Teyxos 20

ΙΟΥΝΙΟΣ

2007 • ΤΕΥΧΟΣ 20 • ΤΙΜΗ 4 4

Το σενάριο της µη αυτοδυναµίας

EK∆OΣEIΣ ΠAΠAZHΣH

ΚΩ∆ΙΚΟΣ ΕΛΤΑ 7659

Μηνιαίο Πολιτικό Περιοδικό Τεύχος 20 • Ιούνιος 2007 Εκδότης - Ιδιοκτήτης Βίκτωρ Παπαζήσης ∆ιεύθυνση Μελέτης Η. Μελετόπουλος Γιάννης Σ. Σακιώτης Σύµβουλος έκδοσης Γεώργιος Π. Μαλούχος Νοµικοί σύµβουλοι Χρήστος Βρούστης Θεόδωρος Σούλιος Γρηγόρης Mπλαβέρης ∆ηµόσιες σχέσεις Παναγιώτης Τσαφαράς Σύνταξη Αλέξανδρος Αδαµόπουλος Ήρκος Αποστολίδης Στάντης Αποστολίδης Απόστολος Αποστολόπουλος Θανάσης Βασιλείου Κώστας Βεργόπουλος Ξενοφών Βουρλιώτης Χρίστος Βράχας Αντιγόνη Γαβριατοπούλου Λιάνα Γαβριλάκη Nικόλας Γεωργιακώδης Νίκος Γιαννής Βασίλειος Γιούλτσης Πέτρος ∆ηµητρακόπουλος Σωτήρης ∆ηµόπουλος Γιάννης ∆ρακόπουλος Γιάννης Ζέρβας Ανδρέας Κανδαράκης Βάσω Κανελλοπούλου Αλέξανδρος Καριώτογλου Κώστας Κόλµερ ∆ηµήτρης Κουτσονίκας ∆ηµήτρης Κυριακίδης Χρήστος Λάµπρου Νίκος Λιναρδάτος Γιάννης Μαθιουδάκης Θεοφάνης Μαλκίδης Φίλιππος Μανδηλαράς Θεόδωρος Μπατρακούλης Αριστείδης Μπιτζένης Θάνος Ντόκος Αντώνης ∆. Παπαγιαννίδης Γιώργος Παπαγούνος Κωνσταντίνος Παπαδάκης Αύρα Παπασπυροπούλου Αποστόλης Παραλίκας Μιχάλης Προµπονάς Νίκος Ράπτης Kώστας M. Σταµατόπουλος Άγγελος Συρίγος Ευτέρπη Τρίµη ∆ηµήτρης Τσατσούλης Χάρης Τσιτσόπουλος Θανάσης Φωτόπουλος Παναγιώτης Χριστόπουλος Αρχισυντάκτης Πολιτιστικών Κωνσταντίνος Μπλάθρας Ειδική συνεργασία Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Kληρονοµιάς Ανταποκριτής στη Λευκωσία Κώστας Παπασταύρος Εικονογράφηση Σπύρος Οικονόµου Ειδήσεις – Φωτογραφίες Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων Μάρκετινγκ Άρτεµις Πανδή Νίκη Πανδή Παραγωγή - Eµπορική ∆ιαχείριση PRESS LINE ∆ιεύθυνση επικοινωνίας Μάγερ 11, 104 38 Αθήνα Τηλεφωνικό κέντρο: 210 5225479 Fax: 210 5243345 e-mail: neapolitiki@pressline.gr

Φωτό εξωφύλλου: Όψη του Ελληνικού Κοινοβουλίου

Π ΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Editorial Νέα Πολιτική Εκρηκτική συγκυρία ....................................................................................2 Ειδική Ανάλυση Κώστας Κόλµερ Ελάχιστος µισθός ελκύει λαθροµετανάστες ..................................................3 Κόσµος Χάρης Τσιτσόπουλος Γεωπολιτική της περσικής οικονοµίας - Μαστίγιο ή καρότο; ...........................5 Μελέτης Η. Μελετόπουλος Από τι κρίθηκε η υστεροφηµία του Τόνυ Μπλαιρ ........................................10 Ελλάδα ΕΛΙΑΜΕΠ Έκθεση για την ελληνική πολιτική Εθνικής Ασφαλείας στον 21ο αι. ............11 Φάνης Μαλκίδης Οι µουσουλµανικές µειονότητες της Θράκης ..............................................13 Μανώλης Στειακάκης Γιατί πραγµατικά γίνεται η συνταγµατική αναθεώρηση ................................15 ∆ιογένης Σακελλαρίου Η γκρίζα ζώνη των κοµµατικών φίλων........................................................17 Σταύρος Σακκάς Ασφαλιστικό: τι κάνουµε µετά το 2017; .....................................................19 Θεόδωρος Μιχαλόπουλος Η ήττα της πολιτικής από την οικονοµία ......................................................21 Νίκος Λιναρδάτος Μια µέρα ηλιόλουστη… .............................................................................23 Εκκλησία Αλέξανδρος Σ. Καριώτογλου Η εικονική πραγµατικότητα της Εκκλησίας..................................................25 Παιδεία Μ. Αµάραντος Ποιοι θα δίνουν στο ΑΣΕΠ; .........................................................................27 Οικονοµία Παναγιώτης Βασιλόπουλος Τα Οικονοµικά της Απληστίας.....................................................................28 Αριστείδης Μπιτζένης Τα Βαλκάνια καθ’ οδόν προς την Ευρώπη...................................................29 Χρηµατιστήριο – Αγορά ∆ηµήτρης Κ. Κουτσονίκας Το κράτος στο Χρηµατιστήριο! ...................................................................31 Περιβάλλον Ελληνική Εταιρεία ∆ράση Τώρα!............................................................................................32 Φάκελλος: Το Σενάριο της µη Αυτοδυναµίας Νέα Πολιτική Η αυτοδυναµία δεν είναι πανάκεια .............................................................33 Α. ∆. Παπαγιαννίδης Και ξαφνικά, αµφίβολες αυτοδυναµίες και κυβερνήσεις συνασπισµού .......34 Νίκος Ράπτης Ύαινες και φλαµίνγκο ...............................................................................36 Στέφανος Μάνος Ο µπαµπούλας της ακυβερνησίας..............................................................40 Κινηµατογράφος Αγγελική Κουτσούκου Η ελληνική απάντηση στους «300» ............................................................42 Κωνσταντίνος Μπλάθρας Κινηµατογράφος αλά ελληνικά ..................................................................46 Θέατρο Γιάννης ∆ρακόπουλος 52ο Φεστιβάλ Αθηνών ..............................................................................47 Βιβλίο Μελέτης Η. Μελετόπουλος Michael Redhead, Από την φυσική στη µεταφυσική ...................................48 Χ. Π. Μπαλόγλου Κωνσταντίνου Ι. ∆εσποτοπούλου, Μηνύµατα πολιτικής ................................50 Σπύρος Κουτρούλης Γ. Καραµπελιάς, «1204: Η διαµόρφωση του νεώτερου ελληνισµού»...........50 ∆. Π. Λ. Παπανικολάου, Η καθηµερινή ιστορία του εικοσιένα...............................52 Επιστολές Α. Χ. Γ. Λαζάρου Ατοπήµατα και στο βιβλίο του δασκάλου.....................................................53 Επιφυλλίδα ∆ηµοσθένης Κυριαζής Γιατί στην Αρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκε ο µεγαλύτερος πολιτισµός, Το πολίτευµα της χαµηλής εντροπίας.........................................................54 Σταυρόλεξο Νίκος Λιναρδάτος Για... δυνατούς λύτες!................................................................................64

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ κυκλοφορεί στις 10 κάθε µήνα στα βιβλιοπωλεία, στα κέντρα τύπου και στα περίπτερα.

Editorial

Εκρηκτική συγκυρία

Τ

α περισσότερα τηλεοπτικά εγχώρια ΜΜΕ, απορροφηµένα από την εσωτερική-αυτιστική επικαιρότητα οµολόγων, εκλογολογίας κ.λπ., προσπερνούν χαλαρά ή και αγνοούν εντελώς τις συγκλονιστικές εξελίξεις που συµβαίνουν στον γεωπολιτικό µας περίγυρο. Έτσι, αγνοήθηκε τελείως η δήλωση του δηµάρχου της Χειµάρρας περί βορειοηπειρωτικής αυτονοµίας και η αµέσως µετά επανεµφάνιση του γνωστού µας «Απελευθερωτικού Στρατού Τσαµουριάς», µε απειλές προς την κατεύθυνση της ελληνικής Ηπείρου. Αλλά όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στην εκτίµηση ότι γενικώτερα κυοφορείται νέος γύρος του βαλκανικού χάους: οι Σέρβοι ετοιµάζουν παραστρατιωτικά σώµατα, οι Αλβανοί προετοιµάζουν την δική τους δυναµική αντίδραση, αφού οι διαπραγµατεύσεις για το Κοσσυφοπέδιο ναυάγησαν, ενώ Αµερικανοί και Ρώσσοι οδηγούνται σε πλήρη ρήξη στο ζήτηµα αυτό, όπως και σε άλλα µείζονα (αντιπυραυλική ασπίδα). Πιθανώς η Ρωσσία να δεχόταν, µε κάποιες φραστικές αντιρρήσεις για την τιµή των όπλων, την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου. Εφ’ όσον, όµως, ΗΠΑ και Ρωσσία διαφώνησαν πλήρως για την σχεδιαζόµενη από αµερικανικής πλευράς αντιπυραυλική ασπίδα και µάλιστα εξαπολύθηκαν και απειλές περί στρατιωτικής στοχοποιήσεώς της από το ρωσσικό γενικό επιτελείο, η Ρωσσία δεν θα «χαρίσει» δωρεάν το Κοσσυφοπέδιο στις ΗΠΑ, θυσιάζοντας µάλιστα την παραδοσιακή επιρροή της στον σερβικό χώρο. Αντιθέτως, όλες οι ενδείξεις οδηγούν στο συµπέρασµα ότι η Ρωσσία θα επιδιώξει να αναβαθµίσει το διεθνές της κύρος και την παγκόσµια επιρροή της, µέσω της αναµέτρησής της µε τις ΗΠΑ στο έδαφος του Κοσσυφοπεδίου. Έτσι, είναι πολύ πιθανόν να ενισχύσει όχι µόνον πολιτικά-διπλωµατικά (ασκώντας αρνησικυρία στο Συµβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ) 2

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

αλλά και οικονοµικά, ακόµη και στρατιωτικά τους Σέρβους, π.χ. εξοπλίζοντας µε υπερσύγχρονο οπλισµό τις χιλιάδες εθελοντές που ήδη προετοιµάζονται για πολεµική αναµέτρηση µε τους Αλβανούς Κοσσοβάρους. Ο νέος κύκλος αίµατος θα µπορούσε να αποφευχθεί µόνον µέσω µίας ευρύτερης συµφωνίας ΗΠΑ-Ρωσσίας, που θα ενοποιούσε πολιτικο-στρατιωτικά τον χώρο από την Καλιφόρνια µέχρι την Σιβηρία και θα αντιµετώπιζε τους αναδυόµενους παράγοντες αστάθειας, όπως π.χ. τον ισλαµικό φονταµενταλισµό ή την διάθεση της Κίνας να καταστεί παγκόσµια υπερδύναµη. Η Τουρκία, εν τω µεταξύ, αντιµετωπίζει την εκρητικώτερη συγκυρία της νεώτερης ιστορίας της. Η βίαιη σύγκρουση ισλαµιστών-κεµαλιστών αλλά και ΤούρκωνΚούρδων, ως εκ τούτου δε πιθανώς Αµερικανών-Τούρκων για το θέµα του Κουρδιστάν, είναι πλέον πιθανά σενάρια. Ενώ διεθνείς αναλυτές οµιλούν ανοιχτά για µεσοπρόθεσµη διάσπαση του τουρκικού κράτους. Ο µόνος παράγων παγκοσµίου σηµασίας που µπορεί να λειτουργήσει σταθεροποιητικά, δηλαδή οι ΗΠΑ, έχει απωλέσει κύρος και ισχύ: µετά τις αλεπάλληλες αποτυχίες της αµερικανικής εξωτερικής πολιτικής στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στην Ουκρανία, στο Ιράν, η αµερικανική κυβέρνηση αντιµετωπίζει διογκούµενη εσωτερική αντίδραση, απώλεια κοινοβουλευτικής στήριξης, σκάνδαλα και διεθνή απαξίωση, διανύοντας τους τελευταίους µήνες της θητείας της. Στην χώρα µας, µία εξασθενηµένη και βαλλόµενη πανταχόθεν για σκάνδαλα κυβέρνηση, µε αµφίβολες προοπτικές επανεκλογής, και µία απαξιωµένη αντιπολίτευση που δεν απορροφά την δυσαρέσκεια, στελεχώνονται από πρόσωπα µε προφανείς πολιτικές ανεπάρκειες. Ο συνδυασµός των παραπάνω πρέπει να προβληµατίσει. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε Ι∆ΙΚΗ Α ΝΑΛΥΣΗ

Ελάχιστος µισθός ελκύει λαθροµετανάστες Tου Κώστα Κόλµερ

Ο

µαχητικός συνδικαλισµός δεν διέλυσε µόνον τα πανεπιστήµια της χώρας αλλ’ έφθειρε και την ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονοµίας, εις σηµείον ώστε ο Επίτροπος Χοακίµ Αλµούνια να κρούσει προσφάτως τον κώδωνα του κινδύνου. Εδήλωσεν ότι το έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών είναι ανησυχητικό στο 7,7% του ΑΕΠ και ότι χρειάζεται να ληφθούν µέτρα. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι τα Ελληνικά προϊόντα έχουν γίνει ακριβώτερα κατά 34% στις αγορές του εξωτερικού «µε βάση το σχετικό κόστος εργασίας». Στο εσωτερικόν, η µεγάλη αύξησι του κόστους ζωής και η διεύρυνσι του ελλείµµατος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, κατά 62% στα 20,6 δις ευρώ και 144% έναντι του 2004, λόγω των αθρόων εισαγωγών προϊόντων, οι οποίες έφθασαν πέρυσι το δυσθεώρητον ύψος των 51,4 δις ευρώ, οφείλονται βεβαίως στην άσκεπτο υιοθεσία του ευρώ. Η Ελλάς των 12 εκατοµ. κατοίκων έχει εµπορικόν έλλειµµα όσον η Ινδία των 900 εκατοµµυρίων και η Βραζιλία, µε πληθυσµόν άνω των 100 εκατοµµυρίων. Η συνεχής αύξησι των ονοµαστικών εισοδηµάτων στην χώρα µας είναι υπεύθυνος διά το γεγονός ότι ως λαός ζώµεν πέραν των δυνάµεών µας – µε δανεικά, ελέω ευρώ. Εν τούτοις, η συνεχής αύξησι των µισθών –ιδίως του κατωτάτου ηµεροµισθίου (Κ.Μ.) συν του ΙΚΑ – έχει φέρει εις απόγνωσι τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις, καθώς το ελάχιστο κόστος εργασίας (στα 15 ευρώ) την ώρα που φθάνει για τους ανειδίκευτους εργάτες) θεω-

ρείται ότι δεν καλύπτεται από τις αγοραίες τιµές πωλήσεως των προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται στην χώρα µας. ∆εν τελειώνουν όµως εδώ οι παρενέργειες. Τα κατώτατα όρια µισθών και ηµεροµισθίων θεωρούνται βασικώς υπεύθυνα για την µεγάλη ανεργία που πλήττει τους νεοεισερχοµένους στην αγορά εργασίας και τις γυναίκες, που µένουν άνεργες σε ποσοστό άνω του 15%. Με το να επιβάλλει ο µαχητικός συνδικαλισµός στην εργοδοσία υψηλό κατώτατον µισθό (συν επιβαρύνσεις) προκαλεί ανεργίαν, καθ’ όσον οι εργαζόµενοι µε παραγωγικότητα κάτω ενός ορισµένου επιπέδου, αδυνατούν να εξεύρουν εργασία. Οι εργοδότες απλώς περιορίζουν θέσεις απασχολήσεως ή µεταφέρουν τις επιχειρήσεις των στις όµορες χώρες (Βουλγαρία, Ρουµανία), όπου ακόµη τα εργατικά είναι φθηνά. Ούτως, ο Κ.Μ., από εργαλείο καταπολεµήσεως της φτώχειας µεταβάλλεται εις µηχανήν ανεργίας. ∆ηλαδή επιτείνει την κοινωνική ανισορροπία, µ’ όλα τα δυσάρεστα επακόλουθά της (ανασφάλεια, αστέγους, αντικοινωνική συµπεριφορά κ.λπ.). Ένα άλλο δυνητικό πρόβληµα που γεννά ο Κ.Μ. είναι ότι οι εργαζόµενοι, που αµοίβονται πάνω απ’ αυτόν, ωθούνται να ζητούν υψηλότερες αµοιβές, χωρίς αναγκαίως την βελτίωσι της παραγωγικότητός των. Ή, ακόµη, οι εργοδότες αναγκάζονται να προσφέρουν µεγαλύτερες αµοιβές στο ειδικευµένο προσωπικό, για να τηρούν την απόστασι από τους ανειδικεύτους. Τούτο όµως καταστρέφει τα κίνητρα µεγαλυτέρας αποδόσεως στην εργασία, όπως ακριβώς η αύξησι των φόρων(*).

* “A high minimum wage is taxing work” υπό Mario Pisani στους Financial Times 20.2.2007.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

3

Ε Ι∆ΙΚΗ Α ΝΑΛΥΣΗ

Στην πραγµατικότητα, ο Κ.Μ. επενεργεί ως φόρος επί της εργασίας, χωρίς µάλιστα να τον εισπράττει το κράτος. Απλώς χάνονται εισοδήµατα απ’ την οικονοµία υπέρ του συνδικαλισµού. Πάντα ταύτα είναι γνωστά εις τους οικονοµολόγους –µολονότι δεν τα οµολογούν. Νοµίζουν ότι µε την αύξησι των µισθών ενισχύεται η συνολική δαπάνη κι’ αυξάνει το εθνικό προϊόν. Πρόκειται για µιά παλαιά θεωρία (Κεϋνσιανή) που ισχύει µόνον όταν η οικονοµία τελεί εν υφέσει. Ένα νέο στοιχείο διά τον κατώτατο µισθόν είναι ότι ευθύνεται ευθέως πλην αφανώς διά την αύξησι της λαθροµεταναστεύσεως. Η αγορά εργασίας λειτουργεί µε πληροφορίες: Οι µεν άνεργοι ή χαµηλοαµοιβόµενοι στις υπό ανάπτυξι χώρες πληροφορούνται ότι δύνανται ν’ απασχοληθούν στις ανεπτυγµένες αγορές µε κατώτερη αµοιβή του Κ.Μ. (λ.χ. µε 9 ευρώ την ώρα, που δεν εισπράττουν στην χώρα των ούτε επί µίαν εβδοµάδα µην είπωµεν εις ένα µήνα). Οι δε εργοδότες ενηµερώνονται ότι «η µαύρη εργασία» δέχεται χαµηλότερες αµοιβές του ελαχίστου µισθού, χωρίς µάλιστα ασφαλιστικές εισφορές. Η προσφορά εργασίας, κατ’ αυτόν τον τρόπον, συναντά την ζήτησιν, εις χαµηλότερον του Κ.Μ. σηµείον ισορροπίας, οι λαθροµετανάστες εργάζονται µ’ αµοιβές κατώτερες του ελαχίστου ηµεροµισθίου και το «προϊόν» παράγεται µ’ ένα αφανές κοινωνικόν κόστος: την ανεργία των γηγενών. Εν τούτοις, οι ηµεδαποί εργαζόµενοι θα ηµπορούσαν ν’ απασχοληθούν επωφελώς διά την οικονοµία, εάν εξέλιπε ο Κ.Μ. και αφίετο η αγορά εργασίας να ισορροπήσει στο σηµείο συναντήσεως της προσφοράς και ζητήσεως, δίχως µετανάστες.

– Και πώς οι εργαζόµενοι θ’ αποφύγουν έτσι την εκµετάλλευσι από τους εργοδότες;

4

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Εύλογη ερώτησις ευαισθήτου εις θέµατα κοινωνικής δικαιοσύνης. Η απάντησις είναι ότι µε τον Κ.Μ. δεν αποφεύγεται η εργοδοτική εκµετάλλευσις – απλώς την υφίστανται οι λαθροµετανάστες και ότι πάντως είναι προτιµώτερον το κράτος να επιδοτήσει τους κατώτερα αµοιβοµένους εργάτες, παρά να ενδίδει στους συνδικαλιστές, που για να φανούν ευχάριστοι στους µισθωτούς, αξιώνουν κάθε χρόνο αύξησι των κατωτάτων ορίων µισθών και ηµεροµισθίων. Υπό συνθήκας «παγκοσµιοποιήσεως» και µειώσεως των δασµών, όπου ο χαµηλά αµοιβόµενος Ινδός ή Κινέζος επιτυγχάνει, µε το φθηνό «προϊόν» (του εργοδότου, που ηµπορεί να είναι ένας καπιταλίστας της δύσεως ή του ΚΚΚίνας) το κλείσιµο πολλών επιχειρήσεων σε χώρες µε άκαµπτη αγοράν εργασίας, ενδείκνυται η επιδότησι της «λευκής απασχολήσεως» αντί της εισαγωγής «µαύρης εργασίας». Απ’ το «αντίµετρον» θα επωφελούντο και οι µετανάστες που εργάζονται νοµίµως στην χώρα ενώ θα απεθαρρύνετο η λαθροµετανάστευσι. Θα επληροφορούντο, ότι εξέλιπον οι ευκαιρίες «µαύρης εργασίας» στην χώρα υποδοχής. Το δηµοσιονοµικό κόστος της επιδοτήσεως της εργασίας –χωρίς να υποτιµάται– θα ήταν πάντως χαµηλότερο από τα επιδόµατα ανεργίας και θα εµειώνετο, καθώς ο εργαζόµενος θ’ ανέβαινε τις µισθολογικές βαθµίδες εξειδικεύσεως. Συγχρόνως το ΙΚΑ θα περιόριζε την εισφοροδιαφυγή. Θα επίστωνε τους συνεπείς εργοδότες µε την επιδότησι που θα εισέπραττε από τον κρατικό προϋπολογισµόν. Στην σηµερινή παγκοσµιοποιηµένη αγορά χρειάζονται νέες ιδέες κι όχι ξεθωριασµένες σοσιαλιστικές παντιέρες, που οδήγησαν στην απώλεια ανταγωνιστικότητος της χώρας, διά την οποίαν χύνει κροκοδείλια δάκρυα ο κ. Αλµούνια. !

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ

Γεωπολιτική της περσικής οικονοµίας

Μαστίγιο ή καρότο; Tου Χάρη Τσιτσόπουλου

Πετρέλαιο και ανισότητες “Θα φέρουµε τα έσοδα από το πετρέλαιο στο καθηµερινό τραπέζι του λαού”. Μαχµούντ Αχµεντινετζάντ, 2005. “∆εν έχω δει ακόµη κανένα έσοδο από πετρέλαιο στο σπίτι µου, βλέπω µόνο τις τιµές που συνεχώς αυξάνονται”. Αχµάντ, συνταξιούχος, 2007 Στον κατάλογο των µεγαλύτερων οικονοµιών του κόσµου το Ιράν κατατάσσεται ως 30ο. Το 20% του πληθυσµού εισπράττει το 50% του εθνικού εισοδήµατος και κατέχει το 80% του συνολικού πλούτου. Το 30% ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Η δοµή της οικονοµίας του Ιράν χαρακτηρίζεται από τέσσερις τουλάχιστον συνιστώσες. Α. Υπερτροφικός δηµόσιος τοµέας. Την εγκαθίδρυση του ισλαµικού καθεστώτος ακολούθησαν µαζικές κατασχέσεις και κρατικοποιήσεις ιδιωτικών επιχειρήσεων, ακινήτων κλπ., αντιστρέφοντας την πολιτική του Σάχη Μωχάµεντ Ρεζά, που είχε αρχίσει να ρίχνει ιδιαίτερο βάρος στην ανάπτυξη του ιδιωτικού τοµέα και την εκβιοµηχάνιση της χώρας. Στο δηµόσιο ανήκουν τώρα όλες οι µεγάλες βιοµηχανικές µονάδες, οι τράπεζες, τα δίκτυα ηλεκτροδότησης και υδροδότησης, οι συγκοινωνίες, οι τηλεπικοινωνίες, τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και πολλά άλλα (απαριθµούνται στο άρθρο 44 του Συντάγµατος). Αν προστεθεί σε αυτά και ο πακτωλός των πετροδολλαρίων που εισρέουν καθηµερινά στα δηµόσια ταµεία, προκύπτει µια συγκέντρωση οικονοµικών πόρων που έρχεται να προστεθεί στον πολιτικο-κοινωνικό αυταρχισµό. Το Ιράν έχει χαρακτηρισθεί «κράτος-εισοδηµατίας», µε την έννοια ότι η διάθεση και αξιοποίηση των πόρων αυτών εστιάζεται περισσότερο στον τρόπο κατανοµής τους παρά σε ένα µοντέλο παραγωγικών επενδύσεων. Ως επακόλουθο, οι πόροι διατίθενται από την κεντρική εξουσία και τα παρακλάδια της µε ευνοιοκρατικά και πελατειακά κριτήρια. Τα µεγάλα κατασκευαστικά έργα, οι επιχορηγήσεις αδιαφανών θεσµών, η έλλειψη ανταγωνιστικού περιβάλλοντος και Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

γενικώτερα οι µηχανισµοί του κεντρικού σχεδιασµού δηµιουργούν στρεβλώσεις στην οικονοµία και τροφοδοτούν τον συνεχώς αυξανόµενο διψήφιο πληθωρισµό. Σε αντίθεση, ο ιδιωτικός τοµέας συρρικνώθηκε δραµατικά µετά την επανάσταση λόγω των κατασχέσεων ιδιωτικών επιχειρήσεων και περιουσιών. Τα τελευταία 15 χρόνια, µε την προτροπή κορυφαίων πολιτικών παραγόντων (Μεγάλου Αγιατολάχ, Προέδρου και Βουλής), καταβάλλονται προσπάθειες να εφαρµοσθεί µε ταχύτερους ρυθµούς το άρθρο 44 του Συντάγµατος, που προβλέπει το άνοιγµα επιλεγµένων επιχειρηµατικών κλάδων σε ιδιωτικές επενδύσεις. Το άρθρο 44 ορίζει ότι ο ιδιωτικός τοµέας θα καλύπτει δραστηριότητες «σχετικές µε γεωργία-κτηνοτροφία, βιοµηχανία, εµπόριο και υπηρεσίες, µε τρόπο που αυτές συµπληρώνουν τις οικονοµικές δραστηριότητες του κράτους» και εφ’ όσον «εναρµονίζονται µε τα άλλα άρθρα του Συντάγµατος, είναι εντός των ορίων του ισλαµικού νόµου, συµβάλλουν στην οικονοµική πρόοδο της χώρας και δεν βλάπτουν το κοινωνικό σύνολο». Το ενδεχόµενο της αυστηρής τήρησης, ή αυθαίρετης ερµηνείας, όλων αυτών των προϋποθέσεων δηµιουργεί δισταγµούς και καθυστερήσεις στην σύναψη συµφωνιών, αλλά είναι νωρίς ακόµη για να κριθεί η τύχη της ιδιωτικοποίησης. Προς το παρόν, ο ιδιωτικός τοµέας ελέγχει λιγώτερο από το ένα πέµπτο της οικονοµίας και δραστηριοποιείται κυρίως στους προαναφερθέντες κλάδους, µε επιχειρήσεις µικρής σχετικά εµβέλειας. Οι ιδιώτες µεγαλοεπιχειρηµατίες είναι λίγοι σε αριθµό, µεταξύ τους και ο πρώην πρόεδρος Ραφσαντζανί, και αποτελούν έναν από τους πυλώνες της πολιτικο-οικονοµικής ολιγαρχίας. Β. Μονοπώλια και ολιγαρχία. Τίποτα δεν απεικονίζει πιο ξεκάθαρα τις µονοπωλιακές δοµές του Ιράν από τα περίφηµα Ιδρύµατα (bonyad), που ιδρύθηκαν µετά την επανάσταση, και τοποθετούνται από πολλούς αναλυτές σε µια «γκρίζα ζώνη µεταξύ δηµοσίου και ιδιωτικού».Τα ισχυρότερα απ’ αυτά δρουν αυτόνοµα, διαχειρίζονται µεγάλες κρατικές επιχορηγήσεις, έχουν υΙΟΥΝΙΟΣ 2007

5

Κ ΟΣΜΟΣ

πολογίσιµη πολιτική επιρροή, δεν φορολογούνται από το κράτος και λογοδοτούν µόνο στον Μεγάλο Αγιατολάχ. Ο γίγαντας των bonyad είναι το Ίδρυµα Αποκλήρων. Με τεράστια περιουσιακά στοιχεία, κυρίως από κατασχέσεις, και πολυσχιδείς δραστηριότητες σε όλους τους τοµείς της οικονοµίας, έχει χαρακτηρισθεί «η µεγαλύτερη οικονοµική οντότητα στην Μέση Ανατολή». Κατέχει περισσότερες από 400 επιχειρήσεις, και έχει όγκο συναλλαγών µεγαλύτερο από τα φορολογικά έσοδα της κυβέρνησης. Την µονοπωλιακή ισχύ του Ιδρύµατος τεκµηριώνουν τα µερίδια αγοράς στους αντίστοιχους κλάδους: 43% της παραγωγής µη αλκοολούχων ποτών, 53% της παραγωγής λαδιού για κινητήρες, 40% των µεγάλων ξενοδοχείων κ.ο.κ. Μόνον στον κλάδο κλωστοϋφανουργίας απασχολεί πάνω από 9.000 εγαζόµενους σε 20 επιχειρήσεις.* Άλλα ιδρύµατα λειτουργούν το ίδιο αυτόνοµα, αν και µε διαφορετικά ενδιαφέροντα και µικρότερα µεγέθη. Η Επιτροπή Βοήθειας του Ιµάµη, θεωρητικά µη κυβερνητική οργάνωση αλλά µε γενναίες κρατικές χρηµατοδοτήσεις, ιδρύθηκε αρχικά µε σκοπό τη φιλανθρωπική αρωγή των φτωχών, για να «ξεστρατίσει» σε οικονοµικές ενισχύσεις οργανώσεων εκτός συνόρων, όπως π.χ. η Χεζµπολάχ του Λιβάνου, ενίοτε χωρίς τη γνώση της κυβέρνησης.* Χαρακτηριστικό της δύναµης της ολιγαρχίας Κράτους-ιδρυµάτων-Μεγάλων ιδιωτικών συµφερόντων είναι οι παρεµβάσεις τους στα πολιτικά δρώµενα, ακόµη και στην εξωτερική πολιτική. Κατά την τετραετία 2000-04, ο µεταρρυθµιστής Πρόεδρος Χαταµί και η Βουλή, προσπάθησαν να νοµοθετήσουν την φορολόγηση και τον στενώτερο έλεγχο των ιδρυµάτων, αλλά παρενέβη το Συµβούλιο των Κηδεµόνων, ακόµη και ο ίδιος ο Αγιατολάχ Χαµενέϊ. Στις δε εκλογές του 2004 που ακολούθησαν, ακυρώθηκαν από το ίδιο Συµβούλιο οι υποψηφιότητες των µεταρρυθµιστών που κρίθηκαν «ασύµφοροι».** Εκτιµάται ότι τα κρατικά µονοπώλια και οι προεκτάσεις τους (γκρίζες ή µη) ελέγχουν µέχρι και το 80% της ιρανικής οικονοµίας. Γ. Παραοικονοµία. Για µια πλειάδα λόγων (όπως η αναγκαία για πολλούς δεύτερη δουλειά, ο αποκλεισµός των γυναικών από πολλά επαγγέλµατα, απαγορευµένα αγαθά και υπηρεσίες που βγαίνουν στη µαύρη αγορά κ.ά.), ανθεί η «αφανής» οικονοµία, που έχει µεν τα προφανή ωφέλη για διάφορες κοινωνικές οµάδες αλλά επιδρά αρνητικά στην επίσηµη οικονοµία. Γε-

νικά, το ισλαµικό καθεστώς για τους δικούς του λόγους ανέχεται, αν δεν ενθαρρύνει, την παραοικονοµική δραστηριότητα. Υπολογίζεται ότι η παραοικονοµία καλύπτει το 30-35% του συνόλου της οικονοµίας του Ιράν. ∆. Aπασχόληση. Η κατανοµή των εργαζοµένων ανά τοµέα είναι 25% στην γεωργία, 30% στην βιοµηχανία και 44,5% στις υπηρεσίες. Από όλους αυτούς, το 45% περίπου είναι µισθωτοί του ιδιωτικού και του (κορεσµένου) δηµόσιου τοµέα. Στις επίσηµες στατιστικές, οι γυναίκες αποτελούν µόνον το 12% των εργαζοµένων, ποσοστό όµως που αυξάνεται αν συνυπολογισθεί και η παραοικονοµία. Ένα από τα πιο καυτά προβλήµατα της ιρανικής κοινωνίας είναι η ανεργία, που επίσηµα φθάνει το 13% για το σύνολο του εργατικού δυναµικού, 23% για τις γυναίκες. Το θέµα παίρνει οξύτατες διαστάσεις και για τα δύο φύλα στις ηλικίες 15-24 ετών (η νοµοθεσία επιτρέπει την εργασία παιδιών από 10 ετών και πάνω), όπου οι άνεργοι ανέρχονται στο 34% του αντίστοιχου δυναµικού, πιο συγκεκριµένα 23% για τους άντρες και 42% για τις γυναίκες. Το δε ποσοστό για τους νέους των αστικών κέντρων µπορεί να φθάσει και το 60%, συµπεριλαµβανοµένων πολλών µε πανεπιστηµικά πτυχία. Σύµφωνα µε ανεπίσηµα στοιχεία, µόνον το 15% των γυναικών αποφοίτων βρίσκουν εργασία ανάλογη των σπουδών τους. Τα κυριώτερα αίτια αυτού του φαινοµένου είναι α) η δηµογραφική έκρηξη της χοµεϊνικής δεκαετίας («για να δηµιουργηθεί ένας στρατός 20 εκατοµµυρίων επαναστατών του Ισλάµ»), β) ο θεσµικός ή de facto αποκλεισµός των γυναικών από πολλά επαγγέλµατα (τον οποίο δήθεν επιτάσσει η ερµηνεία του ισλαµικού νόµου) και γ) επενδύσεις που από την φύση τους δεν δηµιουργούν πολλές θέσεις εργασίας. Όλα αυτά συνθέτουν ένα εκρηκτικό µείγµα, που µπορεί να οδηγήσει σε πολιτικές αναταράξεις, ακόµη και χωρίς τα όποια εµπάργκο. Η κυβέρνηση δεν έχει φανεί µέχρι τώρα ικανή να αντεπεξέλθει στις υψηλές προσδοκίες που η ίδια δηµιούργησε σε πολλά κοινωνικά στρώµατα.

Εξωτερικό εµπόριο Όπως θα περίµενε κανείς, την τεράστια µερίδα στις εξαγωγές του Ιράν έχει το πετρέλαιο. Οι γεωπολιτικές συγκυρίες, στις οποίες έχει εµπλακεί η Τεχεράνη, δηµιουργούν µια διελκυστίνδα µεταξύ των απαιτήσεων της διεθνούς κοινότητας στο θέµα

* Πηγή: Παγκόσµια Οργάνωση Εµπορίου (WTO) ** Πηγή στοιχείων για τα ιδρύµατα: Thiebaut, A.K., Η Ισλαµική ∆ηµοκρατία του Ισλάµ, Εκδόσεις Κριτική, 2006.

6

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ

των πυρηνικών, από τη µια πλευρά, και της εξάρτησης µεγάλων χωρών, όπως η Κίνα και η Ιαπωνία, από το ιρανικό πετρέλαιο, τις εξαγωγές και τις επενδύσεις στο Ιράν, από την άλλη. Είναι αξιοσηµείωτο ότι η 2η στον κόσµο χώρα σε αποδεδειγµένα αποθέµατα (132,5 δισεκατοµµύρια βαρέλια) και 4η στην παραγωγή (4 εκατοµµύρια βαρέλια ηµερησίως), πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον το 40% των δικών της αναγκών µε εισαγόµενο πετρέλαιο, κυρίως λόγω της χαµηλής απόδοσης των ελλιπώς συντηρούµενων διϋλιστηρίων.

Ιράν: Πίνακας Εξαγωγών-Εισαγωγών 2006 Εξαγωγές

Εισαγωγές

90,3%

9,8%

Βιοµηχανικά προϊόντα

6,7%

79,0%

Αγροτικά προϊόντα

3,0%

11,0%

Πετρέλαιο & άλλα ορυκτά

Άλλα

0,2%

ΣΥΝΟΛΟ Αξία σε δισεκατοµύρια $

100% 63,1

100% 45,48

Οι Ηνωµένες Πολιτείες έχουν ελάχιστες συναλλαγές µε το ισλαµικό καθεστώς, από την εποχή της κατάληψης της αµερικανικής πρεσβείας το 1979. Επί πλέον, όλες οι µετά τον Carter αµερικανικές κυβερνήσεις έχουν προσπαθήσει κάθε τόσο να παρεµποδίσουν επενδύσεις στο Ιράν από τρίτες χώρες, µε πολιτική πίεση ή µε απειλές οικονοµικών αντιποίνων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο µεγαλύτερος σε όγκο εµπορικός εταίρος του Ιράν. Περισσότερο από το 80% των εξαγωγών σε χώρες της ΕΕ αφορούν στο πετρέλαιο και τα παράγωγά του. Εισαγόµενα από την ΕΕ είναι κυρίως µηχανικός εξοπλισµός, προϊόντα µεταποίησης και χηµικά. Σε επίπεδο κρατών, η Γερµανία έχει ίσως το µεγαλύτερο µερίδιο των ιρανικών εξαγωγών παγκοσµίως, υλοποιεί σηµαντικές επενδύσεις και επιδιώκει την περαιτέρω αναβάθµιση των εµπορικών σχέσεων, παρά τα πολιτικά προβλήµατα. Αξιόλογες επενδύσεις προέρχονται και από τις µεγάλες γαλλικές αυτοκινητοβιοµηχανίες. Η Ιταλία έχει επενδύσει, µεταξύ άλλων, στην ιρανική βιοµηχανία χάλυβα. Μεγάλος είναι και ο όγκος εξαγωγών των τριών αυτών χωρών προς το Ιράν. Η Ρωσσία διατηρεί πολλαπλές οικονοµικές σχέσεις µε το ισλαµικό καθεστώς, µε αιχµή του δόρατος τον εφοδιασµό του Ιράν µε µείζονα οπλικά συστήµατα και τη µεταφορά πυρηνικής Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

τεχνολογίας και τεχνογνωσίας για ειρηνική χρήση. Όπως συνήθως συµβαίνει µε τις µεγάλες δυνάµες, η πώληση όπλων συνδέεται µε γεωπολιτικές σκοπιµότητες: η µη ανάµιξη των Ιρανών στις µουσουλµανικές χώρες του Καυκάσου έχει ως αντάλλαγµα τους ήπιους τόνους των Ρώσσων στο θέµα των κυρώσεων. Η Κίνα εισάγει τώρα από το Ιράν σχεδόν το 20% των αναγκών της σε πετρέλαιο. Επί πλέον, Κίνα και Ιράν υπέγραψαν το 2004 συµφωνία δεκάδων δισεκατοµµυρίων δολαρίων, που περιλαµβάνει την αγορά φυσικού αερίου για τα επόµενα 30 χρόνια (και εδώ το Ιράν είναι 2ο στον κόσµο σε αποθέµατα), την ανάπτυξη του τεράστιου πετρελαϊκού πεδίου του Yadavaran και την κατασκευή εγκαταστάσεων πετροχηµικών και φυσικού αερίου. Κινεζική εταιρία έχει αναλάβει και την επέκταση του υπόγειου µετρό της Τεχεράνης. Από άλλες χώρες, η Ιαπωνία αγοράζει το 22% της συνολικής παραγωγής πετρελαίου του Ιράν, περισσότερο και από την Κίνα. Ιαπωνικές εταιρείες ετοιµάζονται να κτίσουν στο Ιράν τη µεγαλύτερη και πιο σύγχρονη πετρελαϊκή εγκατάσταση εδάφους µετά την επανάσταση του 1979. Λέγεται ότι οι Ιάπωνες έχουν περισσότερα να χάσουν από οποιονδήποτε άλλο εµπορικό εταίρο του Ιράν, στην περίπτωση σκληρών κυρώσεων.

Λεονταρισµοί και κυρώσεις “Το Ιράν είναι ένα τραίνο που δεν έχει ούτε φρένο ούτε όπισθεν ταχύτητα”.

-Μαχµούντ Αχµεντινετζάντ, Φεβρουάριος 2007 “Όλα τα ενδεχόµενα είναι στο τραπέζι”.

- Dick Cheney, Μάρτιος 2007 Η οικονοµία της Περσίας είναι συνυφασµένη µε τις γεωπολιτικές εξελίξεις του άµεσου µέλλοντος. Το καθεστώς έχει αγνοήσει τα δύο τελευταία ψηφίσµατα του ΟΗΕ (το δεύτερο έληξε στα τέλη Μαίου), που όµως δεν είχαν ως στόχο καίριους τοµείς της οικονοµίας, αλλά κυρίως δραστηριότητες άµεσα σχετιζόµενες µε το πυρηνικό πρόγραµµα. Το Ιράν θα «πονέσει» µόνο αν απαγορευθούν οι εισαγωγές βασικών ειδών και προϊόντων τεχνολογίας, η πρόσβαση στα περιουσιακά στοιχεία του εξωτερικού και σε διεθνείς πιστωτικούς οργανισµούς και φυσικά οι εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, ενδεχόµενα στα οποία αντιτίθενται σθεναρά, µέχρι στιγµής τουλάχιστον, η Ρωσσία και η Κίνα. Μπορεί η ιρανική κοινή γνώµη να έχει µέχρι τώρα συσπειρωθεί εναντίον των απαιτήσεων των µεγάλων δυνάµεων, όµως, για να εξαντλήσουµε τα θεωρητικά σενάρια, ένα γενικευµέΙΟΥΝΙΟΣ 2007

7

Κ ΟΣΜΟΣ

νο εµπάργκο στο µεσοπρόθεσµο µέλλον, που θα οδηγούσε το Ιράν σε πολιτική και οικονοµική αποµόνωση, θα είχε ολέθριες συνέπειες για την οικονοµία αλλά και την νοµιµότητα του καθεστώτος. Σε πιο ρεαλιστικό επίπεδο, το πιθανότερο είναι ότι θα συνεχισθούν για κάποιο χρόνο ακόµη οι εκατέρωθεν λεονταρισµοί, µε φραστικές απειλές ή επεισόδια επικοινωνιακού κυρίως χαρακτήρα (όπως, π.χ. η σύλληψη, κατά κόρον επίδειξη και τελική απελευθέρωση 15 Βρεταννών ναυτών, άψογα κοστουµαρισµένων!), καθώς και οι συστάσεις και προειδοποιήσεις από άλλους. Είναι επίσης πιθανό να σφίξει λίγο ακόµη τα λουριά το Συµβούλιο Ασφαλείας, υπό την αίρεση πάντα των απόψεων και συµφερόντων της Ρωσσίας και Κίνας, ίσως και άλλων µεγάλων οικονοµιών. Μακροπρόθεσµα, η κοινή λογική επιβάλλει τις απ’ ευθείας διαπραγµατεύσεις, όπως έγινε µε την Βόρειο Κορέα. Η παγκόσµια κοινή γνώµη προσβλέπει σε µια συµφωνία αναστολής των όποιων σχεδιασµών για την κατασκευή πυρηνικών όπλων, υπό την επίβλεψη της ∆ιεθνούς Υπηρεσίας Ατοµικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), µε αντάλλαγµα την πραγµατική άρση της απειλής που οι Πέρσες δικαιολογηµένα αισθάνονται από τον αµερικανο-ισραηλινό άξονα (η χώρα τους είναι περικυκλωµένη από κράτη φιλόξενα στις αµερικανικές δυνάµεις).

Βάλτο κι αυτό στο τραπέζι, κ. Cheney “Ο περσικός µπαµπούλας είναι δηµιούργηµα του Dick Cheney”.

Juan Cole, Αµερικανός αναλυτής Παρά τον αυταρχισµό και συγκεντρωτισµό που το χαρακτηρίζει, το πολιτικό σκηνικό της χώρας δεν είναι τόσο µονολιθικό όσο το βλέπει η νεο-συντηρητική προπαγάνδα της Ουάσιγκτον, ούτε καν στα ανώτατα κλιµάκια εξουσίας. ∆ιαφορετικές «φωνές», κέντρα και αντιπαλότητες προβάλλονται συχνά εκτός συνόρων µε τη µορφή αντιφατικών δηλώσεων και διαρροών, ακόµη και ασυντόνιστων πρωτοβουλιών. Ταυτόχρονα, µια µεγάλη µερίδα της ιρανικής κοινωνίας είναι νεανική δηµογραφικά, µε υψηλό επίπεδο µόρφωσης και ενηµέρωσης, ανοικτή σε εξωτερικά ερεθίσµατα, που παίρνει στα σοβαρά τις εκλογικές διαδικασίες και υιοθετεί ηπιώτερα αντιδυτικά στερεότυπα από τους πνευµατικούς ταγούς. Το Ιράν µπορεί, έστω µε αργά βήµατα, να µεταλλαχθεί σε δηµοκρατία, όχι «εισαγόµενη» τύπου Ιράκ, αλλά µε τους δικούς του όρους και µέσω εσωτερικών διεργασιών που πε8

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

ριλαµβάνουν και την ιδιωτικοποίηση της οικονοµίας. Η αµερικανική υπερδύναµη, αντί της πολιτικής δαιµονοποίησης και αποµόνωσης του Ιράν που ακολουθεί εδώ και τρεις σχεδόν δεκαετίες -µια πολιτική που κάθε άλλο παρά έχει ζηµειώσει το καθεστώς- θα έπρεπε να πράξει ακριβώς το αντίθετο: να εγκαταλείψει τα φαιδρά σλόγκαν περί «άξονα του κακού» και να συνδιαλλαγεί µε τους Ιρανούς σε πολλά επίπεδα, να ενθαρρύνει τις διεθνείς επενδύσεις και τον πολιτιστικό συγχρωτισµό, ώστε να καλλιεργηθεί η σταδιακή συρρίκνωση του κρατικού ελέγχου και η δηµιουργία στοιχείων εκδηµοκρατισµού, όπως η αποκέντρωση, η οικονοµική και πολιτική διαφάνεια, ο πλουραλισµός, o σεβασµός των µειονοτήτων. Σύµφωνα µε τους Ιρανοαµερικανούς ερευνητές Vali Nasr και Ray Takeyh: Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το Ιράν έχει ένα πολιτικό σύστηµα χωρίς προηγούµενο ή παράλληλο στη σύγχρονη ιστορία. Η βασική αντίθεση δεν είναι απλώς µεταξύ αντιδραστικών και µεταρρυθµιστών, συντηρητικών και φιλελεύθερων, αλλά µεταξύ κράτους και κοινωνίας. Ήπιοι τρόποι µείωσης του κράτους και ενδυνάµωσης της κοινωνίας είναι σε τελική ανάλυση ο καλύτερος δρόµος όχι µόνο προς την δηµοκρατία αλλά και προς τον πυρηνικό αφοπλισµό. Έχει λεχθεί ότι στην πρόσφατη ιστορία των διεθνών σχέσεων οι Ευρωπαίοι προτιµούν το σκάκι, ενώ η αµερικανική ιδιοσυγκρασία αρέσκεται στο πόκερ. Όντως η Ευρώπη, και µαζί άλλες µεγάλες δυνάµεις, απορρίπτουν την πολεµική σύγκρουση και εστιάζονται στην σκακιέρα του διαλόγου και του συνδυασµού καρότων και προσεκτικά επιλεγµένων κυρώσεων. Οι ΗΠΑ, ποντάροντας ως συνήθως στο χαρτί της στρατιωτικής «παντοδυναµίας», έχουν αποκλείσει –προς το παρόν;– τις χερσαίες επιχειρήσεις, αλλά καταστρώνουν σχέδια για αεροπορικές επιδροµές στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, µε την υποστήριξη ναυτικών δυνάµεων που αναπτύσσονται στην περιοχή του Κόλπου. ∆εν είναι σίγουρο ότι πρόκειται περί µπλόφας, όταν µάλιστα συνυπολογισθεί και ο ισραηλινός παράγων. Παράλληλα όµως πληθαίνουν οι ενδείξεις –όπως η συµµετοχή του Ιράν στις διασκέψεις για το Ιράκ, ή πρόσφατα σχόλια της Condoleeza Rice– ότι οι Αµερικανοί, εγκλωβισµένοι στο τέλµα του Ιράκ-Αφγανιστάν, έχουν αρχίσει να ρίχνουν τους άγριους τόνους. Αποµένει να δούµε τι παιχνίδι παίζει η Τεχεράνη, που γνωρίζει ότι δεν µπορεί να ακροβατεί επ’ άπειρον. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ

Από τι πραγµατικά κρίθηκε η υστεροφηµία του Τόνυ Μπλαιρ Tου Μελέτη Η. Μελετόπουλου

Η

Μεγάλη Βρεττανία υπήρξε η παγκόσµια υπερδύναµη από την εποχή της Ελισσάβετ (1558-1603) ως τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Παρά την κατάρρευσή της, την απώλεια των αποικιών της και την σύνθλιψή της µεταξύ των δύο γιγάντων του Ψυχρού Πολέµου, η Μ. Βρεττανία πορεύθηκε µε αρκετή επιτυχία ως µετα-αποικιακή, µεσαία δύναµη. Στα ερείπια της αυτοκρατορίας της δηµιούργησε την Κοινοπολιτεία, διατήρησε το αγγλικό στέµµα στην Αυστραλία και στον Καναδά, συντήρησε και καλλιέργησε την πολιτιστική της επιρροή σ’ όλον τον κόσµο µέσω µηχανισµών όπως τα βρεττανικά συµβούλια και το BBC, και ξεπέρασε µε επιτυχία την κοινωνικο-οικονοµική κρίση της δεκαετίας του ’70. Όταν η Αργεντινή την υπέβαλε στο «crash test» των Φώκλαντς, η Θάτσερ απέδειξε ότι ο γηραιός βρεττανικός λέων διέθετε ακόµη ηθικό σθένος και θέληση να διασώσει τα υπολείµµατα της αξιοπρέπειάς του. Το µείζον ζήτηµα της εθνικής αξιοπρέπειας υπήρξε ακριβώς το πεδίο αποτυχίας του Μπλαιρ. Παρά τις επιτυχίες του σε ζητήµατα εσωτερικής πολιτικής, µετέβαλε τον έστω και γερασµένο λέοντα σε κατοικίδιο της αµερικανικής υπερδύναµης. Ασφαλώς και η γεωστρατηγική συµπόρευση µε τις ΗΠΑ είναι ένα είδος µονόδροµου για κάθε κράτος που θέλει να παραµείνει στα πλαίσια του ∆υτικού Πολιτισµού. Αλλά η συµπόρευση, ιδίως όταν πρόκειται για µια ισχυρή χώρα όπως η Μ. Βρεττανία, υλοποιείται µε ισοτιµία, κριτική µεταξύ συµµάχων διάθεση και κυρίως αξιοπρέπεια. Το ύφος και το κλίµα της αγγλο-αµερικανικής 10

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

συµµαχίας επί Μπλαιρ παρέπεµπε περισσότερο σε σχέση κυρίου και υποτελούς. Επί παραδείγµατι, ο Μπλαιρ δέχθηκε αδιαµαρτύρητα την οφθαλµαπάτη που κατασκεύασε η νεοσυντηρητική αµερικανική ηγεσία περί σχέσεως Σαντάµ-τροµοκρατίας, εµπλεκόµενος και ο ίδιος σ’ ένα ψεύδος µε κολοσσιαίες επιπτώσεις για την διεθνή σταθερότητα και την ίδια την ηγεµονία του ∆υτικού Κόσµου. Έστειλε στρατεύµατα στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ χωρίς να θέσει τους όρους του και χωρίς να συµµετέχει πράγµατι στις στρατηγικές αποφάσεις, δίκην µισθοφόρου. Η αιµατηρή επίπτωση για τον λαό του ήταν οι τροµοκρατικές επιθέσεις στο Λονδίνο και η µεταφορά του πολέµου των πολιτισµών επί βρεττανικού εδάφους. Πέραν αυτών, ο Μπλαιρ προώθησε, αµέσως µετά την εκλογή του στην πρωθυπουργία το 1997, την αυτονοµία της Σκωτίας και της Ουαλλίας. ∆εν µπορεί να αποδειχθεί εάν η αυτονοµιστική-αποσχιστική πολιτική του Μπλαιρ είναι προϊόν αµερικανικής επίδρασης, δεδοµένου ότι προ της εκλογής του, το 1997, ολόκληρο επιτελείο αµερικανών συµβούλων είχε εγκατασταθεί στο Λονδίνο για να προετοιµάσει την νίκη του. Οπωσδήποτε, όµως, η επαπειλούµενη σήµερα πλέον απόσχιση της Σκωτίας καταργεί την έννοια «Ηνωµένο Βασίλειο» και συρρικνώνει την βρεττανική επικράτεια στα όριά της προ του 1707. Αυτά όλα ασφαλώς είναι θέµατα σοβαρότερα από την µείωση της ανεργίας, που αποτελεί το κυριώτερο επιχείρηµα των υποστηρικτών του Τόνυ Μπλαιρ. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Έκθεση του ΕΛΙΑΜΕΠ

Για την ελληνική πολιτική εθνικής ασφάλειας στον 21ο αιώνα Από την Έκθεση του ΕΛΙΑΜΕΠ δηµοσιεύουµε το κρίσιµο κεφάλαιο για τις Ελληνικές Ένοπλες ∆υνάµεις και τον ενδεδειγµένο τρόπο αναδιοργάνωσής τους και προσαρµογής τους στα σύγχρονα γεωστρατηγικά και τεχνολογικά δεδοµένα.

Σ

τον αµυντικό τοµέα, η Ελλάδα βρίσκεται αντιµέτωπη µε αρκετούς περιοριστικούς παράγοντες: δεν µπορεί να ξοδέψει περισσότερα από τον στρατηγικό της αντίπαλο, τουλάχιστον όχι χωρίς σοβαρές συνέπειες για την εθνική της οικονοµία, δεν έχει την ικανότητα να παράγει πιο εξελιγµένα συστήµατα από τον αντίπαλό της, ούτε και µπορεί να προµηθευτεί τέτοια συστήµατα µιας και οι δύο χώρες έχουν τους ίδιους προµηθευτές, οι οποίοι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν επιθυµούν να ευνοήσουν κάποια από τις δύο πλευρές. Η µόνη βιώσιµη επιλογή για µια χώρα σαν την Ελλάδα είναι να κάνει µια πιο αποτελεσµατική χρήση των αµυντικών της δαπανών, δίνοντας έµφαση στην απόκτηση πολλαπλασιαστών ισχύος και οργανώνοντας τις Ένοπλες ∆υνάµεις της κατά τέτοιον τρόπο ώστε να µετατραπεί η χώρα σε έναν «δύσκολο στόχο». Κατ’αυτόν τον τρόπο, θα επηρεάσει την ανάλυση κόστουςωφέλους (cost/benefit analysis) του αντιπάλου της και θα τον πείσει πως η οποιαδήποτε χρήση βίας ενάντια στην Ελλάδα θα είναι µια ενέργεια υψηλού κόστους, το οποίο ξεκάθαρα θα υπερβαίνει τα οποιαδήποτε αναµενόµενα ωφέλη. Για τις δυνάµεις του Στρατού Ξηράς, τα συστήµατα θα πρέπει να προσανατολισθούν στις παρακάτω προτεραιότητες: • Συστήµατα Επίγειας Αναγνώρισης και UAV. • Μεταφορικά Ελικόπτερα και Ελικόπτερα Ειδικών Αποστολών.

• Επιθετικά Ελικόπτερα.

• Οχήµατα Μάχης Πεζικού (IFV) • Ταχύπλοα σκάφη µεταφοράς.

• Εξοπλισµός για τις µονάδες Ειδικών ∆υνάµεων και Πεζοναυτών.

• Μέσα εξοµοίωσης για ρεαλιστικώτερη Εκπαίδευση.

• Ανταλλακτικά και Πυροµαχικά (πραγµατικά και εκπαιδευτικά) για τα υπάρχοντα µέσα και οπλισµό. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

• ∆ίκτυα επικοινωνίας µε το Πολεµικό Ναυτικό και την Πολεµική Αεροπορία, για συνδυασµένες επιχειρήσεις. Κατά τα περασµένα έτη, η προτεραιότητα δόθηκε στην απόκτηση νέου εξοπλισµού. Σήµερα, η έµφαση πρέπει να δοθεί στην αναδιοργάνωση του Στρατού Ξηράς, την ενσωµάτωση των υπαρχόντων συστηµάτων και την εύρεση οικονοµικών λύσεων µέσω µιας µικρότερης και πιο ευέλικτης δοµής, µε στόχο τη µεγιστοποίηση της απαιτούµενης αποτελεσµατικότητας ως προς τους εθνικούς και διεθνείς στόχους και τις υποχρεώσεις. Υπάρχει µια τάση, τα τελευταία χρόνια, όχι µόνο στην ελληνική Πολεµική Αεροπορία αλλά και σε πολλές άλλες αεροπορίες ανά τον κόσµο, που δίδει έµφαση στα αεροσκάφη πολλαπλών ρόλων. Αυτό δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως εσφαλµένο, αφού υπάρχουν σαφή επιχειρησιακά και οικονοµικά πλεονεκτήµατα. Παρ’ όλα αυτά δεν αποτελεί κανόνα που πρέπει να εφαρµόζεται τυφλά σε όλες τις περιπτώσεις. Ίσως ο σηµαντικώτερος παράγων που θα καθορίσει τις επιχειρησιακές απαιτήσεις είναι το είδος αποτροπής που προκύπτει από το ελληνικό Αµυντικό ∆όγµα και που κρίνεται ως αποτελεσµατικώτερο για την αντιµετώπιση της πιθανής απειλής. Με αυτή την λογική, δυνατότητες διείσδυσης και βοµβαρδισµού δεν αποτελούν την υψηλότερη προτεραιότητα για την Ελλάδα στο πλαίσιο της αποτρεπτικής στρατηγικής «µέσω άρνησης» (deterrence by denial), που κρίνεται καταλληλότερη από την «αποτροπή δια της απειλούµενης τιµωρίας» (deterrence by punishment) για τις ελληνικές ανάγκες, µε βάση τις σηµερινές δυνατότητες και το είδος της απειλής. Τα χαρακτηριστικά stealth θα πρέπει να θεωρηθούν ως µια πολύ χρήσιµη αλλά όχι απολύτως αναγκαία δυνατότητα για το µαχητικό αεροσκάφος 4ης γενιάς. Σε κάθε περίπτωση, η ανάγκη απόκτησης δυνατοτήτων αντιstealth για την αντιµετώπιση της πιθανής απειλής πρέπει να εξεταστεί από την Πολεµική Αεροπορία. ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

11

Ε ΛΛΑ∆Α

Οι σηµερινοί αριθµοί της ΠΑ (περίπου 215 µαχητικά 3ης γενιάς µέχρι το 2010, συν πιθανότατα ακόµα 30-40 µαχητικά 4ης γενιάς), σε συνδυασµό µε τα αριθµητικά δεδοµένα της αντίστοιχης απειλής για εκείνη την περίοδο, αλλά κυρίως οι επιχειρησιακές απαιτήσεις για την επιτυχή επίτευξη των αποστολών της ΠΑ, δηλαδή της αποτροπής και της αεροπορικής υπεροχής όπου απαιτείται, µας οδηγούν να επανεξετάσουµε τον παραπάνω κανόνα για τα µαχητικά πολλαπλών ρόλων. Κατά την γνώµη µας, η ελληνική πραγµατικότητα απαιτεί, ως κορυφαία επιχειρησιακή προτεραιότητα από τα µαχητικά 4ης γενιάς, να παρέχουν την δυνατότητα εξασφάλισης αεροπορικής υπεροχής στις περιοχές ενδιαφέροντός µας. Αν αυτό διασφαλίζεται από τα µαχητικά 4ης γενιάς και τα Mirage (παρά τον «ναυτικό» τους ρόλο) σε έναν ικανοποιητικό επιχειρησιακό βαθµό, η ΠΑ θα µπορεί να διαθέσει σηµαντικό αριθµό µαχητικών 3ης γενιάς (F-16) για αποστολές αέρος-εδάφους. Σε σύγκριση µε τις άλλες πιθανές επιλογές, αυτός ο συνδυασµός µπορεί να έχει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσµατα. Αυτό δεν σηµαίνει πως τα αεροσκάφη 4ης γενιάς που θα αποκτηθούν δεν χρειάζεται να διαθέτουν την δυνατότητα εκτέλεσης αποστολών αέρος-εδάφους, αλλά µάλλον ότι η κύρια ικανότητα και απόδοσή τους πρέπει να βρίσκεται στις αποστολές Αεροπορικής Υπεροχής, ενώ παράλληλα να διατηρούν την δυνατότητα ανάληψης αποστολών βοµβαρδισµού όταν αυτό απαιτείται (µικτός οπλισµός). Απέναντι στις αριθµητικά υπέρτερες ναυτικές δυνατότητες της Τουρκίας, το Πολεµικό Ναυτικό θα πρέπει να διατηρεί τεχνολογική υπεροχή. Η απόκτηση πολλαπλασιαστών ισχύος, υπό τη µορφή συστηµάτων ∆ιοίκησης C4I, προηγµένων όπλων και συστηµάτων ηλεκτρονικού πολέµου, θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Η απόκτηση ναυτικής ικανότητας κρούσης πέραν του ορίζοντα θα παράσχει µια σηµαντική επιχειρησιακή δυνατότητα και ένα στρατηγικό πλεονέκτηµα έναντι πιθανών απειλών. Η παρούσα εγκεκριµένη δοµή Ναυτικών δυνάµεων αποτελεί µία “ισορροπηµένη επιλογή’’ µονάδων και δυνατοτήτων. Στην δοµή αυτή, η Φρεγάτα Πολλαπλών Ρόλων θα συνεχίσει να αποτελεί την κύρια µονάδα του ΠΝ. Μια σύγχρονη φρεγάτα πολλαπλών ρόλων πρέπει να έχει τις επιχειρησιακές δυνατότητες που συµβαδίζουν µε τις επιχειρησιακές απαιτήσεις, το περιορισµένο προσωπικό και τη δυνατότητα διοικητικής υποστήριξης. Αυξηµένες ικανότητες αεράµυνας περιοχής, οι οποίες απουσιάζουν από την πα12

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

ρούσα επιχειρησιακή δυνατότητα του ΠΝ, θα πρέπει να αποτελέσουν υψηλή προτεραιότητα. Με την απόσυρση των αντιτορπιλικών κλάσεως Adams, το ΠΝ δεν διαθέτει δυνατότητα αεράµυνας περιοχής. Τα παρόντα σχέδια δεν προβλέπουν την αναπλήρωση των Adams και απαιτείται άµεση διορθωτική δράση. Ενώ, όµως, σε επίπεδο σχεδιασµού όλα βαίνουν καλώς, σε επίπεδο υλοποίησης οι αποκλίσεις είναι τεράστιες. Η κυριώτερη «ασθένεια» συνίσταται στην έλλειψη έγκαιρου προγραµµατισµού και εκτέλεσης των προγραµµάτων προµήθειας και εκσυγχρονισµού των µονάδων. Υπάρχουν πολλοί και ποικίλοι λόγοι για αυτό το πρόβληµα. Κατ’ αρχάς, οι σχετικές διαδικασίες χαρακτηρίζονται από υπερβολική βραδύτητα. Αυτό είναι αποτέλεσµα της γενικώτερης τάσης της ελληνικής γραφειοκρατίας να µην προβλέπει τα γεγονότα παρά µόνον αν αναγκαστεί να δράσει εξ’ αιτίας αυτών. Ιδιαίτερη σηµασία θα πρέπει να δοθεί στο θέµα της διακλαδικότητας των Ενόπλων ∆υνάµεων, όπου έχει σηµειωθεί περιορισµένη πρόοδος. Το πιο κοινό παράδειγµα διακλαδικότητας, οι αµφίβιες δυνάµεις, είναι µοιρασµένες µεταξύ δύο κλάδων, επιχειρησιακά και διοικητικά, ενώ οι επιχειρήσεις επιτήρησης και παρακολούθησης στο Αιγαίο διεξάγονται και πάλι από ξεχωριστές υπηρεσίες. Προτείνεται η σταδιακή µετάβαση από µια δοµή δυνάµεων που βασίζεται στις πλατφόρµες προς µια δικτυοκεντρική σύγχρονη δοµή δυνάµεων, µε τελικό σκοπό την δηµιουργία µιας µικτής δύναµης µε πολλαπλές δυνατότητες αποστολών. Πλήρης εκµετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες (C4I, UAV, προσοµοιωτές, όπλα µακράς ακτίνας δράσης, µέσα ηλεκτρονικού πολέµου, αισθητήρες, διαστηµικές δυνατότητες) και τα σύγχρονα δόγµατα (στο πλαίσιο της Επανάστασης στις Στρατιωτικές Υποθέσεις/Revolution in Military Affairs [RMA]) και µια πιο οριζόντια δοµή του συστήµατος διοίκησης. Οι προτεινόµενες τεχνολογικές αλλαγές θα φέρουν το επιθυµητό αποτέλεσµα µόνον αν οι Ένοπλες ∆υνάµεις εκµεταλλευθούν το πιο πολύτιµο στοιχείο τους, τον ανθρώπινο παράγοντα. Κανένα οπλικό σύστηµα δεν µπορεί να λειτουργήσει αποτελεσµατικά αν δεν υπάρχει έµπειρο ανθρώπινο δυναµικό. Οι αλλαγές στην εκπαίδευση αποτελούν πρώτη προτεραιότητα. Η άγνοια ή η έλλειψη εξοικείωσης µε την χρήση συστηµάτων πληροφορικής, σε όλα τα επίπεδα, δεν επιτρέπει τη µέγιστη αξιοποίηση των σύγχρονων οπλικών συστηµάτων. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Οι µουσουλµανικές µειονότητες της Θράκης και µία άποψη ενός µόνιµου κατοίκου της περιοχής Του Φάνη Μαλκίδη

A

ν µη τι άλλο, οι τελευταίες δηλώσεις της Τουρκίας για τη Θράκη («τουρκική µειονότητα»- µουφτήδες, ανιθαγενείς, βακούφια, αµιγή µειονοτικά σχολεία, κ.ά) µας υπενθύµισαν, τουλάχιστον σε εµάς που ζούµε στη Θράκη, το συνεχές τουρκικό ενδιαφέρον για την περιοχή. Η ενέργεια της Τουρκίας να συγκαλέσει «ειδική συνεδρίαση» της τουρκικής εθνοσυνέλευσης για το θέµα της µειονότητας και οι σχετικές ανακοινώσεις του Α. Γκιουλ επισηµοποιούν πλέον από πλευράς Τουρκίας ότι «µείζον θέµα» ελληνοτουρκικής διαπραγµάτευσης θα αποτελεί πλέον η µειονότητα στη Θράκη. Και όλα αυτά την περίοδο κατά την οποία στο Πλαίσιο που έχει ορίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση προς την Τουρκία, και συµπεριλαµβάνεται στα κριτήρια και τις υποχρεώσεις της, σχετίζεται µε τη συµπεριφορά που θα ακολουθήσει απέναντι σε όλες τις µειονότητες, θρησκευτικές και εθνικές, που υπάρχουν σήµερα στην Τουρκία. Μάλιστα, η Ελλάδα µέχρι σήµερα δεν έχει θέσει ποτέ, στο πλαίσιο των ευρωτουρκικών διαπραγµατεύσεων, τα δικαιώµατα της ετοιµοθάνατης ελληνικής µειονότητας στην Κωνσταντινούπολη, Ίµβρο και Τένεδο. Από την άλλη πλευρά, την ελληνική, ακολούθησαν πολλά και ενδιαφέροντα. Οι δηλώσεις του Γκιουλ έδειξαν ότι η ελλαδική πολιτική για τον χώρο της Θράκης αρχίζει να ενηλικιώνεται. Η αναφορά του εκπροσώπου του υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας ότι «τα δικαιώµατα και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των µουσουλµάνων Ελλήνων πολιτών, τουρκικής, ποµακικής και αθιγγανικής καταγωγής, δεν αποτελούν αντικείµενο διαπραγµάτευσης», αποδεικνύει µία σηµαντική πρόοδο. Ότι αυτό που υπάρχει εΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

δώ και τουλάχιστον ογδόντα χρόνια µετά την απελευθέρωση της Θράκης, ότι δηλαδή η µειονότητα δεν είναι µία αλλά τουλάχιστον τρεις, άρχισε να γίνεται κατανοητό και κυρίως να εκδηλώνεται από την ελληνική πλευρά. Λίγο αργότερα προέκυψε η επίσκεψη της υπουργού Εξωτερικών. Αυτή, µέσω των δηλώσεών της, επανέλαβε τις αποφάσεις της κυβέρνησης για τα ζητήµατα των µουσουλµάνων (βακούφια, µουφτήδες, διορισµοί ιµάµηδων, ιθαγένεια, κ.ά.), ανακοίνωσε την πρόσληψη µειονοτικών στη δηµόσια διοίκηση µε ειδική ποσόστωση, ενώ και το κόµµα της αντιπολίτευσης ασχολήθηκε µε την περιοχή µε τις σχετικές προτάσεις του ΙΣΤΑΜΕ (δικαίωµα αυτοπροσδιορισµού, θέµα µουφτήδων και Βακουφίων, µειονοτική εκπαίδευση, πρόσληψη µειονοτικών στη δηµόσια διοίκηση, πρόβληµα των ανιθαγενών, ρύθµιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος). Η νέα όµως περίοδος για τη Θράκη έρχεται από την πραγµατική κοινωνία των πολιτών και ιδιαίτερα αυτή των µουσουλµάνων. Η δραστηριότητα, τα κινήµατα των Ποµάκων και των Τσιγγάνων στη Θράκη, αφ’ ενός για την πρόκριση της διαφορετικής ταυτότητάς τους και αφ’ ετέρου για την απεµπλοκή τους από τους τουρκικούς µηχανισµούς στην περιοχή, έχουν αποτέλεσµα. Η διακριτή στη Θράκη οµάδα των Ποµάκων και των Τσιγγάνων άρχισε να γίνεται κατανοητή και στην Αθήνα και αλλού και ιδιαίτερα το γεγονός ότι αυτοί δεν είναι Τούρκοι (βλέπε και τις σχετικές επιστολές προς τον πρέσβη των ΗΠΑ). Η µακροχρόνια δράση των Ποµάκων και των Τσιγγάνων για να απελευθερωθούν από τα δεσµά των ρατσιστικών µηχανισµών που τους θέλουν Τούρκους (ά-

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

13

Ε ΛΛΑ∆Α

ρα θα πρέπει να µιλούνε Τουρκικά και να εκπαιδεύονται τουρκικά) έχει αποτέλεσµα. Έστω και αργά οι δυνάµεις αυτές, της υγιούς κοινωνίας των πολιτών, βλέπουν τους καρπούς των αγώνων τους. Χωρίς βοήθεια, χωρίς καµµία υποστήριξη, το αντίθετο µάλιστα θα µπορούσε να υποστηριχθεί, το γεγονός ότι αναγνωρίζεται από το υπουργείο Εξωτερικών ότι στην περιοχή ζουν και υπάρχουν Ποµάκοι και τσιγγάνοι είναι µία εξέλιξη. Βεβαίως υπάρχει πολύς ακόµη δρόµος. Για παράδειγµα, είναι ατυχής ο χαρακτηρισµός από πολλούς ακόµη περί µοναδικής «τουρκικής καταγωγής», γιατί η διαδικασία µέσω της οποίας κτήθηκε η «τουρκικότητα» στη Θράκη, ή ποια χωριά και ποιοι οικισµοί κατοικούνται από «τουρκογενείς», ή ακόµη και ο όρος «τουρκογενείς», θέλει ιδιαίτερη και κυρίως µεγάλη συζήτηση. Εν συντοµία, το δεύτερο συνθετικό (-γενείς) παραπέµπει σε καταγωγή από το τουρκικό γένος, του οποίου ο ανθρωπολογικός προσδιορισµός παρουσιάζει δυσκολίες. Η αντικατάσταση του δεύτερου συνθετικού –γενείς µε τον όρο «τουρκοφανείς», υποδη-

λώνει µε το δεύτερο συνθετικό –φανείς, τη µη απόλυτη τουρκική καταγωγή. Ταυτόχρονα, επιθυµεί να καταγράψει, σε συνδυασµό µε το πρώτο συνθετικό τουρκο-, τα επίκτητα στοιχεία, όπως η τουρκική γλώσσα ή ακόµη και η τουρκική εθνική συνείδηση. Συνεπώς ο όρος τουρκοφανείς, αναφέρεται στην καταγωγή και όχι στην συνείδηση της οµάδας, όπως επιθυµεί η Τουρκία, συνείδηση η οποία ως υποκειµενικό στοιχείο µεταλλάσσεται στην πορεία του χρόνου. Μάλιστα, µε την ίδια σηµασία χρησιµοποίησε τον όρο «τουρκοφανείς» ο Γ. Σκαλιέρης στο κλασσικό του έργο «Λαοί και Φυλαί της Μικράς Ασίας» (Αθήνα 1922), στην προσπάθειά του να περιγράψει το εθνολογικό µωσαϊκό της Μικράς Ασίας. Η κατάσταση στη Θράκη αλλάζει, οι πολίτες, οι συµπολίτες µας µουσουλµάνοι διεκδικούν την διαφορετική τους ταυτότητα, την καταπιεσµένη από κρατικές πολιτικές και επιδιώξεις. Η νέα περίοδος για τη Θράκη έχει ανοίξει. Αρκεί να το κατανοήσουν και αυτοί που τόσο χρόνια ήθελαν το σκοτάδι και όχι το φως. !

Ο Τζωρτζ Τένετ, οι Ηνωµένες Πολιτείες και η Ελλάδα Σε συνέντευξή του στον Ελληνικό Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Σταθµό των ΗΠΑ, ο πρώην αρχηγός της CIA Τζωρτζ Τένετ δήλωσε το εξής: «Κατά την διάρκεια της θητείας µου στην CIA συνεργαστήκαµε στενά µε τις ελληνικές αρχές και προσπαθήσαµε να τους παρέχουµε τις καλύτερες πληροφορίες». Στην συνέχεια δήλωσε ότι είναι υπερήφανος για την ελληνική καταγωγή του και τους γονείς του. ∆ιερωτάται κανείς: όσοι υβρίζουν από όρθρου έως νυκτός τις ΗΠΑ, γνωρίζουν άλλο κράτος που να διόρισε επικεφαλής του ευαίσθητου τοµέα της εθνικής ασφαλείας άνθρωπο που να δηλώνει υπερήφανος για την ελληνική καταγωγή του; Ασχέτως της κριτικής που µπορεί κανείς να ασκήσει στην

14

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

αµερικανική εξωτερική πολιτική (και που δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα µπορούσε ελευθέρως να ασκήσει στο ρωσσικό ή στο κινεζικό καθεστώς...), δεν πρέπει κάποια στιγµή εµείς, οι κάτοικοι του γεωστρατηγικά ευαίσθητου ελληνικού κρατιδίου, να αντιληφθούµε την σηµασία της Οµογένειας και να την καταστήσουµε κεντρικό άξονα της σχέσης µας µε τις ΗΠΑ αλλά και κεντρικό σηµείο αναφοράς και συµπαίκτη της ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ µας ανασυγκρότησης; Έχουµε την πολυτέλεια να αφήσουµε τον κοιµώµενο(λόγω δικής µας υπαιτιότητας) οικογενειακό γίγαντα αµέτοχο της δικής µας, µοναχικής πορείας; Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Ο λόγος στους αναγνώστες

Γιατί πραγµατικά γίνεται η επερχόµενη αναθεώρηση του Ελληνικού Συντάγµατος Tου Μανώλη Στειακάκη*

Ό

πως όλοι ξέρουµε, µετά τις επόµενες βουλευτικές εκλογές θα γίνει αναθεώρηση του Ελληνικού Συντάγµατος (από την Βουλή που θα έχει τότε προκύψει). Πολλά έχουν λεχθεί και πολλά θα λεχθούν σίγουρα γιά το θέµα. Επειδή πιστεύουµε οτι η όλη συζήτηση µέχρι τώρα είναι εκτός θέµατος , θα παραθέσουµε παρακάτω µερικές απλές αλήθειες ως προς τους λόγους που οδήγησαν στην πρόταση γιά αναθεώρηση. Οι πραγµατικοί λόγοι της αναθεώρησης του Συντάγµατος είναι: Α) Η “ατίθαση συµπεριφορά” του Συµβουλίου της Επικρατείας, που τα τελευταία χρόνια απέρριπτε ωρισµένους νόµους και προεδρικά διατάγµατα ως αντισυνταγµατικά. Το νοµοθετικό σώµα (Βουλή) αλλά και η εκάστοτε κυβέρνηση δεν είχαν ελεύθερο πεδίο να ικανοποιούν διάφορα αιτήµατα της εκλογικής πελατείας, π.χ. πολεοδοµικές ρυθµίσεις µέσα σε δασικές εκτάσεις, αφού τους σχετικούς νόµους τους απέρριπτε το Συµβούλιο της Επικρατείας που δεν βρίσκεται υπό τον άµεσο ή έµµεσο έλεγχό τους. Έτσι λοιπόν αποφάσισαν στο νέο Σύνταγµα να δηµιουργήσουν το Συνταγµατικό ∆ικαστήριο που θα κρίνει στο µέλλον την συνταγµατικότητα των νόµων (αντί του Συµβουλίου Επικρατείας) και που θα τελεί υπό τον άµεσο έλεγχό τους αφού τα µέλη του θα διορίζονται από τα 2/3 της εκάστοτε Βουλής. Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει και η διάκριση των εξουσιών πάει περίπατο. Β) Η πίεση χιλιάδων οικοπεδούχων που είχαν αγοράσει “οικόπεδα” µέσα σε δασικές εκτάσεις ή και τις είχαν καταπατήσει αλλά δεν µπορούσαν να τις “αξιοποιή-

σουν” αφού υπήρχε το άρθρο 24 του Συντάγµατος. Γι’ αυτό και αποφασίστηκε να αναθεωρηθεί το άρθρο 24 προς επιβράβευση των καταπατητών και αυτών που αγοράζουν φτηνά µέσα σε δάση (εν γνώσει τους οτι είναι δάση) και εν συνεχεία “πιέζουν”. Γ) Η απαίτηση της ΕΕ να λειτουργούν νόµιµα ιδιωτικά πανεπιστήµια. Την λειτουργία τους απαγόρευε το άρθρο 16 του Συντάγµατος γι’ αυτό και αναθεωρείται. ∆) Η επιθυµία των κοµµατικών µηχανισµών να εκλέγουν περισσότερους βουλευτές “άνωθεν” ως “βουλευτές επικρατείας“ και όχι “κάτωθεν” µε την συγκεκριµένη ψήφο των πολιτών για συγκεκριµένους υποψήφιους. Γι’ αυτό επιχειρείται µε το νέο Σύνταγµα η αύξηση του αριθµού των βουλευτών επικρατείας που το κάθε κόµµα εκλέγει-διορίζει προς δόξαν της δύναµης της κοµµατικής γραφειοκρατείας, προς περαιτέρω παγιοποίηση της “κρατικοποίησης” των κοµµάτων και προς µία ακόµη αποδυνάµωση της φωνής του απλού πολίτη (ιδίως αν αυτός είναι ανεξάρτητος). Ε) Η επιθυµία των κοµµατικών µηχανισµών να καταργήσουν το “ασυµβίβαστο”, όπου από την στιγµή που θα εκλεγεί ένας βουλευτής δεν µπορεί να ασκεί άλλες επαγγελµατικές δραστηριότητες. Αυτοί είναι οι ουσιαστικοί λόγοι που έδωσαν αφορµή για την επερχόµενη αναθεώρηση του Συντάγµατος. Αν και η τελευταία αναθεώρηση είχε γίνει µόλις το 2001, αν και το Ελληνικό Σύνταγµα δεν είναι κανονισµός ποδοσφαιρικού σωµατίου για να αλλάζει κάθε πέντε χρόνια , δυστυχώς κανένα κα-

* Σηµείωση: Ο Μανώλης Στειακάκης είναι συγγραφέας του βιβλίου: «Τα Υπέρ και τα κατά της ΕΕ και της Ο.Ν.Ε.», ISBN: 960-15-1318-3, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

15

Ε ΛΛΑ∆Α

τεστηµένο πολιτικό κόµµα δεν είχε εξ’ αρχής αντίρρηση προς την αναθεώρηση. Επιπλέον, οι περισσότερες αλλαγές που επιχειρούνται είναι αυταπόδεικτα λανθασµένες και όσες αλλαγές είναι κατά πολλούς ίσως σωστές (π.χ. νόµιµα ιδιωτικά πανεπιστήµια) θα γίνουν για τους λάθος λόγους, δηλαδή επειδή τις ζήτησε η ΕΕ και όχι επειδή τις ζήτησε η δηµοκρατικά εκλεγµένη κυβέρνηση των Ελλήνων πολιτών. Η ανθρώπινη ιστορία έχει αποδείξει ότι η ικανότητα µιας κοινωνίας να αυτοκυβερνάται είναι µακροχρόνια πολύ επωφελέστερη από την λήψη άνωθεν “σοφών” εντολών. Όταν ένας λαός είναι αυτοκυβερνώµενος αποκτά αυτοπεποίθηση µε τα επιτυχή νοµοθετήµατά του και πολύτιµη εµπειρία µε τα αποτυχηµένα νοµοθετήµατά του (τα οποία µπορεί εν συνεχεία να αλλάξει). Αντίθετα, όταν ένας λαός λαµβάνει νοµοθετικές εντολές από “σοφούς εξωθεν”, τότε στα µεν επιτυχηµένα νοµοθετήµατα νοιώθει να είναι το άβουλο πιόνι των “άλλων”, ενώ στα

αποτυχηµένα νοµοθετήµατα είναι ο εγκλωβισµένος υπηρέτης των “άλλων” που δεν µπορεί να αλλάξει την κακή του τύχη. Αν όµως απ’ ό,τι φαίνεται µε την επερχόµενη αναθεώρηση του Ελληνικού Συντάγµατος επιχειρείται η πλήρης καθυπόταξη της δικαστικής εξουσίας στην νοµοθετική εξουσία, κατά παράβαση της πάγιας εντολής του λαού γιά διάκριση των εξουσιών, αν το Ελληνικό Σύνταγµα γίνεται “κανονισµός πολυκατοικίας”, που τον αλλάζει κατά βούλησιν το “κρατικοποιηµένο” κατεστηµένο των κοµµατικών µηχανισµών κάθε πέντε χρόνια, αν ο ανώνυµος πολίτης από τον οποίο πηγάζουν όλες οι εξουσίες (και χρηµατοδοτήσεις) νοιώθει να είναι ξένος προς όλα αυτά, τι θα έπρεπε να γίνει; Τι θα έλεγε για το Σύνταγµά του η φωνή του “άγνωστου πολίτη”, που νοιώθει να τον θυµούνται µόνο όταν έχει γίνει “άγνωστος στρατιώτης”; Ελπίζουµε να έχουµε την ευκαιρία να ακούσουµε την φωνή του στο εγγύς µέλλον. !

"

∆ΕΛΤΙΟ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗΣ Στείλτε αυτό το κουπόνι στις εκδόσεις PRESS LINE - Ν. ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ & ΣΙΑ Ε.Π.Ε. ΜΑΓΕΡ 11, 104 38 ΑΘΗΝΑ • ΤΗΛ.: 210 5225479, Fax: 210 5243345 ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗ (11 τεύχη) ΕΛΛΑ∆Α - ΚΥΠΡΟΣ: 35 Ευρώ ΦΟΙΤΗΤΕΣ: 30 Ευρώ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: 80 Ευρώ ΧΩΡΕΣ Ε.Ε.: 65 Ευρώ ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ: 75 Ευρώ

ΤΡΟΠΟΙ ΠΛΗΡΩΜΗΣ • Με πιστωτική κάρτα: Εθνοκάρτα !

Visa ! Αριθµός κάρτας:

Mastercard Diners

! ! Ηµ. Λήξεως:

• Με ταχυδροµική επιταγή • Με κατάθεση στον τραπεζικό λογαριασµό: ΕΘΝ. ΤΡΑΠΕΖΗΣ 108-47118154 EUROBANK ERGASIAS 0026-0251570200060926

! ! !

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗΤΗ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ:................................................................................................................ ΑΦΜ:............................................. ∆OY: ............................................

ONOMATEΠΩNYMO (για ιδιώτες):.................................................................................................. ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ:.........................................................................................

TAX. ΚΩ∆ΙΚΑΣ:................................................. ΠΟΛΗ:................................................................... ΤΗΛΕΦΩΝΟ:....................................... FAX: .......................................

ONOMATEΠΩNYMO ΠΑΡΑΛΗΠΤΗ: ...................................................................................................................................................................................................................... ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΥ:.............................................................................................................................................................................................................

TAX. ΚΩ∆ΙΚΑΣ: .....................................................

ΠΟΛΗ: ......................................................................

Σύµφωνα µε το ΚΒΣ, άρθρο 13, παραγρ. 17, για τις συνδροµές εκδίδονται διπλότυτες αθεώρητες αποδείξεις, παραστατικά δαπάνης για την επιχείρηση.

16

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Ο λόγος στους αναγνώστες

Η γκρίζα ζώνη των κοµµατικών φίλων Tου ∆ιογένη Σακελλαρίου

Τ

ο τελευταίο και σοβαρό σκάνδαλο µε τα αποθεµατικά των Ταµείων πρέπει να έβαλε τέλος στην ηθική υπεροχή που διέθετε –τουλάχιστον στα µάτια των ψηφοφόρων– η Ν∆. Η υπεροχή αυτή κτίστηκε σε διάφορα στοιχεία: ένα νέο και άφθαρτο πρόσωπο µε βαρύ όνοµα, ο Κώστας Καραµανλής, υποσχέθηκε µια ριζική ηθική επανάσταση. Το δεύτερο στοιχείο ήταν ότι, απέναντί του, βρισκόταν ένα κουρασµένο και γερασµένο ΠΑΣΟΚ, φορτωµένο µε τα βάρη µιας εικοσαετίας. Ένα τρίτο στοιχείο είναι ότι η απουσία της Ν∆ από την εξουσία για το αντίστοιχο διάστηµα την εξάγνισε αρκετά (και της δηµιούργησε µάλλον και αρκετές ψευδαισθήσεις) και ότι, σε σύγκριση µε την περίοδο µετά την δικτατορία κατά την οποία κυβέρνησε η Ν∆ του θείου, το κλίµα ήταν τελείως διαφορετικό. Εν πάσει περιπτώσει, η γραµµή αυτή ηθικής κάθαρσης είναι πιθανώς έµπνευση του ιδίου του αρχηγού της Ν∆, πρέπει όµως να παρατηρηθεί ότι έχει χρησιµοποιηθεί κι’ αλλού και στη χρονική εκείνη συγκυρία και εντελώς χαρακτηριστικά από τον ίδιο τον Μπους στην καµπάνια της πρώτης του θητείας και από πολλούς άλλους συντηρητικούς ηγέτες. Η ηθική εκστρατεία της Ν∆ ήταν κατ΄ αρχήν, µέσα στην αφελή της απλοϊκότητα, κατανοητή και εύληπτη από τον καθένα. Επίσης ανταποκρινόταν σε ισχυρά αιτήµατα των ψηφοφόρων, έγινε όµως µε γενικούς και απαξιωτικούς όρους, χωρίς συγκεκριµένες καταγγελίες και κυρίως χωρίς συγκεκριµένες προτάσεις για την θεραπεία και πάταξη της διαφθοράς. Έτσι, η µόνη παράµετρος που θα δηµιουργούσε την διαφορά θα ήταν λογικά η ηθική ανωτερότητα των επίδοξων κυβερνώντων. Ωστόσο, η αντικειµενικά ατεκµηρίωτη σε µεγάλο βαθµό Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

πρόταση της Ν∆ συνάντησε την πρόθυµα αυτο-ενοχοποιητική υποδοχή εκ µέρους του ΠΑΣΟΚ, το οποίο σχεδόν συναινούσε, και σε κάθε περίπτωση απέφευγε να αναφερθεί στην προηγούµενη περίοδο και να υπερασπιστεί τον εαυτό του, γεγονός που δηµιουργούσε σε κάθε παρατηρητή τη βεβαιότητα πλέον ότι τα πράγµατα είναι ακριβώς έτσι, εφ’ όσον ο κατηγορούµενος οµολογούσε συνεχώς δια της σιωπής. Το αποτέλεσµα ήταν ότι πραγµατικά ο Κώστας Καραµανλής κατάφερε να αλλάξει την ατζέντα από την αποδοτική διαχείριση των δηµόσιων υποθέσεων (έναν τοµέα για τον οποίο και ο ίδιος ακόµη πρέπει να είχε σαφή αντίληψη όσον αφορά τις ικανότητες της Ν∆), στον ηθικό εξαγνισµό της συνολικής κοινωνίας, µέσω της ιεραποστολικής διακυβέρνησης των ηθικών ανθρώπων. Το εύρος και η έκταση της διαφθοράς δεν έχουν αποτιµηθεί επαρκώς στην Ελλάδα – και είναι φυσικό αυτό, εφ’ όσον πρόκειται για κατ’ εξοχήν κρυφές δραστηριότητες. Οι διάφοροι υπολογισµοί και τα ποσοστά που προτείνονται δεν προκύπτουν από µελέτες αλλά µε πολύ χονδρικές εκτιµήσεις και προβολές που µπορεί εύκολα να κάνει ο καθένας. Η έκταση της διαφθοράς δεν αναφέρεται µόνον στην εµφανή διαφθορά, αυτή που τελικά αποκαλύπτεται και γίνεται γνωστή. Αφορά συµβάντα της κεντρικής πολιτικής σκηνής, αλλά και πλήθος άλλων φαινοµένων που ενδηµούν σ’ όλη την επικράτεια και σε όλες τις βαθµίδες των επαφών και ανταλλαγών των ιδιωτικών συµφερόντων µε συναφείς κόµβους της δηµόσιας διοίκησης. Επίσης η διαφθορά δεν αφορά µόνον τον χρηµατισµό, αλλά και µια εκτεταµένη κακοδιοίκηση (κατάχρηση εξουσίας και αρµοδιοτήτων) και µια συνεπή κατασπατάληση και µια αυτάρεσκα σπάταλη και αντι-αποδοτική διαχείριση των περιορισµένων κρατιΙΟΥΝΙΟΣ 2007

17

Ε ΛΛΑ∆Α

κών πόρων. Εκτός των σκανδάλων, των οποίων ο χαρακτήρας είναι τέτοιος ώστε να προσφέρονται για κεντρική πολιτική αξιοποίηση και δηµοσιότητα και τα οποία έχουν συνεπώς ένα µικρό ή µεγάλο πολιτικό κόστος, τα υπόλοιπα λαµβάνουν χώρα υπό το κράτος ενός αδιαφανούς στρώµατος θρασείας αυθαιρεσίας, προκλητικής αδιαφορίας και ιταµής ατιµωρησίας και χρωµατίζουν το δυσοίωνο σκηνικό όλων σχεδόν των πράξεων των κάθε µορφής και τύπου εξουσιών στην ελληνική περιφέρεια. Αν επιστρέψουµε στο πολιτικό πλαίσιο, φαίνεται ωσάν τα κηρύγµατα της νέας διακυβέρνησης, όπως αυτοαποκαλείται, να αποκρυπτογραφήθηκαν από τους ενδιαφερόµενους µε το ακριβώς αντίθετο νόηµα. Αυτό είναι φυσικό και αναµενόµενο βέβαια, δεδοµένης της αοριστίας και της δηµιουργίας εντυπώσεων και εκ τούτου της διάθεσης συµψηφισµού που εµπεριείχε εξ’ αρχής µια τέτοια προσέγγιση. Η µόνιµη επωδός όλων αυτών των σκανδάλων, το µόνιµο υπόστρωµα από το οποίο αντλούνται τεχνικές, µεθοδεύσεις και πρόσωπα είναι αυτή η ακαθόριστη γκρίζα ζώνη των κοµµατικών φίλων που εγκαθίσταται στην εξουσία µαζί µε κάθε κυβέρνηση. Το αφανές αυτό κοµµάτι της εξουσίας συνδέεται µε τα πολιτικά πρόσωπα καθεαυτά µέσω στενών δεσµών εµπιστοσύνης και επανδρώνει θέσεις συµβούλων καθώς και διάφορους κακότυχους δηµόσιους οργανισµούς, µε τους οποίους δεν έχει – εκτός εξαιρέσεων καµιά γνωσιακή ή οργανική σχέση. Είναι το γέρας, το λάφυρο για όλα τα άκαρπα χρόνια που πέρασαν στην αντιπολίτευση και είναι ακριβώς η ανταµοιβή που τους κινητοποιεί και κατά τις δύσκολες για το κόµµα περιόδους. Καλύπτονται όλοι από την λεγόµενη «πολιτική ευθύνη», µια έννοια οπωσδήποτε ασαφή, της οποίας τα όρια τανύονται µέχρι να προσεγγίσουν την ανοχή, την ευφυΐα και επαγρύπνηση του µέσου ψηφοφόρου. Οι επώνυµοι πολιτικοί συνδέονται µ’ αυτή την νοµενκλατούρα µε ποικίλες σχέσεις και συνοµολογήσεις, που βρίσκονται σχεδόν όλες εκτός του πλαισίου της εντολής που τους δίνει το εκλογικό αποτέλεσµα και εκτός του θεσµικού τους ρόλου. ∆εν πρέπει να υποθέσουµε ότι όλες οι πράξεις και ενέργειες των µελών της νοµενκλατούρας, των ανωνύµων πολιτικών, είναι σε γνώση των επωνύµων, ούτε ότι εγκρίνουν όλες τις πράξεις τους, αλλά οι στενές προσωπικές σχέσεις 18

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

και οι σχέσεις αµοιβαίας εµπιστοσύνης – δυσπιστίας καθώς και ο φόβος αποκαλύψεων συγκρατεί αν δεν ακυρώνει κάθε διάθεση αυστηρότητας από τους επώνυµους προς τους ανώνυµους. Η µάζα αυτή των ανθρώπων, που για κάθε κόµµα εξουσίας ανέρχεται σε µερικές χιλιάδες άτοµα, αποτελεί το «βαθύ κόµµα», το πραγµατικό κοµµατικό οικοδόµηµα. Παρευρίσκονται σε όλα τα κοµµατικά συνέδρια και άλλα αποφασιστικά σώµατα, συµµετέχουν ενεργά σε όλες τις προεκλογικές καµπάνιες και σε διάφορες άλλες δραστηριότητες και, όπως είναι δικτυωµένοι στις κοµµατικές διεργασίες, χρησιµοποιούν την επιρροή τους και προπαγανδίζουν υπέρ του κόµµατός τους. Όλοι τους ωστόσο αναµένουν να εισπράξουν την κατάλληλη στιγµή το βραβείο της αφοσίωσής τους. Όλοι τους φέρουν στο µέτωπό τους γραµµένο το σύνθηµα “άνοδος στην εξουσία = αύξηση της προσωπικής επιρροής = αύξηση προσωπικών ωφελών”. Είναι χαρακτηριστικό ότι, στον πρώτο χρόνο της κυβέρνησης της Ν∆, οι καυγάδες ήταν συχνοί ανάµεσα στους υπουργούς και τους άγνωστους νοµενκλατουραίους – συνήθως συνδικαλιστές της ∆ΑΚΕ. Τον τελευταίο καιρό το φαινόµενο έχει εκλείψει· ας βγάλει ο καθένας τα συµπεράσµατά του. Θέλοντας να διερευνήσουµε το φαινόµενο της διαφθοράς στην Ελλάδα συµβουλευθήκαµε τον ιστότοπο της ελληνικής «∆ιαφάνειας» http:/www.transparency.gr, ο οποίος, για µεν την περίοδο προ του 2004 περιλαµβάνει πληθώρα καταγγελιών για διαφθορά µνηµονεύοντας κυρίως τον Τύπο, αλλά σιωπά εντελώς(!) για την µετά την ανάληψη της νέας κυβέρνησης περίοδο. Επίσης, διερευνήσαµε τον ιστότοπο της ηλεκτρονικής “Καθηµερινής” kathimerini.gr και ψάξαµε τη λέξη «σκάνδαλο» την περίοδο 2002-2003. Εκτός από τις δηλώσεις της τότε αντιπολίτευσης, δεν βρήκαµε αξιόλογα περιγραφικά ρεπορτάζ της ίδιας της εφηµερίδας για σκάνδαλα, τα αναφερόµενα ως τέτοια είναι γενικές τοποθετήσεις χωρίς συγκεκριµένες αναφορές και λεπτοµέρειες. Εξ’ άλλου, πέρα από το γεγονός ότι χρησιµοποιήθηκαν ως προπαγανδιστικό υλικό, δεν αναφέρονται ούτε αξιοποιούνται παραπέρα από την τότε αντιπολίτευση και νυν κυβέρνηση, ούτε κατά την αντιπολιτευτική περίοδο ούτε κατά την περίοδο όπου η Ν∆ γίνεται κυβέρνηση. Όπερ έδει δείξαι. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Ο λόγος στους αναγνώστες

Ασφαλιστικό: τι κάνουµε µετά το 2017; Tου Σταύρου Σακκά

Τ

ο ασφαλιστικό αποτελεί φλέγον και µείζον πρόβληµα της ελληνικής κοινωνίας, απεφάνθη η ευρωπαϊκή επιτροπή. Αν δεν ληφθούν άµεσα µέτρα, δεν θα αργήσει η µέρα που η περικοπή των συντάξεων θα είναι αναπόφευκτη. Ο κοινωνικός διάλογος πρέπει να γίνει, µε συνείδηση όλων των κοινωνικών φορέων και της κυβέρνησης, του αδιεξόδου στο οποίο έχουµε περιέλθει. Οι διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου από τον αρµόδιο υπουργό δεν εξωραΐζουν τον υπαρκτό κίνδυνο. Τα άθλια οικονοµικά των ταµείων, απροσδιόριστου ύψους, επιδεινώνονται συν τω χρόνω από το οξυµµένο δηµογραφικό πρόβληµα της χώρας. Όλο και λιγώτεροι ασφαλισµένοι στο προσεχές µέλλον θα υποχρεωθούν να πληρώσουν τις συντάξεις όλο και περισσότερων συνταξιούχων. Η αύξηση δε των εισφορών δεν αποτελεί λύση, γιατί θα είναι µάλλον το τελειωτικό χτύπηµα στην ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονοµίας, µιας και θα αυξήσει δραµατικά το ήδη µεγάλο κόστος παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών στη χώρα. Με διαρκώς µειωµένο το εργατικό δυναµικό, για να καλυφθούν τα κόστη υγείας και συντάξεων, θα πρέπει να επιτύχουµε µακροχρόνια αύξηση της παραγωγικότητας, βάρος που κληροδοτούµε στις πλάτες των επερχόµενων, ανυποψίαστων γενεών. Η αύξηση αυτή του Α.Ε.Π. θα πρέπει να κυµανθεί άνω του 3% ετησίως, στόχος αµφίβολος για διάστηµα συνεχές επί εικοσαετία, όπως απαιτείται. Η συρρίκνωση του ντόπιου εργατικού δυναµικού της χώρας δεν αρκεί να αναπληρωθεί από οικονοµικούς µετανάστες, µιας και οι τελευταίοι, µε την χαµηλής εξειδίκευσης εργασία που προσφέρουν, δεν µπορούν να βοηθήσουν ικανοποιητικά στην αύξηση της παραγωγικότητας, που είναι το ζητούµενο.Στην εποχή της καινοτοµίας που βιώνουµε, µόνον η υψηλής ποιότητας εκπαίδευση µπορεί να µας δώσει το συγκριτικό πλεονέκτηµα στον ανταγωνισµό,να αυξήσει το παραγόµενο προϊόν και να καλύψει έτσι µέρος από τα ελλείµµατα

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

των ασφαλιστικών ταµείων. Το υπάρχον µοντέλο «κοινωνικής» ασφάλισης φαίνεται να έχει κάνει τον ιστορικό του κύκλο, χωρίς καν να έχει προλάβει να επαληθεύσει την επωνυµία του! Απόδειξη οι χιλιάδες αναίτια και µε ευνοϊκές ρυθµίσεις πρόωροι συνταξιούχοι στην πιο παραγωγική τους ηλικία, οι ‘µαϊµού’ ανάπηροι συνταξιούχοι, οι “µαϊµούδες” ψυχασθενείς συνταξιούχοι, οι “µαϊµούδες” αντιστασιακοί συνταξιούχοι, που είναι προϊόντα της “κοινωνικής” ασφάλισης. Όπως και η τεράστια αναντιστοιχία εισφορών, κρατήσεων και ανταπόδοσης συντάξεων ανάµεσα στο εργατικό δυναµικό της χώρας από ταµείο σε ταµείο, π.χ. ανάµεσα σε δηµοσίους υπαλλήλους και αυτοαπασχολούµενους. Από ποιον συνταγµατικά κατοχυρωµένο νόµο προέρχεται αυτό το αποτέλεσµα, που διόλου δεν διασφαλίζει την ισότητα της ασφαλιστικής µεταχείρισης των πολιτών και καταρρίπτει τον µύθο της αυτοαποκαλούµενης «κοινωνικής ασφάλισης»; Ας αφήσουµε πίσω µας την πολιτική ορολογία του 19ου αιώνα, γιατί οι ανάγκες του 21ου απαιτούν λύσεις καινοτόµες, πρακτικές ανοιχτές στο ρηξικέλευθο, προσαρµοστικότητα διαρκή και κυρίως αποβολή της φοβικότητας έναντι του ρίσκου. Το ρίσκο και η αβεβαιότητα είναι συνυφασµένα µε την σύγχρονη πραγµατικότητα, γι’ αυτό οι πολιτικά ώριµες κοινωνίες επιβάλλεται να µάθουν να τα διαχειρίζονται. Στα δηµοκρατικά καθεστώτα, οι ηγεσίες αλλά και η λαϊκή βάση οφείλουν να µην είναι ‘ερωτευµένοι’ µε τις αποφάσεις τους, αντιθέτως να είναι πάντα έτοιµοι να τις επαναθεωρήσουν, να επανεξετάσουν την σύνδεσή τους µε τη νέα και διαρκώς µεταµορφούµενη πραγµατικότητα. Στην ελληνική πολιτική σκηνή φαίνεται να υπάρχει µια έφεση στη σύλληψη πολιτικών ιδεών και µια µόνιµη δυσκαµψία στην εφαρµογή ή την ετοιµότητα αναθεώρησής τους. Άλλοτε το πιθανό «πολιτικό κόστος», άλλοτε ο λαϊκίστικος αντιπολιτευτικός λόγος διαστρέφουν το νόηµα της εναλλακτικής, ευλύγιστης πολιτικής και ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

19

Ε ΛΛΑ∆Α

βαφτίζουν την αναστρεψιµότητα των πολιτικών λύσεων πειραµατισµό, υπαναχώρηση ή ακόµη πιο συχνά δηµόσια οµολογία αποτυχίας. Αντίθετα, η φοβική προσκόλληση στο παρωχηµένο, το δοκιµασµένο αλλά και αχρηστευµένο θεωρείται συνέπεια, µετριοπάθεια ή, ακόµη χειρότερα, σύνεση. Η εξέλιξη των κοινωνιών, όµως, απαιτεί άτοµα ικανά να δίνουν σύγχρονες και χωρίς “προπατορικές” αγκυλώσεις απαντήσεις στις νέες ερωτήσεις και προβλήµατα. Αν ∆ηµοκρατία είναι η διαδικασία διαρκούς αυτοθέσµισης του υποκειµένου, τότε δεν υπάρχουν θέσφατα και αυθεντίες. Τα πάντα είναι υπό αίρεση, αµφισβήτηση και αλλαγή. Αλλίµονο αν «κλειδώσουµε» τους δηµοκρατικούς θεσµούς στο ντουλάπι σαν θησαυρούς, για να τους διαφυλάξουµε,θα καταντήσουν έτσι ένα αποκρυσταλλωµένο και άρα νεκρό δόγµα. Κατανοεί κανείς γιατί «όροι» όπως “κεκτηµένα δικαιώµατα”, που διατηρούνται εσαεί, δεν ανήκουν στην φύση των δηµοκρατικών θεσµών. Το µόνο κεκτηµένο δικαίωµα είναι η διαδικασία διαρκούς αυτοθέσµισης του υποκειµένου και η µεταρρύθµιση των θεσµών. Η ανταποδοτική ασφάλιση του ατόµου σε µορφή συλλογικής, µακροχρόνιας επένδυσης συνταξιοδοτικού κεφαλαίου είναι το παρόν και το µέλλον, π.χ το fund που ίδρυσε το ΤΑΠΟΤΕ προσκόµισε 170 εκ. ευρώ κέρδη στην πενταετία! Επαγγελµατίες διαχειριστές, µε όπλο την διασπορά των επενδύσεων σε ακίνητα,οµόλογα, µετοχές και διαθέσιµα, µπορούν να επιτύχουν µακροχρόνια υψηλές αποδόσεις στα συνταξιοδοτι-

κά κεφάλαια, διαχέοντας τον κίνδυνο και επιµερίζοντας το ρίσκο. Η κατάργηση του “σπάταλου” γραφειοκρατικού µηχανισµού ως µεσάζοντος στην όλη υπόθεση της ασφάλισης θα ευνοήσει την κοινωνία, εξοικονοµώντας πόρους. Φυσικά, επαγγελµατίες/εργαζόµενοι σε θέσεις υψηλής επικινδυνότητας και δηµόσιου χαρακτήρα, όπως οι αεροδιασώστες, εργαζόµενοι στους ΧΥΤΑ, ειδικές δυνάµεις της πυροσβεστικής κ.α. θα πρέπει να ασφαλίζονται από τις εισφορές όλων ανεξαιρέτως των πολιτών, µιας και η επικινδυνότητα της δικής τους εργασίας ωφελεί όλο το κοινωνικό σύνολο. Η κεφαλαιοποιητική ασφάλιση θα πρέπει ωστόσο να γίνει η κύρια ασφάλιση ενός εργαζοµένου συνυπεύθυνου και συνδιαµορφωτή της σύνταξής του, µε τις αποταµιεύσεις του. Η ελευθερία επιλογής του ατόµου για παράταση πέρα από το ηλικιακό όριο συνταξιοδότησής του είναι επίσης ένα µέτρο προς την σωστή κατεύθυνση για αύξηση του παραγωγικού δυναµικού της χώρας. Όταν το προσδόκιµο όριο ζωής αυξάνεται, τα όρια συνταξιοδότησης δεν µπορεί να παραµένουν αµετάβλητα,τη στιγµή µάλιστα που ο νέος εργαζόµενος σήµερα “αργεί” ηλικιακά να εισέλθει στην αγορά εργασίας. Επειδή τα αποτελέσµατα των εκάστοτε πολιτικών µεταρρυθµίσεων γίνονται εµφανή και αναγνώσιµα συνήθως µετά την παρέλευση της δεκαετίας,είναι κατανοητό ότι η ανάγκη για αλλαγή στο ασφαλιστικό είναι αδήριτη σήµερα, αν πιστέψουµε τις προβλέψεις για την βιωσιµότητα του παρόντος συστήµατος µέχρι το 2017. !

Γιατί η νίκη του Νικολά Σαρκοζί προκαλεί τον τρόµο στο ελληνικό πολιτικό κατεστηµένο Οι τηλεοπτικές εικόνες ήταν κωµικές: σύµπαντες οι υπουργοί της σηµερινής κυβέρνησης και οι πρώην της αντιπολίτευσης προσπαθούσαν να πείσουν το κοινό ότι: τώρα που ο Σαρκοζί εξελέγη πρόεδρος της Γαλλίας, θα εγκαταλείψει τις «αντιτουρκικές κορώνες», θα «λογικευθεί» και θα ακολουθήσει την «οδό της συνέσεως», δηλαδή την αποδοχή της τουρκικής υποψηφιότητος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην ψυχανάλυση αυτό καλείται «προβολή» (των δικών µας χαρακτηριολογικών δεδοµένων) στους άλλους. Στην Γαλλία δεν είθισται οι υποψήφιοι να εξαπατούν προεκλογικώς τον λαό και να µεταβάλουν θέσεις µετεκλογικώς. Επίσης, ο πρόεδρος µιας πυρηνικής υπερδύναµης δεν έχει κανέναν απολύτως λόγο να τρέµει τυχόν τουρκικές παραβιάσεις του εναερίου χώρου

20

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

του ή θερµά επεισόδια στα χωρικά του ύδατα. Ασφαλώς και ο Σαρκοζί θα παραµείνει στην θέση του περί ειδικής σχέσεως Ευρωπαϊκής Ενώσεως-Τουρκίας, που υπήρξε άλλωστε βασικός λόγος επικράτησής του έναντι της αµφιταλαντευόµενης στο ευρωτουρκικό ζήτηµα Σεγκολέν Ρουαγιάλ. Στην πραγµατικότητα, το ελληνικό πολιτικό κατεστηµένο τρέµει µήπως, εξ αιτίας του γαλλικού όχι στην τουρκική υποψηφιότητα, υπάρξουν τουρκικές αντεκδικήσεις στο Αιγαίο. Οπότε το εγχώριο πολιτικό σύστηµα θα ευρεθεί προ ανεπιθύµητων ευθυνών, που ενδεχοµένως να απειλήσουν την αδιατάρακτη µακροηµέρευσή του στην διακυβέρνηση της χώρας και τα εξ αυτής προσποριζόµενα ωφέλη... Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Ο λόγος στους αναγνώστες

Η ήττα της πολιτικής από την οικονοµία Tου Θεόδωρου Μιχαλόπουλου*

Σ

την οικονοµική εφηµερίδα ΚΕΡ∆ΟΣ της 14-04-2007 δηµοσιεύθηκε άρθρο του Πάνου Ευαγγελόπουλου, διδάκτορος Οικονοµικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Αθηνών, µε τίτλο «Η Ήττα της Πολιτικής από την ∆ιαφθορά». Ο αρθρογράφος σωστά επισηµαίνει ότι «Κύριο µέληµά τους [των ανεπτυγµένων ∆ηµοκρατιών] είναι να µεταρρυθµίσουν τους θεσµούς που λανθάνουν στην αντιµετώπιση της διαφθοράς. Να τους καταστήσουν διάφανους στη λειτουργία τους, υπόχρεους σε λογοδοσία, συµµετοχικούς στη διαχείριση,ανοικτούς στις νέες αντιλήψεις οργάνωσης και µεταβάλλοντας τη συλλογική τους δοµή µε την ανάδειξη της ατοµικής ευθύνης και της ατοµικής συνεισφοράς». Και συµπεραίνει: «Εάν λοιπόν προβούµε σε εκείνες τις µεταρρυθµίσεις οι οποίες θα διαρρήξουν το κρατικό κέλυφος εξουσίας, που αποµονώνει τους πολίτες από τη διαχείριση των θεσµών, τότε η διαφθορά θα παύσει να επωάζεται στη θερµή αγκαλιά των προσοδοθήρων». Είναι βέβαια σωστό ότι η έλλειψη θεσµών, πρόβληµα παλαιό στην χώρα µας, την καθιστά ανοχύρωτη πόλη και εύκολη λεία στα οργανωµένα οικονοµικά συµφέροντα. Όµως, αν η µεταρρύθµιση των θεσµών ήταν η κύρια απάντηση στο πρόβληµα, κράτη όπως η Αµερική, η Γαλλία και η Γερµανία, δεν έπρεπε να έχουν πρόβληµα µε την διαφθορά. Και όµως µαστίζονται από την διαφθορά. Στην Αµερική, οι παραβάσεις των κανόνων της εταιρικής διαχείρισης ενόχλησαν όταν άρχισαν οι πτωχεύσεις και οι επενδυτές άρχισαν να χάνουν τα λεφτά τους και οι εργαζόµενοι τις δουλειές τους. Τόσα χρόνια που έκαναν όλοι λεφτά οι παραβάσεις των κανόνων που ήταν γνωστές δεν ενοχλούσαν κανένα. Όλα κρίνονται από το οικονοµικό αποτέλεσµα. Απόλυ-

τες ηθικές ή άλλες αρχές δεν υπάρχουν. Έτσι, όσο έχουµε πλούτο δεν βλέπουµε κανένα πρόβληµα. ∆εν βλέπουµε την κυριαρχία των µονοπωλίων, τον περιορισµό της δηµοκρατίας, τον πόλεµο που επεκτείνεται και την καταστροφή του περιβάλλονοτος από την αλόγιστη οικονοµική εκµετάλλευση που απειλεί το σύµπαν! Τα πράγµατα δεν είναι καλύτερα στα σοσιαλιστικά καθεστώτα ή στα πρώην σοσιαλιστικά καθεστώτα. Στην Κίνα κάθε χρόνο εκτελούνται ή φυλακίζονται ακόµη και υψηλόβαθµα στελέχη του κρατικού µηχανισµού για διαφθορά (πρόληψη δεν υπάρχει, η καταστολή δεν λειτουργεί). Οι πρώην σοσιαλιστικές δηµοκρατίες µαστίζονται από τις µαφίες και το οργανωµένο έγκληµα. Η ρίζα του προβλήµατος είναι άλλη. Ο αρθρογράφος την επισηµαίνει: «Η πολιτική ως οργανωµένη συλλογική δράση διαχείρισης των κοινών υποθέσεων µιας δηµοκρατικής κοινωνίας αποσκοπεί µε βάση το φιλελεύθερο επιχείρηµα στη θεµελίωση αλλά και στη διεύρυνση της ευηµερίας του ατόµου.» Αυτός ακριβώς ο ορισµός (περιορισµός) της πολιτικής µε µοναδική αναφορά στην διαχειριστική, οικονοµική δραστηριότητα, που αποτυπώνει βεβαίως την σηµερινή πραγµατικότητα στην Ελλάδα και στον κόσµο όλο, οδηγεί απαραίτητα και γρήγορα στην διαφθορά. Εκεί αρχίζει το πρόβληµα. Αν η πολιτική είχε άλλο νόηµα, αν για παράδειγµα, είχε σαν στόχο την ανάπτυξη καλών καγαθών πολιτών µε αναφορά σε συγκεκριµένα πρότυπα ζωής (όχι µόνο υλιστικά και ωφελιµιστικά όπως οι κυριαρχούσες δεξιές και αριστερές ιδεολογίες) και η οικονοµία είχε την επί µέρους σηµασία που της ανήκει, και αν βέβαια αυτή η άλλη πολιτική είχε υποστηρικτές που αγωνίζονται γιά αυτήν, τότε η διαφθορά θα υπήρχε µεν αλλά θα είχε άλλη

* Ο Θεόδωρος Μιχαλόπουλος είναι στέλεχος διεθνούς οργανισµού.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

21

Ε ΛΛΑ∆Α

έκταση και µορφή, και δεν θα είχε κυριαρχήσει έτσι εύκολα τόσο όσο να απειλεί τα πάντα και τους πάντες. Η πίστη και ο αγώνας για άλλες αιώνιες αξίες θα την είχαν περιορίσει και θα αποτελούσαν µόνιµο φραγµό στην επικράτησή της. ∆εν αναφέροµαι µόνο στην Ορθοδοξία (το περίσσευµα του πλούσιου είναι κλεµµένο από τον φτωχό) αλλά και στο «φιλοκαλούµεν µετ’ ευτελείας» του Περικλή. Μας αρέσει και επιδιώκουµε το ωραίο αν και είµαστε φτωχοί. Έχουµε τα απαραίτητα, µας φθάνουν. Από ’κεί και πέρα συγκεντρωνόµαστε στην ηθική µας βελτίωση είτε από πίστη είτε από φιλοσοφική ή αισθητική κλίση. ∆εν αφήνουµε την απληστία να µας καταστρέψει την ζωή. Αυτόν το καλόν αγώνα τον έχουν εγκαταλείψει πρό πολλού τα Ελληνικά Κόµµατα και η πολιτική έχει καταντήσει µπακαλική (τρεις το λάδι, τρεις το ξύδι και έξι το λαδόξυδο). Πόσο κάνει το γάλα, η φέτα, το αρνί, ο φραπές στο Κολωνάκι; Πώς µπορεί κανείς να περιµένει χρηστή διαχείριση χωρίς πίστη σε αξίες πέραν της οικονοµίας; Αντιπαράθεση πολιτική, ιδεολογική έχει ουσιαστικά εκλείψει (εκτός βέβαια από εκείνη του ΚΚΕ, αλλά και αυτή σε οικονοµικά θέµατα επικεντρώνεται). Ουσιαστική συζήτηση για καίρια θέµατα δεν έχει καν αρχίσει ακόµη, όπως για παράδειγµα, για το πολιτικό χρήµα, ένα θέµα σχεδόν ταµπού στην χώρα µας. Καίρια ερωτήµατα παραµένουν αναπάντητα. Πώς γίνεται ένας πολιτικός πλού-

σιος σε λίγα χρόνια; Από την βουλευτική αποζηµίωση; Τι ξέρουν άνθρωποι που δεν άσκησαν κανένα επάγγελµα στην ζωή τους για να διοικήσουν µια χώρα; Πώς γίνεται πλούσιοι άνθρωποι να ξέρουν τι χρειάζεται µια χώρα µε τόσους φτωχούς πολίτες; Τι απέγινε η παράδοση πολιτικών που προσέφεραν υπηρεσίες στην χώρα και πέθαναν στην ψάθα (σαν τον Παναγή Παπαληγούρα ή τον Κωνσταντίνο Παπακωνσταντίνου)?! ∆εν χρειαζόµαστε απλά άλλη οικονοµική πολιτική, χρειαζόµαστε άλλη πολιτική στα πλαίσια της οποίας η οικονοµία θα είναι το επί µέρους, όχι το όλον. Και πολιτικούς, που να αντιλαµβάνονται αυτήν την πραγµατικότητα και ότι δεν είναι πάνω από τον νόµο ούτε αυτοί ούτε τα κόµµατα. Για µας τους Έλληνες υπάρχουν πρότυπα ζωής σωτήρια στην ιστορία µας. Οι παππούδες µας ήταν και πιο επιτυχηµένοι επιχειρηµατίες (σε έναν λαό επιχειρηµατιών και όχι δηµοσίων υπαλλήλων και συνδικαλιστών που προσεταιρίζονται κάποιον δυνατό για να ζήσουν ζωή χαρισάµενη χωρίς να δουλέψουν ποτέ τους) και πιο ευτυχισµένοι άνθρωποι. Απλά τα έχουµε ξεχάσει, και ζούµε µια βαβυλώνια αιχµαλωσία σε ξένα, νοσηρά πρότυπα, και αγνοώντας αυτό το γεγονός γελάµε αντί να κλαίµε παρά τον ποταµόν Βαβυλώνος, και γινόµαστε έτσι ανήµποροι να αντιδράσουµε». !

Ιστοχώρος πολιτικής ανάλυσης, τεκµηριωµένου διαλόγου, κριτικής και πολιτικής παρέµβασης του δηµοκρατικού χώρου. Καθηµερινή ανανέωση µε άρθρα, αναλύσεις, σχόλια και προτάσεις. Αποκλειστική παρουσίαση σηµαντικών κειµένων από τον διεθνή τύπο και τις σηµαντικώτερες δεξαµενές σκέψης στο εξωτερικό

www.ppol.gr.

22

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Μια µέρα ηλιόλουστη… Του Νίκου Λιναρδάτου

Ξ

υπνάω το πρωί. Ανοίγω την κουρτίνα και ένας υπέροχος ήλιος γεµίζει το δωµάτιο… Σιγά σιγά, ξεκινάω για τη δουλειά. Φτάνω στο γραφείο και ετοιµάζοµαι να αρχίσω να γράφω το άρθρο µου για το περιοδικό. Τέτοια ωραία µέρα, σκέφτοµαι, έρχεται «γάντι» µε την απόφασή µου να µην γκρινιάξω αυτόν το µήνα για τα κακώς κείµενα… Γιατί, το είχα προαποφασίσει, αυτόν το µήνα, το άρθρο µου να έχει µόνο θετικές ειδήσεις. Να έχει ειδήσεις, που σε κάνουν πραγµατικά να χαίρεσαι! Ειδήσεις, που προάγουν τις ανθρώπινες σχέσεις! Όλος ο κόσµος µια τεράστια αγκαλιά! Ανοίγω το συρτάρι του γραφείου µου και βγάζω έξω το φάκελλο, στον οποίο µέρες τώρα, µάζευα καθηµερινά εφηµερίδες και σηµειώσεις από τις ειδήσεις που έβλεπα στην τηλεόραση ή στο διαδίκτυο ή άκουγα στο ραδιόφωνο… Ψάχνοντας λοιπόν για τις καλές ειδήσεις, διαβάζω: • Τουλάχιστον ογδόντα πέντε νεκροί σε επίθεση αυτοκτονίας καµικάζι στη Βαγδάτη…

• Στο στόχαστρο των κουκουλοφόρων τα γραφεία της εφηµερίδας Απογευµατινή…

• «Πατέρας» βίαζε κατ’ επανάληψη την ανήλικη κόρη του… ∆εν µπορεί… λέω µέσα µου. Κάπου, σε κάποιο άλλο σηµείο, θα υπάρχουν και οι καλές ειδήσεις… Συνεχίζω λοιπόν το ψάξιµο.

• Επιβεβαιώθηκαν οι εστίες της γρίππης Η5Ν1 στα περίχωρα της Μόσχας…

• Οι αυξήσεις αντικειµενικών τιµών και επιτοκίων παγώνουν τις µεταβιβάσεις. ∆ιπλό σοκ στην αγορά ακινήτων.

• Ελλάδα. 26 καταδίκες από το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο, για το περιβάλλον…

• Ινδία. Βοµβιστική επίθεση στο «τραίνο φιλίας» µε 67 νεκρούς…

• Στο σφυρί για λίγα χρέη, περιουσίες µιας ζωής…120 σπίτια αλλάζουν ιδιοκτησία κάθε µέρα, ενώ µόνο το πρώτο εξάµηνο του 2006 χάθηκαν 23.000(!) ακίνητα! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Εγώ επιµένω. Πού θα πάει; Θα τις «ξετρυπώσω» τις καλές ειδήσεις! Και ώ του θαύµατος…

• Πρόγραµµα προληπτικής ιατρικής σε σχολεία, ξεκίνησε να υλοποιείται στα δηµοτικά σχολεία της περιοχής των Καµινίων. Το πρόγραµµα αυτό, που θα διαρκέσει µία εβδοµάδα, πραγµατοποιείται µε πρωτοβουλία του συλλόγου «Το Χαµόγελο Του Παιδιού», που υποστηρίζεται από τον ∆ήµο Πειραιά… Συνεχίζω το ψάξιµο, όλο προσµονή και για άλλες καλές ειδήσεις, όµως…

• Πέραµα, άνεργοι: Σήµερα, ελπίζω να δουλέψω…

• Εγκλήµατα µε τα τρόφιµα…

• Πετρελαίου κοιτάσµατα, πολέµου φαντάσµατα… Ώπα… νάτο! Το ξετρύπωσα!

• 40.000 θέσεις εργασίας για νέους! (σ.σ. «too good to be true». Πάλι όµως, ποτέ δεν ξέρεις… όσο ζω, ελπίζω)…

• Νέες τεχνολογίες, υπόσχονται ανάπλαση χαµένων δακτύλων! Και πάνω που λέω «καλά πάµε, βρήκαµε ∆ΥΟ καλά νέα µαζί, πάµε για το τρίτο»…

• Αµερικανικό σχέδιο επίθεσης κατά του Ιράν αποκαλύπτει το BBC… • Προειδοποίηση από Βρυξέλλες για φτώχεια, συντάξεις και υγεία…

• Βαρύς και πάλι ο φόρος αίµατος και αυτό το Σαββατοκύριακο…

• Ληστές µε στολές αστυνοµικών…

• Και νέα απάτη µε πλαστά χαρτονοµίσµατα…

• Και νέα απάτη µε οµόλογα αποκαλύφθηκε σήµερα… ∆εν πάµε καλά… δεν πάµε καθόλου καλά. Τελικά, αν θέλει κάποιος να δει, να ακούσει, να µάθει κάποια καλή είδηση, τι πρέπει να κάνει; Είναι δυνατόν ολόκληρες εφηµερίδες, τόσα τηλεοπτικά κανάλια, ραδιοφωνικοί σταθµοί, διαδίκτυο … να έχουν έναδύο καλά νέα και ολόκληρα … σήριαλ από φόνους, απάτες ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

23

Ε ΛΛΑ∆Α

και ειδήσεις µε θέµατα που κυριολεκτικά σου τσακίζουν το νευρικό σύστηµα και προκαλούν αηδία; Βλέπετε, αυτό που «πουλάει» σήµερα, δυστυχώς, είναι η δυστυχία! Είναι οι θάνατοι, η ανθρώπινη εκµετάλλευση, το ρουσφέτι και το σεξ! Είναι οι … κοκκοροµαχίες στη µικρή οθόνη, το κουτσοµπολιό και τόσα άλλα, που αναδίδουν «βρωµιά» και µόνο βρωµιά. «Τυλιγµένα» µάλιστα τις περισσότερες φορές σε «αστραφτερά περιτυλίγµατα», θυµίζοντας τα φίνα γαλλικά αρώµατα, που εφευρέθηκαν για να καλύπτουν(;) τη βρωµιά… Ενώ οι ειδήσεις της άλλης πλευράς, της αντίπερα όχθης, δεν πουλάνε, γι΄ αυτό και δεν προβάλλονται – ή έστω προβάλλονται σποραδικά και µεµονωµένα, απλά και µόνο για να συµπληρώσουν µερικά «κενά» των ειδήσεων ή για να δείξουν οι «υπεύθυνοι» το πόσο πολύ ενδιαφέρονται για το κοινωνικό σύνολο… Συγνώµη, αλλά παρασύρθηκα και πάλι! Είπα σήµερα να µη γκρινιάξω, είναι άλλωστε µια τόσο ηλιόλουστη ηµέρα…

Οι εξατµίσεις των αυτοκινήτων ρυθµισµένες τέλεια, σταµάτησαν πλέον να ρυπαίνουν την ατµόσφαιρα… Τα πεζοδρόµια άδεια από εµπόδια, όπως εµπορεύµατα και παρκαρισµένα µηχανάκια… Το ίδιο ακριβώς συµβαίνει και µε τις ειδικές ράµπες… Ληστείες δεν γίνονται, αρχίσαµε πλέον να κοιµόµαστε µε ανοιχτά παράθυρα… Οι πόλεµοι σταµάτησαν και η ειρήνη επικρατεί απ’ άκρη σ’ άκρη της γης… Οι πολιτικοί, µονιασµένοι, φροντίζουν αποκλειστικά για το καλό µας…Ανεργία τέλος, τώρα υπάρχει πλήρης απασχόληση για όλους… ∆εν υπάρχουν πια καταλήψεις και πορείες, οι δρόµοι είναι και πάλι ανοιχτοί, ο κόσµος αρχίζει να κατεβαίνει στο κέντρο για ψώνια… Ολυµπιακοί και Παναθηναϊκοί οπαδοί, απολαµβάνουν πλάι- πλάι το ντέρµπι… Με δυο λόγια, είναι µια µέρα ηλιόλουστη, ικανή να ζεστάνει τις καρδιές µας… Το ξυπνητήρι αρχίζει να χτυπάει δαιµονισµένα! Ώρα να σηκωθώ! Όνειρο ήταν οι καλές στιγµές… όνειρο, που πάει… πέρασε. Άλλη µια µέρα ξεκινάει και πρέπει να ετοιµαστούµε για να αντιµετωπίσουµε και πάλι τη σκληρή πραγµατικότητα… !

Μηνιαία επιθεώρηση ανάλυσης και γνώµης

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΣΤΙΣ 10 ΚΑΘΕ ΜΗΝΑ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ, ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΤΥΠΟΥ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΣΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Εγραφείτε συνδροµητές πληροφορίες σελ. 15 Μάγερ 11 Αθήνα, τηλ. 210 5225479, fax: 210 5243345, e-mail: neapolitiki@pressline.gr 24

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΚΚΛΗΣΙΑ

Η εικονική πραγµατικότητα της Εκκλησίας Του Αλέξανδρου Σ. Καριώτογλου

Π

ριν από λίγους µήνες, µε πρωτοβουλία ενός σχετικού γραφείου της Εκκλησίας, έλαβε χώρα µια έρευνα ανάµεσα στο λαό. Επιθυµία των σχετικών οργάνων που ανέλαβαν την προσπάθεια ήταν να γίνει γνωστό πόσο ο ελληνικός λαός συµφωνούσε µε τις προσπάθειες της ηγεσίας της Εκκλησίας και πόσο συµπορευόταν µε τα κελεύσµατά της. Το αποτέλεσµα αυτής της έρευνας ποτέ δεν γνωστοποιήθηκε, επειδή ήταν πολύ απογοητευτικό και, παρά την αισιοδοξία της ηγεσίας της Εκκλησίας, εν πολλοίς αρνητικό. Είναι βέβαιο, για όποιον γνωρίζει από κοντά τα πράγµατα, δηλαδή όποιον συµµετέχει στη ζωή της Εκκλησίας, ότι δεν θα χρειαζόταν να το διαπιστώσει µε τη βοήθεια µιας έρευνας. Υπάρχουν κάποιες αλήθειες που είναι πολύ κοντά σε όποιον προσπαθεί να ζει µέσα στον χώρο της Εκκλησίας, νοιώθει µέλος του Σώµατος του Χριστού –αυτό είναι η Εκκλησία–, αλλά πάντοτε ενεργά– και ενεργά δεν σηµαίνει άκριτα. Σηµαίνει µετά γνώσεως και συνειδήσεως του αυτεξουσίου που του έχει χαριστεί από τον δωροδότη Χριστό. Μια τέτοιου είδους αλήθεια είναι ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας (η αλήθεια είναι ότι το ίδιο µπορεί να συµβαίνει και σε άλλες Εκκλησίες και Οµολογίες του ελλαδικού χώρου, αλλά προς το παρόν δεν µας ενδιαφέρει αυτό) µπορεί κανείς να διακρίνει δύο όψεις: την µια της επιφάνειας και την άλλη του βάθους. Η Εκκλησία της επιφάνειας, θα έλεγε κανείς, υπάρχει αποκλειστικά για τον εαυτό της. Στο σηµείο αυτό θα χρειαζόταν να θυµηθούµε τις σκέψεις ενός σύγχρονου κληρικού, ο οποίος αναφέρει: «Μόνο µια Εκκλησία που υπάρχει απο-

κλειστικά για τον εαυτό της µπορεί να είναι εκκοσµικευµένη, όµως η Εκκλησία δεν µπορεί να υπάρχει για τον εαυτό της, αλλά αποκλειστικά για τον Χριστό. Εποµένως, µια Εκκλησία µπορεί να είναι Εκκλησία του Χριστού ή να µην είναι Εκκλησία, µπορεί να είναι αληθινή Εκκλησία ή να είναι ψεύτικη Εκκλησία και, για να είµαστε µέσα στην πραγµατικότητα, µια Εκκλησία µπορεί να είναι κατά ένα ποσοστό Εκκλησία του Χριστού και κατά ένα ποσοστό ψεύτικη Εκκλησία»1. Εκείνο το οποίο χαρακτηρίζει αυτό το ποσοστό της ψεύτικης Εκκλησίας είναι ότι προσπαθεί διά των κληρικών της να εισάγει τον πιστό σε µια «εικονική πραγµατικότητα». Όλα είναι ιδανικά, όλα λαµπερά, σε όλα υπάρχει µια απάντηση. «Έτσι επιτυγχάνουµε το κύριο χαρακτηριστικό πλεονέκτηµα, αλλά και τον λόγο υπάρξεως τόσο της ψηφιακής όσο και της εκκλησιαστικής εικονικής πραγµατικότητας, την αποφυγή δηλαδή του κόστους που έχει η πραγµατική ζωή. Το να οδηγήσει κανείς ένα πολεµικό αεροπλάνο δεν είναι κάτι απλό. Απαιτεί να καταταγεί κανείς στην αεροπορία, απαιτεί χρόνια µάθησης και εκπαίδευσης, και, εν τέλει, µεγάλο ρίσκο και για την ίδια τη ζωή. ∆ηλαδή κόπο, πόνο και αίµα! Υπάρχει όµως και η άλλη λύση, αυτή της εικονικής πραγµατικότητας, όπου µπορεί κάποιος µε ελάχιστο συγκριτικά κόπο και καθόλου πόνο και αίµα, να έχει το βίωµα, την εµπειρία της πτήσης... Το πρόβληµα βρίσκει εύκολα τη λύση του µέσα στο λαµπρό βυζαντινό τυπικό, όπου όλα τελούνται «εν τάξει» και όπου ο παρευρισκόµενος αισθάνεται ότι αρπάζεται έως τρίτου ουρανού. Αυτό το «ουράνιο» βίωµα, πολύ συχνά, γίνεται το τσιµέντο µε το οποίο ο εκκλησιαστικός άνθρωπος στηρίζει τον εαυτό του, ανακουφίζεται από τις ανασφάλειές του και ενισχύεται κατά τις ρήξεις του

1. π. Αρσένιος Μέσκος, Ο πλανήτης της Θεολογίας, Ι.Μ. Μεταµορφώσεως του Σωτήρος, Σοχός 2000, σ. 37-38.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

25

Ε ΚΚΛΗΣΙΑ

µε τους άλλους»2. Το πιο λυπηρό είναι ότι οι περισσότεροι πιστοί γνωρίζουν την Εκκλησία της επιφάνειας, των µεγάλων ρητορειών, των λαµπρών ναών, των ποµπωδών πανηγύρεων, των αυστηρών κανόνων µε την «οικονοµία» τους, η οποία συνήθως τους καταργεί και παίζεται το µεγάλο παιχνίδι της υποκρισίας. Η άλλη όψη της Εκκλησίας υπάρχει, αλλά δεν φαίνεται ούτε και γνωστοποιείται. Υπάρχει µυστικά στις καρδιές όχι του 93%, αλλά του 3% των πιστών και κληρικών. Είτε κληρικοί είτε λαϊκοί «δεν ξεχωρίζουν ούτε στον τόπο, ούτε στη γλώσσα, ούτε στο ντύσιµο από τους άλλους ανθρώπους... Σε πατρίδες κατοικούν δικές τους, αλλά σαν πάροικοι. Μετέχουν στα πάντα σαν πολίτες και τα πάντα υποµένουν σαν ξένοι... Υπακούουν στους νόµους που ορίζονται και µε τον βίο τους νικούν τους νόµους. Αγαπούν τους πάντες και από τους πάντες καταδιώκονται. Τους αγνοούν και τους κατακρίνουν... Τους περιφρονούν και µέσα στην περιφρόνηση δοξάζονται»3. Το παράδοξο είναι ότι αυτού του είδους τα µέλη της Εκκλησίας γίνονται αντικείµενο κατάκρισης και περιφρόνησης όχι από µη Χριστιανούς , όπως στην εποχή που γράφηκε το κείµενο, αλλά από µέλη της Εκκλησίας της «επιφάνειας» ή της εικονικής εκκλησιαστικής πραγµατικότητας. «Η εικονική πραγµατικότητα εµφανίζεται να κυριαρχεί σε όλες τις πλευρές της εκκλησιαστικής ζωής, στην ενορία, στο µοναστήρι, στη θεολογία, στους κληρικούς όλων των βαθµίδων από τον ψάλτη µέχρι τον Αρχιεπίσκο-

πο αλλά και στον κόσµο, σ’ αυτούς που εκκλησιάζονται και σε αυτούς που, αν και δεν γνωρίζουν π.χ. πότε εορτάζεται η Αποκαθήλωση, εν τούτοις δηλώνουν υπερήφανα χριστιανοί ορθόδοξοι»4. Ο Γιάννης Τσαρούχης, σε µια συνέντευξή του, ανέφερε κάποτε ότι υπάρχει ένα περίεργο κείµενο του ιδρυτή του Τάγµατος των ∆ερβισάδων Ρουµί, που περιγράφει έναν διαγωνισµό µεταξύ Κινέζων και Βυζαντινών ζωγράφων κατά την παραγγελία ενός σουλτάνου. Λέει λοιπόν η ιστορία, ότι οι Κινέζοι ζωγράφοι δούλευαν χωριστά, διαχωρισµένοι µε ένα παραπέτασµα από τους Βυζαντινούς. Η οµάδα των Κινέζων ζωγράφων κάθε λίγο και λιγάκι ζητούσε χρώµατα και ξανά χρώµατα. Οι Βυζαντινοί τίποτα. Όταν κάποτε τελείωσαν, ο σουλτάνος παραµέρισε το παραπέτασµα κι αντίκρισε πράγµατι τις θαυµάσιες ζωγραφιές και των δύο οµάδων, στην απορία του όµως γιατί οι Βυζαντινοί δεν ζητούσαν χρώµατα άκουσε µε έκπληξη από αυτούς ότι το µεγαλύτερο διάστηµα του χρόνου του διαγωνισµού το αφιέρωσαν πρώτα να καθαρίσουν τον τοίχο από τις σκουριές και µετά να ζωγραφίσουν. Μ’ αυτό εννοούσαν ότι τον βυζαντινό καλλιτέχνη πρώτιστα τον απασχολεί να καθαρίσει την ψυχή του κι έπειτα να ζωγραφίσει5. Οι δύο όψεις της σηµερινής Ορθόδοξης Εκκλησίας υπάρχουν χωρίς καµµία αµφισβήτηση. Το ερώτηµα είναι πού προτιµάει κανείς να ανήκει. Και σ’ αυτό είναι απόλυτα ελεύθερος µε ό,τι αυτό συνεπάγεται. !

2. Όπ.π., σ. 43.

3. Επιστολή Προς ∆ιόγνητον, V-VI. 4. π. Αρσένιος Μέσκος, όπ.π., σ. 45.

5. Γιάννης Τσαρούχης, Σκόρπιες σκέψεις για την τέχνη και την ανάσταση. Σύναξη 2 (1982) 55.

26

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Π ΑΙ∆ΕΙΑ

Ποιοι θα δίνουν στο ΑΣΕΠ; Tου Μ. Αµάραντου

Σ

ύµφωνα µε την σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα διπλώµατα που θα χορηγούν ευρωπαϊκά πανεπιστήµια συνεργαζόµενα µε ελληνικά εργαστήρια ελευθέρων σπουδών θα έχουν ίσα επαγγελµατικά δικαιώµατα µε αυτά των ελληνικών ΑΕΙ. Έτσι, ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ, σε λίγον καιρό, στους διαγωνισµούς του ΑΣΕΠ θα έχουν πρόσβαση και σπουδαστές των λεγοµένων κολλεγίων, που θα έχουν πάει τον τελευταίο χρόνο των σπουδών τους στο τάδε συνεργαζόµενο αγγλικό ή πορτογαλικό ΑΕΙ. Κι ας έχουν επιτύχει οι εγχώριοι πνευµατικοί ταγοί της Ψωροκώσταινας την µη αναθεώρηση του άρθρου 16. Θα συµβεί λοιπόν το εξής: ιδιωτικά κολλέγια θα προσλάβουν εξειδικευµένο προσωπικό µε εµπειρία στην προετοιµασία διαγωνισµών ΑΣΕΠ (ξέρετε πόσες δεκάδες φροντιστήρια ΑΣΕΠ λειτουργούν ήδη στην επικράτεια;). Επί τρία χρόνια θα εκπαιδεύουν τους σπουδαστές τους στην ύλη του ΑΣΕΠ, τον τέταρτο θα τους στέλνουν έξω, κι όταν θα γυρίζουν πτυχιούχοι θα τους κάνουν και µία γερή επανάληψη και θα τους στέλνουν να θριαµβεύσουν στο ΑΣΕΠ. Όσοι δυστυχείς τολµήσουν να δώσουν εξετάσεις στο ΑΣΕΠ µε µόνο εφόδια το εγχώριο πανεπιστηµιακό τους πτυχίο, σε τεράστιο ποσοστό θα συντρίβονται (για να µιλάµε µε στοιχεία: στις εξετάσεις του 2003, 93,6% των οικονοµολόγων, 93,4% των κοινωνιολόγων, 75,9% των φιλολόγων έγραψαν κάτω από την βάση. Παρόµοια ήταν τα αποτελέσµατα και στους επόµενους διαγωνισµούς). Επειδή η επιτυχία στο ΑΣΕΠ δεν εξασφαλίζεται µε µία

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

εβδοµάδα εντατικά σεµινάρια (όποιος το επεχείρησε, απέτυχε οικτρά), τα ιδιωτικά κολλέγια θα κάνουν το εξής: θα κατατάσσουν τον νέο σπουδαστή σε τµήµα ανάλογο του επιπέδου του, θα οργανώνουν ολιγοµελή τµήµατα, θα προσλαµβάνουν έµπειρους και πεπαιδευµένους εκπαιδευτικούς (φαντάζοµαι συνταξιούχους της Μέσης Εκπαίδευσης, που ξέρουν και γράµµατα και διδακτική µέθοδο και όχι τρόπους πλουτισµού µέσω κοινοτικών προγραµµάτων), το µάθηµα θα γίνεται εντατικά και φροντιστηριακά και το αποτέλεσµα θα είναι εξασφαλισµένο. Ενώ µέχρι τώρα τα ιδιωτικά κολλέγια και εργαστήρια ελευθέρων σπουδών ήταν επιεική προς την πελατεία, τώρα θα γίνουν απαιτητικά, ώστε να επιτύχουν υψηλά ποσοστά επιτυχίας και να αποκτήσουν καλό όνοµα στην αγορά, οι νόµοι της οποίας ως γνωστόν δεν σηκώνουν αστεία. Ποιος λοιπόν γονιός, µικροαστός, αγρότης, υπάλληλος, επαγγελµατίας κ.λπ., που θέλει το παιδί του να αποκτήσει µια θέση στον ήλιο του ελληνικού δηµοσίου, θα χάσει τον χρόνο του (και το χρήµα του) στέλνοντας το Σχέδιο του Σπύρου Oικονόµου παιδί του στο ΤΕΙ Κολοπετεινίτσας; Τα µεν ιδιωτικά κολλέγια θα αναδιοργανωθούν και θα ανθίσουν, ενώ τα δηµόσια ΑΕΙ και ΤΕΙ θα παρακµάσουν και θα συρρικνωθούν. Όποιος δε γονιός αδιαφορεί για το ελληνικό δηµόσιο, θα στείλει το παιδί του να σπουδάσει Φιλοσοφία ή Αστροφυσική στην Γερµανία ή στις ΗΠΑ, τις οποίες κατά σύστηµα καθυβρίζουν οι εγχώριοι αριστερίζοντες ακαδηµαϊκοί φωστήρες. !

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

27

O IKONOMIA

Τα Οικονοµικά της Απληστίας Tου Παναγιώτη Βασιλόπουλου

Σ

τη σύγχρονη Ελληνική Ιστορία δύο, τουλάχιστον, οικονοµικά υπερσκάνδαλα έγιναν αιτίες εκλογικής ήττας για το κόµµα και τις κυβερνήσεις που τα χρεώθηκαν. Το πρώτο ήταν το σκάνδαλο Κοσκωτά στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και το δεύτερο ήταν του Χρηµατιστηρίου, κάπου δέκα χρόνια αργότερα. Στην τρέχουσα περίοδο, τα σκήπτρα της σκανδαλολογίας κρατάει η απάτη των «∆οµηµένων Οµολόγων». ∆υστυχώς, η κακόγουστη απόπειρα κοµµατικής εκµετάλλευσης αυτού του υπερσκανδάλου από το ΠΑΣΟΚ και η υποκριτική άρνησή του από τη Νέα ∆ηµοκρατία, κατάφεραν να αποκρύψουν από τους πολίτες τη σοβαρότητα της υπόθεσης, καθώς το ηθικό πλήγµα που αποκαλύφθηκε ότι έχει υποστεί ο δηµόσιος βίος της χώρας κουκουλώθηκε από τις τηλεοπτικές κοκκοροµαχίες, από τις σοφιστείες, τον βόµβο και τις ακατάληπτες κραυγές που ξεστοµίζουν οι ίδιοι και οι ίδιοι που κάθε βράδυ ακούραστα µας επιτίθενται από τα τηλεοπτικά «παράθυρα».

-Κλέφτες!

-Κοίτα ποιος µιλάει! Αυτός ο… λιτός «διάλογος» συνοψίζει τα χαρακτηριστικά της τρέχουσας πολιτικής επικαιρότητας. ∆υστυχώς όµως οι «κλέφτες» δεν περιορίζονται στη Βουλή και στις πέριξ αυτής πολυτελείς πολυκατοικίες. Αυτά τα ίδια τηλεοπτικά δελτία, αφού αποσύρουν από την αρένα τους πολεµοχαρείς πολιτικούς µονοµάχους, στη συνέχεια ξεδιπλώνουν το παχύ χαλί της λαϊκής διαφθοράς. Παρελαύνουν, λοιπόν, κάθε βράδυ µπροστά από το σαλονάκι του κάθε απλού πολίτη, δακτυλοδεικτούµενοι, οι γείτονες, οι φίλοι, οι συγγενείς, οι συνάδελφοι, οι γνωστοί του, αφού δεν έχει µείνει ούτε ένας κλάδος της οικονοµίας, ούτε ένα κοµµάτι της κοινωνίας, που να µη συµµετέχει σε παράνοµες πρακτικές. Είναι οι βαρώνοι της κρατικής διαφθοράς και οι στρατοί τους, είναι οι συµµορίες της τοπικής αυτοδιοίκησης, είναι γιατροί, δικηγόροι, δικαστές, στρατιωτικοί, πολίτες υπεράνω πάσης υποψίας, που αποκαλύπτονται µε καταιγιστικούς ρυθµούς. Όλοι αυτοί δεν ζουν σε άλλο πλανήτη. Είναι άνθρωποι που στέκονται µαζί µε όλους στην ίδια ουρά του σούπερ µάρ-

28

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

κετ, βλέπουν το ίδιο έργο δίπλα µας στο σινεµά. Μπορεί να είναι τα παιδιά µας ή οι σύζυγοί µας. Είναι αυτοί που µας καταληστεύουν µέσω του τραπεζικού καρτέλ ή της κερδοσκοπίας στα τρόφιµα, και δεν είναι εξωγήινοι. Συµπατριώτες µας είναι, γείτονές µας, φίλοι µας, συνεταίροι µας, άνθρωποι που τους χαιρετάµε στο δρόµο. Είναι αυτοί που µας κατακλέβουν πουλώντας µας πανάκριβα ή και νοθευµένα καύσιµα, νοθευµένα ή και δηλητηριώδη τρόφιµα, κακότεχνα σπίτια, αυτοί που σπεύδουν να βγάλουν τα σπίτια µας στον πλειστηριασµό, αυτοί που µας πουλάνε υπερτιµολογηµένες όλες τις υπηρεσίες, αυτοί που µας εκβιάζουν για ανασφάλιστη κι απλήρωτη εργασία, αυτοί που µας εκµεταλλεύονται µε όποιον τρόπο µπορούν να το κάνουν. Όλοι αυτοί είναι δικοί µας άνθρωποι, Έλληνες, συµπολίτες µας της διπλανής ή και της ίδιας µ’ εµάς πόρτας. Είµαστε η χώρα της απληστίας. Η απληστία, ως γενικευµένη εθνική συµπεριφορά, ως χρόνια πάθηση, ως πανδηµία, µπορεί να µελετάται από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και δηµοσιογράφους στο διηνεκές, µε πολύ θεαµατικό και εντυπωσιακό τρόπο αλλά χωρίς οποιοδήποτε αποτέλεσµα. Για να ξεφύγει η χώρα από αυτό το σύστηµα ντε φάκτο διακυβέρνησης- γιατί αυτό είναι το πραγµατικό κυβερνών κόµµα, των άπληστων, τη µελέτη του θα πρέπει να την αναλάβει η επιστήµη των Οικονοµικών. Η Οικονοµία της Απληστίας λοιπόν, οφείλει να πειραµατιστεί, να ανακαλύψει και να προτείνει ένα σύστηµα διακυβέρνησης που θα λαµβάνει ως δεδοµένο ότι ο Έλληνας αδιαφορεί για το συλλογικό καλό, προτάσσει τον εαυτό του πάνω απ’ όλους και όλα, θεωρεί το συµφέρον του υπέρτερο του φυσικού περιβάλλοντος, αδιαφορεί πλήρως για την όποια αρνητική συνέπεια των πράξεών του στο κοινωνικό σύνολο και, αν αργότερα κληθεί να υποστεί οποιοδήποτε κόστος του αναλογεί, επιχειρεί αδιάλλακτα να το χρεώσει σε άλλους. Στη σύγχρονη Ελλάδα, η επικέντρωση σε ιδεολογίες έχει αποκλειστικά ψυχαγωγική αξία. Η διπολική εναλλαγή στην Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

O IKONOMIA

εξουσία δεν πρόκειται να έχει οποιοδήποτε αποτέλεσµα πέραν της ολοένα βαθύτερης διαίρεσης της κοινωνίας σε αφέντες και δούλους. Σε κλέφτες και θύµατα. Οι δύο αυτοί θα είναι οι ίδιοι, ανεξάρτητα του κόµµατος που θα έχει την ονοµαστική εξουσία. Στην Ελλάδα θα πρέπει άµεσα να αναπτυχθεί αυτός ο νέος κλάδος της Οικονοµίας και ο οποίος θα πρέπει να συµπληρωθεί από το «∆ίκαιο της Απληστίας», “Greed Law”, και

από τη «∆ιοίκηση της Απληστίας», “Greed Management”, ώστε έτσι να ξεκινήσει η πρακτική αντιµετώπιση του πραγµατικού προβλήµατος που καταδυναστεύει τον τόπο. Πρέπει επιτέλους να δούµε κατάµατα την αλήθεια και να δεχθούµε ότι για πολλές ακόµα δεκαετίες στη χώρα αυτή θα ισχύει το καθεστώς του “homo homini lupus”, µέχρι να βρεθεί τρόπος ώστε ο νόµος της ζούγκλας να έχει καλύτερο αποτέλεσµα από τον δήθεν νόµο που τώρα κανένας δεν σέβεται. !

Τα Βαλκάνια καθ’ οδόν προς την Ευρώπη

Έ

να απαραίτητο βήµα, το οποίο απαιτείται για να χαρακτηρισθεί µια οικονοµία ως οικονοµία της αγοράς, είναι η πραγµατοποίηση (1) ενός µακροοικονοµικού προγράµµατος σταθεροποίησης, το οποίο και πρέπει να υιοθετηθεί ώστε να βελτιωθούν οι µακροοικονοµικοί δείκτες της χώρας. Αυτό το βήµα διαρκεί χρονικά πολύ περισσότερο από καθένα από τα τρία υπόλοιπα βήµατα: (2) νοµοθετική µεταρρύθµιση – διαρθρωτικές αλλαγές, (3) φιλελευθεροποίηση της αγοράς, (4) ιδιωτικοποίηση - αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων, τα οποία είναι απαραίτητα για να χαρακτηρισθεί µία χώρα ως οικονοµία της αγοράς. Απαιτούνται δηλαδή να υλοποιηθούν και τα υπόλοιπα τρία βήµατα, εφ’ όσον υπάρχει σηµαντική ανάγκη για νοµοθετική µεταρρύθµιση, απελευθέρωση της αγοράς, του εµπορίου, του συναλλάγµατος, των τιµών, καθώς και κατάργηση των µονοπωλίων, και αύξηση και µεγέθυνση του ιδιωτικού τοµέα, ώστε να πραγµατοποιηθεί τελικά η µακροοικονοµική σταθερότητα ενός κράτους. Η µακροοικονοµική σταθερότητα, η οποία είναι και το πιο σπουδαίο κίνητρο, το οποίο µπορεί να προσφέρει ένα κράτος στους υποψήφιους επενδυτές, δεν επιτυγχάνεται εύκολα. Ο ρυθµός πραγµατοποίησης αυτού του βήµατος δεν µπορεί να είναι αυτός της θεραπείας σοκ (ρυθµός απότοµων αλλαγών), εφ’ όσον καµµία από τις 27 χώρες του πρώην Ανατολικού µπλοκ και ιδιαιτέρως των Βαλκανίων δεν ήταν έτοιµη να πραγµατοποιήσει µε επιτυχία µία µακροοικονοµική µεταρρύθµιση Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Tου Αριστείδη Μπιτζένη µε απότοµο/γρήγορο ρυθµό, έτσι ώστε να επιτευχθεί η µακροοικονοµική σταθεροποίηση. Αντίθετα, αυτό που ενδείκνυται είναι µία ήπια προσαρµογή µακροοικονοµικής µεταρρύθµισης, πράγµα το οποίο φάνηκε µέσα από τα 15 χρόνια οικονοµικής µετάβασης. Το δεύτερο κατά σειράν βήµα για µια επιτυχή µετάβαση στην οικονοµία της αγοράς, και ίσως το πρώτο βήµα σε αναγκαιότητα, αποτελεί η µεταρρύθµιση όλου του νοµοθετικού οικοδοµήµατος και η θεσµική αναδιάρθρωση όλης της κοινωνίας µιας χώρας. Με άλλα λόγια, νέοι νόµοι πρέπει να εισαχθούν, προκειµένου να καθιερωθούν τα συστήµατα αγοράς (εταιρικός νόµος, νόµος περί ανταγωνισµού, λογιστικό σύστηµα, φορολογικό σύστηµα, σύστηµα συνταξιοδοτικών κεφαλαίων, κ.λπ.). Επίσης, κάθε πτυχή της κοινωνίας οφείλει να υποστηριχθεί µε νέους νόµους κατάλληλους για µια επιτυχή λειτουργία της οικονοµίας της αγοράς. Η νοµοθετική µεταρρύθµιση και γενικώτερα οι απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές αποτελούν την βάση στην οποία στηρίζεται όλο το οικοδόµηµα αλλά και τα υπόλοιπα τρία βήµατα µε τα οποία θα οδηγηθούµε σε µια επιτυχηµένη οικονοµία της αγοράς. Όσον αφορά τον ρυθµό της νοµοθετικής µεταρρύθµισης που πρέπει να ακολουθηθεί, µπορεί να είναι είτε αυτός της ήπιας προσαρµογής, είτε της θεραπείας σοκ. Είναι δεδοµένο ότι από την στιγµή που αυτό το βήµα είναι το πιο αναγκαίο και πρέπει να προϋπάρχει για να πραγµατοποιηθούν τα υπόλοιπα τρία βήµατα, µια θεραπεία σοκ θα ήταν επιθυµητή για τις βασικές νοµοθεΙΟΥΝΙΟΣ 2007

29

O IKONOMIA

τικές αλλαγές που απαιτούνται για να προχωρήσει µια χώρα στην οικονοµία της αγοράς µέσω των άλλων τριών βηµάτων. Γενικώτερα όµως, απαιτείται µία ήπια προσαρµογή, η οποία όµως δεν θα σηµαίνει ούτε αναβλητικότητα ούτε καθυστέρηση. ∆εν πρέπει να συγχέουµε την ήπια προσαρµογή µε την ανικανότητα µιας κυβέρνησης να προχωρήσει σε αλλαγές, ούτε µε την τάση αναβολής κάποιων µέτρων. Η ήπια προσαρµογή επιτυγχάνεται µε την οριοθέτηση ενός σχεδίου και την εφαρµογή του σε συγκεκριµένο χρόνο, ακολουθώντας ένα πλάνο µε σταδιακό ρυθµό, που δεν αφήνει όµως περιθώρια για αποκλίσεις, οπισθοχωρήσεις, παρερµηνείες, παράνοµες ενέργειες, γραφειοκρατία, διαφθορά, αναβλητικότητα, µη εφαρµογή του προγράµµατος µεταρρυθµίσεων κ.τ.λ. Άλλο ήπια προσαρµογή και άλλο «stop and go» ρυθµός αλλαγών. Άλλο δηλαδή να εξαγγείλει µία κυβέρνηση διαρθρωτικές αλλαγές, µε ήπια προσαρµογή, στο ασφαλιστικό σε µια χρονική περίοδο 3 χρόνων, και άλλο να εξαγγείλει αλλαγές που θα λάβουν χώρα σε 6 µήνες, όµως λόγω λαϊκών αντιδράσεων θα οδηγήσουν στην απόσυρση και εγκατάλειψη του σχετικού νοµοσχεδίου, και η προσπάθεια τελικά θα πρέπει να ξεκινήσει από το µηδέν µετά από 1,5 χρόνο (stop and go προσέγγιση). Το σίγουρο είναι ότι καµµιά χώρα του πρώην ανατολικού µπλοκ δεν ήταν έτοιµη να προχωρήσει σε µεταρρυθµιστικό πρόγραµµα νοµοθετικών και διαρθρωτικών αλλαγών σε όλα τα επίπεδα µε θεραπεία σοκ, επειδή ούτε η ανάλογη κυβερνητική πείρα προϋπήρχε, αλλά ούτε είναι και εφικτή µια γρήγορη και επιτυχηµένη εισαγωγή νόµων, που να καλύπτει όλες τις πτυχές οικονοµικής δραστηριότητας µιας κοινωνίας που ήταν για 50 χρόνια περίπου κάτω από ένα συγκεντρωτικό καθεστώς (καθεστώς κεντρικού προγραµµατισµού). Το τρίτο απαιτούµενο βήµα είναι η απελευθέρωση-φιλευθεροποίηση της οικονοµικής δραστηριότητας (τιµές, εµπόριο, µετατρεψιµότητα νοµίσµατος, απελευθέρωση της αγοράς, απελευθέρωση των επιτοκίων, κατάργηση των µονοπωλίων κ.λπ.). Το βήµα αυτό πρέπει φυσικά να υποστηριχθεί από την θεσµική αναδιάρθρωση του όλου οικονοµικού συστήµατος. Όσον αφορά τον ρυθµό φιλελευθεροποίησης της οικονοµικής δραστηριότητας που πρέπει να ακολουθηθεί, µπορεί να είναι αυτός της θεραπείας σοκ αλλά και της ήπιας προσαρµογής. Οι υποστηρικτές της θεραπείας σοκ τονίζουν ότι αυτό το βήµα είναι απαραίτητο να γίνει άµεσα και απότοµα, προκειµένου να φανούν άµεσα οι ανάγκες και τα αποτελέσµατα των 30

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

µεταρρυθµίσεων. Οι υποστηρικτές της ήπιας προσαρµογής, από την άλλη, τονίζουν ότι ο κόσµος δεν είναι έτοιµος να δεχθεί µια πλήρη απελευθέρωση των τιµών, αλλά και ολόκληρης της οικονοµικής δραστηριότητας άµεσα, γιατί οι πληθωριστικές πιέσεις θα είναι τόσο µεγάλες που θα επιδεινώσουν την οικονοµική κατάσταση των πολιτών. Το τέταρτο και τελευταίο βήµα (µε δεδοµένο ότι πρέπει να έχουν πραγµατοποιηθεί επιτυχείς µεταρρυθµίσεις στα προηγούµενα βήµατα) είναι η µείωση του µεγέθους του δηµόσιου τοµέα, που επιτυγχάνεται µε την ιδιωτικοποίηση αλλά και την αναδιάρθρωση, των κρατικών επιχειρήσεων, που υποστηρίζονται από την εισαγωγή µιας νέας εταιρικής διακυβέρνησης, ενώ απαραίτητα κρίνονται και τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας αλλά και η αποσαφήνιση αυτών των δικαιωµάτων. Σ’ αυτό το βήµα εµπεριέχεται και η προσπάθεια του κράτους να προσφέρει κίνητρα αλλά και µέτρα ώστε να αυξηθεί-τονωθεί γενικώτερα ο ιδιωτικός τοµέας µε την δηµιουργία νέων επιχειρήσεων και νέων επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Όσον αφορά τον ρυθµό του προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων που πρέπει να ακολουθηθεί, µπορεί αυτός να είναι της ήπιας προσαρµογής αλλά και της θεραπείας σοκ. Προϋπόθεση για αυτό το βήµα είναι η απελευθέρωση της αγοράς, αλλά και η νοµοθετική µεταρρύθµιση για να µπορέσουµε να προχωρήσουµε στο πρόγραµµα ιδιωτικοποιήσεων. Ταυτόχρονα, όµως, απαιτείται και µακροοικονοµική σταθερότητα, για να έχει επιτυχία η εφαρµογή του προγράµµατος ιδιωτικοποιήσεων. Το πρόγραµµα αυτό δεν ολοκληρώθηκε σε καµµία χώρα στην οποία υπήρξε µεγάλη µακροοικονοµική αστάθεια και καθυστερηµένη εγκατάλειψη µονοπωλίων, αλλά ούτε καν ξεκίνησε σε χώρες που δεν έγιναν σηµαντικές διαρθρωτικές αλλαγές, απελευθέρωση της αγοράς αλλά και σηµαντικά επιτυχηµένη νοµοθετική µεταρρύθµιση, που να υποστηρίζει την ελεύθερη οικονοµία. Τον ρυθµό σ’ αυτό το βήµα καθορίζει επίσης η αναδιάρθρωση. Αν η κυβέρνηση αποφασίσει να προηγηθεί η αναδιάρθρωση στις κρατικές επιχειρήσεις και µετά αυτές να ιδιωτικοποιηθούν, τότε µιλάµε για ήπια προσαρµογή. Αν η κυβέρνηση αποφασίσει να γίνουν οι ιδιωτικοποιήσεις άµεσα και η αναδιάρθρωση να αφεθεί στους νέους ιδιοκτήτες, τότε ο ρυθµός που επιλέγεται είναι αυτός της θεραπείας σοκ. Για παράδειγµα, το πρόγραµµα µαζικών ιδιωτικοποιήσεων (mass privatization) είναι ένα τέτοιο δείγµα θεραπείας σοκ ρυθµού ιδιωτικοποιήσεων. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ - ΑΓΟΡΑ

Το κράτος στο Χρηµατιστήριο! Ας υποθέσουµε ότι η κεντρική δηµόσια διοίκηση και ο συνολικός κυβερνητικός µηχανισµός είχε εισαχθεί στο χρηµατιστήριο. Ας υποθέσουµε ότι τα οράµατα, ο σχεδιασµός, η διεύθυνση και ο έλεγχος του κρατικού µηχανισµού ήταν υπό την κρίση των µετόχων και του επενδυτικού µηχανισµού, ενώ τα αποτελέσµατά του είχαν άµεση σχέση µε τη µετοχή και την τιµή της. Θα αγοράζατε µετοχές του; Η κυβέρνηση και ο κρατικός µηχανισµός, όπως και µια επιχείρηση, έχει στόχους και αποτελέσµατα να επιτύχει. Φυσικά αντικειµενικός σκοπός µιας επιχείρησης είναι το κέρδος, ενώ για την δηµόσια διοίκηση και την κυβέρνηση η µέτρηση του αποτελέσµατος είναι µια πιο σύνθετη διαδικασία. Παρ’ όλα αυτά, όµως, η αύξηση του παραγόµενου πλούτου και του επιπέδου ευηµερίας, η επίλυση προβληµάτων µέσω της νοµοθεσίας αλλά και της διοίκησης, η παροχή υπηρεσιών προς τον πολίτη και τις επιχειρήσεις, η άσκηση ελέγχου, είναι στόχοι µετρήσιµοι, που προσδίδουν αξία στο έργο µιας κυβέρνησης. Στην προσπάθεια αξιολόγησης µιας τέτοιας µετοχής θα έπρεπε να λάβουµε υπ’ όψη µας τόσο τις τεράστιες δυνατότητες διαµόρφωσης µιας αναπτυξιακής πορείας όσο και την αυτονόητη ύπαρξη αντιοικονοµιών κλίµακας. Η αντίληψη που υπάρχει στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα είναι ότι δεν απαιτείται από αυτόν η αύξηση του πλούτου αλλά µόνον η διανοµή του. Αυτό που επί σειρά ετών βλέπουµε ως βασική οικονοµική πολιτική, είναι το «µαγείρεµα» των αριθµών ώστε να προσαρµόζονται στα ελάχιστα ανεκτά όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διαδικασία διανοµής του εισοδήµατος και ικανοποίησης αιτηµάτων των κοινωνικών οµάδων εξελίσσεται τις περισσότερες φορές σε µια συναλλαγή µε πολιτικά ανταλλάγµατα για το κυβερνών κόµµα, και όχι σε µια προσπάθεια δηµιουργίας υπεραξίας και επανεπένδυσης. Τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε τον δυσκίνητο τρόπο προσαρµογής στις εξελίξεις και στις αντιοικονοµίες κλίµακας, καθιστούν την «αγορά µετοχών» µία επένδυση παρακινδυνευµένη και χωρίς υψηλές προσδοκίες για το µέλλον.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Βασικό συστατικό κάθε κρατικού µηχανισµού και κριτήριο αξιολόγησης για την υποτιθέµενη µετοχή, είναι το ανθρώπινο δυναµικό. Τα στελέχη της κυβέρνησης, εκλεγµένα ή διορισµένα, είναι αυτά που δίνουν αξία στον κρατικό µηχανισµό. Οραµατίζονται, προγραµµατίζουν, οργανώνουν, διευθύνουν και ελέγχουν. Εάν θέλουµε λοιπόν να αποφασίσουµε για την αγορά ή όχι µιας τέτοιας µετοχής θα έπρεπε οπωσδήποτε να αξιολογήσουµε την ποιότητα, τα προσόντα και το έργο αυτών των στελεχών. Πιστεύω ότι τώρα εύκολα θα καταλήξουµε σε µια απόφαση για το εάν θα επενδύσουµε. Η επιλογή των ανώτατων στελεχών συνήθως γίνεται από τον πρωθυπουργό και φυσικά από τον πάνσοφο λαό, µέσα από την διαδικασία των εκλογών. Σε αυτό το επίπεδο, οι αδυναµίες του εκλογικού συτήµατος, τα οργανωµένα συµφέροντα, ο ρόλος των Μ.Μ.Ε., καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό την ποιότητα και την εντιµότητα των στελεχών που θα επικρατήσουν και θα ηγηθούν του δηµόσιου τοµέα. Κατά συνέπεια, ο υπουργός ο οποίος «τα λέει καλά» είναι πάντα ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα για την κυβέρνηση, άσχετα µε το πόσο παραγωγικός είναι. Τα υπόλοιπα στελέχη είναι στην πλειοψηφία τους κοµµατικά στελέχη, τα οποία επί σειρά ετών αναµένουν να έρθει η σειρά τους για να εξαργυρώσουν, όπως πιστεύουν ότι δικαιούνται, την προσφορά τους στο κόµµα. Τα στελέχη αυτά συνήθως είναι έξω από την αγορά εργασίας, αποτυχηµένα στην πολιτική, εκπαιδευµένα στην παρασιτική ζωή και τις «δηµόσιες σχέσεις» και αποφασισµένα να αρπάξουν την ευκαιρία που τους δίνεται, µε τον διορισµό τους σε µια δυσανάλογα υψηλή µε τις ικανότητές τους θέση. Η δεξαµενή «άντλησης» ανθρώπινου δυναµικού ίσως είναι το µεγαλύτερο πρόβληµα του κρατικού µηχανισµού και ο σηµαντικώτερος λόγος για να απορρίψουµε τη µετοχή τους. ∆ηµήτρης Κ. Κουτσονίκας ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ∆Ε ΣΥΝΙΣΤΟΥΝ ΠΡΟΤΑΣΗ Ή ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ Ή ΤΗΝ ΠΩΛΗΣΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

31

Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ελληνική Εταιρεία: ∆ράσε τώρα! «Το κλίµα αλλάζει...αλλάζω ζωή!» Είναι το σύνθηµα της µεγάλης καµπάνιας που σχεδιάζει η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ στα πλαίσια του εορτασµού της Παγκόσµιας Ηµέρας Περιβάλλοντος.

“Κυκλώνω” σηµαίνει “προστατεύω” Κυριακή 3 Ιουνίου, 7:00µµ. Προτείνουµε να δηλώσουµε την θέλησή µας για αλλαγή, κυκλώνοντας ένα αγαπηµένο σηµείο που είτε είναι σύµβολο του τόπου µας είτε κινδυνεύει: ένα ποτάµι, έναν ελεύθερο χώρο, ένα εκκλησάκι, µια γέφυρα κτλ. Η επιλογή του κάθε τόπου θα γίνει από τους κατοίκους σε συνεργασία µε τοπικούς φορείς. Προστατεύω τον τόπο µου, την χώρα µου, τον πλανήτη µου! Στην Αθήνα κυκλώνουµε την Πύλη του Αδριανού (συµβολή των λεωφόρων Όλγας και Αµαλίας). Αναµένουµε και τις δικές σας γνώµες.

“Σβήνω τα φώτα µου στις 10:00µµ. για 10 λεπτά” Τρίτη 5 Ιουνίου, 10:00µµ. Την Παγκόσµια Ηµέρα Περιβάλλοντος, σβήνουµε όλοι τα φώτα µας στις 10:00µµ. για 10 λεπτά.

32

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Υιοθετώ 5 µικρές συνήθειες για 3 ηµέρες... και για µια ζωή! Όχι σακούλα πλαστική, µόνο σακούλα από πανί. Όχι Ι.Χ., µόνο ΜΜΜ (Μέσα Μαζικής Μεταφοράς). Απενεργοποιώ, όταν δεν χρησιµοποιώ (τις συσκευές). Το πολύτιµο νερό, δεν το σπαταλώ. Σβήνω τα φώτα που δεν χρησιµοποιώ. Η επιστολή αυτή θα αποσταλεί σε ∆ήµους, Νοµαρχίες καθώς επίσης και σε φορείς όπως η Βουλή των Ελλήνων, Πανεπιστήµια, ενώ αναµένεται η συστράτευση προσωπικοτήτων από τους χώρους της τέχνης και της πολιτικής. Περισσότερες πληροφορίες µπορείτε να βρείτε στα τηλέφωνα: 210 3225245 (εσωτερικά 4 και 8) καθώς και στην ιστοσελίδα της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ www.ellinikietairia.gr που θα ενηµερώνεται διαρκώς για τις τελευταίες εξελίξεις σχετικά µε την εκστρατεία αυτή.

Η συµµετοχή είναι ανοιχτή προς όλους! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φάκελλος: ς η τ ο ι ρ ά ν ε σ ο Τ ς α ί µ α ν υ δ ο τ υ α η µ Η αυτοδυναµία δεν είναι πανάκεια

Τ

ρεις δεκαετίες κοινοβουλευτικά αυτοδύναµων κυβερνήσεων, από την Μεταπολίτευση µέχρι σήµερα, απέτυχαν να εξασφαλίσουν το κυριώτερο πλεονέκτηµα της κυβερνητικής σταθερότητας: την δυνατότητα µιας κυβέρνησης να εφαρµόσει ριζικές τοµές και µεταρρυθµίσεις σε µία χώρα µε τερατώδη υστέρηση σε όλους τους τοµείς του κρατικού της οργανισµού. Ούτε καν την απρόσκοπτη εφαρµογή ενός ολοκληρωµένου κυβερνητικού προγράµµατος δεν επέτυχε η αρχή της αυτοδυναµίας. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου κυβέρνησε για λίγες µέρες, στις αρχές του 1924, και οι πρωτοβουλίες του (ανακήρυξη αβασίλευτης δηµοκρατίας, ίδρυση Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κ.λπ.) υπήρξαν καθοριστικές, ενώ ατελείωτες δεκαετίες παπανδρεϊκών, σηµιτικών και καραµανλικών αυτοδύναµων κυβερνήσεων κύλησαν και κυλούν έτσι χωρίς πρόγραµµα, χωρίς τοµές, χωρίς έργο, µε µόνη µέριµνα την επικοινωνιακή διαχείριση της αδράνειας. Εδώ η αυτοδυναµία λειτούργησε ως πλαίσιο εφησυχασµού, ως κλίνη χειµερίας νάρκης, ως ιδεώδες πλαίσιο ανόδου ευνοουµένων, αφισσοκολητών, γόνων µε καταφανείς νοητικές ανεπάρκειες. Κάτι χειρότερο: η αυτοδυναµία υπήρξε το ιδεώδες πολιτικό σκηνικό για την τροµακτική ανάπτυξη της ∆ΙΑΦΘΟΡΑΣ, και µάλιστα γενικευµένης και διακοµµατικής. ∆εν κρίνουµε εδώ την αυτοδυναµία γενικά και θεωρητικά. Κρίνουµε πώς λειτούργησε επί ηµερών Μεταπολιτεύσεως. ∆ιότι σε άλλες εποχές, όταν το πολιτικό προσωπικό της χώρας αυτής συµπεριελάµβανε πρόσωπα όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, ο Θεµιστοκλής Σοφούλης κ.λπ., η αυτοδυναµία υπήρξε ευεργετική. Επί παραδείγµατι, µε την τεράστια κοινοβουλευτική του πλειοψηφία την περίοδο 1910-1915, ο Βενιζέλος µεταµόρφωσε κυριολεκτικά το ελληνικό κράτος, ενώ το 1952-4 η κοινοβουλευτική παντοδυναµία του Ελληνικού Συναγερµού έδωσε στον Μαρκεζίνη την δυνατότητα να αναµορφώσει ριζικά, µε γενναία µέτρα, την ελληνική οικονοµία.

Αλλά τα τελευταία τριάντα χρόνια, πανίσχυρες κοινοβουλευτικά κυβερνήσεις καθίστανται εντελώς ανίσχυρες πολιτικά. Τρέµουν τις δηµοσκοπήσεις, κακώς όµως, διότι οι δηµοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο ελληνικός λαός αναζητά ηγεσία που θα τολµήσει να αναλάβει γενναίες πρωτοβουλίες. Άρα, µάλλον τελικά εξυπηρετούνται και επικαλούνται τις δηµοσκοπήσεις, ώστε να µην προβούν σε καµµία µεταρρύθµιση που θα διετάρασσε τις ισορροπίες της φαυλότητας. Μία και µόνον διαφοροποιηµένη από την επίσηµη «γραµµή» δήλωση του τελευταίου υφυπουργίσκου κάνει το υποτίθεται αυτοδύναµο κυβερνητικό οικοδόµηµα να τρέµει, ενώ πανίσχυροι κοινοβουλευτικά πρωθυπουργοί διαπραγµατεύονται εξευτελιστικά µε τον τελευταίο κοµµατικό παράγοντα που απειλεί µε αποχώρηση. Το διαβόητο «πολιτικό κόστος» έχει παραλύσει και τις πλέον ισχυρές κοινοβουλευτικά κυβερνήσεις, η δε ανασφάλειά τους αντανακλάται στις προσβλητικές για την νοηµοσύνη των πολιτών επίσηµες ανακοινώσεις και δηλώσεις των κυβερνητικών εκπροσώπων. Κάθε τετραετία κυλά αδιατάρακτη, σαν τα λιµνάζοντα ύδατα στην κοίτη του ταλαίπωρου Κηφισσού, και εις µάτην ο ελληνικός λαός περιµένει φως. Όλες οι προεκλογικές εξαγγελίες και οι µεγαλόστοµες υποσχέσεις ακυρώνονται, στο όνοµα ανύπαρκτων προσκοµµάτων και δυσκολιών. Και η παρακµή έχει βρει στην έννοια της αυτοδυναµίας τον καλύτερό της σύµµαχο. Εν τέλει, καταλήγει κανείς στο συµπέρασµα ότι η κατάρρευση της αυτοδυναµίας θα ήταν µια καλή λύση για µια ριζική ανανέωση της πολιτικής µας ζωής και του κοινοβουλευτικού µας βίου, αφού θα δώσει την ευκαιρία σε νέα σχήµατα να παίξουν ρυθµιστικό ρόλο και σε νέες δυνάµεις να ανανεώσουν την πολιτική ζωή, είτε ως συνεταίροι των µεγάλων κοµµάτων υπό συγκεκριµένους όρους, είτε ως αντιπολίτευση µιας συντηρητικής και παρακµιακής συγκυβέρνησης των δύο «κοµµάτων εξουσίας». !

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Τ Ο Σ ΕΝΑΡΙΟ Τ ΗΣ Μ Η Α ΥΤΟ∆ΥΝΑΜΙΑΣ

Και ξαφνικά, αµφίβολες αυτοδυναµίες και κυβερνήσεις συνασπισµού και – τι άλλο; Tου Α.∆. Παπαγιαννίδη

Κ

αι ξαφνικά, και ξαφνικά µια σειρά από µνήµες πολιτικές και από συµπαραδηλώσεις στερεοτύπων που είχαµε φτάσει να ξεχάσουµε (στην πολιτική όλα ξεχνιούνται γρήγορα στην Ελλάδα, άσχετα αν τελικά τίποτε δεν ξεχνιέται…) επανήλθαν στο προσκήνιο. ∆υναµικά. ∆ιεκδικητικά. Πιεστικά. Και πάνε να ξεσύρουν από τα αγκυροβόλια των τελευταίων 15 χρόνων όλη την πολιτική ατζέντα. ∆ηλαδή; ∆ηλαδή ξαφνικά είχαµε µια σειρά από «ανακαλύψεις». Ανακάλυψη πρώτη: το εκλογικό σύστηµα Σκανδαλίδη – δηλαδή, να εξηγούµαστε, το εκλογικό σύστηµα Σηµίτη/Σκανδαλίδη – υπόσχεται (ή, αν προτιµάτε, απειλεί) να δώσει Κυβερνήσεις ρηχής αυτοδυναµίας, σαν το εκλογικό εκείνο σύστηµα που έδωσε την ακυβερνησία του 1989/90 και την ρηχότατη πλειοψηφία της διακυβέρνησης 1990-93. Ανακάλυψη δεύτερη: όσο κι αν το πολιτικό σύστηµα και οι µηντιακοί του παραστάτες συγκεντρώνουν τους προβολείς στην άµεσα επερχόµενη/επαπειλούµενη εκλογική αναµέτρηση – και χτίζουν προφίλ κυριαρχίας στον Κ. Καραµανλή, προφίλ διεκδικητή στον Γ.Α.Π., και διαµορφώνουν επικοινωνιακά βάθρα σταθερότητας από την µια, πειστικής εναλλακτικότητας από την άλλη, σκληρού ή ηµίσκληρου ροκ µε γεύση Κ. Λαλιώτη, διαφηµιστικών οικοδοµηµάτων µε όψη Θ. Ρουσόπουλου: τα γνωστά – οι εκλογές του 2007 εντάσσονται, µε όλη την ανασφάλεια που ενδεχοµένως θα φέρουν, σε ένα 34

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

continuum, που θα περιλάβει και τις Ευρωεκλογές του 2009 και τις βουλευτικές του 2010 µε αιτία/αφορµή την προεδρική εκλογή. Και συνεχίζουµε, ω ναι συνεχίζουµε. Ανακάλυψη τρίτη: τα θέµατα εξωτερικής πολιτικής/εθνικά θέµατα «δεν πουλάνε», «δεν ενδιαφέρουν τον κόσµο όσο η τσέπη του», όσο κι αν είναι βολικά για να προκηρύσσει κανείς πρόωρες εκλογές για «µείζον εθνικό θέµα». Όµως, τα αφιλότιµα, έρχονται στιγµές που εφορµούν απρόκλητα ή/και αγνοηµένα στο προσκήνιο! Όχι µόνον, τώρα, η γειτονική Τουρκία πάει αληθινά να αναφλεγεί (ή πάντως να λειτουργήσει υπό ακραία πίεση) αδειάζοντας την πολιτική φιλίας ΕΚΑΜ-AKUT των σεισµών/του ζεϊµπέκικου/του Ευρωπαϊκού παραδείσου για την Άγκυρα. αλλά και το Μακεδονικό (που µας σκιάζει τόσο ώστε να το ονοµατίζουµε, ακόµη και ως πρόβληµα, Σκοπιανό!). Αντί να τα χειρίζεσαι, τα λεγόµενα εθνικά θέµατα σε χειρίζονται. Οπότε, ανακάλυψη τέταρτη: όταν περισσότερα από τα τρία διαχρονικώς σταθεροποιηµένα κόµµατα – το δίπολο του δικοµµατισµού Ν∆ και ΠΑΣΟΚ, παρ’ όλες τις κεντρόφυγες/διασπαστικές δυνάµεις που κατά καιρούς εµφανίζονται στο εσωτερικό των δύο τους, συν το ΚΚΕ που σταθερά διαψεύδει τις διαγνώσεις οριστικής περιθωριοποίησής του – διεκδικούν πειστικά θέση στην Βουλή, όπως τώρα ο ΣΥΝ και ο ΛΑΟΣ (κι ας θύµιζε το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου στιγµές στιγµές «έναν µεγάλο Συνασπισµό», κι ας συνωθούνται στην κυβερνώσα Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Τ Ο Σ ΕΝΑΡΙΟ Τ ΗΣ Μ Η Α ΥΤΟ∆ΥΝΑΜΙΑΣ

Ν.∆. οι Πολύδωρες), τότε οι συνδυασµοί και οι συµµαχίες στην περιφέρεια της εξουσίας ηχούν σαγηνευτικά. Αλλά όποιος τους επιχειρήσει, κινδυνεύει να χάσει την ικµάδα του την ίδια: Ν.∆. µε Καρατζαφέρη για δεκανίκι; ΠΑΣΟΚ συνεργαζόµενο (προεκλογικά ιδίως) µε ΣΥΝ: Για ξανασκεφθείτε το! Ό,τι κι αν ρίχνει ως δόλωµα ο Κώστας Σηµίτης… Έτσι, λοιπόν, είναι που φθάνουµε στην ανακάλυψη πέµπτη: Κυβερνήσεις Μεγάλου Συνασπισµού, λέει, είναι εκείνο που µας φέρνουν οι καιροί. Έτσι έγιναν τα πράγµατα στην Γερµανία και προχωρούν καλά. Έτσι µόνο µπορεί να αντιµετωπισθούν µέτωπα γνησίως µη-προσβάσιµα, το είδαµε και το ξαναείδαµε: το Ασφαλιστικό που ξεπούλησε ο Κώστας Σηµίτης στην κορυφή του εκσυγχρονιστικού του κύρους («λύθηκε µέχρι το 2010», λέει!), που επιµελώς έθεσε κάτω από το χαλί ο Κώστας Καραµανλής («θα ανοίξει την επόµενη τετραετία»), η Παιδεία που ξέφτισε κάθε µεταρρυθµιστική αναζήτηση της Κυβέρνησης Καραµανλή και ξήλωσε την καθοδηγητική προσπάθεια ΓΑΠ στον δικό του χώρο. Κι ας µην πλησιάσουµε, καν, τι θα συµβεί αν η πΓ∆Μ και η ΝΑΤΟϊκή της µοίρα, τα απόνερα Τουρκίας στο Αιγαίο, ένα νέο βήµα Κυπριακού «απαιτήσουν» µέτωπο ενώπιον του διεθνούς παράγοντα («Ενώπιον» µπορεί να σηµαίνει «εναντίον» των βουλών ΗΠΑ/ΕΕ ή πάλι «συναινετική συµµόρφωση» προς αυτές. Ζητούµενο, στην πρώτη περίπτωση, να µην αποσταθεροποιήσουν τα ξένα κέντρα – την θυµόσαστε την έκφραση – όποιον δυστροπεί. στην δεύτερη περίπτωση να µην τον πάρει παραµάσχαλα το εκλογικό σώµα στις κάλπες. Οι «δικοί µας» Μακεδόνες, βλέπετε, ψηφίζουν. Και οι Ηπειρώτες. Και οι Θρακιώτες. Και οι, έστω από παλιά, εσωτερικοί µετανάστες από τα Βόρεια).

Τελικά Μέρκελ ή Σαρκοζί; Αποφασίστε! Ωραίες όλες αυτές οι ανακαλύψεις, ιδίως όπως καταλήγουν σε «λύση». Και µάλιστα σε λύση που έχει υπερβατικό των αδιεξόδων χαρακτήρα, σε λύση που υπόσχεται να µας πάει όλους µαζί (καλά: όλους όσοι έχουν ήδη γεύση από εξουσία) µπροστά (καλά: κάπου που λέµε ότι είναι µπροστά!, αποµακρύνοντας την προοπτική ενός ακόµη

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

γύρου οξύτητας (καλά: αν όχι αποµακρύνοντας, τουλάχιστον δίνοντας την αίσθηση/ψευδαίσθηση του ελέγχου). Το πρόβληµα µε την λύση των κυβερνήσεων συνασπισµού είναι ότι, όταν δοκιµάστηκε σ’ εµάς µε τις Κυβερνήσεις του 1989-90, απέτυχε. Απέτυχε πικρά. Συνδύασαν την αποφυγή του οποιουδήποτε πολιτικού κόστους – ιδίως η Κυβέρνηση Ζολώτα – µε την κοµπορρηµοσύνη, την αναβολή/παραποµπή στο µέλλον µε την «οικουµενική διαχείριση ρουσφετιών»: αφορολόγητα αυτοκίνητα ΑΜΟ για παλιννοστούντες εσύ; επίδοµα στους δασκάλους εγώ! κοκ, άνευ τέλους. Βέβαια θα πει ο άλλος, ότι τώρα ωριµάσαµε. (Σας πείθει; Εµένα όχι). Ίσως θα προσθέσει ότι η κατάσταση είναι, τώρα, πολύ πιο κρίσιµη. (Σωστό. Ε, και;) Είναι και νέας γενιάς οι πολιτικοί αρχηγοί, έφυγαν οι δεινόσαυροι Παπανδρέου-Μητσοτάκης, δεν υπάρχει και η θολούρα Κοσκωτά. (Αλλά και οι καινούργιοι, και σιτέψανε και µε την αντιπαράθεση «ανδρώνονται» - καλά ναναι! Όσο για βούρκο, και δοµηµένα, και Χρηµατιστήριο, και παρακολουθήσεις κινητών – ό,τι πεις από αθλιότητα…). Το πιο περίεργο είναι άλλο: ότι, ανακάλυψη έκτη, προέκυψε στην Ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή – στον αντίποδα ακριβώς του Μεγάλου Συνασπισµού CDU/SPD – το φαινόµενο βουλησιαρχίας και ξεκάθαρης στόχευσης του Νικολά Σαρκοζί στην Γαλλία. Τον οποίο λόγω ξεκάθαρων/ριζοσπαστικών/ανεπιφύλακτων θέσεων, πολλοί τείνουν να λατρέψουν στην Ελλάδα του 2007 (είναι και αντι-Τούρκος, οπότε…). Ιδίως αφ’ ότου περιµάζεψε και τον διαπρεπή σοσιαλιστή – ΜΚΟ Μπερνάρ Κουσνέρ, οπότε και η καθ’ ηµάς Αριστερά είδε επαγγελία παρκαρίσµατος και ύµνησε ακόµη περισσότερο τον καθαρόαιµο δεξιό-φιλοΑµερικανό-Γκωλλικό, ρίχνοντας την δυστυχή Σεγκολέν στα Τάρταρα (για ελλείποντα αριστερισµό). Ας είναι. Πάντως, µάλλον η «ανακάλυψη» της βουλησιαρχίας Σαρκοζί και η «ανακάλυψη» της γοητείας του Μεγάλου Συνασπισµού δεν πολυσυµβιβάζονται. Μάλλον… θα χρειαστεί να αποφασίσουµε. Και να δούµε την αλήθεια: δεν φταίνε τα σχήµατα, φταίει η δειλία και η βολεψιµατικότητα του αθλιούτσικου πολιτικού µας κόσµου. Ο,τι ρούχα κι αν φορέσει. !

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

35

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Τ Ο Σ ΕΝΑΡΙΟ Τ ΗΣ Μ Η Α ΥΤΟ∆ΥΝΑΜΙΑΣ

Ύαινες και φλαµίνγκο Tου Νίκου Ράπτη

Υ

πό κανονικές συνθήκες, στα κόµµατα ενδιαιτούνται δύο κυρίως ανθρωπολογικοί τύποι: • οι «ύαινες» συµµετέχουν στο κόµµα για την εξουσία που τη βλέπουν ως κοµµατικό-προσωπικό λάφυρο: άνθρωποι πανέξυπνοι αλλά µε χαλαρή συνείδηση, χρησιµοποιούν τις ιδεολογίες και τις προγραµµατικές πολιτικές θέσεις ως πρόφαση που χρησιµεύει για την κατάληψη και διατήρηση της εξουσίας. ‘Αµα επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, όλα τα υπόλοιπα περιττεύουν.

• Τα «φλαµίνγκο» αντιθέτως θεωρούν πως η πολιτική αφορά την εφαρµογή συγκεκριµένων προγραµµατικών ή ιδεολογικών προταγµάτων, πως η εξουσία δηλαδή ανήκει στα µέσα και όχι τους σκοπούς της πολιτικής δραστηριότητας. Συχνά είναι απλά ιδεοληπτικοί ανόητοι, που υπό συνθήκες µέχρι επικίνδυνοι µπορεί να γίνουν. Είναι επίσης -ειδικά στις µέρες µαςτεχνοκράτες που δεν κατανοούν έννοιες όπως κοµµατική νοµιµοφροσύνη ή πολιτική συνέπεια, και µεταπηδούν από το ένα κόµµα στο άλλο µε την πρώτη υπόσχεση ή ελπίδα πως θα πραγµατοποιήσουν επιτέλους τα προτάγµατά τους. Γίνονται έτσι, πολύ συχνότερα από τις ύαινες, αντιπαθητικοί και δυσάρεστοι στο κοινό, αφού δεν κατανοούν την µυθική-ανορθολογική διάσταση του πολιτικού παιγνίου. Κοντολογής: σε κάθε πολιτικό σύστηµα χρειάζεται να βρίσκονται σε ισορροπία ύαινες και φλαµίνγκο. Αν επικρατήσουν οι κυνικοί εξουσιαστές, το σύστηµα βυθίζεται στην ανηθικότητα και την αναποτελεσµατικότητα. Αν µείνουν µόνοι οι ιδεαλιστές, µετατρέπουν τις κοινωνίες σε τρελλά ερ36

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

γαστήρια κοινωνικής µηχανικής, µε τον λαό πειραµατόζωο... Τα φλαµίνγκο χρησιµεύουν στο να εµπνέουν τους κοµµατικούς οπαδούς και τα στελέχη, να τους επιµορφώνουν, να εξάπτουν τη φαντασία τους, να αναζωπυρώνουν τις προσδοκίες. Οι ύαινες καλούνται να οργανώνουν τη συλλογή ψήφων, να «επικοινωνούν» την πολιτική, να εντοπίζουν την αχίλλειο πτέρνα του αντιπάλου κόµµατος, κι εν γένει να κάνουν τη «λάντζα» των εκλογών και της διακυβέρνησης. Τα φλαµίνγκο φυτεύουν το σπόρο της συναίνεσης· οι ύαινες δρέπουν τους καρπούς της. ∆υστυχώς, στο ελληνικό πολιτικό οικοσύστηµα οι ύαινες έχουν επικρατήσει πλήρως των φλαµίνγκο. Αν το καλοσκεφθεί κανείς, οι δύο µεγάλες πολιτικές οικογένειες πάσχουν από ενδηµική έλλειψη σε ό,τι τροφοδοτεί τα φλαµίνγκο: τις µεγάλες ιδεολογικές συζητήσεις και πολιτικές στροφές, τη λειτουργία δεξαµενών σκέψης, πολιτικών ινστιτούτων, περιοδικών κ.λπ. Η µεν δεξιά, από την εποχή του «Ελληνικού Συναγερµού» του Αλεξάνδρου Παπάγου του... 1952 άλλο µέληµα δεν έχει, παρά το πώς θα αποχαρακτηριστεί. Ο πατέρας της σύγχρονης εκδοχής της Κωνσταντίνος Καραµανλής ίδρυσε δύο κόµµατα, εκ των οποίων ονόµασε το ένα «ριζοσπαστικό» (sic) το δε δεύτερο µε µία ονοµασία κατ’ εξοχήν θεσµική: η «Νέα ∆ηµοκρατία» θέλησε να είναι το φυσιολογικό κόµµα εξουσίας της µεταπολίτευσης (το κόµµα όλων όσοι δεν ήταν κοµµουνιστές ή µαρξιστές). Η Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Τ Ο Σ ΕΝΑΡΙΟ Τ ΗΣ Μ Η Α ΥΤΟ∆ΥΝΑΜΙΑΣ

ιδρυτική της διακήρυξη αποτελεί µνηµείο «στρογγυλού» και πλαδαρού πολιτικού λόγου.

Θα έχουν την τύχη του πολιτικού κόσµου το 1967 και των χουντικών το 1974.

Τον τελευταίο µισό αιώνα και πλέον η ελληνική δεξιά µας λέει τι δεν είναι: • το 1952 µας είπε πως δεν είναι µόνο το «Λαϊκό Κόµµα», αλλά ολόκληρη η εθνικόφρων παράταξη· • το 1974 πως δεν είναι µόνον η δεξιά, αλλά και το προδικτατορικό κέντρο· • το 1994 στη Χαλκιδική (παρά λίγο να το ξεχάσω) µας είπε επίσης πως δεν είναι νεοφιλελεύθερη...

Στο πλαίσιο αυτό, είναι φυσικό οι ύαινες να ανησυχούν. Οσφραίνονται το τέλος. Μερικές µάλιστα προσπαθούν να παραστήσουν τα φλαµίνγκο µε σπαρταριστά αποτελέσµατα -όπως π.χ. η πρόσφατη έκκληση Κώστα Σκανδαλίδη για µία «νέα µεταπολίτευση» (!)

Στο δε ΠΑΣΟΚ µετά την περίοδο 1974-77 (οπότε ο χώρος έµοιαζε από την άποψη των φλαµίνγκο µε το δέλτα του Έβρου), η προοπτική της εξουσίας και κυρίως η επί είκοσι πέντε χρόνια άµεση σχέση µαζί της εξάλειψε κάθε ίχνος πολιτικής συζήτησης. Είναι χαρακτηριστικό πως ακόµα και τα συνέδρια της περιόδου Σηµίτη κατέληγαν σε ντοκουµέντα «σούπες», που συχνά ψηφίζονταν οµόφωνα: σύµφωνα µε την αντίληψη των υαινών περί πολιτικής, τα κόµµατα αφορούν µόνο την ατοµική εξασφάλιση, τα «κείµενα» είναι για τους αφελείς... Όλα αυτά θα ήταν καλά, αν οι ύαινες δεν ανακάλυπταν πως, µετά την πλήρη επικράτησή τους, δεν έχουν πια τι να φάνε. Με άλλα λόγια, τα σηµερινά πολιτικά στελέχη της χώρας: (α) δεν είναι εις θέσιν να διαγνώσουν, µε ελάχιστη επάρκεια, τα προβλήµατα της χώρας. Κι όσα ακόµα το κάνουν, (β) δεν γνωρίζουν πώς να τα αντιµετωπίσουν. Κι όσα ακόµα το γνωρίζουν, (γ) δεν δίνουν δυάρα να τα λύσουν. Κι όσα ακόµα δίνουν, (δ) δεν τους αφήνει το κόµµα να επιχειρήσουν να το κάνουν. Το αποτέλεσµα: οι ύαινες χάνουν κάθε µέρα σε αξιοπιστία. Μπορεί να ξεκαρδίζονται µόνες στο οικοσύστηµα, αλλά η κατάρρευση της κυριαρχίας τους είναι θέµα χρόνου. Στην πρώτη σοβαρή κρίση (που εξ ορισµού θα µας βρει ανέτοιµους), δεν θα διαθέτουν το παραµικρό άλλοθι, το παραµικρό ίχνος αξιοπιστίας, την ελάχιστη κοινωνική συναίνεση. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Η προοπτική µιας συγκυβέρνησης Ν∆-ΠΑΣΟΚ λειτουργεί από την άποψη αυτή ως σανίδα σωτηρίας: «µαζί θα επιβάλουµε τις λύσεις που δεν µπορούµε χώρια», µας λένε. Με άλλα λόγια: αν ενωθούν τα φλαµίνγκο των από δω και τα φλαµίνγκο των από κει ίσως... Εκτός από αυταπάτη, το σχέδιο της συγκυβέρνησης λειτουργεί και ως τελευταίο διαφηµιστικό τρυκ του δικοµµατισµού. Ο λαός δεν είναι αντίθετος προς τη λύση αυτή. Επιπλέον, οι ύαινες σκέφτονται πως έτσι ίσως να µπουν ξανά στο κυβερνητικό παιχνίδι νωρίτερα του αναµενοµένου -ή να παραµείνουν στα πράγµατα πέραν του «κανονικού»... Το πρόβληµα είναι πως, αν πάρεις τις ύαινες της Ν∆ και τις ύαινες του ΠΑΣΟΚ, δεν έχεις φλαµίνγκο... Ούτε το ένα, ούτε το άλλο κόµµα µπόρεσαν να δώσουν λύσεις στο δηµογραφικό, στην λειτουργία της παιδείας και της υγείας, την ασφάλεια των πολιτών, το κυπριακό, το Αιγαίο, το σκοπιανό, το περιβάλλον... Επί µια γενιά κανένα τους δεν µπόρεσε να λύσει ακόµα και απλά προβλήµατα: να βρει χώρους διαχείρισης απορριµµάτων, να αξιολογήσει την εκπαίδευση, να παρουσιάζει στοιχειωδώς αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία, να φτιάξει ένα απλό-λειτουργικό φορολογικό σύστηµα, να εξυγιάνει (κλείσει) την «Ολυµπιακή», να καταπολεµήσει τον χουλιγκανισµό, να καταπολεµήσει το λαθρεµπόριο στα καύσιµα, να απλοποιήσει τη γραφειοκρατία για την ίδρυση επιχειρήσεων και την προσέλκυση επενδύσεων, να πάψει να τοποθετεί αποτυχηµένους πολιτευτές σε κρίσιµες θέσεις, να θέσει (!) νοµικό πλαίσιο στη λειτουργία της τηλεόρασης, να εφαρµόσει τους νόµους, να ελέγξει τη χρήση φυτοφαρµάκων, να διαχειριστεί ορθά τους υδάτινους πόρους κ.ο.κ. ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

37

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Τ Ο Σ ΕΝΑΡΙΟ Τ ΗΣ Μ Η Α ΥΤΟ∆ΥΝΑΜΙΑΣ

Αυτό δεν σηµαίνει πως η συγκυβέρνηση δεν είναι καλύτερη προοπτική από την απόλυτα προγνώσιµη εναλλαγή ΠΑΣΟΚ-Ν∆ στην εξουσία εις τους αιώνας των αιώνων -µέχρι την ώρα της ελληνικής-µεταπολιτευτικής Αποκάλυψης. Όχι µόνο διότι το πλαίσιο της συγκυβέρνησης είναι πιο ευνοϊκό για να κατανοήσουν οι ύαινες πως το κόστος της αδράνειας βαραίνει επικίνδυνα περισσότερο από το

κόστος της αντιµετώπισης των προβληµάτων (κι άρα να κόψουν το λαιµό τους να βρουν φλαµίνγκο) αλλά και διότι ίσως η χρεωκοπία και των δύο κοµµάτων µαζί να είναι η θρυαλλίδα που θα µπορούσε να κάνει πραγµατικότητα το... όνειρο (ή τον εφιάλτη) του Κώστα Σκανδαλίδη, χωρίς να χρειαστεί να περάσουµε από µείζονα εθνική ή κοι! νωνική κρίση…

Το γερµανικό θαύµα επετεύχθη µε κυβερνήσεις συνεργασίας Όσο κι αν φαίνεται παράξενο για µια χώρα µε διεθνές κύρος, οικονοµική ισχύ και εξαιρετικές κυβερνητικές επιδόσεις, στην µεταπολεµική Γερµανία ∆ΕΝ ΥΠΗΡΞΕ ΠΟΤΕ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΑΥΤΟ∆ΥΝΑΜΗ ΜΟΝΟΚΟΜΜΑΤΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ. Την µακρά σειρά κυβερνήσεων συνασπισµού µεταξύ Χριστιανοδηµοκρατών - Φιλελευθέρων υπό τον Κόνραντ Αντενάουερ (1949-63) και τον Έρχαρντ (1963-1966) διεδέχθη η συγκυβέρνηση Χριστιανοδηµοκρατών - Σοσιαλδηµοκρατών υπό τον Κίσσιντζερ (1966-1969) και µετά η διακυβέρνηση Μπραντ (1969-1974) Σοσιαλδηµοκρατών - Φιλελευθέρων. Το 1974-82 κυβέρνησε ο Σµιτ (Σοσιαλδηµοκράτες - Φιλελεύθεροι), το 1982-1998 ο Κολ (Χριστιανοδηµοκράτες - Φιλελεύθεροι) και το 1998-2005 ο Σρέντερ (Σοσιαλδηµοκράτες - Οικολόγοι). Από το 2005 την Γερµανία κυβερνά συνασπισµός Χριστιανοδηµοκρατών - Σοσιαλδηµοκρατών υπό την κυρία Μέρκελ. Υπό αυτές τις πολιτικές προϋποθέσεις, η Γερµανία ανασυγκροτήθηκε από το χάος της συντριβής της και της ολοκληρωτικής καταστροφής της στον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, εξελίχθηκε σε ώριµη δηµοκρατική κοινωνία, αναπτύχθηκε οικονοµικά, συνετέλεσε στην δηµιουργία της Ενωµένης Ευρώπης και επέτυχε να επανενοποιηθεί µε το ανατολικό της τµήµα, µετά από µισόν αιώνα εδαφικής της διχοτόµησης. Οι κυβερνήσεις συνεργασίας, που κατώρθωσαν αυτά τα επιτεύγµατα, αποτελούνταν βεβαίως από σοβαρούς ανθρώπους, που συµφωνούσαν σε ορισµένα βασικά σηµεία και προέτασσαν το εθνικό συµφέρον της κοµµατικής ιδιοτέλειας και του πολιτικού κόστους. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

38

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Τ Ο Σ ΕΝΑΡΙΟ Τ ΗΣ Μ Η Α ΥΤΟ∆ΥΝΑΜΙΑΣ

Ο µπαµπούλας της ακυβερνησίας Tου Στέφανου Μάνου

Η

Νέα ∆ηµοκρατία έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι οι εκλογές δεν θα είναι περίπατος. Στην καλύτερη περίπτωση, αν τις κερδίσει, η κοινοβουλευτική της πλειοψηφία θα είναι µικρή. Υπουργοί µιλούν για την ανάγκη αλλαγής του εκλογικού νόµου προκειµένου να είναι βέβαιο ότι από τις εκλογές θα προκύψει ισχυρή µονοκοµµατική κυβέρνηση. Το µήνυµα που στέλνεται στους ψηφοφόρους είναι: Συσπειρωθείτε γιατί κινδυνεύουµε από ακυβερνησία! Κινδυνεύουµε, λοιπόν, από ακυβερνησία; Α-κυβερνησία; Φαντάζοµαι ότι αυτό που έχουµε σήµερα και θέλουν τόσο πολύ να διατηρήσουν οι κ. κ. υπουργοί είναι η «κυβερνησία». Πράγµατι, αυτό που έχουµε σήµερα, µια και δεν µοιάζει σε οποιοδήποτε άλλο σχήµα ευρωπαϊκής διακυβέρνησης, χρειάζεται µια καινούργια λέξη που να το περιγράφει. Γιατί όχι «κυβερνησία»; Εγώ πάντως, µετά τις εκλογές ελπίζω να έχουµε το αντίθετο της «κυβερνησίας». Μεταξύ «κυβερνησίας» και ακυβερνησίας, προτιµώ την ακυβερνησία. Η Ν. ∆. στις εκλογές του 2004 συγκέντρωσε υψηλό ποσοστό και ικανή διαφορά από το ΠΑΣΟΚ. ∆ιαθέτει άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ο αρχηγός της και πρωθυπουργός δεν έχει καµιά εσωκοµµατική αµφισβήτη-

ση. Η κυβέρνηση συγκροτήθηκε κατά βάση από νέα και πολιτικά άφθαρτα στελέχη. Είχε λοιπόν όλες τις προϋποθέσεις για να κυβερνήσει επιτυχώς. ∆υστυχώς, όµως, κατά τη γνώµη µου βέβαια, η κυβέρνηση αυτή δεν µπόρεσε να κυβερνήσει. Στις προγραµµατικές του δηλώσεις ο πρωθυπουργός χάραξε τρεις βασικές προτεραιότητες.

-Παιδεία και πολιτισµός -Επανίδρυση του κράτους -Νέα οικονοµική πολιτική και όλα αυτά σε ένα περιβάλλον σεµνότητας και ταπεινότητας, µακριά από κάθε διαπλεκόµενο επηρεασµό. Για την ώρα τουλάχιστον, 38 µήνες µετά τον σχηµατισµό της κυβέρνησης, δεν βλέπω να έχει γίνει τίποτε το θετικά αξιοµνηµόνευτο στην παιδεία και τον πολιτισµό, ούτε για την επανίδρυση του κράτους. Στην οικονοµία έγιναν µερικά µικρά βηµατάκια προς τη σωστή κατεύθυνση, που όµως δεν δικαιολογούν τον όρο νέα οικονοµική πολιτική. Η νέα πολιτική είναι ακριβώς η ίδια µε την παλιά σε ό, τι αφορά τα σοβαρά προβλήµατα (ασφαλιστικό για παράδειγµα ή χρεοκοπηµένες ∆ΕΚΟ του τύπου ΟΣΕ ή Ολυµπιακή). Ολα µετατίθενται στο µέλλον. Η σεµνότητα και η ταπεινότητα γρήγορα µετατράπηκαν

Στις 22 Μαΐου δηµοσιεύθηκε στην εφηµερίδα «Καθηµερινή» άρθρο του ανεξάρτητου βουλευτού κ. Στέφανου Μάνου. Έχουµε διαφωνήσει στο παρελθόν σε πολλά σηµεία µε τον κ. Μάνο. Οι απόψεις, όµως, που αναπτύσσει στο άρθρο του αυτό συµπίπτουν απολύτως µε τις δικές µας θέσεις επί του προκειµένου ζητήµατος. Είναι δε γραµµένες κατά τρόπο άµεσο και πειστικό. Γι’ αυτόν τον λόγο, αναδηµοσιεύουµε το άρθρο του στα πλαίσια του δικού µας αφιερώµατος.

40

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Τ Ο Σ ΕΝΑΡΙΟ Τ ΗΣ Μ Η Α ΥΤΟ∆ΥΝΑΜΙΑΣ

σε αφόρητη και εξοργιστική αλαζονεία και «ξερολισµό». Για τη διαφθορά και τη διαπλοκή καλύτερα να µη γίνει λόγος. Θυµίζω µόνο ότι ο κ. Καραµανλής έχει αρνηθεί να καταργήσει το δικαίωµα των καναλαρχών και εκδοτών να διακινούν «µαύρα λεφτά». Παρόµοιες αδυναµίες φάνηκαν και στην κυβέρνηση του κ. Σηµίτη. Ιδίως στη δεύτερη τετραετία. Μολονότι και αυτός διέθετε άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η κοινή λογική υποδεικνύει ότι αν η Ν. ∆. δεν µπόρεσε να κυβερνήσει όταν είχε όλες τις προϋποθέσεις να το κάνει επιτυχώς, δεν θα µπορέσει να κυβερνήσει κάτω από χειρό-

τερες προϋποθέσεις, κυρίως διότι δεν διαφαίνεται προοπτική να αλλάξουν η σύνθεση του ανθρώπινου δυναµικού της και η νοοτροπία της. Με αυτό το δεδοµένο θα θεωρούσα µεγάλη επιτυχία του ελληνικού λαού αν µε την ψήφο του κατόρθωνε να αναγκάσει τη Ν. ∆. και το ΠΑΣΟΚ να συνεργαστούν µετεκλογικά. ∆εν είναι βέβαιο ότι θα καταφέρουν να κυβερνήσουν σωστά µαζί, αλλά φαίνεται µάλλον βέβαιο ότι δεν µπορούν να κυβερνήσουν µόνοι τους. Γι' αυτό προτείνω να δοκιµάσουµε. Επειτα από τόσα χρόνια «κυβερνησίας» ας δοκιµάσουµε και µια περίοδο α-κυβερνησίας. !

Τα σενάρια Η αναφορά του πρώην πρωθυπουργού κ. Κ. Σηµίτη στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ (18 Μαΐου) ότι στις επόµενες εκλογές δεν αρκεί µόνον µία οριακή νίκη έναντι της κυβέρνησης αλλά «µία µεγάλη επιτυχία», είναι µία εµφανής προειδοποίηση προς τον σηµερινό αρχηγό της αντιπολίτευσης. Σηµαίνει, δηλαδή, ότι, κι αν ακόµη επικρατήσει το ΠΑΣΟΚ οριακά, δεν θα πρόκειται περί πραγµατικής νίκης, οπότε ο Γιώργος Παπανδρέου είτε θα εκπαραθυρωθεί είτε θα τεθεί υπό επιτροπεία. Αλλά και για την κυβέρνηση οι προβλέψεις δεν είναι περισσότερο ευοίωνες. Τα συνεχή σκάνδαλα, η οµολογηµένη από τον ίδιο τον πρωθυπουργικό σύµβουλο κ. Κεφαλογιάννη «έλλειψη συντονισµού του κυβερνητικού έργου», το ναυάγιο των µεγάλων πολιτικών πρωτοβουλιών όπως η εκπαιδευτική µεταρρύθµιση, έχουν απωθήσει χιλιάδες ψηφοφόρους, τους οποίους ∆ΕΝ απορροφά το ΠΑΣΟΚ. Πλέον φαντάζει πιθανό το ενδεχόµενοι οι ψήφοι διαµαρτυρίας να κατευθυνθούν µαζικά στα µικρά κόµµατα (ΚΚΕ, ∆ηµοκρατική Αναγέννηση του Στέλιου Παπαθεµελή, Συνασπισµός, ΛΑΟΣ κ.λπ.). Σε αυτήν την περίπτωση ο δικοµµατισµός θα κλονισθεί και το σκηνικό θα µεταβληθεί ριζικά, κάτι που υπό προϋποθέσεις µπορεί να λειτουργήσει απελευθερωτικά για τις υγιείς και δηµιουργικές δυνάµεις που διαθέτει ο τόπος και βρίσκονται εκτός του δικοµµατισµού. Υπάρχουν δύο κυρίως µηχανισµοί που µπορούν να εµποδίσουν την αυτοδυναµία του πρώτου κόµµατος στην ε-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

πόµενη Βουλή: ο ένας είναι η πολύ µικρή απόσταση µεταξύ των δύο πρώτων σε ψήφους κοµµάτων και ταυτόχρονα η πτώση της εκλογικής τους δύναµης (κάτι τέτοιο θα µπορούσε να καθηλώσει τα δύο µεγάλα κόµµατα στις 120-140 έδρες έκαστο). Ο άλλος µηχανισµός είναι η είσοδος στο Κοινοβούλιο πολλών µικρών κοµµάτων, όπως ο Συνασπισµός, η ∆ηµοκρατική Αναγέννηση του Στ. Παπαθεµελή, οι Οικολόγοι, το ΛΑΟΣ κ.λπ. Μία πεντακοµµατική Βουλή καθιστά δύσκολη αν όχι ανέφικτη την αυτοδυναµία. Σε περίπτωση, τώρα, µη αυτοδυναµίας, ΝΕΑ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΑΣΟΚ έχουν δύο επιλογές: ή να συνεργασθούν µεταξύ τους, πράγµα εύκολο, διότι εµφορούνται από το ίδιο πολιτικό ήθος. Σ’ αυτήν την περίπτωση, όµως, θα καταστούν εύκολος στόχος των µικρών κοµµάτων και θα απαξιωθούν συνολικά και ταυτόχρονα, κάτι που θα σηµάνει το τέλος του δικοµµατικού θεάτρου της εναλλαγής στην εξουσία, που συγκαλύπτει τις βαθειές οµοιότητες και την ταυτότητα συµφερόντων των δύο κοµµάτων. Ή να αναζητήσουν συµµαχία µε κάποιο ή κάποια µικρά κόµµατα, δίνοντάς τους έτσι απεριόριστες δυνατότητες προβολής και επιρροής, κάτι που θα επιφέρει καίριο πλήγµα στον δικοµµατισµό και θα οδηγήσει στην δηµιουργία ενός εντελώς νέου, πολυκοµµατικού τοπίου. Πολύ περισσότερο εάν κάποιος µικρός εταίρος απαιτήσει την θέσπιση της απλής αναλογικής. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

41

Κ ΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Η ελληνική απάντηση στους «300» Της Αγγελικής Κουτσούκου

Π

ολύς ντόρος έχει γίνει τελευταία µε αφορµή την προβολή της ταινίας «300» (παραγωγής Warner Bros., σε σκηνοθεσία Ζακ Σνάϊντερ, βασισµένο στο οµώνυµο κόµικ του Φρανκ Μίλερ, που εκδόθηκε το 1998). Ντόρος τέτοιος, που οδήγησε τους διαχειριστές του δικτυακού τόπου του «Αθηνοράµατος» (του γνωστού περιοδικού ενηµέρωσης για θέµατα ψυχαγωγίας, που διατηρεί ανοιχτό «forum» κριτικής ταινιών και ανταλλαγής απόψεων από το κοινό) να κλείσουν το φόρουµ της συγκεκριµένης ταινίας. Πήραν δε εύλογα αυτή την πρωτοφανή απόφαση αφού πρώτα (καλώς) λογόκριναν, σβήνοντάς τα, χιλιάδες υβριστικά µηνύµατα θεατών, που επετίθεντο µε χυδαία χουλιγκανική µανία ο ένας εναντίον του άλλου και όλοι µαζί εναντίον επαγγελµατιών κριτικών που είχαν, οι ατυχείς, διαφορετική άποψη από τους «δηµοκρατικούς» τους αναγνώστες. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι τα µηνύµατα-κριτικές που παρέµειναν στην ιστοσελίδα µετά από όλα αυτά ξεπερνούν τις 4.500, µέσα σε 13 µόλις ηµέρες (1 έως 13 Μαρτίου). Βάσει αυτών, και µε µια µετριοπαθή εκτίµηση, αν η ιστοσελίδα συνέχιζε κανονικά και χωρίς «ψαλίδι», σήµερα οι κριτικές των θεατών θα µετριόταν σε αρκετές δεκάδες χιλιάδες (!!), πλήθος αρκετό για µια ενδιαφέρουσα κοινωνιολογική ανάλυση. Το παρόν κείµενο δεν σκοπεύει να κάνει µια ακόµη κριτική στην ταινία, αφού οι κριτικές σε έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ είναι άφθονες για όποιον ενδιαφέρεται. Πολύ συνοπτικά αναφέρω πως προσωπικά την βρήκα µια καλοφτιαγµένη ταινία, µε άκρως ενδιαφέρουσα αισθητική, αλλά απλοϊκό και µονοδιάστατο σενάριο και άκρως ύποπτο timing παραγωγής και προβολής. Από αυτό εδώ το βήµα, όµως, θα ήθελα να δώσω µια άλλη πλευρά για το θέµα: µια άποψη, φοβάµαι, πολιτικά µη ορθή για τους υποψιασµένους κινηµατογραφόφιλους (νεοελληνιστί σινεφίλ) αναγνώστες.

42

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η έµπνευση για αυτό το σχόλιο µου ήρθε την 25η Μαρτίου, αφού για πολλοστή φορά παρακολούθησα στην τηλεόραση την ελληνική ταινία του 1971 «Παπαφλέσσας: Η µεγάλη στιγµή του ’21» (παραγωγή Τζέϊµς Πάρις, σκηνοθεσία Ερρίκου Ανδρέου, µε τον ∆ηµήτρη Παπαµιχαήλ στον οµώνυµο ρόλο). Την ταινία αυτή την βλέπω κάθε χρόνο, όταν την πετυχαίνω (ανήκω σ’ αυτούς που βλέπουν όσες από τις επετειακές-εορταστικές, χριστουγεννιάτικες, πασχαλινές, για το ’40, για το ’21 κ.λπ., ταινίες προλαβαίνουν, άσχετα µε την ιδεολογία που εκφράζει κάθε ταινία, απλώς γιατί τους αρέσουν). Αφού λοιπόν απόλαυσα και φέτος τον Παπαφλέσσα µου, κι αφού είχα προ ηµερών παρακολουθήσει και τους «300» καθώς και τον χαµό που τους ακολούθησε, σκέφτηκα πως µια σύγκριση µεταξύ των δύο ταινιών θα ήταν άκρως ενδιαφέρουσα, αφού στο κάτω-κάτω πραγµατεύονται το ίδιο θέµα, απλώς σε διαφορετική ιστορική περίοδο (Θερµοπύλες οι «300», Μανιάκι ο «Παπαφλέσσας»). Και το πιο ενδιαφέρον είναι πως τελικά το αποτέλεσµα της σύγκρισης αυτής ήταν, να µην πω συντριπτικά, να πω σαφώς καθαρά υπέρ του Παπαφλέσσα (εδώ επαφίεµαι στην επιείκια της σινεφίλ κοινότητας...). Και εξηγούµαι, προσπερνώντας το θέµα «βασισµένο σε κόµικ» που τελικά κανέναν θεατή δεν αφορά, ούτε είναι υποχρεωµένος να το γνωρίζει ή να το διαβάσει για να έχει άποψη για την ταινία. Είναι σαν να λέµε «δείξτε επιείκια για την ταινία, δεν φταίει, το κόµικ έτσι είναι», αλλά φταίει, προφανώς. Στην ιστορία του σινεµά έχουν υπάρξει αµέτρητες αριστουργηµατικές µεταφορές λογοτεχνίας, που χωρίς να προδώσουν τα πρωτότυπα έργα τα προχώρησαν, και µερικές φορές τα ξεπέρασαν — βλ. π.χ. το «∆ρ Ζιβάγκο», βασισµένο στο βιβλίο του Μπόρις Πάστερνακ. Γενικά πιστεύω πως κάθε έργο τέχνης σε πρώτη φάση πρέπει να κρίνεται αυτόνοµα, και µόνο σε δεύτερη, βάσει των συνθηκών κάτω από

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

τις οποίες δηµιουργήθηκε, τον τόπο, το χρόνο, τις προηγούµενες αναφορές-εµφανίσεις του θέµατός του κ.λπ. Έτσι, µε βάση αυτή την άποψη, προχωρώ στην σύγκριση αυτή. Α) Από άποψη σεναρίου (το βασικώτερο συστατικό µιας ταινίας, εκτός ειδικών περιπτώσεων στις οποίες δεν ανήκουν οι «300» παρά το ιδιαίτερο βάρος τους στην αισθητική), ο «Παπαφλέσσας» σκίζει! ∆εν ξέρω αν ιστορικά είναι ακριβής η περιγραφή της προσωπικότητας του ∆ικαίου –δεν είµαι ιστορικός ώστε να γνωρίζω το ζήτηµα σε βάθος– αλλά στην ταινία είναι αληθοφανής και οπωσδήποτε συναρπαστική από δραµατική άποψη. Παρουσιάζεται γεµάτος αντιφάσεις: άνθρωπος φλογερός, παθιασµένος αλλά και υπολογιστής, γεµάτος χριστιανική αγάπη αλλά και εµπαθής, µε τεράστιο όραµα αλλά και µεγάλη µαταιοδοξία, ικανός για το µεγαλύτερο και για το µικρότερο. Συνολικά µια πολύ ενδιαφέρουσα κινηµατογραφική προσωπικότητα, συγκλονιστική στην περιπλοκότητά της. Εκτός όµως από την απόδοση, ιστορική και ανθρώπινη, της προσωπικότητας του ήρωα, το σενάριο αυτό είναι, ως δηµιούργηµα, γεµάτο από αρετές: φοβερά δεµένο, πυκνό, στιβαρό στον λόγο και στην πλοκή, πολύ πλούσιο σε πληροφορίες και στην απόδοση πολυποίκιλων και χαρακτηριστικών λεπτοµερειών για τα γεγονότα και τον ψυχισµό όλων των προσώπων που εµφανίζονται σ’ αυτό. Αυτό το τελευταίο µάλιστα, δηλαδή η επεξεργασία σε τόσο βάθος των δευτερευόντων χαρακτήρων (Κανέλλος ∆εληγιάννης, Κολοκοτρώνης, Αναγνωστόπουλος, ∆ράµαλης και Ιµπραήµ πασάς κ.ά.) είναι υποδειγµατική και θα αποτελούσε νοµίζω άριστο υλικό µελέτης για σύγχρονους σεναριογράφους. Για το σενάριο των 300 δεν νοµίζω ότι µπορεί κανείς να πει κάτι θετικό, αφού είναι η επιτοµή της µονοδιάστατης σχηµατικότητας, φοβερά προβλέψιµο, υπερβολικά λιγόλογο και τελικά σχεδόν βαρετό. Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν, αλλά λακωνικότητα σίγουρα δεν σηµαίνει την ανυπαρξία πλοκής και βάθους χαρακτήρων των «300»! Και πάΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

λι λέω εδώ, ας µην ειπωθεί ότι «έτσι είναι το κόµικ»... ∆ιότι ακόµη και στο «Αστερίξ και Κλεοπάτρα» έβαλαν ένα σωρό σεναριακά ευρήµατα για να βγει µια ευπρεπής ταινία δύο ωρών, και είχαν και για πρώτη ύλη έναν τεράστιο Gossiny, όχι τον απλώς αξιόλογο Miller! Στις διάφορες µεταφορές κόµιξ που έχουν γυριστεί, από τον Σούπερµαν, τον Μπάτµαν και τον Σπάϊντερµαν µέχρι τον Αστερίξ που προανέφερα, τα σενάρια ήταν πλήρως διασκευασµένα, και πολλά πολύ αξιόλογα. Καταλήγει κανείς να αναρωτιέται εύλογα αν κατ’ αρχήν µπορεί ένα κόµικ να µεταφερθεί πιστά στο σινεµά δίνοντας µια αξιόλογη ταινία, αφού ο κινηµατογράφος είναι σαφώς ένα πολύ πιο πολυδιάστατο και απαιτητικό είδος τέχνης από το αφηγηµατικό σκίτσο. Συµπερασµατικά λοιπόν, από την άποψη του σεναρίου, ο «Παπαφλέσσας» νικά κατά κράτος τους «300». Β) Σχετικά µε την ακρίβεια του ιστορικού πλαισίου της αφήγησης στις δύο υπό σύγκριση ταινίες, επίσης δεν είµαι ειδική. Υπάρχουν κάποιες αδυναµίες, στους «300», όπου π.χ. αφ’ ενός δεν αναφέρονται καθόλου οι 700 Θεσπιείς και αφ’ ετέρου παραµορφώνεται τελείως, σε κυριολεκτικά τερατώδη βαθµό, η εικόνα των Περσών και ο ίδιος ο Ξέρξης. Η σύγχρονη πολιτικά ορθή τάση της µόδας επιτάσσει να βγάζουµε σπυριά όταν πέφτουµε πάνω σε τέτοιες (ηθεληµένες) ανακρίβειες και να αρχίζουµε να κραυγάζουµε εναντίον των εθνικιστών και πατριδοκάπηλων που διαστρεβλώνουν την ιστορία. Εν πάσει περιπτώσει εγώ, παρ’ όλο που δεν µέµφοµαι την πολιτική ορθότητα εν γένει, δεν αποτροπιάζοµαι µε τα παραπάνω. ∆εν µε πειράζει δηλαδή αν για λόγους κινηµατογραφικής (ή και ιστορικής, τελικά, στη σχολική κυρίως βιβλιογραφία) οικονοµίας συµπυκνώνονται σε µία συµβολική ηµεροµηνία γεγονότα µερικών εβδοµάδων όπως αυτά του Μαρτίου 1821, ή αποσιωπούνται οι Θεσπιείς για να λάµψει ακόµη πιο πολύ το ανδραγάθηµα των Σπαρτιατών και να ενισχυθεί έτσι η παραδειγµατική του επίδραση στους επιγόνους. Θεωρώ ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

43

Κ ΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

αυτές τις συµβάσεις αποδεκτές και καθόλου αξιοκατάκριτες, ακόµη κι αν αυτό έχει ως αποτέλεσµα να καταγράφονται λανθασµένες πληροφορίες στο συλλογικό υποσυνείδητο από πανίσχυρα µέσα όπως ο κινηµατογράφος. Όλα τα παραπάνω λάθη, λοιπόν, κατά την άποψή µου δικαιολογούνται και στις δύο ταινίες εξίσου. Υπάρχει όµως ένα σηµείο στους «300» που, κατ’ εµέ, δεν δικαιολογείται: η διαστρέβλωση του πολιτεύµατος της Σπάρτης. ∆ιαστρέβλωση τόσο τεράστια, που και ο πιο καλόπιστος αναγκάζεται να αναρωτηθεί ποιους σκοπούς των δηµιουργών της ταινίας εξυπηρέτησε. Όι Έφοροι παρουσιάζονται (στην ταινία και στο κόµικ) σαν αιωνόβια, λεπρικά και σχεδόν εξωανθρώπινα εξαµβλώµατα, αποκοµµένα κυριολεκτικά από τον σπαρτιατικό ∆ήµο, αφού κατοικούσαν σε δυσπρόσιτα βουνά, πλάσµατα ακόλαστα, γεµάτα αποκρυφισµό, λαγνεία και απληστία για χρυσό και εξουσία, αδιάφορα για αξίες όπως η τιµή και η ελευθερία της πόλης. ∆εν αναφέρεται ακριβώς, αλλά προκύπτει σαφώς πως κατείχαν την εξουσία για ένα απροσδιόριστα µεγάλο διάστηµα, ισόβια, ίσως και αιώνια, καθισµένοι αυθαίρετα στο σβέρκο του λαού και ενεργώντας αποκλειστικά ιδιοτελώς. (Είναι γνωστό ότι, στην πραγµατικότητα, οι 5 Έφοροι ήταν πολίτες της Σπάρτης, εκλέγονταν από τον ∆ήµο και είχαν θητεία αυστηρά ενός έτους, χωρίς δυνατότητα επανεκλογής). Επίσης, τα συλλογικά όργανα του ∆ήµου της Σπάρτης εµφανίζονται απολύτως άβουλα και χειραγωγούµενα από επιτήδειους λαοπλάνους ενώ ο Λεωνίδας παρουσιάζεται ως ένας απόλυτος µονάρχης που, ενεργώντας πραξικοπηµατικά, αψήφισε νόµους και ∆ήµο και παίρνοντας 300 πολεµιστές ξεκίνησε από µόνος του για τον πόλεµο. (Είναι επίσης γνωστό πως όλα αυτά θα ήταν απλώς αδύνατα, διότι το σπαρτιατικό πολίτευµα διέθετε δύο βασιλείς, καθώς και πανίσχυρους αλληλο-ελεγχόµενους θεσµούς όπως η Γερουσία και η Απέλλα: συνολικά, ένα πολίτευµα που, αν και όχι απόλυτα δηµοκρατικό σαν της Αθήνας, πάντως θωρακισµένο απέναντι σε τέτοιες αυθαιρεσίες). Όλες αυτές οι βαρειές ιστορικές ανακρίβειες αναγκάζουν τον καλόπιστο θεατή που προανέφερα να ξαναθυµηθεί διάφορες ανθελληνικές θεωρίες παγκοσµίων συνοµωσιών, που είναι προσανατολισµένες στο να αµαυρώσουν τα αρχαία ελληνικά πολιτεύµατα. Θεωρίες οπωσδήποτε εξωφρενικές, αναληθοφανείς και απε44

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

χθείς, αλλά πάντως διατυπωµένες και συζητηµένες ευρύτατα τα τελευταία χρόνια. Έτσι, λοιπόν, το συµπέρασµα κι εδώ είναι αβίαστο: ο «Παπαφλέσσας» είναι ιστορικά πολύ πιο κοντά στην πραγµατικότητα από τους «300» —σε ό,τι αφορά τουλάχιστον θέµατα ουσίας µε πολιτικές προεκτάσεις— και, επιπλέον, δίνει κι ένα πλήθος ιστορικών αναφορών, γεγονότων, λεποµερειών και γενικά πληροφοριών, που λείπουν τελείως από τους ανούσιους, πλην των εντυπωσιακών µαχών, «300». Γ) Από άποψη σκηνοθεσίας: εδώ υπεισέρχονται πολλές παράµετροι, πρέπει να συνυπολογιστεί η παλαιότητα του «Παπαφλέσσα», τα µέσα της εποχής του κ.λπ., αλλά δεν θα επεκταθώ πολύ. Λέω µόνο ότι και οι δύο ταινίες ήταν άρτιες και το καλλιτεχνικό αποτέλεσµα δικαίωσε τις προθέσεις των δηµιουργών και τις προσδοκίες των θεατών τους. Οι «300» κέρδιζαν στην απόδοση των µαχών, ο «Παπαφλέσσας» στην απόδοση των χαρακτήρων και την ψυχωµένη αφήγηση των γεγονότων. Το πατριωτικό πάθος, ας πούµε ότι αποδόθηκε εξίσου καλά και στις δύο, οπότε έχουµε ισοπαλία! ∆) Κάπου εδώ πρέπει να δούµε και τις ερµηνείες: ο Παπαµιχαήλ έκανε την ερµηνεία της ζωής του, µια απίστευτη ερµηνεία για µεγάλα βραβεία, και όλο το υπόλοιπο καστ έβγαλε τον καλύτερό του εαυτό. Από την άλλη µεριά, οι ηθοποιοί στο «300» δεν είχαν και πολλά να κάνουν µ’ αυτούς τους άδειους δραµατικά, µονοδιάστατους και ανούσιους ρόλους, µε την αδύναµη εξαίρεση του βασιλικού ζεύγους. Ε) Σκηνικά-κοστούµια: Κατά τη γνώµη µου ο «Παπαφλέσσας», σε σχέση µε τα µέσα της εποχής του στην Ψωροκώσταινα, ήταν ένα πραγµατικό επίτευγµα, αφού δεν µπορώ να φανταστώ τι καλύτερο θα µπορούσε να κάνει η παραγωγή σε µια τέτοια ταινία! Και οι «300» ήταν εντυπωσιακοί, αλλά πολύ πλαστικοί για τα γούστα µου και, σε κάθε περίπτωση, άλλο το ραφτό θεατρικό κοστούµι και άλλο το ψηφιακό. Με λίγα λόγια, νοµίζω πως για να είναι µια σύγχρονη αµερικάνικη παραγωγή εφάµιλλη του «Παπαφλέσσα» στον τοµέα αυτό, τηρουµένων ξαναλέω των αναλογιών, θα έπρεπε να είναι, για παράδειγµα, πιο κοντά στο επιπέδο του «Άρχοντα των ∆αχτυλιδιών». Οι «300» όµως ούτε που πλησίασαν σ’ αυτά τα πρότυπα. ΣΤ) Μουσική: Προτιµώ σαφώς την συγκινητική µουσιΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

κή του Καπνίση από του Bates.

Z) Τελευταία άφησα την ιδεολογική σύγκριση, δηλαδή την σύγκριση των ιδεολογηµάτων, των αξιών και των αρχών, όπως εκφράζονται µέσα από τις δύο ταινίες. Κατ’ αρχάς, λοιπόν, οι αρετές όπως ο ηρωισµός, η αυτοθυσία, η ανδρεία, η προσωπική και στρατιωτική τιµή, η επιδίωξη της απόκτησης ή της διατήρησης της ελευθερίας µε κάθε τίµηµα και η αναγνώρισή της ως ύψιστη αξία κ.ά. παρουσιάζονται και εξυµνούνται επαρκώς και εξ’ ίσου και από τις δύο. Καθώς, όµως, θεωρώ σηµαντική παράµετρο για την κρίση ενός έργου τέχνης το βάθος ή, αντίθετα, την µονολιθικότητα µε την οποία παρουσιάζει και ερµηνεύει τα πράγµατα, πρέπει να επισηµάνω ότι στον «Παπαφλέσσα» αποφεύγεται σχεδόν τελείως η σχηµατική αντίθεση καλού-κακού. Συναντάµε, δηλαδή, στην ταινία αυτή συνεχώς γκρίζες ζώνες αµφιθυµίας: στην ηθική των χαρακτήρων, στα κίνητρά τους, στις αποφάσεις τους, ακόµη και στα αποτελέσµατα των πράξεών τους (ο Ιµπραήµ φιλάει τον νεκρό Παπαφλέσσα). Όλα αυτά επιδέχονται πολλές ερµηνείες και της χαρίζουν µεγάλο ιδεολογικό βάθος και ενδιαφέρον. Από την άλλη µεριά, στους «300» η αντίθεση καλού-κακού είναι εντελώς ακραία και τόσο σχηµατική και υπερβολική που δεν αντέχει σε οποιαδήποτε σοβαρή κριτική. Αυτή η µονολιθικότητα, που σκηνοθετικά της δίνει δύναµη, ιδεολογικά αποτελεί και τη µεγάλη αδυναµία αυτής της ταινίας. Τέλος, πρέπει να γίνει ένα σχόλιο για την πιθανή εκ του πονηρού εκµετάλλευση της ιδεολογίας των δύο ταινιών από την πολιτικο-κοινωνική συγκυρία της εποχής τους. Σχετικά µε τους «300», νοµίζω πως δύο συµπεράσµατα µπορούν να βγουν αβίαστα: πρώτον, ο δηµιουργός του κόµικ δεν µπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος για προσπάθεια πολιτικής προπαγάνδας, αφ’ ενός διότι το κόµικ ως µέσο επικοινωνίας είναι πολύ περιορισµένης εµβέλειας και αφ’ ετέρου διότι δηµοσιεύτηκε το 1998, σε µια εποχή πιο ανύποπτη πολιτικά από τη σηµερινή, αφού η τότε επιθετικότητα των ΗΠΑ εναντίον της Μέσης Ανατολής ήταν µικρότερης κλίµακας από ό,τι σήµερα. Ο κοµίστας Miller έχει µια γνήσια λατρεία για τις Θερµοπύλες και την Σπάρτη γενικώς και την εξέφρασε µε καλλιτεχνική ελευθερία ή, έστω, άγνοια, αλλά χωρίς πολιτική υστεροβουλία. ∆εύτερον, το γεγονός ότι η τεράστια αµερικάνικη εταιρία παραγωγής Warner Bros. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

χρηµατοδότησε και έβγαλε στις αίθουσες την ταινία το 2007 —εννέα ολόκληρα χρόνια µετά την δηµοσίευση του κόµικ και σε µια εποχή τεράστιας κλιµάκωσης των γεωστρατηγικών αµερικανικών επιδιώξεων στη Μέση Ανατολή και ειδικά στο Ιράν— δεν µπορεί θεωρηθεί τυχαίο. Για άλλη µια φορά πρέπει κανείς να είναι πάρα πολύ καλόπιστος για να µην συσχετίσει το σχήµα «“καλοί, ανδρείοι και πανέµορφοι Σπαρτιάτες που πεθαίνουν µε τιµή για την ελευθερία” εναντίον “κακών, απολίτιστων και τερατόµορφων Περσών που απειλούν τον πολιτισµένο κόσµο”» µε τον επαπειλούµενο σύγχρονο περσικό πόλεµο και την ανάγκη δικαιολόγησής του στην διεθνή κοινή γνώµη. Ο «Παπαφλέσσας», µε την σειρά του, από ό,τι ξέρω επίσης θεωρείται πως επί χούντας χρησιµοποιήθηκε για άσκηση προπαγάνδας από τους συνταγµατάρχες. Πρέπει όµως να λάβουµε υπ’ όψη µας πως επειδή το σχήµα «πατριώτης δεξιός» εναντίον «αντιπατριώτη κοµµουνιστή» υπήρχε µόνο στην φαντασία των συνταγµαταρχών, έργα όπως ο «Παπαφλέσσας» καθόλου τελικά δεν εξυπηρέτησαν τη χούντα, δεν της ανέβασαν δηλαδή τη δηµοτικότητα µέσω της έξαρσης του πατριωτισµού, όπως επεδίωκε. ∆υστυχώς αντίθετα έγιναν τα πράγµατα, δηλαδή η υποστήριξη της χούντας δυσφήµισε ένα πλήθος αξιόλογης καλλιτεχνικής παραγωγής στιγµατίζοντάς την ως «χουντική», και αργότερα απλώς «δεξιά» και «εθνικόφρονη». Μια δυσφήµιση, της οποίας ο απόηχος ως γνωστόν φτάνει µέχρι και τις µέρες µας. Σε µια τέτοιου είδους δυσφήµιση βέβαια, σε παγκόσµιο τώρα επίπεδο, έχει ήδη πέσει και το «300», ταυτιζόµενο µε την αντι-ιρανική προπαγάνδα των ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η παγκόσµιας εµβέλειας προπαγάνδα των ΗΠΑ µέσω των «300» µάλλον δεν µπορεί να συγκριθεί µε την τοπικής εµβέλειας προπαγάνδα της χούντας, αν και οι προθέσεις είναι εξίσου καταδικαστέες. Συµπερασµατικά, λοιπόν, και ως αποτέλεσµα όλης της προηγούµενης ανάλυσης για τα επιµέρους χαρακτηριστικά των δύο αυτών ταινιών, φαίνεται καθαρά ότι οι «300», ακόµα κι αν δεν τους βάραινε η υποψία της χρήσης τους ως προπαγανδιστικού εργαλείου των ΗΠΑ, δεν είναι δα και κανένα αριστούργηµα. Ο «Παπαφλέσσας» όµως, για τα µέτρα της εποχής και του τόπου που δηµιουργήθηκε, ήταν! ! ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

45

Κ ΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Κινηµατογράφος αλά ελληνικά Tου Κωνσταντίνου Μπλάθρα

Ε

άν παίρναµε τοις µετρητοίς την δραστηριότητα και τις εξαγγελίες για τον πολιτισµό, όπως λέγεται, στο πρώτο 15νθήµερο του Μαΐου, θα βγάζαµε το συµπέρασµα ότι µπήκε πράγµατι η άνοιξη στον χώρο της καλλιτεχνικής δηµιουργίας στην Eλλάδα. Στις 12 Μαΐου, λοιπόν, ο πρωθυπουργός εξήγγειλε την ίδρυση Aκαδηµίας των Tεχνών, «προσωπικό όραµα και δέσµευση» του κ. Kαραµανλή, παρουσία των υπουργών Παιδείας και Πολιτισµού. Tο δε τριήµερο 11-13 Μαΐου ο υπουργός κ.

Bουλγαράκης έστησε ένα συνέδριο για τον κινηµατογράφο, ώστε να χαραχθεί το νέο νοµικό πλαίσιο στον χώρο.

Eυοίωνα όλα αυτά... πλην όµως τοις µετρητοίς σήµερα, ως γνωστόν, δεν δουλεύουν ούτε οι τράπεζες. Aς αφήσουµε, λόγω συντοµίας, το τι σηµαίνεται µε τον όρο πολιτισµός –«εκπολιτισµός», κατά το γαλλικό πρότυπο. Θυµίζω µόνον ότι το φερώνυµο υπουργείο συστεγάζει την καλλιτεχνική δηµιουργία, τον αθλητισµό, τα µνηµεία –ως εδώ έστω καλώς– αλλά και τις χουλιγκανικές ΠAE και τον τζόγο του OΠAΠ και τον τουρισµό. Bγάλτε εσείς συµπέρασµα για το τι εννοεί το ελληνικό κράτος λέγοντας «πολιτισµός». Στο προκείµενο: «Eθνική Aκαδηµία Tεχνών»! Mεγαλεπήβολο και σπουδαίο ακούγεται, µόνο που, ως φαίνεται, πρόκειται για έργο «µαυρογιαλούρειο». Ποιος θα προΐσταται ή ποιος θα ανήκει σ’ αυτήν την «Aκαδηµία» χορού, θεάτρου, κινηµατογράφου, µουσικής; άγνωστο· ποιο θα είναι το έργο της; αδιευκρίνιστο· ποιος και πόσα θα πληρώνει; θολό· πού θα στεγάζεται; υπάρχει υπόσχεση για ένα ολυµπιακό ακίνητο στα Άνω Λιόσια... Ποιο θα είναι το νοµικό πλαίσιο, εν τέλει; υπάρχει, λένε, έτοιµο νοµοσχέδιο, το οποίο κανείς ωστόσο δεν έχει δει. Στον κινηµατογράφο, τώρα, όπου επικεντρώνεται το ενδιαφέρον της στήλης, τα πράγµατα είναι θολώτερα. O προηγούµενος υφυπουργός, ο κ. Tατούλης, όπως έχουµε γράψει, είχε προτείνει ένα νοµοσχέδιο, γενικό υποτίθεται, το οποίο είχε συγκεκριµένες ρυθµίσεις µόνο για την παραγωγή ξένων ταινιών στην Eλλάδα, µε τη συµµετοχή µάλιστα του κρατικού προϋπολογισµού (!). Tώρα, ο πιο «επικοινωνιακός» κ. Bουλγαράκης, για να κάνει το ίδιο πράγµα, έπεισε κάποια από τα 46

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

κινηµατογραφικά σωµατεία, κυρίως την «Eταιρεία Eλλήνων Σκηνοθετών», να κάνουν ένα συνέδριο, προκειµένου οι ρυθµίσεις αυτές να προταθούν «αυτοβούλως» από τα κάτω. Λέω ότι κι ο Bουλγαράκης θέλει το ίδιο, δηλαδή την –τουριστική– προώθηση της Eλλάδας, µέσω ξένων κινηµατογραφικών παραγωγών, διότι το είπε στην εναρκτήρια οµιλία του στο συνέδριο. Άλλωστε, το µόνο συγκεκριµένο που ακούστηκε ήταν τα γυρίσµατα στην Eλλάδα, και στην Aκρόπολη (!), της νέας ταινίας της κας Bαρτάλος, δηµιουργού της παγκόσµιας επιτυχίας Γάµος αλά Eλληνικά.

Eδώ έχουµε, προφανώς, το «κινηµατογράφος αλά ελληνικά». Τρία χρόνια η κυβέρνηση εξαγγέλλει την εισαγωγή νέου νοµοθετικού πλαισίου. Eν τω µεταξύ, αλλάζει ο υπουργός, και στο «παρά πέντε» της κάλπης οργανώνεται ένα συνέδριο για να συγκροτηθεί το περιβόητο αυτό νοµοθετούργηµα. Συµπέρασµα: εξ αρχής δεν σκοτίζονταν για κανένα σχέδιο και κανένα πλαίσιο για την ανάπτυξη της ελληνικής ταινίας. Kαι µήπως το πρόβληµα είναι το πλαίσιο; Oι ήδη υπάρχοντες νόµοι, εάν και οψέποτε εφαρµοστούν, µπορούν να αποδώσουν και πόρους, όπως το ανεπίδοτο 1,5% επί του διαφηµιστικού τζίρου των τηλεοπτικών καναλιών. Αλλά και οι ήδη υπάρχοντες θεσµοί, όπως το Kέντρο Kινηµατογράφου, µπορούν µε µία αναµόρφωση και κυρίως µε σοβαρή στελέχωση να αποδώσουν πολλαπλά. Για δε τον εκσυγχρονισµό του νοµικού πλαισίου και, το αναγκαιότερο, την κωδικοποίηση του υπάρχοντος, θα αρκούσε µία σοβαρή νοµοπαρασκευαστική διαδικασία από το υπουργείο, η οποία πάντως δεν θα χρειαζόταν τόσα χρόνια για να τελεσφορήσει.

Aλλά, κατά το «όποιος δεν θέλει να ζυµώσει», κανείς δεν σκοτίστηκε για την ελληνική ταινία. Aκόµα και οι οργανωµένοι σκηνοθέτες δεν πολυνοιάζονται, πέραν των επιδοτήσεων ή των συνταξιοδοτήσεών τους. Γι’ αυτό και το αλεύρι κοσκινίζεται σχεδόν µία τριετία και µάλλον θα κοσκινίζεται και στη νέα τετραετία, µε ποιος ξέρει ποιον υπουργό. Όσο για την κυρία Bαρτάλος, εν τω µεταξύ θα την έχει κάνει την ταινία της, έστω και µε καµµιά τροπολογιούλα εν τω µέσω της νυκτός στο νοµοσχέδιο «περί ποιµνιοστασίων»... ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Θ ΕΑΤΡΟ

52ο Φεστιβάλ Αθηνών Tου Γιάννη ∆ρακόπουλου

Π

ριν έναν χρόνο, τέτοια εποχή περίπου, εκφράζαµε τις ανησυχίες µας για το αν το τόλµηµα του νέου τότε καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών Γιώργου Λούκου, θα πετύχαινε. Τώρα, βλέποντας το πρόγραµµα του φετινού φεστιβάλ, µπορούµε να αναπνεύσουµε ελεύθερα και να ελπίσουµε ότι η νέα γραµµή θα καταφέρει να γίνει θεσµός. Επί του προγράµµατος είναι φανερό ότι, µετά την επιτυχία του περσινού φεστιβάλ, που ήταν ένα στοίχηµα, οι διοργανωτές αισθανόµενοι πιο δυνατοί και δικαιωµένοι προχωρούν µε πιο σίγουρα βήµατα στη δηµιουργία του φεστιβάλ όπως το είχαν οραµατιστεί εξ αρχής. Ένα φεστιβάλ που θα καταφέρει να βρει σιγά σιγά την θέση του στον χάρτη των ευρωπαϊκών πολιτιστικών δρώµενων. Η ανταπόκριση του 51ου φεστιβάλ ήταν εντυπωσιακή. Και αν η προσέλευση του κοινού στην Επίδαυρο και το Ηρώδειο δεν αποτελεί έκπληξη, η πληρότητα της τάξης του 98–100% στους κλειστούς χώρους που προστέθηκαν πέρυσι, αυτό είναι έκπληξη. ∆εν ήταν λίγοι αυτοί που στήριζαν τον αντίλογο στην αλλαγή πλεύσης, πάνω σ’αυτό το επιχείρηµα, πως το κοινό δεν θα κλειστεί καλοκαιριάτικα σε κλειστές αίθουσες. ∆εν συνέβη όµως. Ακόµα πιο ενθαρρυντικό είναι το γεγονός πως το κοινό αυτό ήταν κατά βάσιν νεανικό, ένα καινούργιο κοινό που περίµενε προφανώς πώς και πώς µια τέτοια αλλαγή. Αυτό είναι και το σηµαντικώτερο αφού, όπως γράφαµε και πέρυσι, αν το ανανεωµένο φεστιβάλ δεν καταφέρει να προσελκύσει, να δηµιουργήσει ένα νέο κοινό που θα το στηρίξει, τότε δύσκολα θα πετύχει. Φαίνεται πως το δηµιούργησε. Το ρίσκο που πήρε η διοργανώτρια αρχή, τολµώντας πολλές αλλαγές κόντρα σε

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

καθιερωµένους θεσµούς του φεστιβάλ, της βγήκε. Φέτος προστίθεται άλλος ένας κλειστός χώρος: το θέατρο Πειραιώς 260260 (πρώην εργοστάσιο Τσαούσογλου), στην Πειραιώς , αναδεικνύοντας πλέον την οδό αυτή σε πολιτισµικό κέντρο. Η επόµενη προσθήκη στο φεστιβάλ αφορά το περιεχόµενό του, όπου για πρώτη φορά ενσωµατώνονται στο πρόγραµµά του οι πλαστικές τέχνες. Είναι εµφανές στο πρόγραµµα η τάση να είναι το φεστιβάλ όσο πιο ανοιχτό γίνεται σε νέους καλλιτέχνες, που φέρουν όλες τις σύχρονες τάσεις στο θέατρο, τον χορό, το τραγούδι, αλλά και σε καταξιωµένα σχήµατα, παγκοσµίως, που δύσκολα, αν δεν ήταν αυτό, θα µπορούσε το ελληνικό κοινό να έρθει σε επαφή µαζί τους. Μια επαφή που φαίνεται πως την αποζητούσε. Όσο κρίσιµη όµως ήταν η περσινή επιτυχία του φεστιβάλ , άλλο τόσο και η φετινή. Γιατί το ζητούµενο δεν είναι ένα ή δύο διαφορετικά φεστιβάλ , αλλά ένας διαφορετικός θεσµός. Η καλλιέργεια µιας διαφορετικής νοοτροπίας. Τόσο από τους διοργανωτές όσο και από το κοινό. Αυτό απαιτεί την συνδροµή του χρόνου, την επαναληψιµότητα της επιτυχίας, ώστε η διοργάνωση να απαγκιστρωθεί από την βούληση του εκάστοτε καλλιτεχνικού διευθυντή. Γιατί, ανεξάρτητα της περσινής εΣχέδιο του Σπύρου Oικονόµου πιτυχίας του, αν για πολιτικούς λόγους άλλαζε η διοργανωτική αρχή του φεστιβάλ, εύκολα θα µπορούσε να χαράξει µια διαφορετική γραµµή. Αν όµως καταφέρει να γίνει θεσµός η συγκεκριµένη γραµµή και νοοτροπία διοργάνωσης και διεξαγωγής του, τότε µπορούµε να ελπίζουµε σε ένα πολιτιστικό γεγονός, που θα αναβαθµίζει ουσιαστικά την παιδεία και την κουλτούρα του τόπου µας. ! ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

47

Β ΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ

Michael Redhead,

Από την φυσική στη µεταφυσική Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2006

Ο

Michael Redhead, σήµερα οµότιµος καθηγητής της ιστορίας και της φιλοσοφίας της επιστήµης στο Πανεπιστήµιο του Cambridge και συνδιευθυντής του Κέντρου Φιλοσοφίας των Φυσικών και Κοινωνικών Επιστηµών (CPNSS) του London School of Economics and Political Science (LSE), είναι ένας από τους πλέον σηµαντικούς φιλοσόφους της φυσικής, διεθνώς. Το ερευνητικό του έργο αφορά στα εννοιολογικά και µεθοδολογικά προβλήµατα της σύγχρονης θεωρητικής φυσικής, ειδικώτερα αυτά που εµφανίζονται στους κλάδους της κβαντικής µηχανικής, της στατιστικής µηχανικής, της θεωρίας της σχετικότητας και της κβαντικής θεωρίας πεδίου. Εκτός από τις πολλές δηµοσιεύσεις του σε κορυφαία περιοδικά και τις συµµετοχές του σε συλλογικά έργα, ο Redhead έχει γράψει και δύο βιβλία: το Incompleteness, Nonlocality, and Realism: A Prolegomenon to the Philosophy of Quantum Mechanics (κυκλοφόρησε το 1989) και το λιγώτερο τεχνικό, From Physics to Metaphysics (κυκλοφόρησε το 1995), του οποίου την ελληνική έκδοση φρόντισαν προσφάτως να µας προσφέρουν οι Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης (ΠΕΚ), εντάσσοντάς το στην επιτυχηµένη σειρά «Φιλοσοφία της Επιστήµης» (που διευθύνει ο καθηγητής του ΕΜΠ Αριστείδης Μπαλτάς). Το βιβλίο αποτελείται από τέσσαρα κεφάλαια, που είναι οι ισάριθµες διαλέξεις που έδωσε ο Redhead στο Trinity College του Πανεπιστηµίου του Cambridge, τον Φεβρουάριο του 1993, και έχουν τους τίτλους «Ισµοί και Σχίσµατα», «Επιστήµη και υποκειµενικότητα», «Πειραµατική Μεταφυσική» και «Θεωρίες των Πάντων». Ο σκοπός αυτού του βιβλίου δηλώνεται ευθαρσώς από τον συγγραφέα του στον πρόλογό του: «…να υπερασπιστώ την αντικειµενικότητα και την ορθολογικότητα της επιστήµης…να εξετάσω ποια σχέση έχουν οι εξελίξεις στη σύγχρονη θεωρητική φυσική µε τα µεταφυσικά ερωτήµατα που αναφέρονται στην έσχατη φύση της πραγµατικότητας». ∆εν θα αναλύσω εδώ το περιεχόµενο ενός εκάστου κεφαλαίου. Θα περιοριστώ να τονίσω πως, µε εξαίρεση το τρίτο κε48

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

φάλαιο, που είναι κάπως τεχνικό, τα υπόλοιπα παρακολουθούνται µε άνεση από τον αναγνώστη που έχει µια σχετικά καλή γενική γνώση για θέµατα της νεώτερης φυσικής επιστήµης. Σηµαντικό είναι να τονιστεί πως ο Redhead ανήκει στην «σχολή του Cambridge», όσον αφορά τον τρόπο που κάνει φιλοσοφία της φυσικής. Εννοώ πως είναι λιτός και πολύ ακριβής στη διατύπωση των φιλοσοφικών του απόψεων, που στηρίζονται, άλλωστε, σε πολλή σοβαρή µελέτη των κλάδων της φυσικής που τον απασχολούν. Όχι µόνον το εδώ συζητούµενο βιβλίο του, αλλά το σύνολο του έργου του, αποδεικνύουν πως δεν µπορεί να γίνει σοβαρή φιλοσοφία της φυσικής χωρίς εις βάθος γνώση της ίδιας της φυσικής και του απαραίτητου «µαθηµατικού οπλοστασίου» της. Θα ήθελα ακόµη να τονίσω πως αξίζει να διαβαστεί µε προσοχή ο έξοχος πρόλογος που έγραψε για την ελληνική έκδοση ο Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος. Εισάγει µε επιδεξιότητα τον αναγνώστη στη θεµατική του βιβλίου, καθώς συζητεί κριτικά (αξιοποιώντας σηµαντικές βιβλιοκρισίες σε ξένα φιλοσοφικά περιοδικά) τα τέσσερα κεφάλαιά του. Ακόµη, παρουσιάζει πρωτότυπες και ενδιαφέρουσες σκέψεις γύρω από το ερώτηµα κατά πόσον η προσπάθεια για τη διατύπωση µιας θεωρίας των πάντων στη φυσική «προσκρούει» ή όχι στο «θεώρηµα µη πληρότητας» του Gödel (σελ. xxii-xxv). Κλείνοντας, ας σηµειωθεί πως οι µεταφραστές του µικρού, αλλά απαιτητικού, αυτού βιβλίου, Γιώργος Κατσιλιέρης και Αθανάσιος Σαµαρτζής, πέτυχαν να µας δώσουν ένα ρέον και «σφιχτό» κείµενο. Είναι άξιοι συγχαρητηρίων γι’ αυτό. Επίσης, τολµώντας νέες αποδόσεις κάποιων επιστηµονικών όρων (ασχέτως µε το πόσο συµφωνεί κανείς µε κάθε µία από τις επιλογές τους χωριστά), οι µεταφραστές ανοίγουν τη µεγάλη και ενδιαφέρουσα συζήτηση για το πώς γίνεται (ή τουλάχιστον πρέπει να γίνεται) η µετάφραση των τεχνικών όρων κάθε επιστήµης στην ελληνική, ώστε και στο επιστηµονικό περιεχόµενό τους να ανταποκρίνονται οι µεταφραστικές επιλογές, και την αισθητική της γλώσσας µας να µην προσβάλλουν. Μ.Η.Μ. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Β ΙΒΛΙΟ

Κωνσταντίνου Ι. ∆εσποτοπούλου,

Μηνύµατα πολιτικής. Επισηµάνσεις και παραινέσεις εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005, 192 σ.

Ο

συγγραφέας του βιβλίου, γεννηµένος στην Σµύρνη της Ιωνίας, γνώρισε την φρίκη και την οδύνη της Μικρασιατικής καταστροφής, σπούδασε στην Νοµική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών, ανηγορεύθη ∆ιδάκτωρ και Υφηγητής στην έδρα της Φιλοσοφίας του ∆ικαίου, διεκόνησε την φιλοσοφία και πολιτική φιλοσοφία στα Πανεπιστήµια Αθηνών και Nancy και στο Πάντειο Πανεπιστήµιο Πολιτικών Επιστηµών, στο οποίο διετέλεσε και Πρύτανις, τακτικό µέλος της Ακαδηµίας Αθηνών από το 1984 και Πρόεδρός της (1993), υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων το 1989 και 1990, αναδηµοσιεύει στο παρόν βιβλίο µελετήµατά του από τον χώρο της πολιτικής φιλοσοφίας και της πρακτικής πολιτικής. Το πρώτο µέρος του βιβλίου φέρει τον τίτλο «Ι. Από το Βήµα της Ακαδηµίας» και αποτελείται από έξι κεφάλαια: Η αποστολή της παιδείας και ιδιαίτερα στην εποχή µας, Άµυνα της ελληνικής γλώσσας, θεσµοί ολέθρου της ζωής του ανθρώπου, Η αξιοπρέπεια του ανθρώπου και δύο επίµαχοι θεσµοί, Προς τους λαούς των παρευξεινίων χωρών, Προεδρίας εγκώµιον. Τα κεφάλαια αυτά προβάλλουν την σηµασία της παιδείας για την ηθική διάπλαση του ανθρώπου, υπεραµύνεται η χρήση της ελληνικής γλώσσας σε επιστηµονικά έργα, καταδικάζεται ο πόλεµος και η θανατική ποινή.

Το δεύτερο µέρος του βιβλίου φέρει τον τίτλο «ΙΙ. Εκτός Ακαδηµίας» και αποτελείται από δώδεκα κεφάλαια», τα οποία αποτελούν επιφυλλίδες του συγγραφέα δηµοσιευµένες σε εφηµερίδες των Αθηνών, εξ αφορµής επετείων ή άλλων λόγων. Ιδού οι τίτλοι των κεφαλαίων: Η ονοµασία του περί τα Σκόπια κράτους, –όπου προτείνεται ο όρος Βαρδαρ-σλαβία ως πλέον δόκιµος για την χώρα FYROM–, Αφροσύνη και σωφροσύνη πολιτικής (1897-1997), Ανάγκη για Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, Η ∆ηµοκρατία και οι Πολιτικοί, Ο τρόπος εκλογής Βουλευτών, Η εκλογή του Προέδρου της ∆ηµοκρατίας και ο χρόνος εκλογής των Βουλευτών, Παραποµπή τέως Πρωθυπουργού στο Ειδικό ∆ικαστήριο, Απρεπεστάτη ονοµασία οδού των Αθηνών, Προς γονείς επίδοξων φοιτητών, Χρήµα και χορηγία, Φυσικόν περιβάλλον και πολιτική, Η επιστηµονική έρευνα και η πολιτική. Κυρίαρχο στοιχείο των µελετών αυτών είναι η προτροπή του συγγραφέα για οµόνοια, σύνεση και σωφροσύνη µεταξύ των πολιτικών. Το έργο του συγγραφέα διέπεται από την αρχή που πάντα διείπε τον βίο του, την υπεροχή της σωφροσύνης αντίκρυ στην επιστήµη και αντίκρυ στην τεχνική προς σωτηρία της ανθρωπότητος. Χ.Π. Μπαλόγλου

Γ. Καραµπελιάς,

«1204: Η διαµόρφωση του νεώτερου ελληνισµού» Εναλλακτικές εκδόσεις, Αθήνα 2006.

Τ

ο έργο του Γ. Καραµπελιά είναι ένα από τα πλέον άρτια έργα που έχει γράψει και αποτελεί ουσιαστική συµβολή στην αυτογνωσία του νεοελληνισµού. Γιατί όµως 1204 και όχι 1453; Γιατί η πρώτη άλωση θα έχει καταλυτικές συνέπειες για την συνέχεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας αλλά και για τον τρόπο που συγκροτήθηκε η δυ-

50

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

τική κοινωνία και οικονοµία. Μετά το 1204, η ∆ύση θα πραγµατοποιήσει την πρωτογενή της συσσώρευση, όχι µόνο µε το πλιάτσικο και τις λεηλασίες αλλά και µε την επικράτηση τέτοιων οικονοµικών σχέσεων, που µετέφεραν –υφάρπαζαν πραγµατικά– τον πλούτο, που παρήγετο στα όρια του Βυζαντίου, στην δυτική επικράτεια. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Β ΙΒΛΙΟ

Ο συγγραφέας επισηµαίνει: «Η µετατροπή της ∆ύσης –που θα έβγαινε από τον Μεσαίωνα– σε κυρίαρχη δύναµη προϋπέθετε την υφαρπαγή του συσσωρευµένου πλούτου και τον έλεγχο του εµπορίου του ευρύτερου ελληνικού και αραβικού κόσµου, ούτως ώστε να µεταφερθεί το κέντρο βάρους της Ευρώπης από την Ανατολή στη ∆ύση και από τη Μεσόγειο στον Βορρά. Αποφασιστικός ενδιάµεσος σε αυτήν τη διαδικασία υπήρξαν η Βενετία και οι λοιπές αποικιακές ιταλικές πόλεις· στη συνέχεια ακολούθησαν και πάλι χώρες της µεσογειακής και νότιας Ευρώπης, η Ισπανία και η Πορτογαλία στην Ιβηρική, που θα καταστήσουν παγκόσµια την αποικιακή εξόρµηση, ενώ πολύ αργότερα θα έλθουν η Γαλλία, η Ολλανδία, η Φλάνδρα και εν τέλει η Αγγλία, που θα εγκαινιάσει και τον βιοµηχανικό καπιταλισµό» (σελ. 18). Το έργο στηρίζεται σε πλήθος βιβλίων και πηγών. Εντυπωσιάζουν ορισµένες πληροφορίες, όπως το γεγονός ότι η Χίος, κατά την διάρκεια της Φραγκοκρατίας, κυβερνήθηκε «από µιά µονοπωλιακή – µετοχική – ναυλωτική «εταιρεία», την Μαόνα των Ιουστινιάνη, την «πρώτη µετοχική εταιρεία της Ιστορίας» (σελ. 130). Η Φραγκοκρατία προσπάθησε να επιβάλει σε πολλές περιπτώσεις µε βίαιο τρόπο τον καθολικισµό. Χαρακτηριστική είναι η διά πυράς θανάτωση το 1231 δεκατριών Κυπρίων µοναχών (σελ. 133). Ο Γ. Καραµπελιάς αναφέρεται στην συνεχή αντίσταση, σε περιοχές όπως η Κύπρος και η Κρήτη, κατά των κατακτητών. Επίσης επισηµαίνει ότι η αντιπαλότητα ∆ύσης – Οθωµανών δεν είναι δεδοµένη, ενώ µνηµονεύει την άποψη του Σ. Ράνσιµαν ότι, αν τα ορθόδοξα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης συνενώνονταν, «θα µπορούσαν ν’ ανθέξουν εναντίον της ∆ύσεως και εναντίον των Τούρκων» (σελ. 152). Εκτενείς είναι οι αναφορές στον Βυζαντινό Πολιτισµό, στην ζωγραφική, στο κράτος πρόνοιας, στο κράτος δικαίου, στην ιατρική επιστήµη και στην θέση της γυναίκας. Όπως προκύπτει από συστηµατική έρευνα, το κράτος και η εκκλησία στο Βυζάντιο δεν ταυτίζονταν. Αντίθετα «το Βυζάντιο υπήρξε το πλέον εκκοσµικευµένο κράτος των µεσαιωνικών χρόνων, µε τη µικρότερη –αναλογικά– επιρροή της Εκκλησίας, µε έναν πρώιµο διαχωρισµό µεταξύ εκπαίδευσης και θρησκείας, και την κατίσχυση –τηρουµένων των αναλογιών– ενός «κράτους-δικαίου» (σελ. 54). Ο συγγραφέας εξετάζει τις ερµηνείες του 1204 και της βυζαντινής αυτοκρατορίας στην ελληνική και στην διεθνή βιβλιογραφία: «Παραδοσιακά, ως συνέχεια των αντιπαραθέσεων Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

του 19ου αιώνα, και κυρίως της «Καταστροφής» του 1922, που είδε την κατάρρευση της «Μεγάλης Ιδέας», το διαφωτιστικό «προοδευτικό» στρατόπεδο υποτιµά το Βυζάντιο, ενώ µεγαλύτερη σηµασία του αποδίδουν διανοούµενοι συνδεδεµένοι µε την Εκκλησία και την ορθόδοξη παράδοση», (σελ. 432). Ο Καραµπελιάς αναφέρεται στην απόπειρα των Άγγλων ιστορικών, του Μάνγκο και του Χοµπσµπάουµ, αφ’ ενός να υπονοµεύσουν την συνέχεια του ελληνισµού, αφ’ ετέρου να θεωρηθεί το ελληνικό έθνος δηµιούργηµα του ελληνικού κράτους µετά την ίδρυσή του, ούτε καν της ελληνικής επανάστασης. Βεβαίως, οι ερµηνείες εξυπηρετούν επείγουσες ιδεολογικές ανάγκες στην εποχή της παγκοσµιοποίησης, όπου τα έθνη και τα έθνη κράτη θα πρέπει να εξαφανισθούν και να περιοριστούν το πολύ-πολύ στις περιβόητες «φαντασιακές κοινότητες». Έτσι, ο Καραµπελιάς υποστηρίζει ότι διανοούµενοι όπως ο Π. Κιτροµηλίδης και ο Α. Λιάκος βάζουν στο εδώλιο του κατηγορούµενου για εθνικισµό τον κ. Παπαρρηγόπουλο, τον Σ. Ζαµπέλιο, τον Σ. Λάµπρο, τον Γ. Κορδάτο, τον Κ. Τσάτσο, τον ∆. Ζακυθηνό, τον Γ. Θεοτοκά, τον Γ. Σεφέρη, τον Ι. Κακριδή, τον Ν. Βέη, τον Α. Σβώλο, τον Ν. Σβορώνο. Χαρακτηριστικό της νέας ιδεολογίας, που θέλει να αµφισβητήσει την ίδια την ύπαρξη του νεοελληνισµού, είναι η ακόλουθη θέση του Π. Κιτροµηλίδη: «θα µπορούσε δηλαδή να παρατηρηθεί ότι, λόγω της επιβολής του Παπαρρηγοπούλειου σχήµατος ως κανονιστικού πλαισίου του ιστορικού αυτοπροσδιορισµού της ελληνικής κοινωνίας, συντελέστηκε στην ελληνική παιδεία και ιδεολογία µία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα από συγκριτικής σκοπιάς αλληλοπεριχώρηση εθνικισµού και µαρξισµού ή ακριβέστερα εθνικισµού και αριστερής ιδεολογίας, που θα εξέπληττε ίσως αρκετούς ξένους µελετητές των αντίστοιχων ιδεολογικών ρευµάτων» (σελ. 441). Από τον αναθεωρητικό οίστρο, συγγραφέων όπως ο Λιακός, καθώς επισηµαίνει ο Γ. Καραµπελιάς, δεν γλυτώνουν ούτε νεοελληνιστές όπως ο Κ. ∆ηµαράς, ούτε η Γενιά του Τριάντα (Σεφέρης, Ελύτης ιδιαίτερα), καθ’ ότι ανανεώνουν το συµπέρασµα της συνέχειας του ελληνισµού. Άλλη περίπτωση αποτελούν συγγραφείς όπως ο Ράµφος, που, ενώ αποδέχονται την συνέχεια Βυζαντίου – νεοελληνισµού, θεωρούν την συνέχεια αυτή ως εµπόδιο στον εκσυγχρονισµό και στην ταύτισή µας µε την ∆ύση. Αλλά, όπως επισηµαίνει ο Γ. Καραµπελιάς, «το Βυζάντιο “προηγείται” της ∆ύσεως σε νεωτερικά στοιχεία, σχεδόν σε όλους τους τοµείς· είναι πιο δηµοκρατικό στην κοινωνική του διάρθρωση και την ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

51

Β ΙΒΛΙΟ

θρησκευτική του παράδοση, σε σύγκριση µε τις αυστηρά ιεραρχηµένες δυτικές φεουδαλικές κοινωνίες ενώ ήδη η πυρηνική οικογένεια διαδραµατίζει σηµαντικώτερο ρόλο, ορίζοντας τον ιδιαίτερο «ελληνικό» τύπο εξατοµίκευσης (στοιχεία που συναντάµε και σήµερα σε πολλές όψεις της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας)» (σελ. 453). Το έργο αναφέρεται συστηµατικά σε όλη την σύγχρονη ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία για το Βυζάντιο, από τον Ζαµπέλιο, τον Τατάκη, τον Κουκουλέ, την Λαΐου ως τον Χούνγερ, τον Οστρογκόρσκυ, τον Ράνσιµαν. Ανατέµνει την βυζαντινή κοινωνία και όλα τα σηµαντικά θέµατα που προκύπτουν κατά την εξέτασή της από τις αρχαιοελληνικές και ρωµαϊκές επιρροές, ως τον εντοπισµό αποκλίσεων ανάµεσα στο κράτος και την θρησκεία. Όµως, το 1204, ενώ υπήρξε η αρχή του τέλους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εγκαινίασε για την ∆ύση τον ιµπεριαλισµό και την πρωτογενή συσσώρευση. Ο συγγραφέας επισηµαίνει ότι υπάρχουν όλες οι προϋπο-

θέσεις για µία απόπειρα της Τουρκίας να επικρατήσει πάλι µε διάφορους τρόπους στα Βαλκάνια, όπως έπραξε από το 1261. Ο Γ. Καραµπελιάς σηµειώνει επίσης ότι το θετικό ενδιαφέρον για το Βυζάντιο τροφοδότησαν µελέτες στοχαστών όπως ο Χ. Γιανναράς, αλλά και ο Ν. Σβορώνος, ο Μ. Μερακλής, ο Ν. Βαγενάς, ο Σ. Ασδραχάς, ο Ι. Χασιώτης, ο Ε. Καψωµένος, ο Γ. Κοντογιώργης. Είναι σηµαντικό ότι µία σπουδαία µελέτη, παράγεται εκτός Πανεπιστηµίου, καθ’ ότι αυτό παραµένει πεισµατικά κλειστό στην ζωντανή δηµιουργία. Τελειώνοντας σηµειώνουµε το δέον του συγγραφέα: οµοσπονδία των λαών της Βαλκανικής κατά το όραµα του Ρήγα Φεραίου, δηλαδή επανεύρεση «του Βυζαντίου µετά το Βυζάντιο», και µία καινούργια «Μεγάλη Ιδέα», δηλαδή «τη σύνθεση ανάµεσα στην Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία και “τον ένδοξό µας Βυζαντινισµό”: έτσι ίσως θα µπορούσαµε να κάνουµε και πάλι το πανάρχαιο δράµα να λειτουργήσει» (σελ. 471). Σπύρος Κουτρούλης

Λ. Παπανικολάου,

Η καθηµερινή ιστορία του εικοσιένα εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2006

Α

φού ευχαριστήσουµε τον κ. Θανάση Καστανιώτη για την ευγενή του καλοσύνη να µας αποστείλει το βιβλίο του άγνωστού µας κ. Παπανικολάου, θέλουµε να εκφράσουµε την έκπληξή µας: επειδή ο εκδοτικός οίκος Καστανιώτη µας έχει συνηθίσει σε εκδόσεις συγγραµµάτων µε επιστηµονικά χαρακτηριστικά. ∆εν έχει τόση σηµασία αν συµφωνεί κανείς ή διαφωνεί µε τις πρωτότυπες πράγµατι απόψεις του κ. Παπανικολάου, όπως επί παραδείγµατι «το σχετικά µηδαµινό γεγονός που η ιστορική παράδοση βάφτισε Ελληνική Επανάσταση» (σ. 43). [Για την παγκόσµια σηµασία της Ελληνικής Επανάστασης παραπέµπουµε τον κ. Παπανικολάου στον γνωστό µας Henry Kissinger, ο οποίος στην διδακτορική του διατριβή εξηγεί πως το ’21 ανέτρεψε την παγκόσµια τάξη πραγµάτων της Ιεράς Συµµαχίας, για την δε σηµασία της Επανάστασης για µας, υπενθυµίζουµε στον κ. Παπανικολάου τι ωραία που θα ζούσε ως µειονοτικός υπήκοος του σηµερινού κεµαλικού κράτους]. Ούτε θα ασχοληθούµε µε την φράση «λιποταξία του Κολοκοτρώνη» (σ. 204) για την πολιορκία της Πάτρας (!), ή µε τον χαρακτηρισµό του Καποδίστρια ως «ρωσσοέλλη52

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

να» (σ. 320) κ.λπ. Εµείς µεν το βιβλίο το τοποθετήσαµε ήδη εκεί ακριβώς που του ταιριάζει, ο δε κ. Παπανικολάου ασφαλώς και δεν πρόκειται να µεταβάλει τις απόψεις του, τις οποίες µπορεί να συζητήσει µε τους συγγραφείς του γνωστού σχολικού βιβλίου Ιστορίας. Στον κ. Καστανιώτη απευθυνόµαστε, µε πολλή εκτίµηση κι’ αγάπη: ΠΩΣ ΕΚ∆ΩΣΑΤΕ, κ. Καστανιώτη, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΜΙΑ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΜΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ; Οποιοσδήποτε µπορεί να εκπέµπει οιαδήποτε άποψη σ’ αυτήν την χώρα, αλλά τηρώντας τουλάχιστον τα προσχήµατα της ιστορικής έρευνας. Το έργο του κ. Παπανικολάου αποτελεί µία έκθεση ιδεών χωρίς απολύτως καµµία τεκµηρίωση. Όταν λοιδωρεί Επανάσταση, Κολοκοτρώνη, Καποδίστρια κ.λπ. θα ώφειλε τουλάχιστον να υποστηρίξει τις απόψεις του ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Προφανώς το βιβλίο του κ. Παπανικολάου διέφυγε της προσοχής της επιστηµονικής επιτροπής που διαθέτει ο εκδοτικός οίκος Καστανιώτη και που έχει σκοπό να εγκρίνει από επιστηµονικής απόψεως, τα υποβαλλόµενα δοκίµια. ∆.Π. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΠΙΣΤΟΛΗ

Ατοπήµατα και στο βιβλίο του δασκάλου Κύριε ∆ιευθυντά, Για τα λάθη του Βιβλίου Ιστορίας ΣΤ’ ∆ηµοτικού έγινε αρκετός λόγος, ενώ περνά σχεδόν απαρατήρητο το βιβλίο του ∆ασκάλου, µολονότι δηµιουργεί µεγαλύτερο θόρυβο στο Εξωτερικό, όπου διαδίδεται ότι και σήµερα ακόµη η Ελλάδα εµφανίζει τους Βλάχους σαν Ρουµάνους! Πράγµατι στη σελίδα 68 του Βιβλίου του ∆ασκάλου σηµειώνεται: «Σύµφωνα µε τις µαρτυρίες, οι περιοχές που είναι κοντά στα ελληνικά σύνορα του 1864 και του 1881 κατοικούνται και από χριστιανούς Βουλγάρους, Σέρβους, Ρουµάνους...»! Των τελευταίων η εντόπιση το 1864 στο ∆οµοκό και το 1881 στη Μελούνα Τυρνάβου φανερώνει το αγεωγράφητο και το ανιστόρητο των συγγραφέων ή τον πειθαναγκασµό τους σε γεωγραφική και ιστορική υπέρβαση κατά παραγγελία! ∆ιότι ρουµανική παρουσία αποκλείουν παντελώς στη ...Βαλκανική(!) οι επιφανέστεροι ιστορικοί και πολιτικοί της Ρουµανίας [Βλ. Αχ. Γ. Λαζάρου, «Ρουµανία και Βαλκάνια», Η Καθηµερινή, 30.6.01, 12]. Προσφυέστατα η Ακαδηµία Αθηνών, στην πρόσφατη γνωµοδότησή της, διευκρινίζει ότι δεν πρόκειται για Ρουµάνους αλλά για λίγους ρουµανίσαντες Βλάχους µετά το Παιδοµάζωµα και την ίδρυση ρουµανικών σχολείων στον ελλαδικό χώρο [Βλ. Αχ. Γ. Λαζάρου, Βαλκάνια και Βλάχοι. Αθήνα 1993, σ. 192 εκ.]. Ως προς δε τις επιπτώσεις της ρουµανικής προπαγάνδας µε τα σχολεία, ο επιθεωρητής D. Lazarescu - Lecanta µε παρρησία ανέφερε στον Ρουµάνο υπουργό Παιδείας: «...έχοµεν αρκετά σχολεία, διδασκάλους, καθηγητάς, ιερείς, αλλά δεν έχοµεν ρουµανικόν πληθυσµόν...». Το ρουµανικόν έθνος ενταύθα ...δεν συνίσταται ει µη από διαφοροτρόπως µισθοδοτουµένους και επιχορηγουµένους, των οποίων άµα παύση η µισθοδοσία διαλύεται και το ρουµανικόν αίσθηµα...» [Βλ. Κ. Α. Βαβούσκος, Η συµβολή του Ελληνισµού της Πελαγονίας εις την ιστορίαν της νεωτέρας Ελλάδος. ΕΜΣ. Θεσσαλονίκη 1959, 15]. Ποιος θα φανταζόταν ότι µετά πλήρη και µισό αιώνα θα «διόρθωναν» τον αρµόδιο επιθεωρητή των ρουµανικών σχολείων ελληνόφωνοι συγγραφείς σχολικών βιβλίων Ιστορίας; Περιερρότατα στο Βιβλίο του ∆ασκάλου δεν λαµβάνονται υπ’ όψιν ούτε όσα έγραψε ο πρώτος Νεοέλληνας ιστορικός Κ. Μ. Κούµας για γένεση Βλάχων, δηλαδή εκλατινισµένων Ελλήνων, συνακόλουθη της Ρωµαιοκρατίας, ούτε η καίρια επισήµανση της καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων Ελευθερίας Ι. Νικολαΐδου [Η ρουµανική προπαγάνδα στο βιλαέτι Ιωαννίνων και στα βλαχόφωνα χωριά της Πίνδου, τ. Α’, Ιωάννινα 1995- 221]: «Τη θέση αυτή, που διατύπωσε πρώτος ο Κων. Κούµας, Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων, τ. 12, Βιέννη 1832, σ. 520-521, υποστηρίζει σθεναρά κι ο Απ. Ε. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, τ. 1, Θεσσαλονίκη 1974, β’ έκδ. σ. 35 κ. εξ. και επαναβεβαιώνει µε σοβαρά επιχειρήµατα ο Λαζάρου, Η Αρωµουνική, ό.π. σ. 91-114 και η Μαρία Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Συµβολή στην έρευνα για την εθνολογική κατάσταση της Μακεδονίας πριν από τους Βαλκανικούς πολέµους, ∆ωδώνη, τεύχ. Α’, τ. 20 (1991), σ. 351». Εξάλλου, ρουµανικές πηγές αποκαλύπτουν τη ρουµανικότητα των Βλάχων επινοηµένη. ∆ηµοσιοποιήθηκε και στη Ρουµανική Βουλή από τον ονοµαστό πολιτικό και ιστορικό της εποχής Μ. Kogalniceanu: «...Η Μακεδονία ρουµανική πολιτική εφευρέθη προς αποτροπήν του ρουµανικού λαού από της περί των εν Τρανσυλβανία αδελφών αυτών µερίµνης. Εάν εγκαταλείψωµεν την µακεδονικήν πολιτικήν, οι συµπατριώται ηµών θα αναγκασθώσι να στραφώσι προς την Τρανσυλβανίαν. Αλλ’ εν τοιαύτη περιπτώσει αι σχέσεις ηµών προς την Αυστροουγγαρίαν θα διαταραχθώσι σπουδαίως, το οποίον εκ παντός τρόπου δέον ν’ αποφύγωµεν υπό τας παρούσας περιστάσεις. ∆ιά τούτο είναι αναγκαίον επί του παρόντος να διευθύνωµεν την προσοχήν του Ρουµανικού λαού προς την Μακεδονίαν» [Βλ. G. Weigand, Οι Αρωµούνοι (Βλάχοι). Α’ Έκδ. Οίκος Αδελφώ Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2001, 37]. Εποµένως από το 1918, έτος ενσωµατώσεως της Τρανσυλβανίας στη Ρουµανία, ούτε το εφεύρηµα ούτε η στροφή της προσοχής του ρουµανικού λαού προς τη Μακεδονία έχουν νόηµα. Όµως, µε την επίσηµη «ελληνική» πολιτική και την «επιστηµοσύνη» των συγγραφέων σχολικών βιβλίων Ιστορίας στην Ελλάδα των ηµερών µας θα παραχωρηθούν και τα ...Κύθηρα! Μετά τιµής ΑΧ. Γ. ΛΑΖΑΡΟΥ

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

53

Επιφυλλίδα Γιατί στην Αρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκε ο µεγαλύτερος πολιτισµός

Το πολίτευµα της χαµηλής εντροπίας Του ∆ηµοσθένους Κυριαζή *

Ένα εύλογο ερώτηµα Αποτελεί γενική και διαχρονική αναγνώριση ότι οι φιλοσοφικές, οι πολιτικές, οι κοινωνικές, οι καλλιτεχνικές, οι επιστηµονικές και άλλες κατακτήσεις των αρχαίων Ελλήνων είναι κορυφαίες και µέχρι σήµερα τουλάχιστον αξεπέραστες. ∆ικαιολογηµένα, συνεπώς, δηµιουργήθηκε το ερώτηµα: Γιατί µόνο στην Ελλάδα και γιατί µόνο τότε στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ένας τέτοιος πολιτισµός; Ποια είναι τα αίτια δηµιουργίας αυτού του ανεπανάληπτου πολιτισµού στον συγκεκριµένο τόπο και χρόνο;

Οι θεωρίες Στο εύλογο αυτό ερώτηµα έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις, έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες. Η λέξη θεωρία είναι ελληνική και σηµαίνει «θεώρηση, θέαση, κοίταγµα. Θεώρηση της συνειδητοποιηµένης αλήθειας και οµορφιάς»1. Συνεπώς, ο όρος θεωρία δεν σηµαίνει την παρουσίαση της αντικειµενικής αληθείας αλλά την παρουσίαση της υποκειµενικής αλήθειας του θεωρούντος. Η αντικειµενική αλήθεια, η πραγµατικότητα, αποδεικνύεται µόνον από την πράξη και το πείραµα. Μετά απ’ αυτήν τη διευκρίνιση, ας αναφερθούµε εν συντοµία στις πιο γνωστές θεωρίες που υπάρχουν για το υπ’ όψιν θέµα.

1. Η θεωρία του προϋπάρχοντος πολιτισµού Κατά την θεωρία αυτή ο ελληνικός πολιτισµός αποτελεί

συνέχεια ενός άλλου αρχαιοτέρου πολιτισµού, που είναι θαµµένος στον πυθµένα του Αιγαίου. Ο κλασσικός πολιτισµός της Ελλάδας αποτελεί µια φάση της εξελικτικής πορείας αυτού του πολιτισµού µέσα στον χρόνο και στον χώρο. Η άποψη αυτή ενισχύθηκε σηµαντικά από τα αρχαιολογικά ευρήµατα στο Ακρωτήρι της Θήρας. Από τα ευρήµατα αυτά προκύπτει ότι χαρακτηριστικά του Ελληνικού πολιτισµού των ιστορικών χρόνων υπάρχουν και στα ευρήµατα του Ακρωτηρίου της Θήρας, που ανήκουν σε παλαιότερη των ιστορικών χρόνων εποχή. Η διαπίστωση αυτή προφανώς αποτελεί τεκµήριο συνέχειας των δυο πολιτισµών. Γνωρίζω µια προσπάθεια τεκµηρίωσης αυτής της άποψης που έχει γίνει από τον Γάλλο µηχανικό Pierre Lhermitte, ο οποίος απέδειξε ότι η ναυπηγική τεχνολογία της Ελλάδας των ιστορικών χρόνων είναι ιδία µε την ναυπηγική τεχνολογία που απεικονίζεται στα ευρήµατα του Ακρωτηρίου. Ενίσχυση της θεωρίας αυτής αποτελεί επίσης η άποψη του καθηγητού Σεισµολογίας του πανεπιστηµίου Αθηνών Άγγελου Γαλανόπουλου, σύµφωνα µε την οποία η µυθική Ατλαντίδα υπήρξε στην περιοχή του Αιγαίου και εξαφανίστηκε από τη µεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Νεώτερες απόψεις τοποθετούν την Ατλαντίδα στην περιοχή της Νοτιο -Ανατολικής Μεσογείου και συνεπώς η περιοχή του Αιγαίου δύναται να θεωρηθεί ότι τότε ήταν µια περιφερειακή περιοχή της Ατλαντίδας. Στην θεωρία αυτή - που είναι και λογική και συµβατή µε

* Ο ∆ηµοσθένης Κυριαζής είναι φυσικός και ηλεκτρονικός. ∆ιετέλεσε Γενικός ∆ιευθυντής Ανάπτυξης του ΟΤΕ και σύµβουλος τηλεπικοινωνιών στο ΥΠΕΘΟ και στην ΕΕΤΤ. Ασχολήθηκε µε την αλληλεπίδραση ψηφιακής τεχνολογίας- δηµοκρατίας και έγραψε τα βιβλία: Η Αναγέννηση της ∆ηµοκρατίας και Η Άµεση ∆ηµοκρατία στην Τηλέρια (Εκδόσεις Πατάκη, 2002 και2005).

1. Ούρλιχ φον ΒΙΛΑΜΟΒΙΤΣ. ΠΛΑΤΩΝ, Εκδόσεις Κάκτος, 2005.

54

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα ιστορικά στοιχεία και αρχαιολογικά ευρήµατα - προφανώς δεν εντοπίζονται τα αρχικά αίτια που προκάλεσαν αυτόν τον πολιτισµό, αλλά απλώς γίνεται µετάθεση αυτού του εντοπισµού σε κάποιον άλλο χρόνο και τόπο.

2. Η θεωρία των βέλτιστων κλιµατολογικών συνθηκών Το κλίµα της Ελλάδας, αξιολογούµενο µε τα βασικά µετεωρολογικά χαρακτηριστικά της ηλιοφάνειας, της θερµοκρασίας, της υγρασίας και της κυκλοφορίας του αέρα και των θαλάσσιων υδάτων, είναι - ή έστω ήταν - ένα από τα καλλίτερα κλίµατα του κόσµου. Ένα κλίµα µε τέτοια χαρακτηριστικά αποτελεί παράγοντα ψυχικής ευεξίας, πνευµατικής διαύγειας και δραστηριότητας. Ακόµη αποτελεί παράγοντα εύκολης συνάθροισης πολλών ανθρώπων σε ανοικτούς φυσικούς χώρους και συνεπώς παράγοντα επικοινωνίας των ανθρώπων κάτω από άριστες φυσικές συνθήκες Κάποιοι ειδήµονες υποστηρίζουν ότι η σηµαντικώτερη διαφορά µεταξύ του αρχαιοελληνικού και του ευρωπαϊκού πολιτισµού είναι ότι ο µεν πρώτος αναπτύχθηκε σε ανοικτούς χώρους της φύσης και του φωτός, ο δε δεύτερος σε κλειστούς ανθρωπογενείς χώρους. Υποστηρίζουν δηλαδή ότι η απλότητα, η καθαρότητα και η σφαιρικότητα του αρχαιοελληνικού πνεύµατος οφείλεται στον καθαρό αέρα, στο άπλετο φως του ήλιου και στην ευχάριστη θερµοκρασία των ανοικτών χώρων της Ελλάδας. Και η θεωρία αυτή αποτελεί µια λογική απάντηση στο σχετικό ερώτηµα, όµως η ισχύς της κλονίζεται από το γεγονός ότι χώρες µε τις ίδιες - ή περίπου ίδιες - κλιµατολογικές συνθήκες υπάρχουν σε πολλά άλλα µέρη της γης όπου όµως δεν αναπτύχθηκαν πολιτισµοί παρόµοιοι µε τον ελληνικό.

3. Η θεωρία της εξωγήινης παρουσίας Κατά την θεωρία αυτή, ο αρχαιοελληνικός πολιτισµός δηµιουργήθηκε από εξωγήινα όντα, που κάποτε ήρθαν και έζησαν στον χώρο της Ελλάδας. Η άποψη αυτή επιχειρεί-

ται να τεκµηριωθεί αφ’ ενός στα πολύ υψηλά χαρακτηριστικά του πολιτισµού αυτού και αφ’ ετέρου στα στοιχεία της ελληνικής µυθολογίας Πιο συγκεκριµένα υποστηρίζεται ότι: η δηµιουργία ενός τόσο µεγάλου πολιτισµού εύκολα εξηγείται αν αποδοθεί σε όντα µε µεγαλύτερη νοηµοσύνη και υψηλότερο πολιτισµό από τη νοηµοσύνη και τον πολιτισµό των ανθρώπων,αν δηλαδή αποδοθεί σε εξωγήινα όντα. Αυτή η άποψη επιχειρείται να ενισχυθεί περαιτέρω από πολλά και διάφορα στοιχεία της ελληνικής µυθολογίας, την οποία θεωρούν ότι είναι η θολή ανάµνηση της εξωγήινης παρουσίας και όχι το δηµιούργηµα της φαντασίας των αρχαίων Ελλήνων. Τέτοια στοιχεία είναι για παράδειγµα: η κατοικία των θεών στην κορυφή του Ολύµπου (ταύτιση κορυφής Ολύµπου µε βάση εξωγήινων όντων ), οι κεραυνοί του ∆ία (χρήση όπλων προηγµένης τεχνολογίας, π.χ λέϊζερ), οι άθλοι του Ηρακλέους (εκτέλεση µεγάλων τεχνικών έργων µε τη χρήση µηχανών προηγµένης τεχνολογίας) και πολλά άλλα. Σχετικοί είναι και οι ακόλουθοι στίχοι του Οµήρου (Ιλιάδα, Σ, στίχ. 416-420): «δύ δε χιτών, έλε δε σκήπτρον παχύ, βή δε θύραζε χωλεύων υπό δ’ αµφίπολοι ρώοντο άνακτι χρύσειαι, ζωήσι νεήνισεν ειοικυίαι. της εν µέν νόος εστί µετά φρεσίν, εν δέ καί αυδή καί σθένος, αθανάτων δέ θεών από έργα ίσασιν.» Σε ελεύθερη απόδοση: (Ο Ήφαιστος), «φόρεσε (δύ) τον χιτώνα του, σήκωσε (έλε) µετά το χονδρό (παχύ) ραβδί (σκήπτρο) του και προχώρησε (βή) πρός την πόρτα (θύραζε) κουτσαίνοντας (χωλεύων) τότε έσπευσαν να βοηθήσουν (ρώοντο) τον βασιλιά (άνακτι) δύο υπηρέτριες (αµφίπολοι) φτιαγµένες από χρυσάφι, όµοιες (ειοικυίαι) µε ζωντανές κοπέλλες· σ’ αυτές υπήρχε µέσα τους µυαλό και σκέψη, είχαν επίσης φωνή (αυδή) καί σθένος, ενώ είχαν µάθει από τους αθάνατους θεούς όλες τις δουλειές».2 Είναι φανερό ότι στους παραπάνω στίχους του Οµήρου σαφώς περιγράφεται η ύπαρξη και η χρήση µηχανών που σήµερα ονοµάζουµε ροµπότ και ότι οι αθάνατοι Θεοί είχαν

2. Η απόδοση στα νεοελληνικά είναι του Ι.∆.Καµάρα, PhD οικονοµολόγου και ερασιτέχνη µελετητή της αρχαίας Ελλάδας.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

55

Επιφυλλίδα τη δυνατότητα να µαθαίνουν στα ροµπότ να «κάνουν όλες τις δουλειές», σήµερα θα λέγαµε να τα προγραµµατίζουν. Ας µη ξεχνάµε επίσης ότι ο Ήφαιστος ήταν ο θεός της τεχνολογίας. Η θεωρία αυτή, παρ’ ότι έχει λογικά στοιχεία, υποβαθµίζεται από το γεγονός ότι η πιθανότητα να ισχύει, είναι ίση ή µικρότερη από την πιθανότητα εξωγήινης παρουσίας σε ολόκληρο τον πλανήτη γη. Κάτι τέτοιο, όµως, µε τα σηµερινά τουλάχιστον δεδοµένα, θεωρείται ότι έχει παρά πολύ µικρή πιθανότητα.

4. Η θεωρία της δηµοκρατίας Κατά την θεωρία αυτή, ο αρχαιοελληνικός πολιτισµός οφείλεται στην ανάπτυξη και λειτουργία δηµοκρατικών συστηµάτων άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Σηµαντικά στοιχεία για την δηµιουργία αυτής της άποψης αποτέλεσαν τα καθολικής αποδοχής ιστορικά συµπεράσµατα ότι: α. Στην Ελλάδα υπήρχε δηµοκρατία από την εποχή που περιγράφουν τα ποιήµατα του Οµήρου. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι, για χιλιάδες χρόνια πριν από την Αθηναϊκή δηµοκρατία, συνυπήρχε στον Ελληνικό χώρο πολιτισµός και δηµοκρατία. Είναι η δηµοκρατία που ο Φρειδερίκος Ένγκελς3 ονόµασε, «Αυθόρµητη ∆ηµοκρατία των ηρωικών χρόνων της Ελλάδας». β. Η κορύφωση του αρχαιοελληνικού πολιτισµού (κλασσικός πολιτισµός) και η κορύφωση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος (Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία), συνέβησαν στον ίδιο χώρο ( Αττική ) και στον ίδιο χρόνο (5ος, 4ος π.Χ. αιώνας). Η χωροχρονική αυτή σύµπτωση της κορύφωσης των δύο αξιών, οδηγεί στο στέρεο συµπέρασµα,ότι µεταξύ πολιτισµού και δηµοκρατίας υπάρχει ισχυρή συσχέτιση. Η ισχυρή αυτή συσχέτιση στην παρούσα άποψή µας έχει ουσιαστικά αναχθεί σε ταύτιση πολιτισµού και δηµοκρατίας. Μια ταύτιση, που σε µαθηµατικό φορµαλισµό εκφράζεται από την εξίσωση :

(1) Η λέξη πολιτισµός, προερχόµενη από τη σύζευξη της λέξης πολίτης και της κατάληξης -ισµός, δηλώνει τις αρχές, τις πρακτικές και κυρίως τις δυνατότητες όλων των πολιτών. Αν όµως οι πολίτες έχουν ασήµαντη και ψεύτικη πολιτική ισχύ, είναι πολύ δύσκολο να έχουν στέρεες αρχές και πρακτικές. Είναι πολύ δύσκολο να έχουν πολιτισµό. Η Φύση δεν ξεγελιέται µε ψεύτικα υποκατάστατα πολιτικής ισχύος σαν αυτά που έχουν οι πολίτες των σηµερινών «δηµοκρατιών».

(2) Πολιτισµό στην αρχαία Ελλάδα ονόµαζαν και εννοούσαν το σύνολο των υλικών και των πνευµατικών επιτευγµάτων µιας κοινωνίας. Συνεπώς, ο πολιτισµός καθορίζεται – πρέπει να καθορίζεται – από την ισότιµη αξιολόγηση τόσο των υλικών όσο και των πνευµατικών-ουµανιστικών επιτευγµάτων. Σήµερα µε τον όρο πολιτισµός (civilization) οι περισσότεροι άνθρωποι εννοούν τα υλικά επιτεύγµατα και εκείνα από τα πνευµατικά που έχουν ισχυρή σχέση µε τα υλικά επιτεύγµατα. Τα άλλα πνευµατικά-ουµανιστικά επιτεύγµατα ούτε θεωρούνται ούτε ονοµάζονται πολιτισµός. Ονοµάζονται κουλτούρα (culture). Συνεπώς η ανωτέρω σχέση (1) ισχύει µόνο για την έννοια που είχαν οι όροι «δηµοκρατία» και «πολιτισµός» στην αρχαία Ελλάδα. Για την έννοια που έχουν σήµερα αυτοί οι όροι - έννοια πολύπλοκη, αµφίσηµη και δυσνόητη ακόµη και για τους ειδήµονες – η εξίσωση (1) δεν ισχύει. Η σχέση (1), σε συνδυασµό µε το αναµφισβήτητο ιστορικό γεγονός ότι η δηµοκρατία γεννήθηκε στη Ελλάδα, εξηγούν αβίαστα, γιατί τότε στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ο µεγαλύτερος πολιτισµός. Όµως και αυτή η θεωρία δεν δίδει απάντηση στο αρχικό ερώτηµα αλλά τη µεταθέτει στην απάντηση του ερωτήµατος: Γιατί τότε στην Ελλάδα γεννήθηκε η δηµοκρατία; Γιατί η Ελλάδα έγινε το λίκνο της δηµοκρατίας;

∆ηµοκρατία = Πολιτισµός (1)

Γιατί η Ελλάδα έγινε το λίκνο της ∆ηµοκρατίας

Η εξίσωση αυτή είναι απόλυτα συµβατή τόσο µε την ετυµολογική, όσο και µε την λογική - φιλοσοφική έννοια του όρου π ο λ ι τ ι σ µ ό ς. Πράγµατι:

Όπως θα επιχειρήσουµε να αποδείξουµε στα αµέσως επόµενα, η αρχαιοελληνική δηµοκρατία - τα σηµερινά δηµοκρατικά πολιτεύµατα διαφέρουν σηµαντικά από αυτήν - εί-

3. Φρειδερίκος Ένγκελς: Γερµανός φιλόσοφος, θεωρητικός του σοσιαλισµού (1820-1895), στενός συνεργάτης του Karl Marx.

56

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα ναι ένα σύστηµα άσκησης της πολιτικής εξουσίας µε βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσµατα: Τη θεµελίωσή του στη λογική, στη φιλοσοφία, του συνόλου και του τυχαίου. Η λογική αυτή, που αναπτύχθηκε και εφαρµόζεται στη σύγχρονη φυσική και ειδικώτερα στη στατιστική και κβαντική µηχανική, έχει σήµερα υψηλή εκτίµηση και αποδοχή όχι µόνο στη φυσική, αλλά και σε άλλες επιστήµες καθώς και στη φιλοσοφία. Την δηµιουργία κοινωνικών συστηµάτων µε χαµηλή εντροπία, χαµηλή συγκέντρωση ισχύος (εξουσίας), και µεγάλη διαφάνεια.4 Την ανάδειξη της λογικής νοηµοσύνης (ΙQ) των µελών της δηµοκρατικής κοινωνίας σε δεσπόζουσα νοηµοσύνη.5 Έχοντας η ∆ηµοκρατία τα παραπάνω συµβατά µε τους φυσικούς νόµους χαρακτηριστικά, έγινε αιτία πνευµατικής, ψυχικής και ηθικής ανύψωσης του συνόλου των πολιτών. Έγινε αιτία δηµιουργίας ενός µεγάλου πολιτισµού. Τη σχέση αυτή µεταξύ αιτίου και αποτελέσµατος εκφράσαµε προηγουµένως µε την εξίσωση: ∆ηµοκρατία = Πολιτισµός 1. Η λογική του συνόλου και του τυχαίου Η ∆ηµοκρατία του αρχαιοελληνικού πνεύµατος είναι ένα σύστηµα άσκησης της πολιτικής εξουσίας, που βασίζεται στην αξιωµατική αρχή ότι όλοι οι άνθρωποι είναι από την φύση, από τον Θεό ίσοι, από πλευράς φυσικής, πνευµατικής και ψυχικής ισχύος. Η ηθική αυτή αρχή, προφανώς δεν ισχύει όταν θεωρούµε µεµονωµένα άτοµα. Ισχύει όµως – ακριβέστερα ισχύει επαρκώς – όταν θεωρούµε ένα µεγάλο πλήθος ατόµων, όταν θεωρούµε µια κοινωνία. Πάνω σ’ αυτή την αρχή στηρίζεται η λογική του συνόλου και του τυχαίου, που σηµαίνει εύρεση των νόµων πού διέπουν τα βασικά µεγέθη αυτών. Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι νόµοι αυτοί έχουν στατιστική και όχι ντετερµινιστική ισχύ.6 Στη λογική και στη νοµοτέλεια του συνόλου και του τυχαίου στηρίζονται οι δύο θεµελιώδεις θεσµοί της Αθηναϊ-

κής ∆ηµοκρατίας. Οι θεσµοί της Εκκλησίας του ∆ήµου και των Αρχόντων της πολιτείας.

Η Εκκλησία του ∆ήµου Στην αρχαία Αθήνα, όλες οι µεγάλες αποφάσεις, που αφορούσαν στους πολίτες και την πολιτεία, λαµβάνονταν από το σύνολο των πολιτών. Λαµβάνονταν δηλαδή από τις Γενικές Συνελεύσεις των πολιτών που ονοµάζονταν Εκκλησίες του ∆ήµου. Τέτοιες µεγάλες αποφάσεις που λαµβάνονταν στις Εκκλησίες ήταν: Η θέσπιση νόµων, η κήρυξη πολέµων, η εκδίκαση µεγάλων αδικηµάτων που διέπραξαν άρχοντες ή πολίτες και γενικά η λήψη των «µέγιστων» αποφάσεων που αφορούσαν στους πολίτες και την πολιτεία τους. Για το θέµα αυτό, ο γνωστός φιλόσοφος και ελληνιστής Ούλριχ φον Βιλαµόβιτς στο βιβλίο του Πλάτων, γράφει για την Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία ότι: «Η νοµοθετική εξουσία βρισκόταν εξ ολοκλήρου στα χέρια του λαού» και ότι η δόµηση του συστήµατος απονοµής της δικαιοσύνης στηριζόταν «στην περίεργη αντίληψη πως όσο περισσότεροι είναι οι δικαστές τόσο πιο πολύ διασφαλίζεται το δίκαιο της απόφασης». Πράγµατι, στα ηλιαστικά δικαστήρια, που δίκαζαν παραπτώµατα και αδικήµατα, ο αριθµός των δικαστών – απλών πολιτών ήταν τόσο µεγαλύτερος όσο σοβαρότερο ήταν το εκδικαζόµενο αδίκηµα. Τα µέγιστα αδικήµατα δικάζονταν στην Εκκλησία από το σύνολο των πολιτών. Αυτή η αντίληψη, στη στατιστική µηχανική όχι µόνο δεν θεωρείται περίεργη, αλλά θεωρείται βασική προϋπόθεση ισχύος της νοµοτέλειας των συστηµάτων που αποτελούνται από πολλά ισότιµα στοιχεία.

Οι Άρχοντες της πολιτείας Ο όρος άρχοντας προέρχεται από τη λέξη αρχή και συνεπώς προσδιορίζει εκείνους που τοποθετούνται στην αρχή ενός οργανωµένου σχηµατισµού. Τους επικεφαλής, τους µπροστάρηδες.

4. ∆ Κυριαζής, Η Άµεση ∆ηµοκρατία στην Τηλέρια, Εκδόσεις Πατάκη, 2005.

5. ∆.Κυριαζής, Νοηµοσύνη πολιτών και πολιτεύµατα, Φυσικός Κόσµος ΕΕΦ, τεύχος 25-26.

6. Στη νεώτερη φυσική οι νόµοι διακρίνονται σε ντετερµινιστικούς και στατιστικούς. Οι πρώτοι οδηγούν σε συµπεράσµατα που έχουν απόλυτη βεβαιότητα (π.χ ο θεµελιώδης νόµος της µηχανικής F=m.γ ) και οι δεύτεροι σε συµπεράσµατα που έχουν πολύ µεγάλη πιθανότητα. (π.χ ο νόµος της εντροπίας στη θερµοδυναµική).

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

57

Επιφυλλίδα Οι άρχοντες στην αρχαία Ελλάδα και ειδικώτερα στην Αθήνα δεν είχαν ουσιαστική εξουσία. Ούτε νοµοθετούσαν, ούτε δίκαζαν, ούτε έπαιρναν οι ίδιοι στρατηγικές και πολιτικές αποφάσεις. Οι άρχοντες τότε υπηρετούσαν και διακονούσαν την Εκκλησία του ∆ήµου. Στην Εκκλησία άρχοντες και πολίτες είχαν την ίδια εξουσία. Μία ψήφο. Ο µεγαλύτερος άρχοντας της Αθήνας, ο Περικλής, είχε στην Εκκλησία την ίδια ισχύ µε τον απλό αγρότη της Αττικής, που ίσως δεν γνώριζε γραφή και ανάγνωση. ∆ικαίωµα να εισηγούνται τι και γιατί πρέπει να αποφασισθεί στις Εκκλησίες είχαν πολίτες και άρχοντες. Ίσως η πλειονότητα των αποφάσεων των Εκκλησιών να λαµβάνονταν ύστερα από εισηγήσεις αρχόντων. Αυτό όµως δεν είναι εξουσία. Είναι η πνευµατική και ηθική δύναµη του κάθε άρχοντα, του κάθε πολίτη. Η ανάδειξη των αρχόντων γινόταν µε κλήρωση ή µε κυκλική θητεία όλων των πολιτών. Σε κάποιες λίγες περιπτώσεις γίνονταν µε εκλογή, µε δηµοψήφισµα. Πρακτικά στην αρχαία Αθήνα αναδεικνύονταν µε εκλογές µόνον οι στρατιωτικοί άρχοντες. Οι άρχοντες των άλλων κατηγοριών αναδεικνύονταν µε κλήρωση ή κυκλική θητεία. Είναι χρήσιµο να σηµειωθεί ότι τότε η νοµοτέλεια του συνόλου και του τυχαίου ούτε κατανοητή ήταν ούτε το σηµερινό κύρος είχε. Αντίθετα, η ηθική του συνόλου ήταν κατανοητή και είχε µεγάλο κύρος. Ο Πλάτων, επικριτής ουσιαστικά του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, έλεγε πως «για να κυβερνηθεί σωστά µια πολιτεία έπρεπε ή όλοι οι πολίτες να είναι φιλόσοφοι (δηµοκρατία) ή να κυβερνούν µόνον οι φιλόσοφοι (αριστοκρατία).» Αντίθετα, η ηθική του τυχαίου ήταν και είναι απροσδιόριστη και ακατανόητη ακόµη και σήµερα. Ίσως για αυτό ο Πλάτων χαρακτήρισε τη ∆ηµοκρατία «ένα παράλογο πολίτευµα όπου άρχοντες δεν γίνονται οι καλύτεροι πολίτες αλλά οι πολίτες που ήλθε η σειρά τους.» 7

Στις σηµερινές «∆ηµοκρατίες», που ουσιαστικά όλη η εξουσία έχει µεταφερθεί από την Εκκλησία στους Άρχοντες, είναι πολλοί που εµπιστεύονται περισσότερο την τυχαία επιλογή από την προσδοκία εκλογής των αρίστων µέσω ψηφοφοριών, των οποίων οι κανόνες και οι πρακτικές καθορίζονται µόνον από τους Άρχοντες χωρίς τη συµµετοχή των πολιτών. Από τα προηγούµενα προκύπτει ότι οι αρχαίοι Έλληνες εκτιµούσαν, εµπιστεύονταν και χρησιµοποιούσαν τη λογική του συνόλου και του τυχαίου. Αυτό ήταν µια κορυφαία, κρίσιµη και µοντέρνα -µε τις σηµερινές αντιλήψεις - απόφασή τους, που βρίσκει µετά από δυόµισι χιλιάδες χρόνια τη λογική της δικαίωση, στα συµπεράσµατα της στατιστικής και κβαντικής µηχανικής.

2. Η διασφάλιση χαµηλής εντροπίας Στα φυσικά συστήµατα, η εντροπία ορίζεται ως «το µέτρο της αταξίας» ή ως «το αντίστροφο του µέτρου της πληροφορίας». Χαµηλή εντροπία συνεπώς σηµαίνει µικρό µέτρο αταξίας ή µεγάλο µέτρο πληροφορίας.8 Από τους ορισµούς αυτούς, και από τους βασικούς θεσµούς της αρχαιοελληνικής δηµοκρατίας, προκύπτει ότι τα δηµοκρατικά πολιτεύµατα αποτελούν συστήµατα χαµηλής κοινωνικής εντροπίας. Τούτο τεκµηριώνεται στη χαµηλή συγκέντρωση εξουσίας και στη µεγάλη διαφάνεια που υπάρχει στις δηµοκρατίες του αρχαιοελληνικού πνεύµατος. Η χαµηλή συγκέντρωση εξουσίας αποτελεί όντως παράγοντα µείωσης της αταξίας, γιατί η εξουσία (η ισχύς, η ενέργεια) παραµένει στους φυσικούς της φορείς, στους πολίτες. Η διαφάνεια –όρο που χρησιµοποιούν οι πολιτικοί και οι κοινωνιολόγοι– µεγιστοποιείται στο πολίτευµα της αρχαιοελληνικής δηµοκρατίας γιατί µόνο στο πολίτευµα αυτό όλοι οι πολίτες είναι εξουσιάζοντες και εξουσιαζόµενοι, άρχοντες και αρχόµενοι. Προφανές είναι ότι µεγάλη διαφάνεια σηµαίνει βελτίωση των συνθηκών πρόσβασης στην πληροφορία, δηλαδή αύξηση της πληροφορίας. Τόσο όµως η

7. Μ. Σακελλαρίου, Αθηναϊκή ∆ηµοκρατία, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2000.

8. Ο περισσότερο γνωστός ορισµός της εντροπίας ως µέτρου της αταξίας (όπου w η παράµετρος αταξίας και k η σταθερά του Boltzman) είναι λογικά ισοδύναµος µε τον ορισµό «εντροπία είναι το αντίστροφο του µέτρου της πληροφορίας». Είναι προφανές ότι «µεγάλη» αταξία σηµαίνει «µικρή» πληροφορία και «µικρή» αταξία σηµαίνει «µεγάλη» πληροφορία.

58

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα µείωση της αταξίας, όσο και η αύξηση της πληροφορίας αποτελούν µείωση της κοινωνικής εντροπίας. Περισσότερα για το θέµα αυτό υπάρχουν στο βιβλίο µας Η άµεση ∆ηµοκρατία στην Τηλέρια. Στο ίδιο συµπέρασµα µε το συµπέρασµα που προαναφέρθηκε, καταλήγουµε και από την θεώρηση των αρχών και των πρακτικών της αρχαιοελληνικής ∆ηµοκρατίας και ειδικώτερα της Αθηναϊκής ∆ηµοκρατίας. Από µια τέτοια θεώρηση εύκολα προκύπτει το συµπέρασµα ότι βασική προϋπόθεση ανάπτυξης και λειτουργίας δηµοκρατικών θεσµών, είναι η ύπαρξη καλών συνθηκών επικοινωνίας των πολιτών, που προφανώς είναι και συνθήκες διασφάλισης χαµηλής εντροπίας. Στην αρχαία Ελλάδα, οι καλές συνθήκες επικοινωνίας διασφαλίζονταν από: α. Τις άριστες κλιµατολογικές συνθήκες. β. Την οργάνωση της αρχαίας Ελλάδας σε µικρά κράτη, σε κράτη-πόλεις. γ. Τη µεγάλη επικοινωνιακή ισχύ της Ελληνικής γλώσσας. α. Οι άριστες κλιµατολογικές συνθήκες Όπως ήδη έχει αναφερθεί, το κλίµα της Ελλάδας αποτέλεσε βασικό παράγοντα ανάπτυξης του πολιτισµού και συνεπώς και της δηµοκρατίας, αφού πολιτισµός σηµαίνει δηµοκρατία και το αντίστροφο. Είναι ακόµη προφανές ότι οι άριστες κλιµατολογικές συνθήκες αποτελούν παράγοντα βελτίωσης της επικοινωνίας των ανθρώπων, γιατί διευκολύνουν τις µετακινήσεις και συγκεντρώσεις αυτών σε ανοικτούς χώρους. Ας µην ξεχνάµε ότι τότε τεχνολογία τηλεπικοινωνιών δεν υπήρχε και ο µόνος τρόπος για αµφιενεργή επικοινωνία των πολιτών ήταν η συγκέντρωσή τους στον ίδιο χώρο, στην Αγορά, στην Πνύκα. Σ’ αυτήν την λογική η µεσουράνηση, στην Αθήνα, της δηµοκρατίας και του πολιτισµού φαίνεται ότι δεν είναι τυχαίο γεγονός, αφού το κλίµα της Αττικής είναι το καλύτερο της Ελλάδας. β. Η οργάνωση σε κράτη -πόλεις Η οργάνωση της Ελλάδος σε κράτη µικρής έκτασης και πληθυσµού, σε κράτη-πόλεις, είναι επίσης ένας πολύ βασιΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

κός παράγων διασφάλισης καλών συνθηκών επικοινωνίας, γιατί σ’ αυτήν την περίπτωση υπάρχει µικρό πλήθος πολιτών και µικρές αποστάσεις µετακίνησής τους. Η οργάνωση αυτή οφείλεται ασφαλώς στα ψυχικά και πνευµατικά χαρακτηριστικά των αρχαίων Ελλήνων, πρωτίστως όµως οφείλεται στα φυσικά χαρακτηριστικά του ελληνικού χώρου, που οδήγησαν και βοήθησαν στην ανάπτυξη και λειτουργία αυτής της ευφυούς και ανθρωποκεντρικής οργάνωσης. Τα πιο σηµαντικά από τα φυσικά χαρακτηριστικά του Ελληνικού χώρου που στήριξαν αυτή την οργάνωση είναι : Η µορφολογία του χώρου και η κατανοµή των φυσικών πόρων. Η µορφολογία του χώρου. Ο ευρύτερος χώρος της Ελλάδας διαιρείται σε επιµέρους περιοχές, που οριοθετούνται και προστατεύονται από θάλασσες και βουνά, δηλαδή από την ίδια τη φύση. Τέτοιες περιοχές είναι τα ελληνικά νησιά, που έχουν οριοθέτηση και προστασία από θάλασσα καθώς και άλλες περιοχές που έχουν από θάλασσα, βουνά, ποτάµια, και άλλες δύσβατες περιοχές. Παραδείγµατα περιοχών µικτής οριοθέτησης και προστασίας είναι η Αττική, η Λακωνία και πολλές άλλες. Η φυσική µόνωση και προστασία που υπάρχει – και πολύ περισσότερο υπήρχε τότε – σ’ αυτές τις περιοχές συνέβαλε σηµαντικά στην οργάνωση και επιβίωση µικρών αυτόνοµων κοινωνιών, των κρατών-πόλεων. Η κατανοµή των φυσικών πόρων. Για να αναπτυχθεί και να επιβιώσει µια αυτόνοµη κοινωνία σε έναν χώρο, πρέπει να υπάρχουν σ’ αυτόν και οι φυσικοί πόροι για την ανάπτυξη γεωργικής,κτηνοτροφικής, αλιευτικής ή άλλης µορφής οικονοµίας. Από τους διάφορους φυσικούς πόρους, ο πιο βασικός είναι αυτός του νερού. Οι υδάτινοι πόροι της Ελλάδας είναι σηµαντικοί και, κυρίως, έχουν µεγάλη διασπορά. Τούτο γίνεται εύκολα κατανοητό αν συγκριθούν οι υπ’ όψιν πόροι της Ελλάδας και της Αιγύπτου, δύο χωρών στις οποίες αναπτύχθηκαν µεγάλοι αλλά διαφορετικοί πολιτισµοί. Από την σύγκριση αυτή εύκολα προκύπτει ότι η Ελλάδα έχει πολύ µεγαλύτερο µήκος θαλάσσιων ακτών και µεγαλύτερο αριθµό χερσαίων υδάτινων πόρων (ποτάµια λίΙΟΥΝΙΟΣ 2007

59

Επιφυλλίδα µνες, πηγές κ.λπ.) ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο χερσαίας επιφάνειας, από ό,τι έχει η Αίγυπτος. Η συγκέντρωση όλων των υδάτινων πόρων σε έναν ποταµό, τον Νείλο, έκανε εύκολο και αποτελεσµατικό τον έλεγχο του Αιγυπτιακού λαού από την εξουσία. Χαρακτηριστικό ιστορικό γεγονός είναι ότι οι εξουσιάζοντες στην Αίγυπτο καθόριζαν τους φόρους που κάθε χρόνο έπρεπε να πληρώνει ο λαός - ώστε ούτε να πεθάνει από την πείνα, αλλά ούτε να αποκτήσει ισχύ – παρατηρώντας τις ενδείξεις των Νειλοµέτρων9. Κάτι ανάλογο ήταν πρακτικά αδύνατον να γίνει στην Ελλάδα. Η Ελλάδα έχει πολλά µέρη σαν τα Άγραφα.10 Ίσως αυτή η διαφορά να εξηγεί γιατί στην Ελλάδα αναπτύχθηκαν δηµοκρατικά πολιτεύµατα ενώ στην Αίγυπτο αναπτύχθηκαν µοναρχικά-θεοκρατικά πολιτεύµατα. Οι προηγούµενες απόψεις ενισχύονται περαιτέρω από την θεώρηση του χρόνου και του χώρου που αναπτύχθηκαν οι πρώτοι πολιτισµοί στην Ελλάδα. Τα συµπεράσµατα για το θέµα αυτό, που προέκυψαν από πολλές και µακροχρόνιες αρχαιολογικές έρευνες και µελέτες, συνοψίζονται ως ακολούθως: Την 3η π.Χ. χιλιετία αναπτύχθηκε. στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου (Λήµνος, Λέσβος, Θάσος, Σαµοθράκη κ.ά.) ο Αιγαιακός πολιτισµός και στα νησιά των Κυκλάδων (Θήρα, Σύρος, Πάρος, Νάξος, Μήλος κ.ά.) ο Κυκλαδικός πολιτισµός. Την χρονική περίοδο 2000-1500 π.Χ. αναπτύχθηκε στη νήσο Κρήτη (Κνωσός, Φαιστός, Μάλια κ.ά.) ο Μινωικός πολιτισµός. Την χρονική περίοδο 1600-1100 π.Χ. αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα ο Μυκηναϊκός πολιτισµός. Την χρονική περίοδο 1100-323 π.Χ. αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα, στα νησιά και τις αποικίες της ο Αρχαιοελληνικός πολιτισµός, που διαιρείται, στην Οµηρική (1100-750 π.Χ.), στην Αρχαϊκή (750-480 π.Χ.) και στην Κλασσική (480-323 π.Χ.) εποχή.

Το πολίτευµα όλων των ανωτέρω πολιτισµών ήταν η δηµοκρατία στην αυθόρµητη ή στην αρχαιοελληνική µορφή της. Τα ιστορικά στοιχεία στέλνουν ένα σαφές µήνυµα. γ. H επικοινωνιακή ισχύς της γλώσσας. Η µεγάλη επικοινωνιακή ισχύς της Ελληνικής γλώσσας πηγάζει από την ύπαρξη µονοσήµαντης σχέσης µεταξύ των λέξεων και της έννοιας αυτών. Η αρχή αυτή, που εκφράστηκε µε το δόγµα «το Λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν», έκαναν την ελληνική γλώσσα την πλουσιότερη, την ωραιότερη και την πιο επικοινωνιακή γλώσσα από όλες τις άλλες γλώσσες του κόσµου. Αν οι αρχαίοι Έλληνες είχαν µια γλώσσα αµφίσηµη και παρδαλή, ίσως τα φυσικά χαρακτηριστικά του χώρου και η ευφυής οργάνωση δεν θα αρκούσαν για να κάνουν την Ελλάδα το λίκνο της ∆ηµοκρατίας. Η συµβολή της γλώσσας στην ανάπτυξη της ∆ηµοκρατίας και του πολιτισµού είναι ένα µεγάλο θέµα, που δεν καλύπτεται µε το προαναφερθέν συµπέρασµα ενός φυσικού. Για αυτό το θέµα, καλλίτερα είναι να µιλήσουν οι ειδήµονες. Εµείς θα περιορισθούµε να αναφέρουµε µόνο τα λόγια του µεγάλου µας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, που είπε στους Σουηδούς Ακαδηµαϊκούς κατά την τελετή απονοµής του βραβείου Νοµπέλ, γιατί πιστεύουµε πως σ’ αυτά συµπυκνώνεται η πεµπτουσία του θέµατος της Ελληνικής γλώσσας: «Και νάµαι τώρα, σήµερα, στον σταθµό της Στοκχόλµης µε µοναδικό κεφάλαιο στα χέρια µου µερικές λέξεις. Είναι ταπεινές, όµως ζωντανές, αφού βρίσκονται στα χείλη ενός ολόκληρου λαού. Έχουν ηλικία τριών χιλιάδων χρόνων. Είναι όµως το ίδιο δροσερές σαν να τις ανέσυρε κανείς µόλις από τη θάλασσα. Ανάµεσα στα βότσαλα και τα φύκια του Αιγαίου, στο ζωηρό γαλάζιο και την απόλυτη διαφάνεια του αιθέρα, είναι η λέξη ο υ ρ α ν ό ς, είναι η λέξη θ ά λ α σ σ α, είναι η λέξη ή λ ι ο ς, είναι η λέξη ε λ ε υ θ ε ρ ί α. Τις αποθέτω µε σεβασµό στα πόδια σας.» Και ακόµη τα λόγια, ….. «σε έσχατη ανάλυση η γλώσσα είναι ή θ ο ς. »11

9. Τα Νειλόµετρα ήταν πηγάδια κατασκευασµένα σε τέτοιες θέσεις ώστε η επιφάνεια του νερού που κάθε φορά είχαν, να αντιστοιχεί στην επιφάνεια του Νείλου. Από τις ενδείξεις των Νειλοµέτρων προέκυπταν αξιόπιστα συµπεράσµατα για το µέγεθος της γεωργικής παραγωγής και συνεπώς και των φόρων που έπρεπε να υποβληθούν.

10. Άγραφα, ορεινή περιοχή της Ελλάδας, που πήρε το όνοµά της από το γεγονός ότι οι Τούρκοι δεν µπόρεσαν να καταγράψουν και να ελέγξουν τους κατοίκους και την παραγωγή τους.

60

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα 3. Η ανάδειξη της λογικής νοηµοσύνης σε δεσπόζουσα.

Nοηµοσύνη είναι η ικανότητα του ανθρώπου να επεξεργάζεται, µε τη δύναµη του εγκεφάλου και όχι των κινήτρων και των ενστίκτων, τις πληροφορίες που λαµβάνει µε τα αισθητήρια όργανά του από το περιβάλλον. Πληροφορίες λαµβάνουν όλα τα ζώα, όµως δεν τις επεξεργάζονται µε τη δύναµη του εγκεφάλου αλλά µε τη δύναµη των ενστίκτων και των κινήτρων. Για χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι γνώριζαν µόνον ότι η νοηµοσύνη είναι µια εγκεφαλική λειτουργία. Από τις αρχές όµως του 20ου αιώνα, βιολόγοι, νευρολόγοι, ψυχίατροι, ψυχολόγοι και άλλοι επιστήµονες, άρχισαν να ερευνούν και να βρίσκουν από ΠΟΙΑ στοιχεία του εγκεφάλου και ΠΩΣ, µε ποιες διαδικασίες, δηµιουργείται η νοηµοσύνη. Οι έρευνες αυτές οδήγησαν και στη µέτρηση της ισχύος της νοηµοσύνης που ο κάθε άνθρωπος έχει. Η ισχύς της νοηµοσύνης ονοµάσθηκε IQ (Intelligence Quotient – πηλίκο νοηµοσύνης), από τη µέθοδο που χρησιµοποιήθηκε για τη µέτρησή της. Στα πρώτα χρόνια δηλαδή, η ισχύς της νοηµοσύνης προέκυπτε από το πηλίκο των σωστών απαντήσεων προς ένα σύνολο κατάλληλων ερωτήσεων, που υποβαλλόταν σε έναν άνθρωπο. Αν, για παράδειγµα, υποβάλλονταν σε κάποιον 20 κατάλληλες ερωτήσεις και αυτός απαντούσε σωστά στις 15, τότε το IQ του ήταν 15/20. Μέχρι την δεκαετία του 1990, οι ερευνητές πίστευαν ότι υπάρχει ένας τύπος νοηµοσύνης - σήµερα την ονοµάζουµε λογική νοηµοσύνη - που µε τα χαρακτηριστικά της ισχύος της συµβολίζεται ως IQ. Την δεκαετία όµως του 1990, οι ερευνητές ανακάλυψαν την ύπαρξη και ενός άλλου τύπου νοηµοσύνης – ενός άλλου ΠΩΣ και από ΠΟΥ – που ονοµάστηκε Συναισθηµατική (Emotional) νοηµοσύνη, µε αντίστοιχο σύµβολο EQ. Στην πραγµατικότητα, η EQ ήταν γνωστή εδώ και χιλιάδες χρόνια από τα αποτελέσµατά της. Όµως, οι επιστήµονες του 20ου αιώνα την αντιµετώπιζαν µέχρι την ανακάλυψή της µε κάποια επιφύλαξη, αν όχι µε περιφρόνηση.

Προϊόντα της IQ είναι οι λογικές σκέψεις. Οι σκέψεις, δηλαδή, που ακολουθούν το µοντέλο της λογικής των αρχαίων Ελλήνων. Υπόθεση και Συµπέρασµα· αν α τότε β. Προϊόντα της EQ είναι οι συνειρµικές σκέψεις που δηµιουργούνται από τη συσχέτιση της πληροφορίας µε τα συναισθήµατα που προκαλεί. Παράδειγµα συνειρµικής σκέψης είναι το συµπέρασµα ύπαρξης κινδύνου από το γαύγισµα του σκύλου. Η λογική νοηµοσύνη IQ είναι αυτή, πάνω στην οποία στηρίχθηκε ο αρχαιοελληνικός και ο δυτικός πολιτισµός. Η συναισθηµατική νοηµοσύνη EQ είναι αυτή, πάνω στην οποία στηρίχθηκε ο πολιτισµός χωρών της Ανατολής. Συνολική και δεσπόζουσα νοηµοσύνη. Όλοι οι άνθρωποι έχουν από την Φύση, από τον Θεό και λογική και συναισθηµατική νοηµοσύνη. Συνεπώς για κάθε άνθρωπο ισχύει ότι: Συνολική νοηµοσύνη = IQ + EQ (2) Είναι όµως δυνατόν, σε κάποιους ανθρώπους ή σε κάποιες κοινωνίες ανθρώπων, ένας από τους δύο τύπους νοηµοσύνης να εκφράζει το µεγαλύτερο ποσοστό της συνολικής νοηµοσύνης. Αυτόν τον τύπο νοηµοσύνης, που αποτελεί το µεγαλύτερο (το δεσπόζον) ποσοστό της συνολικής νοηµοσύνης, ονοµάζουµε δεσπόζουσα νοηµοσύνη. Από την θεώρηση των ιστορικών δεδοµένων, προκύπτει ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση µεταξύ των τύπων γραφής των πολιτευµάτων και της δεσπόζουσας νοηµοσύνης της κάθε κοινωνίας. Συγκεκριµένα, στις κοινωνίες όπου δεσπόζουσα νοηµοσύνη ήταν η λογική νοηµοσύνη IQ, αναπτύχθηκαν αλφαβητικές γραφές και δηµοκρατικά πολιτεύµατα. Αντίθετα, στις κοινωνίες όπου δεσπόζουσα νοηµοσύνη ήταν η συναισθηµατική νοηµοσύνη EQ, αναπτύχθηκαν συµβολικές γραφές και µοναρχικά / θεοκρατικά πολιτεύµατα. Οι ανωτέρω απόψεις, που σήµερα κατανοούµε ότι είναι συµβατές µε τα χαρακτηριστικά και τις επιδόσεις των λογικών και συνειρµικών συλλογισµών, µπορούν να γραφούν σε µαθηµατική φόρµα ως εξής:

11. Από τη Μελέτη οµιλίας και ελληνικής γραφής, ΛΟΓΟΣ ΚΕΚΡΥΜΜΕΝΟΣ ΠΕΡΙ ΦΩΤΟΣ του Χρίστου Αδαµόπουλου, Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1987.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

61

Επιφυλλίδα IQ = αλφαβητική γραφή + ∆ηµοκρατικά πολιτεύµατα (3) EQ = συµβολική γραφή + µοναρχικά / θεοκρατικά πολιτεύµατα (4) Σπεύδουµε να διευκρινίσουµε ότι, οι σχέσεις (3) και (4) έχουν στατιστική και όχι ντετερµινιστική ισχύ. Είναι ξεκάθαρο ότι η σχέση (3) ίσχυσε στην αρχαία Ελλάδα, που γέννησε: τη λογική, την αλφαβητική γραφή και τη δηµοκρατία. Περιπτώσεις ισχύος της σχέσεως (4) µπορούµε µάλλον εύκολα να εντοπίσουµε σε λαούς της Ανατολής, του παρελθόντος αλλά και του παρόντος. Ο µετασχηµατισµός της IQ σε δεσπόζουσα νοηµοσύνη έγινε µε τη βοήθεια της λογικής επιστήµης που ανέπτυξαν οι αρχαίοι Έλληνες και µε σεβασµό στη «µεγαλύτερη αδελφή της» EQ. H IQ, αν και δεσπόζουσα, συνεργαζόταν αρµονικά και χωρίς αλαζονεία µε την EQ. Να ένα παράδειγµα τέτοιας συνεργασίας: Οι Αθηναίοι ρώτησαν το µαντείο τι έπρεπε να κάνουν για να νικήσουν και αυτό απάντησε. Να κατασκευάσετε ξύλινα τείχη. Οι Αθηναίοι όµως χρησιµοποίησαν την IQ τους και κατάλαβαν πώς «το µαντείο εννοούσε» να κατασκευάσουν πολεµικά πλοία. Στην αρχαία Αθήνα, η IQ δέσποζε της EQ διακριτικά αλλά ουσιαστικά. Τότε η λογική νοηµοσύνη δέσποζε των χρησµών των µαντείων. Σήµερα συµβαίνει το αντίθετο. Οι χρησµοί των γαλάζιων, πράσινων και κόκκινων µαντείων δεσπόζουν της λογικής νοηµοσύνης των πολιτών. Η IQ σήµερα δεν δεσπόζει αλλά υπηρετεί τους χρησµούς. Η ανάπτυξη του αρχαιοελληνικού πολιτισµού θεµελιώθηκε στην αρµονική συνεργασία της δεσπόζουσας IQ µε τη µεγαλύτερη και σεβάσµια αδελφή της ΕQ και πραγµατοποιήθηκε στην Αγορά, στην Πνύκα και στο Θέατρο. Η Α62

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

καδηµία Πλάτωνος και το Λύκειο Αριστοτέλους είναι τα κορυφαία πνευµατικά δηµιουργήµατα αυτού του πολιτισµού αλλά όχι τα φυτώρια ανάπτυξής του. Φυτώρια ήταν η Αγορά, η Πνύκα και το Θέατρο.

Σύνοψη – Συµπέρασµα Από τα προηγούµενα προκύπτει ότι όλες οι θεωρίες - µε εξαίρεση αυτής της εξωγήινης παρουσίας - παρουσιάζουν κοινά ή συγγενικά τεκµήρια, που είναι ισχυρά αλλά όχι και αδιάσειστα. Η εµφάνιση κοινών τεκµηρίων στις διάφορες θεωρίες εξηγείται, αν δεχθούµε τη συµβατή µε την εµπειρία και την λογική άποψη, ότι η γένεση ενός πολιτισµού είναι µια εξελικτική διαδικασία δαρβινικού τύπου, που διέπεται περισσότερο από τις αρχές της θεωρίας του χάους παρά από αυτές του ντετερµινισµού. Τα χαοτικά συστήµατα κατά βάθος είναι αιτιοκρατικά συστήµατα µε πολύ µεγάλη ευαισθησία στις αρχικές συνθήκες, στα δεδοµένα του προβλήµατος. Μία µικρή αλλαγή στα δεδοµένα επιφέρει σηµαντική αλλαγή στο µέλλον του συστήµατος. Σε τέτοια συστήµατα είναι πολύ δύσκολο να βρούµε και να κατανοήσουµε πλήρως τα αίτια της δηµιουργίας και τη νοµοτέλεια της συµπεριφοράς τους. Κάποιες φορές, στις εξελικτικές διαΣχέδιο του Σπύρου Oικονόµου δικασίες δηµιουργούνται ορισµένα πολύ σηµαντικά αποτελέσµατα, που είναι καθοριστικά για την περαιτέρω πορεία της διαδικασίας, για το µέλλον του συστήµατος. Αυτά τα καθοριστικά και κρίσιµα αποτελέσµατα φαίνονται και λειτουργούν σαν δευτερογενή αίτια. Στη λογική αυτή, πρωτογενή αίτια του αρχαιοελληνικού πολιτισµού είναι η µορφολογία, το κλίµα και οι υδάτινοι πόροι του Ελληνικού χώρου και δευτερογενή, η δηµοκρατία, η αλφαβητική γραφή και η λογική νοηµοσύνη (IQ). Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα Κορυφαίο ρόλο στο πακέτο των τριών δευτερογενών αιτίων είχε η δηµοκρατία, η οποία συνέβαλε στην ανάπτυξη της αλφαβητικής γραφής και της IQ σε δεσπόζουσα νοηµοσύνη. Τούτο τεκµαίρεται από τη σειρά µε την οποία εµφανίστηκαν αυτά τα αποτελέσµατα – αίτια στον Ελληνικό χώρο. Πράγµατι, από τα ποιήµατα του Οµήρου και από τα αρχαιολογικά ευρήµατα της Λήµνου, προκύπτει ότι ∆ηµοκρατία στην αυθόρµητη µορφή της λειτουργούσε από την περίοδο 3000-1100 πΧ (αιγαιακός – κυκλαδικός – µινωικός – µυκηναϊκός πολιτισµός ) ενώ η αλφαβητική γραφή και η λογική αναπτύχθηκαν πολύ αργότερα, κατά την περίοδο 1100-323 πΧ (αρχαιοελληνικός πολιτισµός ) Η άποψη ότι δηµοκρατία ίσον πολιτισµός είναι συµβατή µε τα ιστορικά γεγονότα του Ελληνικού χώρου.

Το µέλλον της ∆ηµοκρατίας και του πολιτισµού Αν δεχθούµε ότι ισχύει η εξίσωση ∆ηµοκρατία = Πολιτισµός, τότε τα συµπεράσµατα από την αξιολόγηση των σηµερινών και την πρόβλεψη των αυριανών δηµοκρατικών πολιτευµάτων, θα ισχύουν και για τον σηµερινό και αυριανό πολιτισµό. Ας επιχειρήσουµε λοιπόν αυτή τη δίδυµη αξιολόγηση/πρόβλεψη. Οι σηµερινές αντιπροσωπευτικές δηµοκρατίες, από πολιτεύµατα όπου η εξουσία ανήκει στους πολίτες και ασκείται από τους πολίτες, έχουν ντε φάκτο µετασχηµατιστεί στην πράξη σε πολιτεύµατα όπου η εξουσία ανήκει µεν στους πολίτες αλλά δεν µπορεί να ασκείται από τους πολίτες. Η σηµερινή εξουσία που έχουν οι πολίτες να επιλέγουν τους εκπροσώπους τους από µια λίστα προεπιλογής που αποφασίζουν τρίτοι και όχι οι πολίτες, και να τους επιλέγουν µε κανόνες και πρακτικές που ορίζουν οι ασκούντες την εξουσία και όχι οι πολίτες, δεν είναι εξουσία.. Είναι επίκληση της εξουσίας των πολιτών, είναι κοροϊδία. Σήµερα, οι πραγµατικοί φορείς εξουσίας δεν είναι οι πολίτες αλλά τα ΜΜΕ και οι οργανωµένες οµάδες πολιτών, που µπορούν δυναµικά να υπαγορεύουν την βούλησή τους στη θεσµική εξουσία. Σε τελευταία όµως ανάλυση, είναι αυΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

τοί που ελέγχουν τα ΜΜΕ και τις οργανωµένες και δυναµικές οµάδες. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, τόσο οι πολίτες όσο και οι θεσµικοί άρχοντες έχουν στην πράξη µικρή και αναποτελεσµατική εξουσία. Το αντίθετο ισχύει για εκείνους που ελέγχουν τα ΜΜΕ και τις δυναµικές οµάδες. Αυτοί θεσµικά δεν έχουν εξουσία αλλά ουσιαστικά έχουν πολύ µεγάλη εξουσία. Η κατάσταση αυτή, που λίγο-πολύ υπάρχει σε όλες τις σηµερινές δηµοκρατίες, αποτελεί παράβαση φυσικών και ηθικών αρχών, αποτελεί «ύβριν». Τέτοιες όµως παραβάσεις οδηγούν νοµοτελειακά στην καταστροφή. «Ύβρις φέρει καταστροφήν». Σηµάδια για µία τέτοια επερχόµενη καταστροφή του πολιτισµού είναι ήδη ορατά. Είναι η τρύπα του όζοντος, είναι η µόλυνση του περιβάλλοντος, είναι η πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων. Υπεύθυνοι για αυτήν την καταστροφή είναι εκείνοι που ασκούν την εξουσία. Είναι οι αδυναµίες και οι λανθασµένες επιλογές των σηµερινών δηµοκρατιών. Οι αδυναµίες και τα λάθη όµως της εξουσίας µόνο µε ένα τρόπο διορθώνονται. Με περισσότερη και γνησιότερη δηµοκρατία. Σήµερα οι άνθρωποι έχουν ένα σηµαντικό εργαλείο και µια µοναδική ευκαιρία για περισσότερη και γνησιότερη δηµοκρατία. Έχουν στη διάθεσή τους την ψηφιακή τεχνολογία, που διασφαλίζει λειτουργική και οικονοµική εφικτότητα δηµιουργίας µίας ψηφιακής Πνύκας. Μίας νέας Πνύκας, που θα είναι πιο φιλική, πιο ευέλικτη, µε πολύ µεγαλύτερη χωρητικότητα και πολύ µικρότερο λειτουργικό κόστος από την Πνύκα της Αθηναϊκής ∆ηµοκρατίας. Πρόβληµα για αυτήν την δηµιουργία δεν είναι η διαθεσιµότητα της τεχνολογίας. Πρόβληµα είναι η αναγέννηση των αρχών και των θεσµών που κάποτε υπηρετούντο στον µικρό λόφο της Αθήνας. Η αναγέννηση όµως αυτή δεν είναι ευθύνη της τεχνολογίας. Είναι ευθύνη, αρµοδιότητα και καθήκον όλων των πολιτών. Πολιτικών, ειδηµόνων και απλών πολιτών. Είθε οι πολλά υποσχόµενες κοινωνίες της πληροφορίας να θέσουν σαν πρώτο στόχο την δηµιουργία µίας ψηφιακής Πνύκας σε κάθε πολιτεία. ! ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

63

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ! (Και µάλιστα, για δυνατούς λύτες!) ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. Επώνυµο «δυναστείας» Ελλήνων πολιτικών – Νησί του Αργοσαρωνικού 2. Στην πρώτη δεκάδα αυτοί – Μεταξύ, ενδιάµεσα 3. Αρχαίος Ελευσίνιος ήρωας (καθ.)– Κοίτη χειµάρρου – Έδωσε το όνοµά του στην Καρία – Επιφώνηµα λύπης 4. Επίνειο της Άµφισσας – Ξάφνιασµα – Ατέλειωτος …ΟΤΕ 5. … και ψίθυροι, ταινία του Μπέργκµαν – Μονότονα 6. Γαλλικό άρθρο – Αρχικά Σχολών – Τοπικό επίρρηµα – Περίφηµο και του ‘40 7. Μαλακά, πράα – Όχι …λάθος – Μεγάλη η υποµονή του (καθ.)

8. … Ζαγόρα, πόλη της Βουλγαρίας – Αρχαία πόλη του Πόντου – Αριθµός ...Λουδοβίκου.

9. ∆ισκία …χωρίς αρχή - … ράιτ, συµφωνεί – Άφωνη … νίκη – Ένα χρώµα 10. Αρχικά κώδικα – Το ρο των Γάλλων – Από τα συνθήµατα της Γαλλικής επανάστασης – ∆ικά σου 11. Περιλαµβάνω – Το όνοµα γνωστής δηµοσιογράφου 12. Αδιαφορεί αυτό – Αρχικά παλαιάς αναπροσαρµογής – Τρελλές 13. Έχει πρωτεύουσα την Ηγουµενίτσα 14. Αστήρικτες κατηγορίες – Τα βραχέα φωνήεντα – Ακουγόταν το ‘40 15. Μεγάλα της θάλασσας – Συνοδεύουν αθλητικούς συλλόγους – Συµφωνεί…µε το ζόρι 16. Όχι διάσηµη – ∆ύο έχει η Σάσα – 18 µε γράµµατα – Γιορτάζεται η πρώτη του 17. Ταµείο Ασφάλισης Τυπογράφων – Άκρη … άκρης – Υποµονετικά 18. Ντροπή (καθ.) – ∆εν υπάρχει άλλη – Ξένων συµφωνία 19. Κόρη του Ασκληπιού – Αφήνει µελάνι (καθ.) – Λαθεµένη γνώµη, αλλά και … ροκάνι 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

64

1

2

3

4

6

7

8

9

10 11 12 13 14 15 16

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

ΚΑΘΕΤΑ Ονοµαστός ο αιώνας του – Χαρακτηρισµός όρων Υπάρχουν και τέτοιες ενέργειες – Ταλαιπωρίες, στεναχώριες Μαζί, αντάµα – Αρχαία ονοµασία της Αττικής – Πολλοί στις τάξεις Βελγική πόλη – Οικονοµική ανεξαρτησία (µτφ.) – Γιος του Νώε – Κόρη του Ίναχου και της νύµφης Πελίας … Νορ, παλαιός ευθυµογράφος – Αρχαίο βεβαιωτικό – Εκλέγονται αυτοί– Παλαιά αρχικά της Αιγύπτου Μουσικός όρος (πληθ.) – Πολλαπλό γελάει – Γλωσσικό µόριο – Κύριος … επιστολών Αρχικά παλαιάς αντιπολεµικής ταινίας – Σιγά …µη σπάσουν (καθ.) – Έτσι αρχίζει η Ιωνία – Υπέρτατο ον – Σπασµένη …σήτα Μοναδικός – Το σµάρι – Χαρακτηρισµός καφέ – Ακόµη …στην αρχή Καταδικάστηκε στον Άδη σε αιώνια πείνα και δίψα – Γάλλων φίλος Πανέµορφο λουλούδι – Αλλιώς οι κιµωλίες Γυναικείο χαϊδευτικό – Υπάρχει και φορολογική Πόλη της Ιταλίας – Λυπούµαι κάποιον Μονάδα του ηλεκτρισµού – Στίβος ταυροµαχιών – Ευρύχωρα - … Φλιν, παλαιός σταρ του Χόλιγουντ Κόρη της Γαίας και του Ουρανού – ∆ισύλλαβη πρόθεση – Υπάρχουν και τέτοια σκάφη Σκανδιναβική πρωτεύουσα – Μικρός …άγιος – Εποχή του χρόνου (καθ.) – Συµφωνεί ξενικά Βέλη – Ανακάλυψε τα ανάκτορα της Κνωσσού – Ακατάστατη, ασουλούπωτη

ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

5

(Η ΛΥΣΗ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ)

ΛYΣH ΣTAYPOΛEΞOY TEYXOYΣ ΜΑΪΟΥ 2007 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11 12 13 14 15 16 17 18

Σ

Η

Μ

Α

Ι

Ο

Φ

Ο

Ρ

Ο

Σ

Α

Ρ

Α

Χ

Ω

Β

Α

Ε

Ξ

Ο

∆

Ρ

Α

Μ

Ε

Ρ

Μ

Ο

Υ

Π

Ο

Λ

Ι

Σ

Ι

Ι

Ε

Λ

Σ

Ο

Ν

Ε

Ν

Α

Τ

Ο

Σ

Π

Ο

Ι

Α

Ν

Λ

Ι

Ι

Τ

Ε

Η

Μ

Ε

Ρ

Ι

Ν

Ο

Π

Α

Λ

Α

Μ

Ε

Σ

Τ

Η

Τ

Ι

Ο

Ο

Ι Ν

Σ

Ο

Ο

Ι

Λ

Ο

Ν

Ο

Χ

Ι

Ε

∆

Α

Ι

Σ

Σ

Α

Ν

Ι

Α

Μ

Ι

Α

Ι

Σ

Ο

Α

Ι

Ρ

Ο

Σ

Κ

Ο

Π

Ο

Σ

Α

Γ

Ο

Ρ

Α

Π

Ω

Λ

Η

Σ

Ι

Ε

Ρ

Ο

Ν

Α

Ρ

Ι

Τ

Ι

Α

Ι

Α

Α

Α

Α

Π

Ω

Ν

Π

Α

Σ

Ι

Ρ

Α

Ο

Μ

Α

∆

Ι Α

Α

Ν

Α

Μ

Α

Σ

Η

Ρ

Α

Τ

Α

Ο

Γ

Ι

Ο

Κ

Ρ

Α

Σ

Α

Σ

Σ

Ε Λ

Ν

Κ

Α

Π Ο

Α

Ν

Α

Α

Ν

Η

Α

Ν

Τ

Η

Μ

Ι

Σ

Τ

Ε

Α

Σ

Σ

Ν

Π

Ι

Α

Σ Α

Ω

Σ

Φ

Ι

Σ

Ι

Ε

Κ

Μ

Α

Ρ

Ε

Γ

Ε Ο

Ρ

Τ

Ε

Μ

Ι

Σ

Ι

Ο

Ρ

Σ

Α

Λ

Ι

Α

Μ

Α

Σ

Ι

Σ

Κ

Ν Ε

Ο

Σ

Επιµέλεια στήλης: Νίκος Λιναρδάτος

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ