Neapolitiki13net

Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνΙαΙο πολΙτΙκο περΙοΔΙκο

Β΄ περΙοΔοΣ - τεΥΧοΣ 13 - ΙανοΥαρΙοΣ-ΦεΒροΥαρΙοΣ 2015 - τΙμη 4 εΥρΩ

Πώς άρχισε ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος Αφιέρωμα Η Ελλάδα χρειάζεται νέο Σύνταγμα Φάκελλος Ανταγωνισμός Ισχύος στην ΝΑ Ασία ΝΕΑ1ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 10 . ΣΕΠ 1 2014

Η Nέα Πολιτική Β΄ περίοδος

2

τεύχος 1 Ιούνιος 2013

τεύχος 2 Ιούλιος-Αύγουστος 2013

τεύχος 3 Σεπτέμβριος 2013

τεύχος 4 Οκτώβριος 2013

Ανήκει η Ελλάδα στην Δύση;

90 χρόνια από την Συνθήκη της Λωζάννης

Κωνσταντίνος Καραμανλής

Υπάρχει έξοδος από το Μνημόνιο;

τεύχος 5 Nοέ.-Δεκ. 2013

τεύχος 6 Ιαν.-Φεβ. 2014

τεύχος 7 Μάρτιος 2014

τεύχος 8 Απρίλιος 2014

Ελληνική αστική τάξη

Δεκέμβριος 1967

Αυτή την Ευρώπη θέλουμε;

Επανίδρυση του κράτους από το μηδέν

τεύχος 9 Μάιος 2014

τεύχος 10 Καλοκαίρι 2014

τεύχος 11 Σεπ.Οκτ. 2014

τεύχος 12 Νοέ.-Δεκ. 2014

Κωνσταντινούπολη

Κύπρος 1974-2014 40 χρόνια αισχύνης

Κατοχή 1941-1944

Ο ηγέτης. 13 που θα βγάλει . ΙΑΝ-ΦΕΒ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2015

την Ελλάδα από την κρίση

Η Nέα Πολιτική

ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό - Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ 13 - ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

περιεχόμενα Από την διεύθυνση ........................................................................... 3 Νίκος Γκαρδάσης Οι Εθνικόφρονες δεν ήταν ποτέ εθνικιστές ................................ 4 Όθων Ιακωβίδης Μπορεί η ΣΠΙΘΑ του Μ. Θεοδωράκη να προσφέρει κάτι; ...... 7 Νέστωρ Κουράκης Γιατί δεν εφαρμόζονται οι νόμοι; ................................................. 8 Πάνος Παναγόπουλος Tο χρηματοπιστωτικό σύστημα και η Αριστερά ........................ 9 Γιάννης Μαρίνος Το εγκόλπιο των (επιτυχημένων) πολιτικών ............................. 12 Γιώργος Κ. Οικονόμου Ο πραγματικός Μεγάλος Ασθενής της Ευρώπης ..................... 14 Θεοφάνης Μαλκίδης Η λύση του κουρδικού ζητήματος .............................................. 18 Νίκος Λιναρδάτος Casus Belli ...................................................................................... 20 ΦΑΚΕΛΟΣ: Ανταγωνισμός Ισχύος στην Νοτιοανατολική Ασία Βασίλης Τρίγκας Ιπποκράτης Δασκαλάκης Σωτήρης Δημόπουλος Χρήστος Ζιώγας Γιάννης Χατζόπουλος Στάθης Καραπάνος

Η «Παγίδα των Μεγαρέων» ................ ....................................... 22 Ανταγωνισμός στρατιωτικής ισχύος στην ΝΑ Ασία ................ 26 Ανατομία των σινο-ρωσσικών σχέσεων ..................................... 30 Ασία: πεδίο συνεργασίας ή ανταγωνισμού των Μ.Δυνάμεων; ... 33 Η Ινδία ως μήλον της Έριδος μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσσίας ............... 36 Η Κίνα ετοιμάζει την πλατειά λεωφόρο προς την Δύση ......... 39

Παύλος Καρούσος

Επιστημονικά νέα .......................................................................... 42

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: η Ελλάδα χρειάζεται νέο Σύνταγμα Εισαγωγικό σημείωμα .................................................................... 45 Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης Σε αναζήτηση διεξόδου ................................................................ 47 Κώστας Μ. Σταματόπουλος Το Σύνταγμα αχρηστεύεται στα χέρια των φαύλων ................ 48 Μελέτης Μελετόπουλος Προεδρική Δημοκρατία ............................................................... 50 Κωνσταντίνος Κόλμερ Η Λειτουργική Δημοκρατία ......................................................... 54 Γεώργιος Μπήτρος Επανεκκίνηση με νέο Σύνταγμα .................................................. 61 Νέστωρ Κουράκης Ένας δεκάλογος για την αναθεώρηση του Συντάγματος ........ 68 Μάνος Κρανίδης Αλλαγή Συντάγματος και ανάπτυξη .......................................... 70 Θαλής Καραγιαννόπουλος Με πατριωτισμό και κοινή λογική .............................................. 71 Σπύρος Ξένος Πώς να γίνεις βουλευτής ............................................................. 74 Γιάννης Χατζόπουλος Ο Αθλητισμός στο Σύνταγμα ...................................................... 76 Γιάννης Δρακόπουλος Κωνσταντίνος Μπλάθρας Γιάννης Μαθιουδάκης Χρήστος Π. Μπαλόγλου Κώστας Μ. Σταματόπουλος Nίκος Λιναρδάτος

Το θείο τραγί .................................................................................. 81 Η απρόσμενη αρετή της αφέλειας .............................................. 82 Ένα νέο βιβλίο για τον Μαρξισμό στην Ελλάδα ....................... 84 Δημήτριος Ν. Κούτρας (1936-2015) .......................................... 85 Πώς άρχισε ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος ............................ 86 Σταυρόλεξο .................................................................................. 103

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, www.neapolitiki.gr, εμπλουτισμένη με τη νέα στήλη «Επί του πιεστηρίου», όπου νέοι αρθρογράφοι και φοιτητές αναλύουν καθηΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015μερινά σε πραγματικό χρόνο την τρέχουσα γεωπολιτική επικαιρότητα.

1

Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό ISSN: 2241-6226

εκδότης ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ διευθυντής ΜΕΛΕΤΗΣ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ σύμβουλος έκδοσης ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΦΑΡΑΣ αρχισυντάκτης-συντονιστής ύλης ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ βοηθός αρχισυντάκτης ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ

www.neapolitiki.gr

κύριοι αρθρογράφοι-αναλυτές ΝΙΚΟΣ ΑΛΙΚΑΚΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΑΓΙΣ ΒΕΡΟΥΤΗΣ ΟΘΩΝ ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΜΕΡ ΝΕΣΤΩΡ ΚΟΥΡΑΚΗΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΕΣΘΑΝΕΩΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΗΤΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΠΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ γεωπολιτική ανάλυση ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΙΩΓΑΣ ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΛΥΒΙΩΤΗΣ ΣΤΑΘΗΣ ΚΑΡΑΠΑΝΟΣ ΛΟΥΚΙΑ ΚΟΠΙΤΣΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΤΑΣΟΣ ΠΑΝΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΦOΙΝΙΚΑΣ ανταποκριτής στην Λευκωσία ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ ανταποκριτής στις Βρυξέλλες ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΑΓΚΑΣ αρχισυντάκτης για οικονομικά θέματα ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΙΔΗΣ διεθνής οικονομία ΤΙΜΟΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΥΧΛΙΔΗΣ ελληνική οικονομία ΜΑΝΟΣ ΚΡΑΝΙΔΗΣ ελληνικό χρηματιστήριο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ επιστημονικές ειδήσεις ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΡΟΥΣΟΣ αρχισυντάκτης για πολιτιστικά θέματα ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ κινηματογράφος ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ θέατρο ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ θεωρητικά κείμενα-ιστορικά αφιερώματα ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΟΥΒΑΛΕΡΗΣ ΧΑΡΗΣ ΚΑΤΣΙΒΑΡΔΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ σταυρόλεξο ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ διαχείριση ιστοσελίδας ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ διαχείριση facebook ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ επιμέλεια-σελιδοποίηση ΝΙΚΟΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ εικονογράφηση ΣΠΥΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

• Ηλ. ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr • Συνδρομές: τηλ. 6978 774 874, 698 014 9044 Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση, Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα Η Νέα Πολιτική κυκλοφορεί κάθε μήνα στα βιβλιοπωλεία και σε επιλεγμένα σημεία πώλησης: Εκδόσεις Πατάκη /Ακαδημίας 65, Αθήνα Ιανός / Σταδίου 24, Αθήνα Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη Ναυτίλος / Χαριλάου Τρικούπη 28, Αθήνα Πρωτοπορία / Γραβιάς 3-5, Πλ. Κάνιγγος, Αθήνα Πολιτεία / Ασκληπιού 1-3 & Ακαδημίας, Αθήνα Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο / Θεμιστοκλέους 37 Εκδόσεις Θεμέλιο ΕΠΕ/ Σόλωνος 84, Αθήνα Αθ. Χριστάκης / Ιπποκράτους 10-12, Αθήνα Free Thinking Zone / Σκουφά 64, Αθήνα Βιβλιοπωλείο Επιλογή / Κρήτης 5, Ζωγράφου

Η Νέα Πολιτική δέχεται και δημοσιεύει κείμενα συνεργατών και αναγνωστών. Για τις απόψεις των δημοσιευομένων άρθρων υπεύθυνοι είναι μόνον οι συντάκτες τους.

2

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

από την διεύθυνση

k

Ολόκληρη η νεοελληνική ζωή υπήρξε ένα ασυγχώρητο λάθος

Κ

άποτε, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ένας κορυφαίος Έλληνας διανοούμενος διατύπωσε την ρηξικέλευθη, επαναστατική άποψη ότι από την Απελευθέρωση μέχρι σήμερα, ολόκληρη η νεοελληνική ζωή υπήρξε ένα ασυγχώρητο λάθος. Η σκέψη αυτή συνελήφθη πρόωρα, σε εποχή που υπήρχε ακόμα μία συγκροτημένη, ηθική, παραγωγική κοινωνία, υπήρχαν ακέραιοι άνθρωποι και πεπαιδευμένοι πολιτικοί ηγέτες, υπήρχε πανεπιστήμιο, υπήρχε σχολείο, υπήρχε διανόηση, υπήρχε βιομηχανία και βιοτεχνία και αγροτική παραγωγή, υπήρχε μία ζωντανή Ελλάδα με προοπτική και ελπίδα. Αλλά οι στοχαστές, δυστυχώς γι’ αυτούς, συλλαμβάνουν πολύ νωρίς την κατεύθυνση των πραγμάτων, ενώ «εις την οδόν έξω ουδέν ακούουν οι λαοί». Υπό αυτό το πρίσμα, υπό το πρίσμα δηλαδή της δραματικής διαπίστωσης ότι μέχρι σήμερα «Όλα Έγιναν Λάθος», πρέπει κανείς να εξετάσει την χρεωκοπία της χώρας μας. Δεν είναι μία χρεωκοπία αποκλειστικά οικονομική, αφορά το σύνολο της συλλογικής μας συνθήκης. Εκκινά από τον τρόπο σκέψης, το ήθος, την παιδεία, τον οντολογικό προσανατολισμό του Ελληνικού Λαού. Η Μεταπολίτευση υπήρξε η εποχή κατά την οποία οι σκοτεινές πλευρές του Ελληνικού Εγώ απελευθερώθηκαν, διότι πολλοί αισθάνθηκαν ότι η πτώση της Δικτατορίας, η κατάργηση της Μοναρχίας, η κατάρριψη της εκπαιδευτικής και πανεπιστημιακής Αυθεντίας, τους έκανε ελεύθερους να εκτονώσουν τα κατώτερα ένστικτά τους και τις πιο χυδαίες πλευρές της ύπαρξής τους. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισε η διαβόητη «Γενιά του Πολυτεχνείου», που ασφαλώς δεν ήταν η πραγματική, σεμνή γενιά των αντιστασιακών και των αγωνιστών της Δημοκρατίας, αλλά οι κάπηλοι του αγώνα τους. Αυτή η ομάδα, κυρίως γόνοι ακροδεξιών, υπουργών της χούντας κλπ., ήθελαν να εκδικηθούν τον αυταρχισμό των πατεράδων τους και κατέληξαν να ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ .. 13 .. ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

τον αναπαραγάγουν σε πολύ πιο εξελιγμένη άρα πιο επικίνδυνη μορφή, με περίτεχνη, θεωρητικά επενδεδυμένη «νεομαρξιστική» ή «προοδευτική» συσκευασία. Τελικά, κυρίαρχη ιδεολογία της τελευταίας τεσσαρακονταετίας κατέστη η ανηθικότητα, ξεκινώντας από την ποινική διάσταση της υπεξαίρεσης και του χρηματισμού των πολιτικών, μέχρι την πιο απλή αλλά εξαιρετικά γενικευμένη μορφή της απαίτησης να ζούμε με δανεικά από το εξωτερικό χωρίς να δουλεύουμε. Αλλά ώς εδώ με τα αίτια. Την χρεωκοπία θα ακολουθήσει τώρα, αναπόφευκτα, η εξ υπαρχής ανασυγκρότηση του κράτους, ώστε η Ελλάδα να παραμείνει οργανωμένο και υπαρκτό κράτος στα πλαίσια του δυτικού κόσμου. Την ανασυγκρότηση πρέπει να στηρίξει μία ριζική πνευματική και ψυχική αλλαγή, χωρίς την οποία κάθε διοικητική μεταρρύθμιση είναι κοινωνικά μετέωρη και άρα καταδικασμένη. Ο Έλληνας, όχι γενικά «ο Έλληνας» αλλά κάθε συγκεκριμένος Έλληνας, καθένας από μας, πρέπει να αρχίσει να σκέφτεται ανάποδα. Δηλαδή: πρώτα τι παράγω, και μετά τι καταναλώνω. Τι προσφέρω πρώτα, και μετά τι απαιτώ. Να συνειδητοποιήσουμε ότι η πατρίδα μας είναι μία Ξηρά αλλά Ιερή Κόγχη, την ακεραιότητα της οποίας οφείλουμε να προστατεύσουμε ζώντας Λιτό Βίο. Εργαζόμενοι σκληρά. Δημιουργώντας. Προσφέροντας. Πατάσσοντας το μέγα άγος του γονιδιώματός μας, την μισαλλοδοξία και τον εμφύλιο πόλεμο. Και εκτελώντας τα στρατιωτικά μας καθήκοντα όταν το απαιτήσει (για νιοστή φορά) η γεωπολιτικά βαλλόμενη πανταχόθεν θέση μας. Και ας προσανατολιστούμε, ψυχικά και οντολογικά, στο σπουδαιότερο προϊόν (και στην πραγματικότητα το μόνο διεθνές συγκριτικό μας πλεονέκτημα) που παράγει διαχρονικά αυτός ο τόπος: τον σπουδαίο πολιτισμό του.

H NEA ΠΟΛΙΤΙΚΗ 3

Ελλάδα

Οι Εθνικόφρονες δεν ήταν ποτέ εθνικιστές

Γ

του Νίκου Γκαρδάση

νωρίζει κανείς την διαφορά ανάμεσα στους «Εθνικόφρονες» και στους «εθνικιστές»; Η απάντηση είναι απλή: οι Εθνικόφρονες δεν ήταν ποτέ εθνικιστές. Και ας μας λένε ψέματα οι διάφοροι πασοκο-συριζαίοι, που κυβερνούν τα μυαλά μας εδώ και σαράντα χρόνια. Αυτό αποδεικνύεται από μία καλόπιστη και απροκατάληπτη μελέτη των γεγονότων της ελληνικής ιστορίας, και των ενεργειών του πολιτικού χώρου που αποκαλείται «Δεξιά» στην Ελλάδα.

η ελληνική «Δεξιά» αρχίζει με τον Χαρίλαο Τρικούπη Ο πολιτικός χώρος που αποκαλείται «Δεξιά» στην Ελλάδα άρχισε να υπάρχει με το κόμμα του Χαρίλαου Τρικούπη. Η άρρηκτη συνέχεια μεταξύ του «τρικουπικού κόμματος» του 19ου αιώνα και της «Δεξιάς» του 20ου αιώνα αποδεικνύεται από δύο στοιχεία: πρώτον, την συνέχεια των πολιτικών στελεχών και, δεύτερον, την ταύτιση των βασικών πολιτικών επιδιώξεων. Η συνέχεια των πολιτικών στελεχών είναι αδιαμφισβήτητη. Διάδοχος του Χαριλάου Τρικούπη στην ηγεσία του «τρικουπικού κόμματος» ήταν ο Γεώργιος Θεοτόκης, που αργότερα έμελε να υπηρετήσει σε πολλές αντιβενιζελικές κυβερνήσεις. Ο γιός του, Νικόλαος Θεοτόκης, ήταν επίσης υπουργός σε πολλές αντιβενιζελικές κυβερνήσεις και εκτελέστηκε από τους βενιζελικούς στο Γουδί το 1922. Πολιτικός «διάδοχος» του Χαριλάου Τρικούπη στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας ήταν ο εξάδελφός του Κωνσταντίνος Τρικούπης, ο οποίος διετέλεσε βουλευτής και υπουργός με το κόμμα του Γεωργίου Θεοτόκη. Ο γιός του Κωνσταντίνου Τρικούπη λεγόταν Σπυρίδων Τρικούπης και διετέλεσε βουλευτής και υπουργός με το Λαϊκό Κόμμα. Τον δολοφόνησαν οι κομμουνιστές κατά τα Δεκεμβριανά του 1944. Γιος του δολοφονηθέντος ήταν ο Σπύρος Τρικούπης, που διετέλεσε βουλευτής και υπουργός με την ΕΡΕ και την Νέα Δημοκρατία. Ένας άλλος σημαντικός υπουργός του Χαριλάου Τρικούπη ήταν ο Στέφανος Δραγούμης, που αργότερα επρόκειτο να γίνει κορυφαίο στέλεχος της αντιβενιζελικής παράταξης. Ο γιός του Ίων Δραγούμης εκτελέ4

στηκε από τους βενιζελικούς το 1920, ενώ ο άλλος γιός του, ο Φίλιππος Δραγούμης, διετέλεσε βουλευτής και υπουργός συνεργαζόμενος με το Λαϊκό Κόμμα. Άλλος υπουργός του Τρικούπη ήταν ο Στέφανος Σκουλούδης, που αργότερα επρόκειτο να διατελέσει φιλοβασιλικός πρωθυπουργός και να διωχθεί από τους βενιζελικούς για «εσχάτη προδοσία». Διάδοχος του «τρικουπικού-θεοτοκικού κόμματος» ήταν το «Κόμμα των Εθνικοφρόνων». Ιδρυτής του, το 1915, ήταν ο Δημήτριος Γούναρης. Ο Γούναρης ξεκίνησε την κυβερνητική του σταδιοδρομία ως υπουργός του Γεωργίου Θεοτόκη, ξεχώρισε για τις γνώσεις και τις ικανότητές του και προβλήθηκε ως η ελπίδα για την συνέχεια της πολιτικής παράδοσης του «τρικουπικού-θεοτοκικού κόμματος». Εκτελέστηκε και αυτός από τους βενιζελικούς στο Γουδί το 1922. Το «Κόμμα των Εθνικοφρόνων» μετονομάστηκε σε «Λαϊκό Κόμμα» το 1920. Η συνέχεια μεταξύ του «τρικουπικού κόμματος» και του Λαϊκού Κόμματος φαίνεται ακόμα και από το ότι τα δύο κόμματα χρησιμοποιούσαν τα ίδια σύμβολα: το Λαϊκό Κόμμα κληρονόμησε ως σύμβολό του την ελιά, που ήταν το σύμβολο του Χαριλάου Τρικούπη. Από τις τάξεις του Λαϊκού Κόμματος προήλθε ο Κ. Καραμανλής, ο οποίος αργότερα έμελε να ιδρύσει την «Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση» και ακόμα αργότερα την «Νέα Δημοκρατία». Έτσι, υπάρχει μία συνεχής γραμμή διαδοχικών πολιτικών στελεχών της ίδιας πολιτικής παράδοσης, που ξεκινά από τον Χαρίλαο Τρικούπη τον 19ο αιώνα και καταλήγει στον Κωνσταντίνο Καραμανλή στα τέλη του 20ου αιώνα.

η πολιτική της ελληνικής «Δεξιάς» δεν ήταν ποτέ «εθνικιστική» Η αδιαμφισβήτητη ταύτιση των βασικών πολιτικών επιδιώξεων είναι το δεύτερο σημείο που επιβεβαιώνει την συνέχεια του «Δεξιού» πολιτικού χώρου από τον Χαρίλαο Τρικούπη μέχρι τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η βασική πολιτική επιλογή του Χαριλάου Τρικούπη ήταν η προτεραιότητα στην επιδίωξη της οικονομικής ανάπτυξης της Ελλάδος και όχι στην διεκδίκηση των «εθνικών δικαίων». Με άλλα λόγια, την περίοδο της ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Ελλάδα πρωθυπουργίας του, ο Τρικούπης προτιμούσε να επιδιώκει την οικονομική ανάπτυξη του ελληνικού κρατιδίου και όχι την επέκταση των συνόρων της Ελλάδος και την απελευθέρωση των αλύτρωτων Ελλήνων. Αυτή η βασική πολιτική επιλογή αποτυπωνόταν γλαφυρά στον επίσημο τίτλο του κόμματός του: το κόμμα του λεγόταν «Νεωτερικόν», σε αντίθεση με το «Εθνικόν Κόμμα» του Θεοδώρου Δηλιγιάννη, το οποίο προέβαλε ως πρώτο στόχο του την προάσπιση των «εθνικών δικαίων». Την ίδια βασική πολιτική επιλογή ακολούθησαν και ο Γεώργιος Θεοτόκης και ο Δημήτριος Γούναρης, όταν τάχθηκαν υπέρ της ειρήνης και κατά της συμμετοχής της Ελλάδος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η συνέχιση της βασικής πολιτικής επιλογής του Τρικούπη ήταν αυτή που έφερε τους πολιτικούς διαδόχους του σε αντίθεση με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος είχε θέσει ως πρώτο στόχο του την επιδίωξη των «εθνικών δικαίων» όπως και ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης είκοσι χρόνια νωρίτερα. Η μετονομασία του «τρικουπικού-θεοτοκικού κόμματος» σε «Κόμμα Εθνικοφρόνων» συμβόλιζε ακριβώς αυτήν την διαφορά αντιλήψεων: οι αντιβενιζελικοί πίστευαν ότι η αποφυγή εμπλοκής σε νέο πόλεμο ήταν η πολιτική που ακολουθούσαν όσοι «φρονούσαν εθνικά». Βασική πολιτική επιλογή αντίστοιχη με αυτή του Χαριλάου Τρικούπη, ακολούθησε και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, όταν έστρεψε όλες τις προσπάθειές του στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας και στην ένταξή της στην ΕΟΚ (που θεωρούσε ότι είναι απαραίτητη για την στήριξη και την σταθερότητα της Ελλάδας), ενώ οι πολιτικοί του αντίπαλοι τον κατηγορούσαν για «εθνική μειοδοσία» στο Κυπριακό και το Αιγαίο τις δεκαετίες του 1950, 1960 και 1970. Οι «Εθνικόφρονες» ή «Δεξιοί» πολιτικοί συχνά παρελάμβαναν την χώρα σε εμπόλεμη κατάσταση ή σε κατάσταση πολεμικής κρίσης. Αυτό συνέβη στον Τρικούπη το 1886, στον Γούναρη το 1915 και το 1921 και στον Καραμανλή το 1955 και το 1974. Σε αυτές τις περιπτώσεις επεδίωκαν να τερματίσουν τις πολεμικές εμπλοκές, συχνά με τραγικό προσωπικό κόστος, όπως συνέβη με τον Γούναρη και τους συνεργάτες του το 1922. Όμως, δεν ήταν ποτέ οι «Εθνικόφρονες» ή «Δεξιοί» πολιτικοί εκείνοι που ενέπλεκαν την Ελλάδα σε ένοπλες περιπέτειες. Αυτό είναι ένα αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός και ενισχύει το συμπέρασμα ότι οι «Εθνικόφρονες» δεν ήταν ποτέ «εθνικιστές». Η αλήθεια είναι ότι, εκείνοι που έθεταν ως προτεραιότητα την επιδίωξη των «εθνικών δικαίων του Ελληνισμού» και που δεν δίσταζαν να εμπλέξουν την Ελλάδα σε πολεμικές περιπέτειες, ήταν οι πολιτικοί του «Κέντρου». Ο Βενιζέλος επεδίωξε με κάθε μέσο να εμπλέΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

ξει την Ελλάδα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Ο βενιζελικός Πάγκαλος ειλικρινά πίστευε ότι θα κατάφερνε να συνεχίσει τον πόλεμο εναντίον του Κεμάλ και ότι το πραξικόπημα που έκανε το 1922 θα έπειθε τους Αγγλογάλλους να βοηθήσουν την Ελλάδα να νικήσει (είναι καταγεγραμμένη και αδιαμφισβήτητη η έκπληξη των βενιζελικών πραξικοπηματιών το 1922, όταν οι Αγγλογάλλοι τους ανακοίνωσαν ότι πρέπει η Ελλάδα να εκκενώσει την Ανατολική Θράκη). Ο Γεώργιος Παπανδρέου επέτρεψε στον Μακάριο να δημιουργήσει την Κυπριακή κρίση το 1963. Και ο Ανδρέας Παπανδρέου ζητούσε την βύθιση του τουρκικού «Χόρα» το 1975 και κραύγαζε από τα μπαλκόνια ότι η «Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» το 1981. Η πολιτική του «Κέντρου» ουσιαστικά συνέχισε την πολιτική του Θεοδώρου Δηλιγιάννη. Δεν είναι απλή σύμπτωση το ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου διέταξε την κινητοποίηση του ελληνικού στρατού το 1987, όπως ο Δηλιγιάννης είχε διατάξει επιστράτευση ακριβώς έναν αιώνα νωρίτερα, κατά τη διάρκεια του «Ειρηνοπολέμου» του 1885-1886.

η σύγχυση των όρων και των εννοιών Πώς έχει δημιουργηθεί στα σκοτισμένα μυαλά των σημερινών Ελλήνων η εντύπωση ότι οι έννοιες «Εθνικόφρων» και «εθνικιστής» είναι ταυτόσημες; Κυρίως εξαιτίας τριών παραγόντων. Ο πρώτος είναι η επαναλαμβανόμενη συκοφαντία που ασκεί εδώ και δεκαετίες το πασοκο-συριζαϊκό κατεστημένο, που κυβερνά τα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Εάν ερωτηθεί κάποιος στον δρόμο τι θεωρεί ως το πρότυπο της «εθνικοφροσύνης», θα απαντήσει χωρίς αμφιβολία την Χούντα του Παπαδόπουλου. Και όμως, ο πρώτος στόχος της Χούντας ήταν η κατάργηση της κυβερνήσεως της Καραμανλικής ΕΡΕ, της οποίας πρόεδρος ήταν εκείνη την εποχή ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, πέρα από θείος εξ αγχιστείας του Καραμανλή, ήταν και ανιψιός του Δημητρίου Γούναρη: μία παράξενη μοίρα έκανε και τον θείο και τον ανιψιό να πέσουν θύματα στρατιωτικών πραξικοπημάτων. Η Χούντα ήταν επίσης εκείνη που κατεδίωξε τον τελευταίο Βασιλιά της Ελλάδος «από χωρίου εις χωρίον» και που κατήργησε τη Βασιλεία με το «δημοψήφισμα» του καλοκαιριού 1973. Και όμως, το πασοκο-συριζαϊκό κατεστημένο έχει καταφέρει να πείσει τον ελληνικό λαό ότι οι χουντικοί, που έδιωξαν τόσο τον Βασιλιά όσο και τον ανιψιό τού Γούναρη, ανήκαν στην πολιτική παράδοση του Γούναρη και του Θεοτόκη, πολιτικών που πάντα στήριξαν την Βασιλεία και που ήταν θύματα στρατιωτικών πραξικοπημάτων!

5

Ελλάδα Ο δεύτερος λόγος είναι η ονοματολογία που επέλεξαν τα μη-κομμουνιστικά κόμματα αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η λέξη «Εθνικό» έγινε ένα είδος συμβόλου, που έδειχνε ότι το κόμμα δεν ήταν προσκείμενο προς το ΚΚΕ. Έτσι, η επωνυμία «Εθνικό» χρησιμοποιήθηκε από ένα ευρύ φάσμα υποψηφίων, οι οποίοι δεν είχαν καμμία σχέση με την πολιτική παράδοση του «Κόμματος Εθνικοφρόνων» του Γούναρη, ή με το Λαϊκό Κόμμα του Τσαλδάρη και του Καραμανλή. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η «Εθνική Πολιτική Ένωση» του 1946, της οποίας ηγέτες ήταν, μεταξύ άλλων, ο Γεώργιος Παπανδρέου και ο Σοφοκλής Βενιζέλος (ο γιός του Ελευθερίου Βενιζέλου). Λίγα χρόνια αργότερα, ο Γεώργιος Παπανδρέου και ο Σοφοκλής Βενιζέλος με την «Ένωσιν Κέντρου» επρόκειτο να γίνουν οι βασικοί αντίπαλοι του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν το «Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος» του βενιζελικού Ναπολέοντος Ζέρβα (που τελικά ενσωματώθηκε στο Κόμμα Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου) και το «Κόμμα Εθνικών Φιλελευθέρων» του Στυλιανού Γονατά (που ήταν πρωτεργάτης του βενιζελικού πραξικοπήματος του 1922 και της εκτέλεσης του Γούναρη). Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα χρησιμοποίησης της λέξεως «Εθνικό» από φανατικά βενιζελικούς πολιτικούς, ήταν ο τίτλος του κόμματος του Πλαστήρα την περίοδο 1950-1953: η «Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου». Ο Πλαστήρας ήταν από τους πρωτεργάτες του πραξικοπήματος του 1922 και της εκτέλεσης του ιδρυτή των «Εθνικοφρόνων» Δημητρίου Γούναρη. Η απόφασή του να ιδρύσει την ΕΠΕΚ στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην αντίθεσή του στην συνεργασία του Κόμματος των Φιλελευθέρων με το Λαϊκό Κόμμα κατά την διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου: ο Πλαστήρας μισούσε το Λαϊκό Κόμμα περισσότερο από ό,τι τους κομμουνιστές. Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη για να καταλάβει κανείς ότι όλοι αυτοί οι πολιτευτές με «εθνικά φρονήματα» ήταν στην πραγματικότητα φανατικοί βενιζελικοί, που δεν είχαν καμμία σχέση με την πολιτική παράδοση του Θεοτόκη, του Γούναρη και του «Κόμματος των Εθνικοφρόνων». Όμως, η πολιτική ονοματολογία που χρησιμοποίησαν προκάλεσε σύγχυση των όρων και των εννοιών. Αυτή η σύγχυση επέτρεψε στην ελληνική αριστερά να συκοφαντήσει τον όρο «εθνικόφρων» και να τον μετατρέψει σε ύβρι απευθυνόμενη σε όποιον δεν ήταν κομμουνιστής. Ο τρίτος λόγος είναι ότι ο πολιτικός χώρος των «Εθνικοφρόνων» έχει πάψει να υπάρχει και, έτσι, δεν υπάρχει πλέον κανείς που να ενδιαφέρεται να υπερασπιστεί την πολιτική του παράδοση και υστεροφημία. Όσο και εάν φαίνεται παράδοξο, τον πολιτικό χώρο 6

που αποτελούσε την συνέχεια του «Κόμματος των Εθνικοφρόνων» τον κατήργησε ο πιο επιτυχημένος ηγέτης του: ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ο Καραμανλής ήταν εκείνος που επέτυχε να προσελκύσει στο κόμμα του τα πιο αξιόλογα στελέχη της βενιζελικής πολιτικής παράδοσης: τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, τον Ευάγγελο Αβέρωφ, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Αθανάσιο Κανελλόπουλο και πολλούς άλλους. Με αυτόν τον τρόπο, η συνέχεια των πολιτικών στελεχών που υπήρχε από την εποχή του Τρικούπη μέχρι την εποχή του Καραμανλή διεκόπη. Εδώ και πολλά χρόνια, η Νέα Δημοκρατία οδηγείται πλέον από ανθρώπους που αποτελούν σε μεγαλύτερο βαθμό συνέχεια της βενιζελικής πολιτικής παράδοσης, από ό,τι της παράδοσης του Λαϊκού Κόμματος. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε την ευκαιρία να το βιώσει αυτό κατά την περίοδο της «Μακεδονικής κρίσης» το 1991-1992, όταν πρωθυπουργός της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας ήταν ο «βενιζελικός φιλελεύθερος» Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και όταν ο εγγονός της βενιζελικής Πηνελόπης Δέλτα, ο Αντώνης Σαμαράς, εξέφραζε απόψεις εξωτερικής πολιτικής που ήταν πιο κοντά στην παράδοση του Θεοδώρου Δηλιγιάννη, παρά σε αυτήν του Χαριλάου Τρικούπη. Ο Καραμανλής ήταν, επίσης, εκείνος που ενσωμάτωσε στο κόμμα του μερικές από τις βασικές πολιτικές επιδιώξεις της βενιζελικής παράδοσης. Ούτε ο Τρικούπης, ούτε ο Θεοτόκης, ούτε ο Γούναρης, ούτε ο Τσαλδάρης θα μπορούσαν πότε να φανταστούν ότι ο πολιτικός τους χώρος θα καταργούσε την Βασιλεία, ή θα αποκαλούσε το πολιτικό του πρόγραμμα «ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό». Θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ότι, εφ’ όσον δεν υπάρχει πλέον ο «εθνικόφρων» πολιτικός χώρος, είναι περιττό να συζητούμε για αυτόν ή να επιχειρούμε να αποκαταστήσουμε την αλήθεια για το τι πραγματικά ήταν, όταν υπήρχε. Ωστόσο αυτή η άποψη είναι εσφαλμένη. Η διαστρέβλωση των γεγονότων της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας και η αδιάκοπη επανάληψη της λαϊκιστικής μυθολογίας στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τις διάφορες εκδόσεις, έντυπες και ηλεκτρονικές, αποτελούν την βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η πασοκική κυριαρχία. Είναι η ίδια βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η συριζαϊκή πολιτική κυριαρχία. Η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας και η διάλυση των συγχύσεων και των μύθων που στηρίζουν τον πασοκο-συριζαϊσμό, είναι απαραίτητες στον αγώνα για το σταμάτημα του κατήφορου και την ανόρθωση της Ελλάδας. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Ελλάδα

Μπορεί η ΣΠΙΘΑ του Μίκη Θεοδωράκη να προσφέρει κάτι ; του Όθωνα Ιακωβίδη

Π

έρασαν τέσσερα χρόνια από την ημέρα (1η Δεκ. 2010) που ο Μίκης Θεοδωράκης διάβασε την Ιδρυτική Διακήρυξη του Κινήματος Ανεξάρτητων Πολιτών ΣΠΙΘΑ, στο κατάμεστο ίδρυμα Κακογιάννη. Με την διακήρυξη εκείνη, ο Μίκης Θεοδωράκης θεμελίωνε κάποιες πρωτόφαντες πολιτικές πρωτοπορίες, όπως: • Δημιούργησε την βάση για μία πολιτική συσπείρωση εναντίον ολόκληρου του πολιτικού συστήματος (την οικογενειοκρατούμενη και κομματοκρατούμενη πολιτική και οικονομική ολιγαρχία), το οποίο κατονόμασε ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της οικονομικής (και όχι μόνον) καταστροφής της Ελληνικής κοινωνίας.

• Ζήτησε την κατάργηση των διαχωριστικών κομματικών γραμμών «Αριστεράς» / «Δεξιάς» , εν όψει μίας εθνικής προσπάθειας εναντίον του μέγιστου κινδύνου της απώλειας (διά λεηλασίας ή και βίαιης αρπαγής) του τεράστιου δημόσιου πλούτου της χώρας. Μία απώλεια που είναι, πλέον, ορατή, μετά την άνευ όρων παράδοση της διαχείρισης της Εθνικής Οικονομίας σε χέρια εξωχώριων δυνάμεων, αντιθέτων (προς τα Ελληνικά) συμφερόντων.

• Πρότεινε την οργάνωση της Κίνησης «από κάτω», δηλαδή από τον Λαό. *** Τι προσέφεραν όλα αυτά, τα μεγάλα και ωραία, μέχρι σήμερα, στην Ελληνική κοινωνία; Η σημερινή κατάσταση (αρχές του 2015) και η προθυμία του λαού να ψηφίσει το ένα ή το άλλο κόμμα, σημαίνει πως η καταδικαστική θέση του Μίκη Θεοδωράκη απέναντι σε όλον αυτό τον κομματικό συρφετό, δεν έχει κατανοηθεί και «δεν έχει περάσει» ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

στο μεγαλύτερο μέρος της Ελληνικής κοινωνίας. Η κυριώτερη αιτία αυτής της αδυναμίας ήταν η έλλειψη δυνατότητας ευρείας δημοσιοποίησης των θέσεων του Μίκη Θεοδωράκη, οι οποίες, σημειωτέον, τεκμηριωμένες από γεγονότα (και όχι θεωρίες) αποτελούν την αλήθεια της τρέχουσας κατάστασης. Έτσι, εις βάρος της Αλήθειας και της κοινωνίας, διαιωνίζεται το ψέμα, επάνω στο οποίο στηρίζεται η παράταση της ζωής ενός οικτρά αποτυχημένου πολιτικού συστήματος (αυτού της «Κοινοβουλευτικής Ολιγαρχίας») που κυβερνά την χώρα και την έχει κάνει ερείπιο. Επειδή, παντού και πάντοτε, ισχύει το Αξίωμα πως η Αλήθεια (και όχι το ψέμα) είναι ο μόνος δρόμος που οδηγεί στην επιτυχία και στην πρόοδο, η Αλήθεια του Μίκη Θεοδωράκη και της ΣΠΙΘΑΣ, επιδιώκει να αποτελέσει τον φάρο και την πυξίδα της Ελληνικής κοινωνίας, για την απόδρασή της από την σημερινή αιχμαλωσία της και το ταξίδι της προς το μέλλον και το πεπρωμένο της. Με την σκέψη αυτού του αξιώματος, ο Μίκης Θεοδωράκης (μαζί με την ΣΠΙΘΑ) έχει προσφέρει στην Ελληνική κοινωνία την βάση επάνω στην οποία πρέπει να κτίσει το οικοδόμημα του μέλλοντός της, που, με τους πόρους που διαθέτει τόσο σε υλικούς όσο και σε πνευματικούς θησαυρούς, μπορεί να είναι φωτεινό και αξιοζήλευτο, όπως το παρελθόν της !.. Η ΣΠΙΘΑ του Μίκη Θεοδωράκη, παραμένει αναμμένη. Χρειάζεται, όμως, όλοι να σκύψουμε και να την φυσήξουμε, λίγο ο καθένας, ώστε ν’ ανάψει την φλόγα που θα κάψουν την σχεδιαζόμενη καταστροφή και τους καταστροφείς....

7

Κοινός Νους

Γιατί δεν εφαρμόζονται οι νόμοι;

Σ

ε ένα πρόσφατο συνέδριο που αφορούσε θέματα φυλακών και σωφρονιστικής πολιτικής, διατύπωσα μια γνώμη που ίσως θα άξιζε να τύχει ευρύτερης δημοσιότητας, καθώς αφορά γενικότερες αδυναμίες λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης στη χώρα μας. Επεσήμανα δηλ. ότι από το 1989 και στη συνέχεια εκ νέου το 1999, με τον έκτοτε ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα, εισήχθησαν και στην Ελλάδα σημαντικοί θεσμοί που βοηθούν αποτελεσματικά στην κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων και άρα στη μείωση της υποτροπής τους. Μεταξύ αυτών θα μπορούσε να αναφερθεί η δυνατότητα να τίθεται ο κρατούμενος (σε κάποιο στάδιο της κράτησής του) υπό καθεστώς ημιελευθερίας (ά. 59 επ. και 42 ΣωφρΚ). Δηλαδή να απασχολείται ο κρατούμενος π.χ. επαγγελματικά κάποιες ώρες της ημέρας έξω από τη φυλακή, ώστε να μη χάσει εντελώς την επαφή με τη δουλειά που είχε προηγουμένως ή, έστω, να αποκτήσει κάποια δουλειά που θα τον κρατήσει ενεργό στην κοινωνική ζωή και δεν θα τον «απανθρωπίσει» μέσα στον αποπνικτικό και μολυσματικό χώρο της φυλακής. Ωστόσο, εικοσιπέντε χρόνια μετά την εισαγωγή του, ο πολύτιμος αυτός για την κοινωνία θεσμός της ημιελεύθερης διαβίωσης δεν έχει τύχει ακόμη εφαρμογής. Οπότε, εύλογα γεννάται το ερώτημα: Γιατί η Ελληνική Πολιτεία εθέσπισε έναν θεσμό χωρίς να τον θέσει σε εφαρμογή; Το ερώτημα μάλιστα αυτό γίνεται οξύτερο εάν σκεφθεί κανείς και σειρά άλλων θεσμών που έχουν νομοθετηθεί κατά καιρούς, αλλά χωρίς να εφαρμόζονται, όπως π.χ. ο θεσμός της Δικαστικής Αστυνομίας (ά. 36 ν. 2145/1993), ο θεσμός της υποτροπής (ά. 88 επ. ΠΚ) και ο θεσμός της μηχανοργάνωσης του ποινικού μητρώου (ν. 1805/1988)... Η εύκολη απάντηση είναι βέβαια να αναμασήσουμε το γνωστό απόφθεγμα του Ροΐδη, ότι «εν Ελλάδι ενός μόνον νόμου έχομεν χρείαν, του περί εφαρμογής των νόμων». Ωστόσο, η προσφυγή σε αυτό το απόφθεγμα, έστω και αν παραπέμπει στο πρόβλημα μιας γενικότερης αδιαφορίας των Ελλήνων ως προς τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας ρυθμίσεων γενικού χαρακτήρα, όμως δεν εξηγεί γιατί το φαινόμενο αυτό συμβαίνει με τόση ένταση στη χώρα μας. Εάν εγκύψει κανείς βαθύτερα στο πρόβλημα, θα μπορούσε να αναφέρει δύο ειδικότερους και συνδεόμενους μεταξύ τους λόγους αυτής της νομοθετικής ολιγωρίας. Εν πρώτοις, υπάρχει στη χώρα μας μια διάχυτη κουλτούρα μεταξύ των πολιτικών, ότι αρκεί η ψήφιση

8

του Νέστορα Ε. Κουράκη

ενός νόμου, για να «λυθεί» κατά τρόπο μαγικό το όποιο κοινωνικό ή πολιτικό πρόβλημα, κυρίως βέβαια με την έννοια ότι έτσι καθησυχάζεται η κοινή γνώμη και εκτονώνεται η όποια κοινωνική ένταση (π.χ. ποινικοποίηση επιθέσεων από «κουκουλοφόρους») ή, σε άλλες περιπτώσεις, ότι εμφανίζεται η χώρα μας να έχει «προοδευτικούς» και διεθνώς αναγνωρισμένους θεσμούς, όπως π.χ. αυτός της προαναφερθείσας ημιελεύθερης διαβίωσης. Αναλαμβάνεται, δηλ., εδώ μια «συμβολική ενέργεια» από την πλευρά του νομοθέτη και θεωρείται ότι έτσι το κοινωνικό πρόβλημα «αντιμετωπίζεται» ή ότι οι διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας τηρούνται, χωρίς όμως κανείς να ενδιαφέρεται από εκεί και πέρα για την ουσιαστική εφαρμογή της διάταξης που ψηφίσθηκε, αλλά και χωρίς να υφίστανται κάποιοι σταθεροί μηχανισμοί στις επιμέρους υπηρεσίες των υπουργείων για τη δημιουργία ουσιαστικών υλικοτεχνικών υποδομών υλοποίησης (implementation) του νόμου και μετέπειτα ελέγχου των σταδίων εφαρμογής του (follow-up). Αλλωστε, πολύ συχνά η ψήφιση ενός νόμου συνοδεύεται από πληθώρα «αστερίσκων», δηλ. υπουργικών αποφάσεων και προεδρικών διαταγμάτων που πρέπει να εκδοθούν για την υλοποίηση του νόμου και των οποίων η μη έκδοση καθιστά τον νόμο εν τοις πράγμασι ανενεργό. Συναφής με τον ανωτέρω είναι και ο δεύτερος λόγος της προαναφερθείσας νομοθετικής ολιγωρίας: Η εφαρμογή δηλ. ενός νόμου είναι συνήθως αδιάφορη για τον εκάστοτε νέο υπουργό, ο οποίος είτε δεν γνωρίζει είτε και δεν επιθυμεί να προωθήσει έργα του προκατόχου του, ιδίως μάλιστα όταν ο τελευταίος ανήκει σε διαφορετική πολιτική ή και κομματική πτέρυγα, ή όταν η προώθηση τέτιοιων έργων δεν αποφέρει στους πολιτικούς μας χειροπιαστά πολιτικά οφέλη. Επομένως, η μη υλοποίηση των νόμων ανάγεται εν τέλει σε κακή οργάνωση της δημόσιας διοίκησης, αλλά και σε έλλειψη πολιτικής βούλησης, που υποθάλπονται και από μια γενικότερη κουλτούρα αδιαφορίας της κοινωνίας ως προς την υλοποίηση νόμων γενικού χαρακτήρα. Ισως, λοιπόν, η θέσπιση ενός μόνιμου (μη κομματικοποιημένου) υφυπουργού ή γενικού γραμματέα σε όλα τα βασικά υπουργεία να αποτελούσε μια ουσιαστική λύση στο πρόβλημα, τόσο από την άποψη της καλύτερης οργάνωσης εκ μέρους του των υποδομών που χρειάζονται κάθε φορά για την υλοποίηση ενός νόμου, όσο και για τον περαιτέρω επίμονο έλεγχο εφαρμογής του νόμου, ανεξαρτήτως της πορείας (ανασχηματισμού ή πτώσης) μιας πολιτικής κυβέρνησης. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Οικονομία

Tο χρηματοπιστωτικό σύστημα και η Αριστερά του Πάνου Κ. Παναγόπουλου

Η

Αριστερά, πάσχουσα από αυτό-αποπροσανατολιστικό σύνδρομο, έφθασε καθ’ όλες τις ενδείξεις στο σημείο να προσφέρει ουσιαστική, ακούσια θέλω να πιστεύω, βοήθεια στο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα (Χ.Σ.), το οποίο επιδίδεται σταδιακά αλλά συστηματικά στην εξουθένωση της καθ’ αυτό ελεύθερης (μη μονοπωλιακής/ολιγοπωλιακής) ανταγωνιστικής οικονομίας. Που πρακτικά καταργεί ένα πρόσφατα κερδισμένο στάδιο προς την ολοκληρωμένη Κοινωνιστική (Σοσιαλιστική) ανάπτυξη. Επικουρεί, δηλαδή, η Αριστερά, με την συγκεχυμένη σπασμωδικότητά της, αυτό το Χ.Σ. που υποσκάπτει τα θεμέλια της ίδιας της δημοκρατίας, έχοντας κηρύξει, από αρκετές δεκαετίες, δόλιο πόλεμο κατά της Κοινής Λογικής και του Μέτρου, με τα οποία, ασφαλώς δεν μπορεί να συμβιώσει. Είναι εκπληκτικά χαρακτηριστικό ένα διάγραμμα του «US Bureau of Economic Analysis», που παραθέτει η «Καθημερινή» της 21-12-2014, όπου η καθοδική πορεία της κερδοφορίας και ανάπτυξης του βιομηχανικού κλάδου βρίσκεται σε κάθε χρονική στιγμή ακριβώς στον αντίποδα της συνολικά ανιούσας κερδοφορίας του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος. Μία αντιστοιχία τέλεια αντεστραμμένη! Ασφαλώς δε τα ίδια και χειρότερα πρέπει να συμβαίνουν και με τον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής. Δηλαδή τον πιάσαμε τον κλέφτη! Αλλά και που τον πιάσαμε; ...Kαι ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

που έχουμε την μακροθυμία να τον αφήσουμε;… Εκείνος είναι που δεν μας αφήνει! Η Αριστερά, απέναντι στο Χ.Σ., όχι μόνον δεν ανθίσταται, δηλαδή δεν αντιδρά ορθολογικά στον όλο ορυμαγδό που έχει προκληθεί, αλλά αποπροσανατολισμένη, είτε από αδιευκρίνιστο ακόμα (!) δογματισμό, είτε από ανόητο και ανευέλικτο συντηρητισμό, και άλλοτε πάλι από άκρατο λαϊκισμό, έχει εγκλωβίσει/απενεργοποιήσει τις πλέον ενεργές κοινωνικές δυνάμεις. Συλλαμβάνεται δε καθεύδουσα η Αριστερά, διότι, αποπροσανατολισμένη και αλαζονική, επιζητεί άλλα αντ’ άλλων, που δεν συνάδουν, ούτε με τους ευρύτερους κοινωνιστικούς στόχους της, ουδέ καν υπό το πρίσμα της έννοιας του ιστορικού υλισμού φαίνεται να συμπλέει. Παρ’όλο που καθόλου δεν συμφωνώ με τον ιστορικό υλισμό, αυτό το τελευταίο δεν θα μπορούσα να μην το υπογραμμίσω. Ένα άλλο παράλληλο ζήτημα, είναι αυτά που δικαίως καταμαρτυρεί ο Χρήστος Γιανναράς για τα ελληνικά κόμματα των πολιτικών πυγμαίων, το ότι δηλαδή όλα και όλοι σπεύδουν προς μία και την αυτή επαγγελία: «να αυξήσουν την κατά κεφαλήν καταναλωτική ευχέρεια, χωρίς κανένα άλλο όραμα ζωής, ποιότητα ζωής, χαρά της ζωής. Ακόμα και η παιδεία δεν παρέχεται ως καλλιέργεια, αλλά ως εφόδιο (προσόν για καριέρα)». Σήμερα, όλα αυτά τείνουν να ισχύσουν για όλα σχεδόν τα κόμματα και τους πολιτικούς πυγμαί9

Οικονομία ους της υφηλίου. Έτσι, μαζί με τ’ άλλα, γίνεται ηλίου φαεινότερο ότι εν κατακλείδι μοναδικός ευνοούμενος από την εξέλιξη αυτή είναι το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα, που πρωτοστατεί στην εκρίζωση της (αρχαίας) Ελληνικής Γραμματείας, από την οποία είναι πολύ φυσικό να ενοχλείται ιδιαίτερα, (βλέπε Who killed Homer του Victor Davis Hanson και John Heath). Ακριβώς αυτή είναι η υφή των επιδιώξεων και των μέσων του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος, που, αφελώς, οι συντηρητικές πολιτικές παρατάξεις (λόγω της εσφαλμένα νοούμενης πολιτικής συγγένειας με το Χ.Σ.), όπως ήταν αναμενόμενο, όχι βέβαια και δικαιολογημένο, κόπτονται να εξυπηρετούν την εξόφθαλμα άδικη, την αδιέξοδη και προπαντός την μη συντηρητική αυτή επιδίωξη, που αποτελεί αντίφαση με την ιδεολογία της ίδιας της συντηρητικής παράταξής τους. Το να εξυπηρετείται όμως το Χ.Σ. και από την Αριστερά, (άλλες σέκτες από ευήθεια και άλλες από ανόητη σκοπιμότητα, προφανώς για να εξουδετερωθεί η ουσιαστικά-μη μονοπωλιακή/ολιγοπωλιακή-ελεύθερη οικονομία), αποτελεί για την ανθρωπιστική Αριστερά, ενέργεια αυτοκτονική. Απεμπολεί η Αριστερά το κερδισμένο στάδιο της ανταγωνιστικής ελεύθερης οικονομίας, που είναι ένα πρώτο πολύ μεγάλο βήμα προς την ολοκληρωμένη κοινωνιστική ανάπτυξη. Πρέπει να γίνει πια σαφές πως τα στάδια της ολοκληρωμένης ανάπτυξης περνιούνται, δεν προσπερνιούνται και μάλιστα ατιμωρητί. Εξ άλλου αυτό επιβεβαιώνεται πανηγυρικά με τις συνέπειες τις οποίες βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα του μνημονίου. Αυτά τα προσπεράσματα των σταδίων της ανάπτυξης, δηλαδή οι δημοκρατικά και πολιτισμικά μη αφομοιώσιμοι ρυθμοί ανάπτυξης που βιώσαμε στις ανεπτυγμένες χώρες κατά το πρόσφατο παρελθόν, είναι δυνατόν να στοιχίσουν την ίδια την συνέχιση της ανθρώπινης ύπαρξης, και δεν αναφέρομαι στο απώτατο μέλλον. Ο εντός 15ετίας υπερδιπλασιασμός του κατά κεφαλήν μέσου εισοδήματος στην Ελλάδα δεν προβλημάτισε ποτέ κανέναν; Η ύπαρξη του δυσδιάθετου πακτωλού κονδυλίων από την Ε.Ε., δεν απετέλεσε επαρκή ένδειξη; Ήταν τόσο πολύ δύσκολο να διαπιστωθεί πως αυτά τα κονδύλια έπρεπε να είχαν διατεθεί στο διπλάσιο και τριπλάσιο χρονικό διάστημα; Όμως για λόγους άσχετους με την ορθολογική οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη της χώρας και με ευθύνη της όχι ανυστερόβουλης πολιτικής και των ελληνικών (αριστερών κυρίως) δυνάμεων, που ήθελαν κι’ από 10

πάνω δάνεια, με πολύ αμβλυμμένους (μη ισοσκελισμένους) προϋπολογισμούς (σκληρού μάλιστα νομίσματος), αλλά και των πολιτικών της Ε.Ε., που υπακούει πλέον και εκείνη στο Χ.Σ., όλα αυτά κατέληξαν στον εκμαυλισμό τουλάχιστον ενός ολόκληρου λαού. Τα όσα διατρέξαμε αρνητικά, από την πλευρά της Αριστεράς, λογικώς οφείλονται στην φασιστικού τύπου διαστρέβλωση μέχρι και «κατά το δοκούν» αποσιώπηση πάρα πολλών εδαφίων, από αυτά που παρέθετε, ο πάνω απ’ όλα ανθρωπιστής Κάρολος Μαρξ, με πιο εύγλωττο παράδειγμα : «Ο πραγματικός πλούτος της κοινωνίας και η δυνατότητα για την συνεχή ανάπτυξη της παραγωγικής του διαδικασίας, ως εκ τούτου, δεν εξαρτώνται από την υπερ-εργασία, αλλά από την παραγωγικότητά της και τις περισσότερο ή λιγώτερο γόνιμες συνθήκες παραγωγής κάτω από τις οποίες εκτελείται… Πέρα από την αναγκαιότητα αρχίζει η ανάπτυξη της ανθρώπινης ενεργητικότητας, η οποία είναι ένας αυτοσκοπός, το αληθινό βασίλειο της ελευθερίας, το οποίο ωστόσο μπορεί να ανθοβολήσει πιο πέρα, μόνον έχοντας στην βάση του το βασίλειο αυτό της αναγκαιότητας. Η μείωση των ωρών εργάσιμης ημέρας είναι η βασική προϋπόθεση (Κεφάλαιο, 3ος τόμος)». Όμως, ο Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς (Στάλιν), προωθούσε και εκθείαζε το μοντέλο «Σταχάνοφ», η δε κυρία Παπαρήγα, η δική μας, ήταν κατά του μειωμένου ωραρίου εφ’όσον δεν συνοδευόταν, τουλάχιστον (!) από την ίδια συνολική αμοιβή εις χρήμα, κι αυτό κατά την περίοδο των παχειών αγελάδων, προκειμένου οι εργαζόμενοι να αποκτούν παράλληλα με την διαρκώς αυξανόμενη παραγωγικότητα, επίσης διαρκώς αυξανόμενη καταναλωτική ευχέρεια, που θα κατέληγε ασφαλώς μόνον υπέρ του Χ.Σ. Στο σημείο αυτό αισθάνομαι την υποχρέωση/καθήκον να υπενθυμίσω, ότι το alter ego του Karl Marx, ο Friedrich Engels, αναφέρει ρητά πώς πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπ’ όψιν οι εκάστοτε μεγάλες τεχνολογικές μεταβολές: «Η εφαρμογή του διαλεκτικού υλισμού πρέπει να αλλάζει με κάθε σοβαρή ανακάλυψη», περιλαμβανομένου λογικά και του DNA, δηλαδή της ετερότητας (της διαφορετικότητας) μεταξύ ατόμων και με ό,τι άλλο αυτά συνεπάγονται για τον ιστορικό υλισμό.» Η Αριστερά όμως, και ιδίως η ελληνική Αριστερά … «πέρα βρέχει». Έτσι, η έκρηξη της τεχνολογίας αιφνιδίασε και αποπροσανατόλισε τελείως την Αριστερά, αφήνοντας όλο τον χώρο στο Χ.Σ., να αλωνίζει κατά βούληση και να εκμηδενίζει την υπέρ των εργαζομένων αυξανόμενη παραγωγικότητα της εργασίας, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Οικονομία και ιδίως τον καταμερισμό της, σε υλικές αμοιβές και σε ελεύθερο χρόνο. Τι θα έπρεπε να κάνει η Αριστερά; Πώς θα έπρεπε να αντιδράσει, ή καλύτερα να έχει ήδη αντιδράσει; Η Κοινή Λογική και το Μέτρο, που το Χ.Σ. τα αποφεύγει όπως ο διάολος το λιβάνι, μόνον εκείνα, είναι σε θέση να ανατρέψουν το καταστροφικό αυτό σκηνικό, και ασφαλώς, όχι η κατά μέτωπο επίθεση, όταν μάλιστα η Αριστερά μετέχει σε εθνικές κυβερνήσεις. Κατ’ αρχήν χρειάζεται μια μεσομακροπρόθεσμη, σε παγκόσμιο επίπεδο, ενδελεχής ενημέρωση των λαών, με σαφώς αντικειμενικά και διαφανή κριτήρια. Όταν έχεις 100% δίκιο, η παραμικρή ανακρίβεια ή η ελάχιστη υπερβολή, εκτός του ότι περιττεύουν, είναι δυνατόν να αποβούν μοιραίες για την οποιαδήποτε υπόθεση. Μια περίπου 10ετία, λοιπόν, συστηματικής ενημέρωσης πρέπει να θεωρηθεί αναγκαία προτού ζητηθούν αλλεπάλληλα δημοψηφίσματα (όχι μεμονωμένα) για κρατικοποιήσεις του Χ.Σ. Προπαντός δε, συντονισμός και ετοιμότητα στην αντιμετώπιση αντιπερισπασμών, αλλά και συμπαράσταση/συμπαράταξη, με την καθ’ αυτό ελεύθερη οικονομία. «Για να γυρίσει ο Ήλιος θέλει δουλειά πολλή». Υπ’ όψιν ότι η χρηματοπιστωτική πρακτική (η τραπεζική δραστηριότητα) δεν αποτελεί επιχείρηση με τις «ων ουκ έστιν αριθμός» εισροές και εκροές (inputs & outputs) και τους άπειρους συνδυασμούς που πρέπει να επιλέγουν οι επιχειρήσεις, ώστε

Όροι δημοσίευσης άρθρων στην Νέα Πολιτική

με κρατική διαχείριση να συνεπάγονται τεράστιο επί πλέον κόστος. Επίσης δεν βλέπω γιατί, προκειμένου για τεχνικές στην ουσία ανατροπές, θα πρέπει να υφιστάμεθα πολεμικές συρράξεις ή ακόμα χειρότερα εμφύλιες αιματηρές συγκρούσεις, με μία και μόνη «επιφύλαξη», μήπως δηλαδή η παραγωγή ΗΡΩΩΝ καθίσταται τόσο απαραίτητη για τα εκασταχού εθνικά «success stories». Παράλληλα είναι απαραίτητο για την Αριστερά να ξεκαθαρίσει αν αποδέχεται τουλάχιστον τις προαναφερθείσες συγκεκριμένες απόψεις του Karl Marx και του Friedrich Engels, ή αν προέχει η κάλυψη μικρών και μεγάλων συντροφικών φιλοδοξιών και συμφερόντων, οπότε οι λαοί καλό θα ήταν να αναζητήσουν αλλού την «σανίδα» της σωτηρίας τους. Σημ.: Παρ’ όλη την σχετικά σφαιρική πτυχιακή και μεταπτυχιακή εκπαίδευσή μου και την επιχειρηματική εμπειρία μου σε όλους τους τομείς της οικονομίας (βλέπε c.v. στο www.neapolitiki), αλλά και με βιώματα στις παρυφές της κεντρικής πολιτικής σκηνής, κρίνω «αποκοτιά» το ότι καταπιάστηκα με ένα τέτοιο και τόσο τεράστιο αντικείμενο. Όμως και η συστηματική αποφυγή μιας ανάλογης πρακτικής ανάλυσης από τους επαΐοντες, δεν δικαιολογείται. Αντίθετα αποτελεί πρώτου μεγέθους «πρόκληση».

Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό

1. Τα αποστελλόμενα άρθρα θα πρέπει να είναι εντελώς πρωτότυπα, να μην έχουν δημοσιευθεί σε οποιοδήποτε τοπικό ή πανελλήνιο έντυπο, να μην έχουν αναρτηθεί σε οποιαδήποτε διαδικτυακή διεύθυνση και να μην αποτελούν μετάφραση ξένου κειμένου χωρίς να αναφέρεται το πρωτότυπο και χωρίς να έχει εξασφαλισθεί η σχετική άδεια.

2. Δεν δημοσιεύονται κείμενα με σοβαρά συντακτικά, γραμματικά, ορθογραφικά και εκφραστικά λάθη, τα αποστελλόμενα κείμενα θα πρέπει να είναι γλωσσικώς άρτια.

3. Δεν δημοσιεύονται κείμενα που εμπεριέχουν στοιχεία πολιτικής και κομματικής προπαγάνδας.

4. Δεν γίνονται αποδεκτά κείμενα που έχουν προηγουμένως ή ταυτοχρόνως υποβληθεί σε άλλα έντυπα.

5. Οποιοδήποτε κείμενο δημοσιευθεί στην ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ μπορεί να αναδημοσιευθεί σε άλλο έντυπο ή στο διαδίκτυο μόνον με μνεία της πηγής (ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΕΥΧΟΥΣ, ΜΗΝΑΣ, ΕΤΟΣ) και μετά την ανάρτηση του περιοδικού στην ιστοσελίδα του.

6. Μέγιστο μέγεθος άρθρων: 2000 λέξεις.

7. Η διεύθυνση διατηρεί το δικαίωμα να απορρίπτει ή να περικόπτει τα υποβαλλόμενα άρθρα και να μεταβάλλει τον τίτλο τους. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

11

Το εγκόλπιο των (επιτυχημένων) πολιτικών Επίκαιρο ανθολόγιο από τα «διδάγματα» του αδίστακτου αλλά ιδιαίτερα επιτυχημένου καρδινάλιου Μαζαρίνου του Γιάννη Μαρίνου

Υ

ποκρίνου, Απόκρυπτε, Μην εμπιστεύεσαι κανέναν, Μίλα καλά για όλους και Να προνοείς πριν ενεργήσεις. Αυτά τα πέντε διδάγματα από την ζωή προέκρινε ο καρδινάλιος Μαζαρίνος από την πολυετή θητεία του ως πρωθυπουργός του βασιλέως Λουδοβίκου ΙΔ΄, προκειμένου να κυβερνά ακινδύνως και επιτυχώς ένας πολιτικός ηγέτης. Ελάχιστα γνωστός, όπως ο εξ ίσου επιτυχημένος καρδινάλιος Ρισελιέ, την αντιπαθητική εκδοχή του οποίου γνωρίζει όλος ο κόσμος από το πολυδιαβασμένο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά «Οι τρεις Σωματοφύλακες», ο διάδοχός του καρδινάλιος Μαζαρίνος πέτυχε να κατακτήσει την εξουσία και κυρίως να την διατηρήσει σταθερά έως και τον πρόωρο θάνατό του (σε ηλικία 59 μόλις ετών). Εκφράζοντας στην πράξη μια σειρά διδαγμάτων από την ζωή, που μπορεί να ξενίζουν, να ενοχλούν ή ακόμα και να εξοργίζουν, αλλά αποδείχθηκαν εξαιρετικά αποτελεσματικά για το ζητούμενο από τον κάθε πολιτικό, δηλαδή όχι μόνο πώς να κατακτήσει την εξουσία, αλλά και πώς εν συνεχεία να την διατηρήσει δια βίου. Για την κατάκτηση της εξουσίας παραμένει στην αιωνιότητα ευαγγέλιο ο διαβόητος Ηγεμόνας του Μακιαβέλι, που υπήρξε και παραμένει η σύνοψη και το σύμβολο του πολιτικού αμοραλισμού. Για το πώς να την διατηρήσεις φαίνεται ότι είναι αποτελεσματικώτερη η συνταγή του «Εγκολπίου των πολιτικών» του καρδινάλιου Ιούλιου Μαζαρίνου (1602-1661), στο οποίο την συμπύκνωσε χωρίς τις ηθικές αναστολές τις οποίες επέβαλλε ο ιερατικός τίτλος τον οποίον έφερε. Καθώς το εν λόγω πόνημα είναι ελάχιστα γνωστό (μολονότι έχει εκδοθεί και στα Ελληνικά από τον Αντώνη Λιβάνη το 1994, με εκτενή πρόλογο του Μάριου Πλωρίτη, αλλά έχει εξαντληθεί), σκέφθηκα ότι θα ήταν ιδιαίτερα επίκαιρο, λόγω εκλογών, να αναφερθώ σε μερικά από τα πιο αξιοπρόσεκτα διδάγματά του, των οποίων η σατανική σοφία αποδεικνύεται και από την ευδόκιμη μακρόχρονη σταδιοδρομία των πιο πολλών γνωστών πολιτικών μας. Όπως παρατηρεί ο Πλωρίτης, το Εγκόλπιο αυτό έχει όχι μόνον ιστορικό αλλά και πρακτικό ενδιαφέρον, αφού πολλές από τις συνταγές του εξακολουθούν να εφαρμό-

12

ζονται από πολλούς, είτε ομολογημένα, είτε ανομολόγητα, είτε συνειδητά, είτε ασυνείδητα. Η χρησιμότητα των συνταγών αυτών θεωρώ ότι είναι ακόμα μεγαλύτερη για εκείνους που αναθέτουν την εξουσία στους πολιτικούς, δηλαδή τους ψηφοφόρους. Καθώς η γνώση τους μπορεί να επιτρέψει σ΄αυτούς να ξεχωρίσουν την δολιότητα των υποψήφιων εξουσιαστών μας, που κρύβεται πίσω από την πιστή εφαρμογή των συνταγών του Μαζαρίνου, όπως άλλωστε και του Μακιαβέλι. Οι αρχαίοι (στωικοί) έλεγαν: Απέχου (από τα πάθη) και ανέχου (τις κακοπάθειες). Ο Μαζαρίνος λέει: Υπόκρινε και απόκρυβε. Φιλοσοφία όθεν του Εγκολπίου – σχολιάζει ο Πλωρίτης- είναι να μην έχεις άλλη φιλοσοφία παρά την φιλαρχία, ηθική των νόμων να μην έχεις άλλη παρά τον αμοραλισμό, λογική να μην έχεις άλλη παρά τον λόγο της δύναμης. Μοναδικό «καλό» αποτελεί ό,τι είναι καλό για την εξουσία, φτάνει βέβαια η εξουσία να γίνει δική σου και δική σου να μείνει και το δικό σου όφελος νάχει μόνη της έγνοια. Για να το επιτύχεις αυτό, πρέπει να ελέγχεις απόλυτα την πολιτική κατάσταση, αλλά και για να ελέγχεις την πολιτική πρέπει να ελέγχεις τους άλλους. Και για να ελέγχεις τους άλλους πρέπει να ελέγχεις πρώτα και κύρια τον εαυτό σου, αποκρυπτογραφεί ο Πλωρίτης. Ιδού μερικές κατά γράμμα συνταγές επιτυχίας από τον καρδινάλιο Μαζαρίνο: • Μάθε να επιβλέπεις άγρυπνα όλες σου τις πράξεις και μην χαλαρώνεις ποτέ αυτήν την επαγρύπνηση.

• Πρέπει ειδικώτερα να ορίζεις και καθορίζεις κάθε σου κίνηση, στάση, έκφραση, την συμπεριφορά σου, τις χειρονομίες σου, το περπάτημά σου, τα αστεία σου, το φαί, τον ύπνο, το ντύσιμό σου, τα λόγια σου, τις σιωπές σου, τα προφορικά σου και τα γραπτά σου.

• Μην εμπιστεύεσαι ποτέ μυστικά σου σε κανέναν, γιατί δεν υπάρχει κανένας που να μην μπορεί κάποια φορά να γίνει εχθρός σου.

• Φρόντιζε να μην ξέρει κανένας την γνώμη σου για οποιαδήποτε υπόθεση, ούτε την έκταση των πληροφοριών σου, ούτε με τί ασχολείσαι, ούτε τί φοβάσαι. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

• Κρύβε το θυμό σου. Μία και μόνη έκρηξη οργής μπορεί να ζημιώσει την φήμη σου τόσο, που όλες οι αρετές σου δεν θα μπορούν να την εξωραΐσουν.

• Πρέπει να έχεις πληροφορίες για όλους, να μην εμπιστεύεσαι τα μυστικά σου σε κανέναν, αλλά να κατασκοπεύεις τα μυστικά των άλλων.

• Η αρρώστια, το μεθύσι, τα συμπόσια, τα αστεία, τα τυχερά παιχνίδια και τα ταξίδια, όλες οι περιπέτειες όπου η ψυχή χαλαρώνει και ανοίγεται -όπου τα θηρία αφήνουν να παρασυρθούν έξω από το λαγούμι τους-, είναι ευκαιρίες για να μαζέψεις πληροφορίες. Και ο πόνος των άλλων επίσης, προ πάντων όταν αιτία είναι μια αδικία. (Και μερικές ιδιαίτερα χρήσιμες συνταγές λόγω πρόσφατων εκλογών): • Η κολακεία, η προθυμία, η αφοσίωση, είναι δοκιμασμένα μέσα για να υψωθείς σε ιδανικό υπηρέτη του «Κυρίου» ώσπου να γίνεις κύριος του «Κυρίου».

• Μίλα με ύφος απόλυτης ειλικρίνειας, λέγε πως οι λέξεις σου έρχονται αυθόρμητα, από την καρδιά, και πως δεν σκέφτεσαι παρά το γενικό καλό.

• Κάνε τον φίλο σε όλους, συζήτα με όλους, ακόμα και με εκείνους που μισείς –θα σου μάθουν πώς να είσαι επιφυλακτικός.

• Δίνε δώρα και ιδιαίτερα αν δεν σου κοστίζουν τίποτα, π.χ. προνόμια ή θέσεις (αργομισθίες όπως θα λέγαμε σήμερα). Δίνε υποσχέσεις. Η υπόσχεση είναι ένας τρόπος να μην δίνεις και να πληρώνεις τους ανθρώπους με ωραία λόγια (χορτάσαμε κατά την προεκλογική περίοδο).

• Αν θες να έχεις την εύνοια του λαού τάζε υλικά οφέλη, γιατί αυτά τον συγκινούν, όχι οι τιμές και οι δόξες. Να είσαι πάντα ο συνήγορος των αρετών του λαού και να μην αντιστέκεσαι σε ό,τι του αρέσει.

• Ασκήσου να παίζεις τα αισθήματα που χρειάζεσαι, ώσπου να εμποτισθείς με αυτά. Μην αποκαλύπτεις σε κανέναν τα πραγματικά σου αισθήματα, αλλά παίζε τον ειλικρινή. Φτιασίδωσε την καρδιά σου όσο και το πρόσωπό σου, τους τόνους της φωνής σου όσο και τις λέξεις σου.

• Πρόσεχε, ίσως αυτήν την στιγμή κάποιος σε κοιτάει ή σε ακούει κι εσύ δεν τον βλέπεις. Και η κατακλείδα από την σταχυολόγηση των διδαγμάτων του Μαζαρίνου: • Πρέπει να γνωρίσεις το κακό για να μπορέσεις να το εμποδίσεις. Αυτή η τελευταία υπόδειξη υπήρξε το κύριο κίνητρο για να σας παρουσιάσουμε αυτά τα εν πολλοίς πονηρά ή ανήθικα διδάγματα από το «Εγκόλπιο των Πολιτικών». Αν δεν γνωρίζουμε το κακό, πώς θα μπορέσουμε να το ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εμποδίσουμε; Ιδιαίτερα αυτήν την κρίσιμη για τον τόπο μας περίοδο, όπου τα πάντα παίζονται και η αναμέτρηση του κακού με το καλό δεν έχει όρια, και όπου θα πρέπει να ξεχωρίσεις ποιο είναι το χειρότερο κακό. * Αξίζει για την ιστορία να επισημανθεί ότι ο Μακιαβέλι με τον Ηγεμόνα του δεν κατάφερε να επιτύχει τα αξιώματα τα οποία προσδοκούσε, ούτε υπήρξε ιδιαίτερα χρήσιμος για τους άρχοντες Μεδίκους της Φλωρεντίας, τους οποίους υπηρετούσε. Ο πιο επιτυχημένος μαθητής του υπήρξε ο Καίσαρ Βοργίας, ο γιός του διαβόητου Πάπα Αλεξάνδρου Βοργία, ο οποίος όντως ανεδείχθη σε ουσιαστικό ηγεμόνα της Ρώμης και του Βατικανού. Αντίθετα, ο χαμηλών τόνων, κρυψίνους και πανευφυής Μαζαρίνος, όχι μόνον αναδείχθηκε σε ηγεμόνα της Γαλλίας καθώς έγινε πρωθυπουργός όταν ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΔ’ ήταν μόλις 4 ετών, αλλά και δίδαξε τον νεαρό βασιλιά πώς να κυβερνά και έμεινε μέχρι τον θάνατό του ο αδιαμφισβήτητος κύριος της Γαλλίας και της πολιτικής της. Αντιμετώπισε επιτυχώς την εξέγερση των φεουδαρχών που τροφοδότησαν επί επτά χρόνια την περίφημη Στάση της Σφενδόνης. Διατήρησε την εξουσία χωρίς να καταφύγει στην βία, ούτε στην επανάσταση, όπως επισημαίνει η βιογράφος του Φλοράνς Ντυπόν, και παρέδωσε στον ενηλικιωθέντα βασιλιά Λουδοβίκο ΙΔ’ τόσο ισχυρή και συγκεντρωμένη εξουσία, ώστε καθοδηγούμενος από τον ευφυή καρδινάλιο-πρωθυπουργό να αναδειχθεί στον βασιλιά Ήλιο, όπως τον χαρακτήρισε η Ιστορία, δηλαδή τον αναμφισβήτητο πλανητάρχη της εποχής του. Αν οι σύγχρονοι ηγεμόνες του κόσμου (και της Ελλάδας) μελετούσαν το Εγκόλπιο του Μαζαρίνου και επέλεγαν να ξεχωρίσουν τα χρήσιμα διδάγματά του από τα ανήθικα και επιβλαβή, θα μπορούσαν να είναι επιτυχημένοι για τον εαυτό τους, αλλά και για τους λαούς που κυβερνούν. Παραμένει δυστυχώς το ερώτημα αν τα πρώτα μπορούν να επικρατήσουν και να κυριαρχήσουν χωρίς τα δεύτερα. Απάντηση δεν δίνει ούτε το Εγκόλπιο του Μαζαρίνου, ούτε η παγκόσμια Ιστορία, ούτε φυσικά ο συντάκτης της παρούσας ανθολογίας.

13

κόσμος

Ιταλική Δημοκρατία

ο πραγματικός Μεγάλος Ασθενής της Ευρώπης

Η

Ευρώπη ασθενεί. Πόσο σοβαρά, δεν είναι δυνατόν να προσδιορισθεί με ακρίβεια. Μεταξύ των κύριων συμπτωμάτων της ασθένειας, ξεχωρίζει η εκφυλιστική διολίσθηση των δημοκρατικών θεσμών στο σύνολο της Ευρώπης, η οποία οφείλεται κυρίως στο οικοδόμημα της Ε.Ε. Η ολιγαρχική δομή των συνταγματικών διευθετήσεων με την πάροδο του χρόνου έχει σταθερά παγιωθεί. Απόδειξη είναι η με ελαφρά τη καρδία ανατροπή δημοψηφισμάτων που δεν ήταν της αρεσκείας των κυβερνώντων, η μη συμμετοχή των πολιτών στις Ευρωεκλογές για την ανάδειξη των εθνικών αντιπροσώπων, ο αυξανόμενος ρόλος της μη εκλεγμένης γραφειοκρατίας στην αστυνόμευση των προϋπολογισμών, και όχι μόνον, των κρατών μελών. Την γενική αυτή εμπλοκή συνοδεύει μια διάχυτη διαφθορά της πολιτικής τάξης, που δεν έχει αφήσει «παραπονεμένη» καμμία χώρα. Για να μνημονεύσουμε μόνον τα πιο ηχηρά παραδείγματα: Helmut Kohl, καγκελάριος της Γερμανίας για 16 χρόνια, Giscard d’Estaine, πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας για 7 χρόνια, Jacques Chirac, πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας για 12 χρόνια, Gerhard Schröder, καγκελάριος της Γερμανίας για 7 χρόνια, οι δύο συνεχόμενοι πρόεδροι της Γερμανικής Δημοκρατίας Horst Köhling και Christian Wulff, José Socrates, πρωθυπουργός της Πορτογαλίας για 6 χρόνια, Nicolas Sarkozy πρώην πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Mariano Rajoy, πρωθυπουργός της Ισπανίας, Bertie Ahern, πρωθυπουργός της Ιρλανδίας, και ακολουθούν υπουργοί και

14

του Γεωργίου Κ. Οικονόμου σωρεία άλλων αξιωματούχων από όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας και της Ελλάδας. Σύμφωνα με την πρώτη επίσημη έκθεση για την διαφθορά στην Ε.Ε., αυτή κατά συντηρητική εκτίμηση στοιχίζει περίπου €120 δις ετησίως, όσο περίπου και ο προϋπολογισμός της Ε.Ε. και καλύπτει μόνο τα κράτη μέλη – η Commission δεν συμπεριλαμβάνεται στην μελέτη. Στην οικονομική κρίση της Ευρωζώνης, η οποία κατέστη ανεξέλεγκτη το 2008 και ήταν αποτέλεσμα δεκαετιών οικονομικών απορρυθμίσεων και ανεξέλεγκτων αυξήσεων των πιστώσεων, η Ευρώπη ήταν σχεδόν τόσο εμπλεκόμενη όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Σε αντίθεση όμως με τις ΗΠΑ, η Ε.Ε. είχε την ατυχία να έχει ένα νόμισμα το οποίο επεβλήθη σε πολύ διαφορετικές οικονομίες, πράγμα που οδήγησε τις πλέον ευάλωτες στο χείλος της πτωχεύσεως. Αντί δε να ακολουθηθεί ένα κλασσικό σταθεροποιητικό καθεστώς, περίπου όπως το σχέδιο Churchill – Brüning του Μεσοπολέμου, το οποίο απλώς περιόριζε τις δημόσιες δαπάνες, η Γερμανία επέβαλε μια οικονομική συνθήκη που έθεσε ως συνταγματικό όριο για ελλείμματα το 3%, πράγμα το οποίο και έβαλε σε ίση μοίρα την δημοσιονομική πειθαρχία με την ελευθερία εκφράσεως, την ισότητα έναντι του νόμου και την διάκριση των εξουσιών. Τα οφέλη που προήλθαν από την ενοποίηση ήσαν κατώτερα από τα αναμενόμενα. Μια πολύ σοβαρή και γενικώς αποδεκτή μελέτη (The Economic Impact of European Integration, Discussion Paper 6820, Centre for Economic Policy Research, 2008) κατέληξε ότι η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

κόσμος Κοινή Αγορά αύξησε την ανάπτυξη κατά 3 έως 4% του ΑΕΠ σε όλη την επικράτεια από τα μέσα του 1950 μέχρι τα μέσα του 1970, και η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη κατά 1%, ενώ η νομισματική ένωση είχε, μέχρι σήμερα, μηδαμινή προσφορά. Δηλαδή η αύξηση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης για περίοδο πέραν του μισού αιώνα έφθανε ίσως το 5%. Αυτά προ της κρίσης. Στις αρχές του 2014, μετά από πέντε χρόνια κρίσης, το ΑΕΠ της Ευρωζώνης δεν έχει ακόμη επανέλθει στα επίπεδα του 2007. Σχεδόν το ένα τέταρτο της νεολαίας είναι εκτός εργασίας. Στην Ισπανία και στην Ελλάδα οι αριθμοί αγγίζουν το 57 και το 58% αντιστοίχως. Ακόμη και στην Γερμανία οι επενδύσεις είναι από τις μικρότερες των G7, και η αναλογία των χαμηλοαμοιβόμενων εργατών, δηλαδή των ατόμων που κερδίζουν κάτω των 2/3 του μέσου εισοδήματος, είναι η πιο μεγάλη στην Δυτική Ευρώπη. Αυτά είναι τα τελευταία νέα της νομισματικής ένωσης. Στο τέλος Οκτωβρίου 2014, οι οικονομολόγοι ήσαν απασχολημένοι με την πιθανή κατάρρευση της Γαλλίας. Όμως, ο πραγματικός ασθενής της Ευρώπης, εκτός της Ελλάδας φυσικά, είναι η Ιταλία. Τα χρηματιστήριά της υπέστησαν την μεγαλύτερη πτώση μετά την Ελλάδα. Πολλοί προδικάζουν ότι ο οικονομικός θάνατος της Ιταλίας είναι προδιαγεγραμμένος και ευρίσκεται σχεδόν σε παρόμοια απελπιστική κατάσταση με την Ελλάδα. Η Ιταλία είναι η πλέον δυσλειτουργική χώρα στην Ε.Ε. Από την έλευση του Ευρώ, η Ιταλία έχει το χειρότερο οικονομικό ιστορικό από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ε.Ε. εκτός της Ελλάδος. Είκοσι χρόνια σχεδόν συνεχούς ύφεσης, με ρυθμούς ανάπτυξης κάτω από την Ελλάδα και την Ισπανία. Το δημόσιό της χρέος ανέρχεται σε 130% του ΑΕΠ, παρ’ όλο που η χώρα αυτή είναι ιδρυτικό μέλος των Έξι, με πληθωρισμό όσο περίπου και η Βρεταννία, με βιομηχανία δεύτερη στην Ευρώπη μετά την Γερμανία, και δεύτερη επίσης στις εξαγωγές. Το υυπουργείο Οικονομικών της εκδίδει το τρίτο μεγαλύτερο πακέτο κρατικών ομολόγων παγκοσμίως και σχεδόν το ήμισυ του δημοσίου χρέους κρατείται εκτός Ιταλίας. Η Ιταλία είναι ο αδύναμος κρίκος της Ε.Ε. Η εμπειρία της Ιταλίας όσον αφορά την νομισματική ένωση ήταν ιδιαιτέρως οδυνηρή. Οι Ιταλοί εισήλθαν στο Ευρώ «νυκτοβατούντες», χωρίς ουσιαστικό διάλογο και απεδέχθησαν μια εξαιρετικά υψηλή ισοτιμία για την ιταλική λίρα. Οι τιμές των βασικών αγαθών διαβίωσης, όπως του καφέ, του κρασιού και του τσιγάρου, διπλασιάστηκαν μέσα σε μία νύχτα, ενώ τα ημερομίσθια παρέμειναν στάσιμα. Όταν επήλθε η μεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

γάλη κατάρρευση, η Ιταλία, εγκλωβισμένη μέσα σε μια νομισματική ένωση χωρίς να υπάρχει πολιτική ενοποίηση, δεν ήταν σε θέση να λάβει ουσιαστικά μέτρα, ούτε κάν είχε την πολυτέλεια να υποτιμήσει το νόμισμά της. Το μονοπάτι της εξόδου από την κρίση που επιτρέπουν οι Βρυξέλλες και το Βερολίνο, δηλαδή η αυστηρή δημοσιονομική πολιτική, υπήρξε αντιπαραγωγική και ατελέσφορος για τον λόγο ότι ήταν επιδερμική (καλή ώρα όπως στην Ελλάδα). Για να έχει πιθανότητες επιτυχίας μια αυστηρή δημοσιονομική πολιτική και να τονώσει την ανάπτυξη, πρέπει να εφαρμοστεί με μεγάλη επιμέλεια, πράγμα το οποίο επιφυλάσσει φοβερές ταλαιπωρίες και αυξάνει τον κίνδυνο μαζικών αναταραχών. Κανείς από τους Ιταλούς πολιτικούς δεν έχει το σθένος να συγκρουσθεί και να ρισκάρει την καριέρα του. Ο Mario Monti, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της Ιταλίας μεταξύ 2011 και 2013, προσπάθησε ως τεχνοκράτης να επιβάλει κάποια μέτρα λιτότητας, αλλά στις μετέπειτα εκλογές το κόμμα συνασπισμού του οποίου ηγήθη απέσπασε μόνο 10,5% των ψήφων. Η επωδός των Ιταλών πολιτικών είναι να επιρρίπτουν όλη την ευθύνη για τα προβλήματα της Ιταλίας στην νομισματική ένωση. Το Ευρώ όμως δεν έφερε την καταστροφή, απλώς αφαίρεσε από την Ιταλία το μέσο για να την πολεμήσει και έφερε στην επιφάνεια τις δομικές αδυναμίες της. Στην Ιταλία η ανεργία των νέων ανέρχεται σε 43% - η πιο υψηλή που έχει καταγραφεί ποτέ. Βεβαίως, οι αριθμοί αυτοί δεν περιλαμβάνουν την μαύρη αγορά, η οποία είναι τόσο μεγάλη που η κυβέρνηση σκέπτεται να περιλάβει στους επίσημους αριθμούς του ΑΕΠ κλάδους όπως είναι οι ιερόδουλες, το λαθρεμπόριο και τα ναρκωτικά. Οι κλάδοι αυτοί θεωρείται ότι συμμετέχουν με τέτοια ποσοστά στο ΑΕΠ, που πιστεύεται ότι μπορεί να βοηθήσουν στην έξοδο από την τρίτη ύφεση μέσα σε διάστημα έξι χρόνων. Στην Ιταλία εργάζεται μόνο το 58% του εργατικού δυναμικού, συγκρινόμενο με ένα μέσο όρο 65% στην υπόλοιπη Ευρώπη. Πρέπει δε να γνωρίζουμε ότι οι Ιταλικές εταιρείες ενισχύονται από το κράτος για να πληρώνουν τους εργαζομένους «να κάθονται» και να μην τους απολύουν – υπάρχουν σήμερα περίπου μισό εκατομμύριο εργαζόμενοι που επωφελούνται του μέτρου. Η ανεργία είναι τουλάχιστον 15% και ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό ατόμων που έχουν παύσει να ψάχνουν για δουλειά – δεν είναι πια εγγεγραμμένοι στα γραφεία εργασίας. Η οικονομία της Ιταλίας λιμνάζει από το 2000. Τα τελευταία πέντε χρόνια συρρικνώθηκε κατά 9,1%.

15

κόσμος Ακόμη χειρότερα, από τον Σεπτέμβριο πέρασε σε αποπληθωρισμό, κάτι που όλοι φοβούνται ακόμη πιο πολύ και από τον υπερ-πληθωρισμό, και είναι ακριβώς αυτό που ήταν η αιτία να παραμένει στάσιμη η οικονομία της Ιαπωνίας για μια εικοσαετία. Τα ιταλικά κανάλια, όπως και τα ελληνικά, κατακλύζονται από πολιτικές εκπομπές κυρίως αριστερής υφής, αλλά, όπως συμβαίνει για τα πάντα στην Ιταλία, η τηλεθέαση είναι σε ελεύθερη πτώση. Δεν φαίνεται να είναι τυχαίο ότι οι πολίτες όχι μόνον εμφανίζουν αδιαφορία για συμμετοχή τους στις συνήθεις δημοκρατικές διαδικασίες, αλλά και επιδεικνύουν και ενεργό επαναστατική διάθεση, η οποία και έχει κλονίσει το κατεστημένο, μεταβάλλοντας το πολιτικό σκηνικό. Αυτό αποδεικνύεται με την επιτυχία του κινήματος των Πέντε Αστέρων του Beppe Grillo και του Matteo Salvini της Lega Nord, ο οποίος είναι οπαδός της εξόδου της Ιταλίας από το Ευρώ, το οποίο και απο-

καλεί «έγκλημα κατά της κοινωνίας». Από την εκπαραθύρωση του Berlusconi τον Νοέμβριο του 2011, και το τεράστιο άνοιγμα των επιτοκίων μεταξύ των ομολόγων της Ιταλίας και της Γερμανίας, η Ιταλία άλλαξε τρεις πρωθυπουργούς. Ο αριστερός Matteo Renzi, ο τελευταίος και νυν πρωθυπουργός (ο αποκαλούμενος και Tony Blair της Ιταλίας επειδή κατόρθωσε να πείσει το κόμμα του, το μετα-κομμουνιστικό Partito Democratico, να αφήσει πίσω το παρελθόν και να ατενίσει το μέλλον), υποσχέθηκε σε πρώτη φάση ότι θα επέβαλε όλες τις αναγκαίες αλλαγές μέσα σε διάστημα 100 ημερών. Αυτό βεβαίως δεν έγινε και τώρα λέει ότι χρειάζονται 1000 ημέρες. Εν μέσω θριαμβολογιών και χειροδικιών στην 16

Βουλή, ο Renzi προσπάθησε να καταργήσει το περίφημο άρθρο 18 του εργατικού κώδικα, το οποίο καθιστά σχεδόν αδύνατη την απόλυση εργαζόμενου από εταιρεία που εργοδοτεί πέραν των 15 ατόμων. Τα συνδικάτα είναι σε αναβρασμό. Η ίδια νοοτροπία που ισχύει στην Ελλάδα ισχύει και στην Ιταλία. Επί του παρόντος, ο Renzi κατόρθωσε να επιβάλει την εργασιακή μεταρρύθμιση (Jobs Act) και έκλεισε την πόρτα επιδεικτικά στα συνδικάτα, αλλά με μεγάλες απώλειες. 31 κυβερνητικοί βουλευτές απείχαν και δύο ψήφισαν κατά. Έντονες ζυμώσεις βρίσκονται σε εξέλιξη στο Δημοκρατικό Κόμμα του πρωθυπουργού. Λέγεται για την Ιταλία ότι, όποιος κυβερνά είναι πάντοτε όλο παχειά λόγια, αλλά του λείπει το σθένος και το κουράγιο να εφαρμόσει ριζοσπαστικές λύσεις, κυρίως διότι το εκλογικό σύστημα είναι τέτοιο που είναι αδύνατον να αποφευχθούν κυβερνήσεις συνεργασίας, με ό,τι συμβιβασμούς αυτό συνεπάγεται. Δυστυχώς αυτό είναι κάτι που βιώνει ήδη η Ελλάδα και που θα επιδεινωθεί με την οσονούπω τροποποίηση του εκλογικού νόμου. Παρ’όλη την καθολική σχεδόν αποδοχή του γεγονότος ότι η εποχή των μονοκομματικών κυβερνήσεων έχει παρέλθει, ένα εκλογικό σύστημα περίπου απλής αναλογικής είναι μεγάλο σφάλμα, γιατί θα καταντήσει την εκάστοτε πλειοψηφία έρμαιο ενδεχομένως ανίερων συναλλαγών ή πιέσεων, όπως καταδεικνύει η εμπειρία της Κύπρου και του Ισραήλ. Το κρατικό χρέος της Ιταλίας συνεχίζει την ανοδική του πορεία. Έχει ξεπεράσει τα €2,2 τρις, πράγμα το οποίο αντιστοιχεί με 135% του ΑΕΠ –το τρίτο μεγαλύτερο χρέος παγκοσμίως μετά την Ιαπωνία και την Ελλάδα. Και όσο μεγαλώνει ο αποπληθωρισμός, τόσο αυξάνεται το χρέος σε πραγματικές τιμές. Στην Ιταλία, όπως συμβαίνει και στην Γαλλία, αλλά και σε μεγαλύτερο βαθμό στην Ελλάδα, από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο επικρατεί η φιλοσοφία ότι πρέπει η οικονομία να ελέγχεται από το κράτος. Η κυβέρνηση λειτουργεί ως «συμμορία προστασίας» (protection racket). Χρήματα διοχετεύονται παντού και σε όλους τους κλάδους της οικονομίας. Ακόμη και οι εφημερίδες επιχορηγούνται ή χρηματοδοτούνται εμμέσως – αυτός είναι ο λόγος που εκδίδονται τόσες πολλές εφημερίδες. Όποιος εργάζεται στην πραγματική ιδιωτική οικονομία και κυρίως στις οικογενειακές επιχειρήσεις, οι οποίες ανέδειξαν την Ιταλία παγκοσμίως, την έχει άσχημα. Οι Ιταλικές επιχειρήσεις έχουν την μεγαλύτερη φορολογική επιβάρυνση παγκοσμίως – 68% και ακολουθεί η Γαλλία με 66%. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

κόσμος Το να αποπειραθεί να ξεκινήσει κανείς επιχείρηση στην Ιταλία σημαίνει ότι θα βυθιστεί σ’έναν γραφειοκρατικό εφιάλτη, αλλά ακόμη χειρότερα είναι το να προσπαθεί να διατηρήσει κανείς την επιχείρησή του. Για κάθε Ευρώ που πληρώνει στους εργοδοτούμενους, πληρώνει και στο κράτος 50 λεπτά. Να προσθέσουμε σ’αυτά ένα δικαστικό σύστημα που είναι πολιτικοποιημένο και κατέχει υπερεξουσίες – αρκεί να αναλογιστούμε με τι μανία κατεδίωξε η Εισαγγελία τον Berlusconi όντα πρωθυπουργό της χώρας, και θα γίνει αμέσως αντιληπτό γιατί ουδείς σώφρων ξένος θα ανοίξει επιχείρηση στην Ιταλία. Σε αντίθεση με τον ιδιωτικό τομέα, ο δημόσιος τομέας χαίρει άκρας υγείας. Οι Ιταλοί βουλευτές είναι οι πλέον καλοπληρωμένοι παγκοσμίως, ακόμη και οι κουρείς της Ιταλικής Βουλής εισπράττουν €136.120 ετησίως! Όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι παίρνουν σύνταξη η οποία πλησιάζει τον τελευταίο τους μισθό. Αντιλαμβάνεται κανείς την δυσφορία του ιδιωτικού τομέα, όταν ο αντιπροσωπευτικός μισθός του Ιταλού εργάτη ανέρχεται σε μεικτές αποδοχές στα €18.000. Όσον αφορά τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων, αρκεί να λεχθεί ότι η Σικελία εργοδοτεί 28.000 δασικούς υπαλλήλους – περισσότερους από τον Καναδά – και 950 υπεράριθμους οδηγούς ασθενοφόρων, οι οποίοι δεν έχουν ασθενοφόρα για να τα οδηγούν. Ένα ακραίο (ή τυπικό;) παράδειγμα των εργασιακών σχέσεων είναι η Όπερα της Ρώμης. Οι μουσικοί εργάζονταν 28 ώρες εβδομαδιαίως, σχεδόν οι μισές ώρες ήσαν αφιερωμένες στην «μελέτη», εισέπρατταν 16 μισθούς ετησίως και διπλή αμοιβή όταν η παράσταση ήταν υπαίθρια, λόγω «υγρασίας». Παρ’ όλ’ αυτά, τα τελευταία έξι χρόνια οι εργαζόμενοι εφάρμοζαν λευκή απεργία (work-to-rule).

Για να μην ξεχνάμε και τα δικά μας. Στην (Ελληνική) δημόσια διοίκηση υπάρχουν 23.142 αρμοδιότητες, εκ των οποίων οι 10.765 είναι επιτελικές, οι 9.816 υποστηρικτικές, οι 988 παροχής υπηρεσιών και οι 1.563 ελεγκτικές. Από το 1975 μέχρι το 2005 εκδόθηκαν 171.500 πράξεις νομοθετικού περιεχομένου για τον καθορισμό των αρμοδιοτήτων αυτών, δηλαδή περίπου 24 πράξεις για κάθε εργάσιμη ημέρα. Μία κυβέρνηση, όχι μόνον στην Ιταλία, για να κάνει την διαφορά, πρέπει, χωρίς καθυστέρηση, να αναλάβει άμεσες και δραστικές περικοπές όχι μόνον στον παρασιτικό, υπέρμετρο και διεφθαρμένο δημόσιο τομέα, αλλά επίσης και στους φόρους, στις αμοιβές εργασίας και στην γραφειοκρατία. Η Ιταλία, και δημογραφικά, περισσότερο από την Γαλλία, είναι ο «άρρωστος» της Ευρώπης – και στην πραγματικότητα ο «ετοιμοθάνατος» της Ευρώπης. Οι Ιταλίδες εγεννούσαν στο παρελθόν περισσότερα παιδιά από όλη την Ευρώπη. Δεκαετίες τώρα, ο ρυθμός γεννήσεων είναι μεταξύ των πιο χαμηλών παγκοσμίως, όπως συμβαίνει και στην Ελλάδα. Αν δεν υπήρχαν οι μετανάστες, ο πληθυσμός θα ελαττώνετο συνεχώς. Όταν οι γυναίκες αρνούνται να τεκνοποιήσουν, αυτό είναι σίγουρο σημάδι μιας άρρωστης κοινωνίας. Πάντως ο Ιταλός πρωθυπουργός διαμηνύει πανταχόθεν ότι η Ιταλία και η Ελλάδα είναι κράτη πολύ διαφορετικά, αποκλείει το ενδεχόμενο μετάδοσης της Ελληνικής κρίσης στην Ιταλία και υπογραμμίζει ότι οι οικονομίες των δύο κρατών έχουν διάφορο προσανατολισμό, ισχυρίζεται δε προσφάτως ότι η εμπιστοσύνη των αγορών έναντι της Ιταλίας έχει βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό και το επίπεδο επιτοκίων των ομολόγων της Ιταλίας είναι σε χαμηλό επίπεδο. Ο χρόνος θα δείξει πως θα εξελιχθούν τα πράγματα.

Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας > Όλη η αρθρογραφία της Νέας Πολιτικής > Ξεφυλλίστε τα παλαιότερα τεύχη του περιοδικού

www.neapolitiki.gr ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

17

κόσμος

Η λύση του κουρδικού ζητήματος Ανάδειξη της δημοκρατίας και της ελευθερίας, όχι μόνον στους Κούρδους, αλλά σε όλους τους λαούς της περιοχής του Θεοφάνη Μαλκίδη

Η

έναρξη του ένοπλου κουρδικού αγώνα στην Τουρκία το 1984 από το εργατικό κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), η δολοφονία χιλιάδων Κούρδων στο Ιράκ στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι ειδήσεις για τους Κούρδους του Ιράν και της Συρίας, δημιούργησε ένα υπόβαθρο που ώθησε την διεθνή κοινότητα να (ξανα)ασχοληθεί με τους Κούρδους. Η σύλληψη του Οτζαλάν το 1999 δημιούργησε νέα δεδομένα για το μέλλον του κουρδικού ζητήματος, δεδομένα που αναδείχθηκαν πιο έντονα μετά τις εξελίξεις και την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 και την οικοδόμηση μίας ομόσπονδης κουρδικής κρατικής δομής, την σύγκρουση με το ISIS και τον ρόλο της Τουρκίας. Το Κουρδικό ζήτημα αποτελεί αναμφισβήτητα μία πολύ σημαντική παράμετρο της περιοχής που περιλαμβάνει την Τουρκία, το Ιράκ, το Ιράν και την Συρία. Και αυτό όχι μόνον για τον λόγο ότι σ’ αυτά τα κράτη οι Κούρδοι αποτελούν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού και η παρουσία τους είναι αδιάλειπτη εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλλά γιατί οι Κούρδοι αποτελούν πλέον κεντρική συνιστώσα των μελλοντικών εξελίξεων στην περιοχή. Αυτό φαίνεται στις εξελίξεις στο Ιράκ, σε συνδυασμό με την θέληση των Κούρδων της Τουρ-

18

κίας, τον αγώνα των Κούρδων του Ιράν και της Συρίας, δεδομένα που συγκροτούν προϋποθέσεις υλοποίησης δημιουργίας μείζονος Κουρδικού κράτους, του οράματος δηλαδή εκατομμυρίων Κούρδων σε όλον τον πλανήτη. Μία σύντομη ιστορική αναδρομή είναι εδώ αναγκαία: από το 1950 και μετά, οι ισορροπίες μεταξύ του τουρκικού κράτους και των Κούρδων ήταν λεπτές. Η δύσκολη κοινωνική, πολιτική και οικονομική πραγματικότητα ώθησε τους Κούρδους το καλοκαίρι του 1965 σε μαζικές διαδηλώσεις και στην δημιουργία του «Κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος» της Τουρκίας. Το κόμμα ιδρύθηκε από τον Φαϊκ Μπουζάκ, το οποίο όμως μετά την δολοφονία του ηγέτη του διασπάστηκε. Το 1969 ιδρύεται η «Επαναστατική Πολιτιστική Εστία Ανατολίας», που σηματοδοτεί την ενεργοποίηση πολλών κουρδικών πληθυσμών. Μετά το πραξικόπημα το 1971, δημιουργούνται ομάδες και οργανώσεις όπως η «Εθνική Απελευθέρωση του Κουρδιστάν», οι «Επαναστατικοί Δημοκράτες», το «Σοσιαλιστικό Κόμμα του Κουρδιστάν», και επανεμφανίζεται η «Επαναστατική Πολιτιστική Εστία»,με την ονομασία «Επαναστατική Δημοκρατική Πολιτιστική Ένωση». Η δημιουργία του Ρ.Κ.Κ., του «Εργατικού ΚόμμαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

κόσμος τος του Κουρδιστάν», στις 27 Νοεμβρίου τον 1978, αποτέλεσε το σημείο καμπή για το σύγχρονο κουρδικό κίνημα. Αυτό επέλεξε ως τρόπο δράσης τον ένοπλο αγώνα, που ξεκίνησε το 1984. Ηγέτης του ΡΚΚ αναδείχτηκε ο Αμπντουλάχ Οτζαλάν, με κύριο σκοπό την εγκαθίδρυση ενός ανεξάρτητου κουρδικού σοσιαλιστικού κράτους. Στo 2ο Συνέδριο του ΡΚΚ (1982) λαμβάνεται η απόφαση για ένοπλη εξέγερση. Το 1983 υπογράφεται πρωτόκολλο με το «Δημοκρατικό Κόμμα του (Ιρακινού) Κουρδιστάν» του Μεσούντ Μπαρζανί, που προβλέπει μεταξύ άλλων κοινή δράση εναντίον «κάθε είδους ιμπεριαλισμού στην περιοχή». Στις 15 Αυγούστου 1984 ξεκινούν οι επιθέσεις στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις του Ερούχ και του Σεμντινλί. Το 1985 ιδρύεται το «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο του Κουρδιστάν» και το 1986 ο «Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός του Κουρδιστάν». Το 1995 δημιουργείται το «Εξόριστο Κοινοβούλιο του Κουρδιστάν», ενώ ο Οτζαλάν καλεί το τουρκικό κράτος σε διάλογο προκειμένου να εξευρεθεί πολιτική λύση, όμως τέσσερα χρόνια αργότερα την 15η Φεβρουαρίου 1999 συλλαμβάνεται στο Ναϊρόμπι και μεταφέρεται στην Τουρκία. Η σύλληψη του Οτζαλάν επέφερε νέα δεδομένα στο κουρδικό ζήτημα, το οποίο κινήθηκε προς νέες μορφές δράσης (συμμετοχή στην τουρκική πολιτική ζωή κλπ). Η επιμονή όμως της Τουρκίας να αρνείται την ύπαρξη των Κούρδων, πέρα από τα ελάχιστα δικαιώματα που έχουν δοθεί, συνεχίζει να αποκλείει την πολιτική δράση των Κούρδων, εμποδίζοντας την είσοδο τους στην Βουλή με κουρδικά κόμματα, και αρνούμενη να τους δεχθεί ως συνομιλητές. Η Τουρκία να συνεχίζει την πάγια τακτική της απέναντι στο κουρδικό κίνημα, αρνούμενη συνομιλίες με «τρομοκράτες», επισείοντας τον κίνδυνο διαμελισμού της χώρας, ενώ η αλλαγή της σύγκρουσης, παίρνει έναν χαρακτήρα κοινωνικής έντασης, και, εκτός από το ένοπλο μέτωπο στο Κουρδιστάν, εμφανίζεται και στα μεγάλα αστικά κέντρα της δυτικής Τουρκίας. Μετά την επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ και τα σχέδιά τους για την «Μεγάλη Μέση Ανατολή», οι Κούρδοι του Ιράκ έπαιξαν βασικό ρόλο τόσο στην κατοχή όσο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

και στα σχέδια των ΗΠΑ για την χώρα και την περιοχή. Ο Μπαρζανί είναι πρόεδρος της ομόσπονδης δημοκρατίας του ιρακινού Κουρδιστάν, ενώ ο Ταλαμπανί είναι πρόεδρος του δημοκρατίας του Ιράκ. Οι ΗΠΑ, με την νέα κατάσταση που έχουν δημιουργήσει με τους Κούρδους του Ιράκ, προωθούν ένα αντίστοιχο μοντέλο για τους Κούρδους του Ιράν και της Συρίας, με αποτέλεσμα οι δύο αυτές χώρες να προσπαθούν να συνεργαστούν με τις ΗΠΑ και να γίνουν ένα

μέρος του σχεδίου της. Απ’ την άλλη πλευρά, η πολιτική αυτών των χωρών απαντά με περισσότερη καταπίεση στις απαιτήσεις των Κούρδων. Η κουρδική ιστορία αποτελεί αναμφισβήτητα συνδυασμό δύο δεδομένων. Της άρνησης αναγνώρισης των Κούρδων από τα κράτη όπου ζουν, και της αέναης προσπάθειας, κυρίως ένοπλης, για ελευθερία και δημιουργία κρατικής οντότητας. Ο 20ος αιώνας αλλά και ο 21ος αποτέλεσαν και αποτελούν ένα κομβικό χρονικό σημείο για το κουρδικό ζήτημα. Η άρνηση ύπαρξης Κούρδων, η αποικιοκρατία, η βίαιη καταστολή των κουρδικών ένοπλων και πολιτικών κινημάτων, αποτελούν σημαντικό μέρος της κουρδικής νεώτερης και σύγχρονης ιστορίας. Η λύση του κουρδικού ζητήματος θα αναδείξει την δημοκρατία και την ελευθερία όχι μόνον στους Κούρδους, αλλά σε όλους τους λαούς της περιοχής.

19

Casus Belli

Αυτό το γραφείο ποιός θα το πάρει; του Νίκου Σ. Λιναρδάτου

Ό

πως μας πληροφορούν οι… πολεμικοί μας ανταποκριτές από το μέτωπο του Ελληνικού Κοινοβουλίου, η μάχη για ένα γραφείο στη Βουλή μαίνεται με αμείωτη ένταση! Πρώην πρωθυπουργοί, αρχηγοί κομμάτων και πρώην πρόεδροι της Βουλής, διεκδικούν μετά μανίας όχι απλά ένα γραφείο, αλλά αυτό που… δικαιωματικά τους ανήκει! Πιό συγκεκριμένα, ο κ. Αντώνης Σαμαράς διεκδίκησε δύο γραφεία στη Βουλή, ένα ως πρώην πρωθυπουργός και ένα ως αρχηγός κόμματος (μέχρι στιγμής δεν γνωρίζουμε την εξέλιξη)… Ο κ. Γιώργος Παπανδρέου ήθελε γραφείο στο… ισόγειο της Βουλής, γεγονός το οποίο εξόργισε τον κ. Ευάγγελο Βενιζέλο, που ήθελε ακριβώς το ίδιο! (Η… μονομαχία των δύο πολιτικών ανδρών στο Ελ(λάς) Πασο(Κ) έληξε με… νικητή τον κ. Ευάγγελο Βενιζέλο, ο οποίος τελικά θα πάρει γραφείο στο ισόγειο! Όπως φημολογείται, την λύση στο παραπάνω… κρίσιμο εθνικό ζήτημα, έδωσε ο πρώην πρόεδρος της Βουλής, κ. Απόστολος Κακλαμάνης, ο οποίος δέχθηκε να εγκαταλείψει το κεντρικό κτίριο της Βουλής και να μεταφερθεί σε άλλο κτίριο, θέτοντας όμως έναν απαράβατο όρο: να δοθεί στον κ. Γιώργο Παπανδρέου το παλιό του γραφείο, που επίσης βρίσκεται στο ισόγειο... (Οι πληροφορίες μας, λένε, ότι έθεσε αυτόν τον όρο επειδή το γραφείο αυτό ανήκε προ… αμνημονεύτων ετών, στον παππού του κ. Γιώργου Παπανδρέου, τον αθάνατο «γέρο της Δημοκρατίας»… Και συνεχίζουμε… Ο πρώην πρόεδρος της Βουλής – για ελάχιστες μέρες – κ. Βύρων Πολύδωρας, έχασε τη δική του μάχη και θα μεταφερθεί σε κτίριο στην οδό Σέκερη (ιδιοκτησίας της Βουλής), κάτι που ήδη έχουν πράξει η κ. Άννα ΨαρούδαΜπενάκη και οι κ.κ. Σιούφας και Πετσάλνικος. Το γραφείο του κ. Πολύδωρα «κατέλαβε» χωρίς… μάχη, ο πρόεδρος των Ανεξάρτητων Ελλήνων και υπουργός Εθνικής Άμυνας, κ. Πάνος Καμμένος. Σύμφωνα με νεώτερο πολεμικό ανακοινωθέν από το μέτωπο της Βουλής, οι δύο πρώην πρωθυπουργοί, κ.κ. Κώστας Σημίτης και Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αρνήθηκαν να μετακινηθούν και προβάλλουν σθεναρή αντίσταση προκειμένου τα γραφεία τους να παραμείνουν στη Βουλή… Και αυτές, αποτελούν μερικές μόνον από τις «μονομαχίες» στον χώρο του Ναού της Δημοκρατίας μας. Ας σοβαρευτούμε λιγάκι! Εδώ η φτωχή Ελλάδα μας χάνεται και «πρωτοκλασσάτοι» πολιτικοί άνδρες του τόπου «μάχονται» για να ικανοποιήσουν –καθαρά και ξάστερα– τον εγωισμό και το γόητρό τους! Σέβομαι απόλυτα και υπερασπίζομαι στο έπακρο τους Δημοκρατικούς Θεσμούς – και όχι ονόματα, τα οποία ενίοτε καταρρακώνουν με τη συμπεριφορά τους τον θεσμό του Κοινοβουλίου! Δεν είναι το ράσο που κάνει τον παπά, ούτε το γραφείο που κάνει τον πολιτικό! Είναι οι θέσεις τους, η στάση τους στα εθνικά θέματα, στην Δημοκρατία, στην ισότητα, στην κοινωνική δικαιοσύνη!.. Αρκεί να θυμηθούν την φράση του σοφού Αρχιμήδη: «Δῶς μοι πᾶ στῶ καὶ τὰν γᾶν κινάσω»!

20

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα

ΦΑΚΕΛΟΣ

Ανταγωνισμός Ισχύος στην Νοτιοανατολική Ασία

Η

Η Άπω Ανατολή δεν είναι πιά τόσο εξωτική

γεωπολιτική, γεωοικονομική και γεωστρατηγική αρχιτεκτονική του πλανήτη μεταβάλλεται με πρωτοφανείς ρυθμούς. Επίκεντρο των εξελίξεων είναι η Ευρασία, με τις πρόσφατες μείζονες κρίσεις της, όπως η Ουκρανική σύρραξη και η αναβίωση του Χαλιφάτου στην Εγγύς Ανατολή, αλλά και οι λιγώτερο εκρηκτικές αλλά πραγματικά τεκτονικές μετατοπίσεις στην Ανατολική Ασία. Σε αυτό το μακρυνό πεδίο θα μεταφέρει, σε αυτό το τεύχος, η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ τους αναγνώστες της, με μία σειρά κειμένων που συνέταξαν ειδικοί αναλυτές και ταυτόχρονα γνώστες εκ του σύνεγγυς της εξωτικής πραγματικότητας της Άπω Ανατολής, που δεν είναι πιά τόσο εξωτική όσο μας φαινόταν κάποτε. Ιδιαίτερα η Κίνα έχει καταστεί κύριος μοχλός του παγκόσμιου γίγνεσθαι, ενώ γύρω της διαμορφώνεται ένα πλέγμα συνθέσεων και αντιθέσεων, που ο δυτικός άνθρωπος, συνηθισμένος να κοιτάζει τον κόσμο με την δυτικοκεντρική του ματιά, δυσκολεύεται να παρακολουθήσει και να κατανοήσει. Αλλά ο Δυτικός Κόσμος, που εξακολουθεί και θα εξακολουθεί να είναι ο κύριος φορέας της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, πρέπει να μπορεί να «διαβάζει» σωστά τις εξελίξεις στον κόσμο της Ανατολής, όπου συγκεντρωτικές ηγεσίες με μακροπρόθεσμους σκοπούς διευθύνουν τεράστιες μάζες σιωπηλών, εργατικών ανθρώπων. Στην αναγκαιότητα να αρχίζουμε «να κοιτάζουμε τον χάρτη ανάποδα», θέλει να συμβάλει με τους γεωπολιτικούς φακέλους της η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

21

Η «Παγίδα των Μεγαρέων» στο Τρίγωνο ΗΠΑ-Κίνας-Ιαπωνίας

Κ

αθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα συνεχίζουν το γεωπολιτικό σκάκι στην Ασία, είτε διαμορφώνοντας είτε ανανεώνοντας οικονομικές και πολιτικο-στρατιωτικές συμμαχίες, είναι ευχάριστο ότι διαπρεπείς μελετητές των διεθνών σχέσεων από Ανατολή και Δύση έχουν στρέψει ξανά την προσοχή τους στον Θουκυδίδη, τον Αθηναίο ιστορικό του 5 αιώνα π.Χ. Δυόμιση χιλιετίες μετά, το έργο του Θουκυδίδη παραμένει επίκαιρο, έχοντας σήμερα καταστεί επίκεντρο γόνιμου διαλόγου μεταξύ Αμερικανών και Κινέζων στρατηγικών αναλυτών, ενώ η Κινεζική Ένωση Πολιτικών Επιστήμων του αφιέρωσε μία συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στο ετήσιο συνέδριό της, το 2014, στο Πεκίνο. Ενώ στο παρελθόν τόσο οι πολιτικοί όσο και οι στρατηγικοί αναλυτές μελετούσαν τον Πελοποννησιακό Πόλεμο για να κατανοήσουν την διαμάχη μεταξύ των

22

του Βασίλη Τρίγκα ΗΠΑ, ναυτικής δύναμης, εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, χερσαίας δύναμης, σήμερα τον μελετούν με την ελπίδα να εξουδετερώσουν τον αυξανόμενο ανταγωνισμό ασφαλείας μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών, δύναμης του status quo, και της Κίνας, ανερχόμενης ή μάλλον ανακάμπτουσας δύναμης. Ένας, όμως, τομέας του έργου του Θουκυδίδη, που δεν έχει λάβει την δέουσα προσοχή, είναι η αντιστοιχία ανάμεσα στην Αθηναϊκή και την Κινεζική ικανότητα να καθυποτάσσουν έναν αντίπαλο χρησιμοποιώντας όχι την στρατιωτική αλλά την οικονομική τους επιρροή. Όπως η κλασσική Αθήνα, έτσι και η Κίνα σήμερα έχει χρησιμοποιήσει επανειλημμένα την οικονομική της ισχύ για να αντιμετωπίσει τα κράτη που θέλησαν να την προκαλέσουν. Η πιο πρόσφατη περίπτωση είναι ο de facto εμπορικός αποκλεισμός των Ιαπωνικών προϊόντων, ύστερα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα από την εθνικοποίηση των νήσων Σενκάκου/Ντιαογιού από την Ιαπωνική κυβέρνηση το 2012. Επιπροσθέτως, πριν από τέσσερα χρόνια, το εμπάργκο εξαγωγών σπάνιων γαιών, το οποίο επέβαλε το Πεκίνο σε απάντηση της σύλληψης Κινέζων ψαράδων από την Ιαπωνική ακτοφυλακή, σχεδόν στραγγάλισε την εξαγωγικά εξαρτώμενη Ιαπωνική οικονομία. Πρόσφατες εκθέσεις υπογραμμίζουν εξ άλλου την πτωτική τάση των Ιαπωνικών άμεσων επενδύσεων στην Κίνα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η μετάβαση της Κίνας από την παραγωγή εντάσεως εργασίας σε παραγωγή εντάσεως τεχνολογίας και a fortiori σε εξαγωγική υπερδύναμη τίθεται σε κίνδυνο. Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι η Κίνα, η οποία διασύρθηκε για σχεδόν δύο αιώνες από την Ιαπωνία και άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, έχει δικαίωμα να αντιμετωπίσει αυστηρά τις αξιώσεις των γειτόνων της για αμφισβητούμενα εδάφη, τα εμπορικά αντίποινα δεν συνιστούν μία αποτελεσματική στρατηγική. Ο εμπορικός αποκλεισμός μπορεί να οδηγήσει σε έναν αργό και επώδυνο οικονομικό θάνατο, πλήττοντας το σύνολο σχεδόν της κοινωνίας, η οποία καλείται να υποστεί τις συνέπειες, και ως εκ τούτου να εξάρει τον εθνικισμό και το πολεμικό πάθος. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι μία διαρκής επιθυμία εκδίκησης προς την χώρα που ξεκίνησε το εμπάργκο και η ανέλιξη στην εξουσία δημαγωγών και εθνικιστών πολιτικών. Αυτό, με την σειρά του, μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για την ειρήνη και σταθερότητα.

το Μεγαρικόν Ψήφισμα Μία από τις αποφάσεις που πόλωσαν την Αθηναϊκή δημοκρατία, σε μία κρίσιμη στιγμή για την διατήρηση της ειρήνης, ήταν το Μεγαρικόν Ψήφισμα, το πρώτο θεσμικά κατοχυρωμένο οικονομικό εμπάργκο στην ιστορία. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η απόσυρση του ψηφίσματος από την Αθήνα εναντίον της γειτονικής πόλης-κράτους των Μεγάρων, ήταν η μόνη προϋπόθεση που έθεσαν οι Σπαρτιάτες στους Αθηναίους στις παραμονές του Πελοποννησιακού πολέμου, προσφέροντας σε αντάλλαγμα την ειρήνη. Τα Μέγαρα ήταν μία πόλη-κράτος σε τοποθεσία στρατηγικής σημασίας τόσο για την Αθήνα όσο και για την Σπάρτη. Η θέση της στο στενό πέρασμα μεταξύ της Πελοποννήσου και της Αττικής ήταν κομβική για την μετακίνηση των πελοποννησιακών στρατευμάτων, καθώς η πρόσβαση στην Αττική από την στεριά ήταν δυνατή μόνον με την συγκατάθεση των Μεγαρέων. Υπό το πρόσχημα των εδαφικών διαφορών με τα Μέγαρα και υπό την ηγεσία του Περικλή, η Αθηναϊκή ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Εκκλησία υπερψήφισε το «Μεγαρικόν Ψήφισμα». Μεταξύ άλλων, το ανεπανάληπτο για την εποχή Ψήφισμα είχε σχεδιαστεί για να εκφοβίσει τα Μέγαρα και άλλες πόλεις-κράτη που ίσως θα ήθελαν να στηρίξουν την Κόρινθο στην διαμάχη της εναντίον της Αθήνας, μετά τα γεγονότα της Κέρκυρας. Το Ψήφισμα απαγόρευε σε οποιοδήποτε Μεγαρικό εμπορικό πλοίο την χρήση των λιμένων που ελέγχονταν από την Αθήνα ή τους συμμάχους της. Τα Μεγαρικά προϊόντα είχαν αποκλεισθεί από τις αγορές που ήταν στην σφαίρα επιρροής των Αθηνών. Εκείνη την εποχή, η Αθηναϊκή Ηγεμονία εκτεινόταν από την Μεγάλη Ελλάδα (Νότιο Ιταλία) και το Ιόνιο, έως το Αιγαίο και την Μαύρη Θάλασσα. Η Αθήνα ήλεγχε πολλά στρατηγικά λιμάνια σε άλλες πόλεις-κράτη που ήταν ενδιάμεσοι σταθμοί για τις εμπορικές διαδρομές στην Μεσόγειο Θάλασσα. Κατά συνέπεια, ο οικονομικός αποκλεισμός κατέστρεψε τα Μέγαρα, τα οποία ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαρτώμενα από το εξαγωγικό εμπόριο γεωργικών και κεραμικών προϊόντων. Το μεγαλύτερο πλήγμα το υπέστη η ολιγαρχική ελίτ της πόλης, που ήλεγχε την γη και ένα μεγάλο μέρος του εμπορίου.

η αντίδραση της Σπάρτης Ο διάσημος ιστορικός και μελετητής του Θουκυδίδη Donald Kagan παραθέτει ένα απόσπασμα Αριστοφανικής κωμωδίας γραμμένης στα 425 π.Χ., η οποία είναι αποκαλυπτική ως προς την σημασία του οικονομικού αποκλεισμού στο ξέσπασμα του δεύτερου -και συντριπτικού- Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο ήρωας του Αριστοφάνους «Δικαιόπολις» λέει: ἐντεῦθεν ὀργῇ Περικλέης οὑλύμπιος ἤστραπτ᾽ ἐβρόντα ξυνεκύκα τὴν Ἑλλάδα, ἐτίθει νόμους ὥσπερ σκόλια γεγραμμένους, ὡς χρὴ Μεγαρέας μήτε γῇ μήτ᾽ ἐν ἀγορᾷ μήτ᾽ ἐν θαλάττῃ μήτ᾽ ἐν οὐρανῷ μένειν. ἐντεῦθεν οἱ Μεγαρῆς, ὅτε δὴ ᾽πείνων βάδην, Λακεδαιμονίων ἐδέοντο τὸ ψήφισμ᾽ ὅπως μεταστραφείη τὸ διὰ τὰς λαικαστρίας· κοὐκ ἠθέλομεν ἡμεῖς δεομένων πολλάκις. κἀντεῦθεν ἤδη πάταγος ἦν τῶν ἀσπίδων. Ή, σε μετάφραση Στέφανου Κουμανούδη, «Ο Περικλής σαν το ᾽μαθε πολύ του κακοφάνη, άστραψε και μπουμπούνισε κι’ έκαψε την Ελλάδα. Μας γέμισε ψηφίσματα στριφνά σα να ᾽τανε αινίγματα: Οι Μεγαρείς στην αγορά να μη κοντοζυγώνουν, κι η θάλασσα και η στεριά να μη τους εσηκώνει». Οι Μεγαρίτες, σαν τους θέρισεν η πείνα, στους Σπαρτιάτες τρέξανε ν᾽ ακυρω23

θεί το ψήφισμα, που κάναμε για τρεις παλιοκουφάλες. Εμείς όμως δε θέλαμε κι αυτοί παρακαλούσαν. Έτσι αρχίνησαν ασπίδες να βροντάνε». Όπως επισημαίνει o Kagan, παρά το γεγονός ότι οι ακραίες εκφράσεις είναι μάλλον μία κωμική υπερβολή και μία ευθεία προσωπική επίθεση εναντίον του Περικλή, οι δυσμενείς επιπτώσεις του εμπορικού αποκλεισμού αποδείχθηκαν ζωτικής σημασίας για να οδηγήσουν τους Σπαρτιάτες στην ανάληψη στρατιωτικής δράσης, καθώς τόνιζαν τις ασύμμετρες δυνατότητες πολέμου της Αθήνας και απειλούσαν ευθέως την συνοχή της Πελοποννησιακής Συμμαχίας. Η Σπάρτη, ως αυτάρκης οικονομία περιορισμένη στην Πελοπόννησο, δεν είχε παρόμοια δυνατότητα να πλήξει την Αθηναϊκή συμμαχία με επιβολή οικονομικών κυρώσεων, και συνεπώς μπορούσε μόνον να απαντήσει με την παραδοσιακή ισχύ της: την Σπαρτιατική φάλαγ-

γα. Στην σύνοδο των Πελοποννησίων συμμάχων στην Σπάρτη, οι Μεγαρείς εκλιπαρούν τους Σπαρτιάτες για βοήθεια, και τελικά, με την συμβολή των Κορινθίων, τους πείθουν. Ενώ, όμως, αρχικά, οι Σπαρτιάτες ψήφισαν για άνευ όρων πόλεμο με την Αθήνα, τελικά υπαναχώρησαν και έστειλαν απεσταλμένους με ένα μόνον αίτημα: «Διακήρυτταν δημοσίως, και με τον πιο σαφή τρόπο, ότι δεν θα ξεσπούσε πόλεμος, αν οι Αθηναίοι απέσυραν το Μεγαρικό Ψήφισμα». Στην εκκλησία του δήμου, ο Περικλής έπεισε τους συμπολίτες του να απορρίψουν το σπαρτιατικό αίτη24

μα και να προασπίσουν την θέση της Αθήνας ως αυτόνομης, κυρίαρχης και ανεξάρτητης πόλης-κράτους. Υποστήριξε, επίσης, ότι σύμφωνα με την Τριακονταετή Συνθήκη Ειρήνης, οποιαδήποτε διαφορά θα έπρεπε να επιλυθεί με δεσμευτική επιδιαιτησία. Ο Περικλής επεσήμανε ότι, εάν η Αθήνα, υπό την απειλή του πολέμου, ενδώσει και κατευνάσει την Σπάρτη, ήταν βέβαιο ότι στην συνέχεια θα ακολουθούσαν νέες απαιτήσεις, και έτσι η Αθήνα δεν θα ήταν αυτόνομη πόλη-κράτος, αλλά ένα Σπαρτιατικό προτεκτοράτο. Και ο πόλεμος δεν άργησε ν’ ακολουθήσει.

Ιαπωνία-Κίνα και Εμπορικός Αποκλεισμός Σύμφωνα με τις τρέχουσες προβλέψεις, η Κίνα, η οποία αποτελεί ήδη την μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως σε τιμές αγοραστικής ισοτιμίας (purchasing power parity), αναμένεται να γίνει η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο (σε ονομαστικές τιμές), κάποια στιγμή μέσα στην επόμενη δεκαετία. Μέχρι το 2030, ορισμένοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η Κινεζική οικονομία θα μπορούσε να είναι μιάμιση φορά το μέγεθος της οικονομίας των ΗΠΑ και πάνω από τέσσερις φορές μεγαλύτερη από την Ιαπωνική οικονομία. Σύμφωνα με το «Bαρυτικό Mοντέλο» του διεθνούς εμπορίου, η αξία εμπορικών συναλλαγών μεταξύ δύο χωρών είναι ανάλογη του μέγεθος του ΑΕΠ τους καθώς και της μεταξύ απόστασης τους. Αυτό σημαίνει ότι εν καιρώ ειρήνης, η Ιαπωνία και η Κίνα θ’ αποτελέσουν η μία τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της άλλης. Ακόμη και το 2012, όταν το ΑΕΠ της Κίνας ήταν περίπου 50% μεγαλύτερο από το Ιαπωνικό, το διμερές εμπόριο ήταν αξίας $ 350 δισεκατομμυρίιων. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την πιθανή διεύρυνση της σχετικής διαφοράς του ΑΕΠ σε όφελος της Κίνας, η οικονομία της Ιαπωνίας θα είναι περισσότερο εξαρτημένη από την Κινεζική από ό,τι το αντίστροφο. Αυτό δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μία «Mεγαρική Παγίδα». Δηλαδή, η Κίνα θα έχει την δυνατότητα -και έτσι τον πειρασμό- να σπείρει τον όλεθρο στην ιαπωνική οικονομία με την επιβολή ενός οικονομικού αποκλεισμού. Η πρόσφατη διμερής ιστορία έχει δείξει ότι αυτό θα μπορούσε να είναι είτε μία κρατικά επιβαλλόμενη πολιτική (σπάνιες γαίες) ή μία εθνικιστική υπερβολική αντίδραση της κοινής γνώμης σε θέματα θαλάσσιων διαφορών στην Θάλασσα της νοτιοανατολικής Κίνας (μποϊκοτάζ 2012). Ήδη Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν προειδοποιήσει την Ιαπωνία με σαφή τρόπο για το ενδεχόμενο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα μίας επιπλέον –τρίτης κατά σειράν- χαμένης για την οικονομική ανάπτυξη δεκαετίας. Αν η Κίνα επιχειρήσει να εκβιάσει την Ιαπωνία οικονομικά, το Τόκιο μπορεί να μην έχει εναλλακτική λύση, παρά μόνον να ζητήσει την άμεση παρέμβαση της Ουάσιγκτων. Προς απογοήτευση των φιλελεύθερων διεθνιστών, ο Π.Ο.Ε. και οι λοιποί πολυμερείς οργανισμοί πιθανότατα δεν θα είναι σε θέση να αποτρέψουν την Κίνα, διότι ο μηχανισμός επίλυσης των διαφορών του Π.Ο.Ε. είναι δυσκίνητος και χρονοβόρος για να ανακουφίσει την ζημία της Ιαπωνικής οικονομίας στην οποία θα στοχεύει το Πεκίνο. [Στην περίπτωση των σπάνιων γαιών χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να εξαντληθεί η διαδικασία επίλυσης διαφορών του Π.Ο.Ε.] Το επιχείρημα το οποίο το Τόκιο θα παρουσιάσει στην Ουάσιγκτων θα είναι ισχυρό και ορθολογικό: η Κίνα παρακάμπτει τους κανόνες της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, που έχουν ζωτική σημασία για την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα, και συνεπώς δεν απειλεί μόνον την ευημερία της Ιαπωνίας, αλλά και την οικονομική ασφάλεια της Αμερικής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα έχουν άλλη επιλογή παρά να παρέμβουν άμεσα και να ζητήσουν κατηγορηματικά από την Κίνα να επιδείξει υπευθυνότητα και να άρει οποιοδήποτε εμπορικό εμπάργκο ή να λάβει τα αναγκαία μέτρα για την προστασία των ιαπωνικών επενδύσεων και προϊόντων εντός της Κινεζικής ενδοχώρας. Αυτό θα θέσει την Κίνα σε παρόμοια θέση με αυτήν της αρχαίας Αθήνας. Θ’ αποδεχτεί το Πεκίνο τις συστάσεις σωφρονισμού της Ουάσινγκτων ή θα ενεργήσει όπως η Αθήνα, και θα εκμεταλλευτεί το χρονοβόρο πλαίσιο του Π.Ο.Ε.; Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την ενδεχόμενη λαϊκή οργή και την έξαρση του εθνικισμού, οι Κινεζικές αρχές θα έχουν ένα δύσκολο έργο στο να κατευνάσουν την μαζική λαϊκή δυσαρέσκεια. Όπως δείχνει η ιστορία του Θουκυδίδη, ο οικονομικός αποκλεισμός μπορεί να θεωρηθεί ως πράξη πολέμου και να αποσταθεροποιήσει ένα διπολικό σύστημα. Με πολυχιλιετή εμπορική παράδοση στην Ασία, και προς το συμφέρον της ειρήνης, η Κίνα θα πρέπει να απέχει από την χρήση οικονομικού εξαναγκασμού για την επίλυση των διαφορών της με την Ιαπωνία, καθώς το αποτέλεσμα μπορεί να είναι καταστροφικό για την σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας αλλά και την διατήρηση της Ειρήνης. Η τριγωνική σχέση μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ιαπωνίας, αποτελεί την καθοριστική δυναμική για την ειρήνη στην εποχή μας. Σε κάθε ηγεμονική μετατόπιση, η δύναμη του status quo πρέπει να είναι προεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

τοιμασμένη να αποτρέψει μία αδιάλλακτη στρατηγική από την ανερχόμενη/αναθεωρητική δύναμη, αλλά και να την κοινωνικοποιήσει σε ένα παγκόσμιο σύστημα προσφέροντας τα κατάλληλα κίνητρα. Οι ΗΠΑ οφείλουν να είναι προετοιμασμένες να ζήσουν με μία οικονομικά και πολιτικά ακμάζουσα Κίνα. Όπως το έθεσε ο θρυλικός καθηγητής Ασιατικών σπουδών Robert Scalapino, οι ΗΠΑ θα πρέπει να επιλύσουν τα προβλήματά τους με την Κίνα υπομονετικά και με στρατηγική ωριμότητα. Από την πλευρά της, η Κίνα δεν πρέπει να επιτρέψει σε «παλαιά μίση και προσβολές» να διακόψουν την ανάκαμψή της, και συνεπώς οφείλει να μείνει προσηλωμένη στην εμπορική της συνεργασία και αλληλεξάρτηση με τον κόσμο εν γένει, αλλά ιδίως με την Ιαπωνία. Στην διερώτηση της Θουκυδίδειας «αρχής» εναντίον της «ηγεμονίας» ή του Ρωμαϊκού «potestas» εναντίον της «auctoritas», η Κίνα θα πρέπει να επιλέξει τα τελευταία και να δομήσει την διπλωματία της με βάση την έλξη και όχι τον καταναγκασμό. Υπό αυτή την έννοια, συνιστάται για το Πεκίνο να λύσει τα θέματα με την Ιαπωνία μέσω επιδιαιτησίας, πριν ενδεχόμενες αιφνίδιες διαμάχες στα ύδατα της Κίνας και πριν η εθνικιστική μάζα στο Τόκιο ή το Πεκίνο εκτρέψουν την σταθερότητα και περιορίσουν τον διάλογο. Η υποδοχή της πρόσφατης Ιαπωνικής επιχειρηματικής αποστολής στο Πεκίνο τον Σεπτέμβριο του 2014 θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί ως ένα θετικό πρώτο βήμα. Η μελέτη των πολιτικών, οικονομικών και στρατιωτικών συγκρούσεων της αρχαιότητας, προσφέρει πολύτιμη γνώση σχετικά με την στρατηγική ωριμότητα την οποία πρέπει να επιδείξουν οι μεγάλες δυνάμεις, για να επιλύσουν τις διαφορές τους ειρηνικά. Τα μέσα οικονομικού αποκλεισμού πρέπει να είναι περιορισμένα, ώστε να μην οδηγήσουν σε μία «Μεγαρική Παγίδα» και σε μία ακόμα μεγάλη σύγκρουση - χλιαρή, ψυχρή ή θερμή. Μία συγκρουσιακή έκβαση στην σχέση ΗΠΑ-Κίνας θα ήταν καταστροφική και πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος. Ο ίδιος ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι έγραψε το έργο του, όχι για να αποσπάσει το χειροκρότημα της στιγμής, αλλά για να αποτελέσει αντ’ αυτού «ένα αιώνιο κτήμα», μιάς και η ανθρώπινη φύση παραμένει αναλλοίωτη. «Κτῆμά τε ἐς αἰεῖ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα εἰς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται». Αξίζει να σκεφτούμε με στρατηγική ωριμότητα, πριν αγνοήσουμε μία προειδοποίηση από τον πατέρα της πολιτικής ιστοριογραφίας και της realpolitik.

25

Ανταγωνισμός στρατιωτικής ισχύος στην νοτιοανατολική Ασία του Ιπποκράτη Δασκαλάκη

Υποστρατήγου ε.α., διεθνολόγου, μέλους του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)

Έ

χει κατά επανάληψιν λεχθεί ότι ο 21ος αιώνας θα ανήκει στην λεκάνη του Ειρηνικού, με πρωταγωνιστές τις χώρες της Νοτιανατολικής Ασίας. Η Ευρασία θα διατηρήσει την πρωτεύουσα γεωπολιτική της σημασία, αλλά το κέντρο βάρους των εξελίξεων εκτιμάται ότι θα μετακινηθεί ανατολικώτερα, από την Ευρώπη στην Νοτιανατολική Ασία. Η Νοτιανατολική Ασία (τμήμα της οποίας είναι και η Άπω Ανατολή) εκτείνεται από την Ινδική χερσόνησο στα δυτικά μέχρι το νησιωτικό σύμπλεγμα της Ιαπωνίας ανατολικά, και νότια έως την Ινδονησία, με την πολυπληθή Κίνα να καταλαμβάνει την κεντρική θέση και να ορίζει συγχρόνως και τα βόρεια σύνορα της περιοχής. Αναμφισβήτητα η Κίνα αποτελεί την ανερχόμενη παγκόσμια υπερδύναμη και ήδη προκαλεί σιωπηλά τις ΗΠΑ με την αξίωσή της να καταστεί ο περιφερειακός ηγεμόνας της περιοχής. Πλέον, όμως, της ανάδειξης της Κίνας, χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η ύπαρξη ικανού αριθμού κρατών με δυναμικά χαρακτηριστικά και σημαντικές ικανότητες προβολής σκληρής και ήπιας ισχύος σε τοπικό για την ώρα επίπεδο. Οι μεταξύ των κρατών της Νοτιανατολικής Ασίας αντιπαλότητεςσυνεργασίες, σε συνδυασμό με την εμπλοκή ξένων εξισορροπητών (κυρίως ΗΠΑ και Ρωσσίας), δημιουργούν συνθήκες ισορροπίας ισχύος αλλά και ειρηνικής συνύπαρξης, που επί του παρόντος συντελούν στην ανάπτυξη και στην προώθηση των τοπικών οικονομιών. Η αξιόλογη αυτή οικονομική ανάπτυξη δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια αντίστοιχη ανάπτυξη της στρατιωτικής ισχύος όλων σχεδόν των χωρών της περιοχής. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, επί του συνόλου των 10 ισχυρότερων στρατιωτικών δυνάμεων του κόσμου για το έτος 2014, οι 4 εξ αυτών (Κίνα 3η θέση, Ινδία 4η θέση, Νότιος Κορέα 9η θέση, Ιαπωνία 10η θέση) ευρί26

σκονται στην Νοτιανατολική Ασία και 3 χώρες της περιοχής ήδη διαθέτουν και πυρηνικά όπλα (Κίνα, Ινδία, Βόρειος Κορέα) (1). Αναμφισβήτητα, η ενδυνάμωση της στρατιωτικής ισχύος των χωρών της Νοτιανατολικής Ασίας, τα τελευταία χρόνια, είναι στενά συνδεδεμένη με την σημαντική οικονομική ανάπτυξή τους (και με την εξαίρεση της Βορείου Κορέας), την τεχνολογική εξέλιξή τους και την δημογραφική τους μεγέθυνση (πλην Ιαπωνίας), παράλληλα με την ενδυνάμωση των κρατικών θεσμών τους. Στην παρούσα ανάλυση, θα περιοριστούμε στην συνοπτική σύγκριση της στρατιωτικής ισχύος των ισχυρότερων κρατών της περιοχής (Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Βόρειος και Νότιος Κορέα, Βιετνάμ, Ινδονησία, Φιλιππίνες, Ταϋλάνδη, Ταϊβάν). Κίνα: συνεχίζει με αμείωτο ρυθμό την αύξηση των ετήσιων αμυντικών δαπανών της (για το 2014: 188 δις USD, ετήσια αύξηση δαπανών 7.4%). Είναι γεγονός ότι οι τεράστιοι αριθμοί του προσωπικού και των μέσων των ενόπλων της δυνάμεων δεν ανταποκρίνονται αντίστοιχα και στην μαχητική τους ισχύ. Κύριοι λόγοι είναι η τεχνολογική υστέρηση αλλά και η εσωστρέφεια, που σε συνδυασμό με την μακρόχρονη ειρηνική περίοδο δεν έχουν επιτρέψει την ανάπτυξη τακτικών και ικανοτήτων διεξαγωγής συγχρόνων πολεμικών επιχειρήσεων. Η εμπειρία των απελευθερωτικών πολέμων αλλά και των συγκρούσεων με την Ινδία (1962) και με το Βιετνάμ (1979), έχει ατονήσει και έχει υπερκεραστεί από τις εξελίξεις της στρατιωτικής τεχνολογίας. Επιπλέον, ο ασφυκτικός κομματικός έλεγχος των ενόπλων δυνάμεων δημιουργεί βάσιμες υποψίες αναξιοκρατίας και προσανατολισμού σε καθήκοντα διατήρησης του καθεστώτος σε βάρος των επιχειρησιακών ικανοτήτων. Η περικύκλωση της χερσαίας κινέζικης επικράτειας από δυνητικούς αντιπάλους (Ινδία, Βιετνάμ, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα Κορέα), με παρελθόν τριβών και συγκρούσεων, αναγκάζει σε διατήρηση πολυάριθμων δυσκίνητων σχηματισμών, κατάλληλων όμως μόνον για διεξαγωγή κλασσικών επιχειρήσεων σε εκτεταμένα πολεμικά πεδία και με αντιπάλους σχετικά χαμηλής μαχητικής ισχύος. Οι συντριπτικοί όμως αριθμοί, σε συνδυασμό με το αντίστοιχο τεχνολογικό και μαχητικό επίπεδο των πιθανόν αντιπάλων (Ινδία, Βιετνάμ), εξασφαλίζουν όχι μόνον αξιόπιστη αποτροπή, αλλά θέτουν έντονη και την κινεζική απειλή επί των γειτόνων. Ανάλογη είναι και η κατάσταση των αεροπορικών δυνάμεων, που βασίζονται σε αγορές ρωσικού υλικού και σε πολυάριθμες-περισσότερο ή λιγώτερο επιτυχημένες- αντιγραφές τους. Εντυπωσιακές αγορές οπλικών συστημάτων που συχνά ανακοινώνονται, υλοποιούνται με καθυστέρηση και με δυσκολίες υποστήριξης και ένταξης στην λογιστική αλυσσίδα για δεκάδες λόγους. Εντυπωσιακή προσπάθεια έχει δοθεί στην οικοδόμηση ισχυρού πολεμικού ναυτικού. Η πρόσφατη ενεργοποίηση (2012) του εκπαιδευτικού αεροπλανοφόρου Liaoning και πυραυλοφόρων σκαφών επιφανείας, σηματοδοτεί την προσπάθεια προβολής της κινεζικής ισχύος στις πέριξ θαλάσσιες οδούς, που διασφαλίζουν το εμπόριο της χώρας. Παράλληλα, αποτελούν και τον μοχλό πίεσης προς την Ταϊβάν, με στόχο την εκπλήρωση της επανένωσής της με την μητέρα πατρίδα. Η διατήρηση ισχυρού (αλλά τεχνολογικά ξεπερασμένου) στόλου υποβρυχίων –συμπεριλαμβανομένων και 12 πυρηνικών υποβρυχίων- αποσκοπεί στον εκφοβισμό του αμερικανικού στόλου και την απομάκρυνσή του από τις κινεζικές ακτές και την θαλάσσια δίοδο προς την Ταϊβάν. Παρόμοιο ρόλο έχει και η ανάπτυξη κατευθυνόμενων βλημάτων εδάφους-επιφανείας, επιφανείας-επιφανείας και αέρος επιφανείας, με κύριο στόχο το αμερικανικό ναυτικό (2). Η κινεζική ηγεσία έχει διαπιστώσει ότι οι μελλοντικές προκλήσεις της χώρας και η προβολή της ισχύος της θα λάβουν χώρα στις ανοικτές θάλασσες και η οικοδόμηση ισχυρών αεροναυτικών δυνάμεων είναι μονόδρομος (3). Οι κινεζικές αεροναυτικές δυνάμεις επί του παρόντος υστερούν συντριπτικά έναντι των αμερικανικών, αλλά επιπλέον δεν μπορούν να εξασφαλίσουν εγγυημένη θαλάσσια υπεροχή έναντι της Ινδίας ή της Ιαπωνίας, παρά την έμφαση που έχει δοθεί στην ανάπτυξή τους. Διαχρονικά έχει αποδειχθεί ότι η οικοδόμηση ισχυρών θαλασσίων δυνάμεων, πλέον του κόστους, απαιτεί και σημαντικό χρόνο για την ανάπτυξη ναυτικών επιδεξιοτήτων και παράδοσης, που η χρόνια και εν μέρει ανεξήγητη απομόνωση της κινεζικής αυτοκρατορίας έχει ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

αποδομήσει. Η πυρηνική ισχύς της Κίνας είναι αξιόλογη, παρά την υστέρηση των μέσων εκτόξευσης των πυρηνικών όπλων και της τρωτότητας των εγκαταστάσεών της, συγκρινόμενων με τις αντίστοιχες αμερικανικές και ρωσικές. Τα πυρηνικά της όμως όπλα αποτελούν ικανή αποτρεπτική δύναμη για τα αντίστοιχα συστήματα της Ινδίας και για τα αντίστοιχα αρκετά υποδεέστερα της Βορείου Κορέας. Ινδία: παραπλήσια είναι και η πορεία της Ινδίας, που, έχοντας αποκτήσει σημαντικό προβάδισμα σε στρατιωτική ισχύ έναντι του πατροπαράδοτου αντιπάλου της, του Πακιστάν, αναζητεί την αναβάθμισή της σε περιφερειακή δύναμη, παρακολουθώντας ανταγωνιστικά και εκ του σύνεγγυς τις αντίστοιχες κινήσεις της Κίνας. Τεράστιες αμυντικές δαπάνες και αγορές συγχρόνων οπλικών συστημάτων από ανατολικές και δυτικές πηγές (μεγαλύτερος εισαγωγέας πολεμικού υλικού για την περίοδο 2007-2012) (4) έχουν δημιουργήσει τεράστιους αριθμούς μέσων πλημμελώς αξιοποιούμενων και ανεπαρκώς υποστηριζόμενων με τραγικούς αριθμούς ατυχημάτων. Ο διμέτωπος πόλεμος (Κίνα, Πακιστάν), σε συνδυασμό με ένα ισλαμικό και μαοϊκό αντάρτικο, αποτελούν την χειρότερη απειλή και τον εφιάλτη της ηγεσίας της χώρας. Το πολυπληθές και η πολυδιάσπαση των χερσαίων ενόπλων δυνάμεων καθιστούν δύσκολη οποιαδήποτε προσπάθεια εξορθολογισμού και βελτίωσης των επιχειρησιακών ικανοτήτων τους. Παρά ταύτα, διατηρούν την ικανότητα νικηφόρας έκβασης των επιχειρήσεων σε βάρος του Πακιστάν και αξιόπιστης αποτροπής της Κίνας. Η πανσπερμία αεροπορικού υλικού και η χαμηλής στάθμης εκπαίδευση δεν διασφαλίζει επιχειρησιακές επιδόσεις ανάλογες των αριθμών αλλά και του υψηλού κόστους μέσων. Η ανάπτυξη του πολεμικού ναυτικού είναι ικανοποιητική με σημαντικό αριθμό πυρηνικών υποβρυχίων (ορισμένα μάλιστα εξοπλισμένα και με πυραύλους κρουζ με πυρηνικές κεφαλές), πυραυλοφόρων μονάδων επιφανείας και δύο αεροπλανοφόρων (Vikramaditya, Vikrant) που δύνανται να εκτελέσουν ναυτικό αποκλεισμό του Πακιστάν αλλά και αποτελεσματικό έλεγχο των οδών της Ινδικής Θάλασσας. Τα πυρηνικά και διαστημικά προγράμματα, παρά τα πολλαπλά ατυχήματα, έχουν αποδώσει ικανά αποτρεπτικά –έναντι της Κίνας (δυνατότητα προσβολής μεγαλύτερου τμήματος της χώρας) και του Πακιστάνπυρηνικά όπλα και μέσα εκτόξευσης. Παρά την αξιοσημείωτη μη εμπλοκή των ινδικών ενόπλων δυνάμεων στις πολιτικές υποθέσεις, η ύπαρξη φατριών (κάστες) 27

και ελίτ έχει υπονομεύσει το αξιόμαχό τους, ενώ μέχρι πρόσφατα απουσίαζε το ανάλογο με τις δυνατότητες της χώρας στρατηγικό δόγμα και κουλτούρα. Ιαπωνία: με ένοπλες δυνάμεις αναντίστοιχες του οικονομικού μεγέθους της χώρας και βιώνοντας επιβληθέντες και αυτοτιμωρητικούς περιορισμούς, η Ιαπωνία αργά αλλά σταθερά αναδιοργανώνει την αμυντική της δύναμη. Ο φόβος των πυρηνικών όπλων της Βορείου Κορέας, ο διαφαινόμενος ανταγωνισμός με την Κίνα αλλά και την Κορέα και οι ανησυχίες από τις συνέπειες της εξάρτησης από την αμερικανική αμυντική ομπρέλα, οδηγούν σε συγκρατημένη και σταδιακή ισχυροποίηση των Ιαπωνικών Δυνάμεων Αυτοάμυνας, με έμφαση στις αεροναυτικές ικανότητες. Κάθε, όμως, ιαπωνική κίνηση προκαλεί την ανησυχία και αντίδραση της Κίνας (με έμφαση στην ισχυροποίηση ιδιαιτέρως του ναυτικού της) αλλά και της Νοτίου Κορέας, χώρας συμμάχου σήμερα αλλά με έντονο ανταγωνιστικό παρελθόν. Η υψηλή τεχνολογία, οι ικανότητες του ιαπωνικού λαού και η αποδεδειγμένη ναυτοσύνη του καθιστούν το υπό ανάπτυξη ιαπωνικό ναυτικό σημαντική δύναμη αποτροπής στην περιοχή και απαραίτητο σύμμαχο για κάθε εξωτερική δύναμη. Η αεροπορική δύναμη της Ιαπωνίας, απαραίτητο στοιχείο ισχύος νησιωτικής χώρας που ελέγχει τεράστιες υδάτινες εκτάσεις, κατατάσσεται 5η παγκοσμίως. Το μέγεθος, όμως, του πολεμικού της ναυτικού έχει κατά πολύ ξεπεραστεί από το αντίστοιχο κινεζικό, χωρίς όμως μέχρι σήμερα να εξασφαλίζεται αδιαφιλονίκητη κινεζική συμβατική αεροναυτική υπεροχή στην περιοχή. Βόρειος Κορέα: πέπλο μυστηρίου καλύπτει όλες τις δραστηριότητες του ιδιόμορφου αυτού κράτους-καθεστώτος. Πυρηνικά όπλα ικανά να προκαλέσουν εκατόμβες νεκρών και υλικές καταστροφές σε όλη τη Νοτιανατολική Ασία. Ένας στρατός ποσοτικά ικανός να βυθίσει στο χάος ξανά την κορεατική χερσόνησο. Προπαγανδιστικές παρουσιάσεις, εμπρηστικές ενέργειες και συμπεριφορές, προκλήσεις έναντι όλης της διεθνούς κοινότητας και επιδείξεις πολεμικών δυνατοτήτων και αποφασιστικότητας, αλλά συγχρόνως και απορίες για την πραγματική μαχητική ικανότητα αλλά κυρίως για τη λαϊκή υποστήριξη προς το καθεστώς. Πολυάριθμα μέσα παλαιάς τεχνολογίας και ένας ογκώδης στρατός δομημένος για τις ανάγκες μαζικών συγκρούσεων των παρελθοντικών πολέμων. Αντιγραφές σοβιετικών και κινεζικών οπλικών συστημάτων και δόγματα που βασίζονται στην μαζική χρήση πυρών και κατά μέτωπο επιθέσεων τεραστίων δυνάμεων αδιαφορώντας για τις απώλειες. Η απειλή για χρήση τακτικών και στρατηγικών 28

όπλων σε περίπτωση σύγκρουσης, αναγκάζει την Νότιο Κορέα να βασίζεται στην αμερικανική πυρηνική ομπρέλα για αποτροπή ενός εχθρικού πυρηνικού πλήγματος. Το πλεονέκτημα του αιφνιδιαστικού πρώτου πλήγματος (συμβατικού ή πυρηνικού) είναι αποφασιστικής σημασίας για την εξέλιξη μιας σύγκρουσης στην κορεατική χερσόνησο, και μάλλον ευνοεί το βορειοκορεατικό καθεστώς. Στο πρόσφατο παρελθόν, η Βόρειος Κορέα δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει ειδικές δυνάμεις (διαθέτει πολυπληθείς και καλά εκπαιδευμένες μονάδες) εναντίον πολιτικών και στρατιωτικών στόχων στο έδαφος της Νοτίου Κορέας. Νότιος Κορέα: ισχυρές ένοπλες δυνάμεις, καλά εκπαιδευμένες, με σύγχρονα οπλικά συστήματα και με μια ισχυρή βιομηχανική υποδομή να τα υποστηρίζει, εγγυώνται την ανεξαρτησία της χώρας από μια βίαιη προσπάθεια αναγκαστικής επανένωσης. Τυχόν συμβατική σύγκρουση (εφ’όσον επιβεβαιωθεί και η πιστότητα του λαού στο καθεστώς της Πιονγκ Γιανγκ), ένεκα της ισόπαλης μαχητικής ισχύος των δύο κρατών, θα οδηγήσει σε επανάληψη της σφαγής του τριετούς πολέμου της Κορέας (1950-1953), με βεβαία την εμπλοκή των ΗΠΑ και με ερωτηματικά σχετικά με την στάση της Κίνας. Στον τομέα των αεροναυτικών επιχειρήσεων, εκτιμάται ότι η τεχνολογικά προηγμένη νοτιοκορεατική πλευρά (και ειδικά η αεροπορία) θα αποκτήσει την υπεροχή, αλλά η εξέλιξη των χερσαίων επιχειρήσεων θα οδηγήσει σε τεράστιες απώλειες αμφοτέρων των πλευρών, με πιθανή την αδυναμία αναδείξεως νικητού. Σε περίπτωση περιορισμένης κλίμακος συγκρούσεων ή ασύμμετρων κτυπημάτων, η Βόρειος Κορέα διατηρεί το πλεονέκτημα της πρωτοβουλίας, του αιφνιδιασμού και της πρόκλησης ανησυχίας έως και πανικού στην νοτιοκορεατική κοινωνία. Στην περίπτωση της κορεατικής επανένωσης, υπό οποιαδήποτε μορφή, το νέο ενιαίο κράτος θα αποτελέσει εν δυνάμει αντίπαλο σε Ιαπωνία (περισσότερο) και Κίνα (λιγώτερο). Βιετνάμ: οι άλλοτε εμπειροπόλεμες «απελευθερωτικές» δυνάμεις του Βιετνάμ, που την δεκαετία του 1970 ανάγκασαν σε υποχώρηση ΗΠΑ και Κίνα, έχουν συρρικνωθεί λόγω οικονομικών περιορισμών αλλά και πολιτικών επιλογών. Αναμφίβολα, σε συνδυασμό και με δυνάμεις άλλων χωρών, δύνανται να δημιουργήσουν σημαντικά τοπικά προβλήματα στον κινεζικό στρατό, αλλά δεν δύνανται να απειλήσουν ή αποσταθεροποιήσουν την περιοχή. Ινδονησία: η πολυπληθέστερη μουσουλμανική χώρα του κόσμου, με το ιδιόμορφο νησιωτικό σύμπλεγμά της και ένοπλες δυνάμεις προσανατολισμένες στην εξασφάλιση της εσωτερικής σταθερότητας και προγεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα νέστερα και του καθεστώτος. Οι αεροναυτικές δυνάμεις μετά βίας εξασφαλίζουν την επιτήρηση στην τεράστια νησιωτική έκταση που καλύπτει η χώρ,α και στις θαλάσσιες οδούς που ελέγχει. Φιλιππίνες: παραπλήσια κατάσταση με την Ινδονησία, με τις ένοπλες δυνάμεις να αγωνίζονται εναντίον ενός μουσουλμανικού αντάρτικου σε ορισμένα νησιά της επικράτειας. Ταϋλάνδη: σχετικά σύγχρονες ένοπλες δυνάμεις, εξαρτώμενες από τις ΗΠΑ για εξοπλισμό και εκπαίδευση, και με κύρια αποστολή σήμερα την αντιμετώπιση ανταρτικών ομάδων, αλλά και με εμπλοκή στην πολιτική ζωή της χώρας. Ισχυρή ναυτική παρουσία στην περιοχή. Ταϊβάν: μια νησιωτική χώρα-φρούριο, που ζει εδώ και δεκαετίες υπό την απειλή της κινεζικής εισβολής για επανένωση, και που κατάφερε να διακριθεί οικονομικά και τεχνολογικά ως μια από τις πανίσχυρες ασιατικές τίγρεις. Παρά τις πολυάριθμες, επαρκώς εξοπλισμένες και εκπαιδευμένες ένοπλες δυνάμεις της, βασίζεται κυρίως στην αμερικανική βοήθεια και εμπλοκή για την διατήρηση του ανεξάρτητου και ιδιόμορφου status quo της. Υπό τις σημερινές συνθήκες (διαρκώς όμως η ισορροπία ισχύος μεταβάλλεται υπέρ της Κίνας) θα μπορούσε μόνη της να αντιμετωπίσει- με αρκετές πιθανότητες επιτυχίας- μια κινεζική εισβολή, με δεδομένη την έλλειψη εμπειρίας των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων σε σύνθετες αεροναυτικές επιχειρήσεις. Όμως, το κόστος της σύγκρουσης και τυχόν αποκλεισμού της θα ήταν δυσβάστακτο για την επιβίωση της χώρας. Επανερχόμενη στην αγκαλιά της Κίνας, θα αυξήσει πολύ τις επιχειρησιακές ικανότητες της τελευταίας στην περιοχή, αφού θα αποκτήσει το σημαντικό αυτό στρατηγικό νησί. Συμπερασματικά, βλέπουμε σήμερα την συντριπτική στρατιωτική (συμβατική και πυρηνική) ισχύ της Κίνας στην περιοχή της Νοτιανατολικής Ασίας και τον σιωπηρό ανταγωνισμό που δημιουργεί η αντίστοιχη άνοδος της Ινδίας. Επιπλέον, η απρόβλεπτη και επικίνδυνη πολεμική μηχανή της Βορείου Κορέας προκαλεί την αποσταθεροποίηση της κορεατικής χερσονήσου και αντιπαρατίθεται απειλητικά στις δυνάμεις της Νοτίου Κορέας. Απέναντι και αμήχανη παρακολουθεί μια οικονομικά κλονισθείσα (αλλά ακόμη πανίσχυρη) Ιαπωνία, που αναζητά θέση και ταυτότητα στο διεθνές περιβάλλον. Οι χώρες αυτές πλαισιώνονται από μικρότερους παίκτες (Βιετνάμ, Ταϋλάνδη, Ινδονησία, Φιλιππίνες, Ταϊβάν), με δυνατότητες όμως αποτελεσματικής άμυνας της επικράτειάς τους και χρήσιμες ως βάσεις υποστήριξης και σημείων περικύκλωσης-ανάσχεσης άλλων δυνάμεων (κυρίως Κίνας). Η Ρωσσία προσπαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

θεί, με διπλωματικά μέσα και κινήσεις, να συγκροτήσει μια πολυεπίπεδη συμμαχία-συνεργασία ορισμένων χωρών της Ευρασίας, αλλά, παρά τις βάσεις και δυνάμεις που διαθέτει στην Ανατολική Σιβηρία, δεν έχει σοβαρές δυνατότητες προβολής στρατιωτικής ισχύος στην Νοτιανατολική Ασία. Αντίθετα, οι ΗΠΑ, παρά τις εμπλοκές και δεσμεύσεις τους σε άλλες περιοχές, εμφανίζονται μέσω και των παρεχομένων από τους συμμάχους τους διευκολύνσεων και των βάσεων που διαθέτουν, ικανές να αναλάβουν στρατιωτική δράση όποτε απαιτηθεί και κυρίως να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τις θαλάσσιες οδούς. Η λεκάνη του Ειρηνικού αποκτά δεσπόζουσα σημασία για τον 21ο αιώνα, και το παγκόσμιο εμπόριο και η παγκόσμια ανάπτυξη μεταφέρονται ανατολικά. Άρα ο έλεγχος των θαλασσίων οδών είναι σημαντικώτατος και οι ΗΠΑ δεν θα επιτρέψουν σε καμμία δύναμη να τις υποκαταστήσει (5). Για την επιτυχία αυτού του στόχου εκτιμάται ότι επί του παρόντος θα αρκεστούν στην προβολή της αεροναυτικής δυνάμεώς τους, την χρησιμοποίηση της επιρροής τους στις χώρες της Νοτιανατολικής Ασίας, στο ευρύτατο δίκτυο των συμμάχων τους και βάσεών τους και στην κατάλληλη καλλιέργεια –προς όφελός τουςελεγχόμενων ανταγωνισμών χωρών της περιοχής. Σε κάθε όμως περίπτωση, ο μελλοντικός ανταγωνισμός στην Νοτιανατολική Ασία θα εστιάζεται στην αεροναυτική διάσταση (6). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Στοιχεία από το Global Fire Power για το έτος 2014.

2. Η Κίνα μέχρι πρόσφατα ακολουθούσε την σοβιετική ναυτική σκέψη ότι ένας κατευθυνόμενος πύραυλος αξίας ενός εκατομμυρίου USD δύναται να εξουδετερώσει ένα αεροπλανοφόρο αξίας ενός δισεκατομμυρίου USD (συμπεριλαμβανομένων των οπλικών συστημάτων που μεταφέρει). Σήμερα το κόστος ενός νέου αεροπλανοφόρου υπολογίζεται στα δώδεκα δισεκατομμύρια USD. 3. Η προσπάθεια της Κίνας να αναδειχτεί περιφερειακή ηγέτιδα δύναμη στην Νοτιανατολική Ασία και η σημασία που αυτή αποδίδει στον έλεγχο των θαλασσών που την περιβάλλουν μέσω και της υποβόσκουσας προσπάθειας διατύπωσης ενός κινεζικού «Monroe Doctrine» περιγράφονται στο έργο του John J. Mearsheimer με τίτλο «The Tragedy of Great Power Politics» εκδόσεως του University of Chicago, 2001.

4. Στοιχεία του Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI).

5. Αρκετά στοιχεία αναφορικά με τον ανταγωνισμό ΗΠΑ και Κίνας έχουν βασιστεί στην μελέτη του David C. Gompert του RAND Corporation, με τίτλο: «Sea Power and American Interests in the Western Pacific», 2013.

6. Αναπόφευκτος ο συνειρμός μας για την σημασία της αεροναυτικής ισχύος αναφορικά με τον έλεγχο της Νοτιανατολικής Μεσογείου.

29

Ανατομία των σινο-ρωσσικών σχέσεων του Σωτήρη Δημόπουλου

Η

«ανατολική στροφή» του Πούτιν, που εκδηλώθηκε έπειτα από την ανοιχτή πλέον αντιπαράθεσή του με τις ΗΠΑ και με αφορμή τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία, έχει ως βασικό πυρήνα και προϋπόθεση της επιτυχίας της την επίτευξη του άξονα Ρωσσίας-Κίνας. Από την επιτυχία αυτού του στρατηγικού στόχου της Μόσχας θα εξαρτηθεί, εν πολλοίς, η δυνατότητά της να παραμείνει παγκόσμιος ανταγωνιστικός πόλος, καθώς και ποιοί θα είναι οι νέοι διεθνείς συσχετισμοί δυνάμεων αλλά και η τύχη της ίδιας της παγκοσμιοποίησης με την μορφή που αναπτύχθηκε ως σήμερα. Ως εκ τούτου, η σινο-ρωσσική συνεργασία, οι πρόσφατες ενεργειακές και εμπορικές συμφωνίες-μαμούθ, η στήριξη της Κίνας στις κινήσεις της Μόσχας σε Κριμαία και ανατολική Ουκρανία, έχουν τεθεί στο μικροσκόπιο της διεθνούς κοινότητας. Το βασικό ερώτημα που τίθεται από όλους είναι, εάν τελικά η αναθέρμανση της σχέσης των δύο γιγάντων μπορεί να έχει συνέχεια και ως πού. Στους δυτικούς αναλυτές επικρατεί η άποψη ότι στην περίπτωση των σινορωσσικών σχέσεων πρόκειται για μια «λυκοφιλία» -το περιοδικό «Economist» χρησιμοποίησε τον όρο «frenemies», δηλαδή φίλοιεχθροί- που δεν μπορεί να αντέξει στον χρόνο. Και αυτό διότι τα συμφέροντα τους είναι σε μεγάλο βαθ30

μό αποκλίνοντα. Άλλωστε, το Πεκίνο ακολουθεί ανέκαθεν μια εξωτερική πολιτική που δεν το ταυτίζει με καμμία άλλη δύναμη. Στην Δύση θεωρούν ότι, αργά ή γρήγορα, οι δύο χώρες θα έλθουν σε αντιπαράθεση, όπως συνέβη και στο παρελθόν. Μια τέτοια ανάγνωση ασφαλώς δεν είναι άτοπη, καθώς έχει ψήγματα αλήθειας. Η πραγματικότητα, όμως, είναι περισσότερο σύνθετη, καθώς οι σχέσεις μεταξύ των δύο λαών δεν είναι πρόσφατες και, δεύτερον, η συνεργασία τους έχει ως υπόβαθρο πολλά κοινά ζωτικά συμφέροντα τόσο στο οικονομικό πεδίο όσο και σε αυτό της γεωστρατηγικής τους ισχύος.

Ιστορικό των σινο-ρωσσικών σχέσεων Οι πρώτες επίσημες επαφές μεταξύ Ρώσσων και Κινέζων εκκινούν από τον 17ο αιώνα, καθώς η Ρωσσία επεκτείνεται προς την Σιβηρία και την σημερινή Άπω Ρωσσική Ανατολή. Με την συνθήκη του Νερτσίνσκ, το 1689, οριοθετήθηκαν για πρώτη φορά κοινά σύνορα. Να σημειωθεί ότι, την ίδια στιγμή, η μόνη ευρωπαϊκή δύναμη που είχε διπλωματικές σχέσεις με τους Κινέζους ήταν το Βατικανό. Οι εμπορικές ανταλλαγές μεταξύ Ρώσσων και Κινέζων ξεκινούν οργανωμένα με την συνθήκη της Κιάχτα, το 1727, και μία ρωσσική εκκλησιαστική αποστολή εγκαθίσταται στο Πεκίνο. Η επιτυχία αυτή ανήκει στον ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα Μεγάλο Πέτρο, που, αν και προσανατολισμένος στον εκδυτικισμό της χώρας του, αντιλαμβάνεται καθαρά τα συμφέροντα που έχει στην ανατολή. Οι σχέσεις τους θα διαταραχθούν όταν, μετά τους Πολέμους του Οπίου και κατά την εξέγερση της Ταϊπίνγκ, η Αγία Πετρούπολη θα βρει την ευκαιρία το 1860 να προσαρτήσει την περιοχή του Αμούρ. Το 1897, η Ρωσσία, αφού είχε στηρίξει την Κίνα στον πόλεμο με την Ιαπωνία, επέβαλε στην παρηκμασμένη αυλή των Μαντσού να της παραχωρήσει την ναυτική βάση του Πορτ Άρθουρ. Ήταν εύλογο, επομένως, στην αντιαποικιακή «Εξέγερση των Πυγμάχων» (Μπόξερ) το 1900, που σήμανε και την αρχή του τέλους για την αυτοκρατορική Κίνα, να βρεθούν στο στόχαστρο και οι Ρώσσοι. Την χρονιά αυτή, ρωσσικός στρατός κατέλαβε για ένα διάστημα την Μαντσουρία, με σκοπό την καταστολή της εξέγερσης και την εξασφάλιση των ρωσσικών συμφερόντων. Μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, θα σημειωθεί ριζική αλλαγή στην αντιμετώπιση της Κίνας εκ μέρους της κομμουνιστικής Ρωσσίας. Με όχημα την διεθνιστική ιδεολογία του κομμουνισμού, αλλά με σαφείς γεωπολιτικούς σχεδιασμούς, ο Λένιν έκανε την δική του «στροφή προς την ανατολή». Έτσι, αντιμετώπιζε την δυτική πίεση και κρατούσε ενωμένη την αχανή πολυεθνική και πολυθρησκευτική αυτοκρατορία που «κληρονόμησε». Οι μπολσεβίκοι ακύρωσαν όλες τις αποικιοκρατικές συμφωνίες της προηγούμενης περιόδου με την Κίνα, και έγιναν οι σημαντικώτεροι υποστηρικτές του εθνικιστικού κινήματος του Σουν Γιατ Σέν και της κυβέρνησης αργότερα του «Κουό Μιν Τανγκ» (Εθνικό Κόμμα) στην Ναντσίγκ. Στήριξη που συνεχίστηκε ακόμη και όταν ο Τσιάγκ Καϊσέκ κατεδίωξε ανηλεώς τους κομμουνιστές. Μετά την νίκη των Κινέζων κομμουνιστών και την ίδρυση της κομμουνιστικής Κίνας το 1949, υπό την ηγεσία του Μάο Τσε Τουνγκ, οι σχέσεις Μόσχας-Πεκίνου θα καταστούν στενές, δημιουργώντας δέος στη Δύση -ήδη με τον πόλεμο στην Κορέα- από την ανάδυση του γιγαντιαίου κομμουνιστικού άξονα. Οι φόβοι αυτοί τελικά δεν θα επαληθευθούν. Αντιθέτως, το 1960 οι δύο χώρες θα χωρίσουν τους δρόμους τους. Ο Μάο θεωρούσε ότι οι Ρώσσοι δεν τον βοήθησαν αρκετά ώστε να ανακαταλάβει την Ταϊβάν, δεν του έδωσαν πυρηνικά όπλα και επεδίωκαν να επιβληθούν στην χώρα του, η οποία είχε και αρχαιότερο πολιτισμό και πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό. Η αντιπαράθεση πήρε σύντομα χαρακτήρα ανοιχτής εχθρότητας. Κατά την «Πολιτιστική Επανάσταση», οι αντιφρονούντες που συλλαμβάνονταν κατηΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

γορούνταν ως σοβιετικοί πράκτορες. Η όξυνση μεταξύ των δύο κρατών έφθασε στο αποκορύφωμά της το 1969, με σοβαρή στρατιωτική εμπλοκή στην συνοριακή τους γραμμή. Και οι δύο προσπάθησαν τότε να προσεταιρισθούν για αντίβαρο τις ΗΠΑ. Στον σοβιετικό φόβο έγκειται και η, ανατρεπτική για τα ως τότε δεδομένα, πολιτική του «πιγκ-πογκ», που θα φέρει εγγύτερα Ουάσιγκτων και Πεκίνο. Μετά τον θάνατο του Μάο και την έλευση του εκσυγχρονιστή Τεν Ξιάο Πιγκ στην ηγεσία του ΚΚΚ, οι σινο-ρωσσικές σχέσεις θα σταθεροποιηθούν σημαντικά. Ιδιαίτερα μετά τον Γκορμπατσώφ, που αρνήθηκε να συμμετάσχει στις κυρώσεις κατά της Κίνας λόγω των γεγονότων της Τιενανμέν, η προσέγγιση θα γίνει μεγαλύτερη. Κάτι που δεν ανεστάλη ούτε κατά την περίοδο του δυτικόστροφου Γιέλτσιν. Όχι τυχαία –τίποτε δεν λέγεται τυχαία από τους Κινέζους αξιωματούχουςο πρόεδρος Ζεμίν χαρακτήρισε, το 1997, την Ρωσσία ως τον κύριο στρατηγικό σύμμαχο της Κίνας, σε λόγο του που εκφώνησε στο Χονγκ Κόγκ –ούτε η πρώην βρεταννική αποικία επιλέχθηκε τυχαία. Ρωσσία και Κίνα, ήδη από εκείνη την περίοδο, αν και δεν σχηματίζουν διακριτή συμμαχία, συντάσσονται στην αντίδρασή τους σε επιθετικές πρωτοβουλίες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής: το 1998, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για τον βομβαρδισμό του Ιράκ,το 1999 στην επίθεση εναντίον της Γιουγκοσλαυίας, το 2003, πάλι για το Ιράκ, και αργότερα στον πόλεμο στην Συρία και στα γεγονότα της Ουκρανίας. Επίσης, από το 2001 συνεργάζονται μέσα από τον Οργανισμό Συνεργασία της Σανγκάης (συστάθηκε το 1996), που στοχεύει στον έλεγχο της Κεντρικής Ασίας χωρίς τις δυτικές δυνάμεις.

Οι αιτίες της σινο-ρωσσικής προσέγγισης Όπως φαίνεται από την έκθεση των στοιχείων που αναφέρθηκαν, η πρόσφατη στροφή της Μόσχας δεν συμβαίνει για πρώτη φορά στην ιστορία ούτε άρχισε από τον Πούτιν στην παρούσα φάση. Υφίσταται, επομένως, μια σειρά από σοβαρούς παράγοντες, που δημιουργούν μια αναπόφευκτη προσέγγιση των δύο χωρών. Αρχικώς, πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτό που χαρακτηρίζει και τα δύο κράτη είναι ο γεωπολιτικός τους ρεαλισμός, αλλά και μια αυτοκρατορική θέαση του κόσμου. Η αίσθηση της συνέχειας διέπει την αντίληψη των κρατικών τους ελίτ και λειτουργούν σε μεγάλο πολιτισμικό βάθος και παγκόσμιο εδαφικό ορίζοντα. Παρά τις όποιες διαφορές τους, που είναι πολλές, αποτελούν κέντρα ευρύτερων πολιτισμών. Με αυτά τα 31

χαρακτηριστικά, εύλογο είναι να μην αποδέχονται εύκολα δεύτερο ρόλο σε έναν μονοπολικό κόσμο. Η σύγκλιση, λοιπόν, που παρατηρείται σε κινήσεις που τείνουν να αμφισβητήσουν ή και να εκθρονίσουν τον παγκόσμιο ηγεμόνα από τη θέση του, δηλαδή τις ΗΠΑ, είναι απόλυτα φυσιολογική. Πολύ περισσότερο, που από την Ουάσινγκτων ασκείται μόνιμη πίεση για τα φαινόμενα πολιτικού αυταρχισμού και παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που σημειώνονται στα δύο κράτη. Είναι, πράγματι, αλήθεια ότι και οι δύο έχουν προσαρμόσει την πολιτική τους λειτουργία στις ανάγκες των διαδικασιών της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, χωρίς να αποδεχθούν -σε διαφορετικό βαθμό, καθώς η Κίνα παραμένει μονοκομματική- τους όρους της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Βέβαια, αυτό που μπορεί στον δυτικό πολίτη να φαντάζει οξύμωρο ή και απωθητικό, επέτρεψε και στις δύο χώρες να αναδυθούν οικονομικά –η Κίνα το 2016 αναμένεται να ξεπεράσει την οικονομία των ΗΠΑ- χωρίς να εκπέσουν στο χάος και στην διάλυση. Επιπλέον, η απειλή από την αμερικανική πολιτική έχει οξύτερα χαρακτηριστικά. Την Ρωσσία, ως γνωστόν, η αμερικανική πολιτική με έναν νέο «ψυχρό» πόλεμο την εκτοπίζει όχι μόνον από την Ευρώπη, αλλά ακόμη και από την ουκρανική αυλή της, και της γονατίζει την οικονομία μέσω των κυρώσεων και της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, που σαφώς υποθάλπει. Αλλά εκνευρίζει και το Πεκίνο, με τις στρατιωτικές ασκήσεις που κάνει στον Ειρηνικό, την φιλική στάση προς την Ιαπωνία, την υποστήριξη σε αντικαθεστωτικά κινήματα σαν αυτό της «ομπρέλας» στο Χονγκ Κόνγκ. Ένας ακόμη καθοριστικός παράγων που επιβάλλει την συνεργασία Κίνας και Ρωσσίας, είναι ασφαλώς και ο έλεγχος της Κεντρικής Ασίας. Η περιβόητη «heartland» συνιστά πάντοτε χώρο τεράστιας γεωπολιτικής σημασίας, όπως έδειξε και η ιστορική εμπειρία του «Great Game». Αν και θα ανέμενε κάποιος ότι ακριβώς εκεί θα εκδηλωνόταν η μέγιστη αντιπαράθεση μεταξύ των δύο, εν τούτοις υπάρχει συνεννόηση, με σκοπό να εκτοπίσουν την δυτική, και πρωτίστως αμερικανική, επιρροή, από μια ζώνη που εκτείνεται από την Μογγολία και φθάσει έως τις ακτές της Κασπίας θάλασσας. Παράλληλα, εγγύτερα τους φέρνει ο κοινός αγώνας ενάντια στα ισλαμιστικά κινήματα. Για την Κίνα το κίνημα των τουρκογενών Ουϊγούρων, στο πρώην ανατολικό Τουρκεστάν και νυν Ξινγιάνγκ, είναι το πιο επίφοβο, λόγω και της τρομοκρατικής του δράσης. Έτσι, Ρωσσία και Κίνα μοιράζουν τους ρόλους: μεγάλη οικο32

νομική διείσδυση του Πεκίνου, στρατιωτική, ενεργειακή, πολιτική πρωτοβουλία της Μόσχας. Πέρα, όμως, από τον κοινό «εχθρό», τα δύο κράτη, με κοινά σύνορα 4.000 χλμ., έχουν κοινά μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, ενώ με την Ε.Ε., που παραμένει ως σύνολο ο κύριος εμπορικός εταίρος της Ρωσσίας (263,3 δις δολ.), σημειώνεται πτωτική τάση 3,2% στον όγκο των εμπορικών συναλλαγών, με την Κίνα είναι ανοδική: 3,4%. Σημειώνεται πως για το 2013 ο όγκος αυτός έφθασε τα 89 δις. δολ., ενώ για το πρώτο μισό του 2014 ήταν 59,1 δις. δολ. Αναμενόταν δε να ξεπεράσει στο τέλος του έτους το όριο των 100 δις., με τον πήχη για το 2020 να έχει τεθεί στα 200 δις. Το σπουδαιότερο μέρος των εμπορικών σχέσεων αφορά οπωσδήποτε την κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου από την Ρωσσία προς την Κίνα, η οποία διψά για ενεργειακούς πόρους. Βάσει δύο συμφωνιών του περασμένου έτους, η Ρωσσία θα τροφοδοτεί την Κίνα για 30 έτη με 38 δις. κ.μ. ετησίως με αγωγό από την ανατολική Σιβηρία που θα στοιχίσει 80 δις δολ., και με άλλα 30 δις κ.μ. από την δυτική Σιβηρία, που πριν την αντιπαράθεση με την Δύση προγραμματίζονταν να κατευθυνθούν προς την Ευρώπη. Οι συμφωνίες αυτές έγιναν με δυσμενείς για τους Ρώσσους όρους (η πρώτη υπογράφηκε έπειτα από 10 χρόνια συνομιλιών), ακριβώς γιατί έπρεπε να σπάσουν τον δυτικό αποκλεισμό, κερδίζοντας την συναίνεση των Κινέζων, οι οποίοι με την σειρά τους το εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο. Συνεργασία υπάρχει και στον στρατιωτικό τομέα. Το 2013, οι εξαγωγές της Ρωσσίας στη Κίνα σε οπλικά συστήματα και εν γένει στρατιωτικό υλικό έφθασαν το 1,8 δις δολ., ή το 11,5% του συνόλου των εξαγωγών τέτοιου τύπου. Επίσης, συμφωνήθηκε η πώληση υποβρυχίων, απαραίτητων για τις επιχειρήσεις της Κίνας στον Ειρηνικό και πυραύλων s-400. Οι επί μέρους συμφωνίες μεταξύ Πούτιν και Σι, και εν γένει Μόσχας-Πεκίνου για το 2014, είναι δεκάδες και σε όλους σχεδόν τους τομείς, γεγονός που αποδεικνύει την αποφασιστικότητά τους για στενώτερη συνεργασία. Ταυτόχρονα, όμως, είναι βέβαιο ότι επιβιώνουν ακόμη σκιές και καχυποψία κάπου στο βάθος. Ωστόσο, παρά τις προσδοκίες της Δύσης, είναι απίθανο με τις συγκεκριμένες πολιτικές ηγεσίες στις δύο πρωτεύουσες να έχουμε επανάληψη αυτού που συνέβη την δεκαετία του 1960.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα

Ασία: η σύγκρουση δεν είναι μονόδρομος του Χρήστου Ζιώγα

Δ

ίχως αμφιβολία, το πρώτο μισό του Εικοστού Αιώνα σηματοδότησε την αρχή του τέλους της ευρωπαϊκής κυριαρχίας και την ανάδυση νέων πόλων ισχύος. Η κατάσταση αυτή αποτυπώθηκε εντονώτερα μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πόλεμου, δρομολογώντας συν τοις άλλοις και την διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης την δεκαετία του ΄50. Καθ’ όλη την διάρκεια της ψυχροπολεμικής περιόδου, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ κυριάρχησαν στο διεθνές σύστημα, και η αμερικανοσοβιετική αντιπαράθεση για περισσότερο από 40 έτη αποτέλεσε την βασικώτερη συνιστώσα του. Μεταψυχροπολεμικά, τα ευρωπαϊκά κράτη πόρρω απέχουν από το να θεωρούνται κατά μόνας, σε όλο το φάσμα των τομέων που συνυφαίνουν την κρατική ισχύ, βασικοί δρώντες στον υπό διαμόρφωση παγκόσμιο καταμερισμό ισχύος. Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, εκτός από τις γεωπολιτικές συνέπειες, επέφερε και την αξίωση διάχυσης των φιλελεύθερων (αγγλοσαξονικών) οικονομικών, πολιτικών και πολιτισμικών προτύπων, από τις ΗΠΑ κατά κύριο λόγο, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο φάσμα του διεθνούς συστήματος. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε «παγκοσμιοποίηση», και σκόπευε να ενσωματώσει και να «κοινωνικοποιήσει» κράτη, που μέχρι πρότινος απείχαν από το πλέγμα των δυτικογενών διεθνών θεσμών, που σύμφωνα με τις τότε κυρίαρχες αντιλήψεις θα οδηγούσαν σε ολοένα και πιο ειρηνικές διακρατικές σχέσεις. Ενώ η οικονομία στην φιλελεύθερη εκδοχή της δεν μπόρεσε να αναπτύξει την αυτοτελή νομοτέλειά της, όπως εγκαίρως μας ενημέρωσε ο Παναγιώτης

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Κονδύλης, και να διαμορφώσει ένα πιο ενοποιημένο και ειρηνικώτερο διεθνές σύστημα, ενέταξε τις περισσότερες χώρες της Ασίας, όχι στην ίδια ένταση και βαθμό, στο διεθνοποιημένο οικονομικό σύστημα, δημιουργώντας σε αρκετές συνθήκες οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, και αμβλύνοντας το οικονομικό και τεχνολογικό χάσμα με τα κράτη της Δύσης. Βεβαίως παρατηρήθηκε και αδυναμία ορισμένων αναπτυσσόμενων κρατών να ενσωματωθούν ομαλά στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό γίγνεσθαι, όπως φανερώνουν μια σειρά οικονομικών κρίσεων που έλαβαν χώρα κατά την τελευταία εικοσαετία. Αποτέλεσμα όλων αυτών των επιταχυνόμενων πολιτικών, οικονομικών, και τεχνολογικών εξελίξεων, σε συνδυασμό με δημογραφικούς και γεωγραφικούς παράγοντες, είναι το επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής να μετατοπίζεται σταδιακά από την Ευρώπη και τον Ατλαντικό στην Ασία και τον Ειρηνικό. Ενώ, λοιπόν, το ισχυρότερο κράτος του διεθνούς συστήματος, δηλαδή οι ΗΠΑ, σήμερα αλλά και για τα επόμενα είκοσι τουλάχιστον χρόνια, βρίσκεται, γεωγραφικά και όχι πολιτικά, εκτός Ασίας, η συγκεκριμένη ήπειρος θα αποτελέσει τον αιώνα που διανύουμε το επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής, λόγω ύπαρξης στο κέντρο αλλά και την περιφέρειά της κρατών που συνεχώς βελτιώνουν την θέση τους και αξιώνουν ενεργότερο ρόλο στον περιφερειακό και παγκόσμιο καταμερισμό ισχύος. Μεγάλες δυνάμεις, λοιπόν, όπως η Κίνα, η Ιαπωνία, η Ρωσσία και η Ινδία, βελτιώνουν διαρκώς τις παραμέτρους των συντελεστών ισχύος τους, και παρουσιάζουν μια ποικιλία στοιχείων συνεργασί33

ας και αντιπαράθεσης τόσο στις μεταξύ τους σχέσεις όσο και με τις ΗΠΑ. Επιπρόσθετα, υπάρχει και ένας σημαντικός αριθμός μικρότερων δυνάμεων, όπως Ιράν, Πακιστάν, Μαλαισία, Νότιος Κορέα, Ινδονησία και άλλες, που συνθέτουν την γεωπολιτική πραγματικότητα του Ασιατικού χώρου. Αναντίρρητα, η Κίνα αποτελεί την αναδυόμενη περιφερειακή και πλανητική δύναμη. Αυτή η κατάσταση δυνητικά θα επηρεάσει τις σχέσεις της τόσο με τις άλλες ασιατικές δυνάμεις όσο κυρίως και με τις ΗΠΑ. Μέχρι το 1969 οι δύο χώρες δεν είχαν καμμία άμεση διάδραση στον πολιτικό, οικονομικό και διπλωματικό τομέα. Οι τεταμένες όμως σινοσοβιετικές σχέσεις οδήγησαν μετά το 1971 στο περίφημο «άνοιγμα» των ΗΠΑ προς την Κίνα, δρομολογώντας την συνεργασία ανάμεσά τους, η οποία στηρίχτηκε εξ ολοκλήρου στην εχθρική διάθεση που είχαν αμφότερες έναντι της Σοβιετικής Ένωσης. Μετά την πτώση της Σοβιετικής ηγεμονίας, οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας απώλεσαν το βασικό ενοποιητικό τους στοιχείο, που ήταν η σοβιετική απειλή. Η Κίνα, δίδοντας μέχρι την τρέχουσα συγκυρία περισσότερο έμφαση στην οικονομική της ανάπτυξη και στην εσωτερική συνοχή και νομιμοποίηση του κράτους, αποφεύγει την άμεση αντιπαράθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως η συνεχόμενη βελτίωση της θέσης της στον περιφερειακό και ευρύτερο καταμερισμό ισχύος, σε συνδυασμό με τα εκκρεμή ζητήματα κυριαρχίας με βασικούς συμμάχους των ΗΠΑ στην ανατολική Ασία, δημιουργούν συνθήκες πόλωσης των σινοαμερικανικών σχέσεων στο εγγύτερο και απώτερο μέλλον. Η φιλελεύθερη πεποίθηση πως η οικονομική αλληλεξάρτηση θα αμβλύνει το συγκρουσιακό στοιχείο των σχέσεων μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, έχει απολέσει την αρχική του αισιοδοξία ως αναπόφευκτη προοπτική των πολιτικοικονομικών διαδράσεων μεταξύ Πεκίνου και Ουάσινγκτων. Η Ρωσσική Ομοσπονδία, λόγω της τεράστιας γεωγραφικής της έκτασης, αποτελεί σημαντικό δρώντα σε ολόκληρη την Ασιατική ήπειρο. Στο δυτικό μέρος της Ασίας επιδιώκει να ανατρέψει τα τετελεσμένα της πρώτης μεταψυχροπολεμικής δεκαετίας και να ενισχύσει θέση και ρόλο έναντι των δυτικών χωρών και κυρίως των ΗΠΑ. Ο πόλεμος με τη Γεωργία το 2008 και η στρατιωτική νίκη κατέδειξε την ανάκαμψη της Ρωσσικής Ομοσπονδίας στο περιφερειακό, κυρίως, αλλά και διεθνές στερέωμα. Η ρωσσική στρατιωτική νίκη, εκτός από την de facto ανεξαρτησία της Νότιας Οσσετίας και Αμπχαζίας, επέφερε την αποτροπή εισδοχής της Γεωργίας στους ατλαντικούς θεσμούς, πολιτική που ακολουθήθηκε και στην εν εξελίξει κρίση της 34

Ουκρανίας, δηλαδή άμεση ή έμμεση στρατιωτική επέμβαση για επίτευξη ενός πολιτικού στόχου. Γενικώτερα, στο δυτικό μέρος της Ασίας, η Ρωσσία επιδιώκει να ανακτήσει την επιρροή της στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Ταυτόχρονα, στον κεντροασιατικό χώρο, επιδιώκει σε συνεργασία με την Ινδία την αποτροπή της αύξησης της κινεζικής επιρροής. Αντιθέτως, στην Νοτιοανατολική Ασία η ύπαρξη της Ιαπωνίας και η ενεργή παρουσία των ΗΠΑ ενισχύει τις συγκλίσεις μεταξύ Πεκίνου και Μόσχας, όπου η δεύτερη δεν έχει δυνατότητα προβολής ισχύος ανάλογη με το δυτικό άκρο και το κεντρικό μέρος της Ασίας. Ακολουθώντας μάλλον μια αμφίσημη στρατηγική «μεταφοράς βαρών» και «κατατριβής τρίτων», σύμφωνα με την ορολογία του John Mearsheimer, η Ρωσσία «αναθέτει» την ανάσχεση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους κυρίως Ιαπωνία, στην Κίνα αλλά παράλληλα επενδύει και στην αμερικανική «ευαισθησία» για την άνοδο της κινεζικής ισχύος. Γενικώτερα η Ρωσσία, λόγω γεωγραφικής θέσης, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε όλο το εύρος του υπό εξέταση χώρου, παρουσιάζοντας μεγαλύτερες αποκλίσεις συμφερόντων με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, ένα μίγμα συγκλίσεων και αποκλίσεων ανάλογα με την περιοχή και το διακύβευμα με την Κίνα και σταθερώτερες συγκλίσεις με την Ινδία. Η Ιαπωνία αποτελεί βασικό δρώντα της Ανατολικής Ασίας και τον στρατηγικό σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή. Η άνοδός της Κίνας επηρεάζει αναπόδραστα την Ιαπωνική αντίληψη περί της σταθερότητας στην περιοχή. Τον Δεκέμβριο του 2004, η Ιαπωνία προχώρησε σε αναθεώρηση του αμυντικού δόγματος της αυτοάμυνας, ως κατευθυντήριας μεταπολεμικής αρχής, πραγματοποιώντας ριζικές αλλαγές και επιδιώκοντας διεύρυνση της σχετικής έννοιας. Η νέα αμυντική φιλοσοφία επισημαίνει πως η Κίνα και η Βόρεια Κορέα πρέπει «να παρακολουθούνται» με προσοχή. Η χώρα του «Ανατέλλοντος Ηλίου» αποτελεί την μόνη μη πυρηνική μεγάλη δύναμη της περιοχής, αλλά αυτή η κατάσταση δύσκολα θα συνεχιστεί να υφίσταται και στο μέλλον όσο αξιόπιστες κι αν είναι οι αμερικανικές αμυντικές εγγυήσεις. Το βεβαρυμμένο ηγεμονικό παρελθόν στην περιοχή, η άνοδος της Κίνας, οι διαχρονικά προβληματικές σχέσεις με την Ρωσσία και ο εκδυτικισμός σε σημαντικό βαθμό της κοινωνίας, δεν προσφέρουν στην Ιαπωνία ρεαλιστικές επιλογές ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής. Η σχέση με τις ΗΠΑ θα εξακολουθεί να είναι εκ των ων ουκ άνευ, όσο επιθυμεί να διαδραματίζει ρόλο στην Ανατολική Ασία, η δε ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα αναγκαιότητα της εν λόγω συμμαχίας ισχύει σε μεγάλο βαθμό αλλά για διαφορετικούς λόγους και για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ινδία, δίχως αμφιβολία, είναι σημαντική δύναμη στην Κεντρική και κυρίαρχη στην Νότια Ασία, αποτελώντας ανταγωνιστή της Κίνας στην περιοχή και επιθυμητό σύμμαχο, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, τόσο από την Ρωσσική Ομοσπονδία όσο και τις ΗΠΑ. Αναντίρρητα το Πακιστάν δεν αποτελεί ζωτικής σημασίας απειλή για την Ινδία, η στενή όμως στρατηγική σχέση που ανέπτυξαν Κίνα και Πακιστάν, δεν ήταν δυνατό να µην ιδωθεί από το Νέο Δελχί ως απειλή. Η Ινδία απέκτησε πυρηνικά όπλα για να αποτρέψει τον πυρηνικό εκβιασμό από το λιγώτερο ισχυρό στους άλλους τομείς Πακιστάν, αλλά και να τερματίσει το κινεζικό μονοπώλιο στο συγκεκριμένο τομέα. Η οικονομική, τεχνολογική και πολιτική ανάπτυξη της Ινδίας, έτσι ώστε να αποκτήσει όλες τις κρίσιμες παραμέτρους ισχύος μιας πραγματικά μεγάλης δύναμης, θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την σταθερότητα ή την αστάθεια της περιοχής, αφού θα καθορίσει τον χώρο που δυνητικά μπορεί να καλύψει η Κινά στην Κεντρική και κυρίως στην νότια Ασία. Το βασικό ζήτημα που προκύπτει στο υπό διαμόρφωση διεθνές σύστημα, αν θεωρήσουμε ότι η περίοδος της αδιαμφισβήτητης αμερικανικής υπεροχής έχει παρέλθει, είναι οι αναδυόμενοι πόλοι ισχύος και η συνεπακόλουθη κατανομή της. Το κύριο ερώτημα είναι πώς θα λειτουργήσουν οι ΗΠΑ σ’ ένα πιο αποκεντρωμένο, από άποψη κατανομής ισχύος, σύστημα, στο οποίο θα αμφισβητείται η κυριαρχία τους. Οι ΗΠΑ διατηρούν το προνόμιο, στην παρούσα συγκυρία, να είναι η μοναδική χώρα που ασκεί πολιτική πλανητικών διαστάσεων. Στην περιοχή της Ασίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τον ρόλο του «εξωτερικού εξισορροπητή», του κράτους που θα αποτρέψει την ανάδειξη ενός περιφερειακού ηγεμόνα στην Ασία, θέση που δύναται να αξιώσει συν τω χρόνω η Κίνα. Η διαμορφωθείσα κατάσταση ομοιάζει με την αγγλοσαξονική θεώρηση της συγκρουσιακής σχέσης μεταξύ ηπειρωτικών και ναυτικών δυνάμεων. Θεμελιωτές της εν λόγω θεώρησης ήταν ο Alfred Mahan, o Halford Mackinder και o Nicholas Spykman. Η προσέγγισή τους συνίσταται στο ότι οι ναυτικές δυνάμεις πρέπει με κάθε τρόπο να εμποδίσουν τον έλεγχο της Ευρασίας ή της περιμέτρου της από μία μεγάλη ηπειρωτική δύναμη. Η ναζιστική Γερμανία, η Ρωσσία – ΕΣΣΔ και τώρα πιθανόν η Κίνα ενσαρκώνουν αυτόν τον ρόλο. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, στο δυτικό άκρο της ηπείρου η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Ρωσσία αποτελεί έναν υπολογίσιμο, όχι όμως τόσο απειλητικό όσο η Κίνα, ανταγωνιστή. Δίχως αμφιβολία, στον βαθμό που η ισχύς συσσωρεύεται στον ασιατικό χώρο λόγω οικονομικών, τεχνολογικών και δημογραφικών παραγόντων, η κατανομή θα καθορίσει εν πολλοίς και την σταθερότητα. Η γεωγραφική εγγύτητα των αναδυόμενων πόλων ισχύος αυξάνει τον ανταγωνισμό τόσο στις μεταξύ τους σχέσεις όσο και έναντι των χωρών που κατείχαν σημαίνουσα θέση στο διεθνές σύστημα. Ταυτόχρονα, το πλήθος των μειζόνων αλλά και ελασσόνων κρατών, εκτός των διλημμάτων ασφαλείας που δημιουργεί, προσφέρει και την δυνατότητα εξισορροπητικών επιλογών, γεγονός που συντείνει προς την τάξη. Η πυρηνική πραγματικότητα στην Ασία συνίσταται από πέντε πυρηνικές δυνάμεις, Ρωσσία, Κίνα, Ινδία, Πακιστάν, Βόρεια Κορέα, μια υπερπόντια: τις ΗΠΑ, και μια εν δυνάμει: την Ιαπωνία. Η κατάσταση αυτή, που παρά τα αντιθέτως λεγόμενα, μάλλον συμβάλλει στην σταθερότητα της περιοχής λόγω της πυρηνικής αποτροπής. Η τρομοκρατία αποτελεί πεδίο συγκλίσεων, στον βαθμό που απειλεί την συνοχή του κάθε κράτους και την ίδια την φύση του διεθνούς συστήματος, δίχως όμως να μπορεί επί του παρόντος, λόγω έντασης, να αναιρέσει τις αποκλίσεις στους άλλους τομείς. Η δημιουργία των BRICS θεάται ως αμφισβήτηση από τις συμμετέχουσες χώρες των αμερικανογενών διεθνών πολιτικοοικονομικών οργανισμών, όπως αυτοί σχηματοποιήθηκαν κατά την μεταπολεμική και κυριάρχησαν κατά την μεταψυχροπολεμική περίοδο, διεκδικώντας ένα πιο αποκεντρωμένο και ισόρροπο πολιτικό και οικονομικό διεθνές σύστημα. Εν κατακλείδι, και με τις αφαιρετικές διεργασίες που επιβάλλει η έκταση του παρόντος άρθρου, εξετάζοντας τις πολιτικές, στρατιωτικές οικονομικές και θεσμικές τάσεις κατά το πρώτο μισό του 21ου αιώνα, καταλήγουμε πως η πορεία της Κίνας και η στάση των ΗΠΑ θα καθορίσουν το ζήτημα της τάξης ή της διασάλευσής της στην Ασία και στο διεθνές σύστημα γενικώτερα. Η Κινεζική εξωτερική πολιτική έχει να φέρει εις πέρας, στον βαθμό που το αποφασίσει, ένα δύσκολο εγχείρημα. Η αξίωσή της να καταστεί περιφερειακός ηγεμόνας, εκτός από την αμερικανική αντίδραση, που ήδη δρομολογείται μέσω του υφιστάμενου συμμαχικού πλέγματος σε συνεργασία με την Ιαπωνία και την προσπάθεια προσέλκυσης της Ινδίας, θα προκαλέσει αντιηγεμονική συσπείρωση από τις λοιπές ισχυρές δυνάμεις, την Ινδία και την Ρωσσία, αλλά και από τις ελάσσονες της περιοχής.

35

Η Ινδία ως μήλον της Έριδος μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσσίας

του Γιάννη Χατζόπουλου

Η γεωπολιτική σημασία της Ασίας και η Ινδία

Η

Ασία έχει συγκεντρώσει το γεωπολιτικό ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων και αποτελεί τον γεωγραφικό χώρο στον οποίο διαδραματίζονται διαχρονικά παιγνίδια ισχύος, ιδίως μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989. Σήμερα, η Ασία έχει στρατηγική σημασία, και προσελκύει το ενδιαφέρον διεθνών παικτών όπως των ΗΠΑ, της Ρωσσίας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτό συντελούν κυρίως ο ενεργειακός πλούτος και η ύπαρξη περιφερειακών απειλών, όπως η τρομοκρατία, η εξάπλωση όπλων μαζικής καταστροφής, και η διακίνηση ναρκωτικών. Επιπλέον, η απόσυρση των στρατευμάτων του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν τον Δεκέμβριο του 2014, σε συνδυασμό με την συνέχιση της βίας και της τρομοκρατίας, επανέφερε την Ασία στο γεωπολιτικό προσκήνιο. Παράλληλα, η ανάδυση νέων δυνάμεων, όπως η Ινδία και η Κίνα, προσέλκυσαν το γεωπολιτικό και γεωοικονομικό ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας. Η Ινδία αποτελεί σήμερα σημαντικό παίκτη της Ασίας στην παγκόσμια σκακιέρα και την ανερχόμενη δύναμη, που μαζί με τις Βραζιλία, Κίνα, Ρωσσία και Νότια Αφρική (BRICS), δίνουν το δικό τους στίγμα σε έναν πολυπολικό κόσμο. Η παρουσία της Ινδίας στην διεθνή πολιτική σκηνή έγινε αισθητή κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν η εκάστοτε ινδική ηγεσία προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την ανεξαρτησία της χώρας από την Μεγάλη Βρεταννία (1947) ως πρότυπο αγώνα για αυτοδιάθεση και παγκόσμια επιρροή. Με τον τρόπο αυτό, η εξωτερική πολιτική της Ινδίας την εποχή του Ψυχρού Πολέμου περιείχε κι ένα στοιχείο ιδεαλισμού, και ο ινδικός αγώνας θεωρήθηκε ένα ισχυρό σύμβολο ελευθερίας και αυτονομίας στον Τρίτο Κόσμο. Με τo πέρασμα των χρόνων, όμως, η Ινδία μετέτρε-

36

ψε τον ιδεαλισμό σε ρεαλισμό, καθώς οι ηγέτες της χώρας εγκατέλειψαν σταδιακά την αντι-αποικιοκρατική στάση και υιοθέτησαν τις δικές τους περιφερειακές φιλοδοξίες, που θα μετέτρεπαν την χώρα σε υπερδύναμη. Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις της Ινδίας, που θεσπίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και η οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε, ώθησαν περισσότερα από 100 εκατομμύρια Ινδούς πάνω από το όριο της φτώχειας και δημιούργησαν μια δυναμική μεσαία τάξη. Σήμερα, η Ινδία ανήκει στις ισχυρότερες παγκόσμιες δυνάμεις με σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο, γεγονός που έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον ΗΠΑ και Ρωσσίας, που βλέπουν δυνητικά την Ινδία ως σημαντικό σύμμαχο, προκειμένου να αυξήσουν την περιφερειακή τους επιρροή. Η Ινδία βλέπει με θετικό μάτι τη προσέγγιση των δύο μεγάλων δυνάμεων, καθώς βρίσκεται αντιμέτωπη με την επιθετικότητα του Πακιστάν και την ραγδαία γεωοικονομική άνοδο της Κίνας.

Η προσέγγιση Ινδίας- ΗΠΑ Η στρατηγική συμμαχία της Ινδίας με τις ΗΠΑ βασίστηκε αρχικά στην ήττα που είχε υποστεί η χώρα από την Κίνα στον πόλεμο του 1962. Μετά από δεκαετίες ψυχρότητας στις σχέσεις των δύο χωρών, η ινδο-αμερικανική συνεργασία βρήκε υποστηρικτές στο όνομα μιας πολύ καλύτερης ισορροπίας δυνάμεων στην περιοχή της Νότιας Ασίας. Όμως οι σχέσεις στο τρίγωνο Ουάσινγκτων-Νέο Δελχί-Πεκίνο είναι πολύ πιο πολύπλοκες. Από την μία, η αμερικανική πολιτική δεν μπορεί να βασιστεί μόνον στην περικύκλωση ή τον περιορισμό της Κίνας. Παρ’ όλο που το εμπάργκο για τις πυρηνικές τεχνολογίες ήρθη κυρίως χάρις στις ΗΠΑ, η Ινδία θα μπορεί να αγοράσει πυρηνικό εξοπλισμό από χώρες, όπως η Γαλλία και η Ρωσσία, με όρους πολύ πιο συμφέροντες από αυΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα τούς που προτείνουν οι αμερικανικές εταιρείες. Μπορεί η Ινδία και η Κίνα να έχουν διαφωνίες σχετικά τα σύνορά τους και το Πακιστάν, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει στενή οικονομική συνεργασία, καθ’ότι η Κίνα αποτελεί τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Ινδίας. Ένας άλλος τομέας συνεργασίας είναι η άμυνα. Η Συμφωνία Αμυντικού Πλαισίου που η Ινδία υπέγραψε με τις ΗΠΑ τον Ιούνιο του 2005, προβλέπει ευρεία επέκταση των διμερών στρατιωτικών δεσμών. Ενώ το όφελος για την Ινδία θα είναι η μεταφορά τεχνολογιών αιχμής για την εγχώρια βιομηχανία πολεμικών εξοπλισμών, την αμερικανική πλευρά την ενδιαφέρει περισσότερο να αντικαταστήσει την Ρωσσία (και το Ισραήλ) ως ο κύριος προμηθευτής πολεμικών εξοπλισμών της χώρας, χωρίς να δεσμευτεί παράλληλα για την μεταφορά τεχνολογίας. Επιθυμούν, επίσης, να αναπτύξουν στην περιοχή κοινές επιχειρήσεις με τις ινδικές ένοπλες δυνάμεις και να αποκτήσουν εύκολη πρόσβαση στα ινδικά λιμάνια, κάτι που το Νέο Δελχί βιάζεται να αποδεχτεί. Τον Ιούλιο του 2009, η Ινδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες υπέγραψαν αμυντική συμφωνία, με την οποία προβλέπεται η αύξηση των πωλήσεων αμερικανικών όπλων στο Νέο Δελχί και η εγκατάσταση αμερικανικών πυρηνικών αντιδραστήρων σε δύο τοποθεσίες. Επίσης, οι δύο χώρες συμφώνησαν να υπάρχει επίβλεψη της «τελικής χρήσης» των αμερικανικών όπλων και της τεχνολογίας που θα πωληθεί στην Ινδία. Βάσει της συμφωνίας, η Ινδία δεσμεύεται να τηρήσει την αμερικανική νομοθεσία περί πώλησης όπλων, η οποία απαγορεύει στα κράτη που αγοράζουν αμερικανικά αμυντικά συστήματα να τα χρησιμοποιούν υπέρ τρίτων χωρών. Το 2010, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ινδία κατέληξαν σε συμφωνία σχετικά με την επανεπεξεργασία πυρηνικών αποβλήτων. Η συμφωνία απετέλεσε ένα κομβικό στοιχείο της ιστορικής συμφωνίας τους για την πυρηνική συνεργασία του 2008, που επιτρέπει στις Ηνωμένες Πολιτείες να πωλήσουν πυρηνικούς αντιδραστήρες, καύσιμα για πολιτική χρήση και μεταφορά τεχνολογίας στην Ινδία. Σε αντάλλαγμα, η Ινδία δεσμεύτηκε να ανοίξει ορισμένες από τις πυρηνικές εγκαταστάσεις της στις επιθεωρήσεις του ΟΗΕ. Παρά τα στρατηγικά πλεονεκτήματα, η ινδοαμερικανική συνεργασία έχει κάποια αδύναμα σημεία. Κατ’ αρχάς, οι ΗΠΑ δεν έχουν πλεονασματική οικονομία όπως η Ιαπωνία και η Κίνα, όπου κρατικά ελεγχόμενα επενδυτικά ταμεία μπορούν να διαθέσουν δισεκατομμύρια για λόγους γεωπολιτικούς και οικονομικούς. Εξ ίσου σημαντικός παράγων είναι ότι η οικονομική συνεργασία μεταξύ Ινδίας και ΗΠΑ μόλις και μετά βίας έχει αποδειχθεί αντάξια των δυνατοτήτων της. Αν και η Ινδία είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη με βάση την αγοραστιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

κή της δύναμη, είναι μόλις ο 11ος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος των ΗΠΑ και ο 18ος προορισμός για τις αμερικανικές εξαγωγές. Το 2013 οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών ανήλθαν στο ποσόν των 93 δισ. δολλαρίων, ωστόσο οι αμερικανικές άμεσες επενδύσεις στην Ινδία ανέρχονται σωρευτικά από το 2000 μόλις στα 12,7 δισ. Η σημαντικώτερη συμφωνία μεταξύ Ινδίας και ΗΠΑ για την χρήση πυρηνικής ενέργειας, που υπογράφτηκε το 2008, είχε στόχο την αύξηση των αμερικανικών επενδύσεων, όμως προέκυψαν προβλήματα όταν, μετά από δύο χρόνια, η κυβέρνηση του τότε πρωθυπουργού Μανμόχαν Σινγκ ψήφισε έναν αρκετά αυστηρό νόμο περί νομικής ευθύνης, που απέτρεψε τις αμερικανικές εταιρείες να επενδύσουν. Τελικά, στις 25 Ιανουαρίου 2015, Ινδία και ΗΠΑ συμφώνησαν για την ενεργοποίηση της διμερούς συμφωνίας συνεργασίας στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας για μη στρατιωτικούς σκοπούς, η οποία παρέμενε μπλοκαρισμένη από το 2008. Το εμπόδιο της ινδικής νομοθεσίας, η οποία προβλέπει πως οι κατασκευαστές πυρηνικών σταθμών θεωρούνται υπεύθυνοι σε περίπτωση ατυχήματος, αναμένεται να ξεπεραστεί με την ίδρυση κοινοπραξίας ασφαλιστικών εταιρειών που θα αποζημιώνει τους κατασκευαστές στην περίπτωση ατυχήματος. Επιπλέον,οι ΗΠΑ θα σταματήσουν τις πιέσεις για τον εντοπισμό της τοποθεσίας των πυρηνικών καυσίμων που πωλούνται στην ινδική αγορά στην προσπάθεια να διασφαλίσουν ότι δεν χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς και σε αντάλλαγμα η Ινδία θα δημιουργήσει μια «δεξαμενή» ρευστότητας (με αρχική χρηματοδότηση 122 εκατ. δολλαρίων) με σκοπό την προστασία από τυχόν ευθύνες των προμηθευτών μονάδων πυρηνικής ενέργειας, όπως η General Electric και η Westinghouse Electric.

Tο κλίμα στις διμερείς οικονομικές σχέσεις ΙνδίαςΗΠΑ φαίνεται να αλλάζει. Η κυβέρνηση Ομπάμα έχει θέσει ως στόχο την ριζική αύξηση των ετήσιων εμπορικών συναλλαγών σε 500 δισεκατομμύρια δολλάρια. Από την πλευρά της, η νέα ινδική κυβέρνηση επιθυμεί το άνοιγμα της ινδικής οικονομίας στις ξένες επενδύσεις, με στόχο την αύξηση των ρυθμών ανάπτυξης και την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ιδιαίτερα σημαντική για το μέλλον της στρατηγικής σχέσης Ινδίας ΗΠΑ, είναι η επίτευξη συμφωνίας του περασμένου Νοεμβρίου μεταξύ Ινδίας και ΗΠΑ σε θέματα ασφάλειας τροφίμων, ανοίγοντας τον δρόμο για μία παγκόσμια εμπορική συμφωνία, οι πιθανότητές της οποίας είχαν περιοριστεί στην διάσκεψη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) στο Μπαλί της Ινδονησίας το 2013, όταν η Ινδία δήλωσε ότι δεν θα 37

υποχωρήσει σε ορισμένους κανόνες που διέπουν τις επιδοτήσεις τροφίμων. Η συμφωνία του Μπαλί έκανε λόγο για διευκόλυνση του παγκόσμιου εμπορίου μέσα από τον περιορισμό ή και την κατάργηση γραφειοκρατικών διαδικασιών στα ανά τον κόσμο τελωνεία. Η εμπορική συμφωνία θα μπορούσε να προσθέσει 1 τρις. δολλάρια στην παγκόσμια οικονομία. Οι ΗΠΑ συμφώνησαν να δώσουν στην Ινδία μεγαλύτερη ελευθερία για την επιδότηση και την αποθήκευση τροφίμων για την σίτιση των πολιτών της και την υποστήριξη του αγροτικού πληθυσμού.

Η μακρόχρονη ινδορωσσική συνεργασία Εμπόριο, άμυνα, και ενέργεια αποτελούν τα πεδία της διαχρονικής συνεργασίας μεταξύ Ινδίας και Ρωσσίας, από την ανεξαρτησία της Ινδίας το 1947, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι την σύγχρονη εποχή. Η ιδιαίτερα στενή σχέση μεταφοράς όπλων από τη Ρωσσία στην Ινδία υφίσταται από το 1963 και την πώληση των σοβιετικών MiG 21s. Με την Συνθήκη Ειρήνης και Φιλίας του 1971, η ινδορωσσική συνεργασία επισημοποιήθηκε, ενώ μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου οι πωλήσεις όπλων αποτέλεσαν βασικό παράγοντα για την αποκατάσταση των ινδορωσσικών σχέσεων. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η Ρωσσία προσέφερε στην Ινδία μια πλήρη σειρά προηγμένων όπλων, μεταξύ των οποίων και το μαχητικό Su-30. Για δεκαετίεςμέχρι την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης- υπήρχε έντονη διμερής συνεργασία στην άμυνα, την βιομηχανία και την επιστήμη. Επί προεδρίας Γέλτσιν, οι σχέσεις μεταξύ Ινδίας και Ρωσσίας επιδεινώθηκαν, καθώς το Νέο Δελχί προσπάθησε να προσαρμοστεί στην μεταψυχροπολεμική περίοδο, κρατώντας αποστάσεις από την Μόσχα. Από την έναρξη της προεδρίας Πούτιν, η ινδορωσσική συνεργασία έχει ανακάμψει, γεγονός που έχει προκαλέσει τις εύλογες αντιδράσεις της Ουάσινγκτων, που έχει ενοχληθεί από την απαθή στάση του Νέου Δελχί για την προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσσία. Τον περασμένο Δεκέμβριο, Ινδία και Ρωσσία υπέγραψαν διμερή αμυντική συμφωνία ύψους 250 δισ. δολλαρίων για την κατασκευή 12 πυρηνικών σταθμών από την ρωσσική Rosatom στην Ινδία, σύμφωνα με τους κανόνες ασφαλείας που επιβάλλονται μετά το ατύχημα στη Φουκουσίμα, σε βάθος χρόνου. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν για την άμεση κατασκευή δύο αντιδραστήρων στους πυρηνικούς σταθμούς «Kudankulam». Επίσης, υπεγράφη και μία ενεργειακή συμφωνία στον τομέα των υδρογονανθράκων μεταξύ της ρωσσικής Rosneft και της ινδικής Essar Oil, που θα ξεπεράσει σε ύψος τα 5 δισ. δολλάρια. Η Rosneft συμφώνησε σε ένα 10ετές συμβόλαιο με 38

σταθερή τιμή, για την παροχή πετρελαίου στην Ινδία. Η συμφωνία αυτή έδειξε πως, μέσω της ασιατικής οδού, η Ρωσσία έχει τη δυνατότητα να υπονομεύει την επίδραση των δυτικών κυρώσεων εναντίον της. Επιπλέον, οι δύο χώρες στοχεύουν σε μελλοντική συνεργασία στον τομέα της εξόρυξης και εμπλουτισμού ουρανίου. Παράλληλα, υπογράφηκαν και αμυντικές συμφωνίας ύψους 50 δισ. δολλ., μεταξύ των οποίων και αυτή της προμήθειας από την Ινδία ως συμπαραγωγή του υπερμαχητικού πέμπτης γενιάς Τ-50 PAK FA, την ανάπτυξη του οποίου έχει χρηματοδοτήσει με ποσό περί τα 2 δισ. ευρώ η Ινδία και 400 ελικοπτέρων τύπου Ka-226. Τέλος, αποφασίστηκε πως, με κοινοπραξία των αμυντικών βιομηχανιών των δυο χωρών, θα κατασκευάζονται οι πύραυλοι «BrahMos» , οι όλμοι «Mango» και τα τεθωρακισμένα Τ-90 , τα οποία θα συναρμολογούνται στην Ινδία.

Το μέλλον των σχέσεων της Ινδίας με τις ΗΠΑ και την Ρωσσία Η Ινδία αποτελεί σήμερα μήλον της έριδος μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσσίας. Γεωπολιτικά, η Ινδία είναι σημαντική για τις ΗΠΑ προς τα νότια και τα ανατολικά, κυρίως ως δύναμη αναχαίτισης της Κίνας. Οι συμφωνίες στον τομέα της άμυνας και της ενέργειας δείχνουν το έντονο ενδιαφέρον για διείσδυση των ΗΠΑ στην ινδική αγορά. Παράλληλα, οι ΗΠΑ θεωρούν πως η Ινδία μπορεί να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στην προώθηση στενών εμπορικών δεσμών στην Νότια Ασία και να αποτελέσει παράγοντα σταθερότητας στην περιοχή. Η Ρωσσία είναι πιθανόν να επιδιώξει να εξισορροπήσει την αυξανόμενη εξάρτησή της από την Κίνα στο μέλλον, αναπτύσσοντας στενώτερες σχέσεις με άλλες ασιατικές χώρες, αρχής γενομένης από την Ινδία. Το γεγονός ότι η Ιαπωνία και η Ν. Κορέα είναι σύμμαχοι των ΗΠΑ, καθιστά την Ινδία ακόμη πιο σημαντικό εταίρο για την Ρωσσία. Προς το παρόν, η αμυντική και ενεργειακή συνεργασία δείχνουν πως το Νέο Δελχί θεωρεί την Μόσχα ως στρατηγικό εταίρο, παρά την δυσαρέσκεια της Δύσης. Η ΕΕ θεωρεί πως η εντατικοποίηση της ινδορωσσικής αμυντικής συνεργασίας αποτελεί σημείο προβληματισμού, λόγω της γεωοικονομικής στροφής της Μόσχας στην ασιατική αγορά. Παρά τα προβλήματα, όπως οι κοινωνικές ανισότητες, η κλιμάκωση της κρίσης στις σχέσεις με το Πακιστάν και οι συνοριακές διαφορές με την Κίνα, η Ινδία, χάρις στην κομβική γεωστρατηγική της θέση, την οικονομική της ανέλιξη και την ενεργή παρουσία της στα διεθνή fora, δείχνει πως δίκαια αποτελεί «μήλον της Έριδος» μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσσίας και στρατηγικό παίκτη στην ευρύτερη περιοχή ΑσίαςΕιρηνικού. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα

Η Κίνα ετοιμάζει την πλατειά λεωφόρο προς την Δύση του Στάθη Καραπάνου

Ο

αρχαίος Δρόμος του Μεταξιού, στα ίχνη του οποίου καλλιεργήθηκαν οι μακραίωνες σχέσεις των χωρών της ευρασιατικής ηπείρου, δεν υπήρξε σε καμμία χρονική στιγμή ένας αληθινός δρόμος, παρά μία σειρά από διαφορετικά και εναλλακτικά μονοπάτια που διέσχιζαν ερήμους, βουνά και κοιλάδες. Επίσης, η διαδρομή αυτή μεταξύ Κίνας και Ευρώπης δεν περιοριζόταν στην εμπορεία υλικών αγαθών, αλλά υπήρξε εκ παραλλήλου φορέας πυκνής πολιτιστικής διακίνησης. Έτσι και σήμερα, ο πολυσυζητημένος «Νέος Δρόμος του Μεταξιού» δεν αποτελεί ένα ενιαίο δίκτυο χερσαίων και θαλάσσιων υποδομών που ενώνει την Ανατολή με την Δύση, ούτε και εξυπηρετεί αποκλειστικά εμπορικούς σκοπούς. Η ιδέα ενός «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» έχει πλέον λάβει σημαντικές γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές διαστάσεις, οι οποίες μπορούν να διαμορφώσουν και να κρίνουν νέες ισορροπίες ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη. Το 2013, ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ πρότεινε επίσημα τον σχεδιασμό δύο εμπορικών αξόνων, που θα συνδέουν την ανατολική με την δυτική όχθη ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

της Ευρασίας. Η «Οικονομική Ζώνη του Δρόμου του Μεταξιού» θα ξεκινάει από την κινεζική πόλη Σιάν, θα διασχίζει μέσω ξηράς την Δυτική Κίνα, την Κεντρική Ασία, την Μέση Ανατολή και την Κωνσταντινούπολη, στην συνέχεια από τα Βαλκάνια θα εκτείνεται έως την Μόσχα και το Ρότερνταμ, και θα καταλήγει στην Βενετία. Ο «Θαλάσσιος Δρόμος του Μεταξιού» θα συνδέει μέσω θαλάσσης τα λιμάνια της Κίνας με αυτά της Νοτιανατολικής Ασίας, της Ινδίας, της Ανατολικής Αφρικής και της Μεσογείου, με σημαντικό κόμβο το λιμάνι του Πειραιά και τερματισμό ξανά την Βενετία. Οι δύο αυτές διαδρομές, που χαράχθηκαν στον πρόσφατο χάρτη τον οποίο δημοσίευσε το κινεζικό πρακτορείο Xinhua, αποτελούν για την κινεζική ηγεσία ένα ενιαίο σχέδιο, με την ονομασία «Ένας Δρόμος και Μία Ζώνη» (One Road and One Belt). Οι επενδύσεις της Κίνας θα συμπεριλάβουν βέβαια και περιοχές που δεν προσδιορίζονται ξεκάθαρα από τον συγκεκριμένο χάρτη. Μόλις έναν χρόνο μετά, τα σχέδια του Πεκίνου άρχισαν να παίρνουν μορφή. Τον Νοέμβριο του 2014, ο πρόεδρος της Κίνας ανακοίνωσε την δημιουργία ενός 39

επενδυτικού «Ταμείου του Δρόμου του Μεταξιού», ύψους 40 δισεκατομμυρίων δολλαρίων, με σκοπό την χρηματοδότηση έργων κατασκευής και επέκτασης σιδηροδρόμων, αυτοκινητοδρόμων, λιμανιών, πετρελαιαγωγών, αγωγών αερίου και άλλων υποδομών, που θα συμβάλουν στην εντατικοποίηση των εμπορικών σχέσεων των χωρών της Ασίας, της Ευρώπης και της Αφρικής. Το «Ταμείο του Δρόμου του Μεταξιού» δεν είναι η μο-

ναδική μεγάλη επενδυτική πρωτοβουλία που έχει αναλάβει η Κίνα τον τελευταίο καιρό. Τον Ιούλιο του 2014, το Πεκίνο, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδαςBRICS (Βραζιλία, Ρωσσία, Ινδία και Νότια Αφρική), συμφώνησαν να συνεισφέρουν συνολικά 100 δισεκατομμύρια δολλάρια για την ίδρυση της «Νέας Επενδυτικής Τράπεζας» (NDB), με έδρα την Σαγκάη. Η νέα τράπεζα των BRICS στοχεύει στην κατασκευή υποδομών και στην προστασία των χωρών αυτών από τις διακυμάνσεις των διεθνών αγορών.

40

Ακόμη, τον περασμένο Οκτώβριο, η Κίνα συγκρότησε μία ομάδα 21 ασιατικών χωρών, με τις οποίες ίδρυσε την «Ασιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών» (AIIB), και υποσχέθηκε να διοχετεύσει στα ταμεία της 50δισεκατομμύρια δολλάρια. Αυτές οι ενέργειες δηλώνουν μία αλλαγή κατεύθυνσης στην αναπτυξιακή στρατηγική της Κίνας, η οποία δεν εστιάζεται πλέον στην προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων σε κινεζικό έδαφος, αλλά, αντιθέτως, προωθεί κινεζικές επενδύσεις εκτός των συνόρων, δίνοντας έτσι διέξοδο στα τεράστια αποθέματα κεφαλαίου που δημιουργήθηκαν χάρη στην οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών. Ο «Νέος Δρόμος του Μεταξιού», που σχεδιάζει η Κίνα, δεν έχει, όμως, μόνον εμπορικό χαρακτήρα. Στις ομιλίες του, ο Σι Τζινπίνγκ μιλάει για την δημιουργία μίας μεγάλης κοινότητας των ασιατικών χωρών, τα μέλη της οποίας θα συζητούν και θα αποφασίζουν από κοινού για τις ενδεδειγμένες στρατηγικές οικονομικής ανάπτυξης κάθε κράτους, έτσι ώστε να παράγονται κοινά οφέλη («win-win community»). Οι επενδύσεις κατά μήκους του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» θα τονώσουν τις οικονομίες των διαφόρων χωρών, θα παράγουν κοινωνική ευημερία και κατά συνέπεια θα διαμορφωθεί μία ευρεία περιοχή οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας. Επιπλέον, η ανταλλαγή πολιτιστικών αξιών και ιδεών μεταξύ των ανθρώπων («people-to-people exchanges»), θα βοηθήσει κι αυτή με την σειρά της στο να δημιουργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των λαών, στο πνεύμα του αρχαίου Δρόμου του Μεταξιού. Σε αυτό το μεγαλόπνοο όραμα παραπέμπει και η ίδια η ορολογία του «Ένας Δρόμος και Μία Ζώνη». Το άνοιγμα που η Κίνα θέλει να πραγματοποιήσει προς τα δυτικά της, εξυπηρετεί τα ζωτικά συμφέροντα του Πεκίνου με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους. Πρώτον, ωφελεί την ενεργειακή ασφάλεια της Κίνας, δεδομένου ότι θα της επιτρέψει να αποκτήσει όλο και μεγαλύτερη πρόσβαση στα τεράστια αποθέματα ορυΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

εξωτερική πολιτική & άμυνα κτού πλούτου των χωρών της Ασίας, χώρες οι οποίες είναι γεωγραφικά πλησιέστερες στην Κίνα σε σχέση με τα πολιτικά ασταθή κράτη της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Δεύτερον, η σύναψη στρατηγικών συμμαχιών με τις τουρκόφωνες χώρες, με τις οποίες η Κίνα γειτνιάζει στα δυτικά της, μπορεί να μεταφραστεί σε εξασθένηση των αποσχιστικών τάσεων των Ουιγούρων στην κινεζική επαρχία Χιν-τζιάνγκ. Τρίτον, η δημιουργία εμπορικών διαδρομών προς τα δυτικά θα συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη των φτωχότερων κεντρικών και δυτικών επαρχιών της Κίνας -σε σχέση με τις ήδη ανεπτυγμένες παράλιες μεγαλουπόλεις στα ανατολικά-, το οποίο αποτελεί εδώ και χρόνια κρίσιμη πρόκληση για την κινεζική ηγεσία. Τέταρτον, θα εξασφαλίσει την δίοδο των επενδύσεων και των εμπορικών της προϊόντων στην Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη. Η Κίνα, όμως, δεν είναι η μοναδική δύναμη που διατηρεί φιλοδοξίες στην Ασία. Αντιθέτως, στην ασιατική ήπειρο εξελίσσεται ένα μεγάλο γεωστρατηγικό παιχνίδι, με κύριους πρωταγωνιστές τις Η.Π.Α. και την Κίνα, παιχνίδι στο οποίο παίζει καθοριστικό ρόλο και η Ρωσσία. Ο «Νέος Δρόμος του Μεταξιού» της Κίνας θα αυξήσει, δίχως αμφιβολία, την πολιτική επιρροή του Πεκίνου σε πολλές ασιατικές χώρες, βάζοντας έτσι υπό δοκιμασία την κυριαρχία των ΗΠΑ στην περιοχή. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλοί αναλυτές μιλούν για κινεζικό Σχέδιο Μάρσαλ. Οι νέοι επενδυτικοί οργανισμοί που η Κίνα προωθεί, όπως η NDB και η AIIB, αποτελούν ανομολόγητες προσπάθειες εξισορρόπησης της επιρροής που ασκούν οι Η.Π.Α. στην Ασία, μέσω του ΔΝΤ, της Ασιατικής Τράπεζας Ανάπτυξης και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η Ουάσινγκτων, από την πλευρά της, έχει κάνει προσπάθειες να προωθήσει τον δικό της «Νέο Δρόμο του Μεταξιού», που θα ενώνει τις οικονομίες των χωρών της Κεντρικής Ασίας με αυτές της Νότιας Ασίας, ήδη μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Με την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, ο σχεδιασμός μιας προσεκτικής οικονομικής στρατηγικής για την Ασία, αναδύεται σε ακόμη μεγαλύτερη προτεραιότητα για την κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα. Στην Νοτιοανατολική Ασία, οι ΗΠΑ καλλιεργούν την υλοποίηση του «Υπερ-Ειρηνικού Συνεταιρισμού» (TPP), με ξεκάθαρο σκοπό τον αποκλεισμό της Κίνας. Τέλος, η Ρωσσία απολαμβάνει ιστορικά μεγάλη πολιτική, οικονομική, στρατιωτική και πολιτιστική ισχύ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

στην Κεντρική Ασία, την οποία σίγουρα δεν επιθυμεί να αλλοιώσει εις βάρος της. Το 2011, ο Βλάντιμιρ Πούτιν πρότεινε την ιδέα μιας «Ευρασιατικής Ένωσης», η οποία έχει ως στόχο να προσελκύσει το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν στην ήδη εμπεδωμένη συνεργασία μεταξύ Ρωσσίας, Λευκορωσίας και Καζακστάν. Η Ρωσσία έχει δείξει βέβαια πως, όταν πρόκειται για πρωτοβουλίες με αντιαμερικανικό χαρακτήρα, δεν αποφεύγει να συνεργαστεί με την Κίνα. Ζωηρή συζήτηση γίνεται σε ακαδημαϊκό και πολιτικό επίπεδο, σχετικά με το αν η Κίνα πρέπει να αλλάξει την προσέγγισή της στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, εγκαταλείποντας την στρατηγική του «χαμηλού προφίλ» που ακολουθεί τις τελευταίες δεκαετίες (taoguangyanghui στα κινεζικά), για να προχωρήσει σε μια πιο δυναμική προσέγγιση, η οποία προϋποθέτει στρατηγικό σχεδιασμό της εξωτερικής της πολιτικής. Προς το παρόν, γεγονός είναι πως ο ενθουσιασμός με τον οποίο πολλά κράτη καλωσορίζουν τις κινεζικές επενδύσεις, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην προσήλωση του Πεκίνου στην αρχή της «μη παρέμβασης» στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων χωρών. Καταλυτικό ρόλο παίζει, επίσης, το ότι οι συνεργασίες που η Κίνα προωθεί είναι ανοιχτές σε οποιαδήποτε χώρα θέλει να συμμετάσχει. Παρά ταύτα, πρωτοβουλίες όπως αυτή του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού», προκαλούν στις ΗΠΑ και στην Ρωσσία σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τις μελλοντικές προθέσεις τις Κίνας. Σπουδαίο διεθνές ενδιαφέρον έχει προκαλέσει η πρόταση του Σι Τζινπίνγκ για μια «νέα τυπολογία σχέσεων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων», αποσκοπώντας στην δημιουργία ενός ειρηνικού πλαισίου συνεργασίας μεταξύ της αμερικανικής υπερδύναμης και των ανερχομένων δυνάμεων. Μένει να δούμε κατά πόσον αυτή η συνεργασία θα είναι εφικτή, μετά την εξάπλωση των οικονομικών συμφερόντων της Κίνας στην περιοχή την οποία ο Μπρεζίνσκι χαρακτήρισε ως «το κέντρο της παγκόσμιας ισχύος», δηλαδή την Ευρασία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια το γεγονός πως, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Βερολίνου-Βαγδάτης, υπήρξε ένα από τα αίτια που οδήγησαν την Μ. Βρεταννία και την Γερμανία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

41

Επιστημονικά νέα

Επιστημονικά νέα Δημήτρης Νανόπουλος νέος k Οπρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Νέος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών είναι από τις 13 Ιανουαρίου ο φυσικός Δημήτρης Νανόπουλος, μετά την τελετή εγκατάστασής του κατά την πρώτη συνεδρία της Ακαδημίας για το 2015. Ακολούθησε ομιλία του νέου προέδρου με θέμα: «Ένα νέο πλαίσιο-πρότυπο της θεωρίας του (Συμ)παντός: Κοσμολογική, μηκλιμακούμενη (no-scale) υπερβαρύτητα». Ο Δ. Νανόπουλος εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1997 και από τις αρχές του 2014 τελούσε χρέη αντιπροέδρου. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1948. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από όπου απεφοίτησε το 1971. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Sussex της Βρεταννίας, όπου το 1973 αναγορεύτηκε διδάκτορας στη Θεωρητική Φυσική των Υψηλών Ενεργειών. Διετέλεσε ερευνητής στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Ευρώπης (CERN) στην Γενεύη Ελβετίας και επί σειρά ετών ανήκε στο ανώτερο ερευνητικό προσωπικό του κέντρου. Διετέλεσε επίσης ερευνητής στην Écolenormalesupérieure στο Παρίσι και στο Πανεπιστήμιο Harvard στις ΗΠΑ. Το 1989 εξελέγη καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου TexasA&M, CollegeStation, όπου από το 1992 είναι διακεκριμένος καθηγητής, και όπου από το 2002 κατέχει την έδρα Mitchell-Heep της Φυσικής Υψηλών Ενεργειών. Είναι επίσης διευθυντής του Κέντρου Αστροσωματιδιακής Φυσικής του Κέντρου Προχωρημένων Ερευνών

42

του Χιούστον (HARC), στο Χιούστον του Τέξας στις ΗΠΑ, όπου επίσης διευθύνει ένα ερευνητικό τμήμα του World Laboratory, που εδρεύει στην Λωζάννη. Κύρια ερευνητική του ασχολία είναι η Φυσική Υψηλών Ενεργειών και η Κοσμολογία. Στόχος του είναι η δημιουργία μιας ενοποιημένης θεωρίας όλων των δυνάμεων στην Φύση, η θεωρία του Παντός, όπου θα δίνεται μία επιστημονική ερμηνεία του Σύμπαντος, από το πώς εμφανίστηκε, πώς εξελίχθηκε και πώς απέκτησε την σημερινή μορφολογία του. Έχει συγγράψει περισσότερες από 645 πρωτότυπες εργασίες, μεταξύ αυτών 14 βιβλία. Αίσθηση είχε προκαλέσει προ ετών η απόρριψη της υποψηφιότητας του Νανόπουλου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ αυτός ήταν ήδη ακαδημαϊκός! Η Νέα Πολιτική είχε φιλοξενήσει ειδικό αφιέρωμα με τίτλο “Ο Έλληνας που ξεχώρισε” και εκτενή συνέντευξη του Δημήτρη Νανόπουλου στο τεύχος 29 (Απρίλιος 2008) η οποία είχε δοθεί στους συντάκτες του περιοδικού Παύλο Καρούσο και Νικόλα Γεωργακώδη.

ομαδικούς τάφους βρέθηκαν k Σεαγνοούμενοι στρατιώτες της 181

ΜΠΠ, που έπεσαν ηρωϊκά κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Ταυτοποιήθηκαν αγνοούμενοι στρατιώτες της 181ης Μοίρας Πεδινού Πυροβολικού, που κατά την διάρκεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο εγκλωβίστηκε στο Συγχαρί και έχασε 38 αξιωματικούς και πολλούς στρατιώτες. Πηγές από την Λευκωσία κάνουν λόγο για ταυτοποίηση (που έχει γίνει ή είναι σε εξέλιξη) 20 αξιωματικών και ανδρών της ηρωικής Μοίρας, καθώς και άλλων τεσσάρων στελεχών τα οποία σχετίζονται με την Μοίρα. Όλοι οι αγνοούμενοι βρέθηκαν σε δύο διαφορετικούς τάφους. Σύμφωνα με πληροφορίες, κάποιοι από τους ανευρεθέντες βρέθηκαν δεμένοι με τα χέρια πίσω, κάτι το οποίο παραπέμπει στην πιθανότητα να συνελήφθησαν ύστερα από την μάχη και να εκτελέστηκαν από τους Τούρκους, για να θαφτούν στην συνέχεια σε ομαδικό τάφο. Το ότι ήταν δεμένα τα χέρια τους, προκύπτει ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιστημονικά νέα από την στάση και τις ενδείξεις που βρέθηκαν κατά την εκσκαφή που πραγματοποιήθηκε. Στον τάφο, μάλιστα, βρέθηκαν και κουβέρτες, κάτι το οποίο δημιουργεί υπόνοιες, ότι κάποιοι λόγω της κατάστασής τους τοποθετήθηκαν στις κουβέρτες για να μεταφερθούν και να ριχθούν στον λάκκο που ανοίχτηκε σε μικρή απόσταση από τον δρόμο. Από τα αποτελέσματα της έως τώρα διαδικασίας ταυτοποίησης, στους αγνοουμένους δεν περιλαμβάνεται ο διοικητής της Μοίρας, αντισυνταγματάρχης Στυλιανός Καλμπουρτζής, ενώ ερώτημα παραμένει πού βρίσκονται θαμμένοι οι υπόλοιποι αξιωματικοί και άνδρες της 181 ΜΠΠ. Σημειώνεται πώς η 181 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού, στις 23 Ιουλίου 1974, εντοπίστηκε από την τουρκική αεροπορία και δέχτηκε επίθεση. Τα οχήματα της Μοίρας δέχτηκαν καταιγιστικά πυρά από Τούρκους εισβολείς που είχαν καλυφθεί στα γύρω υψώματα, με αποτέλεσμα κάποια από αυτά να υποστούν σοβαρές ζημιές και να ακινητοποιηθούν. Ορισμένα τινάχτηκαν στον αέρα όταν εβλήθησαν από όλμους. Μια μέρα πριν, και ενώ υποτίθεται ότι ίσχυε κατάπαυση του πυρός, οι Τούρκοι προέλασαν στην περιοχή όπου αμυνόταν το 361 Τάγμα Πεζικού, με αποτέλεσμα αυτό να αναγκαστεί να εγκαταλείψει την θέση του, και τότε τουρκικό τάγμα πεζικού και Τουρκοκύπριοι καταδρομείς κατέλαβαν το ύψωμα Αλωνάγρα απειλώντας με αποκοπή το δρόμο Συγχαρί - ΜπέλλαΠάις. Ο διοικητής Στυλιανός Καλμπουρτζής ζήτησε έγκριση να εγκαταλείψει την θέση και να οπισθοχωρήσει, αλλά η απάντηση ήταν αρνητική. Την επομένη επήλθε η καταστροφή.

τα ονόματα των k Αποκαλύφθηκαν Αμαζόνων

Μελέτη αρχαιοελληνικών αγγείων αποκάλυψε τα κρυμμένα ονόματα των Αμαζόνων, των μυθολογικών πολεμιστριών, σε μια έκθεση αποκρυπτογράφησης μίας αρχαίας γλώσσας που είχε χαθεί για χιλιετίες. Μελετώντας κεραμικά που χρονολογούνται από το 550 π.Χ. μέχρι το 450 π.Χ., η επικεφαλής της έρευνας ΑντριένΜαγιόρ και ο Νταίηβιντ Σάντερς, βοηθός επιμελητή στο μουσείο Πωλ Γκετύ, μετέφρασαν ελληνικές επιγραφές σε φωνητικούς ήχους τους για 12 αρχαία αγγεία από την Αθήνα. Οι επιγραφές εμφανίζονται δίπλα σε σκηνές αμαζονομαχίας, κυνηγιού, ή σκοποβολής με βέλη. Στην συνέχεια έστειλαν τις φωνητικές μεταγραφές στον γλωσσολόγο Τζον Κολαρούσο του Πανεπιστημίου McMaster στο Χάμιλτον του Καναδά, ο οποίος είναι ειδικός σε σπάνιες γλώσσες του Καυκάσου. Μετέφρασε ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

τις επιγραφές σε ονόματα, όπως «Πριγκίπισσα», «Αυτή που δεν αποτυγχάνει» «Καυτά Πλευρά», χωρίς να γνωρίζει τις λεπτομέρειες των εικόνων των Αμαζόνων. Η έκθεση στο περιοδικό Hesperia δίνει στους γλωσσολόγους την ευκαιρία να μελετήσουν γλώσσες που εχρησιμοποιούντο περισσότερο από 2.500 χρόνια πριν, στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Η περιοχή αυτή ήταν το βασίλειο των Σκυθών νομάδων, οι οποίοι πολεμούσαν ή διαπραγματεύονταν με τους Έλληνες. Ουσιαστικά, οι αρχαίοι Έλληνες φαίνεται ότι είχαν προσπαθήσει να δημιουργήσουν ξανά τους ήχους των Σκυθών με τα ονόματα και τις λέξεις στα αγγεία των Αμαζόνων, όπως εξηγούν οι ερευνητές. Με αυτόν τον τρόπο, οι Έλληνες μπορεί να είχαν διατηρήσει τις ρίζες των αρχαίων γλωσσών. Οι Αμαζόνες εθεωρούντο μυθολογικά πρόσωπα, μέχρι που οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως ταφές των Σκυθών από πραγματικές γυναίκες πολεμιστές: «Οι Αμαζόνες ήταν σαφώς εξωτικές και συναρπαστικές για τους Έλληνες. Είναι προφανές ότι υπάρχει σεβασμός και θαυμασμός. Οι γυναίκες ζούσαν πολύ πιο ξεχωριστές και άνισες ζωές στον Ελληνικό κόσμο, έτσι ώστε η έννοια των γυναικών που ντύνονταν σαν άνδρες και πολεμούσαν ήταν πολύ συναρπαστική για αυτούς» Από τα αγγεία του Αμαζονίου, o Κολαρούσο εντόπισε μία τοξότρια που ονομαζόταν «Πολεμική Ιαχή», μία έφιππη που ονομαζόταν «Άξια Πανοπλίας» και άλλες με ονόματα όπως «Καυτά Πλευρά» που μάλλον είχαν ερωτική έννοια. Σε ένα βάζο, μια σκηνή από δύο Αμαζόνες που κυνηγούν με ένα σκυλί, εμφανίζεται μια ελληνική μεταγραφή για την Αμπχαζία, λέξη που σημαίνει «Ελεύθερο Σκυλί». Τα άλλα στοιχεία που εμφανίζονται, όπως ο Ηρακλής και ο Αχιλλέας, ήταν επίσης ονόματα στα αγγεία, οδηγώντας τους ερευνητές να πιστεύουν ότι οι ετικέτες στα αγγεία ήταν ονόματα και όχι περιγραφές. Τα ονόματα ήταν πιθανότατα ψευδώνυμα ή ηρωϊκές ονομασίες που δίνονταν στις Αμαζόνες αντί για τα οικογενειακά τους ονόματα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Κολαρούσο, οι κάτοικοι του Καυκάσου χρησιμοποιούσαν συχνά περιγραφικά ψευδώνυμα αντί να αποκαλύπτουν τα πραγματικά τους ονόματα.

σφίγγας κοντά σε αρχαία k Κεφαλή πυραμίδα στην Λακωνία.

Πολλοί γνωρίζουν για την Λακωνική Τρίπολη, Σίδη Ήτις - Αφροδισιάς, που ήλθε ο απόγονος του Ηρακλή Βοίας να συνενώσει στην καινούργια πόλη ‘’Βοιές». Επίσης πολλοί γνωρίζουν για την βυθισμένη προϊστο43

ρική πολιτεία στο «Παυλοπέτρι», την επονομαζόμενη και Λακωνική Ατλαντίδα. Λίγοι όμως γνώριζαν για την λεγόμενη πυραμίδα των Βιγκλαφίων. Μία υπόθεση που ακούστηκε περισσότερο τον τελευταίο καιρό, εξαιτίας της επικείμενης εγκατάστασης της ηλεκτροπαραγωγικής μονάδας στην περιοχή. Ας επιχειρήσουμε όμως να δούμε το θέμα, με όσες πληροφορίες διαθέτουμε. Όταν ο Παυσανίας επισκέφθηκε την περιοχή της Ελαφονήσου, μάλλον πεζός αφού η Ελαφόνησος χωρίστηκε κατά μία εκδοχή από την ξηρά στον μεγάλο σεισμό του 375 μ.Χ., κατά άλλη εκδοχή περιγράφοντας από πλοίο που παρέπλεε τις ακτές, περιγράφει στις περιηγήσεις του ότι στην περιοχή είδε ναό της Αθηνάς που λέγεται ότι τον είχε χτίσει ο Αγαμέμνων, καθώς και τον τάφο του Κινάδου που ήταν πλοίαρχος του Μενελάου. Από τις περιηγήσεις του Παυσανία, γνωρίζουμε ότι τις πυραμιδοειδείς αυτές κατασκευές τις θεωρούσε ως πολυάνδρια (ομαδικούς τάφους).Το θέμα των πυραμιδοειδών αυτών κατασκευών στον ελλαδικό χώρο, δεν έχει πλήρως φωτιστεί, καθώς άλλοι τα θεωρούν ταφικά μνημεία όπως ο Παυσανίας, άλλοι τα θεωρούν λατρευτικούς χώρους, άλλοι οχυρωματικά έργα, και άλλοι ότι μπορούσαν να έχουν περισσότερες της μίας από τις παραπάνω ιδιότητες. Μετά την αναφορά αυτή του Παυσανία, για περισσότερα από 1600 χρόνια το θέμα το σκεπάζει η λήθη. Ξαναβγαίνει στην επιφάνεια όταν ο αρχαιολόγος Leake ανακοινώνει ότι το 1806 ( κατά άλλους το 1831) ανακάλυψε τα ερείπια της πυραμίδας στα Βιγκλάφια, που την ταυτίζει με τον τάφο του Κινάδου που ανέφερε ο Παυσανίας. Προφανώς η εκτίμηση αυτή είναι εσφαλμένη, καθώς μία τέτοια μεγαλοπρεπής κατασκευή δεν θα αναλογούσε ως ταφικό μνημείο σε έναν πλοίαρχο. Μετά την αναφορά αυτή του Leake, περνούν και πάλι 160 περίπου χρόνια. Την περιοχή επισκέφθηκαν το 1961 οι αρχαιολόγοι Waterhouse και Simpson, οι οποίοι αναφέρθηκαν στην πυραμίδα του Leake, καθώς και σε προϊστορικά ευρήματα, επίσης και σε κεραμική του 4ου π.Χ. αιώνα που βρήκαν. Ωστόσο εκφράζονται αμφιβολίες αν οι παραπάνω ερευνητές επισκέφθηκαν την πυραμίδα, ή αναφέρονται σε αυτήν βάσει άλλων αναφορών. Αντίθετα το 1975 την επισκέπτεται ο αρχαιολόγος Vischer, ο οποίος και την αναφέρει στο βιβλίο του. Στην διάρκεια των ετών 1982-1983, το πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνια και το πανεπιστήμιο Alberta του Καναδά, στα πλαίσια κοινού ερευνητικού προγράμματος, μελετούν επισταμένως τις πυραμίδες της Αργολίδας και αυτήν των Βιγκλαφίων.Επικεφαλής 44

του προγράμματος είναι ο Αμερικανός καθηγητής W. Pritchett και η Καναδή HelenaFracchia. Με αφορμή τις δημοσιεύσεις της Fracchia το 1985, αργότερα θα επισκεφθούν την περιοχή και άλλοι ερευνητές. Οι αναφορές του Παυσανία αποτελούν την «προϊστορία» της υπόθεσης των πυραμίδων ή ακριβέστερα των πυραμιδοειδών κατασκευών. Η αναφορά σε πυραμίδες στον ελλαδικό χώρο γίνεται για πρώτη φορά το 1806, έπειτα από τις αναφορές του Leake. Ως σημαντικώτερα πυραμιδοειδή κτίσματα αναφέρονται η πυραμίδα του Ελληνικού (Άργους), η πυραμίδα του Λυγουριού (Επίδαυρος), η πυραμίδα της Δαλαμανάρας (Άργους), η πυραμίδα της Καμπίας (Νέα Επίδαυρος), η πυραμίδα της Σικυώνας (Άργους), η κλιμακωτή πυραμίδα του Αμφείου (Θήβας), η πυραμίδα των Βιγκλαφίων (Λακωνίας). Με αφορμή την προβολή του θέματος, η Ακαδημία Αθηνών προέβη σε χρονολόγηση δύο πυραμίδων με την χρησιμοποίηση της μεθόδου της θερμοφωταύγειας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μεθόδου, η πυραμίδα του Ελληνικού χρονολογήθηκε στο 2720 π.Χ. η δε του Λυγουριούστο 2100 π.Χ. Η πυραμίδα στα Βιγκλάφια είναι μία κατασκευή με διαστάσεις 17,50 x 16 μέτρα. Το οικοδομικό της υλικό έχει λεηλατηθεί και έχει χρησιμοποιηθεί για το χτίσιμο παραπλήσιων μαντριών και αποθηκών, όμως στο μεγαλύτερο μέρος της σχεδόν διασώζεται. Είναι η μεγαλύτερη κατασκευή σε σχέση με τις υπόλοιπες στην Ελλάδα, με εξαίρεση την πυραμίδα του Αμφείου, αφού οι διαστάσεις της είναι μεγαλύτερες και από την πυραμίδα του Ελληνικού, που οι διαστάσεις της είναι 14,70 x 8,61μέτρα. Γύρω από τα θεμέλια της κατασκευής υπάρχει βαθιά τάφρος από τις τρεις πλευρές, ενώ δεν έχει από την πλευρά που βρίσκεται προς το γκρεμό. Σε κάποιο σημείο της τάφρου υπάρχουν εγκοπές που μαρτυρούν την χρησιμοποίηση μετακινούμενης γέφυρας. Αυτό δείχνει ένα καθαρά οχυρωματικό χαρακτήρα της κατασκευής, που δεν τον συναντούμε σε άλλες κατασκευές, και συνιστά μία ιδιαιτερότητα.Η κεραμική που έχει αναφερθεί είναι του 4ου - 5ου π.Χ. αιώνα, αλλά αν λάβουμε υπ’όψιν μας ότι η τάφρος είναι αρκετά μπαζωμένη, δεν αποκλείεται σε βαθύτερα στρώματα να υπάρχει και προγενέστερων εποχών.Από τη νότια πλευρά του γκρεμού έχουν αποκολληθεί μεγάλοι βράχοι, γεγονός που δεν αποκλείει το ενδεχόμενο η πυραμίδα να προστατευόταν με τάφρο και από την νότια πλευρά.

επιμέλεια: Παύλος Καρούσος ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

αφιερωμα

Η Ελλάδα χρειάζεται νέο Σύνταγμα

Η

εισαγωγικό σημείωμα Ελλάδα κυβερνήθηκε, από την εποχή της Έξωσης του Όθωνος και της ελεύσεως της δυναστείας του Γεωργίου Α΄(1863), βάσει

Συντάγματα του 1864, του 1911 και του 1952 προ-

ενός υβριδικού Συντάγματος, που συνεδύαζε στοιχεία

Μονάρχη να διορίζει πρωθυπουργό επιλογής του,έστω

έβλεπαν ρητά ότι «ο Βασιλεύς ορίζει και παύει τους υπουργούς αυτού». Επομένως, η απόλυτη εξουσία του

κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και απόλυτης μοναρχί-

και αν αυτός εκ των υστέρων ώφειλε να εκμαιεύσει την

ας. Αυτό το υβριδικό Σύνταγμα ίσχυσε, με κάποιες δευ-

εμπιστοσύνη της βουλής, καθιστούσε το πολίτευμα συ-

τερεύουσες μεταβολές που πάντως δεν αφορούσαν την

νταγματικά νόθο.

βασική πολιτειακή μορφή του, μέχρι το 1967, δηλαδή έναν αιώνα.

Φυσικά, αυτή η μεικτή μορφή, που απέρρεε ασφαλώς από την ανάγκη των Μεγάλων Δυνάμεων να ελέγ-

Δεν ισχύει η κοινοτυπία ότι το πολίτευμα της

χουν μέσω του θρόνου τις πολιτικές εξελίξεις στην

Ελλάδος ήταν η Βασιλευομένη Δημοκρατία, γιατί τα

Ελλάδα, δημιούργησε πολλά προβλήματα ακόμη και

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

45

στον ίδιο τον θρόνο. Και, τελικά, οδήγησε στα γεγονότα του 1965, που διέλυσαν το πολιτικό σύστημα και δρομολόγησαν στην ουσία την πορεία προς την παρακμή και την σημερινή χρεωκοπία. Το 1974, μετά την πτώση της Δικτατορίας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ως πρωθυπουργός της κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος, επανέφερε με διάταγμα σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952 πλην των διατάξεων περί βασιλείας. Πρόεδρος παρέμεινε γιά κάποιο διάστημα ο στρατηγός Γκιζίκης, ο «πρόεδρος-μαριοννέτα» του δικτάτορα Ιωαννίδη. Στην συνέχεια ο Καραμανλής προκήρυξε εκλογές γιά τις 17 Νοεμβρίου γιά Αναθεωρητική Βουλή (η οποία στην ουσία ήταν Συντακτική, αλλά την λέξη «Συντακτική» την αποφεύγουν όλοι οι συντηρητικοί πολιτικοί ηγέτες ως ανεξέλεγκτη, που μπορεί να θέσει επί τάπητος τα πάντα). Αφού το κόμμα του εξελέγη πρώτο και παντοδύναμο με 54,37%, ο Καραμανλής προχώρησε στην διεξαγωγή Δημοψηφίσματος γιά την μορφή του πολιτεύματος. Το δημοψήφισμα διεξήχθη στις 8 Δεκεμβρίου και ο λαός αποφάσισε την κατάργηση της Μοναρχίας με 69,2%. Ο Καραμανλής ήταν τώρα ελεύθερος να προχωρήσει στην διαμόρφωση ενός πραγματικά δημοκρατικού συντάγματος, και είχε δύο επιλογές: α. να καταρτίσει ένα Σύνταγμα Προεδρικής Δημοκρατίας αμερικανικού ή γαλλικού τύπου, με άμεσα εκλεγόμενο με καθολική ψηφοφορία από τον λαό, πανίσχυρο κυβερνώντα πρόεδρο. ‘Η να εγκαθιδρύσει κοινοβουλευτική δημοκρατία βρεταννικής μορφής, με διακοσμητικό πρόεδρο και πανίσχυρο εκλεγόμενο από τον λαό πρωθυπουργό. Ο Καραμανλής, αποσκοπώντας προφανώς να κυβερνήσει ως πρωθυπουργός και μετά να «αποσυρθεί» στην προεδρία αλλά να μπορεί και ως πρόεδρος να επηρεάζει τις εξελίξεις, διαμόρφωσε ένα παγκοσμίως πρωτοφανές συνταγματικό υβρίδιο: το Σύνταγμα που ψηφίστηκε το καλοκαίρι του 1975 προέβλεπε μεν ένα κοινοβουλευτικό καθεστώς βρεταννικού τύπου, με κοινοβουλευτική κυβέρνηση που αναδεικνύεται από βουλευτικές εκλογές κλπ. Αλλά, ταυτόχρονα, προέβλεπε υπερεξου46

σίες στον πρόεδρο της Δημοκρατίας, με κυριώτερες την δυνατότητα διάλυσης της Βουλής, προκήρυξης δημοψηφίσματος και παύσης της εκλεγμένης από τον λαό κυβέρνησης (!). Η τελευταία «προνομία» ήταν και η πιο άτοπη: ένας πρόεδρος μη εκλεγμένος από τον λαό αλλά από κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς δυνάμεων και ενδοκομματικές ισορροπίες, είχε το συνταγματικό δικαίωμα να απολύει τον εκλεγμένο από τον λαό αρχηγό της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και πρωθυπουργό! Ο πρόεδρος του καραμανλικού συντάγματος, με τόσες υπερεξουσίες που διέθετε, προεβλέπετο ότι θα εκλεγόταν με ηυξημένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία 200 ή στην δεύτερη και τρίτη ψηφοφορία 180 εδρών. Αδυναμία εκλογής προέδρου οδηγούσε σε διάλυση της Βουλής και εκλογές. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, σπουδαίος διανοούμενος αλλά στενός συνεργάτης και πολιτικό υποχείριο του Καραμανλή, ως πρόεδρος της Δημοκρατίας (1975-1980) δεν τόλμησε φυσικά να διανοηθεί να ασκήσει προεδρικές υπερεξουσίες με τον Καραμανλή πρωθυπουργό. Αλλά και ο Καραμανλής, ως πρόεδρος (1980-1985), δεν είχε το πολιτικό κεφάλαιο να συγκρουσθεί με τον κοινοβουλευτικά πανίσχυρο πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου, οπότε οι υπερεξουσίες έμειναν ανενεργές. Όταν όμως τις κατήργησε, και ορθώς, ο Παπανδρέου, το 1985, ξέχασε να καταργήσει και την προβλεπόμενη διαδικασία εκλογής του διακοσμητικού πλέον προέδρου από την Βουλή. Αφού ο πρόεδρος δεν θα είχε πλέον υπερεξουσίες δεν χρειαζόταν και να εκλέγεται με ηυξημένη πλειοψηφία και να διαλύεται η Βουλή κάθε φορά που ο υποψήφιος δεν θα την συγκέντρωνε. Η ανωμαλία αυτή του Συντάγματος, η όλη εκτρωματική συνταγματική σύλληψη του Καραμανλή και η παράλειψη του Παπανδρέου μπορούν και πρέπει να θεραπευθούν με την μεταβολή του πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία και την άμεση εκλογή του προέδρου από τον λαό.

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα

Σε αναζήτηση διεξόδου

Κ

άθε φορά που ξανανοίγει η συζήτηση για μια ριζική συνταγματική αναθεώρηση -ή, σωστότερα, για την προσφυγή σε μια βαθύτερη ανασύνθεση του κοινωνικού συμβολαίου που πάει να διαρραγεί, και για αποτύπωση της νέας σύνθεσης σε θεσμικούς όρους -έρχεται η πρόσκρουση στα εμπόδια που η υπερφίαλη συνταγματική γραφή του Συντάγματος του 1975 (όσο κι αν εκείνο αναθεωρήθηκε) θέτει στην οποιαδήποτε ουσιαστική αλλαγή. Η ακραία διαδικαστικότητα, οι προθεσμίες, οι πλειοψηφίες που απαιτούνται - περισσότερο κι από τις μη-αναθεωρητέες διατάξεις - καθιστούν και την έννοια κάν «συνταγματική αναθεώρηση» υπόθεση αδιέξοδη -αν μη περιπαικτική. Η συζήτηση που κατά καιρούς επανέρχεται -όχι βέβαια από τους ενοίκους του ελεφάντινου πύργου των συνταγματολόγων -για μια προσέγγιση Συντακτική αντί Αναθεωρητικής αυτό ακριβώς αποτυπώνει: το άγχος για υπέρβαση του αυτάρεσκου ζουρλομανδύα της αναθεώρησης ενός «αυστηρού» Συντάγματος, όταν οι συνθήκες έχουν αλλάξει ριζικά. Όμως, δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, όταν το πλήθος απαιτούσε «Συντακτική!», με το προσωπικό του κύρος απαντούσε «Αναθεωρητική» και απέδωσε στην ουσία νέο Σύνταγμα (του 1911) χωρίς να τονίσει την θραύση του κελύφους του προηγούμενου. Να το πούμε αλλιώς: μετά τον 19ο αιώνα, και στην ήπειρό μας, η παρουσία επαναστατικών διεργασιών -οι οποίες να νομιμοποιούν, βαθύτερα, πρωτογενή άσκηση συντακτικής εξουσίας -δεν έχει διαπιστωθεί ιστορικά. Όσο κι αν αισθανόμαστε ότι είμαστε σε ηφαίστειο που πάει να εκραγεί.. δεν είμαστε. Και δεν είναι βέβαιο ότι θα θέλαμε να είμαστε. «Οπότε; Αδιέξοδο!» Όχι αναγκαστικά. Αν - μεγάλο ΑΝ - είναι αλήθεια ότι η κοινωνία κάποια στιγμή νοιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη ώθει να ασφυκτιά τόσο, ώστε να πείσει/πιέσει/εκβιάσει το πολιτικό σύστημα, την αυτάρεσκη πολιτική τάξη, να δεχθεί την ανάγκη μιας βαθύτερης αλλαγής στην συνταγματική τάξη, διόδευση υπάρχει. Ποιά; Κόμματα που να εκφράζουν μιαν ευρύτερη, μεγάλη, πρόδηλη πλειοψηφία του κόσμου, να πορευθούν προς τις κάλπες με προγράμματα που -όχι όμοια, όχι ταυτόσημα, αλλά με ουσιαστική σύγκλιση - θα θέτουν ζήτημα ριζικής συνταγματικής αναθεώρησης σε συγκεκριμένα, μεγάλα ζητήματα. Όχι σε φαρμακοτρίφτικες λεπτομέρειες τύπου αναθεωρήσεων του 2001 και του 2008 (που είναι ζήτημα αν θ’ άξιζαν να είναι απλοί νόμοι, αν μη Π.Δ. - απλοί και κακοί νόμοι, εννοείται). Μετά από αυτήν την εκλογική διαδικασία, στην Βουλή που θα προκύψει, να επιχειρηθεί -με βάση τις κατατεθειμένες προεκλογικά, συνεπώς διαφανώς ψηφισμένες θέσεις - η κατάρτιση ενός νέου Συνταγματικού κειμένου, το οποίο να προσπερνάει τους αυτάρεσκους/ μη-λειτουργικούς περιορισμούς του συνταγματικού νομοθέτη του 1975. Πάει αυτός, εκοιμήθη! Το αποτέλεσμα, τώρα, με κατ’ ανάγκην υψηλής έντασης δημόσια συζήτηση, να έλθει σε δημοψήφισμα. Και, εφ’ όσον εγκριθεί, να αποτελέσει το επόμενο Σύναγμα - με κύρος ποιό; Εκείνου απέναντι στο οποίο δεν θα υπάρξει λυσιτελής εναντίωση. Ασφαλώς η συμπαθής τάξη των συνταγματολόγων θα φρυάξει: αφορμή για πολλά περισπούδαστα άρθρα, ενδεχομένως συγγράμματα, ασφαλώς τηλεοπτικές εμφανίσεις. Και τα Δικαστήρια; Με μεγάλο σεβασμό κλπ., η πυκνή τους ενασχόληση με τα του Μισθοδικείου τους μάλλον τους έχει στερήσει κάτι από το υπέρτερο κύρος παλαιότερων εποχών... Ούτως η άλλως η Ιστορία θα δείξει.

47

Και το πλέον άριστο Σύνταγμα αχρηστεύεται στα χέρια των φαύλων του Κώστα Μ. Σταματόπουλου

Η

ιστορία διδάσκει πως ο νόμος δεσμεύει και οριοθετεί μόνον εκείνους που είτε έχουν συναίσθηση της σημασίας του είτε φοβούνται πως, παραβιάζοντάς τον, θα κατακριθούν από τους συμπολίτες τους και θα δεχθούν επιτίμιο ανάλογο με το παράπτωμά των. Όταν, όμως, ελάχιστοι έχουν την επίγνωση της αξίας του νόμου και όταν, κατά συνέπεια, σε περίπτωση παραβιάσεώς του, ισχύει από πλευράς της κοινωνίας το ακατάκριτον και από πλευράς της πολιτείας η ατιμωρησία, ή όταν επικαλείσαι τον νόμο απλά και μόνον για να πλήξεις έναν αντίπαλο χωρίς να αισθάνεσαι ότι ο ίδιος περιορίζεσαι, ότι κυριαρχείσαι και ελέγχεσαι από αυτόν, τότε ο νόμος είναι άχρηστος και συσχηματίζεται κατά περίπτωσιν σύμφωνα με τα συμφέροντα των ισχυρών. Δεν είναι δε τυχαίο πως τον επικαλούνται κατά κανόνα μόνον οι αδύναμοι, οικτίροντας τους εαυτούς τους για τις αδικίες που υφίστανται, όντας όμως συγχρόνως πρόθυμοι, πλην εξαιρέσεων, σε περίπτωση που τους ξεσηκώσει κάποιος δημαγωγός, να του δώσουν κάθε εξουσία για να τον ράψει στα μέτρα του, αρκούμενοι στην ψευδαίσθηση ότι ο ηγέτης τους αγωνίζεται γι’ αυτούς κι ότι η τυχόν επιτυχία του είναι και δική τους νίκη…. Σε κοινωνίες, επομένως, με πατροπαράδοτη την απέχθεια προς τους άγραφους θεσμούς και αντιθέτως έντονη την τάση της προσωπολατρίας, με προτίμηση τους λαϊκιστές δημεγέρτες, ο νόμος δεν είναι συνήθως κάτι περισσότερο από ένα άλλοθι, ένα φύλλο συκής και ένα εργαλείο, που καταλλήλως χειριζόμενο εξασφαλίζει στον επιτήδειο και την πελατεία του την παραμονή τους στην εξουσία. Εξουσία που, υπό αυτές τις συνθήκες, αναδεικνύεται σε μείζονος ασφάλειας και αποδοτικότητας ατομική ή οικογενειακή κερδοσκοπική επιχείρηση. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και στην περίπτωση του συνταγματικού χάρτη της χώρας, κι αυτός είναι ο λόγος που παρ’ ημίν αλλάζει αυτός τόσο συχνά. Μην λησμονούμε άλλωστε πως, στην εξέγερση της 3ης 48

Σεπτεμβρίου 1843, αρκετοί από εκείνους που επεδίωκαν την αλλαγή και που άλλοι αυτοβούλως και άλλοι με το ζόρι συνέρρευσαν στην πλατεία των ανακτόρων και πολιόρκησαν νυχτιάτικα το παλάτι, επίστευαν όχι στην εκχώρηση Συντάγματος από τον Όθωνα, αλλά σε κάποιον άνδρα ονόματι Σύνταγμα, που θα επιβαλλόταν στον βασιλέα και θα κυβερνούσε φιλολαϊκά, με τρόπον ίσως πιο δεσποτικό, πλην, ως ήλπιζαν, πιο συμφέροντα στους πολλούς…. Στην Εσπερία, φυσικά, άλλα ισχύουν, αλλ’ ως γνωστόν η Εσπερία δεν κατοικείται από Έλληνες, και έχει σε μεγάλο βαθμό διαφορετική ιστορία και πολιτική και κοινωνική παράδοση. Το να επικαλείσαι τα εκεί ισχύοντα για να τα εφαρμόσεις εδώ, κρύβει είτε ασύγγνωστη πλάνη είτε σκοτεινότατο δόλο, πλάνη μεν λόγω μη επαφής με την πραγματικότητα, δόλο δε στηριζόμενο κυνικά στον υπολογισμό ότι οι πιο πολλοί που από ματαιοδοξία αντιγράφουν το γράμμα της Ευρώπης, αδιαφορούν ή αδυνατούν να μιμηθούν την ουσία του. Και επομένως ότι ουδείς πραγματικός κίνδυνος υφίσταται του να θιγεί ο,τιδήποτε «καλό και συμφέρον». Μα, θα μου πείτε, να μην κάνουμε τίποτα; Όλα εκείνα για τα οποία φωνάζομε, πρώτοι εμείς της Νέας Πολιτικής εδώ και 7 περίπου χρόνια, περί ριζικής συνταγματικής μεταρρυθμίσεως, όπως είναι η επιβολή της απόλυτης διακρίσεως των εξουσιών και η εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας απ’ ευθείας από τον λαό, να τα εγκαταλείψομε ως αδειανά πουκάμισα και ως άνευ αντικρίσματος, διότι εκτός πραγματικότητας, απαιτήσεις; Η άποψή μου είναι ότι πρέπει να συνεχίσομε να τα διεκδικούμε, διότι είναι ορθά και αναγκαία, γνωρίζοντας όμως την εκ των προτέρων μερική ή ολική αποτυχία τους, αν εκ παραλλήλου δεν πραγματοποιηθούν πιο ρηξικέλευθες και πιο επαναστατικές ανατροπές. Ανατροπές νοοτροπίας. Αυτές, ξεκινώντας από την παραδοχή ότι παντού – πόσο μάλλον σε λαούς με την δική μας παράδοση και νοοτροπία – το μέτρον είναι ο άνθρωπος, οφείλουν να κατατείνουν αφ’ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα

ενός στην ανάδειξη των καλυτέρων στην εξουσία και αφ’ ετέρου στην μορφωτική και ηθική ανάπλαση και εξύψωση των πολλών, κατά τρόπο που να αντιλαμβάνονται ως φιλάνθρωπη και κοινώς συμφέρουσα την αδέκαστη σκέπη του νόμου και να είναι σε θέση να ελέγχουν αυστηρά και διαρκώς τους ηγέτες τους. Διότι ακόμη και το πλέον άριστο Σύνταγμα αχρηστεύεται στα χέρια των φαύλων και των διεφθαρμένων - πόσο μάλλον όταν αυτοί είναι επί πλέον ανεξέλεγκτοι, λόγω απουσίας κοινωνίας πολιτών-, ενώ απ’ εναντίας ακόμη και ένα μέτριο Σύνταγμα δεν εμποδίζει μια χρηστή εξουσία να πράξει το κοινώς ωφέλιμο. Καλό επομένως το καλό Σύνταγμα, αλλά δεν είναι πανάκεια. Την πρόσφατη δε σχεδόν καθολική προθυμία του πολιτικού μας κόσμου να προβεί σε συνταγματική μεταρρύθμιση, πώς είναι δυνατό να μην την αντιμετωπίσει ο έχων κοινό νου χωρίς καχυποψία, εφ’ όσον διατυπώνεται από τα ίδια εκείνα άτομα που επινόησαν, υπερψήφισαν και επί μακρόν ανέχθηκαν τον κατάπτυστο νόμο περί ευθύνης υπουργών; Πώς είναι δυνατόν τα άτομα αυτά να μετατραπούν σε νομοθέτες ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

ευνομούμενης πολιτείας και εν συνεχεία να τηρήσουν τα όσα ορθά υπό το κράτος της ανάγκης – λόγω της λαϊκής καταφοράς – εθέσπισαν; Το πρόβλημα επομένως μοιάζει άλυτο, όσο παραμένουν στα πράγματα τα ίδια ή της αυτής νοοτροπίας πρόσωπα κι όσο ο λαός δεν απαιτεί ηγέτες υπεύθυνους και στιβαρή και σύγχρονη παιδεία. Καθώς, όμως, ο κύκλος είναι αδύνατον να τετραγωνιστεί, περιοριζόμαστε αναγκαστικά στα όσα ο τίτλος του αφιερώματος επιτάσσει, για να θίξομε συνοπτικά και επί τροχάδην τα όσα σε άλλη ευκαιρία επισημάναμε και τα οποία άλλοι συνεργάτες του ανά χείρας τεύχους αναφέρουν λεπτομερώς: με λίγα λόγια, συγκροτείται πολίτευμα όπου οι εξουσίες, δημοκρατικά εκλεγόμενες, αμοιβαίως ελέγχονται και ισορροπούν, αλλά και που δεν βραχυκυκλώνεται σε ώρα κρίσης. Για τα λοιπά παραπέμπω στα όσα περί ιδανικού ηγέτη κατέθεσα στο προηγούμενο τεύχος, καθ’ ότι, επαναλαμβάνω, ότι εν κατακλείδι χωρίς αυτόν ανόρθωση στο ρωμαίϊκο ΔΕΝ γίνεται.

49

Προεδρική Δημοκρατία του Μελέτη Η. Μελετόπουλου

Ό

πως έχει εξελιχθεί ή μάλλον εκφυλισθεί η λειτουργία του πολιτεύματος στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, η ανάδυση νέων υγιών πολιτικών δυνάμεων στο υπάρχον πλαίσιο είναι αδύνατη και η ρήξη με το παρελθόν είναι αναπόφευκτη. Ο ολιγαρχικός κοινοβουλευτισμός έχει διαμορφώσει μηχανισμούς αποκλεισμού των αντιπάλων δυνάμεων, που εξασφαλίζουν την αέναη αναπαραγωγή του: όριο 3% εισόδου στην Βουλή, βουλευτική ασυλία και προνόμια, νόμος περί ευθύνης υπουργών, εκλογικές δαπάνες (παράβολα κλπ.) απρόσιτες για τον απλό πολίτη που θέλει να πολιτευθεί, μαύρο προεκλογικό χρήμα, ασφυκτικός έλεγχος της τηλεόρασης, απαγόρευση προεκλογικής διαφήμισης από τα μη κοινοβουλευτικά κόμματα κλπ. Η διακυβέρνηση της χώρας μέσω του κοινοβουλευτισμού καθίσταται έτσι ελέγξιμη από τους κομματικούς μηχανισμούς και τα συμφέροντα που αυτοί εκπροσωπούν. Έτσι, είναι τεχνικά δύσκολο αν όχι αδύνατο να εκδηλωθεί δημιουργικά υπό τις κρατούσες συνθήκες μία νέα πολιτική δύναμη, γι’ αυτό και το εκλογικό σώμα εκφράζεται αρνητικά με την πρωτοφανή εκλογική αποχή, που θέτει εν αμφιβόλω την νομιμοποιητική βάση του σημερινού αντιπροσωπευτικού συστήματος, με υποστήριξη ακραίων σχημάτων αλλά και με βίαιο εξωθεσμικό τρόπο, με καθημερινές φραστικές ή και σωματικές επιθέσεις εναντίον εν ενεργεία ή πρώην πρωθυπουργών και υπουργών, διαδηλώσεις και απειλές εναντίον του κοινοβουλίου κλπ. Επομένως, μόνη λύση προβάλλει μία συνολική ανατροπή του σημερινού πολιτικού συστήματος, που θα 50

κόψει τον Γόρδιο Δεσμό αφού αυτός δεν λύνεται, θα καταργήσει τις ολιγαρχικές, κληρονομικές και φαυλοκρατικές δομές της Μεταπολίτευσης και θα θεσμοθετήσει με ανοιχτές παλλαϊκές διαδικασίες μία πραγματική ανοιχτή δημοκρατία. Το αίτημα μίας ριζικής πολιτικής μεταβολής, που εμφανίσθηκε για πρώτη φορά με την διακήρυξη προσωπικοτήτων της 24ης Ιουλίου 2008 και την συλλογή εκατοντάδων υπογραφών στην ιστοσελίδα με τίτλο ΝΕΑ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ, γίνεται όλο και πιο επίμονο, υιοθετείται από όλο και περισσότερους Έλληνες πολίτες. Πολλοί πολίτες αλλά και συνταγματολόγοι αισθάνονται αμηχανία μπροστά στο ερώτημα του τρόπου εξόδου από την παρούσα πολιτική κατάσταση και αναδιαμόρφωσης των συνταγματικών θεσμών, στην κατεύθυνση της εγκαθίδρυσης ενός πολιτεύματος με εγγυήσεις αξιοκρατίας και ριζικής διάκρισης των εξουσιών, καθώς και θεσμούς αποτροπής φαινομένων διαφθοράς, οικογενειοκρατίας, ολιγαρχικών προνομίων κλπ. Η οδός της ομαλής μεταβολής υπάρχει και είναι η μεταπολίτευση με πολιτειακό δημοψήφισμα, που θα επαναπροσδιορίσει εξ αρχής τους κανόνες συμβίωσης και διακυβέρνησης της χώρας. Όλα σχεδόν τα σύγχρονα ευρωπαϊκά συντάγματα (και το ελληνικό του 1975/86) προβλέπουν την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για μείζονα εθνικά και κοινωνικά ζητήματα. Το ελληνικό όμως σύνταγμα περιορίζει την πρωτοβουλία για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος στην κυβέρνηση και στο κοινοβούλιο. Όσο αυτά ελέγχονται από τις πολιτιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα κές δυνάμεις του παρελθόντος, είναι πρακτικά αδύνατη η μεταπολίτευση μέσω δημοψηφίσματος. Επομένως υπάρχουν δύο τρόποι πολιτειακής μεταβολής: είτε α. να αναδυθεί μία νέα ριζοσπαστική μεταρρυθμιστική πλειοψηφία, η οποία να προκηρύξει συνταγματικό δημοψήφισμα είτε β. εάν η χώρα περιέλθει σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, να σχηματισθεί μία κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας, η οποία να προκηρύξει το δημοψήφισμα. Δεν επιμένω σ’ αυτό το σημείο διότι δεν μπορεί κανείς να προβλέψει το μέλλον, ενώ η Ιστορία πάντοτε εκπλήσσει. *** Ποιό θα πρέπει να είναι, αναλυτικώτερα, το περιεχόμενο ενός νέου Συντάγματος, που θα καταστήσει το κράτος ισχυρό, λειτουργικό, πραγματικά δημοκρατικό και σύγχρονο; Σε πολιτειακό επίπεδο, ο μόνος τρόπος απεγκλωβισμού από τον ολιγαρχικό φαυλοκρατικό κοινοβουλευτισμό και η δημιουργία μιας υγιούς δημοκρατίας είναι η πλήρης διάκριση των εξουσιών, με τον διαχωρισμό της εκτελεστικής εξουσίας από το κοινοβούλιο και την άμεση εκλογή από τον λαό ισχυρού εκτελεστικού προέδρου με πενταετή και άπαξ ανανεώσιμη θητεία. Ο πρόεδρος θα διοικεί τον κρατικό μηχανισμό και τις ένοπλες δυνάμεις. Θα διορίζει εξωκοινοβουλευτικές κυβερνήσεις αποτελούμενες από ικανά και έντιμα πρόσωπα, που θα έχουν εντολή να διοικούν τα υπουργεία τους με σιδηρά πυγμή και όχι να τα μεταβάλουν σε πελατειακό μηχανισμό για την επανεκλογή τους, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα. Η βουλή θα αφοσιωθεί στο νομοθετικό της έργο, η δε θητεία της θα είναι τετραετής χωρίς δυνατότητα πρόωρης διάλυσής της, ενώ ο πρόεδρος θα διαθέτει δυνατότητα άπαξ αναπομπής των νομοσχεδίων. Θα θεσπιστούν αυστηρές αξιοκρατικές προϋποθέσεις εκλογιμότητας των βουλευτών: λευκό ποινικό μητρώο, εκπλήρωση στρατιωτικής θητείας ή νόμιμη απαλλαγή, ελάχιστη πενταετής προϋπηρεσία σε οιονδήποτε επαγγελματικό κλάδο με ένσημα πλήρους απασχόλησης, απαγόρευση υποψηφιότητας συγγενών πρώτου και δεύτερου βαθμού που θήτευσαν κατά τις δύο τελευταίες τετραετίες σε αξίωμα στην Βουλή ή στην κυβέρνηση, υποχρεωτική αναφορά επαγγελματικής προϋπηρεσίας και περιουσιακής κατάστασης υποψηφίων στο ψηφοδέλτιο. Και φυσικά κατάργηση όλων των προνομίων των βουλευτών και της ασυλίας για ποινικές υποθέσεις. Έτσι, η Βουλή θα ασχολείται αποκλειστικά με νομοθετικές αρμοδιότητες και δεν ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

θα αποτελεί λόχο κομματικών στελεχών με κομματική πειθαρχία. Αλλά σώμα ανεξάρτητων και αδιάφθορων προσωπικοτήτων, που θα νομοθετούν ελεύθερα με γνώμονα τον ορθό λόγο και το δημόσιο συμφέρον. Είναι επίσης απαραίτητη η εφαρμογή μεικτού εκλογικού συστήματος, βάσει του οποίου θα εκλέγονται βουλευτές επικρατείας με απλή αναλογική και τοπικοί βουλευτές σε στενή εκλογική περιφέρεια. Με αυτόν τον τρόπο οι εκλογικές δαπάνες θα ελαχιστοποιούνται, εφ’ όσον στην μεν στενή περιφέρεια οι υποψήφιοι κρίνονται από την προσωπική ιστορία τους και την εκτίμηση που υπάρχει γι’ αυτούς στην τοπική κοινωνία, στην δε λίστα επικρατείας εκτίθενται προσωπικότητες με πανελλήνια προβολή. Επίσης, όλα τα κόμματα που εκπροσωπούν συγκεκριμένο αριθμό βουλευτών, πρέπει να έχουν ίση και δωρεάν πρόσβαση στην πολιτική διαφήμιση, στα ΜΜΕ και στους εκλογικούς μηχανισμούς. Είναι αυτονόητο ότι, για μία Βουλή που θα νομοθετεί και δεν θα εμπλέκεται στην Εκτελεστική Εξουσία, θα υιοθετηθεί ως σταθερό και πάγιο εκλογικό σύστημα η Απλή Αναλογική. Τέλος, η πλήρης διάκριση των εξουσιών θα ολοκληρωθεί με την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης από την πολιτική εξουσία. Σήμερα η εκάστοτε κυβέρνηση ορίζει την ηγεσία των τριών ανωτάτων δικαστηρίων, του Αρείου Πάγου, του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Αυτή η ρύθμιση, εκτός του γεγονότος ότι προκαλεί ψυχολογία εξάρτησης των δικαστών από το πολιτικό σύστημα, είναι και μειωτική για αυτούς. Η δικαιοσύνη πρέπει να είναι ανεξάρτητη και θα αναδεικνύει μόνη της την φυσική ηγεσία της, ώστε οι πολιτικές εξαρτήσεις και παρεμβάσεις να λάβουν τέλος. *** Τα πλεονεκτήματα της προεδρικής δημοκρατίας θα δώσουν λύσεις σε μια σειρά από ανυπέρβλητα προβλήματα, που προκύπτουν από το σημερινό καθεστώς. Το προεδρικό σύστημα θα επιλύσει κατ’ αρχάς το ζήτημα της διαπλοκής των εξουσιών, δηλαδή την εξάρτηση της εκτελεστικής εξουσίας από την νομοθετική, που μεταβάλλει τους υπουργούς σε διεκπεραιωτές πελατειακών αιτημάτων και εκλογικών σκοπιμοτήτων της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, αλλά και το αντίστροφο, δηλαδή την αγελαία στοίχιση των βουλευτών στην κομματική πειθαρχία. Ο κοινοβουλευτισμός, στην νεοελληνική εκδοχή του, λειτουργεί ως όχημα ακυβερνησίας και διαφθοράς 51

για τον εξής λόγο: τα κυβερνητικά σχήματα αποτελούνται από βουλευτές. Αυτοί μεταβάλλουν το υπουργείο τους σε πολιτικό γραφείο επανεκλογής τους, επομένως σε μηχανισμό εξυπηρέτησης των ψηφοφόρων τους. Αντί να ασχολούνται με τα κρατικά προβλήματα, οι βουλευτές-υπουργοί ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με ρουσφέτια. Στα υπουργικά γραφεία εισβάλλουν κομματικά στελέχη, για να «ρυθμίσουν» κομματικές υποθέσεις. Παραγκωνίζεται η διοικητική ιεραρχία από στρατιές «συνεργατών» του εκάστοτε υπουργού, που εγκαθίστανται στο υπουργείο και διαστρέφουν την λειτουργία του σε πελατειακή κατεύθυνση. Αυτονόητο είναι ότι οι όποιες αποφάσεις λαμβάνονται με καθαρώς κομματικά και πελατειακά κριτήρια. Μα και η συγκρότηση της κυβέρνησης από τον πρωθυπουργό στο σημερινό κοινοβουλευτικό σύστημα γίνεται με κριτήρια ισορροπιών και δεσμεύσεων. Πρέπει να εκπροσωπούνται όσο το δυνατόν περισσότερες περιφέρειες της χώρας, ώστε να εξασφαλίζεται η ικανοποίηση όσο το δυνατόν περισσότερων πελατειακών αιτημάτων, απαραίτητη για την επανεκλογή του κυβερνώντος κόμμα52

τος. Το κονκλάβιο των «βαρώνων», δηλαδή των τοπικών πολιτευτών-ρουσφετολόγων που ελέγχουν εκλογικά μεγάλες περιφέρειες και χιλιάδες ψήφους, είναι αυτό που στην ουσία κυβερνά το κόμμα και την χώρα. Πρόκειται γιά ένα φεουδαρχικό σύστημα μακρυά από κάθε δημοκρατική λειτουργία. Τέλος, ο πρωθυπουργός, απειλούμενος διαρκώς από ενδεχόμενη αποστασία βουλευτών που μπορεί να οδηγήσει στην πτώση του (βλ. Γεώργιος Παπανδρέου, Κ. Μητσοτάκης, Γιώργος Παπανδρέου κλπ.), φροντίζει να προάγει στα βουλευτικά και υπουργικά αξιώματα δουλικές και ασήμαντες προσωπικότητες ή ακόμα χειρότερα ελεγχόμενους φαύλους με αμαρτωλό παρελθόν. Επομένως παραγκωνίζεται κάθε κριτήριο αξιοκρατίας στον σχηματισμό των κυβερνήσεων. Αντίθετα στο σύστημα της προεδρικής δημοκρατίας υπάρχει ασυμβίβαστο μεταξύ υπουργικής και βουλευτικής ιδιότητας. Οι υπουργοί ορίζονται από τον (αιρετό απ’ ευθείας από τον λαό) Πρόεδρο με μοναδικό γνώμονα την ικανότητά τους να διαχειρισθούν τις κρατικές υποθέσεις. Επειδή δεν θα διακατέχονται από το άγχος της ψηφοθηρίας, αφού θα υπάρχει πρόβλεψη να απαγορεύεται να αναγορευθούν υποψήφιοι και μετά την υπουργική τους θητεία, τα ρουσφέτια θα εκλείψουν. Ο Πρόεδρος θα επιλέγει τους καλύτερους για συνεργάτες του, διότι η επανεκλογή του δεν θα στηρίζεται σε τοπικά πελατειακά δίκτυα που εκλέγουν βουλευτές, όπως στον βαλκάνιο νεοελληνικό κοινοβουλευτισμό, αλλά στην αποτελεσματική διακυβέρνηση. Αλλά και το ίδιο το πρόσωπο και το αξίωμα του Προέδρου θα είναι απρόσβλητα από τις κομματικές διαπλοκές και ισορροπίες. Η άμεση εκλογή από τον λαό θα διεξάγεται με έναν εκλογικό νόμο που θα διασφαλίζει την απολύτως ίση προβολή όλων ανεξαιρέτως των υποψηφίων που θα έχουν συγκεντρώσει έναν ορισμένο αριθμό ψήφων και θα επιβάλλει την απόλυτη διαφάνεια στις προεκλογικές δαπάνες τους. Ένα τέτοιο εκλογικό σύστημα θα οδηγήσει στην ανάδειξη αδέσμευτων προσωπικοτήτων στην προεδρία του κράτους, που θα εκφράζουν απ’ ευθείας το εκλογικό σώμα, και όχι εμμέσως δια μέσου κομματικών και άλλων μηχανισμών. Επίσης ο Πρόεδρος θα εκλέγεται για προσδιορισμένη χρονικά θητεία (π.χ. πενταετία), ώστε δεν θα προβλέπεται δυνατότητα ανατροπής του από το κοινοβούλιο, όπως μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή με τον κοινοβουλευτικό πρωθυπουργό, εξαιρουμένων φυσικά των περιπτώσεων ανικανότητας άσκησης ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα των καθηκόντων του ή ποινικού αδικήματος. Αυτό θα απελευθερώσει τον προεδρικό θεσμό από κομματικές και άλλες δουλείες, η δε μόνη αγωνία της άπαξ επανεκλογής του Προέδρου θα μετριάζεται από το γεγονός ότι κριτής του θα είναι ο λαός και όχι ένας κοινοβουλευτικός συνασπισμός συμφερόντων. Στην δε δεύτερη και τελευταία θητεία του δεν θα υπάρχει καν η αγωνία της επανεκλογής του, ώστε οι αποφάσεις του θα είναι εντελώς απελευθερωμένες από πολιτικές σκοπιμότητες και θα υπαγορεύονται αποκλειστικά από την συνείδησή του, την επιδίωξη της υστεροφημίας του και το συμφέρον της χώρας. Ο Πρόεδρος, καθώς θα είναι ταυτόχρονα συμβολικός και πραγματικός αρχηγός του Κράτους, θα μπορεί να το εκπροσωπεί υπεύθυνα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό σε κάθε περίσταση. Έτσι θα παύσει αυτή η κωμωδία της περιφοράς των σήμερα στερουμένων από κάθε εξουσία Προέδρων της Δημοκρατίας στο εξωτερικό, χωρίς να μπορούν να εκφέρουν καμμία απολύτως γνώμη ή να κάνουν οποιαδήποτε ουσιαστική συζήτηση χωρίς την έγκριση του αρμοδίου υπουργού. Ο Πρόεδρος θα είναι ο αρχηγός της εκτελεστικής εξουσίας. Θα διορίζει τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου. Ο πρωθυπουργός θα είναι ο στενώτερος συνεργάτης του Προέδρου, εκτελεστής της πολιτικής του, εντολοδόχος και αναπληρωτής του και συντονιστής του υπουργικού συμβουλίου. Η ύπαρξή του είναι σημαντική, διότι ο Πρόεδρος δεν θα αναλώνεται στην καθημερινή τρέχουσα διαχείριση, που θα την ασκεί ο πρωθυπουργός. Επίσης, σε μία χώρα τεράστιας γεωπολιτικής αστάθειας, ο πρωθυπουργός θα λειτουργεί ως θεσμικός απορροφητήρας κραδασμών, που θα αφήνουν στον Πρόεδρο περιθώρια ελιγμών. Τέλος, ο Πρόεδρος ασφαλώς χρειάζεται έναν καθημερινό θεσμικό συνομιλητή, διότι ο διάλογος, όπως προανέφερα, προάγει τα ζητήματα. Ο Πρόεδρος, ως αρχηγός της εκτελεστικής εξουσίας, θα διοικεί τις Ένοπλες Δυνάμεις, τα Σώματα Ασφαλείας και ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό. Δεν θα ελέγχει όμως την νομοθετική και την δικαστική εξουσία. Η μεν νομοθετική εξουσία, δηλαδή η Βουλή (και πιθανώς μία ολιγομελής εξισορροπητική Γερουσία), θα εκλέγονται για συγκεκριμένη θητεία και θα νομοθετούν, ενώ ο Πρόεδρος θα διαθέτει δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας (κατάθεση νομοσχεδίων) και δικαίωμα αναπομπής των νόμων για επαναψήφιση με ηυξημένη πλειοψηφία δύο τρίτων (veto). Αυτές οι εγγυήσεις θα εξισορροπούν το πολιτειακό σύστηΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

μα. Παράλληλα, ο Πρόεδρος δεν θα παρεμβαίνει στην δικαστική εξουσία, η οποία θα παράγει αυτόνομα την ηγεσία της με ένα μεικτό σύστημα ιεραρχικής ανόδου, εναλλαγής και κλήρωσης. Έτσι οι μεν βουλευτές θα παύσουν να αποτελούν λόχο υποκείμενο σε τριτοκοσμικές κομματικές πειθαρχίες, και θα νομοθετούν κατά συνείδηση, ενώ οι δικαστές θα εκδικάζουν χωρίς να έχουν στραμμένο το βλέμμα τους σε κομματικούς προθαλάμους, προκειμένου να εκμαιεύσουν μεταθέσεις και προαγωγές. Η μεταβολή του πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία θα ανακόψει την μάστιγα της κομματικής πανούκλας. Θα δώσει την ευκαιρία στον εκλεγμένο από τον λαό Πρόεδρο να αναδείξει προσωπικότητες καταξιωμένες στην κοινωνία, να φέρει στην Ελλάδα σημαντικούς Έλληνες της Διασποράς, να διαμορφώσει νέα ταλέντα ως Πυγμαλίων της πολιτικής. Από την άλλη τα κόμματα δεν θα πάψουν μεν να υπάρχουν, αλλά θα μεταβληθούν σε συνασπισμούς ελεύθερων προσωπικοτήτων με πιο ρευστά όρια. Προφανώς στις προεδρικές εκλογές τα κόμματα θα υποστηρίζουν κάποιον υποψήφιο, αλλά ο λαός θα μπορεί να εκλέγει ελεύθερα και κάποιον μη κομματικό υποψήφιο. Στην Βουλή, εφ’ όσον δεν θα υπάρχει το ιδιοτελές διακύβευμα της νομής της εξουσίας, δεν θα υπάρχει και ο καταναγκασμός της κομματικής πειθαρχίας, η ισοπέδωση της προσωπικότητας του εκπροσώπου του έθνους και ο εκφυλισμός του σε δουλικό εκπρόσωπο του κόμματος ή και κάποιων οργανωμένων συμφερόντων. Αν μάλιστα περιορισθεί ο αριθμός των βουλευτικών εδρών σε 200 και θεσπιστεί η άπαξ επανεκλογή, και μαζί με τις διάφορες εγγυήσεις που προαναφέρθηκαν, θα περιορισθεί δραστικά η διαπλοκή των βουλευτών με συμφέροντα και ποικίλες ομάδες πίεσης. Τέλος, για την διασφάλιση της χρηστής διοίκησης, που αποτελεί το θεμέλιο κάθε ευνομούμενης και δημοκρατικής πολιτείας, κλιμάκια του Ελεγκτικού Συνεδρίου θα εγκατασταθούν σε όλα τα υπουργεία και την Βουλή και θα ελέγχουν τα πόθεν έσχες των υπουργών, βουλευτών και γενικά όλων των αξιωματούχων, θα δημοσιοποιούν κάθε έξ μήνες τις μεταβολές της περιουσιακής τους κατάστασης και θα αποστέλλουν στον εισαγγελέα κάθε αδικαιολόγητη προσαύξηση.

53

Η Λειτουργική Δημοκρατία του Κώστα Κόλμερ

Η

απάντησις στην αλλαγή του πολιτεύματος της «κυνο-βολευτικής», κληρονομικής «α-δημοκρατίας», είναι η καθιέρωσις της Αμέσου Δημοκρατίας (Α.Δ.) στην Ελλάδα. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα αποδοτικής λειτουργίας της Αμέσου Δημοκρατίας στον σύγχρονο κόσμο. Η Ελβετική Συνομοσπονδία και η Αμερικανική Ομοσπονδία αποτελούν ζώσα προσέγγισι της ιδεατής Α.Δ. Στο παρελθόν, ορισμένα κρατίδια της Ευρώπης (Φλωρεντία, Φραγκφούρτη, Άουγκσμπουργκ, Κάτω Χώρες) διοικούντο απ’ ευθείας από τους πολίτες και κατέστησαν πολιτείες ευημερίας και τάξεως. Εν τούτοις, η Α.Δ. είναι κατ’ εξοχήν Ελληνική επινόησις, ενώ η έμμεσος, κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι ξενόφερτος (Αγγλική, στηριζομένη στην συνταγματική μοναρχία, η οποία εξέπεσε εν Ελλάδι...). Επί Οθωμανικής κατακτήσεως, πολλές Ελληνικές κοινότητες εφήρμοζαν στην πράξι την άμεσα αιρετή δημογεροντία, με αγαθά αποτελέσματα στην Παιδεία, απονομή της δικαιοσύνης, φορολογία κ.λπ., ώστε να θαυμάζει ο Γκέοργκ Λούντβιχ Μάουρερ, σύμβουλος του βασιλέως Όθωνος το 1832, «το δημόσιον, ιδιωτικόν και εκκλησιαστικό δίκαιον του Ελληνικού λαού, ως είχεν εξελιχθή κατά τους χρόνους της δουλείας του Γένους» [βλ.σχ. ομώνυμον βιβλίο του, εκδόσεις Τολίδη, 1976]. Η αρχαιοτέρα άμεσος δημοκρατία των Μέσων Χρόνων είναι η του Αγίου ΄Ορους, που χρονολογείται από του 9ου αιώνος. Έπεται η Ελβετική ομοσπον-

54

δία, από του 10ου. Πηγαίνοντας πολύ πίσω, η αρχαιοελληνική παράδοσις της αστικής ανεξαρτησίας, ισονομίας και ομονοίας του λαού, εξυπηρετείτο με την συμμετοχή όλων των πολιτών διά κλήρου, στην διακυβέρνησι της πόλεως-κράτους, παρά στ’ άλλα έμμεσα πολιτεύματα της βασιλείας, τυραννίας κλπ. (Θουκυδίδης- Επιτάφιος). «Η διασπορά της εξουσίας στους πολλούς καθιστά τις καταχρήσεις δυσκολώτερες και την διακυβέρνησι του κράτους αποτελεσματικώτερη, ιδίως όταν ανατίθεται στους ειδικούς» (για ειδικές ανάγκες: Αριστοτέλης, Πλάτων). Πρώτη Α.Δ. δεν υπήρξε των Αθηναίων αλλά της Σπάρτης, με την συμμετοχή όλων των πολιτών στην Απέλλα -την βουλή της, όπου άνδρες και γυναίκες εψήφιζαν προτάσεις της γερουσίας δια βοής! Εν τούτοις, η αποθέωσις της Α.Δ. υπήρξεν η Αθηναϊκή, με την κληρωτή δημοκρατία των πολιτώνοπλιτών, την Βουλή των 500σίων, την Εκκλησία του δήμου και την Ηλιαία. Θεμέλιον της Α.Δ. στην αρχαία Αθήνα ήταν η α τ ο μ ι κ ή ιδιοκτησία μαζί με την αστικήν αγορά. Σήμερα, το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ και τα ατομικά οικονομικά συμφέροντα δεν γίνονται σεβαστά στην Ελλάδα, η οποία έχει καταντήσει η τελευταία … «σοβιετία» μαζί με την Β. Κορέα. Συντάξεις καταργούνται, μισθοί μειώνονται και τα δημόσια αγαθά (νερό, ηλεκτρικό, επικοινωνίες) εκποιούνται στον πρώτο κεφαλαιούχο. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα Τελευταία ευκαιρία Η επαναφορά της Α.Δ. στην χώρα μας σήμερα, μετά από απαραίτητες προσαρμογές, προσφέρει την τελευταία ευκαιρία διασώσεως των ελευθεριών και της ευημερίας του Ελληνικού λαού κατόπιν της χρεωκοπίας της τρίτης κυνο-βολευτικής, κληρονομικής δημοακρατίας της μετα-πολιτεύσεως. Η σύγχρονη τεχνολογία ανοίγει διεξόδους στα σημερινά αδιέξοδα της εμμέσου δημοκρατίας (Ε.Δ), επιτρέπουσα την εύκολη, εφθηνή και άμεση έκφρασι της λαϊκής επιλογής επί παντός ζωτικού δημοσίου συμφέροντος. Συγκεκριμένως : • Με την Α.Δ, η ευκαιριακή πλειοψηφία παύει να δρα επιζημίως εις βάρος της ανυπερασπίστου μειοψηφίας, ως συμβαίνει στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία (Ε.Δ).

• Διά της Α.Δ. υπάρχει συνεχής εξισορρόπησις των πολιτικών δυνάμεων και καταργείται η ανά εκλογήν εμφυλία διαμάχη, που καταλήγει στο μονοπώλιον εξουσίας ισχνών «νικητών» αλλ’ ισχυρών κομματαρχών.

• Η αρετή της Α.Δ. συνίσταται εις ότι περιορίζει τα διάφορα κόμματα στην άσκησι της «ψιλής πολιτικής» και ενθαρρύνει τ’ άτομα να επιδιώκουν την ανάληψι των αξιωμάτων για περιορισμένο χρόνον, με χαμηλόν κόστος για το δημόσιο.

• Διά της αρχής της Ανακλήσεως, η Α.Δ. αποβάλλει της εξουσίας τους κυβερνώντες που αθετούν τις προεκλογικές των υποσχέσεις ή υποπίπτουν εις αυθαιρεσίες και αδικήματα. Τα συχνά δημοψηφίσματα επιτρέπουν την έκφρασι της λαϊκής επιλογής επί κρισίμων θεμάτων, ως λ.χ. η φορολογία της ακινήτου περιουσίας, η ανακήρυξις της ΑΟΖ, η ονομασία των Σκοπίων κλ.π.

• Η Α.Δ. εξασφαλίζει την απόλυτο διάκρισι των εξουσιών εις εκτελεστικήν, νομοθετικήν και δικαστικήν, και αναθέτει την άσκησι των κυβερνητικών καθηκόντων στους ειδικούς κι’ όχι στους εκάστοτε κομματικούς εγκαθέτους ή και κόλακες του ενίοτε «χαρισματικού» αλλά πλήρως ανευθύνου προφητάνακτος, τύπου Κων/νου Καραμανλή ή Ανδρέα Παπανδρέου. Η Δικαιοσύνη και η Εθνική Ασφάλεια αυτονομούνται και ανατίθενται εις επαγγελματίες.

• Η Παιδεία αποκεντρούται και το αποτυχόν μέχρις εγκλήματος υπουργείο καταργείται, ως έχον ευθύνη διά την αμορφωσιά των Νοελλήνων.

• Στην Α.Δ. οι πραγματικές προτιμήσεις των ψηφοφόρων παύουν να εκφράζονται με την αποδοχή των ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

κομματικών προγραμμάτων, σχεδιασμένων διά την παραπλάνησι των ψηφοφόρων προ των εκλογών. .Οι επιλογές της Α.Δ. αναπροσαρμόζονται, αναλόγως προς τις εκάστοτε κοινωνικές ανάγκες και επιταγές.

• Η συμμετοχή των πολιτών στην εξουσία επιτυγχάνει την απαραίτητη «απο-ιδεολογικοποίηση» της ψήφου, και αναδεικνύει την ελευθερία της επιλογής προσώπων και πολιτικής. Ούτω λχ. ένας «σοσιαλιστής» δύναται να ψηφίσει υπέρ της αξιολογήσεως των καλουμένων «πανεπιστημιακών», χωρίς να περάσει από το πουργκατόριο των κομματικών συναλλαγών, ενώ ένας περιβαλλοντολόγος ημπορεί να ταχθή ακόμη και υπέρ της πυρηνικής ενεργείας, όταν διαπιστώσει την επικειμένη έλλειψι του ηλεκτρικού ρεύματος, ως βασικού κοινωνικού αγαθού. Μεταξύ των συστατικών της Α.Δ., περιλαμβάνονται οι πρόνοιες που επιβάλλουν νέες, βασικές αρχές του πολιτεύματος, όπως ο πεπερασμένος βίος των διαχειριστών της εξουσίας, η σταθερά διεξαγωγή των εκλογών και το αμετάβλητο του εκλογικού συστήματος. Το σύνταγμα της χώρας αλλάζει και θέτει νέους στόχους και μεθόδους εξυπηρετήσεως του δημοσίου συμφέροντος, χωρίς να παραγνωρίζει τα ιδιωτικά δικαιώματα (π.χ. την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την αποκατάστασι του δημογραφικού σφρίγους του λαού κλπ.).

Συνταγματικές πρόνοιες 1. Στην Α.Δ. ο πρόεδρος της δημοκρατίας εκλέγεται απ’ευθείας υπό του λαού κι’ όχι από την βουλή και ασκεί την εκτελεστικήν εξουσία επί 4ετή θητεία.

2. Ο πρωθυπουργός διορίζεται από τον πρόεδρο της δημοκρατίας και επιλέγει τους συνεργάτες του, που δέον να είναι ειδικοί στον τομέα των, ακεραίου χαρακτήρος και αμέμπτου παρελθόντος. Ετήσιος Απολογισμός ελέγχει το έργο των.

3. Οι αντιπρόσωποι του λαού στην Εθνοσυνέλευσι νομοθετούν και δεν διορίζονται υπουργοί. Εγκρίνουν ή απορρίπτουν τον κρατικό προϋπολογισμό και τους νόμους που υποβάλλει η κυβέρνησις , χωρίς ανατροπή της εις περίπτωσιν καταψηφίσεως. Ο αριθμός των αντιπροσώπων μειώνεται εις 115 - δύο ανά νομόν, όπου ισχύει πάγιον εκλογικό μέτρο και πλειοψηφικό σύστημα. Εάν το εκλογικό μέτρον υπολείπεται, προστίθεται από γειτονικό νομόν. Τα μεγάλα αστικά κέντρα χωρίζονται εις γεωγραφικά τμήματα, υπέχοντα θέσι νομού.

4. Δημοψηφίσματα νομοθετικής πρωτοβουλίας δύναται να ζητήσει η κυβέρνησις ή/και το 8% των ψηφοφόρων, επί τη βάσει των εκλογικών καταλόγων, 55

ήτοι με 300.000 υπογραφές περίπου. Η πρότασις δημοψηφίσματος τίθεται εις καθολικήν ψηφοφορίαν επί μίαν εβδομάδα και, εφ΄όσον γίνη δεκτή από το 51% των ψηφισάντων, μεταβάλλεται εις νόμον του κράτους μετά πάροδον 3 μηνών. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία είναι επιθυμητή και σκόπιμος.

5. Η ανάκλησις εξουσίας (κάτι που θυμίζει την αρχαία Αθήνα) έχει ανάγκη ομοίως καθολικής ψηφοφορίας (8% και 51% αντιστοίχως) διά δημοψηφίσματος. Ψήφισμα με το αυτό περιεχόμενον εγκριθέν ή απορριφθέν δεν δύναται να επανατεθή πρό της παρόδου 2ετίας.

6. Οι αντιπρόσωποι μετέχουν στις εκλογές από ανοικτό πίνακα υποψηφίων που περιορίζεται εις δύο πλειοψηφούντες, εκ των οποίων εκλέγεται ο εις εφ’όσον συγκεντρώσει το 51% των ψήφων κατά την δευτέρα Κυριακήν. Το αυτό ισχύει και διά τους ευρω-βουλευτάς.

7. Ο Τύπος και τα Μαζικά Μέσα Ενημερώσεως είναι ελεύθερα κι’ ανεξάρτητα, διά να πληροφορούν τον λαό επί των τρεχουσών υποθέσεων του κράτους, αλλά δεν είναι ασύδοτα ούτε οι λειτουργοί των προνομιούχοι πολίτες. Οι τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές συχνότητες είναι κρατική ιδιοκτησία που δύναται να εκμισθούνται εις ιδιώτας με πλειοδοτικό διαγωνισμόν. Η κυβέρνησις δεν δικαιούται τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού σταθμού, αλλά έχει δωρεάν πρόσβασι στα δίκτυα για επείγουσες ανακοινώσεις. Το Διαδίκτυον είναι αδέσμευτο διά την ανανέωσι, διαφάνεια και ελευθεροτυπίαν.

8. Θεμέλιον πάσης πολιτισμένης πολιτείας είναι η δικαία φορολογία, η οποία πρέπει να είναι ελαφρά, αποδοτική και οικονομικώς «λογική», διά να μην αποτελεί ο φόρος ή το τέλος δίδακτρον φοροδιαφυγής ούτε εμπόδιον αναπτύξεως. Ο φόρος εισοδήματος πρέπει να είναι ενιαίος εις όλο το φάσμα της οικονομίας, διά να μην εκτρέπει τις επενδύσεις αλλαχού. Τα φορολογικά έσοδα προϋπολογίζονται υπό της κυβερνήσεως και εγκρίνονται υπό της Εθνοσυνελεύσεως άπαξ του έτους. Αναδρομική φορολόγησις δεν επιτρέπεται ούτε δυσανάλογος προς το εισόδημα του φορολογουμένου.

9. Η άμεσος συμμετοχή των πολιτών στην διακυβέρνησι του κράτους και στην Εθνοσυνέλευσι περιορίζεται εις τέσσαρα έτη. Η θητεία των αμοίβεται αναλογικώς, αλλά οι αντιπρόσωποι στερούνται δημοσίας συντάξεως και συνεχίζουν την ασφάλισίν των στα επαγγελματικά ταμεία κατά την δημοσία θητεία. Ουδείς εξαναγκάζει τους πολίτες ν’ αναλαμβάνουν αξιώματα και ουδενός δεσμεύονται οι πολιτικές φιλοδοξίες, 56

αλλά δεν αποτελούν μέσον πλουτισμού ή εξευρέσεως απασχολήσεως ανεπαγγέλτων.

10. Ο πρωθυπουργός διορίζει τους Επιτρόπους επικεφαλής των υπουργείων, τα οποία δεν δύναται να είναι περισσότερα των 7 (έναντι νυν 15) και ο Πρόεδρος τους εγκρίνει διά τετραετή «εργασία» στα υπουργεία Οικονομικών & Δημοσίων Πόρων, Εξωτερικών, Εσωτερικών, Υγείας και Προνοίας, Ναυτιλίας, Τουρισμού-Πολιτισμού και Περιβάλλοντος. Ο Επίτροπος Διοικήσεως συντονίζει και ελέγχει τους άλλους Επιτρόπους, κατά την άσκησιν των καθηκόντων, και ασκεί την ποινική δίωξιν εις περίπτωσιν παρεκτροπής των. Ο ίδιος ελέγχεται υπό της Δικαιοσύνης διά παράλειψιν καθήκοντος.

11. Οι αντιπρόσωποι στην Εθνοσυνέλευσιν δεν ανήκουν αναγκαίως εις κόμματα, τα οποία θεωρούνται κερδοσκοπικές ενώσεις προσώπων, ελέγχονται διά τα οικονομικά των ετησίως από ορκωτούς λογιστάς και δεν απολαύουν κρατικής ενισχύσεως. Οι ΜΚΟ εξετάζονται υπό των αρχών ασφαλείας εάν ενέχονται εις αντεθνικάς δράσεις, δεν χρηματοδοτούνται υπό του φορολογουμένου και διαλύονται με απόφασι δικαστηρίου και κατόπιν εγκλήσεως παντός πολίτου.

12. Η δημοσία διοίκησις ασκείται υπό την αιγίδα μονίμων Γενικών Διευθυντών των υπουργείων. Το διοικητικό έργον των δημοσίων υπηρεσιών αξιολογείται υπό ανεξαρτήτων εκτιμητών, από πλευράς κόστους και ωφελείας ανά διετία. Εάν το κόστος υπερβαίνει την ωφέλεια, μετά δευτέραν προσπάθειαν ισοσκελίσεως, η υπηρεσία διαλύεται και οι υπάλληλοί της απολύονται.

13. Οι δημόσιοι υπάλληλοι (Δ.Υ) δεν είναι μόνιμοι και ουδείς πολίτης προσλαμβάνεται, εάν η θέσις δεν είναι νομοθετημένη εις όλα τα επίπεδα της διοικήσεως (υπουργεία , ΟΤΑ, ΝΠΔΔ κλπ.) και αν δεν συνοδεύεται από περιγραφή της εργασίας (job description) .Η 35ετία στο δημόσιον είναι επιθυμητή αλλά όχι αποκλειστική. Η δημοσία διοίκησις εμπλουτίζεται κατά 10% με στελέχη από τον ιδιωτικό τομέα με διετή θητεία και ανάλογες αμοιβές. Οι Δ.Υ. προάγονται αξιοκρατικώς, τιμωρούνται πειθαρχικώς και απολύονται δι’ ανεπάρκειαν από υπηρεσιακά «συμβούλια αξιολογήσεως», των οποίων προΐσταται δικαστής. Ο συνδικαλισμός στον δημόσιο τομέα επιτρέπεται διά την προστασία της υγείας και της αξιοκρατίας των εργαζομένων. Η απεργία στο δημόσιον δεν επιτρέπεται, ως στρεφομένη κατά του λαού και όχι κατά της κυβερνήσεως. Οι δικαστές, οι αστυνομικοί και οι αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων δεν απεργούν. Η απεργία είναι δικαίωμα του 51% των ερΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα γαζομένων στον ιδιωτικό τομέα. Η ανταπεργία επιτρέπεται.

14. Ο αριθμός των Δ.Υ. δεν δύναται να υπερβή το 10% του εργατικού δυναμικού και το 3% του πληθυσμού της χώρας (δηλ. τις 330.000+10%). Ο Τακτικός Προϋπολογισμός του κράτους σχεδιάζεται πρώτα στο σκέλος των εσόδων και κατόπιν των εξόδων (Αρχή του Ισοζυγίου). Η κυβέρνησις δέον να τον ισοσκελίζει με προσαρμογή των δαπανών στα τακτικά έσοδα. Μόνον ο προϋπολογισμός των δημοσίων επενδύσεων ημπορεί να χρηματοδοτείται με πιστωτικά έσοδα, που πάντως δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 3% του ΑΕΠ.

15. Τα δημόσια έσοδα προέρχονται από την κρατική περιουσία, την έμμεση φορολογία (ΦΠΑ 8% επί των πωλήσεων, εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών) και την φορολόγησι των κερδών των επιχειρήσεων (10%). ΄Αμεσοι φόροι εισοδήματος, που υπερβαίνουν το 15% του ετησίου εισοδήματος, ως και οι «φόροι υπέρ τρίτων», καταργούνται. Ο ενιαίος φόρος εισοδήματος εισπράττεται στην πηγή και αποδίδεται στο δημόσιον. Μισθωτοί, υπάλληλοι και συνταξιούχοι απαλλάσσονται δηλώσεως φόρου εισοδήματος, εκτός εάν έχουν σημαντικά έσοδα εξ άλλης πηγής. Φόρος επί φόρου δεν επιτρέπεται, εκτός των διανεμομένων κερδών που φορολογούνται με την κλίμακα. Οι εξαγωγές απαλλάσσονται του ΦΠΑ. Εισφορές κεφαλαίου και υπεραξίας δεν επιβάλλονται, διότι εκτρέπουν την ροή κεφαλαίων εκτός Ελλάδος. Ο ΦΠΑ επί των υπηρεσιών δύναται να εκπίπτει από το φορολογητέον εισόδημα, διά λόγους εισπρακτικούς. Φόροι κληρονομίας και μεταβιβάσεως ακινήτων δεν επιτρέπονται, διότι δημεύουν την ιδιωτική περιουσία εις βάθος χρόνου και είναι πληθωριστικοί κι’ άνισοι. Το δημευτικόν Άρθρον 106 του Καραμανλικού Συντάγματος 1975 (παράγραφοι 3,4,5) αποτελεί την αιτία της ιδιωτικής επενδυτικής αποχής στην χώρα μας και καταδικάζεται εις το πυρ το εξώτερον.

16. Ο διοικητής της Κεντρικής Τραπέζης διορίζεται υπό του Προέδρου της Δημοκρατίας επί 4ετή θητεία και ασκεί ανεξάρτητον νομισματικήν πολιτικήν, λαμβάνων υπ’ όψιν το ποσοστόν ανεργίας και του πληθωρισμού, με απώτερο σκοπό την πλήρη απασχόλησι της οικονομίας και σταθερότητα της αγοραστικής δυνάμεως του εθνικού νομίσματος.

17. Οι Περιφερειάρχες και οι Δήμαρχοι (ΟΤΑ) εκλέγονται με 51% εις δύο Κυριακάς και είναι αρμόδιοι επί 4ετή θητεία διά τας τοπικές υποθέσεις, με διοικητική και οικονομική αυτοτέλειαν. Όσον αφορά στην ευθύνη και φροντίδα των πόλεων, της υπαίθρου και του φυΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

σικού περιβάλλοντος, ελέγχονται από τον Επίτροπο Διοικήσεως , εάν επιτελούν τα καθήκοντά των. Η συλλογή των απορριμμάτων ανατίθεται εις ιδιωτικάς επιχειρήσεις, αφού οι περιφερειάρχες απέτυχαν να λύσουν το πρόβλημα της επεξεργασίας των. Οι ΟΤΑ δύναται ν’ αναλαμβάνουν τον τομέα της στοιχειώδους, της μέσης και τεχνικής-επαγγελματικής εκπαιδεύσεως, εν συνεργασία μετά της κεντρικής κυβερνήσεως, η οποία παρέχει τους σχετικούς πόρους στους οικονομικώς αδυνάτους μαθητάς/γονείς. Η Παιδεία είναι καθολική αλλά και επιλεκτική, αναλόγως των ικανοτήτων των μαθητών. Κοστίζει και πρέπει να καλύπτεται από τους γονείς, εκτός εάν αδυνατούν οικονομικώς , όποτε το κράτος παρέχει τα δίδακτρα. Οι διδάσκοντες αμοίβονται καθ΄ώραν διδασκαλίας. Τ’ ανταποδοτικά τέλη των ΟΤΑ προέρχονται από τον φόρον ακινήτου περιουσίας (Τ.Α.Π), που δεν δύναται να υπερβή το 0,5% της εμπορικής αξίας ετησίως. Εάν ο ιδιοκτήτης θεωρεί τον φόρον υπερβολικό, δύναται να ζητήσει ανταλλαγή με τον Δήμον (η αρχαιοαθηναϊκή Ανταλλαγή).

18. Η χώρα αποκτά κατά προτεραιότητα εθνικό, αρχαιολογικό και δασικό κτηματολόγιον ως και σχέδιον χρήσεων Γης, με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος διά τις μέλλουσες γενεές και την λελογισμένη ανάπτυξι. Η αυθαίρετος δόμησις απαγορεύεται επί ποινή αμέσου κατεδαφίσεως και σοβαρού προστίμου του ιδιοκτήτου, τα εκτός σχεδίου πόλεως οικόπεδα υπάγονται στην δημοτική φορολογία και δεν επιτρέπεται η κατάτμησις της γεωργικής γης, ως και οιαδήποτε εκ των υστέρων νομιμοποίησις των αυθαιρέτων κτισμάτων, τα οποία και δεν μεταβιβάζονται. Τα δάση δεν καταπατούνται ούτε ανοικοδομούνται. Η γεωργική Γη, οι ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις και τα βιομηχανοστάσια είναι αφορολόγητα. Η πολεοδομική πολιτική τίθεται υπό δημοψήφισμα.

19. Με στόχο την μεγίστη δυνατή αποκέντρωσι, οι κρατικές υπηρεσίες δύνανται να εγκαθίστανται στην περιφέρεια και η Εθνοσυνέλευσις να συνεδριάζει δύο φορές ετησίως εις άλλην πόλι της Ελλάδος, εκτός πρωτευούσης. Η αποκέντρωσις αποτελεί στόχο της Α.Δ., που δύναται να επιτευχθή μέσω της ηλεκτρονικής πληροφορίας και της αποσυγκεντρώσεως του δημοσίου τομέως (πχ. οι παραγωγικές σχολές ΕΔ στην Θράκη, το Δασαρχείο στην περιφέρεια κλ.π.).

20. Η Δικαιοσύνη διατηρεί το τρισυπόστατον, αλλ’ οι πρόεδροι του Ανωτάτου Δικαστηρίου, του ΣτΕ και 57

του Ελεγκτικού Συνεδρίου εκλέγονται υπό των μελών των δικαστηρίων και ασκούν την διοίκησι της Δικαιοσύνης και των δεσμωτηρίων εκ περιτροπής, διά μίαν 4ετία. Η ισοβιότης των δικαστών αίρεται και εις περίπτωσιν ανεπαρκείας, εργασιακής και ηθικής. Η πρωτοβάθμιος δικαιοσύνη παρέχεται από μονομελή δικαστήρια. Η Διαμεσολάβησις ενθαρρύνεται.

21. Ο Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ) ορίζεται επί 4ετή θητεία υπό του συσταθησομένου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), στο οποίον συμμετέχει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ως primus inter pares, ο πρωθυπουργός και οι Αρχηγοί των τριών όπλων. Η επετηρίς των αξιωματικών καταργείται. Δραστήριοι και ικανοί διοικητές μονάδων δύνανται να προΐστανται πρεσβυτέρων, χωρίς η προαγωγή των να συνεπάγεται την απομάκρυνσι των δευτέρων απ’ το στράτευμα. Η ΕΥΠ υπάγεται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και επανδρούται από ειδικευμένους αξιωματικούς των Ε.Δ. Η θητεία στις Ε.Δ. γίνεται καθολική για άνδρες και γυναίκες και διαρκεί επί 18μηνον. Στις πόλεις οργανούται άμισθος Πολιτοφυλακή και στην ύπαιθρο Εθνοφυλακή, μ’ επικεφαλής αξιωματικούς ε.α., επί σκοπώ εμπεδώσεως της τάξεως και προς αποκατάστασιν αισθήματος ασφαλείας στους πολίτες. Ο εθνικός στρατός αναλαμβάνει και πάλιν την φύλαξι των συνόρων της χώρας. Διά την Πολιτικήν Προστασίαν του πληθυσμού από θεομηνίες, τον συντονισμόν αναλαμβάνει ο Στρατός.

22. Η Αστυνομία Πόλεως, η Πυροσβεστική Υπηρεσία, η Αγροφυλακή, η Ακτοφυλακή και η επανιδρυθησομένη Χωροφυλακή (καταργουμένων των συνοριοφυλάκων) οργανούνται ως στρατιωτικά σώματα, αυτοδιοικούνται και ασκούν τις κατά τεκμήριο αρμοδιότητες, εν στενή συνεργασία με τον Σ.Ε.Α και την Εθν. Υπ. Πληροφοριών (που αναδιοργανούται), ελεγχόμενες υπό του Επιτρόπου Διοικήσεως, διά την αποδοτικότητα και ακεραιότητά των.

23. Η ασφάλισις όλων των εργαζομένων είναι υποχρεωτική στο ΙΚΑ, διά την υγεία και την απόκτησιν δικαιώματος εθνικής συντάξεως, με συνολική εισφορά 15% επί του μισθού/ημερομισθίου (2/3 εργοδότου και 1/3 εργαζομένου). Επικουρική ασφάλισις υγείας και συντάξεως επιτρέπεται εις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες, υπό αυστηρές αναλογιστικές μελέτες και υπό την εποπτεία της Κεντρικής Τραπέζης. Το Ταμείον Ανεργίας συντηρείται με εισφορά 3% εφ’ ενός μισθού του εργαζομένου εκ των 12 ετησίως. Μετά την εξάντλησι της «μερίδος ανεργίας» του, ο δικαιούχος ενι58

σχύεται επί 3μηνον από κρατικούς πόρους. Ουδείς εργαζόμενος συνταξιοδοτείται προ του 67 έτους της ηλικίας του, και όταν παραιτείται ή απομακρύνεται της εργασίας, αναμένει το 67ον έτος διά να λάβει σύνταξιν, η οποία δεν του αποκλείει την απασχόλησιν, εφ’ όσον συνεχίζει την ασφάλισίν του. Εις περίπτωσιν βλάβης της υγείας κρίνεται υπό πραγματογνωμόνων ιατρών και λαμβάνει το ήμισυ της συντάξεως μέχρι συμπληρώσεως του ορίου ηλικίας.

24. Το ΕΣΥ καλύπτει όλους τους ΄Ελληνες και ξένους υπηκόους που είναι ησφαλισμένοι στο ΙΚΑ. Αλλοδαποί εργαζόμενοι άνευ αδείας εργασίας δεν προσλαμβάνονται, οι δε εργοδότες των τιμωρούνται με πρόστιμον την διαφορά του ημερομισθίου αντιστοίχου ΄Ελληνος εργαζομένου. Διά τα ορφανά και τους ανασφαλίστους προβλέπεται η μέριμνα φιλανθρωπικών και αφορολογήτων ιδρυμάτων, περιλαμβανομένης της Εκκλησίας της Ελλάδος, της οποίας μόνον οι εφημέριοι κληρικοί μισθοδοτούνται υπό του δημοσίου.

25. Η παροχή της Παιδείας αποκεντρούται στις Περιφέρειες και στους ΟΤΑ, καταργουμένου του «αρμοδίου υπουργείου παδείας», που την μετέβαλε εις αζήτητο προϊόν, ελέω της δημαγωγίας των κομμάτων. Η στοιχειώδης και η μέση εκπαίδευσις είναι υποχρεωτική και παρέχεται δωρεάν στα δημοτικά και περιφερειακά σχολεία, χρηματοδοτουμένη υπό του φορολογουμένου. Η ιδιωτική εκπαίδευσις ενθαρρύνεται εις όλας τας βαθμίδας και τελεί υπό τον έλεγχον του Επιτρόπου Διοικήσεως. Η Τεχνική-Επαγγελματική εκπαίδευσις προσφέρεται στους τόπους εργασίας και η εγκυκλίος παρέχεται δις εβδομαδιαίως εις ειδικά σχολεία, μερίμνη των Επιμελητηρίων των επιχειρήσεων και του κράτους, αναλόγως προς τις ανάγκες της οικονομίας. Η ξένη εμπειρία (π.χ. η Ελβετική) είναι ευπρόσδεκτη.

26. Τα ΑΕΙ αυτοδιοικούνται υπό των Συγκλήτων των καθηγητών, είναι ανεξάρτητα ΝΠΙΔ, με οικονομική αυτοτέλεια .Η ενίσχυσις του κράτους καλύπτει μόνον τα δίδακτρα των οικονομικώς αδυνάτων και επιμελών φοιτητών. Η εισαγωγή σπουδαστών στα ΑΕΙ γίνεται επί τη βάσει εξετάσεων, που οργανώνουν ετησίως οι Σχολές αναλόγως της δυναμικότητός των. Ξένα ιδιωτικά ή δημόσια πανεπιστήμια στην Ελλάδα είναι ισοδύναμα, εφ’ όσον συμπράττουν στην εκπαίδευσι του Ελληνικού λαού, επί τη βάσει των αξιών του. Οι διδάσκοντες στις 4 βαθμίδες της εκπαιδεύσεως αμοίβονται καθ’ ώραν διδασκαλίας και αξιολογούνται ανά διετίαν από τους διευθυντές των σχολείων ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα και από ανεξαρτήτους πανεπιστημιακούς επιθεωρητάς. Εν επαρκεία των διδασκόντων (η οποία βαθμολογείται στα ΑΕΙ και υπό των φοιτητών), συνεχίζουν τα καθήκοντά των απερίσπαστοι και πέραν των 35 ετών.

27. Η συνεργασία των ιδιωτικών επιχειρήσεων είναι απαραίτητη διά την ανάπτυξιν της ΤεχνικήςΕπαγγελματικής Εκπαιδεύσεως (πχ. των νοσοκομείων διά την παραγωγή νοσηλευτών). Δεν είναι όμως, υποχρεωτική διά τους επιχειρηματίες.

Δημογραφική πολιτική Οι πρόνοιες της Αμέσου Δημοκρατίας στοχεύουν στην εξισορρόπησι των εξουσιών και στην εξασφάλισι σταθερότητος, οικονομικής προόδου και πολιτιστικής αναπύξεως του λαού. Έχουν όμως περιορισμένην σημασίαν δι’έναν φθίνοντα πληθυσμόν ως εκείνον της Ελλάδος. Η ανάγκη ενεργού δημογραφικής πολιτικής του Ελληνικού κράτους αποτελεί την τελική επιδίωξι της Α.Δ., διότι άνευ λαού δεν έχει νόημα ούτε αυτή. Προηγουμένως, όμως, υπάρχει η ανάγκη ορισμένων μεταβατικών διατάξεων από της εμμέσου στην Άμεσον Δημοκρατίαν και η προφύλαξις του κράτους έναντι κινδύνου διασπάσεως της χώρας. Όπως το ζήτημα της δημογραφίας είναι κεφαλαιώδες διά την ύπαρξιν του Γένους και η Παιδεία διά την ανάπτυξιν των πολιτών, απαλλασσομένων από την κηδεμονίαν των κομμάτων και καθισταμένων πράγματι ως ελευθέρων ανθρώπων, ούτως και το κράτος-δικαίου και η τήρησις ολίγων αλλά ακάμπτων νόμων είναι ακρογωνιαίος λίθος της Αμέσου Δημοκρατίας, όταν εγκαθιδρυθή στην χώρα μας. Ανακύπτουν, όμως, ορισμένα προβλήματα διά την μετάβασιν από το καθεστώς της σημερινής ανομίας στην Άμεσο Δημοκρατία. Η μετάβασις χρειάζεται μία εξωπολιτική παρέμβασι. Δεν γίνεται οικειοθελώς διά βιολογικής μεταλλάξεως των κλεπτοκρατών εις εναρέτους ηγεσίας. Αυτό είναι αδύνατον. Λογικώς χρειάζεται ένας καταλύτης, που θα επιτρέψει την μετάβασιν εις ένα πολίτευμα περισσότερο δημοκρατικόν, αποτελεσματικόν και αξιοκρατικόν. Χρειάζεται όθεν δημοκρατική επανεκκίνησις ανάλογος με εκείνην του 1909, που αναγέννησε την Ελλάδα, ή της 5ης δημοκρατίας του στρατηγού Ντε Γκώλ το 1958 στην Γαλλία. Εφ’ορισμένον χρόνον θα υπάρξει η ανάγκη διακυβερνήσεως της χώρας με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, τας οποίας άλλωσε δεν έπαυσαν να χρησιμοποιούν οι κομματάρχες όταν χάνουν την πλειοψηφίαν της Βουλής (πχ. η πρόσφατος αντισυνταγματική αναΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

κεφαλαίωσις των τραπεζών εις βάρος των μετόχων και των φορολογουμένων.) ΄Ενας ελοχεύων κίνδυνος στην Άμεσον Δημοκρατίαν είναι η υποδαύλισις διασπαστικών και κεντροφύγων τάσεων εις ορισμένας περιοχάς της χώρας, που θεωρούνται οικονομικώς αυτάρκεις (πχ. η Κρήτη). Διά ν’αποφευχθή η διάσπασις του κράτους, το πρώτον δημοψήφισμα που πρέπει να διεξαχθή είναι αν ο Ελληνικός λαός επιθυμεί ενιαίο κράτος ή «Καντονοποίησι» των διαφόρων περιοχών– διά να παύση η υποχθόνιος προπαγάνδα διασπαστικών κύκλων. Υπάρχουν εξ άλλου ορισμένα μέτρα που απαιτούν χρόνον διά ν’αποδώσουν, ως λχ. η εκπαίδευσις, η προστασία του περιβάλλοντος, η σωτηρία των δασών και της θαλάσσης, η αξιοποίησις των υποθαλασσίων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, η ανακήρυξις της ΑΟΖ, η μεταρρύθμισις της παιδείας. Η προστασία των φυσικών πόρων της χώρας είναι πρωταρχικής σημασίας, αλλά δεν αφορά στην μορφή του πολιτεύματος. Οι στόχοι τίθενται από της πρώτης ημέρας, αλλά η πραγματοποίησίς των απαιτεί χρόνον, που πρέπει να δοθή στην νέα κυβέρνησι, ενώ διά πρώτη φορά θα εφαρμόζεται η νέα νομοθεσία. Δημόσια ή ιδιωτικά δάση που πυρπολήθησαν, κηρύσσονται υποχρεωτικώς αναδασωτέα και δεν επιτρέπεται εντός αυτών η ανέγερσις κατοικιών, ως υποστηρίζουν οι απληροφόρητοι. Την φύλαξιν των δασών αναλαμβάνει ο στρατός, μέχρις ότου συλληφθούν οι ξένοι και εγχώριοι εμπρηστές. Έως ότου -ταχέως -γίνη το κτηματολόγιον, το δασολόγιον και το αρχαιολόγιον, θα χρειασθή να σταματήσει κάθε ενέργεια που επηρεάζει τους ευαισθήτους αυτούς τομείς. Οι ακτές και ο βυθός της θαλάσσης πρέπει να προστατεύονται από την ρύπανσι, με μακροπρόθεσμα μέτρα (πχ. η απαγόρευσις των πλαστικών σάκων και η δημιουργία αποχετευτικού δικτύου σ’όλες τις πόλεις της χώρας, διά να μην μολύνονται οι υδροφόροι ορίζοντες και η θάλασσα). Υπάρχουν και τ’ αυτονόητα, όπως ότι η Ελλάς είναι ανεξάρτητος και ειρηνική χώρα. Πρέπει όμως να έχει παλλαϊκό στρατό που θα εξασφαλίζει την άμυνα και την προάσπισι των εθνικών συμφερόντων, ως εν Ελβετία. Οι αμοιβές των επαγγελματιών υπερασπιστών της χώρας δεν μπορεί να μειώνονται επειδή το απαιτεί η περίστασις ή οι ξένοι πιστωτές. Η πρότασις της τρόϊκας περί καταργήσεως της στρατιωτικής θητείας στην Ελλάδα για λόγους εξοικονομήσεως χρη59

μάτων, θυμίζει την μέθοδο του Χότζα, που μόλις έμαθε τον γάϊδαρό του να μην τρώει – το ζώον εψόφησε!... Η αφοσίωσις στην πατρίδα είναι υποχρέωσις όλων των πολιτών. Η τήρησις των νόμων επαφίεται στην γνώσιν των και η πολυνομία οδηγεί στην ακύρωσίν των (πχ. οι 112.000 υπουργικές αποφάσεις την τελευταία 30ετία). Το κράτος δεν αποδέχεται στο έδαφός του ξένους «νομάρχες», αλλοδαπούς «αστυνόμους» και επιτρόπους επιθεωρήσεως. Τούτο δεν σημαίνει ότι απορρίπτει πάσαν ιδέα ξένης βοηθείας δια την επίλυσιν τεχνικών ή φοροτεχνικών θεμάτων, αλλ’ ότι τα διορθωτικά μέτρα πρέπει να λαμβάνονται από τις Ελληνικές αρχές μετά από διαβούλευσιν με τον λαόν με δημοψηφίσματα. Οι φιλοξενούμενοι μέτοικοι πρέπει να εισέρχονται νομίμως στην χώρα, να είναι υγιείς και ν’αποδέχονται τον Ελληνικό τρόπο ζωής, ως ισχύει στην Αυστραλία, και να πληρώνουν το Αθηναϊκόν Μετοίκειον ως εν Ελβετία. Διαφορετικά αποχωρούν της ευλογημένης χώρας μετά τρίμηνον. Όστις εισέρχεται παρανόμως απελαύνεται, ανεξαρτήτως της επικλήσεως πολιτικού ασύλου. Αντίμετρα εναντίον εκείνων των κρατών που ευνοούν την λαθρομετανάστευσι δεν αποκλείονται... Αρχαιόθεν ο Ελληνικός κόσμος ηγάπα την Ελευθερία, την Ισότητα έναντι του νόμου και την Ομόνοια των μελών της κοινωνίας. Οιοσδήποτε εξωθεί τον λαόν εις ανυπακοή στους νόμους είτε εις διχασμόν, εξοστρακίζεται κατόπιν προτάσεως της Εθνοσυνελεύσεως και δι’ αποφάσεως του Αρείου Πάγου. Η μετάβασις στην Άμεσον Δημοκρατίαν έχει ανάγκην νέου Συντάγματος και εκλογής νέου προέδρου δημοκρατίας, διά καθολικής ψηφοφορίας εις δύο διαδοχικάς Κυριακάς, με 51% των ψήφων. Υπάρχουν πολίτες εγνωσμένου κύρους και εντιμότητος που θα ημπορούσαν να υποδειχθούν διά την προεδρίαν και, εν ανάγκη, να επιστρατευθούν. Το εθνικόν νόμισμα είναι απαραίτητο μέσον ασκήσεως της οικονομικής πολιτικής, η οποία δεν ημπορεί να εκχωρείται εις μη-εκλεγμένα διεθνή fora, ως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ΕΚΤ, το ΔΝΤ και σε διορισμένους διεθνείς υπαλλήλους, πχ. Μπαρόζο, Γιούνκερ κλπ. Υπ’αυτήν την έννοια πρέπει ν’ αναθεωρηθή κι’ η ένταξις στην ευρωζώνη. Αρκετό κακόν έχει κάνει η ...ευρωτίασις της Ελλάδος εξ υπαιτιότητος της... μουχλιασμένης ηγεσίας της και της χωλότητος του οθνείου νομίσματος.

60

Εν τω μέλλοντι δεν αποκλείεται, και εφ’όσον οι περιστάσεις το επιτρέπουν, η Ελλάς να μετάσχη εις κάποιαν μορφήν Ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως, που συνάδει με τις ανάγκες της ενιαίας αγοράς, διαθέτει δημοκρατικήν εξουσιοδότησιν και τυγχάνει εγκρίσεως του Ελληνικού λαού. Οι διατάξεις του νέου Συντάγματος υπόκεινται εις αναθεώρησιν εφ’ όσον τούτο ζητήσει ο λαός διά δημοψηφίσματος, και η τροποποίησις εγκρίνεται υπό της Εθνοσυνελεύσεως με απόλυτον πλειοψηφίαν. Εις επόμενα δημοψηφίσματα επίσης πρέπει να τεθή το όνομα των Σκοπίων, η ΑΟΖ και ο,τιδήποτε κρίνει ο Ελληνικός λαός, π.χ. διά την προστασίαν της οικογενείας, της Ελληνικής γλώσσης και ιστορίας, που κινδυνεύουν από τους ... «γλωσσολόγους» και τις εκάστοτε πολύπλαγκτες κυρίες. Η ακίνητη περιουσία επίσης των Ελλήνων πρέπει να προστατευθή διά δημοψηφίσματος από την μανίαν των αριστερών φορομπηχτών του είδους Στουρνάρα. Επίσης η μεσαία τάξις, που αποτελεί την ραχοκοκκαλιά τού Ελληνικού έθνους, τυγχάνει ανάγκης προστασίας. Το 75% του λαού είναι ιδιοκτήτης τουλάχιστον μιάς κατοικίας, η οικοδομή «μάνα των τεχνών» και οι ιδιοκτήτες κατοικίας ακίνητος στόχος των εκάστοτε «συνεταίρων» μας στην Ε.Ε. Δίδαγμα: μην διώκετε την οικοδομήν, αλλά ενισχύσατέ την διά να εξέλθη η οικονομία από την ύφεσιν! Κάθε διάταξις νόμου που αναφέρεται στην προεδρευομένη «κοινο-βολευτική δημο-ακρατία» και έρχεται εις αντίθεσιν με την Α.Δ. καταργείται. Οι διοικητικές πράξεις που υπάρχουν, εξακολουθούν να ισχύουν μέχρις καταργήσεως ή τροποποιήσεώς των, αλλά η συνεχής παραγωγή νόμων, ρυθμιστικών αποφάσεων και ερμηνευτικών εγκυκλίων, πρέπει δραστικώς να περικοπεί στο απολύτως αναγκαίον. Η νέα κυβέρνησις δύναται να καταγγείλει την συνθήκη του Μααστρίχτ, Σένγκεν και Δουβλίνο ΙΙ και θα πρέπει εκδώσει Λευκή Βίβλον στην οποία να εξηγεί τας δυσμενείς συνέπειές των διά τον Ελληνισμόν. Οι σχέσεις της Ελλάδος με την «ηνωμένη Ευρώπη» πρέπει να διέπονται από της Αρχήν της Αμοιβαιότητος. Ουδέν εκ …Βρυξελλών δεδομένον, ιδίως όταν βλάπτει την προσφιλή πατρίδα, ως τα Τροϊκανά μέτρα εξαθλιώσεως του Ελληνικού πληθυσμού, που προκαλούν τεραστίαν δημογραφικήν συρρίκνωσιν. Τα δημογραφικά μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν είναι η επομένη μεγάλη απόφασις της Αμέσου Δημοκρατίας, αλλ’ αυτά προσεχώς. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα

Επανεκκίνηση με νέο Σύνταγμα του Γεωργίου Κ. Μπήτρου

Ομότιμου Καθηγητή στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η

εισαγωγικά

διακυβέρνηση της χώρας πρέπει να αλλάξει προς την κατεύθυνση της δημιουργίας πολλών ανεξάρτητων κέ­ντρων αποφάσεων, τα οποία να αλληλοελέγχονται. Αυτό προϋποθέτει ρυθμίσεις σε πολλά κάθετα και οριζόντια επίπεδα. Για παράδειγμα, προϋποθέτει τον πλήρη διαχωρισμό της νομοθετικής από την εκτελεστική εξουσία, την απεξάρτηση της δικαιοσύνης και της τοπικής αυτοδιοίκησης από την κυβέρνηση, την απεμπλοκή της δημόσιας διοίκησης από τον κομματισμό, την διαγραφή από τους θεσμικούς περιορισμούς των προβλέψεων για την προστασία του ατόμου ενάντια στην θέλησή του, και την κατάργηση όλων των διοικητικών παρεμ­βάσεων στην οικονομία (π.χ. ωράρια εργασίας,απαγόρευση των απολύσεων κλπ.). Ο ρόλος του κράτους δεν είναι να παράγει δημόσια αγαθά με μόνιμους δημοσίους υπαλλήλους. Ο ρόλος του είναι να τα παρέχει στους πολίτες με το μικρότερο δυνατό κόστος. Από την διαπίστωση αυτή, προκύπτει έμμεσα η ανάγκη κατάργησης των μονοπωλίων του δημοσίου. Αυτό σημαίνει ότι η προστασία των καταναλωτών από τα μονοπώλια και τα ολιγοπώλια, θα πρέπει να ανατεθεί σε ανε­ξάρτητες επιτροπές υπό την επίβλεψη όχι της κυβέρνησης, αλλά του κοι­νοβουλίου. Ειδικώτερα, οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές, πρέπει να αφεθούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα και ανεπηρέαστα, ώστε να εφαρμόσουν προς όλες τις κατευθύνσεις την υπάρχουσα νομοθεσία περί ανταγωνισμού, καθώς και αυτήν που δημι­ουργείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το τελευταίο, σημαίνει ότι στα πλαίσια της νομοθεσίας περί ανταγωνι­σμού, θα πρέπει να υπαχθούν και οι πολιτικές ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

π.χ. των τραπεζών, των ακτοπλοϊκών εταιρειών, και των διαφόρων συνδικαλιστικών και επαγγελματικών οργανώσεων. Για όλα τα ανωτέρω,το Σύνταγμα δεν πρέπει να αναθεωρηθεί. Πρέπει να αντικατασταθεί με ένα άλλο, το οποίο να στοχεύει στις ακόλουθες θεμελιώδεις αλλαγές.

Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας Εξ αιτίας της πλήρους κατάργησης της διάκρισης των εξουσιών και της προχωρημένης συγκέντρωσης της εξουσίας στην κυβέρνηση, η λαϊκή κυριαρχία πέρασε από τους πολίτες στους αντιπροσώπους τους, δηλαδή στους πολιτικούς και στα κόμματα. Γι’ αυτό, αφ’ότου η χώρα περιήλθε σε κατάσταση πτώχευσης και έγινε φανερό με ποιόν τρόπο και σε ποιά έκταση διαβρώθηκαν οι θεσμοί του πολιτεύματος, έχουν ανακύψει δύο τουλάχιστον κατεπείγοντα ζητήματα. Αυτά σχετίζονται, πρώτον, με τις αναγκαίες συνταγματικές ρυθμίσεις, προκειμένου να αποκατασταθεί η λαϊκή κυριαρχία, και, δεύτερον, με τις αναγκαίες κοινωνικές συνθήκες κάτω από τις οποίες μπορεί να γίνει εφικτή η εισαγωγή τους στην έννομη τάξη της χώρας. Στο παρόν, επικεντρώνω αποκλειστικά στο πρώτο ζήτημα. Η αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας προϋποθέτει συνταγματικές ρυθμίσεις με τις οποίες θα αποτραπεί στο μέλλον η αυτονόμηση της πολιτικής εξουσίας από τον έλεγχο των πολιτών και θα επιτευχθεί τυπική και ουσιαστική διάκριση των εξουσιών, με την έννοια ότι καθεμιά τους θα είναι ανεξάρτητη από τις άλλες δύο, αλλά θα συντονίζεται μ’ αυτές μέσω εξισορροπητικών μηχανισμών, για το καλό των πολιτών και της χώρας.

61

Για την επιδίωξη αυτών των δύο στόχων, μπορούν να προσομοιωθούν όργανα και μηχανισμοί εξισορρόπησης που λειτουργούν στα επιτυχημένα πρότυπα δημοκρατικής διακυβέρνησης της εποχής μας. Ειδικώτερα, αν δεχθούμε ότι ένα τέτοιο επιτυχημένο πρότυπο είναι αυτό που λειτουργεί στο ομοσπονδιακό επίπεδο στην Γερμανία ή στις ΗΠΑ, μια καλή προσομοίωση η οποία θα ενσωμάτωνε και πολλά στοιχεία από το αρχαίο Ελληνικό πρότυπο άμεσης δημοκρατίας,1 θα συνιστούσε, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες ρυθμίσεις: • Να θεσμοθετηθεί ένα επιπρόσθετο νομοθετικό σώμα με μικρό αριθμό μελών (πχ. 150) και μικρή θητεία (πχ. 1-2 χρόνια), επιλεγόμενων διά κλήρου από το σύνολο των ενήλικων πολιτών της χώρας, και με τρόπο ώστε να ικανοποιούνται κάποια εύλογα κριτήρια αναλογικής εκπροσώπησης. Αυτό το νομοθετικό σώμα, ας πούμε η Βουλή των Πολιτών,2 να λειτουργεί παράλληλα με την Βουλή των Αιρετών Πολιτικών, με δικαίωμα αρνησικυρίας επί των προτεινόμενων νόμων και παράλληλα υποχρέωση συνδιαλλαγής με την Βουλή των Αιρετών Πολιτικών σε περιπτώσεις διαφωνίας, προκειμένου ένα νομοσχέδιο να περάσει και να γίνει νόμος του κράτους. Η Βουλή των Πολιτών να έχει ως κύριο μέλημα να μην επιτρέψει ποτέ στο μέλλον οι πολίτες να απολέσουν τον κυρίαρχο ρόλο τους στη δημοκρατία.

• Να αλλάξει το πλαίσιο λειτουργίας της Βουλής των Αιρετών Πολιτικών, έτσι ώστε να μειωθεί κατά το δυνατόν η τάση των κομμάτων να απομακρύνονται από το περιεχόμενο της εντολής που λαμβάνουν από τους πολίτες-ψηφοφόρους. Ειδικώτερα: ⇒ Ο αριθμός των βουλευτών να μειωθεί στους 150 κατά μέγιστο. ⇒ Οι βουλευτές να εκλέγονται μόνο για δύο τετραετίες. ⇒ Οι βουλευτές να αποκλείονται από ταυτόχρονη θητεία ως υπουργοί της κυβέρνησης. ⇒ Οι βουλευτές να απολαμβάνουν ασυλίας μόνον για τις πολιτικές τους δραστηριότητες ⇒ Η ανάδειξη των υποψηφίων από τα κόμματα να γίνεται με ανοικτές δημοκρατικές διαδικασίες και όχι από τους αρχηγούς ή κάποια αφανή ιερατεία που ελέγχουν τα κόμματα. Για μια πρώτη προσέγγιση στις σχετικές λεπτομέρειες, ο αναγνώστης παραπέμπεται στο βιβλίο των Μπήτρος, Καραγιάννης (2011).

2 Η επιλογή των μελών αυτής της βουλής με κλήρωση είναι εξαιρετικά κρίσιμη για πολλούς τεχνικούς και ουσιαστικούς λόγους. Ένας θεμελιώδης είναι ότι εξισορροπεί την επιρροή των κομμάτων επί της νομοθετικής λειτουργίας.

1

62

• Η πολιτική αγορά να ανοιχθεί στον έμπρακτο και στον δυνητικό ανταγωνισμό, με κατάργηση του ισχύοντος ολιγοπωλίου και την καθιέρωση μόνιμου εκλογικού συστήματος.

• Να θεσπιστούν εύλογοι όροι κάτω από τους οποίους οι πολίτες να μπορούν δυνητικά να ανακαλούν όλους όσους εκλέγονται σε αιρετά αξιώματα.

• Να επεκταθεί η δυνατότητα της ανάκλησης των αξιωματούχων του κράτους εκ μέρους των πολιτών και επί των ανώτατων δικαστών, αλλά μόνο για ηθικά παραπτώματα.

• Να διευρυνθούν οι δυνατότητες των πολιτών να προκαλούν δημοψηφίσματα και να επιβάλλουν διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας.

• Οι δραστηριότητες του κράτους στην παιδεία και στα μέσα εξατομικευμένης και μαζικής ενημέρωσης, να περιοριστούν σε εποπτικούς και ρυθμιστικούς ρόλους. Σε όσες δε περιπτώσεις οι εκπαιδευτικές και ενημερωτικές υπηρεσίες συνοδεύονται από εξωτερικότητες, η ανάμειξη του κράτους να γίνεται μέσω παροχής επιδοτήσεων ή επιβολής φόρων.

• Η επιλογή Διαχειριστών και Διοικητικών Συμβουλίων για τις Ανεξάρτητες Αρχές, τις ΔΕΚΟ και γενικά αυτόνομους διοικητικούς οργανισμούς του δημοσίου, να γίνεται από την Βουλή των Πολιτών, μετά από πρόταση της κυβέρνησης, και με τον περιορισμό ότι οι διοριζόμενοι θα αποκλείονται από την απασχόλησή τους σε συναφείς δραστηριότητες στον ιδιωτικό τομέα για τρία χρόνια.

• Να αφαιρεθούν από τους υπουργούς όλες οι αρμοδιότητες αναφορικά με την δημόσια διοίκηση και η λειτουργία της να ανατεθεί σε επαγγελματικά στελέχη, επιλεγόμενα είτε από την ίδια την δημόσια διοίκηση ή από τον ιδιωτικό τομέα, υπό την εποπτεία ενός Ανώτατου Συμβουλίου Δημόσιας Διοίκησης.

• Να επανακαθοριστούν τα όρια και το περιεχόμενο των κοινωνικών υπηρεσιών που θα παρέχονται δωρεάν ή με επιδότηση από το κράτος, και η παραγωγή και η διανομή τους να ανοίξει πλήρως στον ανταγωνισμό, ώστε οι πολίτες να έχουν την μεγαλύτερη δυνατή επιλογή.

• Να κατοχυρωθεί η διοικητική αποκέντρωση της χώρας σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, και αυτό να γίνει τόσο από τυπικής συνταγματικής άποψης όσο και από ουσιαστικής, με αναδιανομή της φορολογικής δικαιοδοσίας μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και των άλλων βαθμών της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης.

• Να διαγραφούν από το Σύνταγμα και τους συΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα ναφείς εφαρμοστικούς νόμους όλες οι διατάξεις με τις οποίες: ⇒ Εξασφαλίζεται μονιμότητα απασχόλησης στους δημόσιους υπαλλήλους που καταλαμβάνουν εγκεκριμένες θέσεις στα οργανογράμματα της δημόσιας διοίκησης σε όλους τους βαθμούς. ⇒ Δημιουργήθηκαν αναγκαστικοί συνεταιρισμοί ατόμων υπέρ του «δημοσίου συμφέροντος». ⇒ Το κράτος έγινε συμπαραστάτης και προαγωγός συνδικαλιστικών οργανώσεων και πάσης μορφής συντεχνιών και οργανωμένων μειοψηφιών. ⇒ Οι ατομικές συμβάσεις εργασίας υποκαταστάθηκαν από συλλογικές σε επίπεδο χώρας και επί μέρους οικονομικών κλάδων. ⇒ Το κράτος εκφράζει από καχυποψία μέχρι εχθρότητα για την ιδιωτική πρωτοβουλία. Για παράδειγμα, διατάξεις όπως «Η ελεύθερη πρωτοβουλία των ατόμων δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται προς βλάβη της εθνικής οικονομίας», εκτός του ότι είναι αόριστες και αντιφατικές, επιδρούν εκφοβιστικά και καταστέλλουν την επιχειρηματικότητα.

• Να επιβληθεί ανώτατο όριο στο δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, πέρα από το οποίο για να δανειστεί η κυβέρνηση θα πρέπει να πάρει την έγκριση από την Βουλή των Πολιτών.

• Για την διαμόρφωση ενός σταθερού και προβλέψιμου φορολογικού καθεστώτος, το οποίο θα συμβάλει στην εδραίωση της φορολογικής συνείδησης των πολιτών και στην εκκίνηση της οικονομίας, με διατάξεις που να μην επιδέχονται λεκτικής ή ερμηνευτικής διαστρέβλωσης, επιβάλλεται να απαγορευτούν οι ακόλουθες συνήθεις πρακτικές: ⇒ Η αναδρομική φορολογία, η αλλιώς κάθε μη ανταποδοτική φορολογική επιβάρυνση επί του συσσωρευμένου πλούτου των φυσικών και των νομικών προσώπων.3 ⇒ Η επιβολή φόρου επί φόρου, όπως γίνεται σήμερα πχ. με τον υπολογισμό Φόρου Προστιθέμενης Αξίας επί του Τέλους Κινητής Τηλεφωνίας, ή με τον υπολογισμό του φόρου εισοδήματος, χωρίς την αφαίρεση των φόρων και των μη ανταποδοτικών τελών από την τοπική αυτοδιοίκηση και τυχόν δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς. ⇒ Η επιβολή οποιουδήποτε φόρου υπέρ τρίτων και οι υπάρχοντες να καταργηθούν εντός τακτού χρονικού διαστήματος.

3 Ας μην ξεχνούμε ότι η φορολόγηση του κεφαλαίου αποτελεί διπλή φορολογία, ήτοι μια φορολογία στο εισόδημα και μια στις αποταμιεύσεις.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

⇒ Η θεσμοθέτηση νομικών ή άλλων φραγμών που μειώνουν τον ανταγωνισμό στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. ⇒ Η άσκηση κοινωνικής πολιτική μέσω της τιμολόγησης των υπηρεσιών των δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών, όπερ σημαίνει ότι επιδοτήσεις και μη μεταβιβαστικές πληρωμές θα πρέπει να χρηματοδοτούνται κατ’ευθείαν από τον προϋπολογισμό στα διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης. ⇒ Η χρονική μετάθεση της εκκαθάρισης των φορολογικών καταστάσεων πέραν του επόμενου έτους στο οποίο αφορούν. Επιπλέον των πιο πάνω συνταγματικών ρυθμίσεων, για να διασφαλιστεί η διάκριση των εξουσιών, απαιτείται ακόμη μια θεμελιώδης προϋπόθεση. Αυτή είναι να απελευθερωθεί η δικαιοσύνη από τα δεσμά της εκτελεστικής εξουσίας, ώστε όχι μόνο να μπορεί αλλά και να φαίνεται στα μάτια των πολιτών ότι λειτουργεί ανεξάρτητα και αδέκαστα από οιεςδήποτε σκοπιμότητες που υπαγορεύονται από την διοίκηση. Οι λόγοι για τους οποίους η ελληνική δικαιοσύνη δεν είναι ανεξάρτητη, έχουν αναλυθεί εν εκτάσει από πλήθος ειδικών. Ένα παράδειγμα αποτελεί η ομιλία που έκανε πρόσφατα ο κ. Παπανικολάου (2013), επίτιμος αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου, σε συνέδριο που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Πειραιώς στις 6/12/2012 με θέμα «Ο εκσυγχρονισμός της δικαιοσύνης». Στο κείμενο της ομιλίας του, το οποίο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο, θέτει μεταξύ άλλων το ερώτημα: Τι πρέπει να γίνει ώστε να παύσει η δικαιοσύνη να είναι υποχείρια στην εκτελεστική εξουσία, και κατ’ επέκτασιν στις επιρροές του κομματικού ανταγωνισμού; Κατά την άποψή του, είναι απαραίτητη μια διάταξη που με σαφή και ανεπιφύλακτο λόγο περιγράφει πιο κάτω: «Το γεγονός ότι …, δεν αναιρεί την επιτακτική ανάγκη αλλαγής του άρθρου 90 παρ. 5 του Συντάγματος,, ώστε να αποκοπεί επιτέλους ο ομφάλιος λώρος που συνδέει εδώ και 180, περίπου, χρόνια, από την Βαυαροκρατία μέχρι σήμερα, τις δύο εξουσίες, δικαστική και εκτελεστική. Τα ανωτέρω συνοπτικώς εκτιθέμενα έλαβε υπ’όψιν της η Διοικητική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου και με την 14/1998 απόφασή της πρότεινε την αντικατάσταση του νοθευτικού της διάκρισης των δύο αυτών εξουσιών άρθρου 90 παρ. 5 του Συντάγματος, ώστε η επιλογή της φυσικής ηγεσίας του Αρείου Πάγου να μην γίνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο ή άλλο εκλεκτορικό σώμα, αλλά από την Διοικητική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, με μυστική ψηφοφορία των μελών της, όπως ειδικώτερα 63

εκτίθεται σ’ αυτήν.» Όμως, αν υιοθετηθεί η πρότασή του, η δικαιοσύνη ενδέχεται να αυτονομηθεί πλήρως από τις δύο άλλες εξουσίες και να καταστεί «κράτος μέσα στο κράτος». Επειδή, λοιπόν, η δημοκρατία βασίζεται στην διάκριση των εξουσιών με την έννοια που προσδιόρισα πιο πάνω, ασφαλέστερη προσέγγιση είναι: «Να αντικατασταθεί το άρθρο 90 παρ. 5 του συντάγματος, ώστε η επιλογή της ηγεσίας στα 3 ανώτατα δικαστήρια της χώρας να γίνεται με κοινή απόφαση των δύο βουλών, μετά από πρόταση υποψηφιοτήτων από την Διοικητική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου.» Όπως είναι αποτυπωμένοι στο σύνταγμα και τους νόμους, αλλά κυρίως όπως κατέληξαν να λειτουργούν κάτω από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, οι βασικοί πολιτειακοί θεσμοί σήμερα προκαλούν θλίψη, ντροπή και αγανάκτηση, γιατί επέτρεψαν την εγκατάσταση στη Ελλάδα μιας απαράδεκτης κομματοκρατίας, η οποία είναι κατ’εξοχήν υπεύθυνη για την πτώχευση της χώρας. Συνταγματικέςρυθμίσεις στην κατεύθυνση αυτών που προτάθηκαν πιο πάνω, θα αποκαταστήσουν την λαϊκή κυριαρχία, θα ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των θεσμών και θα επιτρέψουν την κοινωνική και οικονομική πρόοδο το ταχύτερο δυνατόν. Κάθε άλλη συζήτηση περί του αντιθέτου, συντελεί στην διατήρηση του statusquo, δηλαδή την κυριαρχία των οργανωμένων μειοψηφιών, που προσπαθούν πάση θυσία να διατηρήσουν τα κεκτημένα.

Επάνοδος σε καθεστώς αδιαμφισβήτητων περιουσιακών δικαιωμάτων Προκειμένου να αρχίσει μια σοβαρή προσπάθεια επανεκκίνησης της οικονομίας, επιβάλλεται η επι­ στροφή σε ένα ξεκάθαρο ιδιοκτησιακό καθεστώς, στο οποίο οι κυβερνώντες θα σέβονται πλήρως τα περιουσιακά δικαιώματα των πολιτών. Αυτή η προϋπόθεση έχει προτεραιότητα γιατί, αντίθετα από τις απόψεις του Τσάτσου (1965) και των ομοϊδεατών του, οι οποίες άσκησαν τόσο καταστροφικές συνέπειες μέσω των συναφών διατάξεων που πέρασαν στο Σύνταγμα του 1975, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας αποτελεί θεμέλιο της δημοκρατίας. Εν όψει των πάσης μορφής περιορισμών που επιβλήθηκαν στα περιουσιακά δικαιώματα των Ελλήνων μεταπολεμικά, αλλά ιδιαίτερα μετά το 1974 και κυρίως πολύ πρόσφατα, προκύπτει το ερώτημα: γιατί οι αρχαίοι Αθηναίοι θεωρούσαν τα απαραβίαστο των περιουσιακών δικαιωμάτων θεμελιώδη προϋπόθεση για την εδραίωση της δημοκρατίας τους; Η απάντηση βρίσκεται στους ακόλουθους λόγους, η 64

σημασία των οποίων δυστυχώς υπο-εκτιμάται σοβαρά στις ημέρες μας ακόμη και στις πιο δημοκρατικές κοινωνίες: • Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (βλ. Πολιτικά, 1263a, 1278a), η ατομική ιδιοκτησία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ατομικές ελευθερίες. Από τον 18ο αιώνα και μετέπειτα, η σχέση τους αναλύθηκε σε βάθος από φιλοσόφους όπως οι Locke, Rousseau, J.S.Mill, Hayek, κ.ά., ώστε δεν υπάρχουν περιθώρια για αμφισβητήσεις. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Rousseau (1758, 138): «Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας είναι το ιερότερο απ’ όλα τα δικαιώματα του πολίτη και, από ορισμένες απόψεις, σημαντικώτερο ακόμη και από την ίδια την ελευθερία…. Η ιδιοκτησία είναι το θεμέλιο της πολιτικής κοινωνίας».

• Οι αρχαίοι Αθηναίοι θεωρούσαν ότι η ατομική ιδιοκτησία ενίσχυε την κοινωνική συνοχή και ομόνοια. Προς επιβεβαίωση, στον Λυσία (Υπέρ των του Νικίου Αδελφού, 17) διαβάζουμε: «Όλοι σας θα ομολογούσατε ότι η ομόνοια είναι το μεγαλύτερο αγαθό και η διχόνοια αιτία για όλες τις συμφορές και ότι έρχονται σε ρήξη κατ’ εξοχήν μεταξύ τους από τέτοια, αν δηλαδή άλλοι εποφθαλμιούν ξένα αγαθά και άλλοι χάνουν (άδικα) τα δικά τους».

• Από τα θεσμικά οικονομικά επιβεβαιώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, πέραν από κάθε αμφιβολία, ότι ο βαθμός προστασίας και ασφάλειας της ατομικής ιδιοκτησίας σχετίζεται θετικά με τον ρυθμό της οικονομικής ανάπτυξης. Συνεπώς, στην δύσκολη οικονομική συγκυρία που βρισκόμαστε, το δίλημμα που αντιμετωπίζουμε είναι πώς να επιστρέψουμε σε ένα καθεστώς αδιαμφισβήτητων περιουσιακών δικαιωμάτων. Μια προσέγγιση είναι να ενσωματωθεί στο ελληνικό σύνταγμα το σχετικό πλαίσιο που διέπει τις σχέσεις μεταξύ κράτους και πολιτών που εμπεριέχεται στο Ευρωσύνταγμα, το οποίο έχει ήδη ψηφιστεί από την Ελληνική βουλή. Μια άλλη προσέγγιση είναι να μεταφερθούν στο ελληνικό σύνταγμα οι σχετικές ρυθμίσεις από ένα επιτυχημένο πρότυπο χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (π.χ. Γερμανία). Τέλος, μια τρίτη προσέγγιση, η οποία είναι προτιμώτερη σε σχέση με τις ανωτέρω, λόγω των δυναμικών αναπτυξιακών χαρακτηριστικών της, είναι: • Να απαγορευθεί η φορολογία των περιουσιών φυσικών ή νομικών προσώπων άνευ ισάξιας ανταποδοτικότητας, αποδεικνυόμενης με βάση την αξία των ωφελειών που προκύπτουν για την φορολογούμενη περιουσία από την δαπάνη των φόρων που αναμένεται να εισπραχθούν. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα • Οσάκις οι δραστηριότητες των αρχών σε οποιοδήποτε επίπεδο, κεντρικό, περιφερειακό ή τοπικό, αυξάνουν (μειώνουν) την αξία της περιουσίας φυσικών ή νομικών προσώπων, οι αρχές να έχουν δικαίωμα (υποχρέωση) να φορολογήσουν (αποζημιώσουν) ισάξια τους ιδιοκτήτες των περιουσιών για τις οποίες πρόκειται.

• Να απαγορευθεί, εν καιρώ ειρήνης, η επιβολή οποιουδήποτε περιορισμού στα περιουσιακά δικαιώματα φυσικών ή νομικών προσώπων, με εξαίρεση την δέσμευση με τελικό σκοπό την απαλλοτρίωση για κοινωφελείς σκοπούς, αλλά μόνον υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: ⇒ Η δέσμευση να μην υπερβαίνει τους 12 μήνες και να ακολουθεί η διαδικασία της απαλλοτρίωσης, η οποία να ολοκληρώνεται με την οριστική ρύθμιση της καταβολής του τιμήματος το πολύ εντός 36 μηνών. ⇒ Αν οι αρχές δεν προχωρήσουν στην απαλλοτρίωση, μετά την παρέλευση των 12 μηνών, η υπό δέσμευση περιουσία να απελευθερώνεται αυτόματα και η δέσμευση, για τους ίδιους ή διαφορετικούς κοινωφελείς σκοπούς, να μην μπορεί να επαναληφθεί παρά μόνο μετά παρέλευση πενταετίας. ⇒ Το τίμημα της απαλλοτρίωσης να προσδιορίζεται με βάση τις τιμές αγοράς και από εκτιμητές διοριζόμενους από το δικαστήριο.

• Οι κοινωφελείς λόγοι για την δέσμευση περιουσίας να τεκμηριώνονται από τις αρχές ενώπιον δικαστηρίου και να είναι συμβατοί με το σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Η τελευταία προϋπόθεση είναι εξαιρετικά σημαντική. Ο λόγος είναι ότι το Δ’ Τμήμα του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου της χώρας μας, με την υπ’ αριθμόν 1032/2013 απόφασή του, έκρινε αντίθετη στα άρθρα 5 (δικαίωμα συμμετοχής στην οικονομική κ.λπ. ζωή της χώρας), 17 (προστασία της ιδιοκτησίας) και 25 (αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου), καθώς επίσης στο άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ (προστασία της περιουσίας) ακόμη και την διάταξη του άρθρου 30 (παράγραφος 5 περίπτωση ε’) του Ν. 3296/2004, η οποία προβλέπει δεσμεύσεις τραπεζικών λογαριασμών και περιουσιακών στοιχείων σε περιπτώσεις οικονομικού εγκλήματος και μεγάλης έκτασης φοροδιαφυγής και λαθρεμπορίας.

Περιορισμός και απλοποίηση των νόμων Μεταξύ των άλλων αιτίων που υπέσκαψαν την αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης, εξαιρετικά διαβρωτικά επέδρασαν ο όγκος, η πολυπλοκότητα, οι ασάφειες, και γενικά η προχειρότητα με την οποία συΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

ντάσσονται και υιοθετούνται οι νόμοι. Κατά καιρούς έγιναν διάφορες προσπάθειες βελτίωσης, αλλά χωρίς να αλλάξουν την κατάσταση. Προς επιβεβαίωση, έστω η πρόσφατη έκθεση με τίτλο Πολυνομία, Κακονομία, Ανομία, η οποία είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο,4 και πηγάζει από μια συζήτηση που οργανώθηκε το 2011 στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών από την Κίνηση Πολιτών για μια Ανοικτή Κοινωνία. Στον πρόλογο αυτής της έκθεσης διαβάζουμε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: «…ένας Νόμος που βρίθει παραπομπών σε άλλους Νόμους, αποφάσεις ή διατάξεις –φαι­νόμενο σύνηθες στην χώρα μας– δυσχεραίνει την εφαρμογή του. Είναι επίσης αυτονόητο ότι ένας Νόμος που προβλέπει πολλές ειδικές περιπτώσεις και υποπεριπτώσεις –πόσο μάλλον εξαιρέσεις– ενθαρρύνει την απόπειρα δοσοληψίας και την διαφθορά. Τέλος, δεν πρέπει να θεωρείται παραδεκτή, για σοβαρό κράτος, η μη εφαρμογή από την Δημόσια Διοίκηση νόμων που έχουν ψηφισθεί από την Βουλή, πριν να εκδοθούν από το αρμόδιο υπουργείο οι σχετικές ερμηνευτικές εγκύκλιοι … και που δεν συμφωνούν πάντα με τα κείμενα που ψήφισε η Βουλή!» Η τελευταία προσπάθεια έγινε τον Μάρτιο του 2012, με την ψήφιση του νόμου 4048/2012 με τίτλο «Ρυθμιστική διακυβέρνηση: Αρχές, διαδικασίες και μέσα καλής νομοθέτησης». Σύμφωνα μ’ αυτόν τον νόμο, οι αρχές της καλής νομοθέτησης είναι η αναλογικότητα, η απλότητα του περιεχομένου των ρυθμίσεων, η αποφυγή αντιφατικών ρυθμίσεων, η διαφάνεια, η δυνατότητα υποβολής προτάσεων κατά την κατάρτιση των ρυθμίσεων, η δημοκρατική νομιμοποίηση και άλλα. Ως μέσα εφαρμογής τους αναφέρονται στον νόμο η διαβούλευση, η ανάλυση των συνεπειών των ρυθ­μίσεων, η υποβολή αιτιολογικής έκθεση, η απλοποίηση, η κωδικοποίηση και η αξιολόγηση των απο­τελεσμάτων εκ της εφαρμογής των ρυθμίσεων. Με άλλα λόγια, πρόκειται για έναν νόμο ο οποίος θα μπορούσε, αν εφαρμοζόταν αποφασιστικά, να μειώσει σταδιακά τα διάχυτα φαινόμενα της πολυνο­μίας, της κακονομίας, και της ανομίας που παρατηρούνται στην χώρα μας. Αλλά δεν έγινε κάποια σοβαρή προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση και όλες οι ενδείξεις πείθουν ότι, με πρόσχημα την κατεπεί­γουσα φύση των ρυθμίσεων που έπρεπε να εισαχθούν στα πλαίσια των μνημονίων, η κατάσταση χει­ροτέρευσε ακόμη περισσότερο. Γι’ αυτό, εύλογα διερωτάται κανείς αν μπορεί η κατά4

Βλ. τη σχετική ιστοσελίδα www.kinisipoliton.gr.

65

σταση να αλλάξει σύντομα στην κατεύθυνση του νόμου 4048/2012. Υπό τις συνθήκες που έμαθαν να νομοθε­τούν οι βουλευτές και να εργάζονται οι νομοπαρασκευαστικές υπηρεσίες για παρά πολλές δεκαετίες, η απάντηση είναι αρνητική. Αλλά οι συνθήκες που διάγουμε δεν είναι αυτές που γνωρίζαμε και ως εκ τούτου μια γρήγορη προσαρμογή δεν μπορεί να αποκλειστεί, ιδιαίτερα στα πλαίσια των ρηξικέλευθων πολιτειακών μεταβολών που προτάθηκαν πιο πάνω. Γι’ αυτό, θα βοηθήσει σημαντικά να γυρίσουμε σύντομα στον δρόμο της κοινωνικής και οικονομικής προόδου αν: • Περιοριστούν, απλοποιηθούν και κωδικοποιηθούν οι νόμοι, ιδιαίτερα αυτοί που αφορούν στις εμπορικές συναλλαγές.

• Αποδεσμευθεί η εφαρμογή των νόμων από τις ερμηνευτικές εγκυκλίους και η ερμηνεία των νόμων αφεθεί αποκλειστικά στα δικαστήρια, αφού νομοπαρασκευαστικές υπηρεσίες που δεν μπορούν να διατυπώσουν απλούς και σαφείς νόμους, μάλλον αποκλείεται να μπορούν να τους ερμηνεύσουν σωστά.

• Οριστούν συγκεκριμένα δικαστήρια τα οποία να εκδικάζουν τις διαφορές που αναφύονται στις εμπορικές συναλλαγές και να εξοπλιστούν άρτια, ώστε οι υποθέσεις που έρχονται ενώπιον τους να εκδικάζονται γρήγορα.

• Μεταφερθεί το κόστος απονομής της δικαιοσύνης στους διαδίκους, ώστε να μην διαχέεται στο κοι­νωνικό σύνολο μέσω του γενικού προϋπολογισμού της κυβέρνησης. Μια ένδειξη για το πόσο θα βοηθούσαν πχ. στην επανεκκίνηση της οικονομίας μας αυτές οι ρυθμίσεις, προκύπτει από τις εκθέσεις που συντάσσουν κυβερνήσεις μεγάλων χωρών, προκειμένου να πληροφορήσουν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις τους που θα ενδιαφέρονταν να αναλάβουν άμε­σες επενδύσεις σε τρίτες χώρες. Από τις εκθέσεις αυτές μαθαίνουμε ότι για την Ελλάδα επισημαίνουν ιδιαίτερα τις δυσκολίες στην επίλυση των οικονομικών διαφορών, στην λήψη των απαιτούμενων αδειών, στην προ­στασία των περιουσιακών δικαιωμάτων, και σε άλλες σχετικές διαδικασίες. Για παράδειγμα, σχετικά με την Ελλάδα, στην έκθεση του υπουργείου των Εξωτερικών των ΗΠΑ για το 2013, αναφέρεται ότι: • Τα δικαστήρια είναι ένας εξαιρετικά πολύπλοκος και χρονοβόρος μηχανισμός για την επίλυση διαφορών που αφορούν σε περιουσιακά δικαιώματα και τα δικαιώματα που απορρέουν από το δί­καιο των συμβάσεων.

• Οι αποφάσεις των ξένων διαιτητικών δικαστηρίων γίνονται μεν δεκτές, αλλά εφαρμόζονται μέσα από 66

δαιδαλώδεις διαδικασίες, οι οποίες συνοδεύονται από μεγάλες καθυστερήσεις.

• Ο αριθμός των απαιτούμενων αδειών, η υποχρέωση να περάσει ένας επενδυτής μέσα από πολλά επίπεδα γραφειοκρατίας, και η ανάμιξη πλείστων όσων δημόσιων οργανισμών, ανεβάζουν το κόστος της επένδυσης και μετέπειτα της λειτουργίας των επιχειρήσεων.

• Συχνά η έλλειψη σαφών χρήσεων γης αποτελεί πηγή αβεβαιότητας, η οποία είναι αδύνατον να εκτι­ μηθεί εκ των προτέρων. Κλπ., κλπ. Συνεπώς, στον βαθμό που προσβλέπουμε στην επιτάχυνση των εγχώριων και ξένων επενδύσεων, οι μεταρρυθμίσεις που προτάθηκαν πιο πάνω επείγει να προωθηθούν παράλληλα με όλες τις άλλες διαρθρωτικές αλλαγές, στις οποίες έχουμε δεσμευθεί με τα μνημόνια. Συνοψίζοντας, οι συνθήκες που επικρατούν ευνοούν περισσότερο παρά ποτέ στο παρελθόν την εισαγωγή των διαρθρωτικών αλλαγών για τις οποίες μιλούμε. Ο λόγος είναι ότι, εξαιτίας της ανισορροπίας στα δημόσια οικονομικά και της αδυναμίας της οικονομίας να αντέξει το μέγεθος του υπάρχοντος δημόσιου τομέα, αναγκαστικά πολλοί δημόσιοι οργανισμοί θα κλείσουν, στις δημόσιες υπηρεσίες το ανθρώπινο δυναμικό θα ανανεωθεί και σε σημαντικό βαθμό θα υποκατασταθεί με αυτοματισμούς και συστήματα εξυπηρέτησης των πολιτών εξ αποστάσεως και μέσω του διαδικτύου, οι κακές νοοτροπίες της δημοσιοϋπαλληλικής μονιμότητας θα καμφθούν, και η συνδικαλιστική δραστηριότητα στο δημόσιο θα υποχωρήσει. Κάτω απ’ αυτές τις αλλαγές, προσδοκώ ότι οι λειτουργίες της νομοθέτησης και της επίλυσης των διαφορών θα απελευθερωθούν από τα γρανάζια της γραφειοκρατίας και θα βελτιωθούν.

Καταληκτικές παρατηρήσεις Κάτω από τις συνέπειες της πτώχευσης, αλλά περισσότερο κάτω από την έλλειψη εμπιστοσύνης στα κόμματα και στο πολιτικό σύστημα, θεσμοί στους οποίους αποδίδονται κατά κύριο λόγο οι ευθύνες για ό,τι συνέβη, οι πολίτες στην μεγάλη πλειοψηφία τους έχουν αντιληφθεί την ανάγκη για ένα νέο πρότυπο, ή μοντέλο κατά το κοινώς λεγόμενο, κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης. Αυτή η αλλαγή τους κάνει επιδεκτικούς σε μεταβολές που δεν θα ήταν εφικτές στο παρελθόν χωρίς μείζονες κοινωνικές αναταράξεις. Αλλά, παράλληλα, διακατέχονται από αμφιβολίες και αμφιταλαντεύσεις όσον αφορά το πρότυπο στο οποίο είναι προσανατολισμένες οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις που προτάθηκαν πιο πάνω. Η βασιμότητα αυτής της διαπίστωσης επιβεβαιώνεται καθημερινά από την ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα μεγάλη αντίφαση που εξακολουθεί να παρατηρείται στις προτιμήσεις τους, μεταξύ, αφ’ενός, της επιθυμίας να παραμείνουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην ζώνη του Ευρώ, όπου κυριαρχούν τα ατομικά περιουσιακά δικαιώματα και η ελευθερία στις συναλλαγές, και αφ’ετέρου να επιμείνουμε ή ακόμη και να επεκτείνουμε το πρότυπο που εφαρμόστηκε στην χώρα μας μεταπολεμικά, όπου το κράτος περιορίζει τα ατομικά περιουσιακά δικαιώματα και την ελευθερία στις συναλλαγές μέχρι εξαφάνισης. Έτσι, δεδομένου ότι το τελευταίο πρότυπο αντιφάσκει πλήρως με την διατήρηση της δημοκρατίας και όπου δοκιμάστηκε απέτυχε παταγωδώς, για να μπουν τα θεμέλια και να μην υπάρξει ποτέ ξανά πτώχευση, προβάλλει το ερώτημα: μπορούν το αξιακό σύστημα και ο χαρακτήρας της σκέψης και της συμπεριφοράς των Ελλήνων να αλλάξουν, ώστε να ενστερνιστούν ένα Ευρωπαϊκό πρότυπο δημοκρατίας με ελεύθερη οικονομία και μικρό στρατηγικό κράτος; Αν ναι, πώς μπορεί να συντελεστεί αυτή η θεμελιώδης μεταστροφή; Η απάντηση που πηγάζει από την συλλογιστική και τα ιστορικώς τεκμηριωμένα επιχειρή­ματα που ανέπτυξε πρόσφατα ο Γεννηματάς (2013), είναι απαισιόδοξη. Για πάρα πολλούς αιώνες, η σκέψη και η συμπεριφορά μας ως λαού μετεωρίζεται μεταξύ Δύσης και Ανατολής, ώστε για πολλές δεκαετίες η αδράνεια της απροσδιοριστίας που έχει εμπεδωθεί θα καθιστά την χώρα μας ιδιαίτερη περίπτωση μέσα στην Ευρώπη. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι στο προ­βλεπτό μέλλον οι Έλληνες θα συνεχίσουμε να προσβλέπουμε στην απατηλή ιδέα του κράτους-πατερούλης και να μεταφέρουμε την ατομική μας ευθύνη για επιτυχία και πρόοδο στους διαχει­ριστές της εξουσίας. Αλλά η διάρρηξη της εμπιστοσύνης στο παλαιό καθεστώς, η ανεμπόδι­στη διάχυση της πληροφόρησης μέσω του διαδικτύου, και οι απαιτήσεις που πηγάζουν από την παγκοσμιοποίηση των οικονομιών για αποτελεσματικώτερη διαχείριση των υλικών και ανθρώπι­νων πόρων της οικονομίας, γρηγορὠτερα παρά αργότερα, θα κάνουν προφανή τα πλεονεκτήματα της οργάνωσης της Ελληνικής δημοκρατίας και οικονομίας κατά το δυτικό πρότυπο. Οπότε οι αντιστάσεις στις προταθείσες μεταρρυθμίσεις θα καμφθούν. Εν τω μεταξύ, για να επιταχυνθούν οι εξελίξεις προς αυτήν την κατεύθυνση, άμεση προ­τεραιότητα έχει η προσπάθεια ανατροπής των αριστερών στερεότυπων που καλλιεργούνται συστηματικά σε βάρος του ελληνικού λαού, και έχουν οδηγήσει στην θεώρηση της ελεύθερης οικονομίας ως κοινωνικά ανάλγητης. Το ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

μεγάλο κράτος προπαγανδίζεται έντεχνα στον λαό ως ο μοναδικός εγγυητής κοινωνικής πρόνοιας και αλληλεγγύης, ενώ στην ουσία λειτουργεί ως προστατευτική ασπίδα για την γιγάντωση συντεχνιακών πρακτικών. Αυτός ο μύθος του μεγάλου, άρα κοινωνικά ευαίσθητου κράτους, είναι ώρα να αποκαλυφθεί και να καταρριφ­θεί. Για να ανοίξει ο δρόμος για βιώσιμη και διατηρήσιμη κοινωνική και οικονομική πρόοδο, που θα διασφαλίσει ότι η χώρα μας δεν θα πτωχεύσει ποτέ ξανά, οι Έλληνες στην Ελλάδα πρέπει να ενστερνιστούμε ότι: (α) η εδραίωση της δημοκρατίας προϋποθέτει ως αναγκαία αλλά όχι επαρκή συνθήκη, την αποδοχή της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς, (β) η διατή­ρηση ενός κράτους τεράστιου, επαχθούς και αναποτελεσματικού, απομυζά κάθε ικμάδα της ελληνικής κοινωνίας, αποτελεί εστία διαφθοράς, και ζημιώνει πρωτίστως τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες που επαίρεται ότι προστατεύει, και (γ) για τον εκδημοκρατισμό της χώρας επιβάλλεται, το συντομώτερο δυνατό, το κράτος να αποσυρθεί πλήρως από τον έλεγχο της παιδείας και τα μέσα εξατομικευμένης και μαζικής ενημέρωση, γιατί στην δημοκρατία: αφ’ ενός μεν οι αρχές δεν νομιμοποιούνται να επηρεάζουν τις κοινωνικές, πολιτικές, επιστημονικές, και άλλες αντιλήψεις των πολιτών, αφ’ ετέρου δε όπου και σε όποιον βαθμό το κάνουν, κατά κανόνα υποσκάπτουν την ελευθερία και τη δημιουργικότητά τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε απώλειες ευημερίας και για τους ίδιους και για την χώρα τους.

Βιβλιογραφία Αριστοτέλης, Πολιτικά, Αθήνα: Πάπυρος, 1939. Κίνηση Πολιτών για μια Ανοικτή Κοινωνία (2011) Πολυνομία, Κακονομία, Ανομίαwww.kinisipoliton.gr. Λυσίας, Λόγοι,τομ. Α, Β, Αθήνα: Πάπυρος, 1939. Μπήτρος, Γ. Κ, Καραγιάννης, Α. Δ. (2011α) Δημιουργική Κρίση σε Οικονομία και Δημοκρατία με παράδειγμα τη Σύγχρονη Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήσης. Παπανικολάου, Ι. (2013) «Αναγκαίες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης,» Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Ομιλία, 30/2/2013. Τσάτσος, Κ. (1965) Πολιτική: Θεωρία Πολιτικής Δεοντολογίας, Αθήνα: χωρίς εκδ. οίκο.

Rousseau, J. J. (1758) Discourse on Political Economy, στοJ.J. Rousseau The Social Contract and Discourses, London: J. M. Dent & Sons, 1973.

67

Ένας δεκάλογος για την μελλοντική αναθεώρηση του Συντάγματος του Νέστορα Ε. Κουράκη

Η

παρούσα παρέμβασή μου στο θέμα της αναθεώρησης του Ελληνικού Συντάγματος θα είναι σύντομη και θα έχει γενικό χαρακτήρα, πρώτον διότι η ευκαιρία αυτή της αναθεώρησης απομακρύνθηκε ήδη, λόγω των εκλογών της 25.1.2015, ακόμη και κατά οκτώ χρόνια, και, δεύτερον, διότι, περισσότερο από τα επιμέρους νομοτεχνικού χαρακτήρα ζητήματα, ενδιαφέρει εδώ, όπως πιστεύω, το τι καίριες και γενικού χαρακτήρα τομές πρέπει να γίνουν, προκειμένου το κράτος να λειτουργήσει επιτέλους με δίκαιο και αποτελεσματικό τρόπο. Υπό αυτό το πρίσμα θεωρώ αναγκαίες τις εξής μεταρρυθμίσεις:

α) Εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας με καθολική ψηφοφορία και αντίστοιχη ενίσχυση των θεσμικών του αρμοδιοτήτων, ώστε να περιορισθεί ο τωρινός «πρωθυπουργοκεντρικός» και κατ’ αποτέλεσμα μη ισορροπημένος χαρακτήρας του πολιτεύματος. β) Ασυμβίβαστο της ιδιότητας ενός βουλευτή με την ιδιότητα του υπουργού, ώστε να αντιμετωπισθεί η γάγγραινα του πελατειακού συστήματος (αντίστοιχο ασυμβίβαστο υπάρχει π.χ. στην Κύπρο). γ) Εκδίκαση των ποινικών υποθέσεων των βου68

λευτών και υπουργών από τακτικά δικαστήρια και χωρίς δικονομικές διαφοροποιήσεις (σε σχέση με τους απλούς πολίτες) π.χ. ως προς τον χρόνο άσκησης της ποινικής δίωξης, έτσι ώστε να γίνει σεβαστή η συνταγματική αρχή της ίσης δικαστικής μεταχείρισης. δ) Καθιέρωση του θεσμού των μονίμων υφυπουργών σε όλα τα βασικά υπουργεία, ώστε να διασφαλίζεται η συνέχεια του κράτους. ε) Περιορισμός του αριθμού των βουλευτών σε διακόσιους, ώστε να εξυψωθεί το ποιοτικό επίπεδο των αντιπροσώπων του λαού. στ) Πλήρης διαφάνεια ως προς τους οικονομικούς πόρους και τα έξοδα των κομμάτων, των πολιτικών και των αξιωματούχων του Κράτους, καθώς και όσων προσώπων μπορούν να έχουν σχέση με ιδιαίτερα ευάλωτους τομείς διαφθοράς –π.χ. πολεοδομίες, εφορίες, νοσοκομεία, τοπική αυτοδιοίκηση, δημόσιες προμήθειες («πόθεν έσχες»). ζ) Αυστηρός περιορισμός των εξαιρέσεων στην διεξαγωγή πρόωρων εκλογών, ώστε να μπορεί μια εκλεγμένη για τέσσερα χρόνια κυβέρνηση να ολοκληρώνει ομαλά την θητεία της χωρίς να οδηγείται η χώρα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα σε πρόωρες εκλογές για μικροπολιτικές σκοπιμότητες, είτε του κυβερνώντος κόμματος, είτε και των κομμάτων της αντιπολίτευσης. η) Σύσταση διαρκούς διακομματικού Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής και Άμυνας, καθώς και Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας, που θα καταρτίζουν απόρρητα πενταετή (τουλάχιστον) σχέδια εθνικής στρατηγικής και θα έχουν αποφασιστικό λόγο στην συνεχή επικαιροποίηση αυτών των σχεδίων, αλλά και στην έκτακτη τροποποίησή τους για σοβαρούς εθνικούς λόγους. θ) Σύσταση δικαστηρίων ειδικής και ταχείας δικαιοδοσίας για εκδίκαση υποθέσεων που σχετίζονται με επενδύσεις. ι) Δυνατότητα ίδρυσης, υπό όρους αυστηρής αξιολόγησης, ιδιωτικών πανεπιστημίων και στην Ελλάδα. Όσοι ασχολούνται ειδικώτερα με το Συνταγματικό Δίκαιο, γνωρίζουν ότι αρκετές από τις ανωτέρω δέκα προτάσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν και χωρίς ρητή τροποποίηση διατάξεων του Συντάγματος, απλώς με πρόσφορη ερμηνεία και εφαρμογή –αλλά με σθεναρή πολιτική βούληση!- των ισχυουσών ρυθμίσεων, π.χ. αυτών που αφορούν τον ενδεχόμενο διο-

ρισμό εξωκοινοβουλευτικών υπουργών και τον περιορισμό των βουλευτών σε 200. Ωστόσο, η ανάδειξη των εδώ προτεινόμενων διατάξεων σε επίπεδο συνταγματικής περιωπής, θα προσδώσει σε αυτές τον χαρακτήρα επιταγής και θα εξαλείψει τις όποιες προσχηματικές επιφυλάξεις θα μπορούσαν να διατυπωθούν περί της εφαρμογής τους. Σε κάθε περίπτωση, τα νομικά κείμενα έχουν ασφαλώς την αξία τους. Όμως και τα κείμενα αυτά, όσο καλή διατύπωση και αν έχουν, παρουσιάζουν σχετική μόνον αξία, εάν δεν βρεθούν οι σωστοί άνθρωποι να τα εφαρμόσουν σωστά, μέσα σ’ ένα γενικώτερο πνεύμα συναίνεσης και νομικού πολιτισμού. Όπως είχε τονίσει ο εμπνευσμένος πανεπιστημιακός διδάσκαλος Αλέξανδρος Τσιριντάνης, ήδη από το 1960, στο Εμπορικό του Δίκαιο (τχ. Β’, παρ. 87, σελ. 86), «χωρίς μίαν αρτίαν προσωπικότητα, τα νομοθετικά συστήματα, αι νομοθετικαί μεταρρυθμίσεις είναι αλλεπάλληλοι φενακισμοί, οι οποίοι οδηγούν εις συνεχείς απογοητεύσεις».

Η Nέα Πολιτική ΔΙμηνιαίο πολιτικό περιοδικό

Γραφτείτε συνδρομητές στη Νέα Πολιτική Τιμή ετήσιας συνδρομής: 30 ευρώ Συνδρομές νομικών προσώπων: 75 ευρώ Συνδρομές εξωτερικού: 50 ευρώ Επικοινωνήστε μαζί μας για την συνδρομή σας: Ηλ. ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr Τηλ.: 6978 774 874, 698 014 9044 ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ .. 13 .. ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

69

Αλλαγή Συντάγματος και ανάπτυξη

Η

αναθεώρηση του συντάγματος είναι μια αδιαμφισβήτητη ανάγκη για μια νέα εποχή βιώσιμης ανάπτυξης της Ελλάδας. Βέβαια, ειδικά στην Ελλάδα, σημαντική είναι και η ορθή εφαρμογή των υφισταμένων προβλέψεων του Συντάγματος. Διότι αυτές, την περίοδο του μνημονίου έχουν, σύμφωνα με τα ελληνικά δικαστήρια, καταστρατηγηθεί σε πολλές περιπτώσεις. Το Σύνταγμα, σχετικά με την οικονομία και την ανάπτυξη, οφείλει να συμπεριλαμβάνει σαφείς και ρητές προβλέψεις, με έννοιες όπως η ελεύθερη οικονομία, η βιώσιμη περιβαλλοντικά και κοινωνικά ανάπτυξη, και η προστασία των αστικών δικαιωμάτων. Ειδικά στην σημερινή ελληνική πραγματικότητα, η παρέμβαση σχετικά με το Σύνταγμα και την ανάπτυξη πρέπει να είναι σε διττή κατεύθυνση. Πρώτον, στην αλλαγή ή προσθήκη νέων διατάξεων, και, δεύτερον, στην ορθή εφαρμογή των υφιστάμενων προβλέψεων, με σκοπό την σωστή εφαρμογή του πνεύματος του συντάγματος. Ένα παράδειγμα νέας συνταγματικής προσθήκης για την ανάπτυξη είναι η δυνατότητα λειτουργίας ιδιωτικών (ή μη κρατικών) πανεπιστημίων, η οποία πρέπει να προβλεφθεί ρητά. Είναι αποδεδειγμένο ότι η παράλληλη λειτουργία δημοσίων και ιδιωτικών πανεπιστημίων μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την ανάπτυξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, της παιδείας, της έρευνας και της καινοτομίας γενικώτερα. Άλλωστε, αυτοί οι τομείς αποτελούν σημαντική πηγή ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία και κοινωνία, προσελκύοντας σημαντικά επενδυτικά κεφάλαια ή τεχνογνωσία από κορυφαία πανεπιστήμια διεθνούς φήμης και δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να αποτελέσει κέντρο προσέλκυσης ερευνητών και ακαδημαϊκών διεθνούς φήμης και δημιουργίας νέας γνώσης, εφαρμοσμένης έρευνας, καινοτομίας και βέβαια εξωστρέφειας. Ένα πρώτο παράδειγμα ορθής εφαρμογής υφιστάμενης συνταγματικής πρόβλεψης για την ανάπτυξη αφορά την φορολογία. Το Σύνταγμα ως βασική αρχή ισότητας των πολιτών προβλέπει ότι «ο καθένας συνεισφέρει στα δημόσια έσοδα, χωρίς διακρίσεις, ανάλογα με τις δυνάμεις του». Ο κανόνας αυτός έχει καταστρατηγηθεί βάναυσα τις τελευταίες δεκαετίες, και ειδικά την εποχή 70

του Μάνου Κρανίδη των μνημονίων. Το φορολογικό σύστημα είναι αντικίνητρο και εμπόδιο ανάπτυξης. Κύριες παθογένειες είναι η άδικη φορολογία, η αστάθεια με τις συνεχείς αλλαγές, η πολυνομία, η ασάφεια, και η έκτακτη φορολόγηση με φόρους κατοχής ή κεφαλικής λογικής. Κύριες επιπτώσεις είναι η ευρεία φοροδιαφυγή, τα μη παραγωγικά και μη βιώσιμα δημόσια έσοδα, και η φυγή ή αποτροπή επενδύσεων. Ένα από τα βασικά κίνητρα κάθε επενδυτή είναι η ύπαρξη ενός σταθερού, απλού και δίκαιου φορολογικού συστήματος. Ειδικά για την Ελλάδα, διαχρονικό εμπόδιο νέων επενδύσεων είναι η εφαρμογή της φορολογίας. Συνεπώς, είναι σημαντικό να βρεθεί ένας τρόπος ορθής εφαρμογής της διάταξης περί συνεισφοράς στα δημόσια βάρη. Ίσως μια συνταγματική πρόβλεψη για απαγόρευση αλλαγής των βασικών παραμέτρων του φορολογικού συστήματος για 5 έτη ή η ψήφιση από τα 2/3 της βουλής νόμων για έκτακτα φορολογικά μέτρα να είναι μια βάση συζήτησης. Επίσης, ένα δεύτερο παράδειγμα αποτυχίας ορθής εφαρμογής του πνεύματος του συντάγματος σχετικά με την ανάπτυξη, αφορά το άρθρο 24. Αυτό αναφέρεται, εν μέσω άλλων, και στην υποχρέωση του κράτους για την χωροταξική οργάνωση της χώρας και την δημιουργία κτηματολογίου. Κορυφαίες παρεμβάσεις προς αυτή την κατεύθυνση είναι α) η απλοποίηση της νομοθεσίας για την χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση όπως οι εντάξεις σχεδίων, αλλά και β) η ταχύτατη ολοκλήρωση του εθνικού κτηματολογίου, με την ρητή απαρέγκλιτη δέσμευση ενός χρονοδιαγράμματος εκτέλεσης και παράδοσης. Εν τέλει, σήμερα, ακόμη και στην προεκλογική περίοδο, δεν συζητήθηκαν ουσιαστικά τα ζητήματα συνταγματικής αναθεώρησης. Επικρατεί μια επιφανειακή αντιπαράθεση, χωρίς ουσιαστική ανταλλαγή και παράθεση θέσεων για το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας. Άλλωστε, μια επιτυχημένη διαδικασία αλλαγής του συντάγματος απαιτεί εποικοδομητική συζήτηση, συνεννόηση και ουσία. Τις δυνατότητες τις έχουμε και η κρίση είναι μια ευκαιρία πραγματικής αλλαγής και τελικά προόδου. Για την ώρα, η επικράτηση της πολιτικής αοριστολογίας και των φανατικών ιδεοληψιών εμποδίζουν την ανάπτυξη της κοινωνίας και της οικονομίας. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα

Με πατριωτισμό και κοινή λογική του Θαλή Καραγιαννόπουλου

Δ

ίχως μια αντίληψη κοινών στόχων, που να διαπερνάει τις κοινωνικές τάξεις, δύσκολα μπορεί να υπάρξει η αίσθηση του ανήκειν, απαραίτητη για μια συντεταγμένη εθνική συλλογικότητα, που θέλει να συνεχίσει την πορεία της στον χρόνο. Ειδικά μέσα σε μια παρατεταμένη οικονομική και κοινωνική κρίση, η οποία καταλύει την κοινωνική συνοχή και απειλεί την ίδια την υπόσταση του Λαού και την συνέχιση της ύπαρξής του στον γεωγραφικό χώρο που του έχει απομείνει. Το έλλειμμα πατριωτισμού που ενδημεί, για διάφορους λόγους, σε μεγάλο τμήμα της Ελληνικής πολιτική τάξης, συνοδεύεται από μια έντονη τάση να αγνοείται η κοινή λογική. Η απουσία πατριωτικού οράματος συναρτάται μοιραία με την έλλειψη ηγετών με αίσθηση αποστολής και θέληση για υπηρεσία, που να έχουν συλλάβει και θέσει τα κορυφαία ζητήματα του Ελληνισμού στην εποχή μας. Ενώπιον αυτού του κενού, με ουσιαστικά τμήματα της κρατικής κυριαρχίας παραδεδομένα στις μυλόπετρες του Ευρωπαϊκού δημοκρατικού ελλείμματος, ο καθένας από εμάς καλείται να αναπληρώσει το κενό αυτό, με την κοινωνία μας να έχει καταστεί αλυσσίδα μικρών ηγετών, διαχειριζόμενων επιτυχώς ή ανεπιτυχώς, υπό ασφυκτικές συχνά συνθήκες, τα προσωπικά και οικογενειακά αδιέξοδα, έχοντας απέναντί μας και όχι δίπλα μας το κράτος, που στην Ελλάδα των μνημονίων κατέστη απηνής διώκτης και φοροσυλλέκτης για λογαριασμό των «δανειστών». Από την εποχή της υποθηκευμένης Ανεξαρτησίας, το κράτος, φέρον τα βάρη της οθωμανικής κληρονομιάς, των δανείων και της ξενοκρατίας, εθεωρείτο εν πολλοίς ως το όχημα της εδαφικής ολοκλήρωσης του Ελληνισμού, έστω και μερικής. Από τον Μεσοπόλεμο και μετά, σε καιρούς ειρήνης ζητούμενο ήταν ο εκσυγΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

χρονισμός και η ένταξη σε συμμαχίες που θα εγγυώντο την ύπαρξη της οντότητας του Ελληνισμού, έστω και ακρωτηριασμένου. Παράλληλα με επώδυνες περιπέτειες, ερχόταν μία οικονομική ανάπτυξη και σχετική ευμάρεια, αποκτημένη έστω με στρεβλά εργαλεία, μαζί με την διεύρυνση των κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Αίφνης, μετά από υποτιθέμενη ανοδική πορεία μισού και πλέον αιώνα, αποδείχθηκε ότι η υλική ευμάρεια και η εντύπωσή μας για τον εαυτό μας και την χώρα αποτελούσε εν πολλοίς μια μαγική εικόνα, που τόσο εύκολα και χωρίς πολλές-πολλές αντιδράσεις θρυμματίστηκε. Εξετάζοντας την πορεία του κράτους μας, τις καταβολές, τις εξαρτήσεις και τις αντιφάσεις του, διακρίνουμε την σκληρή πραγματικότητα: ότι αυτό επέτυχε τελικώς την σμίκρυνση του Ελληνισμού, το αποστέρησε από τις δημιουργικές του δυνάμεις, τον περιόρισε στα δικά του ηθικά και εδαφικά όρια. Τώρα είναι πιο εύκολο στον καθένα να διαπιστώσει τις συνέπειες της ανεπάρκειας των ηγεσιών, την νοοτροπία που διαχύθηκε στην κοινωνία επί δεκαετίες. Επί πέντε χρόνια σταθήκαμε ανήμποροι και ανοχύρωτοι απέναντι στην κακοβουλία και την αρπακτικότητα των νέων αρχουσών τάξεων του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και την αδυσώπητη Γερμανική ηγεσία. Η αδυναμία στην οποία έχει περιέλθει ο Ελληνισμός ανασύρει αρνητικές μνήμες, δοκιμάζει τον λαό, συμβάλλει στην ανάδειξη ακραίων απόψεων, πράγμα που σίγουρα χαροποιεί τους εχθρούς και τους ανταγωνιστές μας. Αν στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα βασικό ζητούμενο ήταν η λύτρωση των υποδούλων Ελλήνων, σήμερα ο Αγώνας εν πολλοίς έχει μεταφερθεί σε ένα εσωτερικό μέτωπο, με κύριο ζητούμενο την χάραξη νέας 71

πορείας, την σύλληψη Οράματος και Σχεδίου για τον Ελληνισμό. Ο Αγώνας αυτός έχει ως πρωταρχική αποστολή την διαφύλαξη της Ελευθερίας, η οποία σήμερα βλέπουμε να απειλείται από άλλης μορφής ολοκληρωτισμό, αυτόν των αγορών και των κερδοσκόπων. Ένα ολοκληρωτισμό που απειλεί τα εθνικά, κοινωνικά και ατομικά μας δικαιώματα. Η μακρά ψευδαίσθηση της ειρήνης και της ευμάρειας διαιώνισαν την ανοχή απέναντι σε ένα κράτος με τεράστιες δομικές ανωμαλίες. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, οφειλόμενη κυρίως στην διασπάθιση δανεικών με ταυτόχρονη παράλυση της παραγωγής, η δήθεν ισότιμη ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, απέδειξαν μέσα σε λίγα χρόνια το βάθος της αυταπάτης, στην οποίαν είχαμε βυθισθεί. Υπό ανάξιες, μικρές, ανακυκλούμενες, κληρονομικές και ελεγχόμενες- διαπλεκόμενες ηγεσίες, η αδυναμία του Ελληνισμού συνειδητοποιήθηκε ξαφνικά και βίαια. Δύο ολόκληρες δεκαετίες πριν από το ξέσπασμα της κρίσης, που έχει αποκαλύψει πρώτα την ηθική και πνευματική και κατόπιν την οικονομική χρεωκοπία μας, ο Παναγιώτης Κονδύλης αποκαλεί μετριότητες, υπομετριότητες και ανθυπομετριότητες όσους συναπαρτίζουν τον ελληνικό πολιτικό και παραπολιτικό κόσμο, που δεν έχουν το ανάστημα να θέσουν και να λύσουν ιστορικά προβλήματα τέτοιας έκτασης και τέτοιου βάθους. Οι ευρύτερες μάζες, καθοδηγούμενες από το ίδιο ένστικτο βραχυπρόθεσμης αυτοσυντήρησης, έχουν βρει την δική τους ψυχολογικά βολική λύση, περιβαλλόμενες γαλανόλευκα ράκη όποτε το καλεί η περίσταση, και, κατόπιν, με ήσυχη την συνείδηση, κλέβουν μέσα από την φοροδιαφυγή, την αισχροκέρδεια, τα «αυθαίρετα», ενώ η χαμηλή παραγωγικότητα έχει ως αποτέλεσμα την καταχρέωση και την πολιτική εξάρτηση του τόπου. Και καταλήγει ο Κονδύλης: Λαός και ηγεσία έχουν αποδυθεί στην συλλογική αναζήτηση της ιστορικής ευθανασίας, αρκεί να μη πάρει κάποιος την άμεση ευθύνη γι’ αυτήν. Αυτά γράφτηκαν γύρω στα 1997, και η ακρίβειά τους, νομίζω, έχει επαληθευτεί με ιδιαίτερα επώδυνο τρόπο. Οι πολιτικοί των μεγάλων κομμάτων της Μεταπολίτευσης, με ελάχιστες εξαιρέσεις, υπήρξαν ανεπαρκείς, κυρίως ηθικά. Το μηντιοκρατικό σύστημα των τελευταίων είκοσι πέντε ετών έχει επιδεινώσει στο μη περαιτέρω αυτήν την πραγματικότητα, αποστέλλοντας μηνύματα και πρότυπα εξαχρείωσης στην κοινωνία. Έτσι, μιλώντας γενικά, η πολιτική τάξη της χώρας θα μπορούσε να χωριστεί σε τρεις κατηγορίες προσώπων: τους συνεχιστές της παράδοσης του νεποτισμού της «κληρονομικής» μας δημοκρατίας. Τους χει72

ροκροτητές- ταμίες των αρχηγών και των διαπλεκομένων φίλων τους, δημιουργήματα του κομματικού σωλήνα. Και τους «διάσημους» νοματαίους της τηλοψίας, της «τέχνης», της «δημοσιογραφίας» και της «μπάλλας». Η υπογεννητικότητα, η δημογραφική υποχώρηση του Ελληνισμού, η δραματική γήρανση του πληθυσμού, η κατάρρευση της παιδείας, η ηθελημένη και σχεδιασμένη εσωτερική υποτίμηση και συρρίκνωση της οικονομίας με σκοπό την «απαλλοτρίωσή της» από ντόπιους και διεθνείς κερδοσκόπους και ολιγάρχες, συνθέτουν τραγικά αδιέξοδα, επαπειλούν κίνδυνο θανάσιμο. Ταυτόχρονα, καλοπληρωμένοι και ελεγχόμενοι κήρυκες της παγκοσμιοποίησης καταγγέλλουν και μειώνουν ως παρωχημένες τις αξίες του πατριωτισμού και της παράδοσης. Αυτά, βέβαια, μόνον εις βάρος του Ελληνισμού. Τα δύο μέτρα και σταθμά υπηρετούνται από αυτούς τους κύκλους, καθώς τόσο στους λιγώτερο ανεπτυγμένους και πεπαιδευμένους λαούς της γειτονιάς μας, όσο και στην Ευρώπη και στην Αμερική, χώρες μεγάλες και μικρές σέβονται την ιστορία, τον εθνισμό και την σημαία τους. Η έννοια του Ελληνισμού είναι, ως γνωστόν, σύμφυτη με τον οικουμενισμό (όρος που αντιπροτείνεται βάσει της παράδοσής μας στον διεθνισμό) και αντίκειται εξ ορισμού προς την έννοια του εθνικισμού και τις πρακτικές προσώπων και ομάδων, που σήμερα –μπρος στα αδιέξοδα και τα κοινωνικά συντρίμμια της κρίσης, εκμεταλλευόμενες την απουσία ικανής και εμπνευσμένης, πατριωτικής ηγεσίας -επιδιώκουν να κοντύνουν τον Ελληνισμό στα δικά τους μέτρα. Ο Ελληνισμός, άρρηκτα συνδεδεμένος με την Ελευθερία, σήμερα απειλείται όπως κι αυτή η ίδια από δεσμά πιο επιτήδεια και λιγώτερο ίσως εμφανή απ’ ό,τι σε παλαιότερες εποχές. Η έκλειψη της κοινωνικής δικαιοσύνης, σε συνδυασμό με την απομείωση της εθνικής κυριαρχίας, δημιουργούν, αν συνεχιστούν, ρήγματα στην κοινωνική συνοχή και στην προοπτική του Ελληνισμού. Η οικονομίστικη λαγνεία των αριθμών, περιβεβλημένη με ελάχιστα πειστικό τεχνοκρατισμό, και η ουσιαστική υποταγή χωρίς διαπραγμάτευση, αποτελούν κίνδυνο για την Ελευθερία των Ελλήνων, όπως και άλλων λαών. Ο Θεοδόσιος Τάσιος, σε μια επιφυλλίδα του της 114-2010, μας προέτρεπε να αντιπαραθέσουμε το ζωογόνο «Εσύ, εκεί και ύστερα» στο ζωώδες «εγώ, εδώ και τώρα». Και συνέχιζε: «Αν ένα τέτοιο όραμα δεν μας γεμίζει, τότε να φωνάξουμε το Δ.Ν.Τ. Ξέρει αυτό πως θα μας ‘γεμίσει’ εθνική ανεξαρτησία και υπερηφάνεια». Όπερ και εγένετο, και νομίζω ότι δεν χρειάζεται περαιτέρω σχολιασμός. Σήμερα, που τα πράγματα έχουν φτάσει στο «και πέΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα ντε», η μόνη απάντηση στην κρίση είναι η ανασύνταξη και η αντιμετώπισή της ως ευκαιρία. Πρέπει να επιδιωχθούν συναινέσεις μέσα από ευρύ διάλογο και να χαραχθούν και εφαρμοσθούν τομές αναγκαίες όχι για τον καλλωπισμό, την συντήρηση και την συνέχιση της πτωτικής πορείας, αλλά για την οχύρωση και τον εξοπλισμό της εθνικής μας οντότητας. Στον περιορισμένο χώρο αυτού του άρθρου, αρκούμαστε να θίξουμε συνοπτικά τους τομείς προτεραιότητος, χωρίς η σειρά αναφοράς τους να είναι κατά τάξη σημασίας.

-Έλεγχος και οριοθέτηση των εξουσιών του πανίσχυρου και ουσιαστικά ανεξέλεγκτου πρωθυπουργού, με ενδυνάμωση της νομοθετικής εξουσίας και εισαγωγή στοιχείων προεδρικής δημοκρατίας, σε συνάρτηση με την άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας.

-Ριζική επανατοποθέτηση των ζητημάτων της παιδείας και του πολιτισμού, που αποτελούν, μαζί με την γεωγραφική θέση και το ασύγκριτο Ελληνικό τοπίο, τα μεγάλα πλεονεκτήματα του Ελληνισμού.

-Πάταξη της θεσμοθετημένης παραπαιδείας, κατάργηση της «παπαγαλίας» και ριζική αλλαγή του τρόπου εισαγωγής στα πανεπιστήμια της χώρας, με παράλληλη αναδιοργάνωση των ανωτάτων ιδρυμάτων, σύνδεση με την έρευνα και την παραγωγή και αξιολόγηση των διδασκόντων.

-Να τεθούν δημοκρατικοί και διαφανείς κανόνες του παιχνιδιού όσον αφορά την αδειοδότηση και την λειτουργία των ΜΜΕ, ιδίως των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών. Οι συχνότητες είναι δημόσιο αγαθό, όπως και το δικαίωμα της αντικειμενικής και έγκυρης ενημέρωσης. Τα ΜΜΕ πρέπει να επιτελούν δημόσια αποστολή και οι όροι λειτουργίας τους, και πρώτα από όλα η αδειοδότησή τους και ο έλεγχος του προγράμματός τους, αποτελούν πεδίο δημόσιου ενδιαφέροντος. Το δημόσιο πρέπει να εισπράττει έσοδα για την χρήση των συχνοτήτων. Επ’ ουδενί δεν πρέπει να συνεχισθεί η ασυδοσία, η υποβάθμιση, η υποτίμηση της νοημοσύνης και η εκπομπή χαυνωτικού ή αντικοινωνικού προγράμματος. Τέλος, δεν θα πρέπει να γίνεται ανεκτή η λειτουργία τους εις βάρος του φορολογουμένου, μέσω τεράστιων οφειλών ιδιωτικών και προς ασφαλιστικά ταμεία και δημόσιο. Το φιάσκο της ηθελημένης ανοχής μέσω ρυθμίσεων τύπου «βασικού μετόχου» δεν πρέπει να επαναληφθεί.

-Λήψη κατεπειγόντων μέτρων για την προστασία της οικογένειας και την αντιμετώπιση του δημογραφικού. Ενδεχομένως η στράτευση των γυναικών θα μπορούσε να συναρτηθεί με το ζήτημα.

-Είναι κατεπείγουσα η επεξεργασία και εφαρμοΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

γή – για πρώτη φορά – μιας μεταναστευτικής πολιτικής, που θα ισορροπεί ανάμεσα στις ανθρωπιστικές αρχές, το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο και το εθνικό συμφέρον. Δεν θα πρέπει να θεωρείται η μετανάστευση ως «εύκολη» απάντηση στο δημογραφικό πρόβλημα. Εννοείται ότι θα πρέπει να αναθεωρηθούν ή και να καταγγελθούν εν ανάγκη οι συμφωνίες του Δουβλίνου, ενώ υπάρχουν τρόποι ώστε να χορηγηθούν, σε εύλογο διάστημα, στους παράνομους μετανάστες (που είναι η συντριπτική πλειοψηφία των ευρισκομένων στην Ελλάδα) έγγραφα επαναπατρισμού ή ελεύθερης μεταβάσεώς τους στις χώρες στις οποίες οι ίδιοι επιθυμούν. Υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι υπάρχει η βούληση για τα παραπάνω…

-Η υπονόμευση του πολιτεύματος με νομοθέτηση μέσω πράξεων νομοθετικού περιεχομένου, καθώς και κάθε άλλη παρόμοια πρακτική, θα πρέπει να εκλείψει.

-Απέναντι στην προτεινόμενη από πολλούς μείωση του αριθμού των βουλευτών, εκτιμούμε ότι θα πρέπει να τεθεί το όλο ζήτημα της λαϊκής και εθνικής αντιπροσώπευσης σε τελείως διαφορετική βάση. Η εισαγωγή στοιχείων άμεσης δημοκρατίας (πέραν του δημοψηφίσματος) αποτελεί αίτημα των καιρών, καθώς θα τονώσει το κοινωνικό ενδιαφέρον για την πρακτική άσκηση της πολιτικής. Η ύπαρξη δύο νομοθετικών σωμάτων θα ανταποκρινόταν στο αίτημα ανανέωσης και συμμετοχής. Μια βουλή-εθνοσυνέλευση με μεγάλο αριθμό εκπροσώπων (κάποιες εκατοντάδες μέχρι λίγες χιλιάδες), που θα λειτουργεί παράλληλα με μια ολιγάριθμη άνω βουλή- γερουσία, σε συνδυασμό με την αναβάθμιση του θεσμού του προέδρου της Δημοκρατίας, θα μπορούσε να αποτελέσει απάντηση στο αίτημα ευρύτερης δημοκρατικής νομιμοποίησης της νομοθετικής–πολιτικής εξουσίας. Θα ενέπλεκε περισσότερους πολίτες στην δημοκρατική λειτουργία και θα προσήλκυε αξιόλογα πρόσωπα όλων των επαγγελματικών, κοινωνικών και μορφωτικών τάξεων, τα οποία σήμερα είναι αποκλεισμένα από ένα κλειστό και ελεγχόμενο σύστημα εξουσίας, κύριο μέλημα του οποίου είναι η διαιώνισή του, η διαπλοκή και η κάρπωση προνομίων. Ο χωρισμός σε επιτροπές και ο δημιουργικός διάλογος θα αναδείκνυε ιδέες και λύσεις στα προβλήματα του Ελληνισμού, περιλαμβανομένων και των αποδήμων. Εννοείται ότι τα μέλη των νομοθετικών σωμάτων δεν θα είχαν τα μισθολογικά και άλλα προνόμια που θα καθιστούσαν δαπανηρό και δυσλειτουργικό το σύστημα.

-Ζητήματα όπως η ευθύνη υπουργών και η βουλευτική ασυλία για αδικήματα που δεν αφορούν την καλόπιστη άσκηση πολιτικής και την ελεύθερη γνώμη και συνείδηση, κατάλοιπα παλαιών εποχών και παρωχημέ73

Πώς να γίνεις βουλευτής! του Σπύρου Ξένου

Σ

ίγουρα η ιδιότητα του βουλευτή είναι, ή θα έπρεπε τουλάχιστον να είναι, τιμητική για όποιον την φέρει, μιας και είναι ένας από τους εκλεκτούς του λαού για 4 έτη. Η εξουσία όμως είναι γλυκιά, η διαχείρισή της δύσκολη αλλά τα χρήματα που διαχειρίζεται αρκετά. Υπάρχουν Έλληνες που επαγγέλλονται ως πολιτικοί, που δεν έχουν δουλέψει ποτέ στην ζωή τους και που όμως ζουν άνετα και χαίρουν της κοινωνικής καταξίωσης και της προβολής από τα ΜΜΕ. Πώς γίνεσαι όμως βουλευτής σήμερα και πώς θα έπρεπε να γίνεσαι κατά την γνώμη μας;

Πώς γίνεσαι βουλευτής σήμερα 1. Αν είσαι γόνος πολιτικής οικογένειας, τότε ο δρό-

μος είναι σχετικά εύκολος. Δεν χρειάζεται να είσαι ούτε πολύ ικανός, ούτε πολύ έξυπνος, ούτε να αποδείξεις την αξία σου μέσα από την εργασιακή σου πορεία. Έχει αποδειχθεί ότι ο Έλληνας, αν και έδιωξε την Βασιλεία γιατί δεν πίστευε στο δίκαιο της μεταφοράς της εξουσίας λόγω συγγένειας αίματος, συνεχίζει να ψηφίζει τα τέκνα και τα ανίψια γνωστών πολιτικών ανδρών και να τα κάνει βουλευτές-υπουργούς-πρωθυπουργούς.

2. Αν δεν είσαι γόνος, τότε φροντίζεις από τα φοιτητικά σου χρόνια να γίνεις φανατικός οπαδός της κομματικής φοιτητικής παράταξης που προβλέπεις ότι θα κυβερνά μετά από 10 χρόνια. Αν μαντέψεις σωστά, τότε έχεις πολλές πιθανότητες να ενταχθείς σε κάποιο ψηφοδέλτιο, αφού γλύψεις τους παλαιούς πολιτικούς, τρέχεις σε κάθε τους ομιλία, γίνεις σχεδόν υπάλληλός τους με ελάχιστο ή μηδενικό μισθό και πολλά άλλα που εκ74

μηδενίζουν την αξιοπρέπειά σου.

3. Πρέπει να έχεις πολλούς φίλους στο facebook, μιλάμε για χιλιάδες όμως, αν καταφέρεις και φτάσεις το όριο και χρειαστεί να ανοίξεις και άλλους λογαριασμούς είσαι σε καλό δρόμο. Φυσικά όλοι αυτοί δεν είναι φίλοι σου, ούτε τους συμπαθείς όλους, είναι όμως πιθανοί ψηφοφόροι. Φυσικά θα πρέπει όλη μέρα να είσαι on line για χρόνια πολλά και «τι καταπληκτική φωτογραφία είναι αυτή» και τέτοια.

4. Δεν πρέπει να χάνεις γάμο, κηδεία, βάπτιση, εθνική εορτή, στρατιωτικές ορκωμοσίες, παρελάσεις και γενικά πολιτιστικές εκδηλώσεις (γενικά, όπου υπάρχει προβολή). Προσοχή μη σε πάρει ο ύπνος σε κάποια από αυτά, πρέπει να δείχνεις ότι παρακολουθείς με ενδιαφέρον. Αυτό έχει κάποια έξοδα, τα οποία όσο δεν εκλέγεσαι βουλευτής αυξάνονται και μπορεί να καταστραφείς οικονομικά (καύσιμα, κοστούμια, ταγιέρ, μικρά δώρα κλπ).

5. Ξέχασε την γιορτή σου με την οικογένειά σου και 2-3 φίλους. Τώρα πρέπει να τραπεζώνεις όσους μπορούν να σε βοηθήσουν, τους υπόλοιπους τεχνηέντως όταν τους συναντάς δεν τους αναφέρεις ότι θα κάνεις τραπέζι, και μετά την γιορτή σου τους λες «βρε σύ που ήσουν προχθές στη γιορτή μου σε περίμενα» και τον κάνεις να νιώθει και τύψεις.

6. Όσο καλύτερες σπουδές, όσα περισσότερα χρόνια, ιδανικά σε κάποιο πανεπιστήμιο του εξωτερικού, τόσο καλύτερα. Αυτό θέλει χρήματα και χρόνια, άρα αν είσαι κάποιος που οι δικοί σου δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να σε σπουδάζουν και να σε τρέφουν μέχρι τα 30-35, τότε τα πράγματα δυσκολεύουν πολύ. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα 7. Να υποχρεώσεις τους δικούς σου ανθρώπους να ζητούν ψήφους για εσένα από όποιον μέχρι εκείνη την μέρα τους εκτιμούσε και συνεργαζόταν μαζί τους.

8. Να χαιρετάς και να φιλάς σταυρωτά τον οποιοδήποτε συναντάς. Θα χρειαστείς αρκετό sanitizer.

9. Αν είσαι δημόσιος υπάλληλος, να «εξυπηρετείς» τα παιδιά του κόμματος, καθώς επίσης όταν ζητά κάτι οποιοσδήποτε βουλευτής (οποιουδήποτε κόμματος… ενδείκνυται) να μπαίνει σε προτεραιότητα.

10. Να τάζεις ότι θα λύσεις το πρόβλημα του κάθε γνωστού σου με γενικολογίες του «δώστε μου την δύναμη να τα αλλάξω όλα» 11. Ξεκίνα να εκπαιδεύεις την ρητορική σου. Αν το’ χεις είναι ένα σημαντικό όπλο, αν όχι στηρίξου στα προηγούμενα βήματα.

12. Πρέπει να γίνεις γνωστός με κάθε τρόπο, ξεκίνα από τοπικές εφημερίδες και ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς. Πάτα και λίγο «επί πτωμάτων». Αυτήν την δημοσιότητα θα την χρειαστείς, είπαμε: Oι Έλληνες ψηφίζουν γνωστούς ακόμα και από την τηλεόραση. Τι θα λες; Διάβασε τις θέσεις του κόμματος, μάθε τα αυτολεξεί και μην ξεφεύγεις και μην απαντάς σε ό,τι δεν είναι γραμμένο εκεί. Να θυμάσαι πάντα ότι οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι φίλοι σου, χωρίς αυτούς δεν γίνεσαι βουλευτής.

13. Αν είσαι τραγουδιστής, ποδοσφαιριστής, ηθοποιός, ανώτερος δημόσιος υπάλληλος, συνδικαλιστής κλπ., τα παραπάνω βήματα δεν χρειάζονται, είσαι εν δυνάμει βουλευτής.

14. Σίγουρα, κάποιοι ξέρουν και άλλους τρόπους να τα καταφέρεις. Διάβασε τα σχόλια που θα ακολουθήσουν, θα σε βοηθήσουν. Βέβαια θα ήταν ανήθικο να τσουβαλιάσουμε όλους τους βουλευτές, υπάρχουν λαμπερές προσωπικότητες με σημαντική προσφορά που απλά αδικούνται και χάνονται από τους πολυάριθμους συνάδελφούς τους, που δεν τιμούν την ύψιστη τιμή που τους έκανε ο Ελληνικός λαός.

Πώς θα έπρεπε να γίνεσαι βουλευτής Επειδή το να αλλάξουμε εκ βάθρων το πολιτικό μας σύστημα φαντάζει σχεδόν αδύνατον, και επειδή όλες οι σημερινές «αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες» δεν είναι και τόσο δημοκρατίες, ας δούμε τι θα μπορούσε να γίνει «σχετικά» εύκολα. Λοιπόν η ώρα της επόμενης δυνατής αναθεώρησης του Συντάγματος έχει φθάσει. Οι ψηφοφόροι, μέσω των τοπικών τους αυτοδιοικήσεων, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

των συλλόγων τους, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των λιγοστών λαμπρών βουλευτών κ.λπ., θα μπορούσαν να απαιτήσουν να συμπεριληφθούν στο Σύνταγμά μας οι εξής προσθήκες-τροποποιήσεις, για να δύναται κάποιος να γίνει βουλευτής.

1. Να έχει εργαστεί και να έχει αποδείξει την αξία του μέσα στον εργασιακό του χώρο για τουλάχιστον 10 χρόνια. Δηλαδή να έχει περάσει τα 30. Να έχει εμπειρίες και αυτογνωσία.

2. Να έχει λάβει τριτοβάθμια εκπαίδευση. Υπάρχουν ευκαιρίες για όσους το επιθυμούν με μικρό κόστος και αρκετή θέληση. Δεν αντέχει κανείς να ακούει τα μαργαριτάρια κάποιων βουλευτών από το βήμα της βουλής.

3. Να ξεκινά υποχρεωτικά από την τοπική αυτοδιοίκηση, να δοκιμάζεται εκεί και αν επιτύχει μετά να δικαιούται να εκλεγεί βουλευτής. Έτσι δεν θα έχει και τόσο ανάγκη να πάρει το κομματικό χρίσμα. Τον πετυχημένο π.χ. αντιδήμαρχο θα τον θέλουν όλα τα κόμματα, άρα εκεί που παρακαλούσε, θα τον παρακαλούν (όπως γίνεται σήμερα με τους stars), θα μπορεί να μην ακολουθεί την κομματική γραμμή αλλά την συνείδησή του.

4. Να μην δικαιούνται οι βουλευτές σύνταξη μετά από 2 τετραετίες, αλλά ο χρόνος τους ως βουλευτών να συνυπολογίζεται στον συνολικό χρόνο συνταξιοδότησής τους, όπως ισχύει για όλους του λοιπούς Έλληνες που αλλάζουν απασχόληση στην διάρκεια του εργασιακού τους βίου.

5. Να ελέγχεται η περιουσία κάθε βουλευτού η δική του και των οικείων του στην αρχή της πολιτικής του καριέρας ως τοπικού άρχοντος-βουλευτού και σε κάθε επανεκλογή του ή στην αποχώρησή του από την πολιτική, και αν υπάρχει αδικαιολόγητη διαφορά να κατάσχεται άμεσα και να ακολουθεί και το ποινικό μέρος της υπόθεσης.

6. Να απαγορεύεται ρητά σε κάθε βουλευτή να χρησιμοποιεί υβριστικό, ρατσιστικό λόγο ονομάζοντάς τον πολιτικό, καλυμμένος από την βουλευτική ασυλία.

7. Να γνωρίζει εκ των προτέρων ότι δεν υπάρχει παραγραφή της ευθύνης υπουργών και ότι δεν θα την γλιτώσει αν καταχραστεί την εξουσία που του δόθηκε για ίδιο ή κομματικό όφελος.

8. Ας γίνουν αυτά και προχωρούμε και σε άλλες βελτιώσεις… Ο Σπύρος Ξένος είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.

75

Ένα νέο Σύνταγμα για τον Αθλητισμό του Γιάννη Χατζόπουλου

Ο

Αθλητισμός εισήλθε στην πολιτική ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρώτα με την Λευκή Βίβλο, κατόπιν με τη Συνθήκη της Λισαβόνας και πρόσφατα με το πρόγραμμα Erasmus +. Το 2007, η Λευκή Βίβλος για τον Αθλητισμό έκανε ένα σημαντικό βήμα για μια ευρωπαϊκή αθλητική πολιτική, αποτελώντας το πρώτο πολιτικό έγγραφο στον τομέα του αθλητισμού που εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έχει ως στόχο να οριοθετήσει το ρόλο του αθλητισμού στην ευρωπαϊκή κοινωνία, να αναλύσει την επιρροή του στην κοινωνική και οικονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να δώσει νέα προοπτική για το μέλλον. Την ίδια χρονιά, ο αθλητισμός εντάσσεται στη Συνθήκη της Λισαβόνας. Σύμφωνα με το Άρθρο 149 της Συνθήκης, «η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συμβάλει στην προώθηση των ευρωπαϊκών αθλητικών ζητημάτων, λαμβάνοντας υπ’όψιν τη συγκεκριμένη φύση του αθλητισμού, τις δομές του με βάση την εθελοντική δραστηριότητα και την κοινωνική και εκπαιδευτική του λειτουργία». Επίσης, από τον Ιανουάριο του 2014 (και μέχρι το 2020), τέθηκε σε εφαρμογή το πρόγραμμα Erasmus+, το επίσημο πρόγραμμα της ΕΕ για την εκπαίδευση, την κατάρτιση, τη νεολαία και τον αθλητισμό. Το πρόγραμμα στοχεύει στη βελτίωση των δεξιοτήτων και της απασχόλησης, στον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος και της κατάρτισης της νεολαίας. Το Erasmus+ θα παρέχει σπουδές, επιμόρφωση, απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας και συμμετοχές σε δράσεις εθελοντισμού σε περισσότερους από 4 εκατομμύρια Ευρωπαίους πολίτες. Στον τομέα του αθλητισμού, θα χρηματοδοτήσει τις τοπικές δράσεις και τα διακρατικά σχέδια αντιμετώπισης βασικών προβλημάτων όπως το παράνομο στοίχημα, το ντόπινγκ, η βία και ο ρατσισμός. Μια σύγχρονη ευρωπαϊκή αθλητική πολιτική πρέπει

76

να λάβει υπ’ όψιν της σημαντικές κοινωνικές λειτουργίες οι οποίες εκπληρώνονται μέσω του αθλητισμού. Σ’ αυτό το πλαίσιο πρέπει να κινηθεί η Ελλάδα που μέσα σε δύσκολες συνθήκες οικονομικής κρίσης και κοινωνικής παρακμής καλείται να διαφυλάξει την αθλητική της παράδοση ως «κόρη οφθαλμού», θέτοντας τις βάσεις για μία νέα αθλητική πολιτική. Η επιτυχημένη πορεία των Ελλήνων αθλητών και αθλητριών τα τελευταία χρόνια αποδεικνύει ότι ο αθλητισμός αποτελεί όχι απλά ενασχόληση για τη νεολαία της περιοχής αλλά ένας τρόπος ζωής. Οι αθλητές μας έχουν πετύχει σημαντικές διακρίσεις και έχουν προβάλει με τον καλύτερο τρόπο τον ελληνικό αθλητισμό. Ωστόσο, παρά τον άνεμο αισιοδοξίας δεν λείπουν τα προβλήματα. Προβλήματα στην αθλητική οργάνωση και διοίκηση των συλλόγων και στην διαχείριση του έμψυχου δυναμικού, που πηγάζουν από την έλλειψη ενός πλάνου ανάπτυξης και μιας αθλητικής πολιτικής που θα στηρίζεται στην επιστημονική κατάρτιση και τη δημιουργικότητα. Οι αδυναμίες στον οργανωτικό και διοικητικό τομέα, η γραφειοκρατία και οι πολιτικές σκοπιμότητες φανερώνουν την «γύμνια» της αθλητικής διακυβέρνησης και την τραγική διαχείριση αυτής της αξιόλογης επένδυσης που λέγεται αθλητισμός. Η βελτίωση των συνθηκών συνεπάγεται με μια υπεύθυνη και σοβαρή αθλητική πολιτική, που θα αξιοποιήσει το έμψυχο δυναμικό των σωματείων, θα διορθώσει τα ‘κακώς κείμενα’ του χώρου και θα υλοποιήσει νέες ιδέες και προτάσεις, προάγοντας την αθλητική ιδέα .

Το πλάνο για την αθλητική ανάπτυξη στην Ελλάδα Το μέλλον της αθλητικής πολιτικής στην Ελλάδα βρίσκεται στην εκπόνηση ενός καινοτόμου σχεδίου δράσης που θα στηρίζεται σε άξονες όπως η οργάνωση ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα και διοίκηση, η εκπαίδευση, η οικονομία και οι διεθνείς σχέσεις. Όλοι οι άξονες έχουν ίση σημασία, καθώς για να πετύχει η εξυγίανση του ελληνικού αθλητισμού είναι αναγκαίος ο συνδυασμός παραγωγής-αξιοποίησης ταλέντων και οργανωμένου πλαισίου αθλητικής διακυβέρνησης. Το σχέδιο δράσης περιλαμβάνει τις ακόλουθες προτάσεις:

Εκπαίδευση -Διοργάνωση σεμιναρίων για την καλύτερη ενημέρωση και εκπαίδευση των αθλητών και των προπονητών των συλλόγων. Τα σεμινάρια θα συντελέσουν να εμπλουτισμό των γνώσεων των αθλητών και προπονητών και να βοηθήσουν στην πνευματική και αγωνιστική εξέλιξή τους. Στα σεμινάρια θα λαμβάνουν μέρος διακεκριμένοι προπονητές και αθλητές, καθώς και αθλητικοί επιστήμονες που θα συνεισφέρουν τις εμπειρίες και τις γνώσεις τους επιμορφώνοντας και –ουσιαστικά-καθοδηγώντας τους νέους αθλητές και αθλήτριες.

-Παροχή υποτροφιών στους καλύτερους νέους αθλητές. Το ταλέντο, η θέληση και η επίπονη προσπάθεια των αγωνιζόμενων αθλητών πρέπει να επιβραβεύεται μέσω των υποτροφιών που θα δίνουν δικαίωμα στα νέα παιδιά να σπουδάσουν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό και να ασχοληθούν σε επαγγελματική βάση με το άθλημα της αρεσκείας τους. Με την θέσπιση αθλητικών υποτροφιών ο αθλητής θα έχει κίνητρο να συνεχίσει την συστηματική προσπάθεια για την αγωνιστική εξέλιξή του που θα του ανοίξει μέσω των υποτροφιών την πόρτα της ανώτατης εκπαίδευσης.

-Ανάπτυξη του σχολικού αθλητισμού. Το σχολείο καλείται πέρα από ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα να αποτελέσει χώρο ζύμωσης των αθλητών από την παιδική και εφηβική ηλικία. Το αναπτυξιακό πρόγραμμα του σχολικού αθλητισμού θα περιλαμβάνει δημιουργία αθλητικών τμημάτων που θα δραστηριοποιούνται μετά το πέρας του καθημερινού σχολικού προγράμματος. Η καθιέρωση δημοτικών και πανελληνίων σχολικών αγώνων και ο προγραμματισμός εκπαιδευτικών εκδρομών σε αθλητικές ομοσπονδίες και στην Ολυμπιακή Ακαδημία θα φέρουν τον μαθητή πιο κοντά στην αθλητική ιδέα. Η καθιέρωση μαθήματος αθλητικής συμπεριφοράς ως μέρος του μαθήματος της φυσικής αγωγής θα συμβάλλει στην καλύτερη πνευματική λειτουργία του μαθητή-αθλητή, στην βελτίωση των σχέσεων του με τους συναθλητές και τους προπονητές του και στην ανάπτυξη της ευγενούς άμιλλας. Η πρόσφατη καθιέρωση της ημέρας σχολικού αθλητισμού την πρώτη Δευτέρα κάθε Οκτώβρη, με κοινή πρωτοβουλία του ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

υπουργείου Πολιτισμού και του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων αλλά και η διεξαγωγή αθλητικών δραστηριοτήτων για μαθητές(π.χ. Kids Athletics) αποτελούν βήματα προς την ενίσχυση και ανάπτυξη του μαζικού αθλητισμού στους μαθητικούς κύκλους.

-Αναβάθμιση της ακαδημαϊκής κοινότητας. Ίδρυση ενός πανεπιστημίου αθλητικών σπουδών. Η ίδρυση ενός ανεξάρτητου πανεπιστημίου αθλητικών επιστημών στα πρότυπα της Ανωτάτης Σχολής Αθλητικών Επιστημών της Κολωνίας θα συμβάλει στην καλύτερη εκπαίδευση των επιστημόνων του αθλητισμού σε θέματα προπονητικής, φυσιοθεραπείας και κινησιολογίας αλλά και στην προβολή των σχετικών με τον αθλητισμό κοινωνικών και οικονομικών επιστημών όπως πολιτική επιστήμη, κοινωνιολογία και ψυχολογία, τα οικονομικά και η οργάνωση και διοίκηση του αθλητισμού. Οι πτυχιούχοι του αθλητικού πανεπιστημίου θα μπορούν να εργαστούν είτε ως προπονητές είτε ως διοικητικά στελέχη σε αθλητικές ομοσπονδίες, συλλόγους και στην τοπική αυτοδιοίκηση, λειτουργώντας ως επιστημονικοί σύμβουλοι. Το πιο σημαντικό είναι πως η αθλητική διακυβέρνηση του τόπου θα περάσει στα χέρια των επιστημόνων του αθλητισμού, ανθρώπων που έχουν και την ακαδημαϊκή παιδεία και την εμπειρία και μπορούν να μεταδώσουν τις γνώσεις τους.

Οργάνωση και Διοίκηση -Διαδημοτική συνεργασία μεταξύ των γειτονικών και αδελφοποιημένων δήμων σε οργανωτικό επίπεδο με τη μορφή κοινής εκπόνησης αθλητικών προγραμμάτων και διοργάνωσης αθλητικών συναντήσεων. Μια τέτοια κίνηση όχι μόνο θα συσφίξει τις σχέσεις μεταξύ των Δήμων αλλά θα συμβάλλει στην επιτυχημένη τέλεση αθλητικών συναντήσεων και στην εκπόνηση προγραμμάτων για τη νέα γενιά που θα στηρίζονται σε μια διαδημοτική προσπάθεια που θα υπερβαίνει τα τοπικά σύνορα και συνισταμένη θα είναι η αγάπη για τον αθλητισμό και τη νεολαία. Την πρωτοβουλία για την ανάπτυξη κοινών δράσεων στον αθλητισμό από γειτονικούς και αδελφοποιημένους δήμους θα έχει ο Οργανισμός Νεολαίας και Άθλησης των συνεργαζόμενων δήμων.

-Δημιουργία πάρκων για εναλλακτικό αθλητισμό. Η δημιουργία πρότυπων πάρκων για skateboard, parkour θα δώσει την ευκαιρία στους λάτρεις των «αθλημάτων» αυτών να ασχοληθούν με το άθλημα της αρεσκείας τους σε χώρους ασφαλείς και φιλικούς προς το περιβάλλον. Το κάθε πάρκο θα έχει έναν γυμναστή που θα 77

επιβλέπει τους μετέχοντες και έναν γιατρό για την άμεση παροχή ιατρικής βοήθειας σε περίπτωση τραυματισμού. Με τη δημιουργία των κατάλληλων εγκαταστάσεων για εναλλακτικό αθλητισμό, θα μπορούν στο μέλλον να γίνουν τα πρώτα βήματα για την διοργάνωση διαγωνισμών/πρωταθλημάτων. Σήμερα, η έλλειψη τέτοιων πάρκων έχει οδηγήσει τους νέους σε πλατείες και δρόμους, που δεν πληρούν τους κανόνες ασφαλείας με αποτέλεσμα κάθε φορά να κινδυνεύουν να τραυματιστούν σοβαρά μετά από πτώση.

-Εκπόνηση προγραμμάτων άθλησης για άτομα ειδικές ανάγκες καθώς και για ηλικιωμένους υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και του Υπουργείου Υγείας. Το δικαίωμα στην άθληση είναι αναφαίρετο για όλους. Το σύνθημα «Αθλητισμός για Όλους» πρέπει να γίνει πράξη με την εκπόνηση προγραμμάτων άθλησης για άτομα με αναπηρία και για ηλικιωμένους με σεβασμό στην ιδιαίτερα ευαίσθητη σωματική και ψυχολογική τους κατάσταση. Την εποπτεία των συμμετεχόντων θα έχει επιστημονική ομάδα που θα αποτελείται από γυμναστή, αθλίατρο και ψυχολόγο, ώστε να παρέχεται ανά πάσα στιγμή τόσο ιατρική όσο και ψυχολογική βοήθεια. Η ήπια μορφή άθλησης και ιδίως η ευχαρίστηση που θα προέλθει από την εκγύμναση θα συντελέσουν στην ψυχική ισορροπία των ατόμων αυτών των κατηγοριών. Η στήριξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες και των ηλικιωμένων από την πολιτεία σε συνδυασμό με τη δημιουργία ειδικά διαμορφωμένων χώρων άσκησης θα επιτρέψουν στα άτομα με παθήσεις και σε ανθρώπους της «τρίτης ηλικίας» να δώσουν μέσω του αθλητισμού τη δική τους μάχη για μια καλύτερη ποιότητα ζωής.

-Ανάπτυξη του δικτύου για τον αθλητικό εθελοντισμό. Η ανάπτυξη του εθελοντισμού στον αθλητισμό θα πραγματοποιηθεί από τις αθλητικές ομοσπονδίες και τις αθλητικές μη κυβερνητικές οργανώσεις με την κατάλληλη ενημέρωση και κατάρτιση των ενδιαφερομένων σε συνεργασία με την τοπική δημοτική αρχή. Η διοργάνωση περισσότερων αθλητικών εκδηλώσεων είτε σε επαγγελματικό είτε σε ερασιτεχνικό επίπεδο θα συμβάλει στην αύξηση της ζήτησης του εθελοντισμού. Στόχος του εθελοντισμού είναι η προβολή της αξίας της ευγενούς άμιλλας, της συνεργασίας και της γενικότερης προσφοράς στον πολιτισμό μέσω του αθλητισμού και γι αυτό η πολιτεία πρέπει να δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εθελοντική δράση.

-Η κατασκευή/ανακαίνιση και αύξηση της χωρητικότητας των γηπέδων και των κολυμβητηρίων με στόχο τη δημιουργία πρότυπων αθλητικών χώρων που θα μπορούν να φιλοξενήσουν τα εθνικά αντιπροσωπευτι78

κά συγκροτήματα. Πολλά από τα υπάρχοντα γήπεδα και κολυμβητήρια είναι παλιά και δεν πληρούν τις ανάγκες σωματείων που επιδιώκουν να ξεφύγουν από την αφάνεια και να βαδίσουν σε επαγγελματικά πλαίσια. Η κατασκευή/ανακαίνιση των γηπέδων και των κολυμβητηρίων με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και η αύξηση της χωρητικότητας τους θα μετατρέψουν το γήπεδο αποτελεί ένα πόλο έλξης τόσο για τον αθλητή όσο και για τον φίλαθλο. Η αξιοποίηση όλων των ολυμπιακών εγκαταστάσεων για τη διεξαγωγή αθλητικών δραστηριοτήτων είναι άκρως απαραίτητη όχι μόνο για τη διαφύλαξη της κληρονομιάς των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 αλλά και για το άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας. Ακόμα, η πιθανή δημιουργία χώρων αναψυχής(πάρκο, καφέ, κινηματογράφος κτλ) πλησίον των αθλητικών εγκαταστάσεων θα δώσει την ευκαιρία στον φίλαθλο κόσμο να συνδυάσει την παρακολούθηση ενός αγώνα με μια μη αθλητική δραστηριότητα.

-Ίδρυση Κέντρου Ψυχολογικής Υποστήριξης Αθλητών. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένα αθλητικό ταλέντο μένει στάσιμο λόγω προβληματικής συμπεριφοράς και ένας προπονητής αντιμετωπίζει με υπερβολική αυστηρότητα τους αθλητές του επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχολογία τους και την αγωνιστική τους διάθεση. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την εξέλιξη του αθλητή η πνευματική και η σωματική ισορροπία που αποτελεί το κλειδί για την εξέλιξη του αθλητή και ιδιαίτερα του νέου. Η ίδρυση του εν λόγω κέντρου με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού θα συμβάλει στην αντιμετώπιση των προσωπικών προβλημάτων των αθλητών που επηρεάζουν αρνητικά τις επιδόσεις τους και στην βελτίωση της αγωνιστικής συμπεριφοράς τους.

-Ίδρυση δημοτικού αθλητικού συμβουλίου. Η κίνηση αυτή θα οδηγήσει στην ύπαρξη ενός συμβουλίου που θα ειδικεύεται στον αθλητισμό και θα αποτελέσει το αρμόδιο όργανο για την ανάπτυξή του. Το συμβούλιο θα αποτελείται από ανθρώπους της περιοχής που ανήκουν στον αθλητικό χώρο είτε σε διοικητικό είτε σε αγωνιστικό πόστο, καθώς και από ομάδα επιστημονικών συμβούλων. Το δημοτικό συμβούλιο θα είναι υπεύθυνο για την υλοποίηση των αποφάσεων του αθλητικού συμβουλίου και συγκεκριμένα για τις ανάγκες των σωματείων του Δήμου αποτελώντας το βασικό χρηματοδότη. Η άσκηση αθλητικής διοίκησης από το νέο συμβούλιο θα αναβαθμίσει το ρόλο του αθλητισμού ως φορέα πολιτισμού και θα συντελέσει σε μια μεθοδικώτερη προσέγγιση του αθλητισμού διευκολύνοντας το δημοτικό συμβούλιο στη λήψη αποφάσεων. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Αφιέρωμα -Διοργάνωση ετήσιου αθλητικού φεστιβάλ υπό την αιγίδα του τοπικού Δήμου με την συμμετοχή κορυφαίων συλλόγων. Το τουρνουά αυτό θα αποτελέσει μια γιορτή του αθλητισμού και μια διαφήμιση για τον τοπικό Δήμο. Παράλληλα, ο φίλαθλος κόσμος θα έχει την ευκαιρία να δει από κοντά αθλητές εγνωσμένης αξίας αλλά και νέα ταλέντα να αγωνίζονται σε περιοχές που ο αθλητισμός δεν έχει ιδιαίτερη προβολή. Κάθε χρόνο διαφορετικός δήμος θα έχει την ευθύνη της διοργάνωσης συνεπικουρούμενος από την μητρόπολη καθώς και άλλους τοπικούς φορείς. Με αυτή την κίνηση κάθε δήμος-διοργανωτής θα μπορεί να επιδείξει το αθλητικό του έργο και οι δημότες να μπορούν να συμμετάσχουν στο φεστιβάλ είτε ως αθλητές είτε ως εθελοντές.

-Ανάπτυξη του αθλητικού τουρισμού Η ιδέα του αθλητικού τουρισμού όχι μόνο θα διαφήμιζε τη χώρα αλλά θα βοηθούσε τους νεώτερους σε ηλικία αθλητές να συνδυάσουν το άθλημα τις αρεσκείας τους με διακοπές. Ένα σημαντικό βήμα θα αποτελέσει η προβολή των αθλητικών κατασκηνώσεων της χώρας και η δημιουργία τουριστικών προγραμμάτων για όσους θέλουν να κάνουν αθλητικό τουρισμό. Η ύπαρξη χιονοδρομικών κέντρων στη χώρα ευνοεί τον χειμερινό αθλητικό τουρισμό ενώ η ενδεχόμενη ανάπτυξη των χειμερινών σπορ(σκί, σνόουμπορντ) στη χώρα θα συμβάλει στην εισροή επισκεπτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, η φιλοξενία διεθνών διοργανώσεων από τις επαρχιακές πόλεις που διαθέτουν χιονοδρομικά κέντρα θα αποτελούσε μια μεγάλη ευκαιρία για την οικονομική τους ανάπτυξη. Επίσης, ο αθλητικός τουρισμός θα έδινε αντίστοιχες ευκαιρίες και στους λάτρεις των υγρών σπορ(κολύμβηση, υδατοσφαίριση, κωπηλασία, θαλάσσιο σκι, κτλ) να συνδυάσουν τις καλοκαιρινές διακοπές με προπόνηση στο αγαπημένο τους άθλημα.

Οικονομικά - Καθιέρωση μηνιαίου οικονομικού ελέγχου για τη διαφύλαξη ενός υγιούς αθλητικού σωματείου. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για ένα σύλλογο που επιθυμεί την αγωνιστική του πρόοδο και την οικονομική του ευημερία να περνάει από μηναίο οικονομικό έλεγχο. Γι αυτό κρίνεται απαραίτητη η θέσπιση ενός σώματος για τον οικονομικό έλεγχο των αθλητικών σωματείων σε μηνιαία βάση ώστε να αποφεύγονται κρούσματα φοροδιαφυγής και κερδοσκοπίας από άτομα που χρησιμοποιούν τα σωματεία ως βιτρίνα για να προωθήσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα. Επίσης, σημαντική κίνηση για την προστασία των συλλόγων από την οικονομική ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

κατάπτωση είναι ο έλεγχος στις οικονομικές δραστηριότητες των μάνατζερ παικτών και στους όρους σύναψης συμφωνιών με τους συλλόγους.

-Θέσπιση ορίου μισθοδοσίας στα επαγγελματικά συμβόλαια των αθλητών/τήρηση του οικονομικού «fair play». Οι δυσανάλογες αμοιβές στον επαγγελματικό αθλητισμό μπορεί σήμερα να είναι σύνηθες φαινόμενο, ωστόσο το γεγονός αυτό προκαλεί μεγάλο πρόβλημα στους συλλόγους που σπαταλούν υπέρογκα ποσά προκειμένου να καλύψουν τις οικονομικές απαιτήσεις του αθλητή. Ο μέσος σύλλογος ξεφεύγει με αυτό τον τρόπο από τον αρχικό του προϋπολογισμό ενώ παράλληλα χωρίζει τους αθλητές σε υψηλά και χαμηλά αμειβόμενους , προκαλώντας την διατάραξη των σχέσεων μεταξύ των αθλητών και τις διοίκησης του συλλόγου. Με τη θέσπιση ενός ορίου μισθοδοσίας και με ευρύτερους όρους στο συμβόλαιο του αθλητή που θα υπόκεινται στο εργατικό δίκαιο θα σταματήσει η σπατάλη υπερβολικών ποσών για την αμοιβή των πρωτοκλασάτων αθλητών. Με αυτό τον τρόπο θα εφαρμοστεί το οικονομικό ‘fair play’ και θα σταματήσει η διάκριση εις βάρος των χαμηλότερα αμειβομένων αθλητών. Με αυτό τον τρόπο οι σύλλογοι θα διατηρήσουν την εύρυθμη οικονομική λειτουργία τους ,ενώ θα κρατήσουν και τις ισορροπίες ανάμεσα στους αθλητές.

-Εκπόνηση μελέτης σχετικά με τη χρηματοδότηση του αθλητισμού από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Για την χρηματοδότηση των αθλητικών σωματείων είναι ιδιαίτερα σημαντική η σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού φορέα είτε με τη μορφή επιδοτήσεων είτε χορηγιών. Γι αυτό το λόγο θεωρείται σημαντική η εκπόνηση μελέτης για την χρηματοδότηση των σωματείων σε συνδυασμό με τη χάραξη ενός νομικού πλαισίου που θα συμβάλει στη διαφάνεια της οικονομικής υποστήριξης των σωματείων. Η συμβολή τόσο του κράτους όσο και των εταιρειών κοινωνικής ευθύνης θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντική για την εκπλήρωση του στόχου.

-Μείωση στις τιμές των εισιτηρίων και καθιέρωση ειδικών εισιτηρίων στα γήπεδα και τα κολυμβητήρια, όπως φοιτητικό, οικογενειακό και εισιτήριο ατόμων με ειδικές ανάγκες. Το μέτρο αυτό θα φέρει περισσότερο κόσμο στους αγώνες και θα βοηθήσει στην αύξηση των εσόδων των σωματείων χωρίς να επιβαρύνει οικονομικά τους φιλάθλους ιδίως τη σημερινή δύσκολη οικονομική περίοδο. Ο αθλητισμός έχει ανάγκη τη στήριξη της νεολαίας και της οικογένειας προκειμένου να απαλλαγεί από τα περιθωριακά στοιχεία που δημιουργούν επεισόδια.

-Έκδοση μηνιαίου αθλητικού λαχνού προς ενίσχυ79

ση των αθλητικών σωματείων. Υπεύθυνη αρχή για την έκδοση του αθλητικού λαχνού θα είναι η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού. Ο αθλητικός λαχνός θα πωλείται στους φιλάθλους και γενικώτερα στους δημότες τόσο κατά την διάρκεια των αγώνων όσο και στα γραφεία των σωματείων. Με αυτόν τον τρόπο θα αυξηθούν τα έσοδα και τα σωματεία θα πάρουν οικονομική ανάσα. Μέρος του ποσού που θα συγκεντρωθεί θα διατεθεί σε φιλανθρωπικά ιδρύματα και με αυτό τον τρόπο θα επωφεληθούν τόσο

τα σωματεία όσο και οι συνάνθρωποί μας που έχουν ανάγκη από οικονομική υποστήριξη.

Διεθνείς Σχέσεις -Σύναψη διακρατικών συμφωνιών και συμμετοχή σε δράσεις υπό την αιγίδα της ΕΕ και διεθνών οργανισμών. Οι συμφωνίες που θα αφορούν τόσο για την αντιμετώπιση κρουσμάτων όπως ντόπινγκ, χουλιγκανισμός, ρατσισμός αλλά και την διοργάνωση σεμιναρίων για προπονητική και για την αθλητική εκπαίδευση με ιδιαίτερη έμφαση στο «ευ αγωνίζεσθαι» και στην ολυμπιακή παιδεία που αποτελούν τα θεμέλια για την σωστή πνευματική ζύμωση του αθλητή. Η διεθνής συνεργασία θα αποτελέσει αποτέλεσμα της προώθησης της ανταλλαγής πληροφοριών, εμπειριών και αποτελεσματικών πρακτικών σχετικά με την πρόληψη κρουσμάτων βίας και ρατσισμού. Η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, η Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή και οι αθλητικές ομοσπονδίες της χώρας με την ενεργή συμμετοχή στις δράσεις της ΕΕ για των αθλητισμό, την διαρκή παρουσία στα διεθνή αθλητικά fora και τη σύναψη διακρατικών συμφωνιών θα συμβά80

λουν στη διεθνή συνεργασία και αλληλεγγύη στα πλαίσια της προαγωγής του αθλητισμού αλλά και της ενίσχυσης της οικουμενικής διάστασής του.

Οι προϋποθέσεις για «αλλαγή σελίδας» στον ελληνικό αθλητισμό Ο ελληνικός αθλητισμός καλείται να ‘αλλάξει σελίδα’ με την χάραξη ενός πλάνου διακυβέρνησης που θα οδηγήσει στην εύρυθμη λειτουργία του και στην πάταξη των αρνητικών φαινομένων βίας, διαφθοράς που πηγάζουν από την έλλειψη παιδείας και γνώσης. Η ύπαρξη των κατάλληλων συνθηκών στον οικονομικό και τον οργανωτικό τομέα είναι απαραίτητη, ώστε ο ελληνικός αθλητισμός να βαδίσει ανεμπόδιστα στο δρόμο των επιτυχιών και να γίνει ο καλύτερος πρεσβευτής της χώρας στο εξωτερικό. Η Πολιτεία μέσω του υπουργείου Πολιτισμού οφείλει να σταθεί αρωγός στην προσπάθεια μιας αθλητικής αναγέννησης της χώρας με συνέπεια και υπευθυνότητα. Η βελτίωση των υλικοτεχνικών υποδομών και η δημιουργία ενός μοντέλου αθλητικής διοίκησης, απαλλαγμένου από την γραφειοκρατία και τα μικροπολιτικά συμφέροντα, που θα στηρίζεται τόσο στην κρατική όσο και στην ιδιωτική πρωτοβουλία θα οδηγήσουν στην αγωνιστική αξιοποίηση των ταλέντων και στην άνοδο της ανταγωνιστικότητας των πρωταθλημάτων. Η κρατική ενεργοποίηση με την ανάπτυξη αθλητικών προγραμμάτων και δράσεων στο εσωτερικό και την σύναψη διεθνών συνεργασιών και συμφωνιών στα πλαίσια της ΕΕ, η συμμετοχή των αθλητικών ομοσπονδιών και των σωματείων σε ευρωπαϊκά προγράμματα για την νεολαία, καθώς και η αγωνιστική και πνευματική αφύπνιση των αθλητών θα θέσουν τις βάσεις για την δημιουργία ενός πρότυπου συστήματος αθλητικής διακυβέρνησης μέσα στον οποίο θα γαλουχηθούν οι αυριανοί πρωταθλητές.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Θέατρο

k

Το θείο τραγί του Γιάννη Σκαρίμπα Θέατρο Οδού Κυκλάδων «Λευτέρης Βογιατζής» Σκηνοθεσία Άρης Μπινιάρης

Τ

ο Θείο Τραγί εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1933 και είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Γιάννη Σκαρίμπα (1893 – 1984). Αποτελεί το σημείο εκκίνησης της νεωτερικής γραφής του Σκαρίμπα, καθώς εμπεριέχει τα περισσότερα από τα στοιχεία εκείνα που θα εξελιχθούν και θα αποτελέσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιδιόλεκτης γλώσσας του. Το μυθιστόρημα μας παρουσιάζει την περιπλάνηση στην ελληνική ύπαιθρο του Γιάννη, ενός αλήτη, ενός αντιήρωα, που όμοιό του θα δούμε τρεις δεκαετίες αργότερα από το κίνημα των Beats. Αυτός ο μοναχικός οδοιπόρος, ο εραστής της αντίστασης σε κάθε τι αποδεκτό ως κανονικό και υγιές σε μια κάλπικη κοινωνία, είναι το σύμβολο του μυθιστορήματος, που όταν πρωτοεκδόθηκε τάραξε συθέμελα την λογοτεχνική γενιά της εποχής του. Πιό ανατρεπτική από τον ήρωα, όμως, είναι η ίδια η γλώσσα του Σκαρίμπα, με υπερρεαλιστικές αιχμές, μουσικότητα και ποιητική ατμόσφαιρα, γεμάτη εικόνες που παραπέμπουν σε λαϊκές ζωγραφιές. Μια γλώσσα όπου κυριαρχούν η ανάμειξη του φανταστικού με το πραγματικό, του δραματικού με τη σάτιρα, η ειρωνεία, η παρωδία και μια ηχητική δυναμική, μια ξεχωριστή μουσική δυναμικότητα. Σ’αυτήν ακριβώς την μουσικότητα στηρίζει και ο Μπινιάρης την παράστασή του, όπου μας αφηγείται μέρη του μυθιστορήματος συνοδεία ζωντανής μουσικής. Το πιό ενδιαφέρον μέρος, όμως, της παράστασης, είναι ο τρόπος που ο ίδιος αφηγείται το κείμενο, που είναι καθαρά προσωπικός και σχεδόν ορίζει ένα ιδιότυπο ύφος, μια ιδιότυπη γλώσσα, όπως έκανε και ο Σκαρίμπας. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη επιτυχία του σκηνοθέτη και ερμηνευτή, ο οποίος καταφέρνει να καθηλώσει το κοινό του και να περάσει στην πλατεία ένα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

τόσο ιδιαίτερο και τόσο δύσκολο και, γιατί όχι, αντιθεατρικό κείμενο. Οι μουσικοί και ο ερμηνευτής επί σκηνής, πλαισιώνονται από προβολές εικόνων της εποχής του έργου, που συμπληρώνουν με ιδανικό τρόπο την αφήγηση. Τίποτα, όμως, δεν είναι τυχαίο και τίποτα δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Ο δημιουργός δουλεύει πάνω στο συγκεκριμένο σχέδιο τουλάχιστον τρία χρόνια τώρα, και το παρουσίασε πρώτη φορά προ διετίας στο bios. Ο Μπινιάρης, στην παράσταση αυτή, είναι εξ ίσου ανατρεπικός με τον συγγραφέα, καθώς οι φόρμες που χρησιμοποιεί αλλά και η θεματική, δηλαδή το ίδιο το κείμενο αλλά και ο τρόπος που το φωτίζει, επιχειρούν να ταράξουν τον θεατή, να τον οδηγήσουν σε ένα θέατρο που παίρνει θέση τόσο ως προς την φόρμα, την αισθητική αναζήτηση, όσο και ως προς το περιεχόμενο. Άλλωστε και ο ίδιος είναι παιδί μιας τέτοιας θεατρικής παράδοσης, μαθητής του Τόμας Ρίτσαρντς στο ίδρυμα Γκροτόφσκι στην Ιταλία,ένας μοναχικός πιονέρος μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και μακριά από το θέατρο της βιτρίνας, το θέατρο των μεγάλων σκηνοθετών, το θέατρο των επιχορηγούμενων από ιδρύματα εγχώριων γκουρού του υψηλής αισθητικής θεάτρου της «Ψωροκώσταινας». Είναι σίγουρα μια από τις σημαντικώτερες παραστάσεις του φετινού -και όχι μόνο- χειμώνα. Δύσκολο, επίσης, να περάσει απαρατήρητο το γεγονός πως ορισμένες, αν όχι όλες, από τις πλέον ενδιαφέρουσες παραστάσεις που είδα τον τελευταίο χρόνο, βασίζονται σε διασκευές κειμένων της νεοελληνικής γραμματείας των αρχών του Εικοστού Αιώνα, μη προορισμένων να παρασταθούν!

Γιάννης Δρακόπουλος

81

Η απρόσμενη αρετή της αφέλειας

Τ

ο κλίμα του ποιητή και διηγηματογράφου Ρέϋμοντ Κάρβερ επιχειρεί να ξαναζωντανέψει στο σινεμά, μετά τον αείμνηστο Ρόμπερτ Όλτμαν και τα αριστουργηματικά Στιγμιότυπα(1993), ο αναμφισβήτητα δεξιοτέχνης Αλεχάντρο Γκονσάλες Ιναρίτου, με την νέα του ταινία Birdman ή Η απρόσμενη αρετή της αφέλειας. Ο Ιναρίτου -σαν τον Όλτμανπαρουσιάζει ένα φλύαρο σύμπλεγμα χαρακτήρων, που αυτήν την φορά συνωστίζονται γύρω από τον Ρήγκαν Τόμσον, έναν μεσήλικα σούπερ σταρ του Χόλλυγουντ, ο οποίος αποφάσισε στα -ήντα του να μετακομίσει στην Νέα Υόρκη και να ανεβάσει στο Μπρόντγουεϊ μια φιλόδοξη διασκευή ιστοριών του Κάρβερ. Η ταινία ξεκινά με το επιτύμβιο στον τάφο του Κάρβερ στο Άντζελες Πορτ: ΥΣΤΕΡΟ ΣΠΑΡΑΓΜΑ Επήρες τάχα ό,τι εγύρεψες σ’ αυτή τη ζωή; Το πήρα. Και τι γυρεύεις; Να με πούνε αγαπημένο, μοναδικά να μ’ αγαπήσουνε στη γη. Ρέιμοντ Κάρβερ1

Και τελειώνει με τον πρωταγωνιστή να γίνεται στο τέλος του πουλί. Να πετά στον ουρανό. Στ’ αλήθεια; Ή μήπως είναι μια φαντασμαγορία του σινεμά, ένας ακόμα ρόλος στο θέατρο; Δεν θα το μάθουμε με σιγουριά, ακριβώς γιατί αυτή είναι η δίωρη ταινία του Ιναρίτου: μία ακροβασία ανάμεσα στην αληθινή ζωή του ηθοποιού Ρήγκαν και στο σανίδι (παρασκήνιο) του θεάτρου. Μεταξύ της ασήκωτης, ώρες-ώρες, πραγματικότητας και της ανάλαφρης (ανάλατης;) κινηματογραφικής φαντασίας. Κοντά σ’ αυτά, το δίχως άλλο η ταινία γίνεται κι ένα εύστοχο σχόλιο στον σύγχρονο ναρκισσισμό των media. Σαν την εικονική πραγματικότητα που αναζητά την αληθινή ζωή: «Να με πούνε αγαπημένο, μοναδικά / να μ’ αγαπήσουνε στη γη.». Αλλ’ ας έρθουμε στην υπόθεση. Ο ηθοποιός Ρήγκαν, λοιπόν, γνωστός σταρ της χολιγουντιανής ταινίας «Birdman», έρχεται στο Μπρόντγουεϊ για να ανεβάσει το «Για ποιό πράγμα μιλάμε, όταν μιλάμε για αγάπη», ένα διήγημα του Κάρβερ, που ο Ρίγκαντο διασκευάζει για το θέατρο, σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί. Για να βρει τα χρήματα για την παραγωγή, βάζει ενέχυρο ακόμα και το σπίτι του. Καθώς η πρεμιέρα πλησιάζει, ένας από τους ηθοποιούς της παράστασης

LATE FRAGMENT And did you get what you wanted from this life, even so?

I did.

And what did you want?

To call myself beloved, to feel myself beloved on the earth. Από το A New Path to the Waterfall, Atlantic Monthly Press, 1989.

1

82

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

Κινηματογράφος τραυματίζεται σοβαρά και πρέπει να αντικατασταθεί. Λόγω της γνωριμίας του με την Λέσλι, ηθοποιό επίσης στην παράσταση, ο Ρήγκαν προσλαμβάνει τον γνωστό θεατρικό αστέρα Μάικ Σίνερ. Όταν οι δυο σταρ συγκρουστούν επί σκηνής στην γενική πρόβα, θα αναλάβει ο φίλος του Ρήγκαν, ο παραγωγός της παράστασης και φίλος του Τζακ, να κρατήσει τις ισορροπίες. Λύσεις θα βρεθούν, για να καταρρεύσουν ξανά, καθώς ο Ρήγκαν συνθλίβεται από τις καταστάσεις της πραγματικής του ζωής. Η Λόρα, συμπρωταγωνίστρια και ερωμένη του, του λέει ότι είναι έγκυος, η κόρη του, που, απεξαρτημένη από τα ναρκωτικά, δουλεύει στο θέατρο σαν βοηθός του, ζητά την προσοχή του, την ίδια στιγμή που η πρώην γυναίκα του Σίλβια μπαινοβγαίνει όλο και πιο συχνά στα παρασκήνια. Και ο ίδιος καταρρέει ψυχολογικά, όσο το alter ego του, ο Birdman, τον προτρέπει να ξαναγυρίζει στο Χόλλυγουντ όπου ανήκει. Τελικά, τι πράγμα εννοούμε, όταν μιλάμε γι’ αγάπη; Μήπως την μπερδεύουμε με τον ναρκισσιστικό θαυμασμό των άλλων; Και τι είναι πράγματι η τέχνη; Μια φαντασία που σου δίνει φτερά να πετάς σαν σούπερ-ήρωας, προκαλώντας τον παροξυσμό του πλήθους ή ένα ρίσκο θανάτου; Είναι εύκολο να δει κανείς στον ήρωα την εικόνα του πρωταγωνιστή, του Μάϊκλ Κήτον, πρωταγωνιστή των ταινιών φαντασίας, του Μπάτμαν (1989) και του Ο Μπάτμαν επιστρέφει (1992). Χωρίς αμφιβολία, ο πραγματικός Κήτον είναι η έμπνευση και το μεγάλο πλεονέκτημα της ταινίας. Αλλά μια ταινία δεν παύει να είναι ένας καθρέφτης -ή μια εξομολόγηση στις πιο ακριβές στιγμές- του δημιουργού της. Ο Ιναρίτου, σκηνοθέτης ώς τώρα μεγάλων ταινιών, όπως η εμβληματική Βαβέλ (2006), βρίσκεται στην ηλικία του ήρωά του, ανάμεσα στην αναγνώριση και την αβεβαιότητα, αναζητώντας προφανώς αυτό που και ο Δον Κιχώτης-Θερβάντες ψάχνει: την αγάπη. Ή, με τα δικά του λόγια: «Εγώ τον είδα (τον ήρωα) ως έναν Δον Κιχώτη, ο οποίος πασχίζει να τα καταφέρει σε μια ποταπή πραγματικότητα, αλλά μπερδεύεται συνεχώς και χάνει τον προσανατολισμό του κατακρημνίζοντας τις αγνές του προσδοκίες. Είναι, βασικά, η ιστορία όλων μας, πιστεύω».2 Πώς αλλιώς; Σαν τον Βρόγχο (1948) του Χίτσκοκ και την Ρωσσική Κιβωτό (2002) του Σοκούρωφ, η ταινία είναι γυρισμένη ολόκληρη σαν ένα συνεχόμενο πλάνο. Αν και, σε διαφορά από το μοναδικό τεχνικά επίτευγμα του Σοκούρωφ, ο Ιναρίτου -όπως κι ο Χίσκοκ- σταματά την λήψη του2 Δες: http://www.culturenow.gr/34219/birdman-to-oskarikofavori-toy-alexantro-gkonzales-inaritoy

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

λάχιστον δύο φορές, όταν η μηχανή βλέπει τον ουρανό της Νέας Υόρκης, κι άλλη μία στον πυροβολισμό του τέλους. Αυτή η συνεχόμενη, χωρίς cut, αφήγηση δίνει μια τόσο σφιχτή δομή στην ταινία και στην αλληλουχία των σκηνών, που μοιάζει σαν να ζει κανείς από κοντά όλη την ένταση των τελευταίων ημερών πριν από την θεατρική πρεμιέρα. Για να γίνει αυτό το εγχείρημα πράξη, χρειάζεται, εκτός από ένα σενάριο οικονομημένο με ακριβεία -ο Ιναρίτου συνεργάζεται σ’ αυτό με τον Νίκολας Τζιακομπόνε και τον Αρμάντο Μπο, που τους χρησιμοποίησε και στο Beautiful (2010), καθώς και με τον βραβευμένο Αλεξάντερ Ντιλεναρί- και ηθοποιούς που το παίξιμό τους είναι απόλυτα συγχρονισμένο. Το κύριο βάρος, βέβαια, το σηκώνει ο Κήτον, στο ρόλο του Ρήγκαν. Καταφέρνει να δώσει μια πολύ καλή ερμηνεία, που δεν αποκλείεται να τον φέρει στα Όσκαρ. Το σύμπαν των χαρακτήρων γύρω του συμπληρώνουν η Ναόμι Ουότς, στον ρόλο της Λέσλι, η Άντρια Ράϊζμποροου σαν Λόρα, συμπρωταγωνίστριες και οι δύο στο έργο που ανεβάζει ο Ρήγκαν. Ο Έντουαρντ Νόρτον, που κρατάει τον ρόλο του ηθοποιού Μάϊκ Σίνερ, με ένα περισσότερο τυπικό παίξιμο, καταφέρνει να «δώσει ατάκες» στην ερμηνεία του Κήτον. Οι δυο τους δένουν πάντως πολύ καλά. Αυτή που διακρίνεται στους δεύτερους ρόλους -και λόγω σεναρίουείναι σίγουρα η Έμμα Στόουν, στον ρόλο της Σαμ. Ο Ζακ Γαλυφιανάκης (Τζακ) και η Έϊμι Ράιαν (Σύλβια) συμπληρώνουν το πετυχημένο καστ. Παρά την διάρκειά της και το ιδιαίτερο στυλ της, η ταινία καταφέρνει να κρατήσει το ενδιαφέρον του θεατή ως το τέλος, καθώς τα πάθη του Ρήγκαν-Τόμσον μοιάζουν να μην έχουν τελειωμό. Παρ’ ολίγον να ξεχάσω τη μουσική. Ο Αντόνιο Σάντσες καταφέρνει, μόνον με αυτοσχεδιασμούς στα τύμπανα, να δώσει βάθος, κυρίως στα αισθήματα του πρωταγωνιστή. Το φινάλε προσπαθεί να απογειώσει «μεταφυσικά» την ταινία, με τα φτερά του χολλυγουντιανού Birdman, είναι αλήθεια. Και μιας και αρχίσαμε με σύγκριση, ο Ιναρίτου, ψάχνοντας σε μια πιο λατινική «υπερφυσική» συνταγή, ξεφεύγει από τον αμερικανικό μελαγχολικό ρεαλισμό του Όλντμαν, που έδινε μια βαθύτερη σοφία στα Στιγμιότυπα. Δεν παύει, ωστόσο, να υπογράφει μια μεγάλη ταινία, συνεχίζοντας την πετυχημένη πορεία του στην βιομηχανία των ονείρων του Χόλλυγουντ, αντίθετα με τον ήρωά του. Ή μήπως σαν τον ήρωά του;

Κωνσταντίνος Μπλάθρας 83

Βιβλιοπαρουσίαση

Μελέτης Η. Μελετόπουλος

Μαρξισμός-Τροτσκισμός στην Ελλάδα εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2015, 723 σελίδες

Σ

το εισαγωγικό μέρος του βιβλίου, ο συγγραφέας αναλύει τον τρόπο με τον οποίο οι σταλινικές δομές του ΚΚΕ συνέθλιψαν κάθε έννοια ελεύθερου θεωρητικού διαλόγου, περιθωριοποίησαν ή και εξόντωσαν τους επιφανέστερους μαρξιστές διανοουμένους, επέβαλαν όρους στρατοπέδου στην πνευματική ζωή της αριστεράς και τελικώς εμπόδισαν την ανάπτυξη της μαρξιστικής σκέψης στην Ελλάδα. Και αυτό, ενώ υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις γιά μία πρωτότυπη και σημαντική θεωρητική άνθιση, που θα οδηγούσε στην εμφάνιση ενός ιδιαίτερου Ελληνικού μαρξισμού, αντίστοιχου με τον Ιταλικό ή τον Αυστριακό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σε αυτό το κεφάλαιο, παρουσιάζει η πνευματική ζωή των προσφύγων ανταρτών στο Παραπέτασμα μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, η οποία παρουσιάζεται αναλυτικά και από την οποία συνάγεται ότι οι άνθρωποι αυτοί, που είχαν κατηγορηθεί ως προδότες, επεβίωσαν στην εξορία, υπό την ασφυκτική καταπίεση και έλεγχο του κόμματος, διακατεχόμενοι από παθολογική αγάπη γιά την Ελλάδα, υποφέροντας από νοσταλγία, εορτάζοντας με πάθος τις εθνικές εορτές, αναπτύσσοντας εξαιρετικής ποιότητας λογοτεχνία με αποκλειστικό αντικείμενο την Ελλάδα και διαμορφώνοντας γιά τα παιδιά τους ένα εν εξορία ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, με κύριο άξονα τον πατριωτισμό. Στην συνέχεια, παρουσιάζονται αναλυτικά οι κυριώτεροι Έλληνες μαρξιστές με χρονολογική σειρά: Γεώργιος Κωνσταντινίδης-Σκληρός, Γιάννης Κορδάτος, Σεραφείμ Μάξιμος, Δημήτριος Γληνός, Δημήτρης Mπάτσης, Νίκος Πουλαντζάς. Η εν πολλοίς άγνωστη βιογρα84

φία τους εξετάζεται ως πράξη συνέπειας προς τις ιδέες τους, το θεωρητικό τους έργο τοποθετείται στο πλαίσιο της διεθνούς μαρξιστικής κίνησης, ενώ η κρίση έπεται της αξιολογικά ουδέτερης ανάλυσης του έργου τους. Ειδικά στο κεφάλαιο γιά τον Πουλαντζά, παρουσιάζονται άγνωστα και συγκλονιστικά στοιχεία, που ανατρέπουν πλήρως την εικόνα που υπάρχει μέχρι σήμερα και αποκαλύπτουν τις δραματικές εσωτερικές αυτοαναιρέσεις και μεταμορφώσεις του κορυφαίου μαρξιστή την εποχή του πρόωρου θανάτου του. Στο τελευταίο μέρος της μελέτης παρουσιάζονται οι αρχειομαρξιστές και η σχέση τους με το παγκόσμιο τροτσκιστικό κίνημα και τον ίδιο τον Τρότσκυ, και στην συνέχεια οι κυριώτεροι Έλληνες τροτσκιστές: ο Παντελής Πουλιόπουλος, ο Άγις Στίνας και ο Μιχάλης Ράπτης ή Πάμπλο, ο ασφαλώς σημαντικώτερος όλων, ο διανοούμενος που προσέδωσε στο ελληνικό τροτσκιστικό κίνημα εθνική ταυτότητα και εθνική συνείδηση. Ο Μελέτης Μελετόπουλος συγκέντρωσε το υλικό γιά αυτήν την μελέτη επί μία τριακονταετία, από την εποχή των σπουδών του μέχρι σήμερα. Ερεύνησε αδημοσίευτα αρχεία και πηγές, πήρε προσωπικές συνεντεύξεις και μελέτησε παράλληλα την μαρξιστική θεωρίας με κριτική διάθεση και χωρίς ιδεοληψίες. Αυτές οι τελευταίες υπήρξαν, κατά την γνώμη του συγγραφέα, η βασική αιτία που, στην σημερινή μεγάλη οικονομική και κοινωνική κρίση που ταλανίζει την ανθρωπότητα, ο μαρξισμός, ως εργαλείο ανάλυσης και ως πρόταση, είναι βωβός αν όχι ήδη νεκρός.

Γιάννης Μαθιουδάκης ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

In memoriam

Δημήτριος Ν. Κούτρας (1936-2015) μία σεμνή διακονία των αριστοτελικών σπουδών στην χώρα μας του Χρήστου Π. Μπαλόγλου

Τ

ην 17η Ιανουαρίου 2015 έληξε το θαύμα της ζωής για τον Δημήτριο Ν. Κούτρα, Ομότιμο Καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έζησε ο Δημήτριος Κούτρας 79 περίπου χρόνια. Πέρα από τα όρια του βιωμένου αυτού χρόνου, υπάρχει στην μνήμη των συγγενών, φίλων και γνωρίμων του, των πολυαρίθμων μαθητών του και συναδέλφων του, αλλά κυρίως με την παρουσία του έργου του, διατηρημένου στην επιστημονική συγκρότηση όσων εμαθήτευσαν πλησίον του, και θησαυρισμένου στα δημοσιεύματά του.

O Kούτρας γεννήθηκε το 1936 στην Πάτρα. Εφοίτησε στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου διακρίθηκε για την πολυμάθειά του και μνήμη του. Συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στην Φιλοσοφία στην Heidelberg κατά τα έτη 1963-1966, όπου έτυχε της διδασκαλίας των διακεκριμένων καθηγητών φιλοσοφίας Hans Georg Gadamer (Marburg 1900-Heidelberg 2002) και Karl Loewith (Mϋnchen 1897-Heidelberg 1973). Το 1966 διορίσθηκε με εισήγηση του καθηγητού και Ακαδημαϊκού Ιωάννου Ν. Θεοδωρακοπούλου (Βασσαράς Λακωνίας 1900-Αθήνα 1981). Ανακηρύχθηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1969 με θέμα της διατριβής του Η Έννοια του Φωτός εις την Αισθητικήν του Πλωτίνου, και υφηγητής το 1973 με θέμα της υφηγεσίας του Η Κοινωνική Ηθική του Αριστοτέλους. Αι αρεταί της δικαιοσύνης και της φιλίας. Έγινε εντεταλμέΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

νος υφηγητής το 1975, εντάχθηκε με τον Ν. 2190/1982 στην βαθμίδα του Επικούρου Καθηγητού το 1982, εξελίχθηκε σε Αναπληρωτή Καθηγητή το 1987 και σε Καθηγητή το 1992. Αφυπηρέτησε το 2003 και αναγορεύθηκε Ομότιμος Καθηγητής. Η διατριβή του για τον Αριστοτέλη αποτελεί ένα έργο θεμελιακό για την κοινωνική φιλοσοφία του Αριστοτέλους και θα αποτελέσει την αφετηρία για την συστηματική θεραπεία των κειμένων και έργων του Αριστοτέλους από τον Κούτρα. Το 1994 ο Κούτρας ίδρυσε την Εταιρεία Αριστοτελικών Μελετών «Το Λύκειον» και, με την διεξαγωγή διεθνών συνεδρίων αριστοτελείου φιλοσοφίας, ενίσχυσε και προήγαγε τις αριστοτέλειες σπουδές. Τα πολυσέλιδα Πρακτικά Συνεδρίων, την έκδοση των οποίων επιμελείτο ο ίδιος, αποτελούν μία σημαντική παρακαταθήκη των πορισμάτων διακεκριμένων Ελλήνων και ξένων ερευνητών του Αριστοτέλους και συνιστούν σημαντική συμβολή στην έρευνα. Επίσης ήταν ιδρυτής του ατύπου μεταπτυχιακού Σεμιναρίου Αριστοτελικών Σπουδών, όπου νέοι ερευνητές, υποψήφιοι διδάκτορες και διδάκτορες εύρισκαν πρόσφορο έδαφος για την ανακοίνωση των πορισμάτων των ερευνών τους. Τον Δεκέμβριο του 2002, η Ακαδημία Αθηνών εβράβευσε τον Δ. Κούτρα για την πολυετή προσφορά του στην προαγωγή της αριστοτελείου φιλοσοφίας. Ο Δημήτριος Ν. Κούτρας ανέδειξε πλείστους μαθητές και επόπτευσε δεκάδες διδακτορικών διατριβών. Κατέλιπε μνήμη αγαθή.

85

Πώς άρχισε ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος

Π

ριν από εκατό ακριβώς χρόνια, η Ευρώπη οδηγήθηκε σε έναν πόλεμο πρωτοφανούς εντάσεως και εκτάσεως, ο οποίος γέννησε πολύ σύντομα έναν άλλον, δεύτερο, εξ ίσου φρικτό παγκόσμιο πόλεμο, καθώς και απερίγραπτα ανθρωποβόρες τερατογενέσεις που καταβρόχθισαν δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους, όπως ο εφηρμοσμένος κομμουνισμός, ο φασισμός και ο ναζισμός, καταστάσεις, συστήματα και καθεστώτα που διαπερνούν και χαρακτηρίζουν τον βραχύ 20ό αιώνα (1914-1989) και τον καθιστούν από πολλές πλευρές τον πιο απάνθρωπο της πανανθρώπινης ιστορίας. Ένα μέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, υπνωτισμένο από τις υπερεθνικιστικές και μιλιταριστικές ιδεολογίες της εποχής, αλλά και από το γεγονός ότι η οικουμένη δεν είχε προηγουμένως βιώσει άλλον τέτοιον Αρμαγεδδώνα, δεν είχε επίγνωση του τι το περίμενε. Εκατοντάδες χιλιάδες ήσαν επομένως οι ενθουσιώδεις ανυποψίαστοι στρατευμένοι του Αυγούστου του 1914, οι οποίοι πίστευαν ότι το τέλος του χρόνου θα τους εύρισκε στα σπίτια τους. Οι μεν Γάλλοι, έχοντας πάρει πίσω την Αλσατία και την Λωραίνη, θα εί-

86

του Κώστα Μ. Σταματόπουλου χαν εν τω μεταξύ παρελάσει νικητές στην βερολινέζικη Unter den Linden, παιανίζοντας την Madelon, οι δε Γερμανοί στα παρισινά Champs Élysées, με τις μπάντες τους να παίζουν τον θούριο Die Wacht am Rhein. Όσο για τους Βρεταννούς, αυτοί, χάρις στον αήττητο και απανταχού παρόντα στόλο τους, θα είχαν δώσει το τέλος που της άρμοζε στην γερμανική θρασύτητα της πολιτικής «της θέσεως υπό τον ήλιο» (κατά την διατύπωση του έως τα 1909 καγκελαρίου Bernhard von Bülow), θα είχαν πλήξει θανάσιμα την Δύναμη που τους ανταγωνιζόταν επιτυχώς στην οικονομία απωθώντας τους μάλιστα στην δεύτερη παγκοσμίως θέση, θα είχαν συνδράμει τους Γάλλους στον άνισο αγώνα τους κατά των Γερμανών, που ήσαν τόσο βάρβαροι ώστε να μην σεβαστούν το γειτονικό τους, μικρό, ουδέτερο Βέλγιο, ενώ οι Ρώσσοι θα είχαν επί τέλους πραγματοποιήσει το προαιώνιό τους όνειρο: την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως και των Στενών. Όλα αυτά υποτίθεται ότι θα είχαν πραγματοποιηθεί μέχρι τα Χριστούγεννα και το τέλος του χρόνου. Υπήρχαν βέβαια και οι έχοντες επίγνωση του κακού, αυτοί δηλαδή που είδαν τον πόλεμο ως την απόΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιφυλλίδα

λυτη συμφορά, όπως και οι άλλοι, που βάδισαν στα μέτωπα, δηλαδή στον θάνατο, χωρίς να γνωρίζουν κάν για ποιόν λόγο επιστρατεύθηκαν. Οι ηγεσίες, ανεπίτρεπτα επιπόλαιες, άφησαν την γηραιά ήπειρο να διολισθήσει κατ’ αρχάς προς πολώσεις επικίνδυνες που αύξησαν την ένταση και την νευρικότητα, και εν συνεχεία ενέδωσαν στην ιδέα του πολέμου. Ορισμένα δε μέλη τους ξεκάθαρα τον επεδίωξαν, καίτοι σαφώς εγνώριζαν, σε αντίθεση προς τους πολλούς, πως θα ήταν πρωτόγνωρης φρίκης (ο Helmuth von Moltke ο πρεσβύτερος, ήδη από το 1890, είχε προβλέψει τον πόλεμο, τουλάχιστον 7ετή ). Και ας πούμε αμέσως πως, μεταξύ αυτών, τα ονόματα που πρώτα μας έρχονται στον νου – είμεθα υπό μία άποψη όλοι παιδιά των προκαταλήψεων της συνθήκης των Βερσαλλιών, όπως για τα δικά μας θέματα παιδιά του βενιζελισμού – ήσαν τα λιγώτερο ένοχα, συγκρινόμενα με τις τεράστιες ευθύνες ενός Raymond Poincaré, ενός Sergei Sazonov, ενός Alexander Izvolsky και, σε δεύτερη ίσως μοίρα, ενός Edward Grey και ενός Νικολάου Β΄ Ρομανώφ. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα πορίσματα της ιστορικής έρευνας [και σε μερική αντίθεση προς την περίφημη τοποθέτηση του Fritz Fischer (1961) για την παλαιόθεν ιδιάζουσα πορεία (Sonderweg) της Γερμανίας και την πιο πρόσφατη των γερμανικών élites, ως των βασικών υπευθύνων για την κήρυξη του πολέμου (όχι ότι και αυτές δεν συνέβαλαν στην κήρυξη του πολέμου)] αυτοί ήσαν οι μέγιστοι μεταξύ των υπνοβατών (Sleepwalkers), κατά τον εύστοχο τίτλο του πρόσφατου λίαν κατατοπιστικού έργου του ιστορικού Christopher Clark, που οδήγησαν σε αμετάκλητη καταστροφή την γηραιά ήπειρο και δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους (75-80.000.000) στον τάφο. Ας πούμε επίσης πως, από τα τέλη του 19ου αιώνα, υπήρχαν άνθρωποι λίγο ή διόλου εμπεπλεγμένοι στα κοινά, που, καίτοι ζώντας στην ελαφρότητα, την κομψότητα και την εκκωφαντική και κάπως κούφια αισιοδοξία της Belle Époque, διαισθάνθηκαν το λυκόφως του ευρωπαϊκού πολιτισμού και την ασυγκράτητη επέλαση μιας νέας βαρβαρότητας, όχι όπως οι ρομαντικοί του πρώτου 19ου αιώνα, αλλ’ ως μία Αποκάλυψη συμπαντικών διαστάσεων, η οποία σε αντίθεση με την Ιωάννειο, δεν θα κατέληγε παρηγορητικά στην κάθοδο μιας καινής Ιερουσαλήμ. Αυτοί ήσαν κυρίως φιλόσοφοι και καλλιτέχνες, ιδίως ζωγράφοι και μουσικοί (πολλοί από τους οποίους έζησαν στην λαμπρή και πολυδιάστατη Βιέννη της εποχής τους)… Παρ’ όλη του την αισιοδοξία, και την πίστη του ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

στον θρίαμβο της λογικής και στην ανθρώπινη πρόοδο, ο ύστερος 19ος αιώνας έχει πολλά από τα τραγικά χαρακτηριστικά ενός τέλους εποχής. Ένα από αυτά ήταν ότι, πολυάριθμα μέλη των ευρωπαϊκών ελίτ, ακόμη και στην περίπτωση που ετάσσοντο κατά του πολέμου, είχαν καταλήξει να τον θεωρούν αναπότρεπτο, ως τρόπον τινά ένα είδος αδυσώπητου φυσικού φαινομένου, κάτι που τους έκαμε να εγκαταλείπονται και να παραλύουν στο κακό που πλησίαζε, ενώ άλλοι το περίμεναν με ανακούφιση, σχεδόν με χαρά. Αυτή η έλξη του θανάτου και της καταστροφής, μήπως δεν επιβεβαιώνει την ύπαρξη αυτού του ευρωπαϊκού λυκόφωτος; Άλλωστε, όλες οι ανθρωποκτόνες θεωρίες που προαναφέραμε, στις οποίες προσθέτω τον φυλετικό αντισημιτισμό, ήσαν όλες ή όλες περίπου, ουτοπικά δημιουργήματα του 19ου αιώνα. Πλην, όμως, ήταν η φρίκη του Μεγάλου Πολέμου, που, εξαχρειώνοντας εκατομμύρια ανθρώπων, κατέστησε την εφαρμογή τους στην διάρκειά του καθώς και στο διάστημα μετά από αυτόν, σχεδόν υποχρεωτική. Στο κείμενο αυτό θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω αυτήν την κάθοδο στον Άδη, πορεία ανέμελη για τους πολλούς που τελικώς θυσιάστηκαν, και διαδρομή ένοχη για τους ολίγους που οδήγησαν τους άλλους στην σφαγή και που παραπατώντας και μη βλέποντας καθαρά την όλη εικόνα και διακατεχόμενοι ο καθένας τους από τους δικούς του φόβους για ένα μέλλον που φάνταζε γεμάτο απειλές, άφησαν μία τοπική κρίση, όχι σοβαρότερη απ’ ό,τι ήσαν πολλές που είχαν πρόσφατα προηγηθεί, να εκφυλισθεί σε παγκόσμιο πόλεμο. Το κείμενο θα έχει τρία μέρη: 1. Οι προηγηθείσες κρίσεις, που ξεπεράστηκαν όχι χωρίς ν’ αφήσουν σωρευτικά τα ίχνη τους, 2. Οι «υπνοβάτες» ή η διολίσθηση προς τον πόλεμο, καθώς η ατμόσφαιρα ραγδαία γίνεται «προπολεμική», και 3. Η κρίση του Ιουλίου 1914.

Οι μείζονες προπολεμικές κρίσεις (1904-1913) Η ρωσσική συντριβή στην Μαντζουρία, το 1904, γέννησε προς στιγμήν την ελπίδα στο Βερολίνο ότι θα προκαλούσε χαλάρωση στην γαλλο-ρωσσική συμμαχία και την αγγλο-γαλλική συνεννόηση (η Γερμανία προχώρησε δύο φορές σε συγκεκριμένη πρόταση συμμαχίας προς την Ρωσσία: τον Οκτώβριο του 1904 και τον Ιούλιο του 1905). Η ελπίδα όμως αυτή διαψεύσθηκε πλήρως, καθώς η μεν Ρωσσία δεν ανταποκρίθηκε, στις δε μαροκινές κρίσεις του 1905 και 1906, η Αγγλία 87

Η προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία (1908)

στήριξε με σθένος την Γαλλία. Στην πραγματικότητα η ρωσσική έκλειψη είχε το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που ανέμεναν οι Γερμανοί, καθώς προκάλεσε: 1. στην Αγγλία, στους κόλπους του Φόρεϊν Όφις, την επικράτηση της περί τον Edward Grey αντιγερμανικής μερίδας, αποφασισμένης να δώσει τέλος στις ενοχλητικές πλην ακόμη διόλου απειλητικές γερμανικές ιμπεριαλιστικές αξιώσεις. Και 2. και πιο σημαντικό, ότι η ρωσσική ήττα, περιορίζοντας τις φιλοδοξίες της Μόσχας στην Άπω Ανατολή, τις έφερε πίσω στην Ευρώπη, στρέφοντάς τες, πιο απαιτητικές παρά ποτέ, στα Βαλκάνια ( πολιτική Ιζβόλσκυ και Σαζόνωφ) και περιορίζοντας έτσι σημαντικά, λόγω της συμμαχίας της Γερμανίας με την Αυστροουγγαρία, την μεγάλη στα Βαλκάνια αντίπαλο της Μόσχας, την γερμανική ευχέρεια κινήσεων. Η ανωτέρω μεταβολή συνέπεσε ή έθεσε σε κίνηση άλλες μικρότερες ή μέχρι τότε υπνώττουσες κρίσεις, που, ξεσπώντας διαδοχικά ή ταυτόχρονα, μεταμόρφωσαν γεωπολιτικά τα Βαλκάνια και τα μετέτρεψαν στα χρόνια 1908-1913, σε πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης.

88

Θυμίζω ότι η κρίση υπήρξε αποτέλεσμα παρανόησης που προκλήθηκε στην συνάντηση, στις 15 Σεπτεμβρίου 1908, στο Buchlau της Μοραβίας, του Αυστριακού και του Ρώσσου υπουργού των Εξωτερικών, στην διάρκεια της οποίας στον μεν Alois von Ährenthal δόθηκε η εντύπωση ότι η Ρωσσία δεν είχε αντιρρήσεις για την άμεση προσάρτηση των δύο σλαυϊκών επαρχιών που η Αυστροουγγαρία κατείχε από τα 1878, ο δε Alexander Izvolsky αναχώρησε πιστεύοντας ότι ο Αυστριακός ομόλογός του αναγνώριζε πλήρως τις ρωσσικές βλέψεις επί των Στενών, από την ικανοποίηση των οποίων ο ίδιος, δηλαδή η Ρωσσία, εξαρτούσε την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Η πύρρειος, όπως αποδείχθηκε, νίκη της Αυστρίας, επέφερε 3 αρνητικώτατες συνέπειες: α. την όξυνση των σχέσεών της με την Ρωσσία. β. την όξυνση των σχέσεων με τους υπερεθνικιστές Σέρβους που εν πολλοίς ήλεγχαν την Σερβία, για τους οποίους η Αυστρία καθίσταται ο υπ’ αριθμόν 1 εχθρός του Σλαυισμού (η άλλη όψη του αυτού νομίσματος είναι ο συνεχής εκνευρισμός που ο σερβικός εθνικισμός προκαλεί στην Βιέννη) και γ. την περαιτέρω εξασθένιση της ίδιας της Αυστριακής αυτοκρατορίας που αντιμετώπιζε προβλήματα συνοχής. Εις ό,τι αφορά το πρώτο σημείο, ας πούμε μόνον πως η αυστριακή «προδοσία» του 1908, έδωσε στην ρωσσική πολιτική στα Βαλκάνια έναν έντονο αντι-αυστριακό χαρακτήρα, και οδήγησε αφ’ ενός στην σύσταση, υπό την αιγίδα της Αγίας Πετρουπόλεως, μιας σερβο-βουλγαρικής συμμαχίας, και αφ’ ετέρου στην χρηματοδότηση των εξτρεμιστικών, έντονα αντι-αυστριακών, σερβικών εθνικιστικών οργανώσεων. Η ρωσσική εχθρότητα θα εκδηλωθεί επίσης με την ρωσσική επιστράτευση τον χειμώνα του 1912-1913, με αφορμή την αλβανική κρίση. Η ιταλο-αυστριακή απάντηση στην ρωσσική μέσω Σερβίας και Βουλγαρίας διείσδυση, ήταν η σύσταση μιας τύποις ανεξάρτητης Αλβανίας (με αποτέλεσμα να πληρώσει την νύφη ο Ελληνισμός της Β. Ηπείρου).

Ο ιταλο-τουρκικός πόλεμος (1911-1912) Με την απόλυτη έγκριση των Δυνάμεων της Entente και χωρίς να ενημερώσει κάν τους εταίρους της στην Τριπλή Συμμαχία Αυστριακούς και Γερμανούς (που δεν υπήρχε περίπτωση να θελήσουν να θίξουν την Τουρκία, πάνω στην οποία η μεν Αυστροουγγαρία στήριζε μεγάλο μέρος της ασφαλείας της, η δε Γερμανία την πολιτική του Drang nach Osten), η Ιταλία κήρυξε ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιφυλλίδα

τον πόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία, από την οποία απέσπασε την Κυρηναϊκή και τα Δωδεκάνησα. Η Αγγλία και η Γαλλία έδωσαν ρητώς την έγκρισή τους στην πράξη αυτή της ιταλικής αρπακτικότητας, και εν συνεχεία πίεσαν την Πύλη να συνθηκολογήσει, παρά την βεβαιότητα που είχαν ότι το όλο εγχείρημα θα προκαλούσε σκλήρυνση της αυστριακής πολιτικής στα Βαλκάνια και την Αδριατική, κυρίως όμως ότι θα επέσυρε την άμεση κατά της Τουρκίας κινητοποίηση των μικρών βαλκανικών Δυνάμεων. Μία άλλη συνέπεια του ιταλο-οθωμανικού πολέμου, και εξ αιτίας του ότι οι Τούρκοι, όπως ήταν φυσικό, έκλεισαν τα Στενά, ήταν να αισθανθούν οι Ρώσσοι την ζωτική οικονομική σημασία που είχε για την καλπάζουσα οικονομία τους το θαλάσσιο αυτό πέρασμα, από το οποίο περνούσε ένα σημαντικό μέρος του ρωσσικού εμπορίου. Ο ιταλο-τουρκικός πόλεμος, που, επαναλαμβάνω, έγινε με τις ευλογίες του Λονδίνου και του Παρισιού, είναι δηλωτικός της εγκατάλειψης του δόγματος της οθωμανικής εδαφικής ακεραιότητας, που ήταν ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του συστήματος ισορροπιών που εξασφάλιζε την παγκόσμια ειρήνη. Η άλλη όψη αυτού του φαινομένου είναι η αργή απόσυρση της Αγγλίας από την περιοχή, μετά την εδραίωσή της στην Αίγυπτο, το Σουέζ και την Κύπρο (1907: δήλωση Grey στον Ρώσσο πρέσβυ Izvolsky ότι η Μ. Βρεταννία είναι διατεθειμένη να εξετάσει μια ενδεχόμενη μεταβολή του καθεστώτος των Στενών), απόσυρση που θα μετατραπεί σε επίσημη αγγλική πολιτική, από τον Οκτώβριο/ Νοέμβριο του 1914 έως το 1917. [κάτι αντίστοιχο γίνεται σήμερα με την Αμερική του Ομπάμα]. Πρόκληση γεωπολιτικό κενού, το οποίο, με δεδομένη την ισχυρότατη οικονομική παρουσία της Γαλλίας στην Σερβία και την Οθωμανική αυτοκρατορία, επεχείρησαν να καλύψουν αντίζηλες, η Γερμανία και η Ρωσσία. Αλλά και η Αυστρία ως βαλκανική δύναμη κι επί πλέον ως αντίπαλη της Ρωσσίας δεν μπορούσε να μείνει αδιάφορη.

Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913) Θα μας απασχολήσουν αποκλειστικά τα γεγονότα που αύξησαν την ένταση στην περιοχή και έφεραν την Ευρώπη πιο κοντά στο ενδεχόμενο μιας μείζονος κρίσης: 1. Η απότομη εκδίωξη της Οθωμανικής παρουσίας από την Βαλκανική χερσόνησο, η ύπαρξη της οποίας αποτελούσε θεμελιώδη εγγύηση της ασφάλειας, συνοχής και σταθερότητας της αυτοκρατορίΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

ας των Αψβούργων.

2. Η απότομη μεγέθυνση της Σερβίας, που καθίσταται ο πόλος συσπείρωσης των νοτίων Σλαύων (το «Πεδεμόντιο» της Βαλκανικής) κάτι που η Αυστροουγγαρία δικαίως εξέλαβε ως μείζονα εναντίον της απειλή, φόβος που έκανε πολλούς στην Βιέννη να επιζητούν τον πόλεμο ώστε να ξεμπερδέψουν μια για πάντα με την Σερβία. Πόσο μάλλον που η χώρα αυτή βρισκόταν, από το 1903 και μετά, υπό την επήρεια μιας υπερεθνικιστικής ομάδας στρατιωτικών, την οποία οργάνωσε ο διαβόητος Δραγούτιν Δημητρίεβιτς, γνωστότερος ως Apis, μέλος του Επιτελείου. Πρώτη εκδήλωσή της υπήρξε η άγρια δολοφονία του βασιλικού ζεύγους, καθώς και η εξολόθρευση πλείστων μελών της φιλο-αυστριακής δυναστείας των Ομπρένοβιτς, και η κλήση στον θρόνο του αρχηγού της αντίπαλης δυναστείας Πέτρου Καραγεώργεβιτς. Εν συνεχεία, εκμεταλλευόμενοι την, στα όρια της εθνικής ψυχώσεως, πίστη του σερβικού λαού στην ιδέα της Μεγάλης Σερβίας, την επανασύσταση δηλαδή της εφήμερης μεσαιωνικής αυτοκρατορίας του Στεφάνου Ντουσάν (συμπτωματικώς η σερβική μεγάλη ιδέα εξαγγέλλεται από τον Ηλία Γκρασάνιν την ίδια ακριβώς χρονιά – ήτοι το 1844- με την εξαγγελία της ελληνικής από τον Ιωάννη Κωλέττη), δημιουργούν, με αφορμή την προσάρτηση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης από την Αυστρία, μία παραστρατιωτική και παραπολιτική συνωμοτική οργάνωση, την Σερβική Εθνική Άμυνα (Srpska Narodna Odbrana). Αυτή η οργάνωση καταφέρνει να διαβρώσει πλήρως καίριους τομείς της κρατικής ασφαλείας, καθώς και τις φρουρές των συνόρων, και αναλαμβάνει να προωθήσει με κάθε τρόπο την ένωση των Σλαύων της Βαλκανικής και της Αυστροουγγαρίας, τους οποίους φυσικά θεωρεί όλους Σέρβους, γύρω από το Βελιγράδι. Τα πλέον ακραία μέλη της σχηματίζουν την μυστική τρομοκρατική οργάνωση «Ένωση ή Θάνατος», γνωστότερη ως «Μαύρη Χειρ» (Narodna Obrana), στον ιδρυτικό πυρήνα της οποίας πλειοψηφούν οι βασιλοκτόνοι του 1903, μεταξύ των οποίων και ο διαβόητος Apis, καθηγητής πλέον Τακτικής Πολέμου, στην στρατιωτική σχολή του Βελιγραδίου. Η οργάνωση αυτή, στην διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, ήταν υπεύθυνη για αποτρόπαια μαζικά εγκλήματα κατά Μουσουλμάνων Τούρκων ή Αλβανών, Βουλγάρων και Ελλήνων στον ευρύτερο μακεδονικό χώρο, όπως επίσης, ήταν αυτή που όπως φαίνεται όπλισε το χέρι του Σχοινά, για να δολοφονήσει τον βασιλέα Γεώργιο Α΄ στην Θεσσαλονίκη, πόλη που κατ’ αυτούς έπρεπε να περιέλθει στην Μεγάλη Σερβία: παραμένοντας αμετα89

μής σε πολλούς τομείς της χώρας, ο οποίος επιτυγχάνεται χάρις στα δάνεια που αφειδώς παρέχει το Παρίσι. Το αποτέλεσμα ήταν τα 3/4α του σερβικού δημοσίου χρέους να οφείλονται στην Γαλλία, που όπως γνωρίζομε ήταν επίσης σύμμαχος και μέγας χρηματοδότης της Ρωσσίας, η οποία χρησιμοποιούσε την Σερβία προωθώντας τους δικούς της ευρύτερους στόχους. Από τα παραπάνω συνάγονται δύο συμπεράσματα: α. πως η αυστριακο - σερβική μεθόριος μετατράπηκε απότομα σε ένα από τα πιο ευπαθή σημεία του πλανήτη, και β. πως η Σερβία της εποχής εκείνης μοιάζει με παιδί που παίζει με τα σπίρτα σε έναν αχυρώνα.

Η αλβανική κρίση (1912-1913) Αποφασισμένη να αποτρέψει την έξοδο της Σερβίας στην Αδριατική και διακινδυνεύοντας πόλεμο με την Ρωσσία που επιστράτευσε εναντίον της, η Αυστροουγγαρία στέλνει τελεσίγραφο στην Σερβία, απαιτώντας την άμεση απόσυρση των στρατευμάτων της από την Αλβανία. Παρ’ ολίγο να ξεκινήσει τότε ο Παγκόσμιος Πόλεμος. Ευτυχώς οι Δυνάμεις έδειξαν απρόθυμες να εμπλακούν και η Σερβία υπέκυψε στο τελεσίγραφο, δίνοντας - και είναι αυτό που πρέπει να συγκρατήσομε - στην φιλοπόλεμη μερίδα της Βιέννης την εντύπωση ότι η απειλή πολέμου ήταν ο ενδεδειγμένος τρόπος επιβολής της θελήσεως της Αυστρίας στους Σέρβους.

Η κρίση του Αγκαντίρ κίνητος φύλακας των ελληνικών δικαίων, ο Έλλην βασιλεύς, του οποίου ο στρατηλάτης γιος είχε στερήσει τον Σλαυισμό από τόσα σημαντικά εδάφη που τάχα δικαιωματικά του ανήκαν, έπρεπε να τιμωρηθεί. Η επίσημη σερβική κυβέρνηση του Νικολάου Πάσιτς, του Σέρβου τρόπον τινά Βενιζέλου, ανεχόταν την κατάσταση, εν μέρει ως συμμεριζόμενη κάποιες από τις εθνικιστικές θέσεις των δύο οργανώσεων, εν μέρει για λόγους ψηφοθηρικούς, καθώς η οργάνωση ήταν δημοφιλής, και εν μέρει για λόγους προσωπικού φόβου, γνωρίζοντας το πόσο τα μέλη τους ήσαν αδίστακτα. Πέραν αυτού ήταν ο Νικόλαος Πάσιτς που, με την σύμφωνη γνώμη του Πέτρου Καραγεώργεβιτς, έστρεψε σταδιακά, από το 1906 και έπειτα, την Σερβία προς την Ρωσσία, κάτι που ουδόλως ευχαρίστησε την Βιέννη. Ένα δεύτερο ήκιστα φιλικό του βήμα έναντι της μεγάλης του γείτονος επέκεινα του Δουνάβεως, ήταν η ανάθεση όχι σε αυτήν, αλλά στην Γαλλία, του εξοπλισμού και της εκπαίδευσης του σερβικού στρατού καθώς και του εκσυγχρονισμού της υλικοτεχνικής υποδο90

Παρ’ όλο που η κρίση αυτή λαμβάνει χώρα το έτος 1911, αναφέρεται εδώ τελευταία, για να μη διακοπεί η έκθεση της αλληλουχίας των βαλκανικών κρίσεων. Θα συνοψίσομε λέγοντας πως η δειλή απόπειρα της Γερμανίας να κάνει αισθητή την παρουσία της στην πόλη αυτή του Μαρόκου αποστέλλοντας σ’ αυτήν μία κανονιοφόρο, προσέκρουσε στην απόλυτη αδιαλλαξία της Γαλλίας και της Αγγλίας, που απείλησαν με πόλεμο, με αποτέλεσμα η Γερμανία να ανακρούσει πρύμναν, βυσσοδομώντας κατά της «δολίας Αλβιώνος». Η εύκολη αυτή επιτυχία έδωσε όμως στην Entente το λάθος μήνυμα, ότι δηλαδή η επίδειξη αδιαλλαξίας και η πολιτική πυγμής ήταν ίσως η πιο ενδεδειγμένη στάση έναντι της Γερμανίας. Από την άλλη δε, προκάλεσε μία σύσφιξη των αγγλογαλλικών δεσμών: τότε ήταν που, με αφορμή την κρίση, αποφασίσθηκε μυστικά μεταξύ των δύο επιτελείων και υπό την αιγίδα του λόρδου Grey, χωρίς όμως την έγκριση της βρεταννικής κυβερνήσεως, η αποστολή βρεταννικού στρατού στην Γαλλία σε περίπτωση πολέμου της με τους Γερμανούς. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιφυλλίδα

Οι «υπνοβάτες» ή η διολίσθηση προς τον Πόλεμο Ο ακροατής μέχρι στιγμής καταλήγει στο τριπλό συμπέρασμα ότι α. οι κρίσεις πολλαπλασιάζονται και προκαλούν γεωπολιτικές ανακατατάξεις που αυξάνουν την διεθνή ένταση, β. ότι μέχρι στιγμής όλες ξεπερνιούνται, υπό την έννοια ότι δεν οδηγούν σε μείζονα πόλεμο, αν και ορισμένες έφθασαν πολύ κοντά στο να τον προκαλέσουν, και γ. ότι η πλέον συγκρατημένη, σχετικά αφανής και περιθωριοποιημένη από τις Μεγάλες Δυνάμεις είναι, παρά τις κατά καιρούς μεγαλοστομίες του Γουλιέλμου Β΄ και παρά την επιτάχυνση της αποικιακής πολιτικής της, υπό τον νέο, μετά το 1910, υπουργό των Εξωτερικών Kinderlen – Wächter, η αυτοκρατορική Γερμανία. Παράλληλα, όμως, ιδίως από το 1911 και μετά, στην ηγεσία όλων των χωρών, κατ’ εξοχήν όμως εκείνων της Entente και όχι μόνον της απολυταρχικής Ρωσσίας, αλλά και της δημοκρατικής Γαλλίας και της φιλελεύθερης Αγγλίας – κι αυτή είναι η έκπληξη στην οποία καταλήγουν σήμερα οι ερευνητές, αλλά και εμείς που τους διαβάζομε καθώς παραμένομε θύματα της προπαγάνδας των νικητών του 1918 - συντελούνται σημαντικές μεταβολές, που, με δεδομένες τις υφιστάμενες εντάσεις, φέρνουν πιο κοντά τον Μεγάλο Πόλεμο, τον οποίο, όπως παρατηρήσαμε στην εισαγωγή, μεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών ελίτ θεωρεί πια αναπόφευκτο. Μία από αυτές είναι η άνοδος στα πράγματα, στην Γαλλία, την Ρωσσία και την Αγγλία (για την τελευταία αυτή Δύναμη θα πρέπει χρονικά να πάμε λίγα χρόνια πίσω) μιας αδιάλλακτης ομάδας φιλοπολέμων ηγετών, όπως ήταν στην Γαλλία ο Raymond Poincaré, στην μετά τον Στολύπιν κι ακόμη πιο πολύ στην μετά τον Βλαδίμηρο Κακότσωφ Ρωσσία ο Σαζόνωφ και ο Κριβοσέιν, στην δε Αγγλία, όπου τα πράγματα είναι πιο σύνθετα, οι αντιγερμανοί, πλην όχι ανοικτά φιλοπόλεμοι, Asquith και Grey, συνεπικουρούμενοι από τον Churchill κι από μερικούς άλλους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση του Γάλλου προέδρου Πουανκαρέ, η πολιτική αστάθεια και η συνακόλουθη συχνή εναλλαγή κυβερνήσεων ή υπουργών Εξωτερικών στα πλαίσια της διακυβερνήσεως από το ίδιο κόμμα (6, αν δεν κάνω λάθος μέσα σε λιγώτερο από 1 ½ έτος), ενισχύουν υπέρμετρα την εξουσία του. Στην δε Ρωσσία, οι φιλοπόλεμοι ενισχύθηκαν εξ αιτίας του κενού εξουσίας που προκάλεσε η δολοφονία του Στολύπιν. Το πρώτο αποτέλεσμα αυτής της μεταβολής ήταν η αύξηση της ισχύος του στρατιωτικού παράγοντος έναΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

ντι του πολιτικού, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση εκείνη του Joseph Joffre στην Γαλλία. Θα μπορούσαμε να προσθέσομε στην μεν Αυστρία τον Konrad von Hötzendorff, στην δε Γερμανία τον Helmut von Moltke τον νεώτερο, με την διευκρίνιση ότι αμφότεροι τελούσαν υπό τον έλεγχο μετριοπαθών πολιτικών όπως ήταν ο καγκελάριος Bethmann- Hollweg (ο οποίος προ του 1914 είχε δηλώσει την αντίθεσή του στον πόλεμο, λέγοντας ότι αυτός θα εσήμανε το τέλος του ευρωπαϊκού πολιτισμού), καθώς και ηγεμόνων που απεύχονταν τον πόλεμο, όπως ο Γουλιέλμος Β΄- ναι, ο Γουλιέλμος Β΄, παρά τις μεγαλοστομίες του και τους φανφαρονισμούς του - , ο Φραγκίσκος Ιωσήφ, και πάνω από όλους στην πάση θυσία διατήρηση της ειρήνης ο διάδοχός του αρχιδούκας Φραγκίσκος – Φερδινάνδος. Συνακόλουθα ήσαν τα μέτρα που λαμβάνονται, όπως ήταν η αύξηση, το 1913, της διάρκειας της στρατιωτικής θητείας σε τρία χρόνια (στην Ρωσσία πρώτα, στην Γαλλία έπειτα, και τέλος στην Γερμανία), ή η περαιτέρω ένταση στην κούρσα των εξοπλισμών με την ψήφιση όλο και πιο μεγάλων κονδυλίων, ή το εγκαινιασθέν στις αρχές του 1913, με γαλλικά χρήματα, ρωσικό τετραετές «Μέγα Σχέδιο», στόχος του οποίου ήταν ο πλήρης εκσυγχρονισμός του ρωσσικού στρατού, η δύναμη του οποίου εν καιρώ ειρήνης θα έφθανε τα 2.200.000 και η ταχύτητα επιστρατεύσεώς του, χάρις σε ένα υπό κατασκευή πυκνό σιδηροδρομικό δίκτυο δεν θα υπελείπετο παρά μόνον τρεις ημέρες της γερμανικής. Ας πούμε εδώ πως η πυροδότηση της προετοιμασίας σε πόλεμο, οφείλεται στην δήλωση του Grey ότι η Αγγλία δεν θα έμενε αδιάφορη ως προς την τύχη της Γαλλίας, δήλωση που προκάλεσε το περίφημο γερμανικό «πολεμικό συμβούλιο» της 8ης Δεκεμβρίου 1912, το οποίο εγκαινίασε την κούρσα των εξοπλισμών. Μία άλλη συνέπεια είναι η αποστολή φιλοπόλεμων διπλωματών σε θέσεις κλειδιά όπως ήταν ο Ρώσσος πρεσβευτής στο Βελιγράδι Νικολάι Χάρτβιχ, ο Γάλλος πρέσβυς στην Αγία Πετρούπολη και στενώτατος φίλος του Πουανκαρέ στον οποίον όφειλε τον διορισμό του Maurice Paléologue, ή ο Σέρβος πρεσβευτής, επίσης στην Αγία Πετρούπολη Σπαλάζκοβιτς ή ο επίσης Σέρβος πρεσβευτής στην Βιέννη. Οι άνθρωποι αυτοί δεν διστάζουν ενίοτε να αυτονομηθούν – ιδιαίτερα σε περίπτωση που χαλαρώνει ο άνωθεν έλεγχος, ή να υπερθεματίσουν ρίχνοντας λάδι στην φωτιά, αν κρίνουν ότι τούτο ευχαριστεί τον πολιτικό προϊστάμενό τους, λειτουργούν αυθαίρετα, δεσμεύοντας την χώρα τους ή δίνοντας την εντύπωση ότι την δεσμεύουν.

91

Άλλο χαρακτηριστικό της προπολεμικής περιόδου ήταν η αδιαφάνεια, ήτοι η κατά κόρον άσκηση της μυστικής διπλωματίας, στην οποία κατ’ εξοχήν διέπρεπε όχι κάποιος οπισθοδρομικός κρυψίνους απόλυτος μονάρχης ή μυστικοσύμβουλος μονάρχη, αλλά ο πολύς λόρδος Γκρέυ, υπουργός των Εξωτερικών της Αγγλίας από το 1905 έως το 1916. Αποτέλεσμα της μυστικότητας ήταν η διγλωσσία, από την οποία απέρρευσαν παρερμηνείες και παρεξηγήσεις… *** Το επόμενο βήμα μας είναι να εξηγήσομε την στάση της Γαλλίας και της Ρωσσίας ως τις πρώτιστες από τις Μεγάλες Δυνάμεις που όξυναν συνεχώς την ένταση και ωθούσαν τα πράγματα προς τον πόλεμο. Πιο πολύπλοκη και λιγώρο κατανοητή είναι οπωσδήποτε η στάση της Γαλλίας. Ας πούμε αμέσως ότι αυτό που επιθυμούσαν οι Γάλλοι ήταν, σε περίπτωση πολέμου, να είναι ο ρόλος τους αμυντικός, ενώ αντίθετα επιθετικός θα έπρεπε να είναι εκείνος των Ρώσσων, ώστε να τραβήξουν αυτοί στο δικό τους πολεμικό μέτωπο τον κύριο όγκο του γερμανικού στρατού. Τον πόλεμο επομένως έπρεπε να τον ξεκινήσουν οι Ρώσσοι. Φυσικά οι Ρώσσοι είχαν άλλα σχέδια, στα οποία – αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα το γερμανικό μέτωπο - έδιδαν προτεραιότητα στον πόλεμο κατά της Τουρκίας και της Αυστρίας και τα οποία το Παρίσι υποπτευόταν με πανικό, καθώς άφηναν σε δεύτερη μοίρα το γερμανικό μέτωπο, χωρίς όμως να είναι βέβαιο ως προς το περιεχόμενό τους. Για τους Γάλλους οι Ρώσσοι ήσαν εντελώς απαραίτητοι. Η λογική αντιμετώπιση 92

επομένως θα ήταν να τους αφήσουν να γίνουν ακόμη πιο ισχυροί, θεωρητικά αήττητοι, κάτι που θεωρείτο εφικτό, για το έτος 1917/1918. Αυτό, όμως, που από την άλλη σαφώς τρόμαζε τους Γάλλους ιθύνοντες ήταν η ραγδαία δημογραφική (40 επί πλέον εκατομμύρια μέσα σε 14 χρόνια) και οικονομική ανάπτυξη της Ρωσσίας ( με 10% ως ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης, κάτι παρόμοιο με αυτό που συμβαίνει στην σημερινή Κίνα). Με δεδομένους τους στόχους του ρωσσικού ιμπεριαλισμού, τους οποίους δεν αγνοούσε το Παρίσι, μήπως θα έπρεπε ο πόλεμος να επιταχυνθεί ώστε η Ρωσσία να μην φθάσει στο σημείο που να μην έχει ανάγκη την Γαλλία ή να έχει στρέψει πια την προσοχή της σε μέτωπα που δεν ενδιέφεραν την Γαλλία ή που αντιθέτως έθιγαν ιμπεριαλιστικά δικά της συμφέροντα ή που, τέλος, θα έφερναν την Ρωσσία σε σύγκρουση με την Αγγλία, διαλύοντας έτσι την πολύτιμη για την γαλλική ασφάλεια Τριπλή Συνεννόηση; Η επανάκτηση της Αλσατίας – Λωραίνης (η περίφημη γαλλική revanche), καίτοι προσωπικό ιερό ζήτημα για πολλούς Γάλλους πολιτικούς, και καταπληκτικό συνεκτικό σύμβολο εθνικιστικής και πατριωτικής εγρηγόρσεως και προπαγάνδας στο επίπεδο του λαού, λίγο μετρούσε στην απόφαση πολέμου. Επομένως για το Παρίσι έναντι της Αγίας Πετρουπόλεως δύο πράγματα ίσχυαν: α. να επισπευσθεί ο πόλεμος, και β. να τον ξεκινήσει η Ρωσσία. Ας πούμε παρενθετικά ότι η απότομη αύξηση της ρωσσικής ισχύος (λίαν υπερτιμημένη όπως αποδείχθηκε) ανησυχούσε τόσο τους Άγγλους (κυρίως στα «μέτωπα» της Περσίας και του Αφγανιστάν, όπου η ρωσσική πίεση έως και διείσδυση αυξανόταν σταθερά, παραβιάζοντας ήδη την επιτευχθείσα το 1907 συμφωνία διανομής της Περσίας σε δύο ζώνες επιρροής), όσο και τους Γερμανούς : οι Γερμανοί στρατιωτικοί, τους οποίους βασάνιζε όλο και πιο πολύ το σύνδρομο της περικύκλωσης (Einkreisung), μελετούσαν ήδη την περίπτωση προληπτικού πολέμου με την Ρωσσία, ιδέα την ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιφυλλίδα

οποία έβλεπαν αντιθέτως με επιφύλαξη οι Γερμανοί πολιτικοί – μετά την απομάκρυνση του von Bülow, ο οποίος αναπτύσσει την επιχειρηματολογία της σε αγόρευσή του στο Ράιχσταγκ στις 14/11/1906 - και ο ίδιος ο Κάιζερ. Λογικά και η Ρωσσία θα έπρεπε να αναμένει την ολοκλήρωση της προετοιμασίας της, ώστε να διεξαγάγει τον πόλεμο με τις ευνοϊκώτερες δυνατόν συνθήκες. Η φιλοπόλεμη όμως μερίδα, που είχε ενισχυθεί μετά την δολοφονία του Στολύπιν και επικρατήσει μετά την αποπομπή από την πρωθυπουργία, τον Ιανουάριο του 1914, του Κακότσωφ, έκρινε διαφορετικά τα πράγματα, αφ’ ενός δεχόμενη την συνεχή πίεση της Γαλλίας και αφ’ ετέρου επειγόμενη να προωθήσει τους δικούς της σκοπούς. Από τους μείζονες στόχους του ρωσσικού ιμπεριαλισμού, εκείνοι που προς το παρόν μπορούσαν να αναβληθούν ήσαν αυτοί που θα έφερναν την Ρωσσία σε ρήξη με την Αγγλία, ήτοι η προώθηση στο περσικό Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και το Κουρδιστάν, καθώς και στην καθ’ αυτό Περσία. Οι πιο άμεσοι προς εκτέλεσιν στόχοι ήσαν η κατάκτηση της αυστριακής Γαλικίας –σε συνδυασμό, ανεξάρτητα ή δίχως την απώθηση των Γερμανών, έως τις εκβολές του Βιστούλα (ήτοι την απώλεια για τους Γερμανούς του Μέμελ, ολόκληρης της Ανατολικής και μεγάλου τμήματος της Δυτικής Πρωσίας)–, η απόσπασή της από μία Αυστροουγγαρία την οποία οι Ρώσσοι αφ’ ενός δεν θεωρούσαν βιώσιμη (άποψη που συμμερίζονταν και οι Άγγλοι) και με την οποία αφ’ ετέρου είχαν τόσες διαφορές στα Βαλκάνια. Τα Βαλκάνια, τα οποία η Αγία Πετρούπολη θεωρούσε ως ενδοχώρα της Κωνσταντινουπόλεως και των Στενών. Από καιρό η Ρωσσία είχε εγκαταλείψει την πολιτική ελέγχου της ζώνης των Στενών μέσω τρίτης φιλικής δυνάμεως, ήτοι της απρόβλεπτης Βουλγαρίας, μέχρι του σημείου που να επιδιώξει τον χειμώνα του 1912/13 την κλιμάκωση της έντασης με την Αυστρία με αφορμή το αλβανικό ζήτημα, με σκοπό την δημιουργία συνθηκών που θα της επέτρεπαν να εμπλακεί άμεσα στα Βαλκάνια, για να αποτρέψει την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Βουλγάρους που βρίσκονταν ήδη στην γραμμή της Τσατάλτζας. Το επιτελικό σχέδιο καταλήψεως των Στενών είχε εκπονηθεί το 1895/1896. Υπέρμαχος της πολιτικής της πυγμής ήταν ο Σεργκέι Σαζόνωφ: με αφορμή την έλευση του στρατάρχη Λίμαν φον Σάντερς στην Τουρκία, προτείνει τον Ιανουάριο του 1914 στον Νικόλαο Β΄ την πρόκληση γενικώτερου πολέμου που θα οδηγούσε στον διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τους 3 εταίρους της Entente. Λίγες ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

εβδομάδες αργότερα, και αφού ο τσάρος απομάκρυνε τον ειρηνόφιλο Βλαδίμηρο Κακότσωφ, ο Σαζόνωφ προεδρεύει συσκέψεως με τους αρχηγούς των επιτελείων ξηράς και θαλάσσης, με σκοπό την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως. Τους επόμενους μήνες, η ανυπομονησία του Σαζόνωφ μετατρέπεται σε αγωνία, καθώς γνωρίζει ότι οι Τούρκοι είχαν παραγγείλει 6 dreadnoughts σε αγγλικά ναυπηγεία, εκ των οποίων το πρώτο θα παρελαμβάνετο από τον Άγγλο αρχηγό του οθωμανικού στόλου στα τέλη Ιουλίου του 1914. Με δεδομένη την καθυστέρηση του εξοπλιστικού προγράμματος των Ρώσσων στον Εύξεινο, όπου και αυτοί ναυπηγούσαν επίσης 6 υπέρ-θωρηκτά, η άφιξη του «Σουλτάν Οσμάν» στην Κωνσταντινούπολη σήμαινε την επί μακρόν υπεροπλία των Τούρκων, με άλλα λόγια την εγκατάλειψη των σχεδίων κατάληψης της Κωνσταντινουπόλεως και των Στενών. Έπρεπε, επομένως, κατά τον Σαζόνωφ και την παρέα του, η Ρωσσία να σπεύσει να προλάβει, έστω και αν αυτό προκαλούσε μείζονα ανάφλεξη. Είναι ενδιαφέρον πως, από το όλο και πιο εκρηκτικό αυτό σκηνικό, οι Γερμανοί σχεδόν απουσιάζουν, όταν δε εμφανίζονται είναι εξαιρετικά διαλλακτικοί. Τον Νοέμβριο του 1912, στην κορύφωση της αυστρορωσσικής κρίσης με αφορμή την σερβική στρατιωτική παρουσία στην αρτισύστατη Αλβανία, ο Γουλιέλμος Β΄ δηλώνει στον Φραγκίσκο – Φερδινάνδο, διάδοχο του θρόνου των Αψβούργων, ότι η Γερμανία θα ήταν πρόθυμη να συνδράμει την Αυστρία, υπό την προϋπόθεση ότι η αρωγή της δεν θα προκαλούσε την εμπλοκή της Γαλλίας και της Αγγλίας, δηλαδή ποτέ. Εξ ού και η σύσταση εκ μέρους του να ρίξουν οι Αυστριακοί την ένταση, προβαίνοντας πρώτοι στην σταδιακή άρση της επιστρατεύσεως. Είμαστε ακριβώς στην εποχή όπου η Γερμανία δίνει τέλος στην κούρσα των ναυτικών εξοπλισμών με την Αγγλία (1898-1912). Και που ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος (πίσω από την πλάτη των μιλιταριστικών κύκλων της χώρας του) επιχειρεί μία προσέγγιση με την Ρωσσία και την Αγγλία, που όμως δεν απέδωσε. Για την μεν Ρωσσία – παρ’ όλον που ο τσάρος προς στιγμήν αμφιταλαντεύθηκε – τελικώς μέτρησε η πίστη στην γαλλική συμμαχία. Για την Αγγλία κυριάρχησε ο φόβος μήπως χάσει την ρωσσική συμμαχία, απώλεια την οποία, επειδή ακριβώς η Ρωσσία ήταν ιμπεριαλιστική δύναμη, εκτιμούσε ότι ήταν κατά πολύ υπέρτερης σημασίας από τα οφέλη τα οποία θα μπορούσε να της προσφέρει η φιλία της με το Βερολίνο, καθώς η Γερμανία ήταν σχεδόν αποκλειστικώς ευρωπαϊκή/ηπειρωτική Δύναμη.

93

Η κρίση Αυτή ήταν η κατάσταση, όταν στην Σερβία τρία εικοσάχρονα παιδιά, με τα μυαλά παραγεμισμένα με έναν ομιχλώδη μυστικισμό ηρώων και μαρτύρων και με την επιθυμία να θυσιασθούν για την πραγμάτωση της Μεγάλης Σερβίας, συλλαμβάνουν την ιδέα να δολοφονήσουν τον διάδοχο του αυστριακού θρόνου με την ευκαιρία της προσεχούς επισκέψεώς του στο Σεράγεβο, προκειμένου να παραστεί στα εκεί στρατιωτικά γυμνάσια του αυστριακού στρατού. Δεν ήταν δύσκολο να έλθουν σε επαφή με την «Μαύρη Χείρα», να εκπαιδευτούν ως μελλοντικοί δολοφόνοι-τρομοκράτες, να εξοπλισθούν, να περάσουν τα σύνορα. Από μία σειρά συμπτώσεων κατόρθωσαν να φθάσουν στο Σεράγεβο, παρά το γεγονός ότι η παρουσία τους είχε επισημανθεί από τις αυστριακές αρχές. Αστοχούν ρίχνοντας μια βόμβα στην πομπή αυτοκινήτων του αυστριακού διαδόχου, που έπληξε όμως το τέταρτο αυτοκίνητο και όχι εκείνο του Φραγκίσκου – Φερδινάνδου. Σε σύσκεψη στο δημαρχείο αποφασίσθηκε η αναχώρηση του πρίγκιπα δια άλλης οδού και ο άμεσος τερματισμός της επισκέψεως, το κύριο μέρος της οποίας, ήτοι τα στρατιωτικά γυμνάσια και η επίσκεψη στο δη94

μαρχείο, είχε ούτως ή άλλως πραγματοποιηθεί. Ο αρχιδούκας, όμως, δεν θέλησε να φύγει, προτού επισκεφθεί στο νοσοκομείο τους τραυματίες της συνοδείας του. Η δε γυναίκα του δεν θέλησε να τον αφήσει να πάει μόνος. Ο οδηγός του αυτοκινήτου του πήρε κατά λάθος και πάλι τον δρόμο που είχε ακολουθήσει το πρωί. Του φωνάζουν ότι η πορεία άλλαξε. Προκειμένου να κάνει όπισθεν, το αυτοκίνητο ακινητοποιείται για λίγα δευτερόλεπτα μέσα στο πλήθος, συμπτωματικά μπροστά σε έναν από τους τρεις τρομοκράτες, τον Γκαβρίλο Πρίντσιπ, που απογοητευμένος που είχε αποτύχει επέστρεφε στο κρυσφύγετό του... στα επόμενα δευτερόλεπτα ο Φραγκίσκος – Φερδινάνδος και η σύζυγός του Σοφία, πριγκίπισσα του Hohenberg, ήσαν νεκροί. Οι τρεις Σέρβοι τρομοκράτες συνελήφθησαν, ενώ για μια στιγμή κινδύνευσαν να λυντσαριστούν από το εξαγριωμένο πλήθος. Μεταφέρθηκαν για να δικασθούν στην Αυστρία, η δε δίκη τους, που είχε ως κύριο σκοπό την εξιχνίαση της εμπλοκής της επίσημης Σερβίας στην δολοφονία, εκτυλίχθηκε πολιτισμένα, από ευπρεπείς αυστριακούς δικαστές, με τους αργόσυρτους αυστριακούς ρυθμούς. Η συμμετοχή στην συνωμοσία ορισμένων επίσημων Σέρβων, κυρίως στρατιωτικών, αποκαλύφθηκε εύκολα.Τελικώς οι νεαροί τρομοκράτες/δολοφόνοι θα καταδικασθούν όχι εις θάνατον, διότι ήσαν ανήλικοι, αλλά σε ισόβια κάθειρξη. Αν η Αυστρία δεν ήταν η Αυστρία, θα έπρεπε να είχε κεραυνοβόλα πλήξει τότε την Σερβία, την ώρα που η εμβρόντητη διεθνής κοινή γνώμη ήταν κατά των Σέρβων. Να θέσει την διεθνή κοινή γνώμη μπροστά σε ένα τετελεσμένο γεγονός. Δεν το έκαμε, εν μέρει διότι το πράγμα ακούγεται πιο εύκολο από ό,τι στην πραγματικότητα ήταν. Κι ενώ η Αυστρία έθαψε τον διάδοχό της και η δίκη των δολοφόνων του προχωρούσε αργά, φέρνοντας στο φως αδιαφιλονίκητα στοιχεία της έως ένα σημείο επίσημης σερβικής συμμετοχής στο έγκλημα, πιο δε συγκεκριμένα του στρατού και όχι της κυβερνήσεως, η Σερβία δεν τηρεί ούτε τα προσχήματα. Η διάρκεια του επίσημου πένθους μειώθηκε στο ελάχιστο, ενώ από επίσημα χείλη ακούγονταν φθηνοί λεονταρισμοί και ειρωνείες θρασύτατες, παράλληλα βέβαια με δηλώσεις αποτροπιασμού, που και αυτές δεν περιέχουν ομολογία συνενοχής. Σύσσωμος ο εθνικιστικός τύπος, με εμπρηστικά άρθρα, προσπαθούσε να φορτώσει το έγκλημα στους Αυστριακούς! Αυτοί σκότωσαν το αρχιδουκικό ζεύγος, προκειμένου να βρουν το πρόσχημα να επιτεθούν στην Σερβία! Ανυπόστατες φήμες για εκτεταμένα αυΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιφυλλίδα

στριακά αντίποινα στην Βοσνία – Ερζεγοβίνη ανάβουν περαιτέρω τα αίματα. Η επιλογή της 28ης Ιουνίου ως ημέρας της επίσκεψης του αρχιδούκα στο Σεράγεβο, ερμηνεύθηκε ως πρόκληση, καθώς ατυχέστατα συνέπιπτε με την επέτειο της περίφημης μάχης του Κοσόβου του 1389, και μάλιστα την πρώτη μετά την ενσωμάτωση της επαρχίας αυτής στο βασίλειο της Σερβίας, εξ αιτίας των Βαλκανικών πολέμων. Η χώρα επί πλέον βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο (οι βουλευτικές εκλογές θα διεξάγονταν στις 14 Αυγούστου) και ουδείς πολιτικός, συμπεριλαμβανομένου του Πάσιτς, ήταν πρόθυμος να θυσιάσει τις πολυάριθμες εθνικιστικές ψήφους και να κατευνάσει κάπως τα πνεύματα. Ο Πάσιτς μάλιστα φοβόταν για την ζωή του. Ας πούμε, όμως, πως, έχοντας ενημερωθεί πως οπλισμένοι τρομοκράτες είχαν διαβεί τα σύνορα προς την Βοσνία λίγο πριν από την επίσκεψη του Φραγκίσκου Φερδινάνδου, είχε ενημερώσει τον Σέρβο πρεσβευτή στην Βιέννη, φανατικό κατά τα άλλα «μεγαλοϊδεάτη» Σέρβο και μέλος της οργανώσεως «Σερβική Εθνική Άμυνα», ο οποίος με μισόλογα είχε μεταφέρει την είδηση στον υπουργό Οικονομικών, που ήταν ταυτόχρονα ο υπεύθυνος για τις δύο άρτι προσαρτηθείσες επαρχίες κι ο οποίος δεν έδωσε σημασία, καθ’ότι η αυστριακή αστυνομία δεχόταν τέτοια μηνύματα σχεδόν καθημερινά... Ας πούμε εδώ, πως στην Ιταλία και την Ρωσσία η είδηση της δολοφονίας προκάλεσε χαρά κι αμφότερες οι χώρες βιάστηκαν να αποκλείσουν την ενοχή της επίσημης Σερβίας, στάση που δεν άλλαξαν ακόμη και όταν αυτή αποδείχθηκε. Η μόνη πρεσβεία στο Βελιγράδι στην οποία η σημαία δεν κυμάτιζε μεσίστια ήταν η ρωσσική (υποτίθεται από λάθος), μη λησμονούμε άλλωστε πως η Ρωσσία χρηματοδοτούσε πολλές αλυτρωτικές-τρομοκρατικές σερβικές οργανώσεις, την ίδια εποχή που η Αυστρία φιλοξενούσε στο έδαφός της τον Λένιν και τους συντρόφους του με σκοπό να τους χρησιμοποιήσει μια ημέρα για να προκαλέσει προβλήματα στην μεγάλη της γείτονα και να εξασθενήσει την Ρωσσία. Όσο για την Γαλλία, η προσοχή της κοινής της γνώμης ήταν κυρίως στραμένη προς την δίκη της κυρίας Caillaux, συζύγου πρώην πρωθυπουργού, η οποία είχε δολοφονήσει πυροβολώντας τον στο γραφείο του τον εκδότη της Figaro, Gaston Calmette. Τα λίγα άρθρα στον γαλλικό τύπο, δίνοντας έμφαση στην έλλειψη δημοτικότητας του δολοφονηθέντος, μείωναν την ψυχολογική εντύπωση ως προς την έκταση της προσβολής που είχε δεχθεί η Αυστρία. Όσο για το επίσημο γαλλικό κράτος, έσπευσε να παράσχει πλήΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

ρη ελευθερία κινήσεων στους Ρώσσους, και να δηλώσει την αλληλεγγύη του σε οποιαδήποτε ενέργεια υποστήριξης των Σέρβων. Μόνον οι Άγγλοι, ευπρεπέστεροι των συμμάχων τους, τάχθηκαν υπέρ της Αυστρίας, κι ο Γκρέυ εδήλωσε ότι η αγγλική κοινή γνώμη δεν θα δεχόταν να συρθεί σε πόλεμο προς χάριν της Σερβίας. Αλλά για να επιστρέψομε στις ημέρες αμέσως μετά την διπλή δολοφονία, η αυθάδεια των Σέρβων και η κραυγαλέα απροθυμία τους για την εντοπισμό των πρωταιτίων του εγκλήματος (για κάποιους από τους οποίους η αυστριακή δικαιοσύνη γνώριζε ήδη πολλά) παρά τις δηλώσεις τους περί του αντιθέτου, είχε ως αποτέλεσμα να ενισχυθεί στην Αυστρία η μερίδα που πίστευε πως ο πόλεμος με την Σερβία ήταν η μόνη λύση. Κρίσιμη αποδείχθηκε η απώλεια του Φραγκίσκου-Φερδινάνδου, ο οποίος κατόρθωνε σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο παρελθόν να χαλιναγωγεί τα λεγόμενα «γεράκια». Ακόμη και ο ήπιος Leopold von Berchtold, πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου και υπουργός των Εξωτερικών της αυστριακής Καισαροβασιλείας, μεταμορφωθείς τώρα σε φιλοπόλεμο, πιέζει τον γηραιό αυτοκράτορα για την επίδειξη πυγμής. Για την κήρυξη πολέμου έπρεπε όμως να συμφωνήσουν και οι Ούγγροι. Αυτοί, που μισούσαν τον δολοφονηθέντα διάδοχο όσο τουλάχιστον και τους Σέρβους, ανταπάντησαν ζητώντας να μάθουν τι συνεβούλευε η Γερμανία, συνιστώντας σε κάθε περίπτωση αυτοσυγκράτηση και μετριοπάθεια. Θυμίζομε πως, λίγες εβδομάδες πριν από την δολοφονία, ο Κάϊζερ είχε αποφύγει να δεσμευτεί σε σχετική ερώτηση που του είχε θέσει ο Φραγκίσκος Ιωσήφ. Η Αυστρία έστειλε δύο κείμενα στο Βερολίνο, ένα στον Γουλιέλμο από τον Φραγκίσκο Ιωσήφ και έναν στον Γερμανό υπουργό Εξωτερικών από τον Αυστριακό ομόλογό του. Σε κανένα από τα δύο δεν γινόταν μνεία για πόλεμο, ούτε εζητείτο πολεμική σύμπραξη από την Γερμανία. Ατυχώς, αντί να σταλούν δια της διπλωματικής οδού, εστάλησαν με κομιστή τον υπερεθνικιστή και φιλοπόλεμο κόμητα Anton Hoyos, διευθυντή του γραφείου του Βerchtold, ο οποίος συνάντησε τον υφυπουργό Εξωτερικών (ο υπουργός είχε μόλις φύγει σε ταξίδι του μέλιτος) και φυσικά τον Κάϊζερ. Υπερθεματίζοντας και μεταφέροντας μια πιο φιλοπόλεμη εικόνα της Αυστρίας από την επικρατούσα– κυρίως εις ό,τι αφορά τις προθέσεις του αυτοκράτορά του-, ο Χόγιος απέσπασε από τον Γουλιέλμο την παρότρυνση να κινηθεί η Αυστρία ταχύτατα εναντίον της Σερβίας και να λυθεί η κρίση με τοπικό πό95

λεμο: προσωρινή κατάληψη του Βελιγραδίου ή και ολόκληρης της Σερβίας, είσπραξη πολεμικής αποζημίωσης και μετά απόσυρση, όπως δηλαδή είχαν κάνει οι Πρώσοι στους Γάλλους το 1870/71. Η Γερμανία θα απείχε από οποιαδήποτε υποστήριξη της Βιέννης, θέλοντας να περιορίσει το θέατρο του πολέμου, και μόνον μετά, αφού δηλαδή θα είχαν συντελεσθεί όλα τα παραπάνω, θα προσεφέρετο για διαμεσολάβηση προς τις Δυνάμεις. Όλα δείχνουν πως οι Γερμανοί ήσαν πεπεισμένοι ότι οι Ρώσσοι δεν θα αντιδρούσαν. Πώς είναι δυνατόν ο τσάρος να συνταχθεί με τους βασιλοκτόνους; αναφώνησε ο Κάϊζερ. Ο Γουλιέλμος προήδρευσε συσκέψεως την 5η Ιουλίου, στην οποία επανέλαβε την σύστασή του αποφυγής γενικεύσεως της κρίσης, και την επομένη αναχώρησε με την θαλαμηγό του κρουαζιέρα στις νορβηγικές ακτές. (Ο καγκελάριος τον άφησε να φύγει για να δοθεί η εντύπωση ότι η κρίση δεν τον ανησυχούσε, αλλά και για να μην τον έχει στα πόδια του). Ο Γουλιέλμος αναχώρησε βέβαιος ων ότι η Σερβία θα υποχωρούσε, όπως είχε υποχωρήσει το 1913 στο αυστριακό τελεσίγραφο και είχε αποσύρει τον στρατό 96

της από την Αλβανία. Καθώς η ευκαιρία να πλήξει η Αυστρία ακαριαίως την Σερβία είχε χαθεί, το επόμενο βήμα ήταν το τελεσίγραφο. Το οριστικό σχέδιο κειμένου εγκρίθηκε από το αυστριακό υπουργικό συμβούλιο στις 19 Ιουλίου. Αποφασίσθηκε όμως να μην επιδοθεί στην Σερβία πριν από τις 23 Ιουλίου, ημέρα που έληγε η επίσημη επίσκεψη του Γάλλου προέδρου Ραϋμόνδου Πουανκαρέ στην Αγία Πετρούπολη. Θα αντιλαμβάνεσθε ότι πήγαινε να γίνει ό,τι χειρότερο για την παγκόσμια ειρήνη: η συνάντηση των αρχηγών των Δυνάμεων, που η κάθε μιά για τους λόγους της έκρινε τον πόλεμο αναπόφευκτο, για να μην πούμε ότι τον επεδίωκε, επίσημη επίσκεψη που όμως δεν είχε σχέση με την τρέχουσα κρίση έχοντας προγραμματισθεί πολύ πριν την δολοφονία. Τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας συνόδευε ο από λίγων μόλις εβδομάδων πρωθυπουργός, ο μετριοπαθής και ειρηνόφιλος René Viviani, που ήταν εντελώς αντίθετος με την επίσκεψη στην Αγία Πετρούπολη υπό την συγκεκριμένη συγκυρία, ο οποίος τις επόμενες ημέρες κυριολεκτικά κατέρρευσε νευρικά, βλέποντας τον Ραϋμόνδο Πουανκαρέ να εξωθεί με κάθε τρόπο την Ρωσσία σε πόλεμο. Κατά την αναχώρησή τους, πρόεδρο και πρωθυπουργό τους απασχολούσε αφ’ ενός η δίκη της κυρίας Caillaux που θα διεξήγετο εν μέρει κατά την απουσία τους και κατά την οποία θα μπορούσαν να έλθουν στο φως ενοχλητικές για τον πρόεδρο αποκαλύψεις. Κυρίως όμως τους απασχολούσε το «σκάνδαλο Humbert», από το όνομα ενός Γάλλου βουλευτή, ο οποίος, παρέχοντας ανά τομέα λεπτομερή στοιχεία, παρουσίασε στις 13 Ιουλίου στην Βουλή μία αρνητικώτατη εικόνα της πολεμικής και αμυντικής ικανότητας της Γαλλίας. Τούτο δε τις παραμονές της επισκέψεως στην Ρωσσία, όπου ο Γάλλος πρόεδρος θα επιχειρούσε να δώσει στον τσάρο την ακριβώς αντίθετη εικόνα. Και, όντως, η έκθεση Humbert ήταν ένα από τα πρώτα πράγματα για τα οποία ζήτησε διευκρινήσεις ο τσάρος από τον επίσημο επισκέπτη. Η επίσκεψη εκτυλίχθηκε σε μία ατμόσφαιρα άκρως φιλοπόλεμη, κι ο Πουανκαρέ φέρθηκε απρεπέστατα στον πρέσβη της Αυστροουγγαρίας, συμπεριφορά που ανέβασε την ένταση στην Βιέννη. Αναχωρώντας, ο Γάλλος πρόεδρος είχε επιτύχει τον σκοπό του: είχε δηλαδή πείσει τους Ρώσσους να τηρήσουν στάση αδιάλλακτη και να σταθούν στο πλευρό της Σερβίας κατά τρόπο μάλιστα που να εξωθήσουν την Αυστρία να της επιτεθεί. Στις 6 το απόγευμα της 23ης Ιουλίου, την ώρα που τα γαλλικά πολεμικά διέσχιζαν τον φιννικό κόλπο με ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιφυλλίδα

κατεύθυνση την Στοκχόλμη, - την οποία θα επισκεπτόταν επίσης ο Πουανκαρέ για να εξασφαλίσει την σουηδική ουδετερότητα σε περίπτωση γενικού πολέμου η Αυστρία επέδωσε το τελεσίγραφό της στην Σερβία, αφήνοντας στους Σέρβους 48ωρη προθεσμία να απαντήσουν, στις 10 απαιτήσεις που διετύπωνε, και παραμένοντας με την εντύπωση ότι η Ρωσσία τελικά δεν θα αντιδρούσε, παρ’ όλες τις ανησυχητικές ειδήσεις που έφθαναν από την Αγία Πετρούπολη. Εξ ού και η αμέλειά της να μεριμνήσει στοιχειωδώς για την έγκαιρη άμυνα της Γαλικίας σε περίπτωση ρωσσικής επιθέσεως. Το περιεχόμενο του τελεσιγράφου αιφνιδίασε τους Σέρβους, οι οποίοι είχαν την ψευδαίσθηση ότι οι Γερμανοί την τελευταία στιγμή θα συγκρατούσαν τους Αυστριακούς. Εξ ού και το γεγονός ότι οι Σέρβοι πολιτικοί ευρίσκοντο, λόγω προεκλογικής εκστρατείας, εκτός Βελιγραδίου. Ο Πάσιτς, μάλιστα, σκόπευε να περάσει 2-3 ξέγνοιαστες ημέρες στην Θεσσαλονίκη, και ήταν στο τραίνο προς την πρωτεύουσα της Ελληνικής Μακεδονίας όταν έλαβε ένα τηλεγράφημα του Σέρβου διαδόχου Αλεξάνδρου, που του ζητούσε επιτακτικά να επιστρέψει στο Βελιγράδι. Ο Αλέξανδρος είχε ήδη γράψει στον τσάρο, ζητώντας βοήθεια και συμβουλή. Ο Πάσιτς έφθασε το απόγευμα της 24ης Ιουλίου, ενώ δηλαδή έληγε το πρώτο 24ωρο του αυστριακού τελεσιγράφου. Η άποψη του Πάσιτς ήταν να αναμείνουν την κατεύθυνση που θα έδιδε η Ρωσσία στην κρίση, έχοντας υπ’ όψιν του ότι το 1913 η Αγία Πετρούπολη είχε λειτουργήσει κατευναστικά και είχε συμβουλεύσει την Σερβία να υποχωρήσει στο τότε αυστριακό τελεσίγραφο. Η γενική πάντως ατμόσφαιρα ήταν υπέρ μιας αξιοπρεπούς υποχωρήσεως. Όχι όμως προτού αποσαφηνίσει την θέση της η Ρωσσία. Το αυστριακό τελεσίγραφο έγινε γνωστό στην Αγία Πετρούπολη λίγες μόλις ώρες μετά την αναχώρηση του Γάλλου προέδρου. Η «επιτυχία» του Πουανκαρέ, και προς μεγάλη φρίκη του πρωθυπουργού Βιβιανί που τον συνόδευε, ήταν ότι κατόρθωσε να επιβάλει φιλοπόλεμη και αδιάλλακτη γραμμή στο σύνολο σχεδόν της ρωσσικής ηγεσίας και να αποσπάσει από αυτήν τις σχετικές άκαμπτες δεσμεύσεις αναφορικά με το σερβικό ζήτημα. Μέχρι την επίδοση του αυστριακού τελεσιγράφου στους Σέρβους, ο Σαζόνωφ αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στο άγνωστο ενός μεγάλου πολέμου, στην ανάγκη της υποστηρίξεως της Σερβίας, στα πλαίσια των ρωσσικών επιδιώξεων στην Βαλκανική και στην αγωνία του να προλάβει την έλευση του «Σουλτάν Οσμάν» στην Κωνσταντινούπολη, που ματαίωνε ή θα ανέβαλε ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

επ’ αόριστον τα ρωσσικά σχέδια καταλήψεώς της. Εξ ού και η διγλωσσία του καθ’ όλο το προηγούμενο διάστημα (κάτι ανάλογο ζούμε σήμερα με την εξωτερική πολιτική της Αμερικής στην ευρύτερη περιοχή μας). Το αυστριακό τελεσίγραφο τον έκαμε επιτέλους να αποφασίσει και να ξεκαθαρίσει την πολιτική του. Έτσι στις 11 το πρωί της 24ης Ιουλίου, τέσσερεις ώρες προτού πραγματοποιηθεί το υπουργικό συμβούλιο που θα συζητούσε το αυστριακό τελεσίγραφο, ο Σαζόνωφ έδωσε στον Νικολάι Γιαούσεβιτς, αρχηγό του Ρωσσικού Επιτελείου, την εντολή να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα ετοιμότητας και να υποβάλει στο υπουργικό συμβούλιο προς έγκριση σχέδιο μερικής επιστρατεύσεως αποκλειστικά στρεφομένης κατά της Αυστρίας, αποκλείοντας επιμελώς κάθε κινητοποίηση στον τομέα της Βαρσοβίας για να μην θορυβηθούν οι Γερμανοί. Ο Γιανούσεβιτς βιάστηκε να απαντήσει ότι κάτι τέτοιο ήταν εφικτό, παρ’ ότι δεν είχε παρά λίγο καιρό στο Επιτελείο και αγνοούσε τα πάντα σχετικά με τα σχέδια επιστρατεύσεως. Λίγο αργότερα, θα άκουγε, δια στόματος του στρατηγού Σεργκέι Ντομπρορόλσκυ, αμέσου υφισταμένου του, ότι σχέδιο μερικής επιστρατεύσεως ουσιαστικά δεν υπήρχε, και δεν ήταν εφικτό να αποκλεισθεί ο τομέας της Βαρσοβίας, λόγω του σιδηροδρομικού δικτύου που αναγκαστικά περνούσε μέσα από αυτόν. Αυτό όμως που αγνοούσε ο Ρώσσος αρχηγός του Επιτελείου, το εγνώριζε άριστα ο ίδιος ο Σαζόνωφ, καθώς ήταν παρών στο υπουργικό συμβούλιο που, υπό την προεδρία του τσάρου, είχε πραγματοποιηθεί στο Τσάρκοϊε Σέλο στις 23 Νοεμβρίου 1912 (θυμίζω ότι το αντίστοιχο γερμανικό πραγματοποιήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 1912). Και στο οποίο ο τότε πρωθυπουργός Α. Κακότσωφ είχε διεξοδικώς αναπτύξει το πως από ρωσσικής πλευράς δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ μερικής και γενικής επιστρατεύσεως και πως η Αυστρία θα επιστράτευε ούτως ή άλλως το σύνολο των δυνάμεών της, συμπαρασύροντας στον πόλεμο και την Γερμανία. Άλλωστε, ήδη από τις 18 Ιουλίου, ο Σαζόνωφ είχε δηλώσει στον Άγγλο πρέσβη ότι η Ρωσσία θα προχωρούσε σε γενική επιστράτευση σε απάντηση οποιασδήποτε μορφής επιστρατεύσεως της Αυστρίας. Στις 24 Ιουλίου, επίσης, ο Ρώσσος υπουργός θα έδινε, πριν από την σύγκληση του υπουργικού συμβουλίου, την εντολή για την απαρχή της διαδικασίας επαναπατρισμού των ρωσσικών ομολόγων και αξιών που ευρίσκοντο σε γερμανικές τράπεζες, καθώς και εκείνη της ανάκλησης μέρους του διπλωματικού προσωπικού της ρωσσικής πρεσβείας στο Βερολίνο. Με τον ίδιο τρόπο, είχε εμμέ97

σως πλην σαφώς δώσει την εντολή στον αρχηγό του Επιτελείου να ξεκινήσει μυστικά γενική επιστράτευση, υπό το κάλυμμα της μερικής, μερικής που όμως περιελάμβανε το ναυτικό της Βαλτικής, καθώς και εκείνο της Μαύρης θάλασσας. Αν πραγματικός στόχος ήταν η υπεράσπιση της Σερβίας και ο εκφοβισμός της Αυστρίας, η Ρωσσία θα μπορούσε να είχε ανοικτά απειλήσει την Αυστρία με επιστράτευση και όχι να δώσει την εντολή να πραγματοποιηθεί αυτή μυστικά. Επί πλέον πώς εξηγείται ότι ο Σαζόνωφ είχε ήδη σπεύσει να διαμηνύσει στην Σερβία να απορρίψει τυχόν βρεταννική πρόταση διαμεσολάβησης προς εκτόνωση της κρίσης; Έτσι, στο συμβούλιο των υπουργών που πραγματοποιήθηκε στις 3 το απόγευμα της 24ης Ιουλίου, ο Σαζόνωφ υποστήριξε ότι πίσω από το αυστριακό τελεσίγραφο κρύβονται οι Γερμανοί, κι ότι η εγκατάλειψη της Σερβίας θα σήμαινε το τέλος κάθε ρωσσικής επιρροής στα Βαλκάνια. Ακόμη πιο αδιάλλακτος έναντι της Αυστρίας εμφανίσθηκε ο υπουργός Γεωργίας Α.

98

Β. Κριβοσέϊν, ο οποίος έστρεψε προς το μέρος του την πλειοψηφία των συναδέλφων του, χρησιμοποιώντας το επιχείρημα ότι η ανυποχώρητη στάση της Ρωσσίας είναι αυτή που θα εξασφάλιζε την ειρήνη, διότι είναι η μόνη που θα υποχρέωνε την Αυστρία να υπαναχωρήσει! Θα εζητείτο από την Βιέννη παράταση της διάρκειας εκπνοής του τελεσιγράφου της, ενώ η Ρωσσία, για να αυξήσει την πίεση θα κήρυττε μερική επιστράτευση. Την επόμενη ημέρα, σε Συμβούλιο του Στέμματος υπό την προεδρία του τσάρου, επικυρώθηκαν οι αποφάσεις της προηγουμένης. Η ανοικτή ρωσσική υποστήριξη ανέβασε το ηθικό των Σέρβων και ενίσχυσε στο Βελιγράδι την απόφαση για αντίσταση. Η απάντηση στο αυστριακό τελεσίγραφο θεωρείται ως ένα από τα αριστουργήματα του είδους. Διότι δεχόμενοι υπό όρους και με διαβαθμίσεις όλες τις αυστριακές απαιτήσεις, οι Σέρβοι στην ουσία τις απέρριπταν. Το πρωί της 28ης Ιουλίου, ένα ακριβώς μήνα μετά την διπλή δολοφονία στο Σεράγεβο, ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ υπέγραφε την κήρυξη πολέμου κατά της Σερβίας. Με την Ρωσσία να έχει ξεκινήσει μυστικά την επιστράτευση των δυνάμεών της και με την γνωστή φιλοπόλεμη διάθεση της Γαλλίας του Ραϋμόνδου Πουανκαρέ, το ερώτημα είναι ποιά στάση θα τηρούσε ο τρίτος εταίρος της Συνεννοήσεως, δηλαδή η Αγγλία. Ερώτημα που, όπως ήταν φυσικό, απασχολούσε τόσο τους Γάλλους και τους Ρώσσους όσο και τους Γερμανούς. Εν συντομία ο λόρδος Γκρέυ – την ώρα δε που η κυβέρνηση Άσκουιθ αντιμετώπιζε την αναζωπύρωση του χρόνιου ιρλανδικού ζητήματος – έδρεπε τους καρπούς της επί έτη μυστικής πολιτικής του ως προς τις στρατιωτικές υποχρεώσεις της χώρας του έναντι της Γαλλίας, βασικές παραμέτρους της οποίας αγνοούσαν ακόμη και τα μέλη της κυβερνήσεως. Έτσι, διαμηνύοντας τόσο στους Γάλλους όσο και στον Γερμανό πρέσβυ ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είχε ρητή υποχρέωση να συμπαρασταθεί στην Γαλλία, έλεγε την μισή αλήθεια. Η άλλη μισή, την οποία επίσης είπε δίκην Πυθίας στον Γερμανό πρέσβυ που δεν ήξερε σε ποιάαπό τις δύο να δώσει βάση, ήταν ότι η Μ. Βρεταννία δεν θα μπορούσε να παρακολουθήσει αδιάφορη την συντριβή της Γαλλίας. Στις 24 Ιουλίου αρκέσθηκε στο να προτείνει μία συνδιάσκεψη Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Γερμανίας για την διπλωματική επίλυση της αυστριακο- σερβικής κρίσης, πράγμα που κυρίως απεκάλυπτε την άγνοιά του βασικών παραμέτρων πραγματικοτήτων στην ηπειρωτική Ευρώπη. Διότι πώς ήταν δυνατόν να ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιφυλλίδα

συμμορφωθεί η Ρωσσία με οποιαδήποτε υπόδειξη θα μείωνε το γόητρό της στην Βαλκανική; Η αλήθεια είναι ότι προσωπικά, παρ’ όλον που δεν υπήρχαν ρητές δεσμεύσεις που να υποχρέωναν την Αγγλία να εμπλακεί σε ηπειρωτικό πόλεμο στο πλευρό της Γαλλίας, ο ίδιος ο Γκρέυ έτεινε στο να αντιλαμβάνεται την σχέση της χώρας του απέναντι στην Γαλλία με τους δεσμευτικούς όρους της γαλλο-ρωσσικής συμμαχίας, και όχι με αυτούς, που ήσαν απείρως πιο χαλαροί, και που συνέδεαν το Λονδίνο με το Παρίσι. Αντιμετώπιζε δε την σαφέστατα αρνητική στάση στην ιδέα της οποιασδήποτε πολεμικής εμπλοκής για ένα ζήτημα που δεν αφορούσε την Αγγλία, τόσο της κοινής γνώμης, του συνόλου του τύπου με εξαίρεση τους Times, καθώς και της συντριπτικής πλειοψηφίας των μελών του υπουργικού συμβουλίου, στους κόλπους του οποίου μόνον 4 μέλη, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού Άσκουιθ και του Winston Churchill, ήσαν υπέρ της πολεμικής εμπλοκής και συμπράξεως με την Γαλλία. Κάτι που, όπως ήδη σημειώθηκε, είχε μυστικά και πίσω από την πλάτη της κυβερνήσεως αποφασισθεί το 1911, στην διάρκεια της κρίσης του Αγαδίρ. *** Ας ξαναγυρίσομε στο ημερολόγιο εκείνων των ημερών, οι οποίες επαναλαμβάνω ότι έκριναν την τύχη αν όχι της ανθρωπότητος, τουλάχιστον της Ευρώπης, καθώς και δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Στις 27 Ιουλίου, ο Κάϊζερ διακόπτει την κρουαζιέρα του, επιστρέφει τα ξημερώματα της 28ης στο Πότσνταμ, για να διαπιστώσει πανικόβλητος ότι η Ευρώπη βρισκόταν στο χείλος μείζονος σύρραξης. Διαβάζοντας ωστόσο το κείμενο της σερβικής απαντήσεως στο αυστριακό τελεσίγραφο, μένει με την εντύπωση ότι ο πόλεμος αποσοβείται, στέλνει δε στον υπουργό Εξωτερικών Gottlieb von Jacow τις εξής παρατηρήσεις, εμμέσως δε και οδηγίες: «Πρόκειται για ένα λαμπρό αποτέλεσμα (brilliante Leistung) λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι πραγματώθηκε μέσα σε μόλις 48 ώρες. Είναι περισσότερο απ’ ό,τι θα μπορούσε να αναμένει κανείς και αποτελεί τεράστια ηθική νίκη της Βιέννης. Χάρις σε αυτό εξαλείφθηκε κάθε λόγος πολέμου». Έκπληκτος, λίγο αργότερα πληροφορείται την μερική αυστριακή επιστράτευση, καθώς ο φον Γιάκοβ είχε αμελήσει να ενημερώσει το υπουργείο του και συνεπώς και την Βιέννη για την στάση του αυτοκράτορά του. Προθυμοποιείται τότε ο Γουλιέλμος, αυτός που σε λίγο θα κατηγορηθεί ως ο κύριος αίτιος του ποΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

λέμου, να μεσολαβήσει προσωπικά στον Φραγκίσκο Ιωσήφ, ζητώντας του να ανακαλέσει την επιστράτευση. Όντας υπέρμαχος ενός περιορισμένου αυστροσερβικού πολέμου –όπως άλλως τε ήταν και ο ίδιος ο Κάϊζερ τις πρώτες ημέρες μετά την δολοφονία στο Σεράγεβο, όταν μια παγκόσμια σύρραξη φαινόταν ελάχιστα πιθανή– ο Γερμανός καγκελάριος δεν υπακούει στον αυτοκράτορα και δεν στέλνει στην Βιέννη το σχετικό τηλεγράφημα. Πληροφορούμενος την επιστροφή του Γουλιέλμου, ο Πουανκαρέ, που έχει αποπλεύσει από την Στοκχόλμη, ακυρώνει εν πλω την επίσκεψή του στην Κοπεγχάγη και στο Όσλο, και επιστρέψει στις 28/7ου στην Γαλλία, αποφασισμένος για πόλεμο. Την επομένη της αφίξεώς του πληροφορείται – όπως και η λοιπή ανθρωπότητα – την «μερική» ρωσσική επιστράτευση που ανακοινώθηκε μόλις στις 29 Ιουλίου, ενώ η απόφαση είχε ληφθεί τέσσερεις ημέρες ενωρίτερα και οι σχετικές διαδικασίες ευρίσκοντο καθ’ οδόν. Συγκαλείται εκτάκτως το υπουργικό συμβούλιο, που επιδοκιμάζει το μέτρο της επιστράτευσης στην Ρωσσία. Το απόγευμα της 29ης Ιουλίου, οι Γερμανοί ανακοινώνουν στους Ρώσσους ότι, αν δεν ανακαλέσουν την επιστράτευση, θα αναγκασθούν να επιστρατεύσουν και αυτοί. Στο σημείο αυτό, τα πράγματα, ήδη εξαιρετικά πολύπλοκα, μπλέκουν ακόμη πιο πολύ: διότι ναι μεν μία επιτιθέμενη Ρωσσία στην ανατολή και μία αμυνόμενη Γαλλία στην δύση ήταν ανέκαθεν το επιθυμητό γαλλικό σενάριο, αλλά από την άλλη, στην περίπτωση που οι Ρώσσοι είναι οι επιτιθέμενοι και οι Γερμανοί αμυνόμενοι, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να πεισθεί η Αγγλία να εισέλθει στον πόλεμο. Έτσι, ενώ από την μία το Παρίσι εγκρίνει τα ληφθέντα μέτρα στην Ρωσσία, από την άλλη διαμηνύει στην Ρωσσία την συμβουλή να αποφύγει να προκαλέσει γερμανική γενική επιστράτευση, περιμένοντας να αποσαφηνίσει την στάση της η Αγγλία. Για την Ρωσσία όμως ο κύβος έχει ριφθεί και το βράδυ της 29ης Ιουλίου κηρύσσει γενική επιστράτευση. Ριφθεί ή περίπου ριφθεί, διότι, μία ώρα αφ’ ότου δόθηκε η εντολή της γενικής επιστρατεύσεως, ήλθε από τα ανάκτορα νεώτερη εντολή, που ανακαλούσε την πρώτη κι επανερχόταν στην μερική επιστράτευση. Ο βασικός λόγος αυτής της μερικής μεταστροφής ήταν η βαθύτατη αποστροφή που αισθανόταν ο Νικόλαος Β΄ για την αιματοχυσία που επέκειτο. Το συναίσθημα αυτό είχε μόλις ενισχύσει τηλεγράφημα του Κάϊζερ, στο οποίο ο Γουλιέλμος, γράφοντάς του στα αγγλικά, τον εκλιπαρούσε να σώσει έστω και την τελευταία 99

στιγμή την παγκόσμια ειρήνη. «Δεν θέλω να φέρω εγώ την ευθύνη γι’ αυτή την τερατώδη σφαγή», δήλωσε ο Νικόλαος ανακαλώντας την εντολή. Γι’ αυτά τα τηλεγραφήματα του Βίλυ προς τον Νίκυ πολλά έχουν γραφεί. Αποτελούν ίσως τα τελευταία σημάδια ενός κόσμου, όπου ένας άνθρωπος εξουσίας ήταν ικανός, συμβουλευόμενος την συνείδησή του, να στρέψει τα πράγματα προς την διεύθυνση της διαλλαγής, της μετανοίας και του ελέους. Η αναποτελεσματικότητά τους όμως έδειχνε περίτρανα πως ο κόσμος των μοναρχιών αποτελούσε ήδη παρελθόν και πως η πραγματική εκτελεστική εξουσία – παρά την μοναρχική εικόνα που παρέμενε επιφανειακά αναλλοίωτη – είχε περάσει αλλού και πως στην σύγκρουση προσωπικής συνειδήσεως και μηχανισμών εξουσίας, νικητές βγήκαν οι δεύτεροι που βρίσκονταν σε άλλα χέρια. Διότι ο Γουλιέλμος δεν είχε επαναλάβει παρά αυτό που, μόλις λίγες ώρες ενωρίτερα, είχε κάμει με παραλήπτη –έτσι τουλάχιστον νόμιζε– τον Φραγκίσκο Ιωσήφ. Μόνον που ο Bethmann100

Hollweg είχε εμποδίσει το πρώτο τηλεγράφημα να φύγει, ενώ είχε προωθήσει το δεύτερο, μη επιθυμώντας γενικευμένη σύρραξη. Η υπαναχώρηση του τσάρου προκάλεσε πανικό. Πρώτα στον Γάλλο πρέσβυ, τον Maurice Paléologue, που όπως είπαμε όφειλε την θέση του στην παλιά γνωριμία του με τον Πουανκαρέ, του οποίου ασπαζόταν πλήρως την φιλοπόλεμη πολιτική. Το ίδιο πανικοβλήθηκαν και οι Ρώσσοι, καθώς η τεράστια μηχανή της επιστράτευσης είχε τεθεί σε κίνηση, στην πραγματικότητα από τετραημέρου. Ο Σαζόνωφ, τον οποίον είχε συναντήσει ο Paléologue, έσπευσε στα ανάκτορα του Πέτερχοφ και μετά από 50λεπτη επίμονη παρουσίαση των θέσεών του, έπεισε τον αδυνάτου χαρακτήρος τσάρο ότι η ανάκληση της εντολής της γενικής επιστρατεύσεως έβλαπτε την πολεμική ετοιμότητα της Ρωσσίας απέναντι σε βεβαία γερμανική επίθεση. Οι Γερμανοί εμπλόφαραν, αυτοί κρύβονταν άλλωστε και πίσω από την αδιαλλαξία της Αυστρίας, που τόσο έθιγε τα ρωσσικά συμφέροντα και απειλούσε – εξ αιτίας της μερικής επιστρατεύσεως που είχε κηρύξει δήθεν μόνον εναντίον της Σερβίας- την ίδια την Ρωσσία. « Έχετε δίκιο, δεν μας μένει παρά να προετοιμασθούμε όσο το δυνατό καλύτερα για να αντιμετωπίσουμε επίθεση», συνεπέρανε ο τσάρος, δίνοντας διαταγή να προχωρήσει η γενική επιστράτευση. Έτσι, το τελευταίο τηλεγράφημα του Γουλιέλμου, το πρωί της 30ής Ιουλίου, έμεινε αναπάντητο. Επισημαίνομε ότι η ρωσσική επιστράτευση, που ήταν η πρώτη γενική, ξεκίνησε επισήμως σε μία στιγμή που οι Γερμανοί δεν είχαν ακόμη προβεί στην λήψη ουδενός στρατιωτικού μέτρου και που οι Αυστριακοί είχαν κηρύξει τον πόλεμο αποκλειστικά εναντίον της Σερβίας. Στις 31/7 η Γερμανία έθεσε τις δυνάμεις της σε κατάσταση άμεσης πολεμικής ετοιμότητας. Ζήτησε μια ύστατη φορά από την Ρωσσία να υπαναχωρήσει. Η Ρωσσία αρνήθηκε και την 1η Αυγούστου η Γερμανία της κήρυξε τον πόλεμο. Η τελευταία ελπίδα για να αποτραπεί η γενίκευση του πολέμου ήταν η στάση που θα τηρούσε τώρα η Αγγλία. Ο αναγνώστης γνωρίζει ήδη ότι, καίτοι ουδεμία ρητή επίσημη δέσμευση δεν την υποχρέωνε να σπεύσει προς βοήθεια της Γαλλίας, ο λόρδος Γκρέυ είχε διολισθήσει προς την λογική μιας πλήρους συμμαχίας, και πως, πέραν αυτού, τρία άλλα μέλη της κυβερνήσεως ήσαν υπέρμαχα μιας πολεμικής εμπλοκής στην άλλη πλευρά της Μάγχης. Θυμίζω επίσης πως όλοι οι υπόλοιποι πολιτικοί παράγοντες, το μέγιστο ποσοστό του τύπου και το σύνολο της κοινής γνώμης, ήταν ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

επιφυλλίδα

αντίθετοι σε οποιαδήποτε πολεμική περιπέτεια στην ηπειρωτική Ευρώπη. Και η Γερμανία επίσης πίστευε, με ικανή ίσως δόση αφέλειας, πως η Αγγλία δεν είχε λόγο να εμπλακεί σε έναν καθαρά ηπειρωτικό πόλεμο. Ενίσχυσε την πίστη της αυτή τηλεγράφημα του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας, που συμμετείχε σε ιστιοπλοϊκό αγώνα στην Αγγλία. Αυτός, επιστρέφοντας στην χώρα του, είχε επισκεφθεί στις 26 Ιουλίου, για να τον αποχαιρετήσει, τον βασιλέα Γεώργιο Ε΄, ο οποίος τον είχε διαβεβαιώσει για τις αγγλικές προσπάθειες προς εκτόνωση. Έτσι, όταν ο λόρδος Γκρέυ στις 29/7ου προειδοποίησε τον Γερμανό πρέσβυ ότι η Αγγλία θα ετάσσετο στο πλευρό της Γαλλίας σε περίπτωση γαλλο-γερμανικού πολέμου, ο Γουλιέλμος εξερράγη, έχοντας την εντύπωση ότι η Αγγλία, στην οποία στήριζε τις ελπίδες του για την συγκράτηση της παγκόσμιας ειρήνης, τον είχε εξαπατήσει. Παρά ταύτα, ο Κάϊζερ δεν είχε απολέσει κάθε ελπίδα. Και, το απόγευμα της 1ης Αυγούστου, ο Γερμανός πρέσβυς στο Λονδίνο μετέδωσε στο Βερολίνο νέα δήλωση του Γκρέυ - που έπαιζε με τα νεύρα τόσο των Γερμανών όσο και των Γάλλων, ενώ και τα δικά του είχαν τσακίσει – σύμφωνα με την οποία το αγγλικό υπουργικό συμβούλιο είχε μόλις αποφανθεί ότι, σε περίπτωση που η Γερμανία δεν θα επιτίθετο στην Γαλλία, η Αγγλία ήταν σε θέση να συγκρατήσει την γείτονα σύμμαχό της. Πληροφορούμενος τα ανωτέρω, ο Κάϊζερ, ενώ εξελίσσετο ήδη η διαδικασία της επιστρατεύσεως, διέταξε τον αρχηγό του Επιτελείου να αποφύγει οποιαδήποτε κίνηση εναντίον της Γαλλίας, κάτι που ισοδυναμούσε με ακύρωση του περίφημου Schlieffen Plan, που προέβλεπε την ακαριαία (ήτοι εντός το πολύ 42 ημερών) συντριβή της Γαλλίας, στο έδαφος της οποίας οι Γερμανοί θα εισήρχοντο μέσω του Λουξεμβούργου και του Βελγίου, και εν συνεχεία την ταχύτατη μεταφορά του στρατού τους στην ανατολή προς αντιμετώπιση των Ρώσσων, και το οποίο ήταν το κύριο επιτελικό γερμανικό σχέδιο σε περίπτωση διμέτωπου πολέμου! Τούτο δε την στιγμή που τα γερμανικά στρατεύματα ήσαν έτοιμα να μπουν στο Λουξεμβούργο. «Είμαι απόλυτα έτοιμος να χτυπηθώ με τον εχθρό», έγραφε την ίδια εκείνη ημέρα, ο νεώτερος Μόλτκε σε πλήρη νευρική κατάρρευση, στην γυναίκα του, «αλλά δεν μπορώ να χτυπηθώ με έναν αυτοκράτορα όπως αυτός»! Πέραν της αναστάτωσης που προκάλεσε στην κορυφή της γερμανικής στρατιωτικής πυραμίδας, η δήλωση Γκρέυ δεν μπορούσε να έχει κάποιο σοβαρό αποτέλεσμα. Καθ’ ότι πώς ήταν δυνατόν ο Πουανκαρέ να ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

k

εγκαταλείψει τώρα την Ρωσσία; Όλα αυτά δείχνουν – το είδαμε και με την πρόταση συνδιασκέψεως που έριξε - την ρηχότητα της γνώσης που είχε ο Γκρέυ για καίρια ευρωπαϊκά ζητήματα. Την ίδια άλλωστε ημέρα θα εξομολογείτο στον Γάλλο πρέσβυ ότι εξακολουθούσε να αγνοεί τους όρους της γαλλο-ρωσικής συμμαχίας! Την ίδια ακριβώς ημέρα, δηλαδή στις 31 Ιουλίου, ο Γκρέυ θα επανελάμβανε στον εμβρόντητο Γάλλο πρέσβυ ότι το αγγλικό κοινό δεν θα επέτρεπε πολεμική εμπλοκή για ένα ζήτημα που δεν το αφορούσε. Στην πραγματικότητα, ο Γκρέυ εισέπραττε τις συνέπειες τις μυστικής πολιτικής του: οι μεν Γάλλοι είχαν την βεβαιότητα της σχεδόν αυτόματης εισόδου της Αγγλίας στον πόλεμο στο πλευρό τους, την ώρα που η πλειονότητα των μελών της αγγλικής κυβερνήσεως, καθώς και ο αγγλικός λαός, είχαν την ακριβώς αντίθετη. Τα πράγματα δυσκόλευαν έτι περαιτέρω από το γεγονός ότι η ρωσσική επιστράτευση είχε προηγηθεί της γερμανικής κι από το γεγονός ότι η Ρωσσία ουδέποτε υπήρξε συμπαθής στην Αγγλία. Στο υπουργικό συμβούλιο της 29ης Ιουλίου συζητήθηκε και το ζήτημα του ουδέτερου Βελγίου, καθώς θεωρήθηκε βέβαιο ότι οι Γερμανοί θα παραβίαζαν τα σύνορά του. Συμφωνήθηκε πως, αν αρκούνταν στο να διασχίσουν το νοτιώτερο τμήμα του στις Αρδέννες, ότι τούτο δεν ενοχλούσε υπέρμετρα την Αγγλία και ασφαλώς δεν αποτελούσε αιτία πολέμου. Πόσο μάλλον που η συνθήκη του 1839, που προστάτευε την βελγική ουδετερότητα, θέσπιζε κοινή επέμβαση όλων των Δυνάμεων που την είχαν υπογράψει, και όχι μονομερή βρεταννική. Από την άλλη, τα πράγματα έδειχναν πως και η Αγγλία διολίσθαινε προς τον πόλεμο. Στο υπουργικό συμβούλιο πάρθηκε η απόφαση της προληπτικής επιστράτευσης του στόλου, ενώ παρασκηνιακά ζητήθηκε από τον φιλικό τύπο να συμβάλλει στην ταχύτατη μετατροπή της κοινής γνώμης σε φιλοπόλεμη. Παρ’ όλα αυτά, η πραγματική μεταστροφή υπέρ του πολέμου δεν σημειώθηκε παρά στις 2 Αυγούστου. Την ημέρα αυτή, από μεν αγγλικής πλευράς ελήφθησαν δύο σημαντικώτατες αποφάσεις, από δε γερμανικής έγινε ένα μοιραίο σφάλμα που επίσπευσε τα πράγματα (αφήνω δε κατά μέρος την υπογραφή, μεταξύ Βερολίνου και Κωνσταντινουπόλεως, μυστικής συμφωνίας συμπράξεως στον πόλεμο που ξεκινούσε). Στις 2 Αυγούστου, το αγγλικό υπουργικό συμβούλιο αποφάνθηκε ότι η γερμανική εισβολή - μεγάλης εκτάσεως παραβίαση του εδάφους του Βελγίου- αποτελούσε αιτία κήρυξης πολέμου εναντίον της Γερμανίας, καθώς 101

επίσης ότι ο αγγλικός στόλος ανελάμβανε την προστασία των βορείων ακτών της Γαλλίας. Η τελευταία αυτή απόφαση ελήφθη μετά από διαμαρτυρία της Γαλλίας, που επικαλέσθηκε την στρατιωτική αγγλο-γαλλική συμφωνία του 1907, βάσει της οποίας ο τομέας ευθύνης του γαλλικού στόλου ήταν στην Μεσόγειο, ιδιαίτερα στην ανατολική. Ούτως ή άλλως το συναίσθημα της ηθικής ευθύνης απέναντι στην Γαλλία κέρδιζε έδαφος, και ασυναίσθητα σχεδόν μετέτρεπε την απλή συνεννόηση μαζί της σε πλήρη και αλληλέγγυα συμμαχία. Κάτι που ρητώς θα εδήλωνε ο Γκρέυ στην ομιλία του στην Βουλή των Κοινοτήτων, την επομένη. Εν τω μεταξύ είχε συντελεσθεί το μοιραίο λάθος των Γερμανών στρατιωτικών, οι οποίοι, αντί να αρκεσθούν στο να διασχίσουν την νότια άκρη της βελγικής επικράτειας και να περάσουν στην Γαλλία, επέλεξαν να επιδώσουν τελεσίγραφο στις 2 Αυγούστου. Σε αντίθεση προς τον αυτοκράτορα και εν γένει τους γερμανικούς πολιτικούς παράγοντες, το γερμα102

νικό επιτελείο δεν απέδιδε την πρέπουσα σημασία στον βρεταννικό παράγοντα. Καίτοι διατυπωμένο με προσοχή και υποσχόμενο τον πλήρη μεταπολεμικώς σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας του Βελγίου, καθώς και την καταβολή αποζημιώσεων για τις αναπόφευκτες καταστροφές, το τελεσίγραφο μετέτρεψε την Γερμανία σε επιτιθέμενη χώρα. Υπό την πίεση του αδημονούντος Μόλτκε, που φοβόταν μήπως οι Γάλλοι και οι Βέλγοι προφθάσουν να οργανωθούν καλύτερα και προκαλέσουν στους Γερμανούς μεγάλες απώλειες, ο χρόνος εκπνοής του τελεσιγράφου μειώθηκε στις 12 ώρες, ενώ οι Βέλγοι, με πρώτο τον βασιλέα τους, αποφάσισαν να αμυνθούν μέχρις εσχάτων. Ουδείς φυσικά την ημέρα εκείνη, αλλά και στο εξής, θυμήθηκε την Σερβία, καθώς και το πώς είχε προκληθεί η κρίση πέντε μόλις εβδομάδες νωρίτερα. Η αγγλική ηγεσία είχε πια στα χέρια της ό,τι έπρεπε για να δικαιολογήσει την εμπλοκή. Ο τύπος, φουσκώνοντας υπέρμετρα τα γεγονότα στο Βέλγιο, έκαμε τα υπόλοιπα. Άλλωστε η προπαγάνδα και όχι η ενημέρωση θα ήταν στο εξής ο ρόλος του. Στις 4 Αυγούστου, η Αγγλία κήρυξε τον πόλεμο στην Γερμανία. Ολόκληρη η Ευρώπη, λόγω δε της αγγλικής και γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας, αλλά και της συμμετοχής της Ιαπωνίας, ολόκληρη η Γη, βρισκόταν σε πόλεμο.

Συνοπτική βιβλιογραφία Fritz Fischer, Die Kriegzielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914-1918, Kindle Verlag, 2000.

Wolfgang J. Mommsen, Der Erste Weltkrieg, Anfang vom Ende des bürgerlichen Zeitalters, Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main, 2004.

Niall Ferguson, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στρατιωτική, Διπλωματική, Οικονομική και κοινωνική ιστορία, Ιωλκός Αθήνα 2008.

Gerd Krumeich, Le feu aux poudres. Qui a déclenché la guerre en 1914, Belin, Paris 2014.

Christopher Clark, The Sleepwalkers. How Europe went to War in 1914, Hamper Perennial, New York, London, 2012.

Sean McMeekin, The Russian Origins of the First World War, Belknop Press, 2013. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο...

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

... και, μάλιστα, για δυνατούς λύτες!

1

k

12 13 ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. Μπορεί να είναι και αμμουδερή – Πρόχειρο φαγητό Υπάρχουν και τέτοια δάση 2. Ζώο του δάσους – Φωτίζεται αυτός – Γινόμαστε και από την κούραση 3. Συμπλεκτικό της καθαρεύουσας – Γίνονται σε ρούχα και… εγχειρήσεις – Βελγική πόλη – Αντρικό χαϊδευτικό – Μέσα στο… φυτό 4. Ρούχα ιερωμένων – Παρακινεί – Κάτοικος νησιού μας (καθ.) – Κυρία… επιστολών – Το όνομα μιας Ωνάση 5. Χρονικός σύνδεσμος – Έχουν πολλές κουρτίνες – Πολιτικό μας Κόμμα αρχικά 6. Έλληνας πολιτικός – Από αυτόν έλαβε το όνομά της μία από τις 12 φυλές του Ισραήλ – Όνομα Ρωσσίδων 7. Διστάζει – Γνωστός γελοιογράφος μας – Έχει και το ρόδο – Σύμφωνο της αλφαβήτου 8. Σφαίρες όπλου (καθ.) - Ναυτιλιακή εταιρεία (αρχικά) – Σε κανονική σειρά 9. Πολύπαθη χώρα – Άξιος – Δεν κάνει τον παπά 10. Ραδιοφωνικός σταθμός – Τα σταυρολεξολούλουδα – Στενή δερμάτινη ταινία – Άρθρο (πληθ., καθ.) Διαχωριστικός σύνδεσμος 11. Μισό άρμα – Επιτυχία σε στόχο – Το μικρό περιβόητου γκάνγκστερ – Αμαθής, ανήξερος – Μισό… όταν 12. Ορεινό ασιατικό κράτος – Μικρά κράτη – Ευρύχωρο 13. Χωρίς μάσημα αυτά – Βιομηχανική περιοχή του Βελγίου – Μέσα στη μόδα αυτές

ΚΑΘΕΤΑ 1. Λίθοι – Έχει ο κάθε άνθρωπος τα δικά του 2. Δενδροστοιχία – Αγαπώ Λατίνων – Απόχρωση 3. Αρχαίων θεός – Χώρα της Αφρικής – Αρχή… πάπιας 4. Λευκά σαν τον αφρό – Έχει και αυτή τα χρώματά της (γεν.)

5. Γυναικείο χαϊδευτικό – Σειρά – Μονάδα ιππικού 6. Μικρά φανάρια 7. Προστακτική προσευχής – Σπορ για βουνό και θάλασσα – Διάσημος παλιός ξένος τραγουδιστής 8. Μέχρι – Αρχή… αρχής 9. Αριθμός με γράμματα – Χαϊδευτικό κρασιού- Δηλώνει αδιαφορία 10. Μικρός σε ηλικία – Πηγαία νερά 11. Την κάνουμε στο δημόσιο – Μέσα στη θάλασσα αυτά 12. Άφωνο… κάνω – Ονομασία ανέμου – Αρχή… δράσης 13. Ο οποίος - Πληθυντικός θηλυκού άρθρου 14. Σ’ αυτό, μόλις προλαβαίνουμε – Ατελείωτο… τότε- Ο πρώτος αρσενικός 15. Νόστιμα θαλασσινά 16. Τα λευκά στην Κρήτη – Θεατρικός όρος – Παλιά αραβικά αρχικά 17. Συντηρημένοι στην άλμη - Τύπος μικρού αεροπλάνου 18. Συνεχόμενα στο αλφάβητο – Ίσοι σε αξία – Μισό… έτος 19. Μεγάλος μας θεατράνθρωπος – Αγγλικό χαϊδευτικό ονόματος – Χρονικό επίρρημα 20. Καθόλου σταθερά αυτά - Λυτός

επιμέλεια: Νίκος Λιναρδάτος ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015

103

η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο... Λύση σταυρολέξου προηγούμενου τεύχους 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

Τ

Α

Λ

Α

Ι

Π

Ω

Ρ

Ι

Α

2

Α

Δ

Α

Μ

Ο

Ρ

Ε

Σ

Τ

Η

Σ

3

Λ

Α

Κ

Ε

Ρ

Δ

Α

Τ

Α

Ρ

Α

4

Α

Ν

Α

Σ

Α

Ι

Ο

Ρ

Α

5

Ν Τ Ο Υ Χ Ο Σ

Α

Ο Τ Η Τ Α

Ν Ι Δ Α

Α

Σ

Α Χ Ο Σ

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Ι Ρ Α Κ Ι Ν Ο Σ

Α Σ Π Η Λ Α Ι Α

Α Ν Α Μ Ε Σ Α

Ι Α Ο Π Α

Σ Τ Α Ν

Α Ρ Σ Κ Ο Τ Α Δ Ι

Π Ρ Ο Σ Β Α Σ Η Ο Σ

Υ Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Η Σ

Μ Ρ Ι Π Ε Σ Α Υ Ρ Ι Α Ν Ε Σ Λ

Κ Ο Υ Π Α Λ Α Ρ

Τ Α Ι Ν Ι Γ Μ

Ε Γ Ε

Α

Ο Ρ Ο

Α Ο Γ

Κ

Τ Σ Ι Γ Α

11

Δ Ο Σ

Α Σ Ι Α Τ Ι Κ Ο Σ

12

13

14

Τ

Α

Ι

Ν

Ι

Α

Μ

Ι

Ν

Ι

Μ

Α

Σ

Λ

Η

Σ

Ι Μ Α Κ Ι Α

Λ Ο Σ

Σ Ο Α Σ Ι Α

Ν Τ Ο Λ Μ Α Δ Ε Σ

Ν

Γ Ι Α Τ Α Ε Μ Ε Τ Ι Κ Ο Ι

15

Κ Ε Σ Α Τ Ι Ι Ν Α Ο Μ Α Λ Α

16

17

Ν Σ

Ε

Α Λ Α Τ Ι Κ Ο

Ι Α Δ Α

Ο Ρ Α Σ Η Α Τ

Η Σ Α Ι Α Σ Σ Ο Φ Α

Η Νέα Πολιτική ΔΙΜηνιαίο πολιτικό περιοδικό Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση, Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας:

www.neapolitiki.gr 104

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 13 . ΙΑΝ-ΦΕΒ 2015