συνοΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
δεύεται και από την ανάλογη πίεση χρόνου πάνω του. Τα χρονικά περιθώρια πρέπει να περιορίζουν τον χρόνο αντίδρασής του, χωρίς όμως να καθιστούν την ανεύθυνη λύση της σύγκρουσης αναπόφευκτη ένεκα ανεπαρκούς χρόνου αντίδρασης ή επαναδιαπραγμάτευσης ενός έντιμου συμβιβασμού. Απαραίτητη τακτική σε κάθε κρίση (εκτός αν επιδιώκεται η σύγκρουση) είναι να παραχωρείται επαρκής δυνατότητα αξιοπρεπούς υποχώρησης του αντιπάλου. Η πλήρης υποταγή και καταρράκωσή του συνήθως ενεργοποιούν τα αντανακλαστικά της εθνικής επιβίωσης και μια αντιπαράθεση χαμηλών συμφερόντων μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε σύγκρουση διάρκειας και υψηλής έντασης. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι, σε κάθε κρίση, υπεισέρχεται πλήθος τυχαίων και απρόβλεπτων γεγονότων, που μπορεί να την καταστήσουν ανεξέλεγκτη ή να ανατρέψουν τους σχεδιασμούς των αντιπάλων. Ομοίως σε κάθε βήμα πρέπει να συνυπολογίζεται και η εσωτερική και διεθνής νομιμοποίηση των ενεργειών μας και η αντίστοιχη απονομιμοποίηση του αντιπάλου, με επιδίωξη την έκθεση και καταδίκη του από την διεθνή κοινότητα. Η διεθνής κοινότητα και θεσμοί είναι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπ’όψιν, σε συνδυασμό όμως με την υφιστάμενη ισορροπία ισχύος, συμμαχίες και συμφέροντα της συγκεκριμένης περιόδου. Ολοκληρώνοντας, θα αναφερθώ στην ανάγκη διατήρησης επαφών μεταξύ των εμπλεκομένων καθ’ όλη την διάρκεια της κρίσεως. Αξιοσημείωτα αποτελέσματα έχουν επιφέρει οι μυστικές επαφές, συνομιλίες και συμφωνίες, όπου, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, την λαϊκή και πολιτική πίεση, έχει επέλθει μια επίλυση του προβλήματος με αμοιβαίες παραχωρήσεις. Η διαμεσολάβηση διεθνών οργανισμών και άλλων χωρών πιθανόν να καταστεί εποικοδομητική, με ενισχυτική την προϋπόθεση νομιμοποίησης των θέσεών μας και της διεθνούς σημασίας μας. Σε τελευταία ανάλυση, οι ηγέτες των εμπλεκομένων κρατών είναι οι τελικοί αποδέκτες της ροής πληροφοριών, εκτιμήσεων και εισηγήσεων, της πίεσης, των ευθυνών αποφάσεων και ενεργειών τους έναντι των λαών και της ιστορίας τους, και το ερώτημα είναι κατά πόσον είναι κατάλληλοι και προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουν μια τέτοια τραγική κατάσταση.
55
Απειλές και σύστημα χειρισμού κρίσεων του Ευάγγελου Γεωργούση
Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α, Επιτίμου Διοικητού Δ.Α.Ε, Προέδρου Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ι
Σ
ύμφωνα με τα θεσμικά κείμενα της Χώρας, το ΚΥΣΕΑ είναι το αρμόδιο όργανο έγκρισης του Συστήματος Χειρισμού Κρίσεων (Σ.Χ.Κ), που οι αρμόδιοι και εμπλεκόμενοι υπουργοί της κυβέρνησης εισηγούνται ως το κατάλληλο. Από πλευράς ΥΠΕΘΑ, την ευθύνη σχεδίασης και πρότασης προς τον υπουργό Άμυνας, για το θέμα αυτό, έχει το ΓΕΕΘΑ. Είναι, όμως, γνωστό πως, όταν αναφερόμαστε σε ένα Εθνικό Σ.Χ.Κ, αυτό δεν αφορά μόνο τις Ε.Δ της Χώρας. Αφορά φυσικά όλες τις δυνάμεις ασφάλειας, με τα αρμόδια υπουργεία στα οποία αυτές υπάγονται, όπως και τις υπηρεσίες πληροφοριών (ΕΥΠ). Αλλά και τα ΜΜΕ έχουν υψηλή πιθανότητα εμπλοκής στον χειρισμό μιας κρίσης και ως εκ τούτου αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπ’όψιν στον σχεδιασμό του. Ένα σύγχρονο και ολοκληρωμένο Εθνικό Σ.Χ.Κ στοχεύει στην αποτελεσματική πρόβλεψη, και την αντιμετώπιση με σωστούς χειρισμούς, κάθε μικρής ή μεγάλης κρίσης που θα προκαλέσουν όσοι έχουν προς τούτο συμφέρον. Στο επίπεδο των κρατών, καμμία κρίση δεν πρέπει να θεωρείται τυχαία. Είναι ‘μέθοδος’ διπλωματίας ή ακόμα και επίλυσης διαφορών. Έτσι μία κρίση δεν έχει μόνον αρνητικά στοιχεία (C.F.Hermann). Στην κινεζική γλώσσα, το ιδεόγραμμα της λέξης Κρίση προέρχεται από αυτά των λέξεων Κίνδυνος και Ευκαιρία. Αυτό οδηγεί στην ανάγκη όλοι οι, εν δυνάμει να εμπλακούν σε μία κρίση, φορείς του κράτους, να έχουν βαθειά γνώση του φαινομένου των κρίσεων (Ζ.Ταμπακίδης
56
ΣΕΕΘΑ 15/10/2007). Χωρίς την αναγκαία και κατάλληλη οργάνωση των φορέων και την σχετική εκπαίδευση και εξάσκηση των εμπλεκομένων στελεχών, δεν πρέπει να αναμένονται καλά αποτελέσματα. Όποιος τοποθετείται σε μία θέση ευθύνης, δεν σημαίνει ότι μπορεί να χειρισθεί και κρίσεις, ιδιαίτερα όταν αυτές αφορούν διακρατικές σχέσεις και ανάλογα μεγάλα συμφέροντα. Τα είδη των κρίσεων μπορεί να είναι αρκετά, αλλά, εκτιμώ, ότι αυτό που μας ενδιαφέρει στην περίπτωση της χώρας μας είναι όσες προκαλούνται από κράτη. Οι λόγοι που τις προκαλούν μπορούν να συνοψιστούν σε οικονομικούς, πολιτικούς, εθνικούς και στρατιωτικούς. Κράτη που αισθάνονται ισχυρά, για να επιλύσουν διαφορές και να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, χρησιμοποιούν και την λεγόμενη πολιτική των άκρων (Brinkmanship). Σχεδιάζουν μία κρίση, για το θέμα που τους ενδιαφέρει, για να δοκιμάσουν τους άλλους εμπλεκόμενους σχετικά με τις δυνατότητες αντίδρασής τους, την πολιτική τους βούληση, έχοντας ως κεντρική επιδίωξη να μπούν σε διαπραγματεύσεις από νέα θέση ισχύος έναντι του ή των βασικών αντιπάλων τους. Οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί και οι επιτελείς των Σωμάτων Ασφαλείας, είναι οι βασικές κατηγορίες προσωπικού που εμπλέκονται στο Σ.Χ.Κ. Οι πολιτικοί στοχεύουν σε διαπραγματεύσεις για κάποιο θέμα, μέσω της κρίσης, χρησιμοποιούν δε κάθε είδους προβολή ισχύος, ώστε να «μαλακώσουν» τις αντιστάσεις του αντιπάλου των. Οι στρατιωτικοί και οι αξιωματικοί των Σωμάτων ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα Ασφαλείας είναι υποχρεωμένοι, σύμφωνα με τις συνταγματικές επιταγές, να υποστηρίξουν όλες τις επιλογές των πολιτικών. Η όποια εμπλοκή τους επιβάλλεται να γίνει κατά τρόπο που θα φέρει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και αυτό είναι δική τους ευθύνη. Αξίζει όμως να διευκρινισθεί ότι, σε υψηλό επίπεδο λήψης αποφάσεων, κατά τον χειρισμό μιας κρίσης διακρατικής μορφής, οι πολιτικές ευθύνες για αποφάσεις σχετίζονται άμεσα με τις εισηγήσεις των αρμοδίων τεχνοκρατών και ειδικών κατά περίπτωση. Για τον λόγο αυτό οι πολιτικοί έχουν ευθύνη να γνωρίζουν σε βάθος τις στρατιωτικές δυνατότητες της Χώρας, ενώ οι στρατιωτικοί και οι αξιωματικοί ων Σωμάτων Ασφαλείας να αξιολογούν και με πολιτικά κριτήρια τις όποιες εισηγήσεις τους για εμπλοκή ή μη των δυνάμεων και μέσων που διοικούν. Κυρίαρχο στοιχείο στην επιλογή των πλέον κατάλληλων ενεργειών, κατά τον χειρισμό μιάς κρίσης, είναι η ύπαρξη των αναγκαίων πληροφοριών στον σωστό χρόνο. Αν από τον καιρό της ειρήνης δεν υπάρχει εγκατεστημένο σύστημα συλλογής, ανάλυσης και αξιολόγησης πληροφοριών, ανά τομέα ενδιαφέροντος, για τους πιθανούς αντιπάλους, τα πράγματα θα γίνουν πολύ δύσκολα υπό την πίεση των γεγονότων της εξελισσόμενης κρίσης. Στην διάρκειά της ο αντίπαλος θα διοχετεύει παραπλανητικές και λανθασμένες πληροφορίες και μηνύματα, σχετικά με τις προθέσεις και δυνατότητές του. Τα εγκατεστημένα συστήματα και οι ειδικοί, αν δεν έχουν την ικανότητα, μέσα από το πλήθος όλων αυτών των σκόπιμων διαρροών και χαλκευμένων πληροφοριών που ο αντίπαλος ή οι καλοθελητές ‘’φίλοι’’ μας θα μας δίνουν, να εντοπίσουν τις αληθινές, τότε ίσως, το αποτέλεσμα να είναι τραγικό. Η ύπαρξη λοιπόν ενός σύγχρονου και κατάλληλου Σ.Χ.Κ για την χώρα μας, είναι μέρος και στοιχείο της Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας και Άμυνας, όπως είναι και όλα τα άλλα μέσα, σχέδια, οπλικά συστήματα και φορείς που εμπλέκονται σε αυτήν την βασική κρατική υποχρέωση. Το Σ.Χ.Κ είναι ανάγκη να ανταποκρίνεται και στις τρείς φάσεις κάθε κρίσης. Πριν την κρίση, την περίοδο εξέλιξης αυτής και τέλος μετά την κρίση. Επειδή την χώρα μας την απασχολεί, ιδιαίτερα και κατά το μεγαλύτερο μέρος, η τουρκική εξωτερική πολιτική και όπως αυτή εκδηλώνεται, το εγκατεστημένο Σ.Χ.Κ, πέρα των άλλων γενικών χαρακτηριστικών, θα πρέπει: α) να κάνει έγκαιρη διάγνωση επερχόμενης κρίσης, τα βασικά της στοιχεία και να συνεγείρει τους εμπλεκόμενους φορείς και μηχανισμούς. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
β) να διακρίνει τους πραγματικούς στόχους του αντιπάλου και τις πιθανές μεθοδεύσεις και ενέργειες που μπορεί, ενδεχομένως, να κάνει. γ) να διαθέτει στελέχη σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς που να έχουν περάσει την αναγκαία εκπαίδευση και να έχουν υποστεί κοινή άσκηση ευθυνών και αρμοδιοτήτων σε διάφορα σενάρια κρίσεων. Από αυτό δεν πρέπει να εξαιρείται κανείς, ανεξαρτήτως επιπέδου. δ) νόμος να ορίζει, σε γενικό πλαίσιο, τις ευθύνες και αρμοδιότητες κάθε υπουργείου και οργανισμού στον χειρισμό των κρίσεων. Αυτό θα ορίζει και την σχετική προετοιμασία που έκαστος πρέπει να έχει κάνει πριν από την κρίση, σε υποδομές, προσωπικό και προετοιμασία αυτού. Κρίσιμες υπηρεσίες που χειρίζονται ευαίσθητα θέματα, μεγάλου ενδιαφέροντος για τους αντιπάλους, όπως Ε.Δ, ΕΥΠ, ΥΠΑ, Λιμενικό κλπ, δεν μπορούν να μην παρακολουθούν κάθε δραστηριότητα αυτών, από την οποία μπορεί να ξεκινήσει μία κρίση, επί 24ώρου βάσεως, με τα αρμόδια όργανά τους. ε) να μην στηρίζεται η βασική λειτουργία του στο γραφειοκρατικό σύστημα στελέχωσης και στην καθημερινή λειτουργία ρουτίνας των εμπλεκομένων φορέων. στ) να έχει εξασφαλιστεί η νομική δυνατότητα, αλλά και ικανότητα, συνεργασίας και διαχείρισης των δυνατοτήτων των ΜΜΕ, επ’ωφελεία των εθνικών στόχων κατά τον χειρισμό μιας κρίσης. ζ) να έχει την ικανότητα της συλλογής των αναγκαίων πληροφοριών και, κυρίως, την αναγνώριση των πραγματικών και αληθινών, από τις ψεύτικες, τις λανθασμένες και τις σκόπιμες. η) να διαθέτει ειδικές ομάδες εκτίμησης κατάστασης, στα επίπεδα που αυτό κρίνεται κατάλληλο, οι οποίες, από ένα σημείο και μετά, θα λειτουργούν σε μόνιμη βάση, τροφοδοτώντας τους έχοντες την ευθύνη λήψης αποφάσεων με τα αναγκαία δεδομένα. (ΣΕΕΘΑ, ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ, Φεβρ.2005). Τα ανωτέρω χαρακτηριστικά προτάθηκαν από τον Δεκέμβριο του 2004 σε διημερίδα της Ανωτάτης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου ( Α.ΔΙ.Σ.ΠΟ ) από τον υπογράφοντα, διότι από πολύ ενωρίς είχε γίνει εμφανής η επιλογή εκ μέρους της Τουρκίας της μεθόδου των ελεγχομένων κρίσεων, ως μέσον διπλωματίας για προώθηση της αναθεωρητικής, επεκτατικής εξωτερικής πολιτικής της (Στ. Αλειφαντής, ΣΕΘΑ). Ο λόγος που η Τουρκία έχει επιλέξει αυτήν την μέθοδο για επίτευξη των στόχων της έναντι της Χώρας μας και της Κύπρου, είναι γιατί πιστεύει ότι συνεχώς την τελευταία 25ετία διευρύνει υπέρ της το Γεωπολιτικό Δυναμικό 57
της (Π.Κονδύλης, Θεωρία του Πολέμου, σελ. 400, 401). Είναι πολλά τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν αυτήν την διαφορά σε όλους τους κρίσιμους τομείς που η διεθνής κοινότητα λαμβάνει υπ’ όψιν της, όταν συγκρίνει χώρες σχετικά με την γεωπολιτική ισχύ που αυτές έχουν την δεδομένη στιγμή. Ιδιαίτερα με την σημερινή οικονομική και όχι μόνο, κατάσταση στην χώρα μας και την Κύπρο, οι δυνατότητες πίεσης από την Τουρκία εμφανώς έχουν αυξηθεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο διεθνής παράγων, για να διατηρήσει τα συμφέροντά του και να μην μπεί σε αμφισβήτηση ο ρόλος του στην περιοχή, το πλέον εύκολο που έχει να κάνει είναι να πιέσει το πλέον αδύνατο μέρος να υποχωρήσει, έστω με εύσχημο τρόπο, και να δεχθεί ό,τι του «… επιβάλλει η αδυναμία του» (Θουκυδίδης). Στην ίδια ανωτέρω διημερίδα, είχε τονισθεί ότι η μέθοδος των Ελεγχομένων Κρίσεων είναι μορφή διπλωματίας και την επιλέγει το Κράτος που έχει την ικανότητα να τις χειρίζεται όπως αυτό θέλει για να επιτυγχάνει, κάθε φορά, κάποιο κέρδος. Η θέση μας ήταν, και είναι ακόμα, ότι οι δύο χώρες μετά το 1974 βρίσκονται σε συνθήκες «Σύγκρουσης Χαμηλής Έντασης». Η μέθοδος των Ελεγχομένων Κρίσεων είναι το βασικό χαρακτηριστικό των συνθηκών αυτών. Τα σημερινά γεγονότα στην ΑΟΖ της Κύπρου επιβεβαιώνουν, δυστυχώς, την θέση αυτή. Το κατά πόσον το εγκατεστημένο δικό μας και της Κύπρου Σ.Χ.Κ λειτούργησε στην φάση πριν την κρίση και κατά πόσον ανταποκρίνεται τώρα στην εξέλιξή της, θα κριθεί εκ του τελικού αποτελέσματος. Η επιλογή της διπλωματίας των κρίσεων δεν εί58
ναι επιλογή των ισλαμιστών του Ερντογάν ή του βαθέως στρατιωτικοδιπλωματικού κατεστημένου. Ούτε η γενική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έχει να κάνει με καλούς και κακούς Τούρκους. Είναι μία εθνική πολιτική από μία συνολική και συντεταγμένη πολιτεία (Δ.Μανίκας, Ο Κόσμος στον 21ο αιώνα). Επίσης οι ελπίδες αρκετών εδώ στην χώρα μας, ότι η Τουρκία θα αλλάξει εξωτερική πολιτική, όσο προσεγγίζει την Ε.Ε, απέχει της πραγματικότητας, κατά την γνώμη μας. Μέχρι σήμερα το κυπριακό παράδειγμα δείχνει ότι το ευρωπαϊκό κεκτημένο και οι σχετικές αρχές του, μπορούν να ζήσουν και να λειτουργήσουν με το 40% χώρας μέλους του υπό κατοχή, από χώρα που λέει ότι θέλει να συμπεριληφθεί στο κεκτημένο αυτό. Οι τουρκικοί πολιτικοί παράγοντες, αλλά και ο λαός, συμφωνούν ότι δεν πρέπει να μεταβάλουν πολιτική στο Αιγαίο και την Κύπρο εν όψει της ευρωπαϊκής προοπτικής. Θεωρούν ότι έχουν το δίκιο με το μέρος τους και αυτό θα πρέπει να το δεχθούν όλοι, αφού την Τουρκία την έχουν ανάγκη όλοι. Η Τουρκία έχει άλλη οπτική για την Ε.Ε, σε σχέση με την δική μας. Εμείς, αρκετές φορές, κρίνουμε εξ ιδίων τα αλλότρια. (Π. Κονδύλης, Θεωρία του Πολέμου, σελ. 403). Οι κρίσεις δεν θα σταματήσουν από την πλευρά της Τουρκίας. Αντίθετα, στο μέλλον, μπορεί να προκληθούν και σε συνδυασμό με άλλους φίλους τους από τα βόρεια σύνορα μας, των οποίων τα εθνικά σχέδια και βλέψεις είναι σε πλήρη εξέλιξη.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα
Χειρισμός διακρατικών κρίσεων ασφαλείας και άμυνας στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις του Βασιλείου Μαρτζούκου
Πρoέδρου Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών
Τ
ο διεθνές περιβάλλον εθνικού μας ενδιαφέροντος χαρακτηρίζεται από διαρκώς εντεινόμενη αστάθεια. Η νεο–οθωμανική και αναθεωρητική Τουρκία αποτελεί την κύρια πραγματική στρατιωτική απειλή, καθ’ όσον οι δεδηλωμένες πολιτικές της διεκδικήσεις θίγουν ζωτικά μας συμφέροντα και επί πλέον διαθέτει τα υλικά μέσα για να τις πραγματοποιήσει. Η χώρα αυτή, που θεωρεί την Ελλάδα ως εμπόδιο στα επεκτατικά της σχέδια, επιδιώκει την συνδιαχείριση του Αιγαίου, επιβουλεύεται την Θράκη και την Κύπρο και διεκδικεί καθοριστική επιρροή σε ολόκληρη την Α. Μεσόγειο. Μέχρι στιγμής, οι τουρκικοί στόχοι υλοποιούνται μέσω διαδοχικών κρίσεων ποικίλης εντάσεως, δίχως αυτό να αποκλείει και την πιθανότητα γενικευμένης συρράξεως. Το διαχρονικά σημαντικό εξοπλιστικό τουρκικό πρόγραμμα έχει πρόσφατα αναβαθμισθεί ποιοτικά και ποσοτικά, με προοπτική, κατά τα επόμενα δέκα έτη, η διαφορά στρατιωτικής υλικής ισχύος με την χώρα μας να είναι συντριπτική.Η απώλεια της αποτρεπτικής μας ισχύος δρομολογεί την πλήρη και επιτυχή εφαρμογή της στρατηγικής του πειθαναγκασμού για την Τουρκία και την στρατηγική του κατευνασμού για την χώρα μας. Δεδομένου ότι η συνύπαρξη Ελλάδος-Τουρκίας είναι δυνατόν να περιγραφεί ως μία διαρκής κρίση με υφέσεις και εξάρσεις, η χώρα μας νομιμοποιείται να είναι καχύποπτη σε κάθε ενέργεια και πρωτοβουλία της γείτονος. Αποτελεί ένδειξη είτε πολιτικής αφέλειας είτε δολιότητος η άποψη ότι μία ανίσχυρη στρατιωτικά και εφησυχασμένη, ομφαλοσκοπούσα Ελλάδα, είναι δυνατόν να διασφαλίσει τα Εθνικά της Συμφέροντα με την σημερινή ισχυρή Τουρκία, κατά τρόπο ειρηνικό, δίκαιο και έντιμο. Πέραν από πολιτικούς εξωραϊσμούς, και ανεξαρτήτως διπλωματικών ικανοτήτων, η μεγάλη διαφορά στρατιωτικής ισχύος προκαλεί κατάρρευση της αποτροπής και την βήμα προς βήμα θυσία κυριαρχικών μας δικαιωμάτων (προ του δέους των επιπτώσεων μίας γενικευΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
μένης πολεμικής αναμετρήσεως), γεγονός που συνιστά αρνητική, άδικη και ανήθικη προσφορά της ζώσας γενεάς Ελλήνων έναντι των επερχομένων γενεών. Τα Εθνικά μας Συμφέροντα αλλά και η ειρήνη με ισχυρό αναθεωρητικό γείτονα εξασφαλίζονται κατ’ ελάχιστον με ισορροπία δυνάμεων και αποφασισμένη πολιτική βούληση. Μία διακρατική κρίση άμυνας και ασφάλειας εμπεριέχει σύγκρουση συμφερόντων με πιθανότητα χρήσεως βίας. Οι φάσεις κατά την εξέλιξη μίας κρίσεως περιλαμβάνουν την έναρξη (προσδιορισμό κρίσεως), την κλιμάκωση (αμοιβαίες αντιδράσεις), τον έλεγχο της κρίσεως (ή την απώλεια ελέγχου), την αποκλιμάκωση (ή την γενική σύρραξη) και τις επιπτώσεις. Μία κρίση αποτελεί ιδιάζουσα, ευαίσθητη και σύνθετη κατάσταση, με δική της δυναμική, η οποία εύκολα τίθεται εκτός ελέγχου. Κατά την κρίση υπάρχει ένταση, ψυχολογική πίεση και έλλειψη χρόνου για λήψη αποφάσεων. Ο ρόλος των ηγετών (πολιτικών και στρατιωτικών) είναι καθοριστικός και απαιτεί εμπειρία, γνώση, ψυχραιμία και αντοχή. Είναι αναμενόμενο σε μία κρίση να εμφανίζονται απρόβλεπτες εξελίξεις, ενέργειες, ατυχήματα, αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες, εμπλοκή ΜΜΕ, πίεση και επιρροή ξένων κρατών και διεθνών οργανισμών, καθώς και εσωτερικές αντιπαραθέσεις. Η πολιτική πλευρά φέρει την μέγιστη ευθύνη (αποφάσεις, πολιτικές κόκκινες γραμμές, πολιτικοί σκοποί, επιλογή στρατηγικής χειρισμού κρίσεως, πολιτικές εντολές, συντονισμός εμπλεκομένων, κλιμάκωση και αποκλιμάκωση κρίσεως, κατάλληλη χρήση των ΕΔ και της διπλωματίας κλπ.). Η στρατιωτική και διπλωματική πλευρά οφείλει να συμμορφώνεται με τις πολιτικές προθέσεις, εντολές και κατευθύνσεις. Βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην επιτυχή αντιμετώπιση μίας κρίσεως είναι η πολιτική βούληση, γνώση και εμπειρία διαχειρίσεως της κρίσεως σύμφωνα με τα Εθνικά Συμφέροντα, οι αποτρεπτικές Ε.Δ., οι υπό59
λοιπες παράμετροι οι οποίες συνθέτουν την εθνική ισχύ και η ικανότητα εκμεταλλεύσεως του διεθνούς παράγοντα. Επιπλέον απαιτείται ένα αξιόπιστο, θεσμοθετημένο και λειτουργικό Εθνικό Σύστημα Χειρισμού Κρίσεων (ΕΘΣΧΚ). Οι συνήθεις τεχνικές χειρισμού κρίσεων είναι η διαπραγμάτευση, η διαμεσολάβηση, η διαιτησία, η δικαστική επίλυση, η στρατιωτική διπλωματία και η χρήση βίας.Οι στρατηγικές χειρισμού κρίσεων επιλέγονται βάσει των δυνατοτήτων της χώρας και των πολιτικών της σκοπών και είναι επιθετικές (χρήση από τον προκαλούντα) και αμυντικές (χρήση από τον προκαλούμενο). Επί παραδείγματι, επιθετικές στρατηγικές είναι ο εκβιασμός (πειθαναγκασμός), η περιορισμένη ανακλήσιμη πρόκληση, η ελεγχόμενη πίεση, τα τετελεσμένα και η φθορά, ενώ ως αμυντικές στρατηγικές ΧΚ, είναι δυνατόν να εφαρμοσθούν η εξαναγκαστική διπλωματία, η περιορισμένη κλιμάκωση σε συνδυασμό με προσπάθεια αποτροπής κλιμακώσεως, η ισοδύναμη ανταπόδοση σε συνδυασμό με αποτροπή κλιμακώσεως, η δοκιμασία ικανοτήτων (μεταφορά ευθύνης κλιμακώσεως στον αντίπαλο), η επίδειξη δέσμευσης και αποφασιστικότητος, η εξοικονόμηση χρόνου για επίτευξη συμφωνίας με διαπραγμάτευση κλπ.
Η σκληρή πραγματικότητα Ο συνολικός απολογισμός των ελληνοτουρκικών κρίσεων από τον Β΄ ΠΠ έως σήμερα είναι αρνητικός. Η Τουρκία επιτυγχάνει τους αναθεωρητικούς της σκοπούς με αμελητέο κόστος και διατηρεί την πρωτοβουλία των κινήσεων, ενώ η χώρα μας έχει υποστεί ζημίες στο κύρος, την αξιοπιστία και τα εθνικά της συμφέροντα (εξάλειψη ελληνικής μειονότητος στην Τουρκία, ουσιαστική διχοτόμηση Κύπρου, de facto κατάργηση Δόγματος Ενιαίου Αμυντικού Χώρου, κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο με αιχμή τα χωρικά ύδατα, την υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ, εναέριο εθνικό χώρο και τις γκρίζες ζώνες, ανάμιξη και πιέσεις στο εσωτερικό της χώρας μας κλπ.). Σε κάθε κρίση η χώρα μας απέδειξε δυστυχώς την ανεπάρκειά της (έλλειψη Εθνικής Στρατηγικής καθώς και πολιτικής βουλήσεως, ανεπαρκής οργάνωση και εφαρμογή του ΕΘΣΧΚ, μειωμένη γνώση, εμπειρία, εκπαίδευση και συντονισμός κλπ.). Πέραν της αποδεδειγμένης τεχνικής ανεπάρκειας χειρισμού κρίσεων, σημαντικούς παράγοντες αποτυχίας αποτελούν η συνολική εικόνα της εθνικής ισχύος και ιδιαίτερα οι ηθικές δυνάμεις και η φθίνουσα αποτρεπτική στρατιωτική ισχύς. Ηθική ανεπάρκεια σημαίνει αναξιοκρατία, διαφθορά, έλλειμμα δικαιοσύνης, μειωμένες ψυχικές αντοχές, έλλειψη συνοχής, αλληλεγγύης και πνεύματος θυσί60
ας, μειωμένο ηθικό και φρόνημα, ηττοπάθεια, έλλειψη ηγετικού παραδείγματος και τελικά παραμέληση αυτής ταύτης της στρατιωτικής ισχύος. Η ανεπαρκής αποτρεπτική στρατιωτική ισχύς δεν εντοπίζεται μόνο στην ποσοτική υστέρηση μονάδων, συστημάτων και υλικού, έναντι της Τουρκίας, αλλά και στον ανεύθυνο μεταπολιτευτικό κομματικό παρεμβατισμό στις Ε.Δ., καθώς και στα διαδοχικά κρούσματα πολιτικής διαφθοράς στο ΥΕΘΑ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την συνολική απόδοση αυτών. Χαρακτηριστικές για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις υπήρξαν οι κρίσεις του 1976 (ΧΟΡΑ), του 1987 (ΣΙΣΜΙΚ 1) και του 1996 (Ίμια). Και οι τρεις κρίσεις, παρά το γεγονός ότι παρουσίασαν ευκαιρίες προς εκμετάλλευση κατά την εξέλιξή τους, κατέληξαν σε δυσμενείς συμφωνίες για τα κυριαρχικά δικαιώματα (Βέρνη, Νταβός) αλλά και την εθνική κυριαρχία (όχι σημαίες, όχι πλοία, όχι στρατεύματα, δηλαδή γκρίζες ζώνες) που επιβεβαιώθηκαν και με την αναγνώριση ζωτικών συμφερόντων της Τουρκίας στο Αιγαίο το 1997.
Η κρίση του 1976 Το 1975, απερρίφθη από την Τουρκία ελληνική πρόταση συνυποσχετικού για διευθέτηση της οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ). Το 1976, εξεδόθη τουρκική αγγελία σεισμογραφικών παρατηρήσεων στο Β. Αιγαίο και εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδος. Συγκροτήθηκε ελληνική ναυτική ομάδα κρούσεως για την απομάκρυνση του τουρκικού ερευνητικού σκάφους.Το ΧΟΡΑ και τα συνοδεύοντα πολεμικά πλοία αποσύρθηκαν και παρέμειναν σε τουρκικά χωρικά ύδατα. Επηκολούθησε η συμφωνία της Βέρνης (σημείο προσοχής της συμφωνίας, η αποφυγή προκλητικών ενεργειών που οδηγούν σε εντάσεις). Η κρίση του 1987 Κατά την διάρκεια της κρίσεως αυτής, η Τουρκία κατελόγισε παραβίαση της συμφωνίας της Βέρνης και απαιτούσε συμμόρφωση, προκειμένου να αποσυρθεί το ερευνητικό σκάφος ΣΙΣΜΙΚ από το Β. Αιγαίο (οι διμερείς συνομιλίες είχαν διακοπεί από το 1981, με πρωτοβουλία του Έλληνα πρωθυπουργού). Τελικά, η συμφωνία του Νταβός, που επήλθε μετά την κρίση του 1987, δικαίωσε τις επιδιώξεις της Τουρκίας. Τα πετρέλαια του Αιγαίου προσετέθησαν, προς επίλυση, στο μεγάλο καλάθι των μονομερών τουρκικών διεκδικήσεων. Η ελληνική πλευρά, αν και είχε επαρκή χρόνο, δεν πρόλαβε τις εξελίξεις και δεν είχε πολιτικό στόχο και στρατηγική. Οι ενέργειες υπήρξαν ερασιτεχνικές, αποσπασματικές και ασυντόνιστες. Η μεγάλη καθυστέρηση ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
εξωτερική πολιτική & άμυνα συγκλήσεως του ΚΥΣΕΑ είχε ως αποτέλεσμα την ανάληψη της ευθύνης του χειρισμού της κρίσεως για μεγάλο χρονικό διάστημα, από τον τότε πρωθυπουργό και τον ΥΠΕΞ, εν αγνοία των υπολοίπων εμπλεκομένων. Παρά τις επί μέρους ατέλειες, έγινε ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων με αρκετά σαφείς οδηγίες και ορίσθηκε και προωθήθηκε εγκαίρως ναυτικός Διοικητής εν πλω στην περιοχή του Β. Αιγαίου. Η Τουρκία, με προσεκτικές και υπολογισμένες κινήσεις, δεν κλιμάκωσε στρατιωτικά την κρίση. Τελικά η ελληνική πλευρά ονόμασε ως επιτυχία την αποφυγή πολέμου. Μετά την κρίση, ουδέν σοβαρό δίδαγμα υπήρξε, ως αποτέλεσμα ενδελεχούς μελέτης και κριτικής, προς μελλοντική βελτίωση. Με την κρίση του 1987, παραιτηθήκαμε στο Νταβός από νόμιμο κυριαρχικό δικαίωμα (αποχή από έρευνες στο Αιγαίο ακόμη και σε εθνικό χώρο), ενώ η Τουρκία παραιτήθηκε από παράνομη διεκδίκηση.
Η κρίση στα Ίμια το 1996 Κατά την κρίση του 1996, και παρά τις έγκαιρες και κραυγαλέες ενδείξεις περί αυτής, τα διαπραχθέντα σφάλματα του παρελθόντος μεγιστοποιήθηκαν. Όταν, μετά από απαράδεκτη καθυστέρηση, συνήλθε το ΚΥΣΕΑ, κατόπιν εορτής, αυτό δεν έγινε στον ενδεδειγμένο χώρο του ΕΘΚΕΠΙΧ, αλλά με γραφικό τρόπο, στα γραφεία της Βουλής, με χρήση χαρτών και κινητών τηλεφώνων. Δεν υπήρξε εκτίμηση στρατηγικού επιπέδου, πολιτικός σκοπός συμβατός με τα εθνικά συμφέροντα και κατάλληλη προετοιμασία. Ενώ ουδέποτε εδόθησαν σαφείς πολιτικές εντολές προς τους στρατιωτικούς, η κυβέρνηση ενέκρινε την μαζική ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων στο Αιγαίο, ενώ δεν είχε σκοπό να κλιμακώσει την κρίση και κυρίως να φθάσει στα άκρα εάν απειλείτο η εθνική κυριαρχία. Απεδείχθη ότι οι αρμόδιοι πολιτικοί αγνοούσαν στοιχειώδεις διαδικασίες και εγχειρίδια του ΕΘΣΧΚ, με αποτέλεσμα το λίαν πιθανό ενδεχόμενο οι Ε.Δ. της χώρας να τεθούν σε κίνδυνο ακόμη και εάν πλεονεκτούσαν επιχειρησιακά και τακτικά (ελλείψει π.χ. αποδεσμευμένων Εθνικών Κανόνων Εμπλοκής). Υπήρξαν αντιφατικά μηνύματα προς το εξωτερικό και εσωτερικό της χώρας. Αρνητικό ρόλο διεδραμάτισαν και πιθανές προσωπικές ιδεοληψίες του τότε πρωθυπουργού Κ. Σημίτη. Θα πρέπει να αναφερθεί η υπαρκτή αμοιβαία καχυποψία μεταξύ σημαντικών μελών της κυβερνήσεως, αλλά και το αρνητικό έργο που προσέφεραν τα εκτός ελέγχου ΜΜΕ. Αν το 1987 παραιτηθήκαμε από κυριαρχικό δικαίωμα, το 1996 συμβιβαστήκαμε με εδαφική διεκδίκηση (αναπάντητη απόβαση Τούρκων) και τελικά δεχθήκαμε άτυπα την ύπαρξη «γκρίζων ζωνών» σε άγνωστο αριθΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
μό νησίδων και μικρονήσων. Το οξύμωρο είναι ότι, ενώ η πολιτική ολιγωρία οφείλεται κατά κύριο λόγο στην δική της αίσθηση ότι υπάρχει ανισορροπία στρατιωτικής ισχύος σε βάρος της χώρας μας, ταυτόχρονα έχει αποδυθεί σε συστηματική προσπάθεια κατά την τελευταία δεκαετία (με έμφαση στα τρία τελευταία έτη), προκλητικής και καθοριστικής αποδυναμώσεως αυτών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον.
Επιγραμματικές προτάσεις . Εκπόνηση και τήρηση διακομματικής Εθνικής Στρατηγικής. . Αναθεώρηση και βελτίωση του ΕΘΣΧΚ, με κύριο χαρακτηριστικό την διαρκή λειτουργία του, από τον καιρό της ειρήνης, με εκπροσώπους κάθε εμπλεκομένου φορέως (διαφορετική βαθμίδα εκπροσωπήσεως αναλόγως του επιπέδου εντάσεως) και κατά τρόπο που να αποτελεί τον διαρκή σύμβουλο και εισηγητή του πρωθυπουργού. . Θεσμοθετημένη συνεκπαίδευση των εμπλεκομένων με τον χειρισμό κρίσεων και κυρίως των πολιτικών (θεσμικών προσώπων και φορέων). . Δημιουργία αποτρεπτικών Ε.Δ. με σχεδίαση και συνεπή υλοποίηση (με ορίζοντα δεκαετίας), κατάλληλης δομής αυτών. . Υγιής επένδυση στην αμυντική βιομηχανία και υψηλή τεχνολογία κατά τρόπο ο οποίος θα επιφέρει μελλοντικά πολλαπλά ανταποδοτικά οφέλη. . Εκμετάλλευση διεθνούς παράγοντα. . Διαχείριση ΜΜΕ. . Εκπόνηση ρεαλιστικού οικονομικού προγράμματος για την υλοποίηση των ανωτέρω, με ορίζοντα δεκαετίας και κινητοποίηση απανταχού Ελληνισμού καθώς και επιχειρηματικών παραγόντων για συνδρομή. . Μακροπρόθεσμη επένδυση σε νέο αξιακό σύστημα, μέσω καταλλήλων παρεμβάσεων στην παιδεία και κυρίως δια του παραδείγματος. . Αποτελεσματική αντιμετώπιση του μείζονος εθνικού δημογραφικού προβλήματος, σε συνδυασμό με την μαζική μετανάστευση στην χώρα. . Ισχυροποίηση του ειδικού βάρους της χώρας εντός των συμμαχιών και των διεθνών οργανισμών στους οποίους ανήκει. Στο πλαίσιο αυτό, η χώρα οφείλει να επανεμφανισθεί συστηματικά στην Α. Μεσόγειο (Κύπρος, Ισραήλ, κοιτάσματα, Καστελόριζο, Μ. Ανατολή, Β. Αφρική). . Διεκδίκηση και ενάσκηση από θέσεως ισχύος (διπλωματικής και στρατιωτικής) των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. 61
Επιστημονικά νέα
Αμφίπολη ισχυρά στοιχεία συνηγορούν υπέρ της πιθανότητας να πρόκειται γιά τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Του Σπύρου Κοκκολιάδη
Αρχιτέκτος-Πολεοδόμου- Χωροτάκτη, επίτιμου αν. Γ. Δ/ντή υπ. Χωροταξίας, μέλους του ΚΑΣ 1975-1982
Η
Αμφίπολη είναι πια στα χείλη όλων των Ελλήνων. Ο Αλέξανδρος μαρτυρείται α) από το γλυπτόν ανθέμιον οκταφύλλου ρόδακος, β) του αριθμού 33 (η ηλικία του) ως παράγοντος σε μαθηματικούς και γεωμετρικούς λογισμούς των εφηρμοσμένων επιστημών και γ) η ιεροποίησίς του από τις συγκαλυμμένες διαστάσεις του Παρθενώνος από τον Αρχιτέκτονα Μύστη Δεινοκράτη. Και να γιατί. Στις δηλώσεις του υπουργείου Πολιτισμού ανεφέρθη ότι στα επιστήλια ευρέθησαν οι οκτάφυλλοι ρόδακες. Αν κοιτάξετε το άγαλμα του έφιππου Μ. Αλεξάνδρου, που εφιλοτέχνησε ο Λύσιππος, θα δείτε ότι, στον δεξιό του ώμο, φέρει μια χρυσή πόρπη στο ιμάτιό του, που είναι ο οκτάφυλλος ρόδαξ. Εάν πολλαπλασιάσετε τα 185 μέτρα = 1 στάδιο επί 332, τότε θα βρείτε μια απόσταση 185x33x33=201.465 μέτρα. Αυτή είναι ακριβώς η απόσταση μεταξύ του Τάφου του Αλεξάνδρου στην Αμφίπολη και του Τάφου του Πρωτεσιλάου, στην πόλη Ελεούς, στην άκρα της χερσονήσου της Καλλίπολης στον Ελλήσποντο. Στον Τάφο του Πρωτεσιλάου θυσίασε ο Αλέξανδρος, πριν περαιωθεί στην Ασία και πραγματοποιήσει την πρώτη του νικηφόρα μάχη στον Γρανικό ποταμό, απ’ όπου, «Αποπέμπει δε εις Αθήναις 300 πανοπλίας Περσικάς ανάθημα είναι τη Αθηνά εν πόλει και επίγραμμα επιγράφειν εκέλευε τόδε: Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες, πλην Λακεδαιμονίων, επί των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων». Εάν τώρα πολλαπλασιάσετε το μήκος των 201.465 μέτρων επί τον ιερό αριθμό 10, (1+2+3+4=10), θα φτάσετε στην Βαβυλώνα, εκεί όπου επέστρεψε ο Αλέξανδρος, έστησε την Βασιλική Σκηνή του και μετά ταύτα αφού εθυσίασε, άφησε την τελευταία του πνοή. Η ευθεία Τάφου – Βαβυλώνος, διερχομένη από τον Τάφον Πρωτεσιλάου, είναι 2.014.650 μέτρα. Ο Δεινοκράτης δεν σταμάτησε εδώ. Πήρε την διαγώνιο του Παρθενώνα
62
στην πρώτη κρηπίδα, (79,20 μέτρα), την έκανε ακτίνα και χάραξε τον κύκλο του Μαρμάρινου περιβόλου του Τάφου του Αλεξάνδρου. Έτσι προέκυψε η Διάμετρος του Τύμβου 158,40 μέτρα και η περιφέρεια 497,63 μέτρα. Όμως ο Αρχιτέκτων ανεζήτησε και κυκλικό τμήμα του Παρθενώνος. Πήρε το Δωρικό κιονόκρανο και επένδυσε τον μυστικό του υπολογισμό και κατέληξε στο ίδιο αποτέλεσμα. Το παραπλεύρως σχέδιο δίδει όλη την διαδικασία των υπολογισμών με γεωμετρική ακρίβεια. Οι διαστάσεις μετρήθηκαν από τον Ακαδημαϊκό καθηγητή Αναστ. Ορλάνδο. Η μοναδική προσωπικότητα, η ηθική οντότητα, του ευσεβούς Αλεξάνδρου, βρήκε τον καλλίτερο εκφραστή, για να εκφράσει με την Αρχιτεκτονική, την Ιεροποίηση του Μεγάλου Έλληνα. Οι πολλές επιφυλακτικότητες σήμερα αδίκησαν ένα γενναίο. Οι πραγματικοί Έλληνες, όμως, συμφωνούν με την Αντιγόνη και απαρνούνται τις Ισμήνες και τους Κρέοντες.
Διαγώνιος Παρθενώνα στην πρώτη κρηπίδα 79,20 μέτρα. Την χρησιμοποίησε ο Δεινοκράτης στον τάφο του Αλεξ΄΄ανδρου.
Tα επί των ανατολικών επιστυλίων του ναού ίχνη των υπό του Μ. Αλεξάνδρου ανατεθεισών κυκλικών ασπίδων ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
αφιερωμα
Ποιος ηγέτης θα βγάλει την Ελλάδα από την κρίση;
Το τριτοκοσμικό, κληρονομικό, λαϊκιστικό, πελατειακό αρχηγικό μοντέλο της μεταπολίτευσης, χρεωκόπησε μαζί με την φαυλοκρατία που εξέθρεψε.
Τ
ο κυρίαρχο κατά την Μεταπολίτευση μοντέλο ηγεσίας, είτε στην αυταρχική και συγκεντρωτική του μορφή (Κωνσταντίνος Καραμανλής), είτε στην λαϊκιστική και εξουσιοδοτική (Ανδρεας Παπανδρέου), είτε στην ψευδοτεχνοκρατική (Σημίτης), είτε στις ήσσονες παρενθετικές και κραυγαλέα αποτυχημένες μορφές του (Κώστας Καραμανλής, Γιώργος Παπανδρέου, Αντώνης Σαμαράς) είναι στην ουσία του το ίδιο: πελατειακό, κληρονομικό και οικογενειοκρατικό, ευνοιοκρατικό, διαπλεκόμενο, αναποτελεσματικό. Αυτό το μοντέλο συνέβαλε στην χρεωκοπία της χώρας, διότι απέτυχε να εμπεδώσει μία ορθολογική και αποτελεσματική διαδικασία λήψης αποφάσεων. Σήμερα, η έξοδος της χώρας από την κρίση προϋποΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
θέτει ηγέτες με εντελώς διαφορετικές προδιαγραφές. Το αρχηγοκεντρικό μοντέλο ηγεσίας είναι ακατάλληλο, διότι η σύγχρονη πραγματικότητα είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, ώστε κανείς ηγέτης δεν είναι σε θέση να την αναλύσει ολοκληρωμένα και να λάβει τις ορθές αποφάσεις μόνος του. Απαιτείται συλλογική εργασία και στενή συνεργασία δίκην συλλογικού εγκεφάλου. Ο σύγχρονος ηγέτης πρέπει να είναι αυθεντία όχι με την έννοια του συγκεντρωτικού, αυταρχικού ηγέτη που τα ξέρει όλα, αλλά με την έννοια του ηγέτη που μπορεί να συντονίζει μία υψηλού επιπέδου, πολύπλοκη και συνθετική διαδικασία λήψης αποφάσεων, στην οποία εμπλέκονται πολλοί ειδικοί και τεχνοκράτες. Ο ίδιος πρέπει να ξέρει να εξάγει από την διαδικασία 63
αυτή το τελικό συμπέρασμα και να το προωθεί αποφασιστικά στους μηχανισμούς που θα το εφαρμόσουν. Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου ηγέτη; α. εμπιστοσύνη: αυτή είναι η προϋπόθεση για να ακολουθήσει η κοινωνία, αλλοιώς οι αποφάσεις του θα μείνουν έπεα πτερόεντα. Ο ηγέτης λοιπόν πρέπει να έχει αποδείξει την αξία του στην πραγματική ζωή, με το ήθος του, την σκληρή του εργασία, την κοινωνική προσφορά του, την ανιδιοτέλειά του β. εντιμότητα: η διαφθορά δεν είναι μόνον ηθικά απορριπτέα, αλλά και οδηγεί σε αποφάσεις υπό την επιρροή εξωτερικών συμφερόντων, άρα λανθασμένες ή και επικίνδυνες (π.χ. αποφάσεις για εξοπλιστικά προγράμματα που δεν προκύπτουν από τις γεωστρατηγικές ανάγκες της χώρας αλλά από χρηματισμό). γ. όραμα: ο ηγέτης πρέπει να αναπτύσσει συλλογικούς, διακομματικούς, διαταξικούς στόχους, που να προσφέρουν ηθική ικανοποίηση και να προκαλούν την ευρύτατη δυνατή στράτευση. δ. παιδεία: απαιτείται ο ηγέτης να έχει στέρεη γνώση επιστημών όπως η ιστορία, η γεωπολιτική, η κοινωνιολογία, η πολιτική επιστήμη, οι κατ’εξοχήν δηλαδή επιστήμες της ηγεσίας, αλλά και κάποια επαφή με τα σύγχρονα επιστημονικά επιτεύγματα, όπως η θεωρία της απροσδιοριστίας ή η κβαντική φυσική, που διανοίγουν την σκέψη και δημιουργούν δυνατότητα διανοητικής κίνησης σε πολλαπλά επίπεδα. ε. γνώση της διεθνούς πραγματικότητος: στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η ταχύτητα αλληλεπιδράσεων σε πλανητικό επίπεδο απαιτεί γνώση των κωδί64
κων επικοινωνίας του συστήματος διεθνών σχέσεων. ζ. εργασιακή εμπειρία: η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας και η έξοδος από την κρίση απαιτούν ηγεσία που να έχει επαφή με την πραγματικότητα. Δεν είναι δυνατόν, για παράδειγμα, ένας ανεπάγγελτος να αντιμετωπίσει από υπεύθυνη θέση το πρόβλημα της ανεργίας. η. εργαλεία διοίκησης: ο ηγέτης χρειάζεται εργαλεία διοίκησης, όπως ένα Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας, που να προσφέρει την απαιτούμενη γεωπολιτική ανάλυση που απαιτούν οι αποφάσεις στην εξωτερική πολιτική. θ. ικανότητα διαχείρισης κρίσεων και λήψης δύσκολων αποφάσεων: στην γεωπολιτικά ασταθή περίοδο που διανύει η ανθρωπότητα, και ιδίως σε περιοχή γεωπολιτικά κομβική όπως η Ελλάδα, πρόσωπο που δεν διαθέτει ευφυΐα, παιδεία, ψυχραιμία και αποφασιστικότητα για την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας είναι ακατάλληλο για την άσκηση της ηγεσίας. Η ριζική ανανέωση, που απαιτείται σήμερα για την αναγέννηση της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας, θα βασισθεί αναμφίβολα σε προσωπικότητες με ηγετικά χαρακτηριστικά αυτού του τύπου. Η ελληνική κοινωνία διαθέτει σημαντικές εφεδρείες, που θα αντικαταστήσουν τα ασήμαντα και επικίνδυνα για την επιβίωση της χώρας ανθρωπάκια που υποδύονται σήμερα τους ηγέτες της χώρας.
Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα
Ο ηγέτης πρέπει να προειδοποιεί για το κόστος της πολιτικής του του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη
Υ
πάρχει σήμερα έλλειμμα ηγεσίας - όχι δε μόνο στην χώρα όπου ανθεί «φαιδρά πορτοκαλέα» (αλλά και όπου έχει ενσκήψει η βαρύτερη μηπολεμική κρίση των τελευταίων πολλών, πάντως 7 δεκαετιών), αλλά και στην Εσπερία, προς την οποία, αιώνια ανασφαλείς, στρέφουμε λατρευτικά και οργισμένα συνάμα το βλέμμα μας. Υπάρχει έλλειμμα ηγεσίας, τετριμμένη η διατύπωση, υπάρχει ακριβέστερα έλλειμμα ηγετικότητας: όταν κάποιος βγαίνει μπροστά, το κάνει για να πει «’ψηφίστε με», εξυπονοώντας στην ίδια πρόταση «κι αφήστε με ήσυχο», αλλά ως προς το να κουβαλήσει το πράγμα παρακάτω, να εμπνεύσει, να κινητοποιήσει - άσε καλυτέρα! Και ο καθείς τοποθετείται επί της ηγεσίας, επί του προφίλ του ηγέτη. Πρέπει ο ηγέτης να έχει ισχυρή προσωπικότητα, πρέπει να έχει ξεκαθαρισμένα - και κατατεθειμένα - τα ιδεολογικά, να μένει σταθερός στην πορεία που χαράσσει. Πρέπει να είναι κατηρτισμένος, να μην εξαρτάται από τους τεχνοκράτες «του» και πρέπει να είναι εκτεθειμένος στα διεθνή ρεύματα, να ξέρει «τους ξένους» και να τον ξέρουν, να τον αναγνωρίζει το διεθνές σύστημα. Πρέπει να έχει ισχυρό και ριζωμένο το ηθικό στοιχείο, «να είναι ανεπίληπτος», και να έχει φροντίσει ώστε ο ιδιωτικός του βίος/η προσωπική του διαδρομή να μην μπορεί να αναξεσθεί (ώστε «να μην είναι όμηρος» όποιας φήμης και όποιου καλοθελητή). Πρέπει να
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
έχει άριστη επαφή με τον λαό «του», να πείθει και να συνεγείρει και να μιλάει στην ψυχή των πολλών και να χτίζει ρεύμα και να εκφράζει. να μεριμνά μόνο (καλά: κυρίως!) για το κοινό συμφέρον, όχι για το συμφέρον της παρέας ή του κύκλου του ή της οικογένειας/του clan, ή για της συντεχνίας του ή για του κόμματος το συμφέρον - πάντως σίγουρα όχι για το δικό του. Σωστό; Πιθανόν. Όμως θέλω να διαφωνήσω. Σε όλα, δε, τα παραπάνω, ένα-ένα! Ευχαριστώ πολύ για τους ηγέτες με την ισχυρή προσωπικότητα - χρειάστηκε άλλωστε ο καημένος ο κακοντυμένος Χρουστσώφ για να μάθουμε τι βρίσκεται πίσω από την προσωπολατρία που υπήρχε/που υπήρξε πίσω από τον Στάλιν, τον Λένιν αλλά και τον Τσώρτσιλ π.χ. όταν έδινε την εντολή της Καλλίπολης, τον Ρούσβελτ ή τον Ντε Γκωλ στο παιχνίδι «ποντίκι με την γάτα» με τον OAS και τον Μπιν Λάντεν πιο κοντά μας. Όσο για το ξεκαθάρισμα των ιδεολογιών, ναι, σαφώς - όχι «σούπα»: μόνο που εκείνο που ζήσαμε στον αιώνα των ιδεολογιών - τον σύντομο και σε μεγάλη κλίμακα αγριωπό 20ο αιώνα - είναι κάτι κοντά στην θρησκευτική αγκύρωση στο δόγμα όπως κι αν είναι αυτό ντυμένο, είναι και μια άρνηση να παρακολουθήσουν την ροή των πραγμάτων. Αυτό κυρίως για την εμμονή στην πορεία: η πολλή σταθερότητα οδηγεί στην ξέρα. Όσο για την κατάρτιση, «ήταν καθηγητής των 65
Οικονομικών» ο Ανδρέας - καλύτερα να στοχεύσει την ξέρα την δεκαετία του ΄80 δεν γινόταν! Άλλο τώρα τι πήγε να κάνει ως κοινωνική ανατροπή, όμως «τα Οικονομικά».... Ενώ «ήξερε τους Ευρωπαίους» ο Κώστας Σημίτης, και κατόρθωσε να χτίσει μιαν αίσθηση ευρωεξάρτησης («με κάθε θυσία παραμονή στον σκληρό πυρήνα») που διαβουκόλησε δυο γενιές, ενώ μικρή σχέση είχε με όποια πραγματικότητα. Δυσπιστία προς τους τεχνοκράτες, ναι. Όχι όμως με ίδιον τεχνοκρατικό φίλτρο. Καλή και η έκθεση, το άνοιγμα στα διεθνή ρεύματα: όμως, να, συνήθως συνοδεύεται από αυτοματισμούς ένταξης/παρακολούθησης του ρεύματος. Όσο δε περισσότερο «σε αναγνωρίζει το διεθνές σύστημα» (στον ΓΑΠ δόθηκε το Βραβείο Καρλομάγνου, το ανέμπνευστο αγαλματάκι Quadrige/ Τέθριππο για αναγνώριση, το 2011, των υψηλών υπηρεσιών του στην έννοια της Ευρώπης: προηγουμένως το ίδιο είχε δοθεί στον Καραμανλή, τον Κωνσταντίνο εννοούμε. ύστερα ο ίδιος ΓΑΠ ρίχθηκε στον Καιάδα/ στην Νίκαια του χολερικού Νικολά Σαρκοζί και παρευθύς «αναδύθηκε»/ανεκαλυφθη ο Αντώνης Σαμαράς από την Ευρωπαϊκή υψηλή ηγεσία, η οποία προηγουμένως τον είχε στα Τάρταρα), τόσο πιθανότερο είναι να οδηγείς θαρρετά προς τα εμπρός, κοιτάζοντας στα-
66
θερά στον καθρέφτη του αυτοκινήτου προς τα πίσω. Πάμε τώρα στο ηθικό στοιχείο. Δηλαδή ηγέτης που δεν έχει λάβει ή δεν έχει δώσει αφορολόγητη αμοιβή σωστά; Ηγέτης/άνθρωπος που δεν έχει κοιτάξει παραπέρα απο τον οικογενειακό βίο στα προσωπικά του (ή που «έχει ξεράνει την ψυχή» του, ώστε να μην εξαρτάται από φίλους κλπ.). Μπορεί να σας αρέσει, αυτό. σίγουρα αρέσει στους Αμερικάνους. Εμένα, μου χτυπάει καμπανάκι! Στην καλύτερη περίπτωση υποκρισία. Ισως και μεγάλη καμπάνα, πιο σκοτεινών πραγμάτων. Επαφή με τον λαό. Συνήθως καταλήγει στην άμεση/αδιαμεσολάβητη (άρα: χωρίς φίλτρο κριτικής...) επαφή: επιστρέψτε πίσω, στην προσωπολατρία λιγάκι. Αυτό, δε, φορτώνει ακόμη περισσότερο όσο πλησιάζει κανείς στην ψυχή κ.ο.κ. του λαού - η λέξη ετυμολογείται από το «λας»/λιθάρι, βότσαλο: σωρός απο βότσαλα είμαστε, όσο κι αν πάνε να μας χτίσουν αίσθηση παντοδυναμίας, να μας πουν ότι είμαστε πηγή κάθε νομιμοποίησης... - και όσο, μέσα απο το να συνεγείρεις και να χτίζεις όνειρο/οραματικό στοιχείο, άγεσαι στο έξω και πέρα και πάνω από την πραγματικότητα. Η οποία παραμένει πεισματικά εκεί. Για τον λαό, τους «πολλούς», εννοείται: οι ηγέτες έχουν τον τρόπο διαφυγής τους... Ωραία, όμως να εκφράζει το κοινό/το γενικό/το ευρύτερο συμφέρον - όχι; Όχι! Κάθε ηγέτης έχει - και ζητούμενο είναι να το έχει κατατεθειμένο, ανοιχτά, να μην το κρύβει - πρώτιστο το να υπηρετήσει την δική του εικόνα, την δική του διαδρομή, την δική του αίσθηση ολοκλήρωσης (μέσα από «της αγοράς το υπέροχον εύγε»). Όταν ακούτε ηγέτες που ορκίζονται στο κοινό καλό - και μόνον! - φύγετε μακριά. Γρήγορα. Ή, πάντως, χαμογελάστε πικρά. Αν, μάλιστα, μπει στον λόγο και η τρομερή λέξη «για την Πατρίδα», πιάστε τοίχο! Όσο για την εξυπηρέτηση των άλλων επιπέδων συμφερόντων, μόνον ένα θα απαιτούσαμε: να ήταν διαφανής. Είμαι δικηγόρος/μηχανικός/ αγροτικής ψήφου/δημοσιογράφος/ δημοτικός άρχων/«από σόϊ» άρα... με ξέρετε, με βλέπετε. Σημαίνουν αυτά ότι δεν υπάρχει ανάγκη ηγετών; Ασφαλώς όχι. Σημαίνει όμως ότι εκείνο που χρειάζεται είναι πρώτιστα ειλικρίνεια. Και ηγέτης σημαίνει ηγετικότητα, άρα οδηγώ από τα μπρος, όχι από τα μετόπισθεν. μιλάω για το κόστος, ανοιχτά, το κόστος που θα πάρουν οι άλλοι, ο λαός «μου». Τέτοια ταπεινά και απλά πράγματα. Αλλά, είπαμε: κάθε λαός έχει τους ηγέτες που του αρμόζουν - εκάστοτε.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα
Ο ηγέτης που χρειαζόμαστε πρέπει να είναι Έλληνας, ενσυνείδητος, ταπεινός και εμπνευσμένος υπηρέτης υπερ-τρισχιλιετούς πολιτισμού του Κώστα Μ. Σταματόπουλου
Π
ροτού αναζητήσομε τον τύπο του θεραπευτή, ίσως να ήταν λογικό να ξεκινήσομε από την διάγνωση της ασθένειας και, βλέποντας από τι πάσχει ο ασθενής, να επιλέξομε κατόπιν το κατάλληλο τύπο ατόμου, ικανού να του ξαναδώσει την υγεία του. Προηγουμένως όμως δεν θα ήταν άσκοπο να υποστηρίξομε με έμφαση την αδιαμφισβήτητη σημασία και αξία της υπάρξεως για το κοινό καλό αληθινού ηγέτη σε οποιαδήποτε περίπτωση, ακόμη και σε κοινωνίες και έθνη εθισμένα στο να υποτάσσονται στους νόμους και να σέβονται τους θεσμούς. Πόσο μάλλον σε λαούς που, όπως ο δικός μας, ουδέποτε ένιωσε συμπάθεια προς τους απρόσωπους θεσμούς, θέτοντας ανέκαθεν υπεράνω του νόμου το συμφέρον της στιγμής, συνηθέστερα υπό την πιο ωμή, προσωπική, ενίοτε δε και κοντόφθαλμη διάστασή του. Ο ίδιος λαός, που από καταβολής του εξανθρώπισε πλήρως το θείον, και αργότερα, στα πλαίσια της Ορθοδοξίας, έδωσε έμφαση στα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, θέτοντας σε ήσσονα μοίρα την θεϊκή Ουσία και που περιεβλήθη στο επίπεδο καθημερινής συναναστροφής από πλήθος αγίων, ήταν και είναι φυσικό να
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
προσδοκά την παρουσία ηγέτη, να προκαλεί την εμφάνισή του και εν συνεχεία να δένεται φανατικά με αυτόν - ενίοτε δε και με τους απογόνους του ασχέτως προσωπικής τους αξίας -, έχοντας δυστυχώς την τάση, για λόγους που δεν είναι του παρόντος να εκθέσομε, να προτιμά τους «σωτήρες», κράμα αυταρχικού ηγέτη και λαϊκιστή δημαγωγού. Η έννοια που ωστόσο καλείται ο αναγνώστης να συγκρατήσει, είναι εκείνη της γενικής απαίτησης υπάρξεως με την εξουσία διαπροσωπικής σχέσεως, έστω και αν αυτή συχνότατα πραγματώνεται υπό την φθηνή εκδοχή της συναλλαγής και του ρουσφετιού. Ενίοτε νιώθω τον πειρασμό να παραθέτω Χούντα και Μεταπολίτευση ως τα δύο πρόσωπα του Ιανού. Η αποστροφή τους απέναντι στην ιεραρχία, την αξιοκρατία, η πλήρης αποξένωση των λέξεων από το νόημα και περιεχόμενό τους, ο κυρίαρχος ανατολικός, αντιθεσμικός και χαοτικός χαρακτήρας αμφοτέρων, η αποσυνθετική τους πολιτεία πραγματούμενη με αντίστροφο πλην κοινά λαϊκίστικο τρόπο, τα καθιστά παρά τις εντονώτατες διαφορές επιφανείας καθεστώτα εξόχως συγγενή. Η κοινή αντίθεσή τους προς την βασιλεία δεν είναι 67
τυχαία. Αμφότερα εγέννησαν την παρούσα πολύπλευρη κρίση, κρίση βαθιάς παρακμής, της οποίας οι πολλοί, με παιδεία/καλλιέργεια ανύπαρκτη και αποχαυνωμένοι από την υλική ευμάρεια και την βουλιμική κατανάλωση, δεν απέκτησαν την επίγνωση, παρά αφ’ ότου προσέλαβε οξύτατη οικονομική διάσταση. Τα τελευταία χρόνια, εξ αιτίας της κρίσεως, η αποσύνθεση προχώρησε ένα ακόμη βήμα πιο βαθειά: την οργή της κοινωνίας, τα χρόνια 2010-2012, απέναντι στην εξουσία (οργή που επί τέλους αποτελεί είδος σχέσης έστω και αρνητικής) διαδέχθηκε, δίκην τεράστιας αμπώτιδος, η πλήρης αποξένωσή της από την πολιτική της ηγεσία, η οποία, αρνούμενη να μεταρρυθμιστεί σε βάθος – κάτι που θα ισοδυναμούσε και με την τύποις (αυτό)κατάργησή της – επέλεξε ωμά και άνανδρα, κι αφού επί χρόνια κατέτρεξε ανάλγητα τον ελληνικό λαό, τον φοβικά πλήρη διαχωρισμό της από αυτόν, κατάσταση, κτυπητή εικόνα της οποίας αποτελούν οι πρόσφατες παρελάσεις των εθνικών επετείων. Μια τέτοιας υφής και εκτάσεως παραίτηση/ορφάνια, επί πλέον προκληθείσα από το επίσημο κράτος και εμφαντικά δηλωθείσα σε στιγμές εθνικά εμβληματικές, μόνο πρόξενος 68
τερατογενέσεων με ανυπολόγιστες συνέπειες μπορεί να αποβεί, μία από τις οποίες είναι η εδραίωση της Χρυσής Αυγής στο πολιτικό τοπίο της Ελλάδος. Πόσο μάλλον που εξακολουθώ να πιστεύω πως ο ελληνικός λαός είναι βαθειά μέσα του λαός Π/πίστης, σε σημείο που η απώλεια της πίστεως αυτής να ισοδυναμεί με εξανδραποδισμό και πλήρη του εξαφάνιση. Η Π/πίστη, εισάγοντας στην κονίστρα το μεταφυσικό και ψυχικό στοιχείο, αποβαίνει ισχυρότατος παράγων ενότητος, συνοχής και ισχύος, όντας ταυτόχρονα, αν αφεθεί αχαλίνωτη, πρόξενος μισαλλοδοξίας και φανατισμού. Η κατάργηση της Π/πίστεως στους λαούς όπως ο ελληνικός, αντικαθίσταται αυτόματα όχι από την απουσία της, αλλά από την πλήρη αντιστροφή της. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας προσπάθειας δεν είναι ποτέ ουδέτερο σε έναν λαό Π/πίστης, που σχηματικά θα λέγαμε πως κατ’ ευθείαν περνά από τα χέρια του Θεού σ’ εκείνα του δαίμονα. Την διαδέχεται, συνεπώς, είτε η μεταλλαγή της σε μία νέα πίστη, πίστη βίας και αίματος, με εξ ίσου απαιτήσεις καθολικότητας (τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η μπολσεβίκικη Ρωσσία), είτε η καθολική αποσυνθετική σωμάτων και ψυχών εξαχρείωση, τόσο πιο βαθειά και πιο γενικευμένη, όσο ισχυρή και κυρίαρχη υπήρξε κάποτε η Πίστη. Ένα ακόμη στοιχείο που πρέπει να τονιστεί είναι η ύπαρξη μιας υγιούς και σκληρά εργαζόμενης Ελλάδος, χωρίς την οποία οποιαδήποτε περί ηγέτου συζήτηση στερείται σημασίας. Η αποχή της από την πολιτική, και η αναδίπλωσή της στην οικογένεια, ή στην καλύτερη περίπτωση στην μικρής εμβέλειας κοινωφελή συσσωμάτωση, δηλωτική της αποστροφής που εύλογα προκαλεί η κατάντια του πολιτικού κόσμου σε ανθρώπους που επιζητούν αξιοκρατία, συνέπεια και αποτελεσματικότητα, είναι μέρος της κρίσης, ενώ αντίστροφα η εμπλοκή της στα κοινά, θα ήταν οπωσδήποτε καίριος συντελεστής ανόρθωσης. «Όταν οι αηδιασμένοι αποχωρούν» - συνήθιζε να λέει μια ξένη φίλη μου, μακαρίτισσα πια – «παραμένουν μόνον οι αηδιαστικοί». Κι ο φαύλος κύκλος δεν έχει τέλος έως το πλήρες αδιέξοδο. Επί δύο σχεδόν γενεές οι Έλληνες συστηματικά και διά του «άνωθεν» παραδείγματος διδάχθηκαν να μην ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα ενδιαφέρονται ούτε για την Πατρίδα ούτε για τον διπλανό τους, παρά μόνον «για πάρτη τους», ενώ, εξ ίσου συστηματικά, γαλουχήθηκαν με πρότυπα αρνητικά, η μίμηση των οποίων προβλήθηκε ως η εγγύηση ατομικής επιτυχίας. Κι αυτός είναι ο λόγος που, σε αντίθεση με το παρελθόν, ο ανέκαθεν ισχυρός ατομικισμός τους, τον οποίον όμως κάποτε άμβλυνε με τις αρχές της η κοινή Πίστη και παρενθετικά μέσα στον χρόνο η αστική ευπρέπεια, έλαβε την χυδαία μορφή που μας καταπνίγει σήμερα. Αποσυρθέντες από τον δημόσιο βίο και χώρο που δεν τους αφορά, οι υγιείς Έλληνες ιδιωτεύουν, έως την στιγμή που ο εχθρός υπό την μία ή την άλλη μορφή θα εισβάλλει στο σπίτι τους. Ο εχθρός, όμως, έχει ήδη εισβάλλει, και η πλήρης άλωση της προσωπικής τους εστίας, αν δεν υπάρξει από μέρους τους αντίδραση – γενναία δηλαδή απόφαση ψυχής για προσωπική και συλλογική αντίσταση – είναι ζήτημα χρόνου. Το πρώτο προκύπτον συμπέρασμα είναι ότι δεν αρκεί παρ’ ημίν ο εκάστοτε διαπρεπής πολιτικός άνδρας να είναι απλά καλός διαχειριστής. Τόσο η εσωτερική κατάσταση, όπως επί τροχάδην την σκιαγραφήσαμε, όσο και η ελληνική, πλήρης κινδύνων και απειλών γειτονία, απαιτούν ηγέτη, με την πλήρη σημασία του όρου. Άτομο εν ολίγοις ικανό να ξανακάνει τους Έλληνες λαό στρατευμένο. Το χαρισματικό αυτό άτομο, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να είναι υπεράνθρωπος όσο και για να μην στρέψει τις ικανότητές του προς ίδιον όφελος – όπως το έκαμαν τόσοι και τόσοι μέχρι στιγμής - οφείλει να είναι άνθρωπος Πίστης. Κάτι που συνεπάγεται την πλήρη αφιέρωση, την πλήρη προσωπική ανάλωση υπέρ του σκοπού , απόφαση θυσίας έως θανάτου, πλήρη ανιδιοτέλεια, απόλυτη διάθεση προσφοράς. Να είναι Έλληνας υπό την έννοια του ενσυνείδητου, ταπεινού και εμπνευσμένου υπηρέτη υπερτρισχιλιετούς πολιτισμού, όντας ταυτόχρονα – κάτι το αυτονόητο αν αληθινά υπάρξει ελληνικός- κοσμοπολίτης, με επίγνωση ορίων, αλλά και των νέων τακτικών και πραγματικοτήτων που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση στα πλαίσια αδιάλειπτου όσο και ανηλεούς ανταγωνισμού προς επιβίωση ή διάκριση ατόμων, ομάδων και κρατών. Να είναι βαθύτατα πατριώτης και ταυτόχρονα ανοικτός στον έξω κόσμο, οραματιστής και συνάμα πραγματιστής, ικανός να απευθύνεται στο συναίσθημα, αλλά και να ικανοποιεί την ψυχρή λογική. Άνθρωπος πίστης ναι, πλην όμως όχι άνθρωπος ολοκληρωτικός. Διότι, προκειμένου να καταφέρει ό,τι δημιούργησε να μην εξαφανιστεί αμέσως αφ’ότου αυτός εγκαταλείψει την εξουσία, αλλά απ’εναντίας να αποτελέσει την αφετηρία μιας μακράς ανορθωτικής περιόΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
δου, ο ηγέτης πρέπει να είναι ταυτόχρονα δημοκράτης, στοχεύοντας όχι απλά στην προσωπική του επικράτηση, αλλά ιδιαιτέρως στην ποιοτική αναβάθμιση σύνολου του πολιτικού βίου, βασικές παράμετροι της οποίας είναι αφ’ ενός ο σεβασμός της διακρίσεως των εξουσιών και αφ’ ετέρου η αναγνώριση της χρησιμότητας για τον ίδιο υπάρξεως μιας σωστής αντιπολιτεύσεως. Συνακόλουθο των παραπάνω είναι η αποδοκιμασία έως αποστροφής κάθε προσπάθειας προσωπολατρίας. Στόχος του είναι η εδραίωση και η ενίσχυση των θεσμών και μέσω αυτών, καθώς και της επιβολής της αξιοκρατίας σε κάθε περίπτωση, η αποκατάσταση του κύρους του κράτους και η επανασύνδεσή του με την κοινωνία, τις προσπάθειες της οποίας αυτό ενισχύει και με την οποία στενά συνεργάζεται. Ο ηγέτης οφείλει να αφουγκράζεται την κοινωνία με όλη την πολυπλοκότητά της. Ο ρόλος του να είναι συνενωτικός και γεφυροποιός. Ο ηγέτης της σήμερον οφείλει να είναι ανοικτός στην ετερότητα και να την προσλαμβάνει θετικά ως στοιχείο εμπλουτισμού και γονιμοποίησης, χωρίς ποτέ να παραβλέψει την ύπαρξη κρίσιμων ισορροπιών. Βασική προϋπόθεση επιτυχίας του, αλλά και κύριο ηγετικό χαρακτηριστικό, είναι τέλος η επιλογή εκ μέρους του συνεργατών υψηλής περιωπής και αξίας. Η συγκέντρωση όλων αυτών των αρετών και των ικανοτήτων σε ένα και μόνο πρόσωπο είναι βέβαια κάτι το εξαιρετικά σπάνιο, όπως σπάνιοι είναι οι αληθινοί ηγέτες. Πλην όμως είναι κάτι το όχι παντελώς ανεύρετο, έστω και σε βαθμό ήσσονα. Αν μας εζητείτο, ανατρέχοντας στην πολιτική μας ιστορία, να υποδείξομε προσωπικότητες στις οποίες απαντώνται πολλά από τα χαρακτηριστικά που θεωρούμε απαραίτητα για τον ιδανικό ηγέτη της σήμερον, θα αναφέραμε ως εγγύτερο προς το ζητούμενο τον Ιωάννη Καποδίστρια (αφιέρωση μέχρις αυτοθυσίας, εργατικότητα, επίγνωση του διεθνούς περιβάλλοντος), εν συνεχεία τον Ιωάννη Μεταξά (στιβαρότητα, πολιτικότητα, φιλοπατρία ), καθώς και κάποιες διαστάσεις της περιπτώσεως Ελευθέριος Βενιζέλος, όπως είναι η αστήρευτη ευρηματικότητα και η ικανότητα ελιγμών. Το ιδανικώτερο για την χώρα σχήμα θα ήταν ένας τέτοιος έκτακτος άνθρωπος να συνυπήρχε με έναν Γεώργιο Α΄, που θα ενίσχυε έτι περαιτέρω την θεσμική σταθερότητα, καθώς και την διεθνή θέση της χώρας ή με έναν βασιλέα Παύλο, λόγω της βαθειάς πνευματικότητας, της απλότητας όχι χωρίς μεγαλείο, και της αμεσότητας πατρικής επαφής με τον λαό που χαρακτήριζε τον προτελευταίο βασιλέα των Ελλήνων. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα. 69
Ο ηγέτης την εποχή της κρίσης του Νέστορα Ε. Κουράκη
Δ
ιηγούνται ότι κάποτε ο Ανδρέας Παπανδρέου ρωτήθηκε για τον ορισμό του αληθινού ηγέτη. «Υποθέστε», απάντησε, «ότι σκάει ξαφνικά μία βόμβα στην Ομόνοια... Αυτός που εκείνη την κρίσιμη στιγμή θα διατηρήσει την ψυχραιμία του και, αντί να το βάλει στα πόδια ή να κρυφτεί κάπου κοντά, θα επιχειρήσει να διαχειρισθεί την κρίση, με κίνδυνο ίσως και της ζωής του, δίνοντας π.χ. οδηγίες στον κόσμο για το πώς θα προστατευθεί ο καθένας από τυχόν νέα έκρηξη και ειδοποιώντας τις Αρχές για τα περαιτέρω, έχει πράγματι τις ιδιότητες ενός ηγέτη». Οι εύστοχες αυτές επισημάνσεις του έμπειρου πολιτικού, που θα μπορούσαν να έχουν εφαρμογή και στην αντιμετώπιση, αντίστοιχα, μιας ξαφνικής καταιγίδας από έναν άξιο καπετάνιο, δίνουν, πιστεύω, μια πρώτη γεύση για τα βασικά χαρακτηριστικά ενός ηγέτη, και μάλιστα σε ώρα κρίσης: άνθρωπος αποφασιστικός, ψύχραιμος και θαρραλέος, που γνωρίζει όχι μόνο πώς να αντιμετωπίζει ο ίδιος τους κινδύνους, αλλά και πώς να εμπνέει ή να κατευθύνει μια ομάδα για συλλογική συνεργασία και δράση προς επιτυχή αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων, π.χ. προσδιορίζοντας στον καθένα καθήκοντα ή ρόλους ανάλογα με τις ειδικώτερες ικανότητές του ή /και τις ανάγκες που προκύπτουν από τις περιστάσεις. Σημαντικές παράμετροι-επακόλουθα αυτής της «φυσιογνωμίας» του αληθινού ηγέτη είναι βέβαια: (α) ότι έχει την νοημοσύνη να προσαρμόζει τις όποιεςθεωρητικές του γνώσεις (και ιδεολογίες!) στις προκλήσεις και στις ανάγκες των καιρών, ώστε να επιτευχθεί η αντιμετώπιση ενός κρίσιμου θέματος, και (β) ότι έχει την ικανότητα να μετασχηματίζει την εν λόγω θεωρητική του
70
κατάρτιση - επιλέγοντας ασφαλώς και τους κατάλληλους συνεργάτες – σε υλοποιημένο έργο, χωρίς να παραμένει απλώς στα λόγια. Συνδυάζει έτσι ο αληθινός ηγέτης στο πρόσωπό του αυτό το οποίο ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε πει εύστοχα για τον Ελευθέριο Βενιζέλο (στην Βουλή, 22.4.1936): «την τολμηροτάτην πτήσιν με την ασφαλεστάτην προσγείωσιν», δηλαδή τις ιδιότητες, ταυτόχρονα, του ιδεαλιστή και του πραγματοποιού(εδώ θα προσέθετα και το θεμελιώδες γνώρισμα του αληθινού ηγέτη να προβλέπει). Ωστόσο, η σύζευξη αυτή ιδεαλισμού και ρεαλισμού είναι φανερό ότι απαιτεί λεπτές και εύθραυστες ισορροπίες σε κάθε δεδομένη στιγμή, ισορροπίες που ενδέχεται να επιτρέψουν την σχετικοποίηση όχι μόνον σημαντικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών, αλλά ακόμη και θεμελιωδών ζητημάτων ηθικής τάξης, όπως το να λέγεται πάντοτε από τους πολιτικούς η πλήρης αλήθεια προς τον λαό και να τηρούνται οι υποσχέσεις που δίδονται σε αυτόν από τους πολιτικούς. Υπό το πρίσμα αυτό, διακρίνει κανείς εύκολα μια διαφοροποίηση ανάμεσα στην σκέψη αφ’ενός πολλών αρχαίων κλασσικών και αφ’ετέρου των στοχαστών της σχολής του Μακιαβέλι.Οι πρώτοι τιμούν και επαινούν όσους, όπως ο Περικλής, δεν επιδιώκουν να αποκτήσουν επιρροή στον λαό με αθέμιτα μέσα και δεν ομιλούν σε αυτόν με κολακείες, αλλά μπορούν λόγω της επιβολής τους να του αντιτάσσονται, προκαλώντας εν ανάγκη και την οργή του (Θουκυδ. Ιστ.Β΄65). Αντίθετα, οι δεύτεροι πιστεύουν μεν ότι «το καλύτερο φρούριο για τον ηγεμόνα είναι η αγάπη του λαού του», ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα παράλληλα όμως θεωρούν ότι οι ηγεμόνες μεγαλουργούν όταν με πονηρία κατορθώνουν να εξαπατούν, μετερχόμενοι ως όπλα την κρυψίνοια και την υποκρισία, ή / και όταν,αντίθετα, προκαλούν τον φόβο, υποδυόμενοι επομένως κατά τις περιστάσεις την αλεπού ή το λιοντάρι (Ν. Μακιαβέλι, «Ο Ηγεμών», 1513, ιδίως κεφ. 20 και 18. Παρόμοιες είναι οι «υποθήκες» του καρδινάλιου Ρισελιέ (1585-1642) στην «Πολιτική Διαθήκη» του και του καρδινάλιου Μαζαρίνου (1602-1661) στο «Εγκόλπιο των πολιτικών»). Βέβαια οι διαφοροποιήσεις αυτές θα μπορούσαν να «γεφυρωθούν» μέσα από την γενικώτερη αναφορά στον βαθμό έντασης των εκάστοτε αναγκών, με την έννοια δηλαδή ότι όσο οξύτερη είναι η κρίση τόσο μεγαλύτερη είναι η ανοχή που πρέπει να επιδεικνύουμε στην χρήση από τους πολιτικούς «αθέμιτων μέσων». Τούτο, στην ακραία μορφή του, θα σήμαινε ότι, εφ’όσον πρόκειται για κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολεμικού χαρακτήρα, τότε υποτίθεται ότι περίπου όλα επιτρέπονται «για την σωτηρία της πατρίδας», σύμφωνα και με την γνωστή αγγλοσαξονική παροιμία ότι «όλα είναι δίκαια στον πόλεμο και στην αγάπη»(all is fair in love and war). Προσωπικά πιστεύω ότι αυτή είναι μια θέση την οποία δεν μπορούμε επ’ ουδενί να υιοθετήσουμε σε μια σύγχρονη δικαιοκρατική κοινωνία. Ακόμη και σε εποχές κρίσης, πρέπει να δεχθούμε ότι υπάρχουν «κόκκινες
γραμμές». Ειδικά όσον αφορά το να λέει ο πολιτικός με ειλικρίνεια στον λαό την αλήθεια και να υπόσχεται μόνον όσα είναι πράγματι εφικτά, θεωρώ ότι πρέπει να είμαστε όλοι αμετακίνητοι. Και τούτο διότι μόνον έτσι μπορεί να παρέχεται στον λαό από τους πολιτικούς ένα καλό παράδειγμα εντιμότητας και να εδραιώνεται, συνάμα, η αναγκαία σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ του λαού και των πολιτικών, ώστε να αποφεύγονται οι επικίνδυνες δημαγωγίες και να μπορεί να οδηγείται η χώρα με ενιαίο μέτωπο στην υπέρβαση των αδιεξόδων της. Πέραν αυτού, υπάρχουν τρεις ακόμη «κόκκινες γραμμές», όπως τις έθεσε έξοχα ο Ελευθέριος Βενιζέλος στον προεκλογικό λόγο του το 1928 στη Θεσσαλονίκη: «Ότι γνώμων πάσης πολιτικής πράξεως θα είναι το γενικόν συμφέρον, ποτέ δε το συμφέρον των ατόμων,ουδέ καν το συμφέρον του Κόμματος. (...) Ότι η εφαρμογή των νόμων είναι άκαμπτος και εις περίπτωσιν καθ’ ην πρόκειται να πληγούν ισχυροί ή φίλοι. Ότι εις την εξουσίαν αποβλέπει κανείς όχι ως σκοπόν, αλλ’ ως μέσον προς πραγματοποίησιν υψηλοτέρου σκοπού...» (Ελ. Βενιζέλου,«Πολιτικαί υποθήκαι», επιμ. Στ. Στεφάνου, Αθήναι 1965, σελ.44-45). Κυρίως, όμως, υπάρχει η «κόκκινη γραμμή» ότι, ακόμη και σε εποχές κρίσης, πρέπει να παραμένει σεβαστός και απαραβίαστος ο βασικός πυρήνας των θεμελιωδών μας δικαιωμάτων.
Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό
Γραφτείτε συνδρομητές στη Νέα Πολιτική Τιμή ετήσιας συνδρομής: 30 ευρώ Συνδρομές νομικών προσώπων: 75 ευρώ Συνδρομές εξωτερικού: 50 ευρώ Επικοινωνήστε μαζί μας για την συνδρομή σας: Ηλ. ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr Τηλ.: 6978 774 874, 698 014 9044 ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
71
Στις περιόδους κρίσης, αδιεξόδου και παρακμής
ηγέτης είναι μόνον ο ίδιος ο λαός του Νίκου Αλικάκου
Ο
Σωκράτης, σε έναν διάλογό του με κάποιον άγνωστο στρατηγό περί της πρώτης και κυριωτάτης αρετής ενός αρχηγού, κατέληγε: «και ούτως εξετάζων ποία είναι η αρετή του αγαθού ηγεμόνος αφήρει μεν τας άλλας αρετάς αυτού , κατέλειπε και δε εις αυτόν μόνο τούτο, να καθιστά ευδαίμονας εκείνους, των οποίων άρχει.» (Ξενοφώντος Απομνημονεύματα - Βιβλ. Γ΄, Κεφ 2ο). Οι περισσότεροι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και ιστορικοί (Ηρόδοτος, Πλάτων, Ξενοφών, Αριστοτέλης, Πλούταρχος, Θουκυδίδης κ.ά.) ασχολήθηκαν με το ζήτημα των αρετών του ηγέτη. Συνήθως του στρατιωτικού ηγέτη, μια και η πολεμική δράση ήταν διαρκής και σχεδόν καθημερινή εκδήλωση των κοινωνιών της εποχής τους. Παρακάμπτοντας το κλασσικό δίλημμα αν οι ηγέτες ή οι λαοί δημιουργούν την ιστορία, μια σύντομη αναφορά στις σκέψεις τους θα ήταν χρήσιμη ως εισαγωγή στον προβληματισμό τι είδους ηγέτη χρειάζεται σήμερα η Ελλάς. Ο Σωκράτης κατέληγε ότι ο άριστος ηγέτης είναι ο ωφέλιμος ηγέτης. Έθετε σε δεύτερη μοίρα κάθε άλλη αρετή, από τις αναρίθμητες που μπορούσε να παραθέσει κανείς. « Και πράγματι εκλέγεται ο βασιλεύς, ουχί ίνα επιμελήται καλώς μόνον τα του οίκου του αλλά ίνα και οι εκλέξαντες αυτόν ευτυχώσιν ένεκεν αυτού». Ομοίως ο Αριστοτέλης έθετε ως ύψιστο αγαθό του ανθρώπου την ευδαιμονία (ασφαλώς με την αρχαιοελληνική σημασία της και όχι με την σύγχρονη) και επομένως η αποστολή της πολιτείας είναι η ευημερία των 72
πολιτών (Αριστοτέλους, Ηθικά Νικομάχεια). Ο ίδιος έδινε και την απάντηση στο ερώτημα πώς αποκτάται η ευδαιμονία. Δια της ασκήσεως της αρετής. Και διατύπωσε τους διάσημους κανόνες της αριστοτελικής μεσότητος για κάθε αρετή. Ο Ηρόδοτος, σχολιάζων την αγωγή των Σπαρτιατών (Βιβλ. Ζ΄ 104), διαπιστώνει ότι «εις τον αγώνα ανδρός προς άνδρα είναι κατώτεροι αλλά συντεταγμένοι, είναι οι ανδρειώτατοι στρατιώτες του κόσμου ! Διότι αν και ελεύθεροι υπακούουν εις τον δεσπότην και εις παν ότι ούτος κελεύει». Και ο παρατηρητικός και διαχρονικός Ηρόδοτος, όπως είναι όλοι οι αρχαίοι διανοητές, συνεχίζει: « Όταν αρχηγός τις ηγήται ανδρών εμπνεομένων υπό τοιούτων συναισθημάτων δεν έχει παρά να διατάσσει δια να τον υπακούουν. Αλλά όταν τις έχη να κάμη με πολίτας, οι οποίοι ως εκ της δημοκρατικής ανατροφής των φαντάζονται ότι έχουν απεριόριστον ελευθερίαν, οφείλει να γνωρίζη επαρκώς να επιδρά εις την ψυχήν των ώστε να θέλουν να υπακούουν». Οι αρχαίοι μας πρόγονοι λοιπόν, σύμφωνα με την ορθολογιστική σκέψη που τους διέκρινε, έθεταν ως κύριο χαρακτηριστικό του άριστου ηγέτου την ωφέλεια που μπορούσε να προσφέρει. Δεν έχει σημασία κάθε άλλη πνευματική, ψυχική ή ηθική αρετή και πλεονέκτημα της προσωπικότητος του ηγέτου, η ευφυΐα, η γνώση , η εντιμότητα, η ειλικρίνεια, η οξυδέρκεια, η ικανότητα ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων ακόμη και ο υπέρτατος μέχρι θυσίας πατριωτισμός, αν δεν μπορεί ο ηγέτης με αυτά να καθίσταται ωφέλιμος εις ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα εκείνους τους οποίους άρχει. Είναι λογικό, όταν κανείς αναζητεί τα χαρακτηριστικά του ηγέτη, να ανατρέχει στις μεγάλες ηγετικές προσωπικότητες του παρελθόντος. Η διεθνής αλλά και η ελληνική ιστορία μάς παραθέτουν άπειρα παραδείγματα. Ωστόσο, θα πρέπει να παρατηρήσει κανείς ότι, όσοι από αυτούς κατόρθωσαν να διαδραματίσουν ξεχωριστό ρόλο, είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Την διατιθέμενη δύναμη. Την ισχύ της κάθε εποχής. Είτε των όπλων είτε του λαού είτε των ξένων δυνάμεων είτε ακόμη του χρήματος. Χωρίς αυτήν είναι καταδικασμένη κάθε καλοπροαίρετη προσπάθεια κάθε ικανής και άξιας ηγετικής φυσιογνωμίας να προσφέρει υπηρεσίες στον Λαό και στην Πατρίδα. Όσοι επιμένουν, δεν επιτυγχάνουν τίποτε άλλο, με τους αγώνες τους, παρά να εξωτερικεύουν την φλόγα της φιλοπατρίας που πυρπολεί τον εσωτερικό τους κόσμο. Είναι κοινή διαπίστωση πως το νέο ελληνικό κράτος, κάτω από τις συνθήκες που ιδρύθηκε, μετά από την υπεράνθρωπη προσπάθεια της Ελληνικής Επαναστάσεως, βρίσκεται υπό τον απόλυτο έλεγχο των ξένων δυνάμεων. Εξαρτημένο και συχνά υποτελές. Η εξάρτηση αυτή είναι η κυριώτερη αιτία σχεδόν όλων των δεινών της Ελλάδος. Διότι οι εθνικές δυνάμεις της Χώρας δεν μπορούν να δράσουν ελεύθερα και δημιουργικά προς όφελος της Πατρίδος. Όλοι οι σημαντικοί ηγέτες των τελευταίων 200 ετών που κυβέρνησαν την χώρα υπήρξαν ελεγχόμενοι, εξαρτώμενοι και καθοδηγούμενοι από τις ξένες κυβερνήσεις. Οι λίγες περιπτώσεις ηγετών σε όλον τον ελληνικό χώρο, κυπριακό και ελλαδικό μέχρι πρόσφατα, που όρθωσαν το πατριωτικό ανάστημά τους και πρόταξαν το εθνικό συμφέρον, πλήρωσαν ή κινδύνευσαν να πληρώσουν με την ζωή τους. Και έτσι ο άριστος πολιτικός ηγέτης στην σύγχρονη Ελλάδα, σε μια σύνθεση των παραπάνω, φαίνεται να ισορροπεί στα χαρακτηριστικά του ενάρετου, του ωφέλιμου, του ισχυρού, του δημοκρατικού αλλά συγχρόνως και του ελεγχόμενου. Ο συνδυασμός μοιάζει τόσο περίπλοκος, που μάλλον είναι αδύνατη η αναζήτηση και η εξεύρεση ενός τέτοιου ιδανικού ηγέτη που θα εγγυάτο την ασφάλεια, την ευημερία και το μέλλον του Λαού μας στο πλαίσιο ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι λαϊκές μάζες, βεβαίως, θα αναζητούν πάντοτε τον ηγέτη στον οποίο θα εναποθέσουν τις δικές τους ευθύνες αλλά και θα αναμένουν από αυτόν την ανέξοδη σωτηρία τους. Είναι πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών ανέδειξε την γενικευΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
μένη παρακμή της ελληνικής κοινωνίας και του κράτους ολοκλήρου σε όλα τα επίπεδα. Την κύρια ευθύνη ασφαλώς έχει το μεταπολιτευτικό πολιτικό σύστημα εξουσίας. Από τα έτη 2010 -2011, όταν η χώρα βρέθηκε στον στρόβιλο του μνημονίου, έγινε αισθητή μια «επαναστατική» τάση να διαρρέει στην μεγάλη πλειοψηφία των λαϊκών στρωμάτων, με κορύφωση τον Ιούνιο του 2011, όταν κάθε απόγευμα συναθροιζόταν ένα πλήθος εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών στην Πλατεία Συντάγματος. Διεφάνη προς στιγμήν μια πιθανή δυνατότητα ανατροπής του ένοχου πολιτικού συστήματος. Ενεργοποιήθηκαν πολιτικά δυνάμεις γεννημένες από αυθόρμητες κινήσεις πολιτών και ρίφθηκαν στις εκλογικές μάχες που ακολούθησαν. Όμως χωρίς αποτέλεσμα. Το πολιτικό σύστημα, παρά τους τριγμούς που υπέστη, άντεξε. Και όχι μόνον άντεξε αλλά ήδη δημιουργεί τις προϋποθέσεις δικαίωσης και επιστροφής του. Καλά διασφαλισμένο συνταγματικά και νομικά, διαπλεκόμενο με τα δημοσιογραφικά και οικονομικά συμφέροντα, έχει δημιουργήσει ένα αφανές αλλά απροσπέλαστο τείχος προστασίας του, που καμμιά δημοκρατική λαϊκή δύναμη δεν μπορεί να διεμβολίσει. Ενώ θα έπρεπε να τιμωρηθούν σκληρά όσοι ευθύνονται για τον σημερινό ξεπεσμό, ακόμη και πέραν των ορίων της «δίκαιης» τιμωρίας, αντιθέτως διατηρούν τα κεκτημένα τους με προκλητικό τρόπο. Το νομοτελειακό αυτό λαϊκό αίτημα δεν βρίσκει την ικανοποίηση του. Δεν μπορεί να υπάρξει ελπιδοφόρο ξημέρωμα για τον Ελληνικό Λαό αν προηγουμένως δεν ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με τους ενόχους. Αλλά, όμως, κάθε τέτοια ευχή και ελπίδα απομακρύνεται διαρκώς με την πάροδο του χρόνου. Η κατάσταση εν τέλει ευνοεί την συνέχιση όλων των αμαρτωλών δομών εξουσίας για άγνωστο αλλά μακρύ χρονικό διάστημα. Ο σημερινός Ελληνικός Λαός, γονατισμένος από τις συνέπειες της άφρονης δανειστικής μεταπολιτευτικής πολιτικής που ασκήθηκε αλλά και από την ληστεία του δημοσίου που επιμελώς και ατιμώρητα συντελέστηκε, βρίσκεται σε βαθιά σύγχυση. Φτωχός, καταχρεωμένος, διακατεχόμενος από σύνδρομα, φοβικός, εσωστρεφής, δειλός, αδρανής, αναζητά τον από μηχανής ηγέτη του. Δεν είναι και λίγοι εκείνοι που είναι έτοιμοι να πιστέψουν στους «τιμωρούς» των ταγμάτων εφόδου ή στον μεσσία που αιφνιδίως και χαρμόσυνα κομίζει από την ανατολή τον ξεχασμένο θησαυρό των 600 δις δολλαρίων και έτσι επιτέλους όλα τα βάσανά τους θα λυθούν. Αλλά τα νομιζόμενα τάγματα εφόδου δεν είναι τίποτα άλλο παρά η αντανάκλαση της ψυχασθέ73
νειας και της απόγνωσης του περιθωρίου της ελληνικής κοινωνίας και ο θησαυρός δεν υπάρχει. Και ο ηγέτης, φευ, δεν θα φανεί! Δεν απομένει παρά να αναζητήσει ο Λαός τις δημιουργικές του δυνάμεις και πάνω σ’ αυτές να ελπίσει. Αλλά ποιές δυνάμεις είναι αυτές; Σε κάθε Λαό, σε όλη την διαδρομή της ιστορίας, η πλέον δημιουργική του δύναμη στην οποία μπορεί να ελπίσει είναι η νεολαία του. Ποια όμως είναι η σημερινή ελληνική νεολαία; Ας μην παραθέσουμε πολλά. Όλοι γνωρίζουμε. Ίσως ένα χαρακτηριστικό κριτήριο για να κρίνει κανείς τους σημερινούς Έλληνες νέους και νέες είναι μια συνήθης μετακίνηση με το Μετρό της Αθήνας. Δεν θα είναι δύσκολο σε έναν επιβάτη να συναντήσει την εικόνα των κατειλημμένων καθισμάτων από νέους και νέες βυθισμένους στα ακουστικά τους ή στα κινητά τους με πλήρη αδιαφορία στην εμφάνιση ενός ορθίου ηλικιωμένου ή ανήμπορου ατόμου. Μια νεολαία που διδάχθηκε να θεωρεί υποχρέωσή της να συμμερίζεται την ανάγκη του άλλου μόνο όταν έχει προσωπικό συμφέρον δεν μπορεί να αποτελεί ελπίδα για τον Λαό. Αν, ακόμη, επισκεφθεί κανείς μια οποιαδήποτε καθημερινή μεσημέρι την μεγαλύτερη πόλη της κεντρικής Ελλάδος αλλά και κέντρο της μεγαλύτερης πεδιάδας της Χώρας που μπορεί να δώσει εργασία, θα εκπλαγεί από το γιορταστικό κλίμα που επικρατεί. Χιλιάδες νέοι απλωμένοι στις καφετέριες συνθέτουν ένα σμάρι άνεργων και άεργων, απέλπιδων σπουδαστών και συστηματικών αργόσχολων, λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από τους τόπους της πρωτογενούς παραγωγής. Την πράγματι μελαγχολική εικόνα επιτείνει το χειρότερο. Υπάρχουν πολλοί που καμαρώνουν για το « γλεντζέδικο» ύφος της πόλης! Αυτή η νεολαία ατυχώς δεν θα μπορέσει να αποτελέσει ποτέ την πολυπόθητη δημιουργική δύναμη. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια περίσσεψε ο διαπιστωτικός και καταγγελτικός λόγος. Δεν έλειψαν βέβαια και οι προτάσεις. Πρωτότυπες, ρηξικέλευθες αλλά και εφαρμόσιμες. Ξεκινώντας από την ψήφιση ενός νέου συντάγματος από μια αναθεωρητική ή – ακόμη πιο προωθημένο - μια συντακτική βουλή, την κατάργηση των υφισταμένων κομμάτων εξουσίας, την αλλαγή του πολιτεύματος και την αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος έως την καθιέρωση ενός απλού και δίκαιου φορολογικού συστήματος. Μερικές από τις προτάσεις αυτές επανέλαβαν ψελλίζοντας τα κόμματα, με διάφορα βαρύγδουπα κείμενα « σημείων». «18 σημεία για την οικονομία», «31 σημεία για το νέο σύνταγμα» κ.ο.κ. Πάντοτε σε προεκλογικό χρόνο και 74
ακολούθως η γνωστή σιωπή. Οι σημερινοί Έλληνες βρισκόμαστε σε μια πραγματικότητα ζόφου. Τραγικό αδιέξοδο και δυσοίωνο το μέλλον. Οι μόνοι που μπορούμε κάτι να κάνουμε για τον τόπο μας είμαστε εμείς οι ίδιοι. Ο κάθε συνειδητοποιημένος πολίτης και οικογενειάρχης, μέσα στον περιορισμένο κύκλο του περιβάλλοντός του και της δράσης του, να σκεφθεί και να ενεργήσει πατριωτικά. Πρώτον: Να συγκρατήσει τα παιδιά του να μη φύγουν στο εξωτερικό. Η ελληνική νεολαία, όποια και αν είναι σήμερα αυτή, τα παιδιά του Λαού, πρέπει να μείνουν στον τόπο τους και να μοιρασθούν την τύχη τωνέστω υπευθύνων- πατέρων τους, παρά τις σειρήνες που γλυκά ηχούν. Διατρέχουμε τον φοβερώτερο κίνδυνο πληθυσμιακής συρρίκνωσης και αλλοίωσης, σε συνδυασμό με τα εκατομμύρια αλλοδαπών που εισέρευσαν, που ούτε οι χειρότεροι εχθροί μας δεν είχαν φαντασθεί ότι μπορεί να γίνει τόσο γρήγορα. Ακόμη και ο πολυπόθητος ηγέτης να εμφανισθεί σε ποιόν μαραμένο Λαό να ηγηθεί; Δεύτερον: Ο καθένας πρέπει να κάνει τίμια την δουλειά του. Κανένα έλεος σε οποιονδήποτε φανερά και χωρίς ντροπή φοροδιαφεύγει ή σε κάθε διεφθαρμένο δημόσιο λειτουργό. Και τρίτον: Ο καθένας έχει μία ψήφο. Ας σκεφθεί κάθε φορά που τον καλούν να ασκήσει το δικαίωμά του τι θα την κάνει. Θα γίνεται θύμα των καλοπληρωμένων δημοσιογράφων ή των λαϊκιστών, που δεν διστάζουν να διχάζουν τον Λαό με εμφυλιοπολεμικές κορώνες για την ικανοποίηση των ψηφοθηρικών τους αναγκών; Τα προβλήματα της Ελλάδος δεν έχουν λύσεις « εδώ και τώρα», ούτε μπορεί «μια χελιδών ή μια ημέρα να φέρει την άνοιξη», ώστε να ικανοποιηθεί το πάθος του Λαού για γρήγορες λύσεις. Το μέλλον μας περνά από μια μακρά και δύσκολη περίοδο αυστηρής συλλογικής προσπάθειας με βάση τις αρχές του πολιτισμού και τα πρότυπα της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης των δυτικών ευρωπαϊκών χωρών. Αυτή είναι η έσχατη πρόκληση για τον Ελληνικό Λαό. Αν θα καταφέρει να ηγηθεί δημιουργικά ο ίδιος της Πατρίδος και των παιδιών του και να αναδείξει τις διαχρονικές αρετές του πάνω στα ερείπια της μεταπολίτευσης. Ή αν παρακολουθήσουμε όλοι άβουλοι το τέλος της ιστορίας μας ως εθνικού κράτους. Κανείς δεν πρόκειται να μας λυπηθεί.
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα
Ο Πλατωνικός Ηγέτης του Άρη Διαμαντόπουλου
διδάκτορος Φιλοσοφίας, Υποστρατήγου ε.α.
Η
είσοδος στον προβληματισμό γίνεται με την φιλοσοφική αναγκαιότητα του ηγέτη στην κοινωνία, του ηγέτη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του έρωτα και της σοφίας, από τα οποία πρέπει να διακατέχεται η προσωπικότητά του, ώστε με τέχνη να συνθέτει τις αντιτιθέμενες καταστάσεις και να κινεί την κοινωνία προς τον σκοπό της ενότητας και της ευδαιμονίας των πολιτών. Για τον σκοπό αυτόν, ο ηγέτης πρέπει να είναι προικισμένος με τις εξής θεμελιώδεις, κατά Πλάτωνα, αρετές, οι οποίες ασφαλώς αντανακλώνται και στο σώμα της κοινωνίας: Την Φρόνηση, στην οποία είναι ανάγκη να πειθαρχούν τα συναισθήματα και οι επιθυμίες. Την Σωφροσύνη, όταν η προσωπικότητα με αυτοσεβασμό διακατέχεται από την αρχή και την τέχνη του μέτρου, κατά τον Αριστοτέλη. Την Δικαιοσύνη, η οποία, ως συνέπεια της σωφροσύνης, εμπνέει την φιλία και την ενότητα μεταξύ των πολιτών. Την Ανδρεία, η οποία χαρακτηρίζει κάθε ευπραγία, όταν απορρέει απ’ όλες τις προηγούμενες αρετές. Επί πλέον των παραπάνω προσόντων, και σύμφωνα με το πνεύμα του Πλάτωνος, ο ηγέτης πρέπει να είναι εξοικειωμένος και με τις εξής αρχές: Της Διαλεκτικής, ώστε να έχει μερική και συνολική κυρίως αντίληψη των πραγμάτων. Του Μέτρου, ώστε ν’ αποφεύγονται αλαζονικές συμπεριφορές, οι οποίες προκαλούν διαταραχές στον πολιτικό βίο, κατά τον Ηράκλειτο. Της Ενότητας, κατά τον Πλάτωνα δεν υπάρχει μεγαλύτερο αγαθό για την κοινωνία από αυτό που την κάνει μία και χειρότερο από αυτό που την κάνει κομμάτια. Των Μεταρρυθμίσεων, οι νόμοι και οι θεσμοί πρέπει να εκσυγχρονίζονται, ώστε να μη γίνονται αιτία αποστροφής των πολιτών από την πολιτεία, στάσεων και καταστροφών στην πόλη, κατά τον Αριστοτέλη. Της Απόφασης, η οποία αποτελεί την κορυφαία και τελευταία πράξη κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας. Αρκεί ο ηγέτης να μη μένει αναποφάσιστος. Απαραίτητη για τον ποιοτικό εξοπλισμό του ηγέτη ο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Πλάτων θεωρεί και την κατάλληλη παιδεία, η οποία εβλέπει ως μία σφαιρική μορφή ανωτέρων μαθημάτων και ασκήσεων, τρισυπόστατη και αποσκοπούσα στην καλλιέργεια του πνεύματος και στην αγωγή ψυχής και σώματος. Μία σφαιρική παιδεία, η οποία είναι παρόμοια με την σημερινή των Στρατιωτικών Ακαδημιών, και με την οποία ο Πλάτων πράγματι επέβλεπε στην παιδεία των «Φυλάκων», Αξιωματικών με την σύγχρονη ορολογία. Τον Στρατηγό, ο Πλάτων προόριζε ως τον πλέον κατάλληλο άρχοντα της πόλης, προκειμένου να προστατεύσει τους πολίτες και την πολιτεία από τους πανούργους και λαοπλάνους, οι οποίοι μιμούνται τους πραγματικούς πολιτικούς ηγέτες. Ήταν η εποχή μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, ο οποίος ακριβά κόστισε στους Έλληνες και πριν ο Πλάτων δημιουργήσει την δική του Ακαδημία, και, κατά την οποία, την πολιτική επιστήμη ο Πλάτων ονομάζει «Φυλακική». Ο Πλάτων τίθεται υπέρ της ισότητος των δύο φύλων, εισάγει από τότε την ισοτιμία του Φύλακα και της Φυλακίδας. Μεταξύ των πολιτευμάτων της εποχής του, μεταξύ της τιμοκρατίας-στρατοκρατίας, της ολιγαρχίας, της αμαρτωλής δημοκρατίας, της τυραννίας και της βασιλείας, ο Πλάτων θεωρεί την τελευτάια ως το πλέον κατάλληλο πολίτευμα, με την προϋπόθεση ο βασιλιάς να είναι φιλόσοφος, δηλαδή ο άρχων να είναι επιστήμων πολιτικός. Μπορεί ο Πλάτων, ανάλογα με τις πολιτικές συνθήκες της εποχής του, να πρότεινε εκείνες τις αλλαγές στην πολιτική, οι οποίες θα ήταν ωφέλιμες για την Πολιτεία, πλην όμως σταθερή ήταν η θέση του σ’ ένα μεικτό πολίτευμα μοναρχίας και δημοκρατίας, στο πρότυπο με το οποίο διακυβέρνησε ο Περικλής, ως αρχή του ενός και σοφού ανδρός. Με άλλα λόγια, ο Πλάτων, αλλά και ο Αριστοτέλης, δεν οραματίσθηκαν δημοκρατία με ιδεολογίες και κόμματα, τα οποία διαιρούν, συμφεροντολογούν και προκαλούν συγκρούσεις στην κοινωνία, διότι ολόκληρο το κομματικό πολιτικό σύστημα εμπεριέχει οργανικά στην φύση του την διαίρεση και τις συνέπειές της από αυτήν. Οραματίσθηκαν την δημοκρατία εκείνη, η οποία θα χαρακτηρίζεται από την επιστήμη και το άριστο ήθος του ηγέτη. 75
Το πρόβλημα είναι τόσο βαθύ που δεν αρκεί ένας μεσσίας του Σπύρου Μαθιουδάκη
φοιτητού Πολιτικών Επιστημών
Τ
ι είδος ηγέτη έχει ανάγκη σήμερα η Ελλάδα; Ερώτημα δύσκολο, κρίσιμο και γεμάτο παραδοχές αυτονόητες και μη. Με την βαθειά κρίση που μαστίζει την χώρα εδώ και μια πενταετία, είναι εύλογο κανείς να ζητά απαντήσεις από την κορυφή αλλά και να αναρωτιέται πώς αυτή θα πρέπει να είναι από εδώ και πέρα. Το 2007 το ΠΑΣΟΚ έχασε τις εθνικές εκλογές από την Νέα Δημοκρατία του Κώστα Καραμανλή. Αυτή η ήττα προκάλεσε την αμφισβήτηση στο πρόσωπο του τότε προέδρου του κόμματος Γιώργου Παπανδρέου, από πολλά στελέχη στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ. Θυμόμαστε οι περισσότεροι την εσωκομματική διαμάχη για την προεδρία μεταξύ Παπανδρέου και Βενιζέλου. Αυτό που εύλογα έχει ξεχαστεί, είναι μια δήλωση που είχε κάνει η Άννα Διαμαντοπούλου, αμέσως μετά την ήττα του ΠΑΣΟΚ. Η κυρία Διαμαντοπούλου είχε δηλώσει πως τασσόταν υπέρ της «αλλαγής ηγεσίας». Η δήλωση είχε βεβαίως εκληφθεί από όλους ως υποστήριξη στον Ευάγγελο Βενιζέλο για την προεδρία του κόμματος, εν όψει της επερχόμενης εσωκομματικής σύγκρουσης. Αμέσως μετά την απροσδόκητη επανεκλογή Παπανδρέου, η κυρία Διαμαντοπούλου πολιορκήθηκε από δημοσιογράφους για ένα σχόλιο. Η δήλωση που έκανε ήταν πως είχε ταχθεί «υπέρ της αλλαγής 76
ηγεσίας, όχι ηγέτη». Αυτός ο εννοιολογικός διαχωρισμός, αδιάφορο αν κρύβει μικροπολιτική σκοπιμότητα ή αν έπεισε όταν επιστρατεύθηκε, έχει σήμερα σημασία. Η Ελλάδα σήμερα, έχει σοβαρό πρόβλημα ηγεσίας, όχι απλώς ηγέτη. Τα δομικά προβλήματα που μαστίζουν την εθνική οικονομία αλλά και την μηχανή της δημόσιας διοίκησης, είναι πολλά και σύνθετα. Ποτέ δεν χάνει την αξία της μια αναδίφηση στα ιδεώδη του ηγέτη στον Πλάτωνα ή στον Μακκιαβέλλι. Όμως, εν όψει της παρούσας συγκυρίας, θα εξετάσουμε ένα παράδειγμα που βρίσκεται χρονικά και ουσιαστικά πιο κοντά στις δικές μας εμπειρίες. Ο μεγαλύτερος πολιτικός ηγέτης που γνώρισε η σύγχρονη Ελλάδα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, έμεινε στην ιστορία όχι μόνον επειδή ήταν ο καθρέφτης της χώρας στις διεκδικήσεις απέναντι στους ξένους. Η μεγαλύτερη συμβολή του, μετά από τις νίκες στους πολέΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα μους, ήταν οι θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις που κατάφερε να εμπεδώσει στην σχετικά πρωτόγονη ως τότε Ελληνική Πολιτεία. Με την βοήθεια των συνεργατών του και ενός από τα πλέον «πεφωτισμένα» Υπουργικά Συμβούλια που είδε ποτέ η χώρα, ο Βενιζέλος έφερε αλλαγές στην παιδεία, την δημόσια διοίκηση, την οικονομία, την αστική και ποινική δικαιοσύνη, που εφάμιλλές τους δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ ταυτόχρονα στην Ελλάδα. Η ικανότητα ενός ηγέτη συνίσταται, λοιπόν, στην διορατικότητα. Οι άνδρες και οι γυναίκες που η ιστορία και οι λαοί θυμούνται, είναι εκείνοι που έκαναν τις μοίρες των συγχρόνων και των επομένων καλύτερες. Αυτό προϋποθέτει πως όσα αυτοί θα οικοδομήσουν όσον καιρό θα βρίσκονται στα πράγματα, θα είναι είτε αδύνατον είτε ασύμφορο να αποδομηθούν, εν ονόματι πυροτεχνημάτων, στο σύντομο μέλλον. Και ο μόνος τρόπος να επιτευχθεί αυτό, είναι να δημιουργηθούν θεσμοί. Ενδεικτικά, ο Βενιζέλος ίδρυσε το Συμβούλιο της Επικρατείας, έδωσε μάχη για την ίδρυση της Τραπέζης της Ελλάδος και της Αγροτικής Τραπέζης, υποστήριξε ιδιοφυώς τον θεσμό της Μοναρχίας επί Γεωργίου Α΄, μονιμοποίησε τους δημοσίους υπαλλήλους για να μην διαλύεται η κρατική μηχανή όποτε γίνονται εκλογές, έκανε την Ελλάδα ιδρυτικό μέλος της Κοινωνίας των Εθνών – ενώ αρνήθηκε την θέση του Γενικού Γραμματέως που του προσφέρθηκε. Πολλοί θα σπεύσουν να αντιτάξουν την σύγκρουση με τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τον επακόλουθο Εθνικό Διχασμό, την Μικρασιατική Καταστροφή με όση ευθύνη μπορεί να αποδοθεί στον Βενιζέλο, την ταραγμένη περίοδο του Μεσοπολέμου κατά μεγάλο μέρος της οποίας ο Βενιζέλος ήταν αυτοεξόριστος. Κανείς δεν αρνήθηκε ότι ο Βενιζέλος έκανε λάθη. Κανείς, όμως, δεν μπορεί και να πει πως δεν εργάστηκε για την χώρα, πέρα από κομματικό συμφέρον, πέρα από ατομικό ή οικογενειακό πλουτισμό. Εδώ φτάνουμε στην ουσία. Την Ελλάδα σήμερα μπορεί να την σώσει ακόμη ένας Βενιζέλος; Η απάντηση ίσως φαντάζει απλή, όμως δεν είναι. Η δομική ανεπάρκεια των περισσότερων ζωτικών οργάνων της Δημόσιας Διοίκησης, τα αίτια της οποίας εκτείνονται σε βάθος δεκαετιών, έχει καταστεί έκδηλη. Ιδίως την τελευταία δεκαετία, προκύπτει η αίσθηση ότι καμμία φροντίδα για μεταρρυθμίσεις ουσίας δεν υπήρξε. Η ποιότητα λόγου στο ίδιο το Κοινοβούλιο είναι αντίστοιχη των πολιτικών που εφαρμόζονται. Τυφλός βλέπει πως από εκλογές σε εκλογές, το επίπεδο της πολιτικής ελίτ βαίνει διαρκώς μειούμενο (παρά τον αυξανόΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
μενο πλουραλισμό πολιτικών κομμάτων). Η βαθειά διαφθορά που επικράτησε απ’ άκρου εις άκρο στην λειτουργία και τις συναλλαγές του κράτους, που έφερε την Ελλάδα να συναγωνίζεται την «μαφιόζικη» ιταλική πραγματικότητα στις διεθνείς μετρήσεις, είναι αδύνατον να παρακαμφθεί, πόσο μάλλον να εξαλειφθεί, από έναν άνθρωπο. Δεν υπάρχουν μαγικά ραβδάκια. Όσοι πιστεύουν πως μπορούν όλα να γίνονται με «εντολή» πρωθυπουργού, είναι είτε αφελείς είτε αδαείς. Ο υδροκέφαλος συγκεντρωτισμός, αν όχι αυταρχισμός, που κρύβεται πίσω από τέτοιες λογικές, είναι πιο επικίνδυνος ακόμη και από μία κακή δημοκρατία. Μια χώρα που χρειάζεται εντολή πρωθυπουργού για να λειτουργήσει π.χ. η αποκομιδή των απορριμμάτων, δεν επιτρέπεται να θεωρείται προηγμένη. Ο πόλεμος με την διαφθορά και κατ’ επέκτασιν την οκνηρία στο Δημόσιο, για να ξαναπάρει μπρος η κρατική μηχανή, για να προχωρήσουν οι μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες για την αναγέννηση της οικονομίας και την μείωση της ανεργίας, θα είναι μακροχρόνιος και δεν θα κερδηθεί με μια μάχη. Αυτή η υπερπροσπάθεια δεν μπορεί να επιτευχθεί από έναν «Σούπερμαν». Ακόμα και αν αυτός κατέβαινε εξ ουρανού σαν από μηχανής θεός, θα τον σταύρωναν οι «γραμματείς» και οι «φαρισαίοι». Είναι απαραίτητη, ζωτική, η ανανέωση του πολιτικού δυναμικού της χώρας. Ανανέωση όχι χάριν της ανανέωσης, αλλά για να διορθωθεί η ηθική κατάπτωση, για να πάψουν οι ιαχές και οι άναρθρες κραυγές πολιτικών στην Βουλή, στα τηλεπαράθυρα και στα κοινωνικά δίκτυα, που αφειδώς μας προσφέρονται τα τελευταία χρόνια. Η ανάδειξη άφθαρτων προσώπων, από τον χώρο της επιστήμης, της διανόησης, της τίμιας επιχειρηματικότητας, που θα συνδράμουν στην (αν)οικοδόμηση όσων χάσαμε ή δεν είχαμε καταφέρει, είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Αυτό που θα κάνει ο ιδανικός ηγέτης, μαζί με την ιδανική ηγεσία, είναι να φτιάξει θεσμούς. Επειδή θα ξέρει, ότι ο ίδιος δεν θα ζει για πάντα. Θα διαμορφώσει τέτοιες θεμελιώδεις καταστάσεις, που να μην επιτρέψουν ξανά έναν εκτροχιασμό. Και θα το κάνει με τρόπο πράο, δημοκρατικό, μα και αδέκαστο.
77
Η Ιστορία δικαιώνει τον Πλάτωνα του Μελέτη Η. Μελετόπουλου
Τ
ο πνευματικό και ηθικό επίπεδο των κυβερνώντων συναρτάται άμεσα με την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης. Την τριακονταετία 1910-1940,κατά την οποία το Ελληνικό κράτος εκσυγχρονίσθηκε, επεκτάθηκε και υπήρξε υπολογίσιμος γεωπολιτικός παίκτης, την πολιτική του ηγεσία αποτέλεσαν διακεκριμένες πνευματικές προσωπικότητες. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετέφρασε τον Θουκυδίδη κατά την διάρκεια της αυτοεξορίας του στο Παρίσι, η δε μετάφρασή του θεωρείται κλασσική.Οι συνεργάτες του υπήρξαν κι αυτοί σημαντικοί διανοούμενοι. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου έκανε κοινωνιολογικές μεταπτυχιακές σπουδές στην Γερμανία και έφερε την ιδέα της κοινωνικής πολιτικής του καθηγητού Gustav Schmoller στην Ελλάδα, ιδρύοντας επιστημονικό περιοδικό και επιστημονική εταιρεία. Αντίστοιχη ακαδημαϊκή παιδεία είχε ο Γεώργιος Παπανδρέου. Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης ήταν αρχαιολόγος με γερμανική παιδεία. Στο πλευρό του Βενιζέλου στοιχήθηκαν άλλωστε και πολλοί νεαροί διανοούμενοι που αργότερα αυτονομήθηκαν,όπως ο κοινοτιστής Κωνσταντίνος Καραβίδας,ο σοσιαλιστής Ν.Γιαννιός,ο πρωτομαρξιστής Γ.Κωνσταντινίδης(Σκληρός), η τριάδα των δημοτικιστών Δελμούζος,Τριανταφυλλίδης και Γληνός κ.ά. Στην αντιβενιζελική πλευρά, αναδείχθηκαν επίσης σημαντικές πνευματικές προσωπικότητες. Ο Δημήτριος Γούναρης έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Γερμανία και επέστρεψε με ισχυρές σοσιαλιστικές και σε ορισμένα σημεία μαρξιστικές επιδράσεις, εισάγοντας την έννοια της κοινωνικής πολιτικής στην Δεξιά και καθιερώνοντας ως πρωθυπουργός τα πρώτα ασφαλιστικά ταμεία. Ο Παναγής Τσαλδάρης ήταν 78
διακεκριμένος νομικός με γερμανικές μεταπτυχιακές σπουδές, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης ήταν καθηγητής του ΕΜΠ με γαλλική παιδεία, ο Ιωάννης Μεταξάς είχε διακριθεί στην στρατιωτική επιστήμη, και μετεκπαιδεύθηκε στην πρωσσική ακαδημία πολέμου. Ασφαλώς κορυφαίος πνευματικά όλων των αντιβενιζελικών της εποχής του ήταν ο Ίων Δραγούμης, που δολοφονήθηκε το 1920. Στον χώρο της Αριστεράς, γνήσιοι διανοούμενοι ήταν οι σημαντικώτεροι ηγέτες του ΚΚΕ στην προζαχαριαδική περίοδο: ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος, ο μεταφραστής του Μαρξ Παντελής Πουλιόπουλος, ο ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας Σεραφείμ Μάξιμος κ.ά. Την εποχή 1920-1932 το ΚΚΕ προσέλκυσε πλήθος νέων χάρις στην πνευματική ακτινοβολία των ηγετών του. Ο εγκάθετος της Μόσχας Ζαχαριάδης, όμως, τους εκπαραθύρωσε όλους από το κόμμα κατά την δεκαετία του ΄30, με βραχυπρόθεσμο μεν αποτέλεσμα την εμπέδωση σταλινικής πειθαρχίας, με μεσοπρόθεσμη όμως συνέπεια την αποψίλωση του ΚΚΕ από θεωρητικούς και στοχαστές που θα μπορούσαν να ασκήσουν μία ευρύτερη επίδραση. Έτσι επόμενο ήταν στο ΚΚΕ να αναδειχθούν ηγέτες χωρίς πνευματικό και ηθικό κύρος. Το 1943-5, όμως, το ΚΚΕ συσπείρωσε στο πλαίσιο του ΕΑΜ σημαντικούς μεγαλοαστούς διανοουμένους(Σβώλος, Αγγελόπουλος, Κόκκαλης, Σημίτης κλπ.), και δεν είναι τυχαίο ότι τότε ακριβώς βρέθηκε στο ζενίθ της επιρροής του. Αλλά γρήγορα αυτοί παραμερίστηκαν, όταν ο Ζαχαριάδης επανήλθε από την εξορία. Υπ’αυτές τις συνθήκες, το ΚΚΕ ούτε κοινοβουλευτικό ρόλο μπορούσε να παίξει, αφού έλειπαν οι προσωπικότητες και οι ρήτορες, ούτε να επικρατήσει ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα στρατιωτικά, αφού έλειπαν ηγέτες με γεωστρατηγική σκέψη τύπου Τίτο ή Δημητρώφ. Η απουσία ή ο εξοβελισμός πνευματικών προσωπικοτήτων υπήρξε έκτοτε μόνιμο χαρακτηριστικό του ΚΚΕ. Αλλά και στην ανανεωτική αριστερά, που συσπείρωσε τα πλέον διανοούμενα στοιχεία του κομμουνιστικού χώρου, η προσωπικότητα του κορυφαίου (διεθνώς) μαρξιστή Νίκου Πουλαντζά δεν αναδείχθηκε στον ηγετικό κύκλο. Οι γνήσιοι διανοούμενοι παρέμειναν περιφερειακοί στον χώρο του ΚΚΕ(ες), μετέπειτα Συνασπισμού. Αυτή η καχυποψία της ελληνικής αριστεράς έναντι των διανοουμένων ασφαλώς υπήρξε μία από τις αιτίες της μόνιμης πολιτικής καχεξίας της, της αδυναμίας της να αναλύσει σωστά τις εξελίξεις και να διατυπώσει μία πειστική και σοβαρή αντιπρόταση. Αντιθέτως, μεταπολεμικώς, η Δεξιά αξιοποίησε τους διανοουμένους της. Υπό τις διαδοχικές ηγεσίες Παπάγου-Καραμανλή-Κανελλόπουλου(1951-1967), σημαντικοί διανοούμενοι, επιστήμονες με διεθνείς περγαμηνές και συγγραφείς αξιοσημείωτων έργων διετέλεσαν κορυφαίοι υπουργοί. Πρώτος όλων ασφαλώς ο διεθνώς αναγνωρισμένος κοινωνιολόγος, ιστορικός και φιλόσοφος Παναγιώτης Κανελλόπουλος, αλλά και ο νομικός και διεθνολόγος Παναγής Παπαληγούρας, τον οποίον μνημονεύει ο Raymon Aron, ο φιλόσοφος Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο λογοτέχνης Ευάγγελος Αβέρωφ, ο ιστορικός Σπύρος Μαρκεζίνης, ο πολιτειολόγος Κωνσταντίνος Καλλίας,ο νομικός και κοινωνιολόγος Γρηγόριος Κασιμάτης, ο ιστορικός Παναγιώτης Πιπινέλης κ.ά. είχαν σημαντικό συγγραφικό έργο. Έτσι η Δεξιά μπορούσε να δίνει μάχες στο πεδίο των ιδεών. Η παρακμή της Δεξιάς μετά το 1974, οι αλλεπάλληλες εκλογικές της ήττες και οι δύο ατυχείς κυβερνητικές της θητείες το 1990-3 και το 2004-09 ασφαλώς σχετίζονται με την καταβαράθρωση του πνευματικού επιπέδου των στελεχών της. Η ιδεολογική ηγεμονία θεωρήθηκε ζήτημα άνευ σημασίας. Αντί για διανοουμένους αναδεικνύονταν πλέον πρόσωπα χωρίς θεωρητική συγκρότηση, κάτι που δεν είναι άσχετο ασφαλώς με την συντριπτική ήττα από το ΠΑΣΟΚ στο πεδίο των ιδεών. Θα αναφερθούμε στην συνέχεια σε δύο παραδείγματα κορυφαίων διανοουμένων, που υπήρξαν χαμένες ευκαιρίες γιά την Ελλάδα, διότι δεν υπήρξαν οι εκλεκτοί του κατεστημένου και των προστατιδών δυνάμεων, αλλά ακόμα κι έτσι, τα σύντομα διαστήματα κατά τα οποία ήσκησαν εξουσία επέδειξαν εξαιρετικά επιδόσεις. Ο ένας είναι ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο άλλος είναι ο Σπύρος Μαρκεζίνης. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Το παράδειγμα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου Στο ερώτημα εάν η εμπλοκή των διανοουμένων στην νεοελληνική πολιτική ζωή υπήρξε θετική ή αρνητική,θεωρώ κορυφαίο παράδειγμα τον βίο και την πολιτεία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, που υπήρξε ταυτόχρονα πρωταγωνιστής τόσο στην πολιτική όσο και στην πνευματική ζωή της Ελλάδας κατά τον Εικοστό Αιώνα. Όσοι τον γνώρισαν μετά το 1974, αποστασιοποιημένο πια από την τρέχουσα πολιτική, δεν είχαν άμεσες εντυπώσεις από τον Κανελλόπουλο ως ηγέτη της σκληρής μετεμφυλιακής Δεξιάς, και μπόρεσαν να δουν σ’αυτόν κάτι πολύ σημαντικώτερο: έναν χαρισματικό συγγραφέα και δάσκαλο. Ο Κανελλόπουλος (1902-1986) είναι κυρίως γνωστός για το opus magnum του, την Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος. Πρωτοεκδόθηκε σε δίτομη μορφή από τις εκδόσεις ΑΕΤΟΣ το 1941, και ο Κανελλόπουλος συνέχισε να το ξαναγράφει, να το διορθώνει, να το εμπλουτίζει και να το επανεκδίδει σε όλο και περισσότερους τόμους μέχρι τον θάνατό του,όπως συνήθως συμβαίνει με τα μεγάλα έργα. Είναι ένα έργο κολοσσιαίο και σε όγκο και σε ποιότητα, αντίστοιχο ή και υπέρτερο κλασσικών ευρωπαϊκών συγγραμμάτων. Η μελέτη του μετασχηματίζει τα κριτήρια, εμβαθύνει την οντολογία, οξύνει την κρίση, διευρύνει την αντίληψη, προσδίδει ιστορικό βάθος στην σκέψη. Θέτει την Ελληνική συνείδηση στο ευρωπαϊκό της πλαίσιο. Και το αντίστροφο. Πριν συγγράψει την Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, ο Κανελλόπουλος είχε προλάβει να ολοκληρώσει, σε νεαρότατη ηλικία, από το 1923 μέχρι το 1940, σημαντικό κοινωνιολογικό έργο (έχει επανεκδοθεί από
79
τις εκδόσεις Γιαλλελή στην πεντάτομη έκδοση ΄Απαντα Κοινωνιολογικά Παναγιώτη Κανελλόπουλου). Γυρίζοντας από την Γερμανία της Βαϊμάρης, κι έχοντας γνωρίσει από κοντά όλους τους πνευματικούς γίγαντες της εποχής εκείνης, ο Κανελλόπουλος έφερε μαζί του ως σκευή τον τότε σύγχρονο κοινωνιολογικό στοχασμό της εποχής του. Στην διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από το 1929 έως το 1935, καθώς και σε δεκάδες μελέτες και συγγράμματα, τον αναπαρήγαγε με απίστευτη ευχέρεια και πολυμάθεια, κριτικά και δημιουργικά. Μέγα μέρος του κοινωνιολογικού έργου του Κανελλόπουλου αφορά την Κοινωνιολογία του Πνεύματος, δηλαδή την ανάλυση των πνευματικών επιτευγμάτων με βάση το κοινωνικό και ιστορικό τους πλαίσιο. Αυτό υπήρξε βασικό εφόδιο του Κανελλόπουλου, που του επέτρεψε στην συνέχεια να συγγράψει την Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, στην οποία συσχετίζει τα πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα της Ευρωπαϊκής ιστορίας με το πολιτικοκοινωνικό τους πλαίσιο. Το ενδιαφέρον του Κανελλόπουλου στράφηκε μεταπολεμικά στην Ιστορία και στην Φιλοσοφία, χώρους στους οποίους επίσης διέπρεψε, συγγράφοντας έργα με ανθρωπιστικό και ιδεαλιστικό προσανατολισμό. Επανέρχομαι στην συνάρτηση του πνευματικού ανθρώπου με τον πολιτικό ηγέτη. Ο ίδιος ο Κανελλόπουλος εκτιμούσε ότι η ενασχόληση ενός πολιτικού άνδρα με πνευματική δραστηριότητα «δροσίζει το πνεύμα, διακόπτει την μονοτονία και κάνει τον πολιτικό να μην είναι και τόσο εξαρτημένος από την ικανοποίηση της φιλοδοξίας του. Γίνεται πιο αντικειμενικός, πιο αμερόληπτος και πιο ελεύθερος από προσωπικές φιλοδοξίες….» (Π.Κανελλόπουλος, Η ζωή μου, εκδ.Γιαλλελή, Αθήνα 1985, σ.142). Από την άλλη, ο Κανελλόπουλος, που πίστευε ακράδαντα στην ελευθερία του πνεύματος, καταπιέστηκε από την συμμετοχή του έστω και ως αρχηγού σε κομματικούς σχηματισμούς. «Και ο πιο προικισμένος αρχηγός ενός κόμματος δεν είναι απόλυτα ελεύθερος. Είναι σε μεγάλο βαθμό οπαδός των οπαδών του. Είναι αναγκασμένος να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και καμμιά φορά και στα πάθη των οπαδών του. Και αυτό βεβαίως το έζησα κυρίως στην περίοδο 1963-1967, όταν ήμουνα αρχηγός της ΕΡΕ» (έ.,α.,σ.204-5). Ο Κανελλόπουλος ήταν σταθερά αντίθετος σε κάθε μορφής δικτατορίες, διώχθηκε από το Πανεπιστήμιο διότι αντιτάχθηκε στην πραξικοπηματική παλινόρθωση της Μοναρχίας το 1935, ενώ εξορίστηκε σε νησιά από την δικτατορία Μεταξά. Μπορούσε,ως ανιψιός του ιδρυτού του Λαϊκού Κόμματος Δ.Γούναρη, να σταδιοδρομήσει άκοπα στην πολιτική, προτίμησε όμως να ιδρύσει μόνος του, το 1935, το Εθνικόν Ενωτικόν 80
Κόμμα, ένα πολιτικό σχήμα με εξαιρετική ποιότητα και νέα στελέχη, που φιλοδοξούσε να πραγματοποιήσει υπέρβαση του μεσοπολεμικού δικομματισμού. Ιδεολογικά πρότεινε έναν τρίτο δρόμο μεταξύ του κομμουνισμού και του καπιταλισμού και είχε ως σύνθημα «μαύρο στα κοράκια του εθνικού διχασμού». Η επίδοσή του στις εκλογές του 1936 ήταν ασήμαντη (πήρε λιγώτερες από 5.000 ψήφους), αλλά η πνευματική απήχησή του στην νεολαία της εποχής τεράστια. Το 1940 ο Κανελλόπουλος πολέμησε εθελοντής στην Αλβανία και το 1941 ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ, η οποία συσπείρωσε, μαζί με την επίσης κανελλοπουλική Ιερά Ταξιαρχία, το μεγαλύτερο μέρος των νέων που δεν εντάχθηκαν στο ΕΑΜ. Η πνευματική του ακτινοβολία επέδρασε σαφέστατα στην ένταξη των νέων της εποχής σε οργανώσεις εθνικής αντιστάσεως. Από το 1951, που εντάχθηκε στον Συναγερμό του Στρατάρχη Παπάγου, ο Κανελλόπουλος έγινε βασικός παράγων της μεταπολεμικής Δεξιάς παρατάξεως, διετέλεσε κατ’επανάληψιν υπουργός, αντιπρόεδρος των κυβερνήσεων Παπάγου και Καραμανλή, αρχηγός της ΕΡΕ μετά την παραίτηση του Καραμανλή το 1964, πρωθυπουργός για λίγες εβδομάδες το 1967, μέχρι την βίαιη ανατροπή του από την χούντα των συνταγματαρχών. Ως ηγέτης της Δεξιάς, ο Κανελλόπουλος αναμφισβήτητα και σφάλματα διέπραξε και υπερβασίες και αστοχίες. Αλλά, διαδεχόμενος τον Καραμανλή το 1963, δημιούργησε προϋποθέσεις εσωκομματικής δημοκρατίας, διαλόγου, ελεύθερης έκφρασης όλων και ανοχής των ποικίλων απόψεων, κάτι πρωτοφανές για τον αυταρχισμό των προκατόχων του. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπ’όψιν ότι πολιτεύθηκε σ’ένα πολιτικό περιβάλλον πελατειακό, φαυλοκρατικό, διχαστικό, με έντονη την όψη της υστερίας. Αυτός αντιθέτως ήταν ιδεαλιστής, μαθητής και φίλος του Ferdinand Tonnies, του Karl Jaspers,του Alfred Weber. Είχε ευρωπαϊκή πνευματική συνείδηση σε μία κοινωνία με βαλκανικά χαρακτηριστικά, και πίστευε στην πνευματική ανάπτυξη σε εποχές σφοδρών κοινωνικοπολιτικών συγκρούσεων. Ο Κανελλόπουλος ήταν κορυφαίος ρήτωρ, μιλούσε πάντα από στήθους και οι λόγοι του διακρίνονταν από αρχιτεκτονική, καλλιέπεια, φιλοσοφικό βάθος, λιτότητα, σαφήνεια και ουσία. Επέλεγε τους συνεργάτες του αξιοκρατικά, δεν είναι δε τυχαίο ότι οι ποιοτικώτερες προσωπικότητες του μεταπολεμικού πολιτικού συστήματος ήταν δικοί του συνεργάτες (Κ.Τσάτσος,Π. Παπαληγούρας,Κ.Καλλίας κ.ά.). Ήταν ανιδιοτελής, ζούσε με ακραία λιτότητα, ηρνείτο την οικονομική ενίσχυση από ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες ώστε να είναι ηθικά ανεξάρτητος και το μόνο του εισόδημα ήταν ο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Αφιέρωμα μισθός του. Όλα αυτά πήγαζαν φυσικά από την ολοκληρωμένη πνευματική του προσωπικότητα, που του έδιδε μακροπρόθεσμη οπτική των πραγμάτων και υπαγόρευε σε κάθε του πράξη κριτήρια ήθους και ποιότητας. Ο Κανελλόπουλος ήταν ένας πολιτικός ευρωπαϊκού διαμετρήματος, με ποιότητα και πνευματικά χαρακτηριστικά αντίστοιχα ενός Αντενάουερ ή ενός Σπάακ. Με τους κορυφαίους Ευρωπαίους πολιτικούς και διανοουμένους μιλούσε ισότιμα, χωρίς κανένα επαρχιωτικό σύνδρομο, και χωρίς να υπάρχουν πολιτισμικές διαφορές που θα επηρέαζαν και την εικόνα της χώρας του. Πιστεύω ότι η Ελλάδα θα είχε ενταχθεί στην μεταπολεμική Ευρώπη οργανικά, δηλαδή κοινωνιολογικά και πολιτισμικά, υπό την ηγεσία του Κανελλόπουλου, κάτι που απέτυχε να πραγματοποιήσει ο περιορισμένης παιδείας και ανύπαρκτης πνευματικής ακτινοβολίας Καραμανλής. Υπ’ αυτήν την έννοια, θεωρώ την πρόωρη και σχεδιασμένη ανατροπή του Κανελλόπουλου από την πρωθυπουργία το 1945 και το 1967 και την μη διακυβέρνηση της χώρας από αυτόν ως την μεγάλη χαμένη ευκαιρία γιά την μεταπολεμική Ελλάδα.
Το παράδειγμα του Σπύρου Μαρκεζίνη Αντιστοίχως ο Σπύρος Μαρκεζίνης υπήρξε μια πολύπλευρη αν και πιο ιδιόρρυθμη προσωπικότητα, με χαρακτηριστικά ιδιοφυίας. Ο Μαρκεζίνης ήταν κι αυτός γόνος πολιτικής οικογένειας όπως ο Κανελλόπουλος, και όπως και ο Κανελλόπουλος έτσι και αυτός προτίμησε να εγκαταλείψει μία ασφαλή και προβλέψιμη πολιτική σταδιοδρομία στο Λαϊκό Κόμμα και αντιθέτως να ιδρύσει έναν ανανεωτικό, μοντέρνο πολιτικό φορέα, το Νέον Κόμμα, μετά το τέλος της Κατοχής. Όπως και ο Κανελλόπουλος, έτσι και ο Μαρκεζίνης εντάχθηκε στον Εθνικό Συναγερμό του στρατάρχη Παπάγου, και ανέλαβε το 1952 το υπουργείο Συντονισμού, που είχε
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
ιδρυθεί μεταπολεμικά για να οργανώσει την ελληνική οικονομική ανάπτυξη. Το 1953 προώθησε ένα πλέγμα μέτρων, με κυριώτερο την υποτίμηση-σοκ της δραχμής, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να εισέλθει σε μία ιλλιγγιώδη οικονομική ανάπτυξη. Το 1954 ο Μαρκεζίνης εθεωρείτο από πολλούς ο αδιαμφισβήτητος διάδοχος του Παπάγου, αλλά σε ένα υπουργικό συμβούλιο εκείνης της χρονιάς ο Μαρκεζίνης συγκρούσθηκε με τον Παπάγο για ασήμαντη αφορμή και παραιτήθηκε. Από εκεί και πέρα ακολούθησε μια δική του, αυτόνομη πορεία: ίδρυσε το Κόμμα των Προοδευτικών, στο οποίο συγκέντρωσε εκλεκτά στοιχεία της αστικής τάξης, και διαμόρφωσε ένα πλέγμα πρωτοποριακών και ρηξικέλευθων προτάσεων για τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής οικονομίας και την μετατροπή της υπανάπτυκτης βαλκανικής Ελλάδας σε οργανικό μέρος της ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Προτάσεις όπως η δημιουργία Αγροτοπόλεων, που θα συγκρατούσαν τον πληθυσμό στην ύπαιθρο και θα εκσυγχρόνιζαν και θα τόνωναν τον πρωτογενή τομέα, εντυπωσίασαν για τον καινοτόμο και ταυτόχρονα τεχνκρατικό χαρακτήρα τους. Αλλά το εκλογικό σώμα, εγκλωβισμένο στα πελατειακά δίκτυα των μεγάλων κομμάτων, δεν ακολούθησε τον Μαρκεζίνη, με αποτέλεσμα το Κόμμα των Προοδευτικών να παραμείνει σταθερά ένα μικρό σχήμα του 2-3% με μικρή κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Το 1973, όταν ο δικτάτωρ Παπαδόπουλος αποφάσισε να προχωρήσει σε ελεγχόμενη πολιτικοποίηση του καθεστώτος του, ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Μαρκεζίνη. Ο Μαρκεζίνης έμεινε στην δοτή, όπως ο ίδιος την ονόμασε, εξουσία του, μόλις σαράντα μέρες. Στις 25 Νοεμβρίου του 1973 ανατράπηκε μαζί με τον Παπαδόπουλο, συνεπεία των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Κάποιον σκοτεινό ρόλο έπαιξε ασφαλώς η άρνηση του διδύμου Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη να επιτρέψουν την χρήση της βάσης της Σούδας σε αμερικανικά αεροπλάνα που είχαν ως αποστολή να ενισχύσουν το Ισραήλ στο πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, που είχε εκραγεί ακριβώς τότε. Αυτό ήταν κατ’ ουσίαν και το πολιτικό τέλος του Μαρκεζίνη. Συνέχισε να πολιτεύεται χωρίς επιτυχία, αν και εξέλεξε έναν ευρωβουλευτή το 1981. Ταυτόχρονα εξέδωσε και μία πολύτομη νεοελληνική πολιτική ιστορία. Αλλά είναι ασφαλώς ατυχία για την Ελλάδα ότι δεν την κυβέρνησε ο άνθρωπος, γιά τον οποίον ο Παπάγος είχε δηλώσει, όταν υπό την πίεση του Μαρκεζίνη αποφάσισε να πολτευθεί: «Κατέρχομαι εις τας εκλογάς διά να κυβερνήση τον τόπον μία μεγαλοφυία». 81
Η Nέα Πολιτική Β΄ περίοδος
τεύχος 1 Ιούνιος 2013
τεύχος 2 Ιούλιος-Αύγουστος 2013
τεύχος 3 Σεπτέμβριος 2013
τεύχος 4 Οκτώβριος 2013
Ανήκει η Ελλάδα στην Δύση;
90 χρόνια από την Συνθήκη της Λωζάννης
Κωνσταντίνος Καραμανλής
Υπάρχει έξοδος από το Μνημόνιο;
τεύχος 5 Nοέ.-Δεκ. 2013
τεύχος 6 Ιαν.-Φεβ. 2014
τεύχος 7 Μάρτιος 2014
τεύχος 8 Απρίλιος 2014
Ελληνική αστική τάξη
Δεκέμβριος 1967
Αυτή την Ευρώπη θέλουμε;
Επανίδρυση του κράτους από το μηδέν
τεύχος 9 Μάιος 2014
τεύχος 10 Καλοκαίρι 2014
τεύχος 11 Σεπ.Οκτ. 2014
τεύχος 12 Νοέ.-Δεκ. 2014
Κωνσταντινούπολη
Κύπρος 1974-2014 40 χρόνια αισχύνης
Κατοχή 1941-1944
82
Ο ηγέτης. 12 που θα βγάλει . ΝΟΕ-ΔΕΚ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2014
την Ελλάδα από την κρίση
Θέατρο
k
Ο Έλλην βρυκόλαξ Μουσείο Μπενάκη, Σκηνοθεσία Κωνσταντίνος Ντέλλας «Ο Ευρωπαίος, ακόμη κι αν είναι άθεος, παραμένει δέσμιος μιας ηθικής και μιας αντίληψης που έχουν βαθιές ρίζες στη χριστιανική παράδοση» Μπρωντέλ
Η
παράσταση παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά φέτος στο Μουσείο Μπενάκη. Ο δημιουργός της, από έναν ιδιότυπο σεβασμό προς αυτό που αποκαλούμε θέατρο, προτιμά να την αποκαλεί περφόρμανς. Ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2013 στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου Μπενάκη. Με ενδιάμεσους σταθμούς το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, την Σαντορίνη και την Σίφνο, κλείνει τον κύκλο της στην Αθήνα. Παρουσιάζει ένα σύνολο αφηγηματικών κειμένων, που αντλούν τις ρίζες τους από λαϊκούς μύθους και δοξασίες γύρω από το θέμα της νεκρανάστασης ή του βρυκολακισμού. Ιστορίες για πεθαμένους που βγήκαν από τον τάφο για να εκδικηθούν, η ιστορία της μητέρας του Αλή πασά, το κείμενο που χρησιμοποιούν οι χριστιανοί ορθόδοξοι κληρικοί για τον εξορκισμό, το τραγούδι του νεκρού αδερφού και άλλα, ζωντανεύουν μπροστά στο κοινό μέσα από ένα πάντρεμα παραδοσιακών ρυθμών και σύγχρονων μουσικών, παραδοσιακές στολές και ένα παίξιμο που ακροβατεί ανάμεσα στην ρυθμική φορμαλιστική αφήγηση και τον ρεαλισμό. Ο Κωνσταντίνος Ντέλλας, γόνος οικογένειας κληρικών, με θεολογικές σπουδές και μακρά θητεία στους παραδοσιακούς χορούς και τις αντίστοιχες φορεσιές, στήνει μια παράσταση ορμώμενος από την αγάπη του για αυτόν τον κόσμο. Η παράσταση αυτή επιχειρεί να αναπτυχθεί σε πολλά επίπεδα. Αν τελικά κατάφερνε να βρει τον συνεκτικό κρίκο που θα μετουσίωνε τα επιμέρους αυτά στοιχεία σε μια φωνή καθαρή, θα μιλούσαμε ίσως για το καλλιτεχνικό γεγονός της χρονιάς. Η παράσταση ξεπηδά από αυτήν ακριβώς την σχέση αγάπης και μίσους με την παράδοση, μια σχέση που καθορίζεται από την θέληση να αποτινάξουμε το ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
παλιό για να δημιουργήσουμε το καινούριο, την ίδια στιγμή που για να δημιουργήσουμε το καινούριο πρέπει να καταδυθούμε στο παλιό, στις ρίζες, για να βρούμε το σημείο εκκίνησης και την απαραίτητη ταυτότητα την οποία θέλουμε να αλλάξουμε. Στην τέχνη, το ζητούμενο είναι αυτό που υπάρχει από κάτω, αυτό που κινεί τον δημιουργό. Πράγμα που άλλοτε υπάρχει συνειδητά σε αυτόν, είναι ξεκάθαρο μέσα του και οδηγεί τις επιλογές του που αφορούν το ύφος και το περιεχόμενο της δημιουργίας του, οπότε το τελικό αποτέλεσμα είναι καθαρό και σαφές ως προς το τι ήθελε να πει ο ποιητής. Και άλλοτε υπάρχει μέσα του, αλλά κινείται στην περιοχή του υποσυνείδητου και προσπαθεί να βγει υπό την μορφή μιας πάλης που δίνει ο δημιουργός με τον εαυτό του, οπότε οι επιλογές του δεν είναι τόσο ξεκάθαρες ούτε στον ίδιο, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να οδηγήσει τον δέκτη με μια «ασφάλεια» στον επιθυμητό δρόμο. Αυτό το δεύτερο συμβαίνει μάλλον στην συγκεκριμένη παράσταση, η οποία στριφογύριζε αρκετό καιρό στο μυαλό μου μέχρι να μπορέσω να ψυχανεμιστώ τι μπορεί να κίνησε τον δημιουργό της. Έτσι, λοιπόν, η ίδια η παράσταση προβάλλει αυτήν μας την σύγχυση, την άρνηση, την αδυναμία μετάβασης και προσαρμογής από τον θεοκρατούμενο κόσμο στο κόσμο του χειραφετημένου ανθρώπου, καθώς ακόμα με αγωνία προσπαθούμε να παντρέψουμε την συλλογική μνήμη των μορφών της παράδοσης με το συλλογικό ζητούμενο για ένα λογικοκρατούμενο και επιστημονικοκρατούμενο μέλλον.
Επιμέλεια: Γιάννης Δρακόπουλος 83
Interstellar του Κωνσταντίνου Μπλάθρα
Π
οιος είπε ότι ο κινηματογράφος πέθανε; Όποιος είχε δει πέρυσι το Gravity (2013) του Αλφόνσο Κουαρόν ή είδε ή θα δει το Interstellar φέτος, θα καταλάβει αυτό που λέω. Όπως το λέει και η Τζέσικα Τσάστεϊν, η πρωταγωνίστρια του Interstellar: «Ελπίζω οι θεατές να δουν την ταινία στη μεγαλύτερη δυνατή οθόνη. Γιατί αυτή είναι μια ταινία που πρέπει να τη ζήσεις, δεν είναι μια ταινία που μπορείς να τη δεις στο iPad». Όχι, δεν χρειάζεται το 3D η φαντασμαγορία του κινηματογράφου για να επιβιώσει. Και, χωρίς αμφιβολία, ο μεγαλύτερος μάστορας της φαντασμαγορίας σήμερα είναι το Χόλλυγουντ. Αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι τα σκήπτρα τα κρατούν οι Αμερικανοί. Μπορεί ο αξεπέραστος Στάνλεϊ Κιούμπρικ ή ο Στήβεν Σπίλμπεργκ με τον Τζωρτζ Λούκας να είναι παιδιά των ΗΠΑ, αλλά σήμερα, ούτε ο Κουαρόν, γεννημένος στο Μέξικο Σίτι, ούτε ο Λονδρέζος Κρίστοφερ Νόλαν, είναι Αμερικανοί. Ποιος όμως άλλος από το Χόλλυγουντ θα μπορούσε να γυρίσει μια τέτοια υπερπαραγωγή; Ένα μόνο παράδειγμα θα σας πείσει. Για να γυριστεί η ταινία αυτή, όχι μόνο χτίστηκαν τα σκηνικά σε φυσικό μέγεθος, αλλά
84
καλλιεργήθηκαν και πεντακόσια εκτάρια, κάπου πέντε χιλιάδες στρέμματα, με καλαμπόκι για τις ανάγκες του σκηνικού! Ε, άμα τώρα προσθέσετε και την πανοπλία των ψηφιακών σπέσιαλ εφέ, τότε θα παραδεχτείτε ότι, όταν μιλάμε για κινηματογραφική φαντασμαγορία, μόνο στο Χόλλυγουντ είναι δυνατόν σήμερα να κυριολεκτούμε. Ας έρθουμε, όμως, στην υπόθεση της ταινίας. Σε ένα όχι πολύ μακρινό μέλλον, η γη έχει πληγεί από το ίδιο της το επιβαρυμένο κλίμα. Η ανθρωπότητα έχει απομείνει ολιγάριθμη και μόλις μετά βίας μπορούν κι αυτοί οι λίγοι να επιβιώσουν, καθώς οι καλλιέργειες καταστρέφονται από την σκόνη που φέρνει η ερημοποίηση εκτεταμένων περιοχών και μόνο το καλαμπόκι επιβιώνει. Για ζώα και παραγωγή κρέατος ούτε λόγος! Μέσα σ› αυτόν τον ζόφο, ένας πρώην πιλότος, ο Κούπερ, χήρος πατέρας δύο παιδιών, που σήμερα ζει, όπως όλοι, ως αγρότης, προσπαθεί να προστατεύσει την οικογένειά του από τις καταστροφικές θύελλες της σκόνης κι απ› την πείνα, ώσπου ανακαλύπτει ένα κρησφύγετο της NASA. Σύμφωνα με την επίσημη πληροφόρηση, η σπάταλη NASA έχει καταργηθεί, ενώ το ταξίδι στη ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Κινηματογράφος Σελήνη δεν ήταν παρά προπαγάνδα! Πλην όμως, κρυμμένοι κάπου στις αχανείς αμερικανικές στέππες, οι επιστήμονές της επεξεργάζονται ένα σχέδιο αποικισμού του Διαστήματος, αφού σε μια ακόμα γενιά η γη θα είναι λόγω συνθηκών ακατοίκητη. Ο Κούπερ, λοιπόν, θα αναλάβει πιλότος σε μια αποστολή έξω από τον δικό μας Γαλαξία και χωρίς επιστροφή, αναζητώντας πρόσφορο έδαφος για την επιβίωση της ανθρωπότητας... Πώς; Αυτά δεν γίνονται; Για σκεφτείτε το καλύτερα. Πρώτον μιλάμε για έργο του κινηματογράφου, και μάλιστα του είδους του φανταστικού. Κι έπειτα, ποιος είπε ότι όλα αυτά είναι μονάχα φαντασίες. Μόλις πρόσφατα μάθαμε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη ένα πρόγραμμα της NASA για τον εποικισμό του πλανήτη Άρη. Τέσσερις αστροναύτες πρόκειται να επιλεγούν για ένα ταξίδι δίχως επιστροφή και για να προετοιμάσουν την άφιξη στον κόκκινο πλανήτη και άλλων πολλών. Ξέρετε πόσοι είναι οι εθελοντές που έσπευσαν; Διακόσιες χιλιάδες από εκατόν σαράντα χώρες! Ανάμεσα, μάλιστα, στους επτακόσιους πέντε υποψηφίους, που πέρασαν με επιτυχία την πρώτη φάση της επιλογής, υπάρχει και μεταπτυχιακός του Πανεπιστημίου Κρήτης (Καθημερινή, 19/10). Η πιο μεγάλη φαντασία, βλέπετε, πάντα συναντά την πιο απτή πραγματικότητα. Ο Κούπερ, λοιπόν, ο πιλότος, είναι πολύ δύσκολο να αποχωριστεί τα παιδιά του και ιδιαίτερα την ιδιοφυή κόρη του Μερφ, αλλά... πρέπει να σωθεί ο κόσμος, μαζί του και η Μερφ. Έτσι, θα ταξιδέψει μέσα από μια χωροχρονική «σκουληκότρυπα», δίπλα στον Κρόνο, για να βρεθεί μαζί με το πλήρωμα, την Αμέλια, τον Ντόϋλ και τον Πρίνσιπαλ, μαζί με ένα ρομπότ, τον ΤΑΡΣ, στην άλλη άκρη του Σύμπαντος, αναζητώντας τους προηγούμενους τέσσερις που είχαν σταλεί για τον ίδιο σκοπό. Ο Κούπερ, λοιπόν, στον απώτερο ουρανό, και η κόρη του Μερφ —η οποία μεγαλώνοντας έγινε ερευνήτρια της NASA—στην γη θα προσπαθήσουν να σώσουν τον κόσμο από την καταστροφή. Σύνδεσμός τους δεν είναι πια οι τηλεπικοινωνίες, αδύνατες σε τέτοιες αποστάσεις, αλλά η αγάπη. «Η αγάπη είναι το μόνο πράγμα που έχουμε και που μπορεί να διαπεράσει το φράγμα του χωροχρόνου», όπως λέει η αστροναύτης Αμέλια, επαναφέροντας την ανθρωπότητα από το απώτερο Σύμπαν στα αρχέγονα ζητούμενα και την ταινία από την υπερπεριπέτεια στον μελοδραματισμό. Μελόδραμα, λοιπόν; Και μελόδραμα. Μα υπάρχει σινεμά, και μάλιστα τέτοιων διαστάσεων, χωρίς μελόδραμα; Αμφιβάλλω. Μπορεί η ταινία να έχει διάρκεια κάπου τρεις ώρες, μπορεί να ξεβράζεται κάποτε στην αμερικανική ελαφρότητα —αυτό που λέμε «μεταφυσιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
k
κή» δεν είναι το «φόρτε» των Αμερικανών— μπορεί ως διά μαγείας η αμερικανική μεσοαστική οικογένεια να επιζεί και στην διαστρική εποχή, αλλά σας βεβαιώ ότι η ταινία βλέπεται απνευστί. Πρόκειται για κινηματογράφο που σε μαγεύει, για ταινία που θες να τη δεις και να απολαύσεις την εμπειρία της στο σινεμά. Ο Κρίστοφερ Νόλαν, που συνεργάστηκε στο σενάριο με τον αδελφό του Τζόναθαν, κατάφερε να κάνει μια ταινία που σε παρασύρει στον κόσμο της και που φθάνεις κάποτε να την θαυμάσεις για τα ιδιαίτερα ευρήματά της, όπως η σκηνή της βιβλιοθήκης, λίγο πριν το φινάλε. Ο θεατής βυθίζεται στο όνειρο και, σαν τον ήρωα, κολυμπά κι αυτός σε μια «μη υπαρκτή» πραγματικότητα, όπου του είναι αδύνατο ν› αγγίξει ακόμα και κάποιον που βρίσκεται ακριβώς δίπλα του. Μέσα σ’ έναν τέτοιο καταιγισμό περιπέτειας, μην περιμένετε να δείτε πολύ μεγάλες ερμηνείες. Αλήθεια, όμως, είναι ότι όλοι οι ηθοποιοί στέκονται πολύ καλά μέσα στο έργο, τόσο ο Μάθιου ΜακΚόναχι στον ρόλο του Κούπερ, όσο και η Αν Χάθαγουεϊ ως Αμέλια Μπραντ, η Τζέσικα Τσάστεϊν ως η ενήλικη Μερφ —η Μακένζι Φόϋ που υποδύεται την μικρή Μερφ κι η Έλεν Μπέρνστιν την ηλικιωμένη—, ο Μάϊκλ Κέιν στον ρόλο του καθηγητή Μπραντ, ο Τζον Λιθγκόου σ› εκείνον του παππού Ντόναλντ, ο Ματ Ντέϊμον στον ρόλο του καθηγητή Μαν, ο Κάσεϊ Άφλεκ στο ρόλο του Τομ κ.ο.κ. Η υποβλητική μουσική του Χάνς Ζίμερ, που γεμίζει την ταινία, η φωτογραφία του Ελβετο-Ολλανδού Χόϊτε βαν Χοϊτέμα, τα σκηνικά του Γκάρυ Φέτις, όπως και τα κοστούμια της Μαίρη Ζόφρες, μαζί με την ομάδα των σπέσιαλ εφέ, καταφέρνουν να αρπάξουν τον θεατή από το χέρι, σ’ αυτή τη διαστρική περιπέτεια του μέλλοντος. Με λίγα λόγια, ο Νόλαν καταφέρνει να κάνει κινηματογραφικά απ’ τό το διάστημα και το μέλλον. Καθόλου μικρό το επίτευγμά του. Κι έπειτα, μη μου πείτε ότι υπάρχει κάποιος ο οποίος θα αρνούνταν να κοιτάξει πίσω από το γκρίζο βέλο του χρόνου, να δει μακρινούς γαλαξίες ή να ταξιδέψει με την ταχύτητα του φωτός, έστω και μέσα από την φαντασία. Ο θεατής του κινηματογράφου σίγουρα δεν αρνιέται αυτό το βλέμμα. Κι ο κινηματογράφος, παρά τις Κασσάνδρες, συνεχίζει και στον εικοστό πρώτο αιώνα τα γνήσια έργα του, έργα που ακροπατούν μια στη γειτονιά της πραγματικότητας και μια στη χώρα του ονείρου.
85
Το οχυρό που δεν έπεσε
Σύνταγμα Μακρυγιάννη, Δεκέμβριος 1944 του Δημήτρη Βαλασίδη
Συνταγματάρχου ε.α. και οικονομολόγου, Γενικού γραμματέος της Ελληνικής Ακαδημίας Διοίκησης Επιχειρήσεων, συγγραφέος συγγραμμάτων περί στρατηγικής
Η
απελευθέρωση της Ελλάδος από την τριπλή κατοχή και η άφιξη στην Αθήνα της κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου στις 18 Οκτωβρίου του 1944, απετέλεσαν την αρχή μιας τραγικής για την Πατρίδα μας περιόδου, που διήρκησε πέντε ολόκληρα χρόνια. Τα γεγονότα της περιόδου αυτής, εκτός των πολλών δεινών που συσσώρευσαν στην χώρα, της στέρησαν την μοναδική ευκαιρία να διεκδικήσει από τους συμμάχους της ως νικήτρια δύναμη όλα τα δικαιούμενα. Κατά την διάρκεια της Κατοχής, οι κομμουνιστικές δυνάμεις (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ) απέφυγαν βάσει σχεδίου την ανοικτή και εκτεταμένη σύγκρουση με τους κατακτητές, μολονότι διέθεταν αξιόλογη στρατιωτική δύναμη, επαρκή οπλισμό και χρήματα που ελάμβαναν από τους Άγγλους για να κάνουν αντίσταση. Με την αποχώρηση των Γερμανών από νότο προς βορρά μέσω των οδικών αρτηριών, παρατηρείται μια αντίστροφη κίνηση των ελασιτών από βορρά προς νότο μέσω ορεινών διαδρομών. Ο αντικειμενικός τους σκοπός έγινε φανερός από τις πρώτες ημέρες του Δεκεμβρίου. Η περίοδος του Δεκεμβρίου και των πρώτων ημερών του επομένου έτους, μέχρι την υπογραφή ανακωχής στις 11 Ιανουαρίου, είναι γνωστή ως «Δεκεμβριανά».
86
Εβδομήντα χρόνια μετά, το άρθρο αυτό αναφέρεται κυρίως στις επιχειρήσεις των Εθνικών Δυνάμεων και του ΕΛΑΣ στην περιοχή της Αθήνας, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι δεν ήταν ουσιαστική και η συμμετοχή των βρεταννικών δυνάμεων στον αγώνα.
Πριν από τα Δεκεμβριανά Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου, αφού ανασχηματίστηκε για να είναι πληρέστερη η εκπροσώπηση όλων των κομμάτων, ανέλαβε το δύσκολο έργο της ανόρθωσης της χώρας. Ταυτόχρονα είχε τεθεί αφ› ενός μεν το ζήτημα της τιμωρίας των συνεργατών του κατακτητή, αφ› ετέρου δε η μεθόδευση του αφοπλισμού των ανταρτών. Οι βάσεις πάνω στις οποίες εκινείτο η πολιτική του Παπανδρέου ήταν η συμφωνία της Καζέρτα, η οποία υπέτασσε όλες τις ελληνικές δυνάμεις (εθνικό στρατό και ανταρτικές ομάδες) υπό συμμαχική διοίκηση και συγκεκριμένα τον στρατηγό Σκόμπυ. Ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι πρέπει να υπάρχει «μια Πατρίδα, μια Κυβέρνηση, ένας Στρατός» και ότι για να γίνει αυτό μόνον ένας τρόπος υπάρχει: η κατάργηση του ταξικού και η δημιουργία Εθνικού Στρατού. Αιτία της κρίσης ήταν ο αφοπλισμός των αντάρΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Ιστορία
. . .
.
φυλακής. 400-600 άνδρες του Βασιλικού Ναυτικού. 200 άνδρες της οργάνωσης «Χ» υπό τον Αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Γρίβα. 300-400 άνδρες άλλων εθνικών οργανώσεων (ΡΑΝ, ΠΕΑΝ, κλπ). Συνολική δύναμη: 9.500-10.000 άνδρες. Δυνάμεις του ΕΛΑΣ Α’ Σώμα Στρατού υπό τον Πυριόχο με την 1η ταξιαρχία (2 συντάγματα με 2.950 άνδρες), την 2η ταξιαρχία (2 συντάγματα με 2.950 άνδρες), το 5ο σύνταγμα με 1.000 άνδρες, το 6ο συνταγμα με 1.600 άνδρες και μηχανοκίνητο τμήμα 250 ανδρών. 2η Μεραρχία με 2 συντάγματα (2.500 άνδρες). 1 Σύνταγμα της 3ης μεραρχίας. 2 Συντάγματα της 13ης μεραρχίας. ΕΠΟΝ Εφεδρικός ΕΛΑΣ με 10-15.000 άνδρες. ΕΛΑΝ Εθνική Πολιτοφυλακή ΟΠΛΑ (Οργάνωση Προστασίας Λαϊκού Αγώνα). Συνολική δύναμη: 25-30.000 άνδρες και γυναίκες. Το σχέδιο ενέργειας των κυβερνητικών δυνάμεων προέβλεπε την διατήρηση των θέσεών τους και την ασφάλεια των κυβερνητικών εγκαταστάσεων. Το σχέδιο του ΕΛΑΣ προέβλεπε σε πρώτη φάση την κατάληψη των αστυνομικών τμημάτων και άλλων μικρών φρουρών των Σωμάτων Ασφαλείας που ήταν διασπαρμένα σε όλη την Αθήνα. Σκοπός ήταν η εξουδετέρωση των εστιών αντιστάσεως και ο περιορισμός της δράσης των τμημάτων που δεν θα είχαν καταληφθεί. Η δεύτερη φάση περιελάμβανε την κατάληψη ισχυροτέρων θέσεων όπως αυτές του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη, το Στρατόπεδο Γουδή, η Σχολή Χωροφυλακής, η Σχολή Ευελπίδων κλπ. Μετά την επίτευξη αυτών των αντικειμενικών σκοπών, σε τρίτη φάση θα γινόταν η εκκαθάριση μικρών εστιών αντιστάσεως. Δεν προέβλεπε ενέργειες κατά των Βρεταννών, γιατί αφ’ενός μεν δεν ήθελαν να τους προκαλέσουν και αφ’ετέρου εκτίμησαν λανθασμένα ότι θα τηρούσαν ουδέτερη στάση.
. . . .
Η πρώτη επιθετική ενέργεια Από τις αποφάσεις του ΕΑΜ της 2ας Δεκεμβρίου, έγινε φανερό ότι η συγκέντρωση στο Σύνταγμα, η γενική απεργία και η ανασυγκρότηση της ΚΕ του ΕΛΑΣ ήταν αλληλένδετες ενέργειες, με σκοπό την έναρξη της κομμουνιστικής στάσης.
τικων ομάδων. Στις 5 Νοεμβρίου ο Παπανδρέου ανακοίνωσε, σε συμφωνία με τον στρατηγό Σκόμπυ, ότι ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ θα αποστρατευθούν ως τις 10 Δεκεμβρίου. Ακολούθησαν μακρές διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυβερνήσεως και του ΕΑΜ. Στις 27 Νοεμβρίου ο Παπανδρέου ανακοίνωσε την συμφωνία στους εαμικούς υπουργούς Σβώλο, Τσιριμώκο, Ζεύγο για την αποστράτευση. Αντιδράσεις προκάλεσε, όμως, κυρίως στους αδιάλλακτους εντός του ΕΑΜ, το τελεσίγραφο της κυβέρνησης την 1η Δεκεμβρίου για γενικό αφοπλισμό, σύμφωνα με την πρόσφατη συμφωνία, η οποία προέβλεπε ότι θα εξαιρούνταν η Τρίτη Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος, με το σκεπτικό ότι ήταν το μόνο εν λειτουργία τμήμα του τακτικού Ελληνικού Στρατού. Στην διατήρηση ή διάλυσή της, όπως και του ΕΛΑΣ, θα επικεντρωθεί η κρίση που θα οδηγήσει στην δεκεμβριανή σύγκρουση. Η ηγεσία του ΕΑΜ είχε θέσει ως επιπλέον όρους συμφωνίας τον αφοπλισμό της Τρίτης Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου. Ως αντίδραση, οι υπουργοί που ανήκαν στο ΕΑΜ παραιτήθηκαν στις 2 Δεκεμβρίου του 1944 (εκτός του στρατηγού Σαρηγιάννη). Την ίδια μέρα (2 Δεκεμβρίου), η ΚΕ του ΕΑΜ αποφάσισε τα παρακάτω: 1. Να απευθύνει έκκληση προς τις συμμαχικές κυβερνήσεις. 2. Να οργανώσει συλλαλητήριο στην πλατεία Συντάγματος στις 11.00 πμ της 3ης Δεκεμβρίου. 3. Γενική απεργία την επομένη με σκοπό την παράλυση του κράτους. 4. Ανασυγκρότηση της ΚΕ του ΕΛΑΣ. Η ενέργεια αυτή αποτελούσε επαναστατική πράξη, η οποία είχε σκοπό την δημιουργία στρατού ανεξάρτητου από την νόμιμη κυβέρνηση.
Οι δυνάμεις των αντιπάλων Κατά την έναρξη των επιχειρήσεων, οι δυνάμεις των αντιπάλων ήταν οι εξής: Κυβερνητικές δυνάμεις 3η Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία (ΕΟΤ) υπό τον Συνταγματάρχη Θρασύβουλο Τσακαλώτο, με 205 Αξιωματικούς, 2.530 Οπλίτες και 34 όλμους. Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή με 3.000 άνδρες. Αστυνομία Πόλεων με 2.500 άνδρες. Ανασυσταθείσα Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων με 256 Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς και Ευέλπιδες. Πυρήνες των 101,141 και 142 Ταγμάτων ΕθνοΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
. . . . . . . . .
87
Το συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου απεδείχθη ότι δεν ήταν μια ενέργεια διαμαρτυρίας, αλλά η πρώτη επιθετική κομμουνιστική ενέργεια. Αυτό έγινε κατανοητό από την κυβέρνηση, η οποία, ενώ αρχικά είχε δώσει την άδεια για την πραγματοποίησή του, αναγκάστηκε στις 2 Δεκεμβρίου να το απαγορεύσει. Στις 10.00, οι διαδηλωτές του συλλαλητηρίου, περιφρουρούμενοι από ενόπλους εαμίτες, πλησίαζαν στην πλατεία Συντάγματος. Στην Βασιλίσσης Αμαλίας, ο επικεφαλής της αστυνομικής δύναμης συνέστησε στο πλήθος να μην προχωρήσει, αλλά δεν εισακούστηκε με αποτέλεσμα οι αστυνομικοί να οπισθοχωρήσουν. Στις 10.30, στην διασταύρωση Βασ. Σοφίας, Αμαλίας και Πανεπιστημίου άρχισαν οι συμπλοκές σώμα με σώμα και σκοτώθηκε ένας αστυνομικός από χειροβομβίδα που έριξε διαδηλωτής. Την ίδια ώρα, διαδηλωτές κινήθηκαν με σκοπό να καταλάβουν το κτίριο της αστυνομικής διεύθυνσης. Οι 20 αστυνομικοί της φρουράς αναγκάστηκαν για λόγους αυτοάμυνας να κάνουν χρήση των όπλων τους, προκειμένου να υπερασπιστούν το κτίριο και να μην συλληφθούν από τους διαδηλωτές. Τα επεισόδια συνεχίστηκαν μέχρι το μεσημέρι, με νεκρούς και τραυματίες και από τις δύο πλευρές. Το απόγευμα ο Γ. Παπανδρέου κατήγγειλε το ΚΚΕ και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ως στασιαστές, ενώ η ηγεσία του ΕΛΑΣ διέταξε την εφαρμογή του σχεδίου για την κατάληψη της Αθήνας. Κατά το συλλαλητήριο, σκοτώθηκε στην είσοδο της Αστυνομικής Διευθύνσεως ένας υπαρχιφύλακας και τραυματίστηκαν άλλοι 4 αστυνομικοί. Σύμφωνα με το ΕΑΜ, οι νεκροί διαδηλωτές ήταν 21 και οι τραυματίες 140. Όσον αφορά τα θύματα της ημέρας εκείνης, πρέπει να σημειωθούν τα παρακάτω: 1. Αν οι αστυνομικοί πυροβολούσαν αδιακρίτως το πλήθος, τα θύματα θα ήταν χιλιάδες και όχι μερικές δεκάδες. 2. Θύματα δεν υπήρξαν στο σημείο όπου πρωτοσυναντήθηκαν οι δυνάμεις της τάξεως με τους διαδηλωτές. 3. Εβλήθησαν την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή μόνον αυτοί που επεχείρησαν την κατάληψη του Αρχηγείου και της Διεύθυνσης της Αστυνομίας. Γι’ αυτό ο αριθμός των θυμάτων ήταν σχετικά μικρός. 4. Οι αστυνομικοί πυροβόλησαν με διαταγή του αρχηγού της Αστυνομίας Άγγελου Έβερτ, κατόπιν αποφάσεως της κυβερνήσεως να μην μείνει ανυπεράσπιστο το κράτος. Τα ντοκουμέντα στοιχεία ανατρέπουν την τρέ88
χουσα ιστορική άποψη γύρω από την έναρξη των συγκρούσεων τον Δεκέμβριο του 1944. Η κλασσική αριστερή άποψη υποστηρίζει ότι η κυβερνητική παράταξη ευθύνεται γιά την έναρξη των συγκρούσεων με το αιματοκύλισμα του συλλαλητηρίου του ΕΑΜ στις 3/12/44. Σύμφωνα, όμως, με μια διαταγή του Γενικού Στρατηγείου του Ε.Λ.Α.Σ της ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ημέρας, διατάσσεται «... επίθεση κατά του Ζέρβα και... διάλυση της εθνοφυλακής καθ› άπασαν Ελλάδα...». Την διαταγή υπογράφει ο Γιώργης Σιάντος, ο τότε ηγέτης του ΚΚΕ.
Αρχίζουν οι μάχες Την επόμενη ημέρα τα ξημερώματα, στην περιοχή του Θησείου, διεξήχθη η πρώτη μάχη ανάμεσα σε λόχο του ΕΛΑΣ και το σύνολο της Οργάνωσης Χ (200 περίπου άνδρες) που έδρευε στην περιοχή. Η μάχη διήρκεσε μερικές ώρες και ο ΕΛΑΣ κατέβαλε την άμυνα των αντιπάλων του, όμως οι Βρεταννοί επενέβησαν και μετέφεραν τον αρχηγό της Οργάνωσης Χ Γεώργιο Γρίβα και τους άνδρες του στο ελεύθερο κέντρο της Αθήνας. Μετά την κατάληψη του Θησείου, το μόνο εμπόδιο προς την πλατεία Συντάγματος ήταν πλέον το Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη. Την ίδια ημέρα, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ προχώρησαν σε κατάληψη όλων των αστυνομικών τμημάτων στον Πειραιά, αλλά δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Στην Αθήνα κατέλαβαν τα 17 από τα 23 αστυνομικά τμήματα, καθώς και τις φυλακές στην αρχή της λεωφόρου Βουλιαγμένης. Την νύχτα της 4ης προς 5η Δεκεμβρίου, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιχείρησαν την κατάληψη των φυλακών Συγγρού. Η επίθεση ανακόπηκε μετά από παρέμβαση των Βρεταννών, που χρησιμοποίησαν τεθωρακισμένα οχήματα. Παρόμοια εξέλιξη είχε η επίθεση στις φυλακές Χατζηκώστα που έληξε με παρέμβαση των Βρεταννών. Στις 5 Δεκεμβρίου, ο ΕΛΑΣ κατέλαβε την Γενική Ασφάλεια Αθηνών και συνέλαβε μερικούς αιχμάλωτους, ενώ οι περισσότεροι αστυνομικοί που υπεράσπιζαν το κτήριο φυγαδεύτηκαν από αγγλικά άρματα. Επίσης το 4ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ κατέλαβε την έδρα της Ανώτατης Διοίκησης Χωροφυλακής Ελλάδος και αιχμαλώτισε 80 περίπου αξιωματικούς της χωροφυλακής. Στις 6 Δεκεμβρίου, ο ΕΛΑΣ μετά από διήμερη πολιορκία κατέλαβε την Ειδική Ασφάλεια Αθηνών και πυρπόλησε το κτίριο. Η μάχη του Μακρυγιάννη Στις 6 Δεκεμβρίου, ολόκληρη σχεδόν η Αθήνα ήταν στα χέρια των κομμουνιστών. Τα μόνα κέντρα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
αντιστάσεως ήταν το Σύνταγμα Χωροφυλακής στου Μακρυγιάννη, η Σχολή Χωροφυλακής (Λεωφόρος Μεσογείων) και το Στρατόπεδο Γουδή με την 3η ΕΟΤ. Το Σύνταγμα Μακρυγιάννη θεωρήθηκε, από την ηγεσία του ΕΛΑΣ, ως το τελευταίο εμπόδιο προς την πλατεία Συντάγματος και επομένως την κατάληψη της εξουσίας. Από την άλλη πλευρά, οι υπερασπιστές του εγνώριζαν ότι ο αγώνας τους ήταν σκληρός και άνισος αλλά ήταν υπέρ πάντων. Η δύναμη ήταν 100 Αξιωματικοί (88 της Χωροφυλακής και 12 του Στρατού) και 430 οπλίτες. Η δύναμη αυτή, εκτός από το προσωπικό του Συντάγματος, προερχόταν και από άλλες αστυνομικές υπηρεσίες της Αττικής και της επαρχίας. Ο οπλισμός και τα πυρομαχικά δεν ήταν αρκετά για να αντιμετωπήσουν μια τόσο μεγάλη επίθεση. 300 τυφέκια, 15 υποπολυβόλα, 3 οπλοπολυβόλα, 1 πολυβόλο, 3 όλμοι με ελάχιστα βλήματα και 2 αντιαρματικά πυροβόλα. Την ίδια ημέρα, παρουσιάστηκε εθελοντικά στο Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη ο Αντισυνταγματάρχης Πεζικού Κωνσταντίνος Κωστόπουλος. Ο Αντισυνταγματάρχης ήταν καθηγητής της Σχολής Χωροφυλακής και υπερασπιστής των οχυρών Μεταξά το 1940-41. Κατά την μάχη της Φλώρινας, ως διοικητής ταξιαρχίας, υπερασπίστηκε την πόλη εναντίον των κομμουνιστών. «Η Πατρίς κινδυνεύει και ήρθα να πολεμήσω εδώ ως απλός στρατιώτης. Με δέχεσθε;» Ο υποδιοικητής του Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Ευάγγελος Σοφράς του απήντησε: «Σε έστειλε ο Άγιος Νικόλαος». Ως ειδικός στις μάχες εντός φρουρίων και τις οδομαχίες, παρουσίασε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αμύνης των εγκαταστάσεων και ανέλαβε την διεύθυνση των πολεμικών επιχειρήσεων. Το σχέδιο προέβλεπε τρεις γραμμές αμύνης: 1η Γραμμή Αμύνης (εξωτερική), με 7 φυλάκια εγκατεστημένα σε παρακείμενες οικίες. Τα φυλάκια αυτά θα εμπόδιζαν τον εχθρό να πλησιάσει το στρατόπεδο. 2η Γραμμή Αμύνης, που ήταν η περίφραξη του στρατοπέδου. Αν τμήμα της περίφραξης έπεφτε στα χέρια του ΕΛΑΣ, θα έπρεπε να επέμβει η εφεδρεία για την ανακατάληψή του. 3η Γραμμή Αμύνης αποτελούσαν τα κτίρια, στα οποία θα δινόταν η τελική μάχη. Οι μαχητές ήταν αποφασισμένοι να πολεμήσουν από θάλαμο σε θάλαμο. Στην ταράτσα του κεντρικού κτιρίου εγκαταστάθηκε παρατηρητήριο και ένα οπλοπολυβόλο. Η δύναμη του ΕΛΑΣ ήταν αρχικά ένα σύνταγμα των 1.500 ανδρών με τυφέκια, οπλοπολυβόλα και πολ-
. . .
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
λά εκρηκτικά. Στις 05:45 της 6ης Δεκεμβρίου, ξεκίνησε η σκληρότερη αλλά και αποφασιστικώτερη μάχη των Δεκεμβριανών. Ξεκίνησε με σφοδρό βομβαρδισμό και πυκνά πυρά πεζικού από πολλές κατευθύνσεις. Παρά την σθεναρή αντίσταση, οι Ελασίτες κατέλαβαν 4 φυλάκια. Όσοι υπερασπιστές τους δεν σκοτώθηκαν ή δεν συμπτύχθηκαν προς το στρατόπεδο, συνελήφθησαν, διαπομπεύθηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν. Συνεχίζοντας την επίθεση, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ προσπάθησαν ανεπιτυχώς να ανατινάξουν με εκρηκτικά μέρος της περίφραξης. Σοβαρή επίπτωση στο ηθικό τους είχε η ανατίναξη, από βολή πυροβόλου, των εκρηκτικών που μετέφεραν σε ένα φυλάκιο που είχαν καταλάβει και ο θάνατος των 70 συντρόφων τους που τα συνόδευαν. Οι απώλειες των αμυνομένων κατά την πρώτη ημέρα ήταν σημαντικές. 14 νεκροί, 33 τραυματίες και 41 αγνοούμενοι. Βεβαίως οι Ελασίτες είχαν πολύ μεγαλύτερες απώλειες. Ο διευθύνων τις επιχειρήσεις αντισυνταγματάρχης Κωστόπουλος, το πρωί της επομένης εξέδωσε ημερησία διαταγή, η οποία μεταξύ των άλλων έγραφε: «Θα διατηρώ την ανάμνησιν ότι εις την μάχην της 6ης Δεκεμβρίου 1944 η Βασιλική Χωροφυλακή έδειξε μαχητικότητα πολύ καλλιτέραν από αυτού του Πεζικού εις το οποίον ανήκω. Σας συγχαίρω και σας ευχαριστώ». Την επομένη, οι επιτιθέμενοι αρκέστηκαν σε πυρά παρενόχλησης και προπαρασκευή νέων επιθέσεων. Τις νυκτερινές ώρες της 7ης προς 8ης Δεκεμβρίου, οι επιτιθέμενοι ανατίναξαν μέρος του νοτίου τμήματος της περίφραξης και την 9η ακόμη ενός τμήματος. Την 8η Δεκεμβρίου, οι υπερασπιστές του Μακρυγιάννη με αιφνιδιαστική αντεπίθεση ανακατέλαβαν δύο φυλάκια, συνέλαβαν 50 αιχμαλώτους και παρέλαβαν πολλά όπλα και πυρομαχικά. Στις 9 του μηνός, οι κομμουνιστές δέχθηκαν την ενίσχυση ενός τάγματος, ενός λόχου και δύο πυροβόλων και το πρωί της επομένης εξαπέλυσαν σφοδρότατη επίθεση, αλλά μέχρι την 18:00 αποκρούστηκαν από τους αμυνόμενους. Την νύκτα της 11ης προς 12η Δεκεμβρίου, μετά από την άφιξη νέων ενισχύσεων, οι αντάρτες επιχείρησαν νέα αιφνιδιαστική επίθεση και γι’ αυτό δεν προηγήθηκε προπαρασκευή πυροβολικού. Όμως οι αμυνόμενοι, λόγω του άριστου συστήματος πληροφοριών που διέθεταν, περίμεναν την ενέργεια. Στις 20.00, ένας λόχος με 100 άνδρες προσπάθησε να εισβάλει από το ρήγμα της νότιας περίφραξης, αλλά έπεσε σε νάρκες και 89
τα πυρά των αμυνομένων και αναγκάστηκε να υποχωρήσει, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 50 νεκρούς. Το ίδιο ανεπιτυχής ήταν και η προσπάθεια που έγινε δύο ώρες μετά. Τα μεσάνυχτα, από ρήγμα που δημιούργησαν στην δυτική περίφραξη δύο δυναμιτιστές, προσπάθησαν να διεισδύσουν κρυφά ομάδες Ελασιτών. Όμως φωτιστικά βλήματα μετέτρεψαν την νύκτα σε μέρα και επέτρεψαν στους χωροφύλακες να κατατροπώσουν τους εισβολείς που είχαν τρομερές απώλειες. Στις 12 Δεκεμβρίου, σταμάτησαν οι επιθέσεις. Μέχρι την 15η του μηνός κάποιες προσπάθειες των κομμουνιστών έπεσαν στο κενό. Η μάχη του Μακρυγιάννη είχε χαθεί για τον ΕΛΑΣ. Το οχυρό, παρά την μικρότερη δύναμή του και τον κατώτερο εξοπλισμό του, άντεξε. Η μάχη του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη ήταν μια σκληρή και συνεχής μάχη με πολλούς νεκρούς και τραυματίες και από τους δύο αντιμαχόμενους. 33 νεκροί και 120 τραυματίες ήταν ο φόρος αίματος των αγωνιστών του Μακρυγιάννη. Οι Ελασίτες είχαν πολύ μεγαλύτερες απώλειες. Η νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων συνέβαλε σημαντικά στο να μείνει ελεύθερο το μικρό κομμάτι της Αθήνας, στο οποίο είχαν έδρα η ελληνική κυβέρνηση και οι περισσότερες ξένες αποστολές. Μετά την νίκη αυτή άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για το κομμουνιστικό κίνημα.
Οι Ευέλπιδες αντιστέκονται Η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων επαναλειτούργησε αμέσως μετά την Απελευθέρωση (19 Οκτωβρίου 1944), με μαθητές τους Ευέλπιδες Ι και ΙΙ τάξης που φοιτούσαν πριν από τον πόλεμο. Στις 9 Δεκεμβρίου, ένα σύνταγμα του ΕΛΑΣ συν ένα τάγμα και δύο αντιαρματικά πυροβόλα, πραγματοποίησε επίθεση στην Σχολή Ευελπίδων, στον χώρο της οποίας βρίσκονταν 23 αξιωματικοί και 183 ευέλπιδες. Τα πυρομαχικά των Ευελπίδων τελείωναν, ενώ ο ανεφοδιασμός και η επικοινωνία ήταν αδύνατη. Η πολιορκία λύθηκε μετά από τρεις ημέρες και το προσωπικό της σχολής μεταφέρθηκε στα ανάκτορα. Απώλειες δύο νεκροί (Υπολοχαγός Αθανάσιος Ράντος και Εύελπις Δημήτριος Πούλος) και 17 τραυματίες. Οι άλλες μάχες Την νύκτα της 6ης προς 7η Δεκεμβρίου, οι Ελασίτες πολιόρκησαν το τάγμα μετεκπαιδεύσεως, το αρχηγείο της Χωροφυλακής, το αστυνομικό τμήμα Πλάκας, το τμήμα μεταγωγών,την γενική ασφάλεια, το μηχανοκίνητο τμήμα της ΑΠ, ενώ εγκαταστάθηκαν με ισχυρές δυνάμεις βορείως του στρατοπέδου Γουδή και δυτικώς 90
της Σχολής Χωροφυλακής, με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψή τους. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 7ης Δεκεμβρίου, μετά από προπαρασκευή με πυκνά πυρά όλμων, εκδηλώθηκε η επίθεση του ΕΛΑΣ κατά της σχολής Χωροφυλακής και του στρατοπέδου Γουδή (3η ΕΟΤ). Μετά από σθεναρή άμυνα της Χωροφυλακής και των Ριμινιτών, οι επιτιθέμενοι υποχώρησαν, εγκαταλείποντας στο πεδίο της μάχης 80 νεκρούς. Την ίδια ημέρα, στο κέντρο της Αθήνας, συνεχίστηκαν οι μάχες χωρίς αποτέλεσμα για τον ΕΛΑΣ. Η 3η ΕΟΤ αντεπιτιθέμενη επέτυχε να διευρύνει την ελεγχόμενη από αυτήν περιοχή και να συλλάβει 280 αντάρτες. Στις 10 Δεκεμβρίου, οι Ελασίτες, αφού δέχθηκαν ισχυρές ενισχύσεις, επεχείρησαν και πάλι ανεπιτυχώς να καταλάβουν την Σχολή Χωροφυλακής και το Γουδή. Στο κέντρο της Αθήνας προσπαθούσαν να προωθήσουν τις θέσεις τους επιτιθέμενοι σε σημεία αντιστάσεως των Σωμάτων Ασφαλείας και συμπλεκόμενοι με ομάδες νομιμοφρόνων πολιτών, όπως αυτή που κατείχε το Χημείο (οδός Σόλωνος). Ο ΕΛΑΣ επέτυχε την 11η Δεκεμβρίου να ελέγχει την λεωφόρο Συγγρού, την μόνη οδό επικοινωνίας της πρωτεύουσας με τον Πειραιά. Σε σύσκεψη το βράδυ της ίδιας ημέρας, η βρεταννική διοίκηση αποφάσισε προ της δυσμενούς καταστάσεως να εγκαταλείψει την Αθήνα στα χέρια του ΕΛΑΣ. Ο διοικητής της 3ης ΕΟΤ Θρασύβουλος Τσακαλώτος αντέδρασε, δηλώνοντας ότι αυτός και οι άνδρες τους δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και ότι θα πολεμήσουν, έστω και μόνοι. Η γενναία στάση του ήρωα Αξιωματικού, σε συνδυασμό με την άφιξη ενισχύσεων, ανέτρεψε την απόφαση της διοίκησης. Στις 14 Δεκεμβρίου, μετά την σύμπτυξη του μηχανοκινήτου τμήματος, της γενικής ασφάλειας και της τροχαίας, ελάχιστα τμήματα αντιστέκονταν και οι Ελασίτες κατείχαν περισσότερο από τα εννέα δέκατα της Αθήνας και ήταν σε απόσταση αναπνοής από το κέντρο. Την ίδια ημέρα, άρχισε η συγκρότηση νέων Ταγμάτων Εθνοφυλακής, τα οποία σύντομα ανέλαβαν δράση. Στις 18 του μηνός, Τάγμα Εθνοφυλακής κατέλαβε τον Λυκαβηττό, όπου εγκαταστάθηκαν πυροβόλα για την υποστήριξη των επιχειρήσεων στο κέντρο. Την ίδια ημέρα, άρχισαν οι αποφασιστικές επιχειρήσεις κατά του ΕΛΑΣ σε συνοικίες της Αθήνας.
Εκρηκτικά στην «Μεγάλη Βρεταννία» Την νύχτα της 23ης προς 24η Δεκεμβρίου, δυνάμεις του ΕΛΑΣ προχώρησαν στην υλοποίηση σχεδίου που στόχευε στην ανατίναξη του ξενοδοχείου «Μεγάλη ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
Βρεταννία», όπου διέμεναν η ελληνική κυβέρνηση, το βρεταννικό επιτελείο και πολλές διπλωματικές αποστολές, μεταξύ των οποίων και των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Για τον σκοπό αυτόν, παγιδεύτηκε με εκρηκτικά υπόνομος, που κατέληγε δίπλα στα θεμέλια του κτιρίου. Η έκρηξη αναβλήθηκε προσωρινά λόγω της άφιξης του Τσώρτσιλ στην Ελλάδα και στο διάστημα αυτό Άγγλοι εντόπισαν και απενεργοποίησαν τα εκρηκτικά.
Το τέλος των επιχειρήσεων Από την 28η Δεκεμβρίου, η κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Με γενική επίθεση κατά του ΕΛΑΣ άρχισε η εκκαθάριση της Αθήνας. Η 3η ΕΟΤ επετέθη από το Γουδή προς νότον. Την επομένη, δόθηκε η τελευταία μάχη των ανταρτών, στην οποία ηττήθηκαν με πολλές απώλειες σε προσωπικό και οπλισμό. Οι Ελασίτες έχασαν πλέον την επιθετική πρωτοβουλία και περιορίσθηκαν σε ελαστική άμυνα. Τελικά, στις 6 Ιανουαρίου του 1945, οι δυνάμεις του ΕΑΜικού μετώπου αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τον Πειραιά και την Αθήνα, παραλαμβάνοντας χιλιάδες πολίτες ως ομήρους. Πέντε μέρες αργότερα, στις 11 Ιανουαρίου, οι μάχες τερματίστηκαν, μετά από συμφωνία του Ε.Α.Μ. με τον στρατηγό Σκόμπυ. Μετά την ήττα του, ο ΕΛΑΣ (υπο την ηγεσία του Σιάντου) αποχώρησε από την Αθήνα, μαζί με χιλιάδες υποστηρικτές του, καθώς και με χιλιάδες ομήρους, αμάχους και μη. Στις 12 Φεβρουαρίου 1945, μετά από συζητήσεις δέκα ημερών μεταξύ κυβέρνησης και ΚΚΕ-ΕΛΑΣ, υπεγράφη η συμφωνία της Βάρκιζας. Έτσι έκλεισε μια αιματηρή περίοδος, αλλά, δυστυχώς, ακολουθεί ο 3ος γύρος. Ο τραγικός απολογισμός Ο αστικός πολιτικός κόσμος της εποχής κατηγόρησε την ηγεσία του ΕΑΜ και το ΚΚΕ για υπαναχώρηση, όσον αφορά τον αφοπλισμό των ανταρτικών ομάδων, και για προσχηματική αρχική συμφωνία, την οποία αρκετοί τότε απέδωσαν στο ότι αναμένονταν στην Ελλάδα πολύ περισσότερες συμμαχικές (Βρεταννικές) δυνάμεις από αυτές που τελικά ήρθαν. Επίσης, το ΕΑΜ κατηγόρησε τους αντιπάλους του για επέμβαση ξένων δυνάμεων στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Μεγάλο μέρος της Αθήνας είχε μετατραπεί σε ερείπια και πολλοί άμαχοι έχασαν την ζωή τους από τις μάχες που διεξάγονταν στους δρόμους της Αθήνας, αλλά και από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς των Άγγλων. Κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών, μέλη της οργάνωσης ΟΠΛΑ δολοφόνησαν έναν αριθμό αντιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
φρονούντων, υποστηρικτών του αστικού καθεστώτος, αλλά και αμφισβητιών της επίσημης κομματικής γραμμής του ΚΚΕ , μεταξύ των οποίων και γύρω στους 50 τροτσκιστές/αρχειομαρξιστές, οι οποίοι χαρακτήριζαν τα Δεκεμβριανά ως σταλινικό πραξικόπημα. Στην περιοχή των διϋλιστηρίων της ΟΥΛΕΝ έλαβαν χώρα εκτελέσεις. Ανάμεσα στα θύματα της ΟΠΛΑ ήταν η ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη και ο πρύτανις του ΕΜΠ Ιωάννης Θεοφανόπουλος. Τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα θεωρούνται από μια πλευρά των ιστορικών ως η δεύτερη φάση της ανταρσίας (ο «δεύτερος γύρος» κατά την μεταπολεμική οπτική) και οδήγησαν στην τρίτη φάση («τρίτο γύρο»), που τερματίστηκε το 1949 με την στρατιωτική ήττα του ΚΚΕ. Η σύγκρουση των Δεκεμβριανών, καθώς και οι περιπτώσεις ακραίας βίας, όχι μόνο κατά δοσίλογων αλλά και κατά υποστηρικτών της κυβέρνησης και του αστικού καθεστώτος, αύξησε το αντικομμουνιστικό μένος της αντίπαλης πλευράς και έκανε πολύ δύσκολη την προοπτική της άμβλυνσης των παθών για πάρα πολλά χρόνια. Στον πιο αποδεκτό «πίνακα απωλειών» των αντιμαχόμενων πλευρών, οι εθνικές δυνάμεις είχαν 3480 νεκρούς (889 ανήκαν στην χωροφυλακή και την αστυνομία και 2540 στα στρατιωτικά τμήματα) και πολλούς αιχμαλώτους. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ υπολογίστηκαν στους 2-3 χιλιάδες νεκρούς και 7-8 χιλιάδες αιχμαλώτους. Μέχρι τις 25 Δεκεμβρίου, ο αριθμός των συλληφθέντων από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ φθάνει τις 8.000, οι οποίοι με την αποχώρησή τους από την Αθήνα ξεπερνούν τις 15.000 όμηρους. Δύο χιλιάδες περίπου από αυτούς εκτελέστηκαν. Οι λεηλασίες ως κόστος ξεπέρασαν το ένα δισεκατομμύριο δραχμές της εποχής και κάηκαν ή ανατινάχθηκαν περισσότερες από 200 οικίες. Στην απόφαση της 11ης ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ αναφέρεται: «Η σύλληψη αμάχων, έστω και σαν μέτρο άμυνας κατά του άγριου διωγμού και ομηρίας από μέρους των Παπανδρέου-Σκόμπυ, ήταν σοβαρό πολιτικό λάθος».
91
Η Τριττή Διάκριση
Η αποκατάσταση μίας ανακρίβειας του Αλέξανδρου Κόντου
Η
Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλους, δηλαδή το Πολίτευμα των Αθηναίων γραμμένο από τον Αριστοτέλη ή -πιο σωστά- από τους μαθητές του Λυκείου, της σχολής του Αριστοτέλους, είναι το αρχαίο ελληνικό κείμενο που περιγράφει πώς λειτουργούσε η Δημοκρατία, τότε που υπήρχε. Το κείμενο αυτό είχε δυστυχώς χαθεί και ανευρέθηκε σχετικά πρόσφατα, το 1891, οπότε και εκδόθηκε για πρώτη φορά στο Λονδίνο κι έπειτα ακολούθησαν πολυάριθμες εκδόσεις και μεταφράσεις του σε πολλές γλώσσες. Η μέχρι τότε απώλεια της Αθηναίων Πολιτείας είχε ως αποτέλεσμα να μην γίνεται απόλυτα γνωστό πως τα ελληνικά πολιτεύματα, με πρώτο το αθηναϊκό, εμπεριείχαν την Τριττή Διάκριση των μορίων του πολιτεύματος σε Νομοθετικό, Δικανικό και Αρχικό, τὸ περὶ τὰς ἀρχάς, όπως το ονομάζει ο Αριστοτέλης. Έτσι, στις Νομικές μας Σχολές, οι συνταγματολόγοι από τον Σαρίπολο και τον Σβώλο (1) μέχρι τον Σγουρίτσα, τον Κυριακόπουλο, τον Μάτεση και τους Τσάτσους, δίδασκαν πως η Τριττή Διάκριση είναι εύρημα του Γάλλου διανοητή του 18ου αιώνα Κάρολου Μοντεσκέ [Charles de Sencondat, baron de Montesquieu]. Δυστυχώς και στις μέρες μας το λάθος δεν έχει διορθωθεί και στις Νομικές μας Σχολές η Τριττή Διάκριση αποδίδεται στον Μοντεσκέ ακόμα. Οι Eυρωπαίοι διανοητές, από την Ρωμαιοκρατία και τον Μεσαίωνα αλλά κυρίως από την Αναγέννηση κι έπειτα, ασχολούνταν με τα αρχαιο-ελληνικά κείμενα, μιας και η τυπογραφία τα έκανε πολύ πιο προσι-
τά. Συχνά μιλούσαν κι έγραφαν μεταξύ τους ελληνικά και λατινικά. Τελευταία παρουσιάστηκε στο διαδίκτυο το σημειωματάριο του Νεύτωνος, γραμμένο στα Αρχαία Ελληνικά. Έτσι και ο Μοντεσκέ ήταν, φαίνεται, βαθύς μελετητής και γνώστης της αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας, και, έχοντας διαβάσει την Κύρου Ανάβασι και την Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντος, έγραψε κι αυτός τις Lettres persanes [Περσικές επιστολές] του, ενώ, έχοντας διαβάσει Πλάτωνα και Αριστοτέλη, κατάλαβε και ενστερνίστηκε την Τριττή Διάκριση των μορίων του πολιτεύματος κι ας μην είχε υπ’όψιν του την Αθηναίων Πολιτεία. Η χρησιμοποίηση της τυπογραφίας για την διάδοση των αρχαιο-ελληνικών κειμένων προκάλεσε την Αναγέννηση. Αποτέλεσμα της Αναγέννησης ήταν ο Διαφωτισμός. Ο Μοντεσκέ, παιδί του Διαφωτισμού, πραγματεύεται την Τριττή Διάκριση στο έργο του De l´esprit des lois [Για το πνεύμα των νόμων] (2), ελπίζοντας μέσα στο πνεύμα του Διαφωτισμού ότι θα προκύψει κυβερνητικό σύστημα -δεν λέω πολίτευμα- πιο φιλελεύθερο, πιο ανθρώπινο. Αναπτύσσοντας βέβαια την Τριττή Διάκριση στο έργο του, παρέλειψε να βάλει τα σχετικά εδάφια των Ελλήνων φιλοσόφων, προφανώς γιατί όλοι ήξεραν πως όλοι αντλούσαν από τους Έλληνες κυρίως και λιγώτερο από τους Ρωμαίους, που κι εκείνοι από τους Έλληνες αντλούσαν γνώση. Ας σημειωθεί, ακόμα, πως ο Μοντεσκέ, εκτός από την τριττή διάκριση των μορίων του πολιτεύματος, με βάση τα τρία πολιτεύματα, που αναφέρουν οι Αρχαίοι
* Προσημείωση: Οι μαύροι αριθμοί παραπέμπουν στα εδάφια της «Αθηναίων Πολιτείας» του Αριστοτέλη. 92
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
επιφυλλίδα
Έλληνες: Μοναρχία, Ολιγαρχία, Δημοκρατία, εισήγαγε την δική του πολιτειακή τριάδα: Δεσποτισμός, Μοναρχία, Ρεπούμπλικα [δηλαδή αμονάρχητο κυβερνητικό σχήμα, ολιγαρχία ουσιαστικά, όχι δημοκρατία, όπως κακώς μεταφράζεται η λέξη]. Θα αναφερθούν, λοιπόν, εδώ, τα εδάφια του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους τα οποία οδήγησαν -κατά κάθε πιθανότητα- τον Μοντεσκέ (3) στο «εύρημά του». Στον διάλογο Νόμοι (Γ΄, 691 d 8 - 692 a 6) ο Πλάτων παρουσιάζει τρεις συνομιλητές στην συζήτηση. Ο κύριος ομιλητής βέβαια είναι ένας Αθηναίος, που ο Πλάτων δεν δίνει το όνομά του, αλλά προφανώς είναι ο συνήθης πρωταγωνιστής των διαλόγων του Πλάτωνος, ο Σωκράτης, ο δεύτερος είναι ο Κρητικός Κλεινίας και ο τρίτος συνομιλητής είναι ο Λακεδαιμόνιος Μέγιλλος. Η Κρήτη και η Σπάρτη ήσαν το νησί και η πόλη, για τα οποία ο Πλάτων έτρεφε ιδιαίτερη συμπάθεια και για το πολίτευμά τους και για την γυναικοκρατία τους. Ο Αθηναίος φιλόσοφος βάζει τον Αθηναίο συνομιλητή να λέει στον Σπαρτιάτη πως ο νομοθέτης τους, υπονοώντας βέβαια τον Λυκούργο, θέσπισε τρεις θεσμούς, τρία συλλογικά πολιτειακά όργανα, στην Σπάρτη, για να υπάρχει ισορροπία δυνάμεων μεταξύ τους: α) την «δίδυμη» (4) βασιλεία, β) την 28μελή «ισόψηφη» (4) Γερουσία και γ) τους πέντε Εφόρους (5). Ιδιαίτερα για τους Εφόρους γράφει: «Ὁ δὲ τρίτος σωτὴρ ὑμῖν ἔτι σπαργῶσαν καὶ θυμουμένην τὴν ἀρχὴν ὁρῶν οἷον ψάλιον ἐνέβαλεν αὐτῇ τὴν τῶν ἐφόρων δύναμιν (6), ἐγγὺς τῆς κληρωτῆς (7) ἀγαγὼν δυνάμεως.» [Και ο τρίτος θεσμός μπήκε σαν σωτήρας σε σας βλέποντας πως η αρχή ήταν ακόμα στα σπάργανα και θυμοειδής και σαν χαλινάρι ενέβαλε σ’ αυτή (την σπαρτιατική πολιτεία) την εξουσία (6) των Εφόρων, με το να την αγάγει σύνεγγυς στην κληρωτή (7) εξουσία (6).» Να σημειωθεί πως οι Έφοροι έπρεπε να είχαν κλείσει τα 50, ενώ οι Γέροντες τα 60. Να δούμε τώρα το σχετικό εδάφιο από τα Πολιτικά του Αριστοτέλους. «Ἔστι δὴ τρία μόρια τῶν πολιτειῶν πασῶν περὶ ὧν δεῖ θεωρεῖν τὸν σπουδαῖον νομοθέτην ἑκάστῃ τὸ συμφέρον· ὧν ἐχόντων καλῶς ἀνάγκη τὴν πολιτείαν ἔχειν καλῶς, καὶ τὰς πολιτείας ἀλλήλων διαφέρειν ἐν τῷ διαφέρειν ἕκαστον τούτων. Ἔστι δὲ τῶν τριῶν τούτων ἕν μέν τι τὸ βουλευόμενον περὶ τῶν κοινῶν, δεύτερον δὲ τὸ περὶ τὰς ἀρχάς ..., τρίτον δέ τι τὸ δικάζον.» [Είναι λοιπόν τρία τα μόρια όλων των πολιτευμάτων, για τα οποία πρέπει να θεωρεί ο σπουδαίος νομοθέτης αυτό που συμφέρει σε καθένα (πολίτευμα). Αν αυτά (τα τρία ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
k
μόρια) έχουν καλώς, είναι αναγκαστικό το πολίτευμα να έχει καλώς, και τα πολιτεύματα διαφέρουν μεταξύ τους όσο διαφέρει το καθένα από αυτά. Και είναι από τούτα τα τρία ένα αυτό που βουλεύεται για τα κοινά, δεύτερο το σχετικό με τις αρχές και τρίτο αυτό που δικάζει.] Πολ. Δ, 1297β 37 – 1298α 2. Με την ορολογία «μόρια της πολιτείας», θεωροσκοπεί από τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Αριστοτέλης τα πολιτεύματα και την δημοκρατική τους λειτουργία. Η Νομική μας Επιστήμη έχει αγνοήσει μέχρι σήμερα τι γινόταν στην Ελληνική Αρχαιότητα και τι έχει γραφεί από τον Αριστοτέλη, και μιλάει για τρεις εξουσίες: την Νομοθετική, την Δικανική και την Εκτελεστική. Οι πιο εκσυγχρονισμένοι θεωρούν την Εξουσία σαν κάτι το ενιαίο και γι’ αυτό μιλάνε για τρεις λειτουργίες της Εξουσίας. [Βλ. Ηλίας Κυριακόπουλος, Ελληνικό Συνταγματικό Δίκαιο. Εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 4η έκδοση, σελ. 94 και Ηλίας Κυριακόπουλος, Διοικητικό Δίκαιο. Εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1961, 4η έκδοση, τ. 1, σ.σ. 143-144]. Εμείς προτιμήσαμε την αριστοτέλεια ορολογία σαν αρχαιότερη, ακριβέστερη και πιο αυθεντική, επειδή μιλάει για τρία μόρια του πολιτεύματος και όχι για τρεις εξουσίες ή τρεις λειτουργίες της Εξουσίας. Είναι αλήθεια πως το πλαίσιο των νόμων στις Κοινοβουλευτικές Ολιγαρχίες, δηλαδή η μορφή του πολιτεύματος, η καλύτερη στην σύγχρονη εποχή (2014 μ.Χ.), δεν επιτρέπει παρά μόνο τον επιφανειακό χωρισμό των τριών εξουσιών, των τριών μορίων του πολιτεύματος, όχι τον πραγματικό χωρισμό. Αντίθετα, κατά την Ελληνική Αρχαιότητα, ο χωρισμός των τριών μορίων ήταν πραγματικότητα. Ο Αριστοτέλης το καταγράφει στην Αθηναίων Πολιτεία του (Αθην. Πολ. 7, 3 και 42-69), το επισημαίνει θεωρητικά στα Πολιτικά του (Πολ. Δ, 1297β 35 – 1298α 7)· το επιβεβαιώνει ο Αθηναίος ρήτορας Λυκούργος στον Κατά Λεωκράτη λόγο του: Κατά Λεωκράτη, 79, «Τρία ἐστὶν ἐξ ὧν ἡ πολιτεία συνέστηκε, ὁ ἄρχων, ὁ δικαστής, ὁ ἰδιώτης.» [Τρία είναι αυτά από τα οποία έχει συσταθεί το πολίτευμα, ο άρχοντας (Αρχικό), ο δικαστής (Δικανικό), ο απλός πολίτης (Νομοθετικό)]. Κατά την Ελληνική Αρχαιότητα, κάθε πολίτης μετείχε α) στο Νομοθετικό μόριο, στην Εκκλησία του Δήμου, β) στο Δικανικό, αν τον είχε ευνοήσει η κλήρωση και γ) στο Αρχικό, αν πάλι τον είχε ευνοήσει η κλήρωση. Φυσικά δεν επιτρεπόταν η δυαρχία (Αθην. Πολ. 4, 3 και 62, 3), δηλαδή η άσκηση δύο αξιωμάτων ταυτόχρονα ή η επανάδειξη στο ίδιο αξίωμα. Όταν, όμως, κληρωνόταν δικαστής ή σε κάποιο άλλο αξίωμα, δεν 93
επιφυλλίδα έπαυε να είναι πολίτης και να μετέχει στην Εκκλησία του Δήμου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως υπήρχε σύμφυση δύο αξιωμάτων και δυαρχία. Ο Αθηναίος έπαυε να είναι πολίτης, αν έχανε τα δικαιώματά του μόνον με δικαστική απόφαση· συνέβαινε επίσης να του είχαν ανασταλεί τα πολιτικά δικαιώματα, αν δεν είχε ακόμα λογοδοτήσει για κάποιο αξίωμα, που είχε ασκήσει. Οι δικαστές καθώς και οι βουλευτές ήσαν πραγματικά ανεξάρτητοι, γιατί η κλήρωση ήταν εκείνη που τους έδινε το αξίωμα και δεν υπάκουαν σε κάποια ανώτερη αρχή ή στον αρχηγό του κόμματος· δεν ήσαν επαγγελματίες πολιτικοί ούτε ισόβιοι δικαστές ούτε ταπεινοί υπήκοοι. Ήσαν ελεύθεροι πολίτες. Κατά την Ελληνική Αρχαιότητα, το Νομοθετικό ήταν πρώτο στην ιεραρχία των τριών μορίων, ακολουθούσε το Δικανικό και το Αρχικό ήταν τελευταίο. Στις μέρες μας το Αρχικό υποσκελίζει τα άλλα δύο. Άλλωστε δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τους Αθηναίους πολίτες με τους σύγχρονους πολίτες, γιατί οι σύγχρονοι πολίτες δεν έχουν ίσες ευκαιρίες να γίνουν δικαστές, βουλευτές, ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι. Στην πραγματικότητα σήμερα δεν είμαστε ελεύθεροι πολίτες. Είμαστε ταπεινοί υπήκοοι. Σημειώσεις 1. Ας σημειωθεί πως ο Σβώλος, στην δίτομη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Ὁ ἐπὶ τῇ διοικήσει» (πρόκειται για κάποιο αθηναϊκό αξίωμα), γραμμένη την δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα, δείχνει να έχει υπ’ όψιν του την κλήρωση και την Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλoυς, αλλά δεν λέει τίποτα για την Τριττή Διάκριση. 2. Είναι αξιοσημείωτη και η έκφραση του Μοντεσκέ «De l´esprit…». Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν την πρόθεση «περί» στον τίτλο των έργων τους: «Περί νου», «Περί συμμετρίας», «Περί λιμένων», «Περί φύσεως», «Περί της εν ατόμω γωνίας» κ.ά. Οι Ρωμαίοι κατ’ αντιγραφήν χρησιμοποίησαν την πρόθεση «de» και οι Γάλλοι την δική τους «de», που προέρχεται από την λατινική. 3. Ο Λουδοβίκος Αλτουσέρ (Louis Althusser) στο βιβλίο του Μοντεσκέ Η πολιτική και η ιστορία [Montesquieu, La politique et l´histoire. Εκδόσεις PUF Quadridge, 6η έκδ. Παρίσι 1985, σ.σ. 98-108] και πιο συγκεκριμένα στο 5ο κεφάλαιο «Ο μύθος του χωρισμού των εξουσιών» (σ. 102), γράφει πως ο Κ. Άϊζενμαν [C. Eisenmann, L´Esprit des Lois et la séparation des pouvoirs (Mélanges Carré de Malberg, Paris, 1933, p.p. 190 sq.).- La pensée constitutionnelle de Montesquieu 94
(Recueil Sirey du bicentenaire de l´Esprit des Lois, p.p. 133, 160)] αποδείχνει πως ο Μοντεσκέ δεν μιλάει για διαίρεση αλλά για συνδυασμό, για σύμφυση και για σύνδεση των εξουσιών. 4. Με την λέξη «δίδυμη», ο Πλάτων εννοεί πως οι βασιλιάδες ήταν δύο στην Σπάρτη, ενώ με την λέξη «ισόψηφη» εννοεί πως οι γερουσιαστές είχαν ισοτιμία στην ψηφοφορία. 5. Πρβλ. Αριστ. Πολ. Β, 1270β 23 -28 και 1271α 9 -10. O Αριστοτέλης χαρακτηρίζει παιδαριώδη τον τρόπο εκλογής τόσο των Εφόρων όσο και των Γερόντων. Ο Πλούταρχος (Λυκούργος, 26. 2) περιγράφει τον τρόπο εκλογής των Γερόντων. Οι υποψήφιοι περνούσαν μπροστά από την Απέλλα (η Εκκλησία του Δήμου στην Σπάρτη). Οι συγκεντρωμένοι βοούσαν. Οι σε θητεία Έφοροι, καθισμένοι σε τόπο απομονωμένο, άκουγαν τις βοές, χωρίς να βλέπουν το πρόσωπο για το οποίο προορίζονταν οι βοές, και τις συνέκριναν: εκλέγονταν οι 28 που είχαν επευφημηθεί περισσότερο. Επειδή ο Αριστοτέλης τον χαρακτηρισμό «παιδαριώδης» τον αποδίδει και στον τρόπο εκλογής των Εφόρων, κάλλιστα μπορούμε να συμπεράνουμε πως και οι Έφοροι εκλέγονταν, όπως εκλέγονταν οι Γέροντες. 6. Ο Πλάτων χρησιμοποιεί την λέξη «δύναμις» με την συνήθη έννοια που υπάρχει και στην νέα γλώσσα. Από το εδάφιο αυτό των Νόμων του Πλάτωνος, ο Μοντεσκέ φαίνεται ότι έμαθε τα τρία συλλογικά πολιτειακά όργανα της Σπάρτης· την λέξη «δύναμις» του Πλάτωνος την απέδωσε βέβαια στα γαλλικά με την λέξη «pouvoir», όμως, μην έχοντας καταλάβει επαρκώς το όλο κείμενο, έδωσε στην λέξη «δύναμις, pouvoir» την σημασία «πολιτειακός θεσμός»· από την άλλη πλευρά, έχοντας υπ’ όψιν του και την αριστοτέλεια διαίρεση της πολιτείας σε τρία μόρια, άρχισε να μιλάει και να γράφει για «trois pouvoirs» και θεωρήθηκε ο «εφευρέτης» των «trois pouvoirs» ουσιαστικά με την έννοια «τρεις συλλογικοί πολιτειακοί θεσμοί». Από τότε οι Γάλλοι και οι άλλοι πολιτειολόγοι άρχισαν να μιλάνε για «trois pouvoirs» με την γνωστή έννοια [α) Νομοθετικό, β) Δικανικό, γ)Αρχικό ή Διοικητικό-Εκτελεστικό]. Στα ελληνικά ο όρος μεταφράστηκε «τρεις εξουσίες». Έτσι ο αρχαίος ελληνικός όρος «δύναμις», που είχε χρησιμοποιηθεί από τον Πλάτωνα, επανήλθε ως αντιδάνειο με την λέξη «εξουσία». 7. Οι Έφοροι παραβάλλονται με τους κληρωτούς άρχοντες της Αθήνας. Δηλαδή ο τρόπος εκλογής των Εφόρων στην Σπάρτη προσομοιάζει, κατά τον Πλάτωνα, με την κλήρωση των αρχόντων στην Αθήνα. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο... 1
2
3
4
5
6
7
8
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
10
11
12
13
14
15
16
17
... και, μάλιστα, για δυνατούς λύτες!
1
9
k
15 16 17 18 19 20
ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. Την… υφιστάμεθα στις δημόσιες υπηρεσίες – Υπάρχει και μικρού μήκους 2. Γνωστό το μήλο του – Το όνομα του αξέχαστου ηθοποιού Μακρή – Είδος φούστας 3. Παλαμίδα διατηρημένη σε άλμη – Το λαϊκό χαβιάρι 4. Ζωτική λειτουργία (καθ. πληθ.) – Γνωστός Έλληνας ζωγράφος – Ατελείωτο… σετ 5. Δείχνει – Το έβλεπαν οι αρχαίοι – Δικά σου – Ιταλικό άρθρο – Συμπλεκτικός σύνδεσμος 6. Άλογο – Συνεχόμενα στο αλφάβητο – Μειδιάματα 7. Ο οποίος – Λικέρ – Δηλώνει προτροπή – Γνωστός μαρκήσιος 8. Υπάρχουν και τέτοια αξιώματα –Επίρρημα με καλή σημασία – Το παθαίνουμε και από φόβο – Διεθνής ένωση αερομεταφορών 9. Νηκτικό πτηνό – Χαϊδεμένη Ασπασία – Πείσμα 10. Δεν λείπει κανένα – Αρχή… πρωινού – Χαϊδευτικό αμερικανού προέδρου – Ονομασία μάρκας μελιού 11. Γνωστό το φαράγγι της – Αρχικά αεροπορικής εταιρείας – Σπασμένο οστό 12. Βεβηλώσεις 13. Ατελείωτη… Ιασώ – Διυλισμένοι, φιλτραρισμένοι 14. Ζωάκια του δάσους – Δικά σου, μάγκικα – Τρύπα για ακάθαρτα νερά, οχετός ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014
15. Άρθρο (πληθ.) – Έχει τη διάβασή της- Αυτό το οποίο, το εξής – Μισό ασκί 16. Ο αιώνας μας – Ρομπέρ …, παλαιός Γάλλος ηθοποιός – Ερώτηση περίεργου – Έχει και το… φως 17. Πλάκες στημένες όρθιες – Δημοσιογράφος/Πολιτικός 18. Γυναικείο χαϊδευτικό – Ο εκπρόσωπος του Διδακτικού Έπους – Μικρό το… κακό 19. Ακόλουθος, υπέρμαχος – τουρκική χρηματική μονάδα – Όνομα Σκανδιναβών 20. Υπάρχει και της σωτηρίας (καθ.) – Είναι κυρίαρχος – Δεν θεραπεύονται αυτά
ΚΑΘΕΤΑ 1. Έχει ταλέντο – Κάτοικος χώρας της Ασίας 2. Πόλη της Τουρκίας – Πασίγνωστα του Δυρού – Αριθμός Λουδοβίκου – Χορευτικό επιφώνημα 3. Φυτική βαφή – Μεταξύ – Το όνομα του αξέχαστου Λιγνού 4. Η ιδιότητα του άμεσου – Αρχή… αρχής – Πολλοί το φοβούνται 5. Στάλα – Προσέγγιση – Κατάληξη αρσενικών ονομάτων 6. Τη φορούν οι μάγειροι – Μεγάλος αρχαίος φιλόσοφος 7. Και αυτή… τρέχει – Δέσμες αέρα – Αύριο αυτές 8. Αγενής νότα – Φυλή της… τράπουλας – Η νότα του διαπασών – Όχι δυνατά 9. Το κατάρτι – Ασαφής φράση – Το χρυσάφι των Ιταλών 95
η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο... 10. Ήρεμος – Γυναικεία οργάνωση – Προστακτική προσευχής 11. Ζηλιάρα θεά – Εβδομήντα τρία και αυτό – Από την Ασία προέρχεται 12. Κόλπα, νάζια – Υπάρχει και… Μικρά 13. Νησί των Κυκλάδων – Νόστιμο φαγητό 14. Καθαρευουσιάνικο λουρί – Δεκτικά θεραπείας – Αηδιαστικοί
15. Πόλη της Γαλλίας – Αναδουλειά – Λεπτή κλωστή – Κανονικά, φυσιολογικά 16. Είναι της μόδας – Συνοδεύει φαγητό (μία γραφή) – Μία αίσθηση- Βελγική πόλη 17. Τα έπη του Αινεία – Χορευταράς Προφήτης – Πολυμαθή
επιμέλεια: Νίκος Λιναρδάτος
Λύση σταυρολέξου προηγούμενου τεύχους 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
Θ
Α
Λ
Α
Σ
Σ
Ο
Π
Ο
Ρ
Ο
Σ
2
Ε
Κ
Α
Τ
Ο
Ρ
Ι
Σ
Ε
Λ
Ι
Ε
3
Μ
Α
Μ
Ε
Λ
Ο
Υ
Κ
Ο
Ι
Μ
Ι
Σ
Ο
4
Α
Μ
Α
Λ
Ο
Ρ
Α
Ρ
Κ
Α
5
Τ
Α
Ρ
Α
Χ
Ο
Π
Ο
6
Α
Τ
Ι
Μ
Ε
Σ
Η
Ν
Ι
Ο
Χ
Ο
Σ
Σ
Ε
Π
Ε
Ρ
Α
Π
Ο
Ρ
Α
Α
Σ
Η
Μ
Ι
Κ
Σ
Α
Π
Ι
7 8
Ο
9
Μ
10
Α
Α
11
Δ
Ο
12
Ι
Ρ
13
Κ
Α
14
Ε
Τ
15
Σ
Α
Σ Ρ
Υ
Ι
Ο
Α
Σ
Α
Ν
Ε
Λ
Λ
Ο
Ο
Ι
Μ
Ο
Σ
Σ
Α
Κ
Α
Μ
Κ Μ
Π Ρ
Ο Α
14
15
Α
Α Ρ
Κ
Α
Ν
Κ
Ο
Τ
Λ
Ε
Α
Θ
Η
Κ
Ι
Ω
Α
Α
Α
Α
Ι
13
Ω Α
Ν
Α
Ε
Τ
Ν
Α
Τ
Σ
Α
Σ
Μ
Α
Τ
Η
Κ
Ω
Ι
Υ
Λ
Ο
Σ
Ν
Ι
Ν
Α
Τ
Ι
Ν
Τ
Α
Κ
Α
Η Νέα Πολιτική ΔΙΜηνιαίο πολιτικό περιοδικό
Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση, Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας:
96
www.neapolitiki.gr
ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 12 . ΝΟΕ-ΔΕΚ 2014