Teyxos 23

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

2007 • ΤΕΥΧΟΣ 23 • ΤΙΜΗ 4€

Φάκελλος Ο σοσιαλισµός στην Ελλάδα και στον κόσµο σήµερα Το επικίνδυνο µωσαϊκό του Καυκάσου Οι Σέρβοι έχουν διαβάσει Θουκυδίδη Οι εκλογές στην Θράκη Το ΠΑΣΟΚ θύµα της εντροπίας Πρόωρες εκλογές για το Μακεδονικό; EK∆OΣEIΣ ΠAΠAZHΣH

ΚΩ∆ΙΚΟΣ ΕΛΤΑ 7659

Μηνιαίο Πολιτικό Περιοδικό Τεύχος 23 • Οκτώβριος 2007 Εκδότης - Ιδιοκτήτης Βίκτωρ Παπαζήσης ∆ιεύθυνση Μελέτης Η. Μελετόπουλος

Φωτό εξωφύλλου: Ο µεγάλος Γάλλος σοσιαλιστής Jean Jaures

Σύµβουλος σύνταξης Γιάννης Σακιώτης Σύµβουλος έκδοσης Γεώργιος Π. Μαλούχος

Π ΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Νοµικοί σύµβουλοι Χρήστος Βρούστης Θεόδωρος Σούλιος Γρηγόρης Mπλαβέρης

Editorial Μελέτης Η. Μελετόπουλος

Εκλογές για το Μακεδονικό;......................................................2

Κόσµος Επιµέλεια: Νικόλας Γεωργιακώδης Σωτήρης ∆ηµόπουλος

Από την εβδοµάδα που πέρασε ................................................4 Το µωσαϊκό του Καυκάσου .......................................................8

Ελλάδα Νίκος Λιναρδάτος Φάνης Μαλκίδης Νίκος Ράπτης

Καρφί δεν τους καίγεται…......................................................14 Οι εκλογές στην Θράκη..........................................................17 H νύχτα των ζωντανών νεκρών................................................20

∆ηµόσιες σχέσεις Παναγιώτης Τσαφαράς Αρχισυντάκτης Νίκος Λιναρδάτος Αρχισυντάκτης Πολιτιστικών Κωνσταντίνος Μπλάθρας Κύριοι αρθρογράφοι Κώστας Κόλµερ, Αντώνης ∆. Παπαγιαννίδης, Kώστας M. Σταµατόπουλος, Γιάννης Ζέρβας, Θάνος Ντόκος, Νίκος Ράπτης, Σωτήρης ∆ηµόπουλος, Θεοφάνης Μαλκίδης ∆ιεθνής επικαιρότητα Βασίλης Τσέκος Εσωτερική επικαιρότητα Παύλος Καρούσος

Ο λόγος στους αναγνώστες Χρήστος Π. Μπαλόγλου

Το άγαλµα του Μ.Αλεξάνδρου και οι απαρχές της χριστιανικής Ευρώπης......................................................26

Οικονοµία Μελέτης Η. Μελετόπουλος Ιωάννης-∆ιονυσίος Σαλαβράκος

Ο David Ricardo, ο κ.Αλογοσκούφης και εµείς .......................30 Γιατί έχασε τον πόλεµο ο Ναπολέων Γ΄...................................31

Χρηµατιστήριο- Αγορά ∆ηµήτρης Κ. Κουτσονίκας

Εγχώρια συστολή και διεθνής αβεβαιότητα.............................33

Εκκλησία Αλέξανδρος Σ. Καριώτογλου

Εκκλησιαστική διπλωµατία ή εθνική διπλωµατία .....................34

Περιβάλλον Παναγιώτης Λατσούδης

Πυρκαγιές 2007. ∆εν ξεχνώ..................................................36

Ειδήσεις Nικόλας Γεωργιακώδης Ευτέρπη Τρίµη

Φάκελλος : ο Σοσιαλισµός σήµερα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Κ. Κόλµερ Α.∆.Παπαγιαννίδης Μελέτης Η. Μελετόπουλος Κώστας Μ. Σταµατόπουλος Παναγιώτης Τραπεζάνογλου

Ο χειρότερος εχθρός του κοµµουνισµού ................................37 Ελλάς: Το «τραινάκι» του σοσιαλισµού.....................................39 Ο αδικοχαµένος σοσιαλισµός.................................................41 Υπήρξε ποτέ σοσιαλιστικό κόµµα στην Ελλάδα;.......................43 Οι αντιφάσεις µίας ευγενούς ιδέας.........................................48 Τα αδιέξοδα της ευρωπαϊκής σοσιαλδηµοκρατίας ..................50

Ειδική συνεργασία Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Kληρονοµιάς

Κινηµατογράφος Κωνσταντίνος Μπλάθρας

Tαινίες του Σαββατοκύριακου.................................................53

Θέατρο Γιάννης ∆ρακόπουλος

Τέχνη: βαλβίδα ασφαλείας ή δυναµίτης; ................................54

Βιβλίο Γιώργος Οικονόµου Γιώργος Τσιώλης

Η άµεση δηµοκρατία και η κριτική του Αριστοτέλη ..................55 Ιστορίες Ζωής & Βιογραφικές Αφηγήσεις...............................56

Επιφυλλίδα Ευάγγελος Τάρταρης

Ξαναδιαβάζοντας τονWeber στην Ελλάδα του 2007............... 57

Σταυρόλεξο Νίκος Λιναρδάτος

Για.... δυνατούς λύτες! ...........................................................64

Οικονοµία Αριστείδης Μπιτζένης Χρηµατιστήριο ∆ηµήτρης Κουτσονίκας Εκκλησία Βασίλειος Γιούλτσης, Αλέξανδρος Καριώτογλου Περιβάλλον Μιχάλης Προµπονάς Κινηµατογράφος Κωνσταντίνος Μπλάθρας Θέατρο Γιάννης ∆ρακόπουλος Επιφυλλίδες Απόστολος Αποστολόπουλος, Ξενοφών Βουρλιώτης Γιώργος Παπαγούνος, Αύρα Παπασπυροπούλου Παναγιώτης Χριστόπουλος Συνεντεύξεις Λιάνα Γαβριλάκη

Ανταποκριτής στη Λευκωσία Κώστας Παπασταύρος Εικονογράφηση Σπύρος Οικονόµου Ειδήσεις – Φωτογραφίες Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων Συνδροµές – ∆ιακίνηση Βασίλης Γκινόπουλος Μάρκετινγκ Άρτεµις Πανδή Νίκη Πανδή Παραγωγή - Eµπορική ∆ιαχείριση PRESS LINE ∆ιεύθυνση επικοινωνίας Μάγερ 11, 104 38 Αθήνα Τηλεφωνικό κέντρο: 210 5225479 Fax: 210 5243345 e-mail: neapolitiki@pressline.gr

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ κυκλοφορεί στις 10 κάθε µήνα στα βιβλιοπωλεία, στα κέντρα τύπου και στα περίπτερα.

Editorial

Εκλογές για το Μακεδονικό;

Η

αδιαλλαξία των Σκοπίων και η τελεία άρνησή τους να προβούν έστω και σε έναν φραστικό προσχηµατικό συµβιβασµό, ώστε να διευκολύνουν την ελληνική κυβέρνηση να δεχθεί την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οδηγεί πλέον σε ολοκληρωτικό αδιέξοδο. Όποιος έχει γνωρίσει έστω και λίγο τον σκοπιανό τρόπο του σκέπτεσθαι, έχει αντιληφθεί την παθολογία που υφίσταται στην αντιµετώπιση της Ελλάδας. Ασφαλώς και η µακρά ιστορική διαδροµή του κυβερνώντος κόµµατος των Σκοπίων, που ξεκίνησε την σταδιοδροµία του συγκρουόµενο βίαια µε τους Έλληνες στην τουρκοκρατούµενη Μακεδονία, βρίσκεται στο κέντρο της συνείδησης της σκοπιανής ιθύνουσας τάξης και κοινής γνώµης. Παρά τις τεράστιες επενδύσεις που έκαναν Έλληνες επιχειρηµατίες στα Σκόπια, τα παραδοσιακά αντανακλαστικά εξουδετερώνουν κάθε πιθανότητα προσέγγισης στην βάση οικονοµικών παρανοµαστών. Το πρόβληµα δεν είναι η επιθυµία των Σκοπίων να επιλέξουν ελεύθερα την ταυτότητά τους και την ονοµασία τους. Αλλά το γεγονός ότι η επιλογή του ονόµατος «Μακεδονία» εµπεριέχει και συνοδεύεται από σειρά αλυτρωτικών ερµηνευτικών κειµένων, διευκρινίσεων, συµπληρώσεων, χαρτογραφήσεων καθώς και αντιστοίχων αναφορών στο εκπαιδευτικό τους σύστηµα, προπαγάνδα κ.λπ. Στην

2

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

ουσία, η κρατική ιδεολογία των Σκοπίων υπονοεί ή και διακηρύσσει ανοιχτά ότι τα Σκόπια είναι το κέντρο µιας ευρύτερης εθνότητας, της «µακεδονικής», που βρίσκεται εγκλωβισµένη σε ξένες κρατικές οντότητες, όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία. Και είναι απολύτως βέβαιο ότι, εάν ενταχθούν τα Σκόπια σε ΝΑΤΟ και Ε.Ε. ως FYROM, στη συνέχεια θα µεταβάλλουν το όνοµά τους σε «Μακεδονία» και στην συνέχεια θα θέσουν υποτιθέµενα διµερή ζητήµατα περί ανύπαρκτων µειονοτήτων κ.λπ. Παρά την αυτοκαταστροφική επιλογή της σύγκρουσης µε Ελλάδα, Βουλγαρία κ.λπ., που συνεπάγεται αυτή η πολιτική, παρά το γεγονός ότι το δυτικό, κατοικούµενο από αλβανικούς πληθυσµούς τµήµα των Σκοπίων ήδη αυτοδιοικείται και στην πρώτη ευκαιρία θα προσχωρήσει στην κυοφορούµενη «Μεγάλη Αλβανία», αφήνοντας έκθετο το ανατολικό τµήµα, η σηµερινή σκοπιανή ηγεσία επιδίδεται σε επίδειξη αλαζονείας και αδιαλλαξίας. Βασίζεται προφανώς στην πεποίθηση ότι η διεθνής κοινότητα θα υποστηρίξει µέχρι τέλους και έναντι οιουδήποτε τιµήµατος την ένταξη των Σκοπίων σε ΝΑΤΟ και Ε.Ε. Αλλά υπάρχουν και όρια στις διαθέσεις των ισχυρών. Ποιός είναι βέβαιος ότι οι ΗΠΑ θα επιµείνουν στην ένταξη των Σκοπίων ως «Μακεδονίας», έστω κι αν αυτό σηµαίνει την κατάρρευση της ελληνικής κυβέρνησης, την διόγκωση των ακραίων εθνικιστικών στοιχείων, αλλά και την δικαιολογηµένη αγανάκτηση της µετριοπαθούς κοινής γνώµης και εν τέλει την πολιτική αποσταθεροποίηση; Ποιός άλλωστε είναι βέβαιος ότι ανάµεσα στις επιλογές των Μεγάλων ∆υνάµεων δεν υπάρχει και το σενάριο της ήττας του σκοπιανού εθνικισµού και της εν συνεχεία διάσπασης των Σκοπίων και άρα της δηµιουργίας «Μεγάλης Αλβανίας»; Σ’ αυτό το σκηνικό, τα περιθώρια της κυβέρνησης Κ. Καραµανλή δεν είναι πολλά: µία άνευ όρων παράδοσή του στους όρους των Σκοπίων και µία άνευ όρων συναίνεσή του στην ένταξη των Σκοπίων σε ΝΑΤΟ και Ε.Ε. ως «Μακεδονία» θα αποτελέσει πλήγµα στην ελληνική εθνική αΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Editorial ξιοπρέπεια και θα προκαλέσει στην κοινή γνώµη κύµα οργής πολύ µεγαλύτερο απ’ αυτό που προκάλεσε το διαβόητο βιβλίο ιστορίας της έκτης δηµοτικού. Η εύθραστη πλειοψηφία των δύο ψήφων της κυβέρνησης στο Κοινοβούλιο θα απειληθεί, καθώς οι Μακεδόνες βουλευτές της ΝΕΑΣ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ δεν επιθυµούν την πολιτική τους αυτοκτονία, θα γίνουν συλλαλητήρια και την δυσαρέσκεια θα εισπράξει η ακροδεξιά και πιθανώς ένα νεο-πατριωτικό ΠΑΣΟΚ υπό τον Ευ. Βενιζέλο. Αντιθέτως, το VETO που υπονόησε ο Κ. Καραµανλής στο προεκλογικό debate, µπορεί να αξιοποιηθεί από την κυβέρνηση προς την αντίστροφη κατεύθυνση: η αδιαλλαξία των Σκοπίων δηµιουργεί ευνοϊκό διεθνές πλαίσιο για µία ελληνική αντίδραση. Εάν ο Κώστας Καραµανλής

προκηρύξει πρόωρες εκλογές ζητώντας την έγκριση του ελληνικού λαού για να θέσει VETO στην ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. µε το όνοµα «Μακεδονία», θα καταγάγει εκλογικό θρίαµβο, θα εξασφαλίσει τεράστια κοινοβουλευτική πλειοψηφία, θα συντρίψει την νέα ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, θα απορροφήσει µέγα µέρος της ακροδεξιάς και –όχι αµελητέο– θα υπεραναπληρώσει τους διαρκείς εξευτελισµούς και υποχωρήσεις έναντι της Τουρκίας, χωρίς να διακινδυνεύσει στην πραγµατικότητα µία στρατιωτική κρίση, όπως π.χ. θα συνέβαινε µε την Τουρκία. Ίσως, άλλωστε, στην συνείδηση του Καραµανλή του νεώτερου να έχουν εντυπωθεί τα δάκρυα του Καραµανλή ! του πρεσβύτερου για την Μακεδονία. Μελέτης Η. Μελετόπουλος

Οι Αµερικανοί αναγνωρίζουν την γενοκτονία των Αρµενίων Στο κενό έπεσαν οι πιέσεις της κυβέρνησης Μπους, καθώς η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της αµερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων ενέκρινε το κείµενο της απόφασης, µε την οποία αναγνωρίζεται ως Γενοκτονία η µαζική σφαγή των Αρµενίων από τους Οθωµανούς Τούρκους το 1915. Οι πρώτες αντιδράσεις προήλθαν από την κυβέρνηση Μπους και συγκεκριµένα από το Στέιτ Ντιπάρτµεντ, ο εκπρόσωπος του οποίου, Σον ΜακΚόρµακ, εξέφρασε τη λύπη του για την υιοθέτηση της απόφασης. Στο ίδιο µήκος κύµατος, ο Αµερικανός υφυπουργός Εξωτερικών, αρµόδιος για τις πολιτικές σχέσεις, Νίκολας Μπερνς, δήλωσε «βαθύτατα απογοητευµένος» και κάλεσε την Τουρκία να µην προβεί σε αντίποινα. Από την τουρκική πλευρά, ο πρόεδρος της χώρας Αµπντουλάχ Γκιουλ χαρακτήρισε την απόφαση «απαράδεκτη», σχολιάζοντας: «∆υστυχώς, ορισµένοι πολιτικοί στις ΗΠΑ έκλεισαν τα αυτιά τους στις εκκλήσεις και για µια ακόµα φορά επιδίωξαν να θυσιάσουν σηµαντικά ζητήµατα

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

για µικρά εσωτερικά πολιτικά παιχνίδια». Όπως µετέδωσε το πρακτορείο ειδήσεων Anadolu, ο Τούρκος πρόεδρος υπογράµµισε ακόµη ότι η απόφαση αυτή δεν έχει καµία αξία και δεν θα γίνει σεβαστή από το τουρκικό έθνος. Ο ίδιος δήλωσε αργότερα, ότι είναι «απαράδεκτη» η έγκριση από την Επιτροπή ∆ιεθνών Σχέσεων της αµερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων, της πρότασης για να χαρακτηριστεί «γενοκτονία» η σφαγή Αρµενίων το 1915, από τους Οθωµανούς Τούρκους. Ο τούρκος πρωθυπουργός, Ταγίπ Ερντογάν από την πλευρά του, προειδοποίησε τις Ηνωµένες Πολιτείες ότι οι διµερείς σχέσεις θα υποστούν πλήγµα, εάν το Κογκρέσο εγκρίνει το κείµενο της απόφασης. «Η σχέση των Ηνωµένων Πολιτειών µε έναν από τους πιο σηµαντικούς εταίρους τους στην περιοχή θα εξασθενήσει», ανέφερε ο Ερντογάν σε τηλεοπτική συνέντευξή του, κληθείς να σχολιάσει την πιθανότητα έγκρισης από το Κογκρέσο της απόφασης για τη γενοκτονία των Αρµενίων.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

3

Κ ΟΣΜΟΣ / Α ΠΟ Τ ΗΝ Ε Β∆ΟΜΑ∆Α Π ΟΥ Π ΕΡΑΣΕ

Ιαπωνία: Σε ρεκόρ τον Σεπτέµβριο τα ξένα αποθέµατα Τα ξένα αποθέµατα της Ιαπωνίας, της δεύτερης µεγαλύτερης οικονοµίας παγκοσµίως, κινήθηκαν ανοδικά, εγγίζοντας το ρεκόρ των 945,601 δισ. δολλαρίων µέχρι το τέλος του Σεπτεµβρίου, σύµφωνα µε το υπουργείο Οικονοµικών της χώρας. Τα χαµηλότερα επιτόκια των ΗΠΑ αύξησαν την αξία των αµερικανικών οµολόγων που περιλαµβάνονται στα ιαπωνικά αποθέµατα, ενώ παράλληλα η ενίσχυση του ευρώ έναντι του δολλαρίου συνέβαλε στην ανοδική ώθηση της αξίας των οµολόγων σε ευρώ, σύµφωνα µε ανακοίνωση των

κυβερνητικών αξιωµατούχων. Τον Αύγουστο, τα ιαπωνικά αποθέµατα είχαν διαµορφωθεί στα 932,157 δισ. δολλάρια. Στο πλαίσιο αυτό παρατηρείται άνοδος των αποθεµάτων για τέσσερις συνεχόµενους µήνες, ενώ συγχρόνως για τρίτο συνεχόµενο µήνα κατέγραψαν ρεκόρ. Οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι, αν και το Τόκιο προσπαθεί να προφυλάξει την αγορά, τα αποθέµατα της χώρας θα συνεχίσουν να αυξάνονται ελαφρώς λόγω των εσόδων.

O στρατός των ΗΠΑ «δεν γνωρίζει» πού βρίσκονται 190.000 τουφέκια και πιστόλια που παρέδωσε στις ιρακινές δυνάµεις ασφαλείας Τα αναζητούν επί µήνες, όµως οι αξιωµατούχοι του στρατού των ΗΠΑ δεν έχουν ακόµη φθάσει στην ουσία του ζητήµατος, δηλαδή πού κατέληξαν δεκάδες χιλιάδες όπλα, τα οποία παραδόθηκαν στις Ιρακινές δυνάµεις - πολλά εκ των οποίων πιστεύεται ότι είναι πλέον σε χέρια ανταρτών ή παραστρατιωτικών. Οι Αµερικανοί παρέδωσαν π.χ. 125.163 ηµιαυτόµατα πιστόλια Glock στην Ιρακινή αστυνοµία, από το 2003 έως τα τέλη του 2006, σύµφωνα µε στοιχεία του Πενταγώνου· όµως, ο ανώτερος αξιωµατούχος των ΗΠΑ Στιούαρτ Μπόουεν συνέκρινε τις παραδόσεις και τις Ιρακινές οπλαποθήκες και κατέληξε στο συµπέρασµα ότι 13.180 Glock έχουν εξαφανισθεί. Εννέα µήνες αργότερα, το Κογκρέσσο των ΗΠΑ αποκάλυψε ότι ο αµερικανικός στρατός δεν γνωρίζει πού βρίσκονται περίπου 190.000 µικρά όπλα, που παραδόθηκαν στις ιρακινές δυνάµεις µεταξύ του 2004 και του 2005. Στον αριθµό συµπεριλαµβάνονται και 80.000 πιστόλια, κυρίως τύπου Γκλοκ. Συνολικά, ανάµεσα στο 2003 και στο 2006 παραδόθηκαν στις ιρακινές δυνάµεις ασφαλείας, που υποτίθεται ότι αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της ανοικοδόµησης της χώρας, περίπου 370.000 τουφέκια και πιστόλια. Εξ αυτών, µόλις 4

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

το 3% των σειριακών αριθµών των όπλων αυτών µπορεί να οδηγήσουν στον εντοπισµό τους. Ένας πρώην αστυνοµικός, ο Γιασάρ, εξηγεί: «Οι Αµερικανοί µας έδιναν Γκλοκ χωρίς να καταγράφουν τον σειριακό αριθµό και χωρίς χρεωστικό έγγραφο". Ο ίδιος εγκατέλειψε τη µονάδα του στα τέλη του 2004· πούλησε το πιστόλι του σε «έναν φίλο» έναντι 800 δολλαρίων. Χιλιάδες αστυνοµικοί που παραιτήθηκαν, κέρδισαν κάποια χρήµατα πουλώντας τα όπλα τους. Από την έναρξη του προγράµµατος των ΗΠΑ για την εκπαίδευση του ιρακινού στρατού και της αστυνοµίας, ολόκληρες µονάδες έχουν διαλυθεί και τα µέλη τους έχουν εξαφανισθεί - µαζί µε τα όπλα τους. Αποτέλεσµα αυτού, λέει ένας νεαρός που είχε εκπαιδευθεί ως αστυνοµικός και εργάζεται πλέον ως ιδιωτικός φρουρός, είναι πως η µαύρη αγορά διαθέτει υπερπροσφορά των πιστολιών του είδους: ένα Γκλοκ κοστίζει λιγώτερα από χίλια δολλάρια. Η αφθονία των όπλων είναι πολύ καλά νέα για τις ένοπλες συµµορίες που εµφανίζονται στους δρόµους της Βαγδάτης, τις ισλαµιστικές και άλλες παραστρατιωτικές οµάδες, αλλά και την πανσπερµία των οργανώσεων που πολεµούν τους Αµερικανούς. Ορισµένα έχουν καταλήξει στα χέρια των ανταρτών του τουρκικού ΕργατιΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ / Α ΠΟ Τ ΗΝ Ε Β∆ΟΜΑ∆Α Π ΟΥ Π ΕΡΑΣΕ

κού Κόµµατος του Κουρδιστάν ή PKK. Ο στρατός των ΗΠΑ ανησυχεί επίσης για την πιθανότητα ορισµένα από τα όπλα που παρείχε στις δυνάµεις ασφαλείας, να κατέληξαν σε οµάδες παραστρατιωτικών ή ανταρτών, µε τη συνενοχή του υπουργείου Εσωτερικών του Ιράκ.

Σύµφωνα µε έκθεση που παρουσιάσθηκε στο Κογκρέσσο, στο υπουργείο έχουν διεισδύσει "οργανωµένοι εγκληµατίες που... διαπράττουν εγκλήµατα, όπως απαγωγές, εκβιασµούς, δωροδοκίες". Το Ιρακινό υπουργείο Εσωτερικών δεν θέλησε να κάνει κανένα σχόλιο σε σχετική ερώτηση του Γαλλικού Πρακτορείου.

Λουτρό αίµατος από αµερικανική επιδροµή στο Ιράκ Γυναίκες και παιδιά είναι µεταξύ των θυµάτων µιας αµερικανικής αεροπορικής επιδροµής, που πραγµατοποιήθηκε σήµερα βόρεια της Βαγδάτης, µε αποτέλεσµα

να σκοτωθούν 25 άνθρωποι και να τραυµατιστούν 40, δήλωσε ο στρατηγός της ιρακινής αστυνοµίας Χουντάιρ αλΤµίµι.

Για επιδείνωση των διµερών σχέσεων προειδοποίησε τον Τζ. Μπους ο Ερντογάν Ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είπε στον Αµερικανό πρόεδρο Τζόρτζ Μπους ότι οι σχέσεις των δύο χωρών µπορεί να επηρεαστούν, σε περίπτωση που το Αµερικανικό Κογκρέσσο περάσει νόµο που θα χαρακτηρίζει γενοκτονία τη µαζική σφαγή των Αρµενίων α-

πό τους Οθωµανούς, το 1915, µετέδωσε η τουρκική τηλεόραση. Μέχρι στιγµής δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες για την επικοινωνία των δύο ηγετών και ειδικά για την αντίδραση του Αµερικανού προέδρου.

Οµαλοποίηση των σχέσεών της µε την Τουρκία επιθυµεί η Γαλλία Το Παρίσι επιθυµεί την οµαλοποίηση των σχέσεών του µε την Άγκυρα, παρά την αντίθεση της Γαλλίας στην ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε., τόνισε ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Μπερνάρ Κουσνέρ, λίγο πριν την επίσκεψή του στην τουρκική πρωτεύουσα. «Βγαίνουµε από µία δύσκολη περίοδο που περάσαµε µε την Τουρκία. Η επίσκεψή µου αντικατοπτρίζει την κοινή βούληση να δώσουµε µία νέα ισχυρή ώθηση στις σχέσεις µας και στην οµαλοποίησή τους», ανέφερε ο Γάλλος ΥΠΕΞ σε συνέντευξή του, που δηµοσιεύεται στην εφηµερίδα “Μιλλιέτ”».

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ο κ. Κουσνέρ πραγµατοποιεί την πρώτη του επίσκεψη στην Άγκυρα, από την ανάληψη της διακυβέρνησης στην Γαλλία από τον Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος σε αντίθεση µε τον υπουργό Εξωτερικών είναι αντίθετος στο ενδεχόµενο πλήρους ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εξ άλλου, ο κ. Κουσνέρ ευχήθηκε να υπάρξει συµφωνία για µία στενώτερη συνεργασία των δύο χωρών στον ενεργειακό τοµέα, αναφερόµενος στο θέµα της συµµετοχής της Gaz de France στο έργο του αγωγού Ναµπούκο, που θα συνδέσει την Κασπία µε την Ευρώπη.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

5

Κ ΟΣΜΟΣ / Α ΠΟ Τ ΗΝ Ε Β∆ΟΜΑ∆Α Π ΟΥ Π ΕΡΑΣΕ

Αλβανοί ανασύρουν σκιάχτρο τροµοκρατίας Εικόνες µασκοφόρων και ένοπλων µελών ενός ανταρτικού στρατού, που είπαν ότι είναι έτοιµα να πολεµήσουν για την ανεξαρτησία του Κοσσόβου από την Σερβία, µετέδωσε η δηµόσια τηλεόραση του Κοσσόβου. Οι άνδρες, οι οποίοι ήταν ντυµένοι στα µαύρα και κρατούσαν αυτόµατα όπλα και τουφέκια ελεύθερων σκοπευτών, είπαν ότι είναι µέλη του εκτός νόµου Αλβανικού Εθνικού Στρατού (ANA), µιας οργάνωσης που χαρακτηρίστηκε «τροµοκρατική» το 2003 από την αποστολή του ΟΗΕ που κυβέρνησε το Κόσσοβο για οκτώ χρόνια. Ο εκπρόσωπος της δύναµης του ΝΑΤΟ, της KFOR, χαρακτήρισε την δήλωση του ANA «ανάρµοστη». «Θα αντιµετωπιστούν φυσικά ως παράνοµοι από τις αρµόδιες υπηρεσίες ... αν τους πιάσουµε ή τους συναντήσουµε», δήλωσε ο συνταγµατάρχης Μπερτράν Μπονό. Ο πρόεδρος της Σερβίας Μπόρις Τάντιτς δήλωσε ότι γίνεται προσπάθεια εκφοβισµού του σερβικού πληθυσµού και προειδοποίησε για τους κινδύνους που εγκυµονεί η προβολή από τα αλβανικά ΜΜΕ παράνοµων τροµοκρατικών οργανώσεων, εκτιµώντας ότι, πέρα από τον εκφοβισµό των Σέρβων, η προπαγάνδα αυτή στόχο έχει να επηρεάσει τις διαπραγµατεύσεις για το οριστικό καθεστώς,

που βρίσκονται σε εξέλιξη. Εξ άλλου, ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την ∆ιεύρυνση Όλι Ρεν καταδίκασε χθες «την εγωιστική µονοµέρεια» της Ρωσσίας, η οποία απειλεί να ασκήσει βέτο στο Συµβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, σε µια επιβλεπόµενη ανεξαρτησία της σερβικής επαρχίας του Κοσσόβου.

«Επιφανειακή ηρεµία» στο Κόσσοβο Ο Γενικός Γραµµατέας των Ηνωµένων Εθνών κ. ΜπανΚι Μουν εκτίµησε ότι η κατάσταση ασφαλείας στο Κόσσοβο είναι «επιφανειακά ήρεµη», αν και υπάρχει ενδεχόµενο για βία, κυρίως λόγω της δυσαρέσκειας που εκφράζουν οι Αλβανοί του Κοσσόβου, για την καθυστέρηση στη διαδικασία διευθέτησης του καθεστώτος της περιοχής. «Η συνολική κατάσταση ασφαλείας παραµένει ήρεµη επιφανειακά, µε σχετικά µικρές διαµαρτυρίες και µειωµένο αριθµό βίαιων επεισοδίων. Όµως, υπάρχει καλυµµένη ένταση, που είναι προϊόν της απογοήτευσης του λαού του

Κοσσόβου για την καθυστέρηση στην διαδικασία προσδιορισµού του καθεστώτος», αναφέρεται στην έκθεση του Γενικού Γραµµατέα του ΟΗΕ, σύµφωνα µε το σερβικό πρακτορείο ειδήσεων Tanjug. «Αν και ο αριθµός και η σοβαρότητα των επεισοδίων µεταξύ των εθνικών κοινοτήτων είναι σε σχετικά χαµηλό επίπεδο, τα βίαια επεισόδια και ο βανδαλισµός µε στόχο την πολιτιστική κληρονοµιά συνεχίστηκαν, κυρίως στις κοινότητες µε µεικτό πληθυσµό», σηµειώνεται στην έκθεση. Με πληροφορίες και ειδησεογραφία από το ΑΠΕ Επιµέλεια: Νικόλας Γεωργιακώδης

6

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ

Ισλάµ και εθνικά κινήµατα στις δηµοκρατίες του Βόρειου Καυκάσου

Το µωσαϊκό του Καυκάσου Tου Σωτήρη ∆ηµόπουλου

Η

αναµφισβήτητη οικονοµική και πολιτική επανάκαµψη της Ρωσσίας και το τέλος του πολέµου στην Τσετσενία, δηµιούργησαν νέα δεδοµένα στις εθνοτικές αντιθέσεις στο εσωτερικό της ρωσσικής οµοσπονδίας. Τούτο, όµως, δεν σηµαίνει ότι οι αντιθέσεις αυτές έπαψαν να υφίστανται. Ιδιαιτέρως στην ευαίσθητη περιφέρεια του Καυκάσου, το τοπίο παραµένει οµιχλώδες, και σε πρόσφατη έρευνα καταδεικνύεται ότι το 57% των Ρώσσων θεωρεί την κατάσταση ακόµη τεταµένη, ενώ το 10% κρίσιµη. Ο Καύκασος αποτελεί για αιώνες έναν κοµβικό γεωπολιτικό και πολιτισµικό χώρο. Οι ορεινοί όγκοι του προσέφεραν καταφύγιο σε δεκάδες καταδιωκόµενα φύλα, που προέρχονταν είτε από τις στέπες του βορρά είτε από την Μεσοποταµία και την ανατολική Μ. Ασία. Έτσι εξηγείται και η πανσπερµία εθνοτήτων που διαβιούν ακόµη εκεί. Οι ιδιαιτερότητες του µωσαϊκού αυτού δεν επέτρεψαν την ανάδυση µιας δυνάµεως που να συνενώσει το σύνολο των λαών του Καυκάσου και, ως αποτέλεσµα, η περιοχή ήταν µόνιµα στόχος εκτεταµένων επεκτατικών διαδικασιών από συγκροτηµένες εξωκαυκασιανές εθνικές οµάδες: Σκύθες, Μογγόλοι, Χαζάροι, Πέρσες, Οθωµανοί, Ρώσσοι. Ταυτοχρόνως, η σχετική γεωγραφική αποµόνωση σε δυσπρόσιτους για µαζικές εκστρατείες χώρους, που παρείχαν την δυνατότητα ενός διαρκούς ανταρτοπολέµου, εξέθρεψε παραδόσεις αυτονοµίας, που επέδρασαν καθοριστικά στην ψυχοσύνθεση και στη συµπεριφορά των λαών αυτών, προσδίδοντας στις κοινωνίες τους συντηρητικά χαρακτηριστικά, επιτρέποντας την επιλεκτική πρόσληψη των εξωτερικών επιδράσεων και την προσκόλληση στο εθιµικό τους δίκαιο. Στους τελευταίους αιώνες, ο Καύκασος θα αποτελεί ένα 8

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

πεδίο αλληλοεπικάλυψης του Ανατολικού Ζητήµατος (δηλ. της αποσύνθεσης της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας) και του Μεγάλου Παιχνιδιού (του ανταγωνισµού για τον έλεγχο της κεντρικής Ασίας –στον άξονα της µιας από τις αρχαίες οδούς του µεταξιού– µεταξύ της Ρωσσίας και της Βρεττανίας), του οποίου παρακολουθούµε και σήµερα την συνέχεια ως ανταγωνισµό για τις πηγές και τις διαδροµές του ενεργειακού πλούτου. Η ρωσσική επικράτηση στον Καύκασο δηµιούργησε αντιφατικά αποτελέσµατα, τα οποία συνεχίζουν να εκδηλώνονται. Αφ’ ενός διαµόρφωσε ισχυρούς πολιτισµικούς δεσµούς µε τους λαούς της περιοχής, διοχετεύοντας τον πλούτο της πνευµατικής της ικµάδας. Αφ’ ετέρου, όµως, επέφερε ως πράξη αντι-ιµπεριαλιστικής αντίδρασης την ενίσχυση του Ισλάµ. Έως και το δεύτερο ήµισυ του 19ου αιώνα, πολλοί από τους σηµερινούς µουσουλµανικούς λαούς είχαν διατηρήσει τις δικές τους «παγανιστικές» παραδόσεις. Ακραίες, όµως, ενέργειες επιβολής της ρωσσικής επικυριαρχίας, που κατακρίθηκαν από προσωπικότητες όπως οι Τολστόϊ, Πούσκιν, Λέρµοντοφ κ.ά., κληρονόµησαν ευρύτερα αισθήµατα εθνοτικού-θρησκευτικού µίσους, που µεταφέρθηκαν έως και τα Βαλκάνια, για να επηρεάσουν εν µέρει τις εξελίξεις στην ίδια την Οθωµανική Αυτοκρατορία και στην συνέχεια την Τουρκία. Μετά την διάλυση της ΕΣΣ∆, ο Καύκασος αποτελεί τον γεω-πολιτισµικό χώρο, που το ρωσσικό κράτος αναµετράται µε την ικανότητά του στην διατήρηση της εδαφικής του ακεραιότητας, στην διαδικασία επανάκτησης ενός αναβαθµισµένου ρόλου στην νέα παγκόσµια κατανοµή ισχύος. Η δοκιµασµένη ρωσσική πολιτική, που στηρίζεται στις παραδοσιακές δοµές των λαών αυτών, µε τα γένη και τις ιΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ

σχυρές οικογένειες, µε κοµµατική ή κρατική νοµιµοποίηση, δεν αποδίδει απόλυτα, σε µια εποχή που οι ξενικές επιρροές διαπερνούν µε άνεση ακόµη και τις κάποτε απρόσιτες πλαγιές του Καυκάσου. Τα συσσωρευµένα οικονοµικά προβλήµατα, µε την τεράστια ανεργία, και το ζήτηµα της εθνικής ταυτότητας, δηµιουργούν ευνοϊκό έδαφος στις προσπάθειες των Τσετσένων και του εξτρεµιστικού Ισλάµ, για την προώθηση της «τζιχάντ» σε όλους τους µουσουλµάνους του Καυκάσου. Η πλέον εντυπωσιακή ενέργειά τους στην κατεύθυνση αυτή, ήταν η εξέγερση στις 12 Οκτωβρίου 2005 στην πόλη Ναλτσίκ, πρωτεύουσα της ρωσσικής ∆ηµοκρατίας της Καµπαρντινο-Μπαλκαρίας. Τότε, 200-300 αντάρτες κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια, αστυνοµικούς σταθµούς και το αεροδρόµιο. Για αρκετές ώρες, η κατάσταση ήταν εκτός ελέγχου και η καταστολή της εξέγερσης στοίχισε την ζωή σε δεκάδες αστυνοµικούς και πολίτες. Έκτοτε, αλλεπάλληλες αστυνοµικές επιχειρήσεις έχουν αποκαλύψει στη ∆ηµοκρατία αυτή δεκάδες µέλη ένοπλων ισλαµικών οµάδων, ενώ ανάλογες οµάδες δρουν σε όλον τον Καύκασο. Τι πιθανότητα έχουν, όµως, οι Ισλαµιστές, να ενοποιήσουν τους «γηγενείς» Καυκάσιους και τους τουρκογενείς λαούς του βορειοδυτικού Καυκάσου σε ένα αντι-ρωσσικό µέτωπο, υπερβαίνοντας τις µεταξύ τους εθνοτικές διαφορές;

Κιρκάσιοι και Μπαλκάριοι-Καρατσάι Ο Β∆ Καύκασος περιλαµβάνει τις ∆ηµοκρατίες της Αντίγκεα, της Καρατσάεβο-Τσερκεσία και της ΚαµπαρντινοΜπαλκαρίας. Παρά την σοβιετική κατηγοριοποίηση σε πέντε εθνότητες, γλωσσολογικά και πολιτισµικά πραγµατικές οντότητες αποτελούν µόνο δύο οµάδες: οι Κιρκάσιοι (Τσερκέζοι, Αντίγκοι και Καµπαρντίνοι) και οι Καρατσάϊ-Μπαλκάριοι. Οι Κιρκάσιοι, µαζί µε τους φυλετικά και γλωσσολογικά συγγενείς τους, Αµπχάζιους, Αµπάζους και Ουµπούχ, αποτελούν «γηγενείς» λαούς του Β∆ Καυκάσου. Είναι πιθανόν, πριν από περίπου πέντε χιλιάδες χρόνια να µιλούσαν µια κοινή γλώσσα και ο γεωγραφικός διαχωρισµός τους να επέφερε την διαφοροποίηση. Ήσαν γνωστοί ως µισθοφόροι στους στρατούς των Περσών, της Ρώµης, του Βυζαντίου και Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

της µογγολικής Χρυσής Ορδής. Επίσης η δυναστεία Burji, που κυβέρνησε την Αίγυπτο από το 1382 έως το 1517, ιδρύθηκε από Κιρκάσιους Μαµελούκους. Οι Κιρκάσιοι αρχικώς επηρεάσθηκαν από τον χριστιανισµό, προερχόµενο από το Βυζάντιο και τη Γεωργία, διατηρώντας παράλληλα ζωντανές τις παραδοσιακές τους λατρείες. Την ίδια επιδερµική επικράτηση θα παρουσιάζει και ο προσηλυτισµός τους στο Ισλάµ, το οποίο θα σταθεροποιηθεί σε σχετικό βαθµό κατά το δεύτερο µισό του 19ου αιώνα, ως αποτέλεσµα της αντίστασης στους Ρώσσους. Σε αντίθεση µε τις υπόλοιπες εθνότητες του Β. Καυκάσου, οι Κιρκάσιοι ανέπτυξαν υψηλότατο επίπεδο εθνικής συνείδησης, ανάλογο των Γεωργιανών και των Αρµενίων. Αυτό συνετέλεσε ώστε ο λαός αυτός τον 19ο αι. να µην συνταχθεί µε την εξέγερση των Τσετσένων και των Νταγκεστανών εναντίον των Ρώσσων, που γινόταν στο όνοµα του Ισλάµ. Η τελική ήττα των Κιρκασίων στον ρωσσο-κιρκασιανό πόλεµο, που διήρκεσε σχεδόν δύο δεκαετίες, επήλθε το 1864 και είχε ως αποτέλεσµα η πλειοψηφία τους (οι αριθµοί ποικίλουν από 600.000 έως 1.300.000) να καταφύγει στην οθωµανική αυτοκρατορία. Ταυτοχρόνως, στον Βόρειο Καύκασο πραγµατοποιήθηκε µαζική εγκατάσταση κοζάκικων πληθυσµών, που δηµιούργησε νέα δηµογραφικά και πολιτισµικά δεδοµένα. Οι Κιρκάσιοι συµµετείχαν στο θνησιγενές ανεξάρτητο " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

9

Κ ΟΣΜΟΣ

κράτος της «∆ηµοκρατίας των Ορεινών του Βορείου Καυκάσου», που συνεστήθη το 1918 και ενσωµατώθηκε στη Σοβιετική Ένωση, το 1921, µε την ονοµασία Σοβιετική Ορεινή ∆ηµοκρατία. Οι Καρατσάι-Μπαλκάριοι εµφανίζονται σαν ένα µείγµα Ούννων, Καρατσάι, Κιπτσάκ, Χαζάρων, Βούλγαρων, Αλανών και Καυκασιανών λαών, ενώ οι γλωσσικές τους ρίζες είναι τουρκικές και περσικές. Από τον 12ο-13ο αι. κατοίκησαν στις απρόσιτες βόρειες πλαγιές του Καυκάσου, γύρω από τα όρη Elbrus και Dombay. Μέχρι τα µισά του 18ου αιώνα, οι Μπαλκάριοι-Καρατσάϊ ήσαν νοµάδες κτηνοτρόφοι και πίστευαν σε ανιµιστικές δοξασίες. Ο προσηλυτισµός τους στο Ισλάµ εντάθηκε την περίοδο του πολέµου του Άβαρου Σαµίλ στην Τσετσενία και στο Νταγκεστάν, ενάντια στην Ρωσσία (1834-58). Η Μπαλκαρία, το 1827, θα γίνει η πρώτη περιοχή του βορείου Καυκάσου που προσαρτήθηκε στην Ρωσσία. Η ρωσσική παρουσία θα επιφέρει σηµαντικές αλλαγές στην οικονοµική ζωή των λαών αυτών, καθώς από την νοµαδική κτηνοτροφία πέρασαν στην αγροτική καλλιέργεια και την εγκατεστηµένη κτηνοτροφία. Στην δεκαετία του 1920, µε την ρεαλιστική πολιτική του Λένιν για την δηµιουργία ενός σοβιετικού κράτους, προπυργίου των Λαών της Ανατολής, παρατηρήθηκε σχετική άνθηση των εθνικών συνιστωσών. Η εθνική πολιτική στην 10

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

ΕΣΣ∆ πολύ σύντοµα θα µεταβληθεί ριζικά, καθώς η κολεκτιβοποίηση, η δίωξη διακεκριµένων ηγετών των εθνοτήτων και ο διοικητικός κατακερµατισµός, θα είναι οι µέθοδοι του κεντρικού ελέγχου. Στον Βόρειο Καύκασο, η διαίρεση των Κιρκασίων σε Αντίγκες, Τσερκέζους και Καµπαρντίνους και η ανάµειξή τους µε τους Καρατσάϊ και τους Μπαλκάριους, καθώς και µε τους Κοζάκους, ήταν ενταγµένη στο πλαίσιο αυτό: 1. Αυτόνοµη περιοχή της Adighea στα όρια της περιφέρειας (κράϊ) του Κρασνοντάρ (σήµερα είναι ∆ηµοκρατία στα όρια της Ρωσσικής Οµοσπονδίας).

2. 1922: Αυτόνοµο Oblast Καρατσάϊ-Τσερκεσία.

1926: Αυτόνοµο Oblast Καρατσάϊ και Εθνικό διαµέρισµα Τσερκεσίας.

1928: Αυτόνοµο Oblast της Τσερκεσίας, στα όρια της ευρύτερης περιφέρειας (κράϊ) της Σταυρουπόλεως.

1957: Ένωση µε την αυτόνοµη περιοχή Καρατσάι σε αυτόνοµη ∆ηµοκρατία.

3. 1922: Η Μπαλκαρία έγινε µέρος της Αυτόνοµης επαρχίας της Καµπαρντινο-Μπαλκαρίας και το 1936 αυτόνοµη ∆ηµοκρατία.

4. Shapsough, εθνική περιοχή (όκρουγκ), που περιελάµβανε µια κιρκασιανή φυλή και καταργήθηκε µετά το 1944. Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσµίου πολέµου, οι Καρατσάϊ και οι Μπαλκάριοι κατηγορήθηκαν για συνεργασία µε τα γερµανικά στρατεύµατα και εξορίστηκαν άπαντες µαζί µε τους Τσετσένους, Ινγκουσέτιους και άλλους λαούς, στις στέππες της Κεντρικής Ασίας. Κατά την διάρκεια του εκτοπισµού τους, έχασαν περίπου το ένα τρίτο του πληθυσµού τους. Μετά το 1957, τους επετράπη να επιστρέψουν, χωρίς όµως να λάβουν τα εδάφη που κατείχαν πριν την εξορία τους, γεγονός που αποτελεί και σήµερα µια αιτία εθνικής δυσαρέσκειας.

Η µετασοβιετική περίοδος Το εθνικό ζήτηµα απετέλεσε το όχηµα της διάλυσης της ΕΣΣ∆ στην τελική φάση της οικονοµικής και διοικητικής της κατάρρευσης. Έντονη κινητικότητα παρατηρήθηκε και στους Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ

λαούς του Β. Καυκάσου, ήδη κατά την περίοδο της γκλάσνοστ, καθώς εκφράζονται απόψεις για την ενοποίησή τους σε διοικητικές οντότητες κατά έθνος. Οι διεργασίες αυτές θα θέσουν σε σοβαρή δοκιµασία τόσο τις σχέσεις των ∆ηµοκρατιών µε το κέντρο όσο και αυτές των εθνοτήτων µεταξύ τους. Στην ∆ηµοκρατία Καρατσάεβο-Τσερκεσία, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 έγιναν απόπειρες να δηµιουργηθούν πέντε(!) mini ∆ηµοκρατίες: Καρατσάϊ, Τσερκεσία, Αµπαζινιάν, Battalpashinskaya και Urupso-Zelenchukskaya (οι δύο τελευταίες ανακηρύχθηκαν από το κοζάκικο κίνηµα). Η πολιτική ισορροπιών της Μόσχας, καθώς και η επιλογή των Καρατσάϊ να εκµεταλλευθούν την πλειοψηφία τους εντός της ∆ηµοκρατίας, επέφεραν µια σχετική ηρεµία. Μετά τις εκλογές του 1999, όµως, οι εθνοτικές συγκρούσεις έγιναν συχνότερες και πιο βίαιες. Αφορµή στάθηκε το γεγονός ότι ο ∆ήµαρχος της πρωτεύουσας Cherkessk, Στανισλάβ Ντέρεβ - ιδιοκτήτης εργοστασίου ζυθοποιίας µε 5.000 εργαζοµένους, όλοι από την εθνότητα των Τσερκέζων - µετά την ήττα του στις εκλογές από τον αντίπαλό του, εκπρόσωπο των Καρατσάϊ, έβγαλε στον δρόµο τους Τσερκέζους και τους Αµπάζα της ∆ηµοκρατίας. Οι Μπαλκάριοι, µε την σειρά τους, οργάνωσαν δηµοψήφισµα τον Νοέµβριο του 1991 για την δηµιουργία χωρι-

στής ∆ηµοκρατίας και µέρος τους έγιναν οπαδοί παντουρκικών απόψεων. Έτσι, συµµετέχουν στην Συνέλευση των "

Οι Σέρβοι έχουν διαβάσει Θουκυδίδη Αν και συνετρίβησαν από την αεροπορική επιδροµή του ΝΑΤΟ, αν και το κράτος τους κατακερµατίσθηκε, αν και το ιστορικό τους λίκνο, το Κοσσυφοπέδιο, ετέθη υπό νατοϊκό έλεγχο εν αναµονή της ανεξαρτητοποιήσεώς του, οι Σέρβοι αποδείχθηκαν ανώτεροι των περιστάσεων: οχυρώθηκαν στην γραµµή της αδιαλλαξίας σχετικά µε την απόσπαση τµήµατος του εθνικού τους εδάφους· απέρριψαν την ανταλλαγή «δώστε το Κοσσυφοπέδιο – πάρτε την ένταξή σας στην Ευρωπαϊκή Ένωση»· κέρδισαν χρόνο µε την επιµονή τους. Μέχρι που η διεθνής πραγµατικότητα άλλαξε: η Ρωσσία αίφνης επανέκαµψε στο προσκήνιο, λόγω της θεαµατικής ανόδου της τιµής του φυσικού αερίου. Πεδίο προνοµιακό για την επιβεβαίωση της ισχύος της ως εκ νέου παγκόσµιου παίκτη υπήρξε για την Ρωσσία η χειµαζόµενη Σερβία. Ο Πούτιν, ως εκ τούτου, «πήρε πά-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

νω του» το ζήτηµα του Κοσσυφοπεδίου. Το ΝΑΤΟ, µπροστά στα νέα δεδοµένα, υποχώρησε στην γραµµή της διχοτόµησης του Κοσσυφοπεδίου: Ας δοθεί στους Σέρβους το βόρειο τµήµα του, προκειµένου να αποδεχθούν την αυτονόµηση του νότιου. Αλλά οι Σέρβοι δεν δέχθηκαν ούτε αυτό. Μάλιστα απειλούν µε στρατιωτική εµπλοκή εάν υπάρξουν τετελεσµένα. Πίσω τους είναι οι Ρώσσοι. Οι δε ΗΠΑ βρίσκονται σε φάση διεθνούς αµηχανίας, µετά τα ναυάγια της εξωτερικής τους πολιτικής στην Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Ευρώπη. Ηθικόν δίδαγµα, απευθυνόµενο στην εγχώρια διπλωµατική και πολιτική ηγεσία: ο διαλλακτικός χάνει, ο αδιάλλακτος ή αν θέλετε ο επίµονος (µιλάµε για το ζήτηµα της εθνικής ακεραιόττητας) κερδίζει. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

11

Κ ΟΣΜΟΣ

τουρκικών λαών µε τους Αζέρους, Κουµίκους, Νογκάϊ κ.ά. Το εθνικό συµβούλιό τους έφθασε µάλιστα ως το σηµείο να ανακηρύξει το 1996 την ανεξαρτησία της Μπαλκαρίας και η ∆ηµοκρατία να φθάσει στα πρόθυρα του «εµφυλίου». Η κλιµάκωση της βίας αποφεύχθηκε χάρις στις κινήσεις εξισορρόπησης µέσω των παραδοσιακών δοµών και του κέντρου. Ο τότε Καµπαρντίνος πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας Βλαντίµιρ Κόκοφ, προχώρησε σε κάποια κατανοµή της εξουσίας µε τους αντιπάλους του. Π.χ., τον τότε ηγέτη των Μπαλκάριων, στρατηγό Sufian Beppayev, που διατηρούσε επαφή µε τον Τσετσένο ηγέτη Τζοχάρ Ντουντάγιεφ, τον τοποθέτησε στην απονοµή αποζηµιώσεων στους εκπατρισµένους. Προσφάτως, εκδηλώθηκε αναζωπύρωση των εντάσεων, καθώς διαµορφώνονται εκ νέου οι διοικητικές περιφέρειες και, συνακόλουθα, η εκµετάλλευση των οικονοµικών πόρων της ∆ηµοκρατίας. Τον Μάϊο του 2005, µετά και την δολο12

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

φονία του Artur Zokayev, ο οποίος ήταν ο ανεπίσηµος αρχηγός των Μπαλκάριων, πραγµατοποιήθηκαν διαδηλώσεις µε σύνθηµα την αποκατάσταση των εθνοτικών συνόρων στα όρια του 1944. Οι Κιρκάσιοι, από την πλευρά τους, και οι οργανώσεις τους, όπως: «Εθνικό Συµβούλιο των Καµπαρντίνων», «Παγκόσµια Ένωση των Κιρκασίων» και «Adyge Khase», οργάνωσαν τα εθνικά τους µανιφέστα γύρω από την θεµατολογία για τον διασκορπισµό του πληθυσµού των Κιρκασίων και την πληθυσµιακή τους µειονεξία στις περιοχές που διαβιούν. Ο στόχος της «Μεγάλης Κιρκασίας» αντικαταστάθηκε σταδιακά από την επιδίωξη της µέγιστης αυτονοµίας όπου ζουν και τον µαζικό επαναπατρισµό των Κιρκασίων της διασποράς. Βάσει του νόµου, σε όποιον Κιρκάσιο επιθυµεί να επαναπατριστεί, του δίδεται δωρεάν οικόπεδο για να εγκατασταθεί. Σε αυτήν την ατµόσφαιρα των εθνικών εντάσεων και µε τους πολέµους της Τσετσενίας να βαραίνουν τον Β. Καύκασο, η οικονοµική κατάσταση παραµένει εξαιρετικά δυσµενής. Η περιοχή παρουσιάζει µερικούς από τους χαµηλότερους οικονοµικούς δείκτες της ρωσσικής οµοσπονδίας. Το 1997, η αγοραστική ικανότητα ανάµεσα σε 88 περιοχές της Ρωσσίας κατέτασσε την ∆ηµοκρατία Καρατσάεβο-Τσερκεσίας στην 79η και την Καµπαρντινο-Μπαλκαρία στην 81η θέση. Το µέγεθος της ανεργίας φθάνει σε δυσθεώρητα ποσοστά (έως και 70%), ενώ η εξάρτηση από την Μόσχα, µέσω της απευθείας χρηµατοδότησης, είναι απόλυτη. Αυτό, όµως συνεπάγεται και την διατήρηση των παραδοσιακών εξουσιαστικών δοµών, από τις οµάδες που επιδιώκουν να ελέγξουν την ροή του χρήµατος προς τις ∆ηµοκρατίες.

Η «τζιχάντ» του Καυκάσου Την πολύπλοκη αυτή κατάσταση αποπειράται να εκµεταλλευθεί το εξτρεµιστικό Ισλάµ, οργανώνοντας µια γενικευµένη τζιχάντ στον Καύκασο. Στόχος του είναι η υπερκέραση των εθνικών διαφορών και η δηµιουργία ενός ενιαίου ισλαµικού αντιρωσσικού κινήµατος. Πυρήνας της διαδικασίας αυτής παραµένουν οι Τσετσένοι αντάρτες, αλλά σηµαντική παρουσία εµφανίζουν πλέον και αντιπρόσωποι άλλων εθνοτήτων. Για παράδειγµα, στην ∆ηµοκρατία της ΚαµπαρντινοΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΟΣΜΟΣ

Μπαλκαρίας δρα η οργάνωση Dzamaat. Ιδρύθηκε το 1998 από τον ιµάµη Μουσά Μουκόζεφ και διατηρεί αυστηρή εσωτερική δοµή, µε επικεφαλής τον εµίρη - και ακολούθως τους ναΐµπι, τους αρχηγούς των οµάδων, οι οποίοι έχουν συγκεκριµένα καθήκοντα, όπως την εκγύµναση των µελών ή την κατήχησή τους κ.λπ. Περιοδικά συνεδριάζει το Μέντζλις (συνέλευση), που εκδίδει φετβάδες. Σύµφωνα µε τα στοιχεία των αρχών ασφαλείας, στην ∆ηµοκρατία λειτουργούν περίπου 20 οµάδες και τα µέλη τους φθάνουν τα 10.000. Αν και η Dzamaat διατείνεται ότι δεν έχει σχέση µε τον ανταρτοπόλεµο, εν τούτοις η οµάδα Yarmuk, που πραγµατοποίησε την επίθεση στη Ναλτσίκ, πιστεύεται ότι αποτελεί την στρατιωτική πτέρυγά της. Η Yarmuk δηµιουργήθηκε, το καλοκαίρι του 2002 στην κοιλάδα Πακίνσκ στην Γεωργία, από εθελοντές, που πολέµησαν στην Τσετσενία και έκαναν εκπαίδευση σε σαµποτάζ στα στρατόπεδα του Άραβα βαχαµπίτη Χατάµπ. Τον Νοέµβριο του 2002 πέρασαν τα ρωσσο-γεωργιανά σύνορα και συγκρούσθηκαν µε τις στρατιωτικές δυνάµεις στο έδαφος της Ινγκουσετίας. Ενώ το µεγαλύτερο τµήµα τους πέρασε στην Τσετσενία, ο ίδιος ο επικεφαλής της Ατάεφ επέστρεψε στην Καµπαρντίνο-Μπαλκαρία, µε σκοπό την στρατολόγηση νέων µελών. Ο Τσετσένος αυτονοµιστής Μπασάεφ θα διαµείνει µυστικά για µεγά-

λο διάστηµα στην Καµπαρντνο-Μπαλκαρία, συνεργαζόµενος µε τις δυνάµεις του Ατάεφ. Στις 14.12.04 θα πραγµατοποιηθεί επίθεση από την οµάδα αυτή, στην Γενική ∆ιεύθυνση ∆ίωξης Ναρκωτικών, όπου σκοτώθηκαν 4 αστυνοµικοί και εκλάπησαν 250 όπλα. Τον Ιανουάριο του 2005, σε ειδική επιχείρηση του στρατού, ο Ατάεφ σκοτώνεται, αλλά οι αντάρτες του θα επανέλθουν µε την παράτολµη ενέργεια του Οκτωβρίου 2005, όπου επίσης σκοτώνεται ο νέος αρχηγός της Yarmuk Ανζόρ Αστεµίροφ. Η Μόσχα γνωρίζει ότι δεν µπορεί να πανηγυρίζει για την επιβολή της τάξης. Το Ισλάµ δύναται ακόµη να στρατολογεί ανάµεσα στους νέους όλων των ∆ηµοκρατιών του Καυκάσου. Αν και η περίπτωση της εθνικά οµοιογενούς Τσετσενίας δεν µπορεί να επαναληφθεί, ο απλουστευτικός µανιχαϊσµός των οπαδών της «τζιχάντ» έχει αποδειχθεί ότι κατορθώνει να αµβλύνει ακόµη και τις εθνικές διαφοροποιήσεις, στο όνοµα της κυρίαρχης αντίθεσης µε τον ισχυρό αλλόθρησκο. Εξ άλλου, όπως δήλωσε και ο υπουργός Εσωτερικών της ∆ηµοκρατίας Καµπαρντινο-Μπαλκαρίας, «οι προσπάθειες για την αποσταθεροποίηση της κατάστασης στη νότια Ρωσσία είναι µια αντικειµενική πραγµατικότητα, την οποία πρέ! πει να συνειδητοποιήσουµε».

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΩΝ Β∆ ΚΑΥΚΑΣΟΥ1 ΑΝΤΙΓΚΕΑ

ΚΑΡΑΤΣΑΕΒΟ-ΤΣΕΡΚΕΣΣΙΑ

ΚΑΜΠΑΡΝΤΙΝΟ-ΜΠΑΛΚΑΡΙΑ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 541.000

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 436.000

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 790.000

Αντίγες:

22 %

Καρατσάι:

38 %

Καµπαρντίνοι:

48 %

Ρώσσοι:

68 %

Τσερκέζοι:

10 %

Μπαλκάριοι:

9%

Άλλοι:

10 %

Ρώσσοι:

37 %

Ρώσσοι:

32 %

Αµπάζα:

7%

Άλλοι:

11 %

Άλλοι:

8%

1

Τα στοιχεία είναι του 1995, και έχουν παρθεί από το Robertson‘s Russia & Eurasia Facts & Figures Annual, τόµ. 22,1997, σελ. 20-23 και παρατίθενται στο Anna Matveeva, The North Caucasus: Russia‘s Fragile Borderland, The Royal Institute Of International Affairs, London, 1999, σελ. 82, 84,87.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

13

Ε ΛΛΑ∆Α

Καρφί δεν τους καίγεται…

Tου Νίκου Λιναρδάτου

«T

ο δάσος θα ξαναγίνει δάσος». Τάδε έφη ο πρωθυπουργός κος Καραµανλής, αµέσως µετά την καταστροφική πυρκαγιά στην Πάρνηθα. Και εµείς… τον πιστέψαµε! Απόδειξη το σχετικό γκάλοπ που πραγµατοποίησε η ALCO (τηλεφωνικά, 3-5 Ιουλίου, δείγµα 800 ατόµων, ηλικία 18-65+) για το ΕΘΝΟΣ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ, 8/7/2007, όπου η απάντηση στην ερώτηση «πιστεύετε στη δήλωση Καραµανλή;» ήταν συντριπτική: ΟΧΙ (37,1%) + ΜΑΛΛΟΝ ΟΧΙ (28,4%) = 65,5%! Η απάντηση στην ερώτηση «πώς χαρακτηρίζετε τον τρόπο αντιµετώπισης των πυρκαγιών;», πήρε το ακόµα πιο συντριπτικό ποσοστό: ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΟ (51,7%) + ΜΑΛΛΟΝ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΟ (35,1%) = 86,8%! Οι δύο αυτές απαντήσεις και µόνο, αρκούν για να δείξουν την αυστηρή –πλέον- αντιµετώπιση των πολιτών, σε τέτοιου είδους δηλώσεις, από όποιον από τους δύο µεγάλους πολιτικά χώρους κι αν προέρχονται, ήτοι της Νέας ∆ηµοκρατίας ή του ΠΑΣΟΚ. Γιατί, µπορεί µεν οι παραπάνω απαντήσεις να «καίνε» τη Νέα ∆ηµοκρατία, όµως µη βιαστούν οι της Χαριλάου Τρικούπη να πανηγυρίσουν. Γιατί, σε επόµενη κρίσιµη ερώτηση για το «ποιος ευθύνεται για την αδυναµία αντιµετώπισης των πυρκαγιών», η Ν∆ πήρε 20% ότι φταίει, ενώ οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ 9%, το γεγονός όµως είναι ότι η απάντηση «ΦΤΑΙΝΕ ΚΑΙ ΟΙ ∆ΥΟ» πήρε το συντριπτικό ποσοστό 63%! Και σε άλλη ερώτηση «ποιά κυβέρνηση εµπιστεύεστε για την προστασία των δασών;», η Ν∆ µε Κώστα Καραµανλή παίρνει µόλις 18,6%, το ΠΑΣΟΚ µε Γιώργο Παπανδρέου παίρνει 21,9%, όµως και πάλι το «∆ΕΝ ΕΜΠΙΣΤΕΥΟΜΑΙ ΚΑΜΜΙΑ» παίρνει 51,3%! Αν πάλι δούµε τι γνώµη έχουν οι ερωτώµενοι, δηλαδή οι απλοί πολίτες όπως εµείς, σχετικά µε τις ευθύνες που ανα-

14

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

λογούν ατοµικά ως προς τους υπεύθυνους της καταστροφής, προηγείται ο κος Πολύδωρας µε 29,3% και ακολουθούν ο κος Καραµανλής µε 25,8%, η Πυροσβεστική Υπηρεσία µε 19,9% και ο κος Παυλόπουλος µε 11,3%. Και µια που µιλάµε µε αριθµούς, να συµπληρώσουµε τα εξής: στη δήλωση του κου Καραµανλή «το δάσος θα ξαναγίνει δάσος», καταγράφονται εξαιρετικά υψηλά ποσοστά δυσπιστίας (36,9%) στις τάξεις των ψηφοφόρων της Ν∆, ενώ ταυτόχρονα, η µεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων της Ν∆ (78,8%!) έχει αρνητική γνώµη για τα αντανακλαστικά που επέδειξε η κυβέρνηση ως προς τη µεγάλη πυρκαγιά της Πάρνηθας… Τα παραπάνω στοιχεία, όπως προαναφέραµε, «καίνε» τη Ν∆, τον ίδιο τον Πρωθυπουργό αλλά και την Αξιωµατική Αντιπολίτευση. Χθες κυβερνούσε ο ένας, σήµερα ο άλλος – και το αντίστροφο, δεν έχει και τόση σηµασία. Γιατί, το µόνο σίγουρο, που δεν χρειάζεται «βαρύγδουπες» δηλώσεις και κροκοδείλια δάκρυα, είναι ένα: Η Πάρνηθα κάηκε! Όπως χθες κάηκε η Πεντέλη, προχθές η Σάµος, αντιπροχθές η Μεσσηνία, η Κρήτη, η Χαλκιδική, η Σκιάθος, το Πήλιο…πλην όµως σε κανέναν «υπεύθυνο» ∆ΕΝ ΤΟΥ ΚΑΙΓΕΤΑΙ ΚΑΡΦΙ! Και αντί να έχει επέµβει αυτεπάγγελτα ο κος εισαγγελέας και να στείλει στο αυτόφωρο Πρωθυπουργούς, Υπουργούς και λοιπούς υπΕρεσιακούς (ναι, υπε µε έψιλον, ούτε και τη λέξη δεν µπορούν να προφέρουν σωστά οι του δηµοσίου…) παράγοντες, καθόµαστε και τους ακούµε κι από πάνω, να µας λένε ότι φταίει ο καιρός…Ο κακός µας ο καιρός φταίει κύριοι! Σίγουρα, και µην έχετε καµµιά αµφιβολία γι’ αυτό! Αν λοιπόν ψάχνετε για «πυροδοτικούς µηχανισµούς» αξιότιµοι κύριοι «ανευθυνοϋπεύθυνοι», να σας αναφέρω εγώ µερικούς!

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Λίγες µόλις µέρες πριν την πυρκαγιά στην Πάρνηθα, ο υπουργός Γεωργίας κατέθεσε τροπολογία στη Βουλή, για να νοµιµοποιηθούν(!!!) όλες οι παρανοµίες και καταπατήσεις που έγιναν µέχρι, λέει, το 1980, που απλά σηµαίνει ότι θα αποχαρακτηριστούν και θα χαθούν τουλάχιστον 40.000.000 (ναι, σαράντα εκατοµµύρια) στρέµµατα δασικών εκτάσεων! Ευτυχώς που παρενέβη µε άγριες διαθέσεις ο κος Σουφλιάς και το µαταίωσε. Σύντοµα όµως, φοβάµαι ότι θα περάσει η τροπολογία, όπως και τόσες άλλες… Ο κος πρωθυπουργός διατήρησε (κατά την πρώτη τετραετία του) και συνεχίζει να διατηρεί σε ισχύ και να εφαρµόζει την ίδια νοµοθεσία, την οποία τον ∆εκέµβριο του 2003 (σαν αντιπολίτευση τότε…) είχε καταγγείλει ως «δασοκτόνα, αντισυνταγµατική και ψηφοθηρική» και το πιο ωραίο είναι ότι είχε …αποχωρήσει (τότε) από τη Βουλή σε ένδειξη … διαµαρτυρίας! Σύµφωνα µε τον καλό συνάδελφο δηµοσιογράφο του ΕΘΝΟΥΣ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ, κο Αλ. Αυλωνίτη, µετατρέπεται από την Κυβέρνηση της Ν∆ το Σύνταγµα «σε εργαλείο παρανοµίας και επιβράβευσης καταπατητών, αλλοιώνοντας όλα τα αποδεικτικά µέσα σε βάρος των δασικών εκτάσεων, «σβήνοντας» τις αεροφωτογραφίες πριν από το 1978, υποβαθµίζοντας και αδρανοποιώντας το «ενοχλητικό ΣτΕ, το οποίο συνεχίζει να προστατεύει τα δάση και το περιβάλλον γενικώτερα». Η κατάρτιση ∆ασολόγιου από το 2001 αποτελεί συνταγµατική υποχρέωση για την Πολιτεία, η οποία µέχρι σήµερα «κοιµάται τον ύπνο του δικαίου»- ή µήπως, λέω µήπως, εξυπηρετεί συµφέροντα τρίτων (;). Από το 2002, που θεσπίστηκε µε νόµο ο Φορέας ∆ιαχείρισης του Εθνικού ∆ρυµού Πάρνηθας, λαµβάνει ανελλιπώς από το Καζίνο της Πάρνηθας 300.000 ευρώ ετησίως, ενώ επιπρόσθετα χρηµατοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλον µε 1.100.000 ευρώ. Μόλις όµως τον Μάρτιο του 2007(!) ο Φορέας αυτός απέκτησε …γραφεία και φυσικά, η φωτιά δεν µπορούσε να περιµένει άλλο… Σαν µέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, λάβαµε ( για τα έτη 2.000-2.006) το ποσό των 187.766.503 ευρώ, για αναδάσωση και άλλα µέτρα δασοπονίας. Αξίζει να σηµειώσουµε ότι η, µικρότερη από εµάς σε έκταση, Πορτογαλία, έλαβε 500.000.000 ευρώ περισσότερα από εµάς, απλά, γιατί είΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

χε –και έχει- συνεχή και συνεπή δασική και οικολογική συνείδηση και πολιτική. Και από το ποσό όµως αυτό που λάβαµε, ελάχιστο ποσοστό αξιοποιήθηκε ουσιαστικά… Σε µια παραµυθένια τοποθεσία στην Πάρνηθα, σε ένα τοπίο απείρου φυσικού κάλλους, µε έλατα και λιµνούλες, όπου ζευγαρώνουν ελάφια, έχουν κτιστεί κάτι τεράστιες βίλες. Το γνωρίζατε; Ούτε κι εγώ, µέχρι που είδα τη φωτογραφία στο Έθνος της Κυριακής και τρελλάθηκα! Από το 1974 θαρρώ, τα κτίσµατα έχουν χαρακτηριστεί οριστικά και αµετάκλητα ως κατεδαφιστέα και το µόνο που αποµένει είναι µία υπογραφή υπουργού Γεωργίας. Και φυσικά, ΚΑΝΕΙΣ υπουργός Γεωργίας µέχρι σήµερα ∆ΕΝ έχει βάλει την υπογραφή του… Μη µας αραδιάζουν, λοιπόν, δικαιολογίες και µας «παραµυθιάζουν» ότι δεν υπάρχουν κονδύλια για τη δασική µας προστασία… Ότι δεν επαρκούν τα µέσα, και τόσα άλλα φαιδρά- αλλά, ταυτόχρονα, τόσο επικίνδυνα… Λένε ότι κάθε πυροσβεστικό αεροπλάνο κοστίζει περίπου 25.000.000 euro. Και εγώ ρωτάω απλοϊκά: ΑΝ αγοράζαµε 20 πυροσβεστικά αεροπλάνα, θα δίναµε 500.000.000 euro. Πολλά χρήµατα, τα οποία ∆ΕΝ µπορούσαµε να διαθέσουµε. Μπορούµε όµως να διαθέσουµε πάνω από 5.000.000.000 (πέντε δισεκατοµµύρια (!) euro, για την αποκατάσταση των πάσης φύσεως ζηµιών που κοστολογούνται οι πυρκαγιές, µόνο στην Ηλεία! Είµαστε λοιπόν σοβαροί;

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

15

"

Ε ΛΛΑ∆Α

Τώρα, θα µου πείτε, και να τα είχαµε αυτά τα αεροπλάνα, τι θα τα κάναµε; Είδατε µήπως εσείς κάποιον συντονισµό; Πάλι καλά που δεν συγκρούστηκαν τα αεροπλάνα και τα ελικόπτερα στον αέρα… Εδώ, επί σχεδόν δύο µέρες, όλοι οι κάτοικοι φώναζαν ότι η φωτιά πλησιάζει την Αρχαία Ολυµπία και να επέµβουν άµεσα τα αεροπλάνα, και τελικά κάηκε όλος ο περιβάλλων χώρος! Στο σηµείο αυτό, έχω µια…απορία: Αφού του χρόνου θα γίνει η αφή της Ολυµπιακής Φλόγας για τους Ολυµπιακούς Αγώνες του Πεκίνου, γιατί δεν τη …συντηρούσαν τη φωτιά µέχρι τότε, για να µη µπουν στον κόπο να ανάψουν την κανονική; Χρόνια τώρα, αγαπητοί φίλοι αναγνώστες, όλες οι κυβερνήσεις, όλοι οι κυβερνήσαντες- και κυβερνώντες τη χώρα µας, έβλεπαν και συνεχίζουν να βλέπουν µόνο το δέντρο, που δεν είναι άλλο από την προσωπική τους ψηφοθηρία και εξυπηρέτηση- ηθεληµένα ή αθέλητα- συµφερόντων τρίτων, όπως οι επαγγελµατίες καταπατητές, τα µεγάλα ξενοδοχειακά συµφέροντα και τόσοι άλλοι… Και, φυσικά, ΕΧΑΣΑΝ ΤΟ ∆ΑΣΟΣ! Το δάσος, που αποτελεί πηγή και πνεύµονα ζωής για ΟΛΟΥΣ µας! «∆υστυχώς την πατήσαµε!», δήλωσε χαρακτηριστικά, σε µια κρίση ειλικρίνειας, ο κος Πολύδωρας… Όπως στη συνέχεια «την πατήσαµε» και στον Υµηττό και στην Αιγιαλεία (όπου είχαµε δύο ανθρώπινες απώλειες, αρ-

κετές κατοικίες και περισσότερα από 600.000 (!) στρέµµατα, όπως «την πατήσαµε» στην Κεφαλλονιά, στην Πίνδο… Μέχρι που ήρθαν και τα δύο ολοκαυτώµατα στην Εύβοια (Αµάρυνθος, Αλιβέρι) και στην Πελοπόννησο, στην Ηλεία κυρίως, µε τους 68 απανθρακωµένους συνανθρώπους µας, τις χιλιάδες καµµένες κατοικίες, τα αµέτρητα ζωντανά και τα χιλιάδες χιλιάδων στρέµµατα δάσους και καλλιεργειών… Ακολούθησαν οι εκλογές της 16ης Σεπτεµβρίου, που έστειλαν µηνύµατα από αριστερά µέχρι δεξιά… (Ξανα)βγήκε κυβέρνηση της Νέας ∆ηµοκρατίας… Θέλω να πιστεύω ότι δεν θα ισχυριστεί πως «παρέλαβε… καµµένη γη», γιατί δικό της «κατόρθωµα» ήταν, αυτοί κυβερνούσαν… Ο (τότε) αρµόδιος υπουργός κος Πολύδωρας δεν είναι πλέον υπουργός, το υπουργείο ∆ηµόσιας Τάξης συγχωνεύτηκε µε το Εσωτερικών, ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης (τώρα, πού την είδαν τη δηµόσια διοίκηση µε το απίστευτο αλαλούµ που επικράτησε και τον …φοβερό συντονισµό των επίγειων και αεροπορικών δυνάµεων, καθώς και την… αποκέντρωση, αν το βρείτε, πείτε το και σε εµένα…) και υποτίθεται ότι έβαλαν µυαλό και δεν θα ξανακάνουν τα ίδια. Λέτε να άλλαξαν πραγµατικά ή µήπως το λένε µπας και το πιστέψουν και οι ίδιοι οι κυβερνώντες- οι όποιοι κυβερνώντες; Γιατί όµως να …ανησυχούµε; Το δάσος, (σε 100 χρόνια) θα ξαναγίνει δάσος! Άλλωστε τι είναι 100 χρόνια µπροστά στην …αιωνιότητα; !

Το ΠΑΣΟΚ θύµα της εντροπίας Τα συστήµατα, λέει η Φυσική, χάνουν σταδιακά την ενέργειά τους. Το ...ΠΑΣΟΚ, παρ’ όλο που δεν αποτελεί ακριβώς ύλη, διακατέχεται από αυτήν ακριβώς την επιστηµονική ιδιότητα. Αφού ο αείµνηστος Ανδρέας Παπανδρέου σταδιακά καρατόµησε τα καλύτερα στελέχη του ΠΑΣΟΚ µέχρι το 1985 (Λάζαρης, Κουλουριάνος, ∆ρεττάκης, Σεχιώτης κ.λπ.), αναδεικνύοντας αστέρες του µεγέθους ενός Τσοχατζόπουλου ή ενός Σκανδαλίδη, στην συνέχεια ο Κ. Σηµίτης εξεδίωξε από το εκσυγχρονισµένο πλέον κόµµα τους εκπροσώπους του λεγόµενου πατριωτικού ΠΑΣΟΚ (Βερυβάκη, Παπαθεµελή, Κρητικό κ.ά.), που αν µη τι άλλο ήσαν έντιµοι και πατριώτες. Τελικώς,

16

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

σήµερα στο ΠΑΣΟΚ, ψάχνοντας για τρίτη λύση µεταξύ του ανεπαρκέστατου Γιώργου και του για πολλούς ανεπιθύµητου Βαγγέλη (που στο κάτω-κάτω όψιµα κατέπλευσε στο ΠΑΣΟΚ και δεν είναι σαρξ εκ της σαρκός του), δεν ...βρίσκουν. Το πρόσωπο µε το µεγαλύτερο ειδικό βάρος είναι αναµφισβήτητα ο Θεόδωρος Πάγκαλος, που κάποτε φαίνεται ότι κι ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου ήθελε για διάδοχό του. Αλλά ο Πάγκαλος είναι εκρηκτικός και απρόβλεπτος, κι ίσως και απρόθυµος να ηγηθεί ενός κόµµατος µε χιλιάδες εξαρτήσεις, δουλείες και βάρη. Έτσι, η µακρά πορεία προς το πουθενά φαίνεται ότι ολοκληρώνεται.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

Οι εκλογές στην Θράκη Tου Φάνη Μαλκίδη

Ο

ι πρόσφατες εκλογές στη Θράκη απέδειξαν- για αυτούς τουλάχιστον που δεν θυµούνται την περιοχή µόνο σε τέτοιες χρονικές συγκυρίες ή µετά από τουρκικές ενέργειες- ότι οι υποψήφιοι και τελικώς οι δύο εκλεγέντες µουσουλµάνοι βουλευτές θα είναι αποτέλεσµα µίας διαδικασίας ξένης προς την (ελληνική) δηµοκρατία. ∆ηλαδή, θα είναι προϊόν πιέσεων και συσχετισµών, που δεν συνδέονται µε δηµοκρατικές και πολιτικές διαδικασίες, αλλά και αποτελούν προϊόν επέµβασης µίας ξένης δύναµης στα εσωτερικά της Ελλάδας. Ο Αχµέτ Χατζηοσµάν, πρόεδρος του Κόµµατος DEBτου κόµµατος που ίδρυσε ο ανεξάρτητος βουλευτής Αχµέτ Σαδίκ- είναι αντινοµάρχης στη Ροδόπη. Ο Χατζηοσµάν γεννήθηκε στην Κοµοτηνή το 1958, είναι απόφοιτος Θεολογικής Σχολής της Κωνσταντινούπολης και εξελέγη δηµοτικός σύµβουλος του ∆ήµου Κοµοτηνής την περίοδο 1986-90. Το 2002 εξελέγη πρώτος νοµαρχιακός σύµβουλος, µε 15.000 σταυρούς προτίµησης, του νοµαρχιακού διαµερίσµατος Ροδόπης, ενώ υπήρξε εκδότης του περιοδικού «Hakka Davet». Ο Τσετίν Μαντατζή γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1970 και είναι γιατρός. Εξελέγη δηµοτικός σύµβουλος Τοπείρου και διετέλεσε αντιδήµαρχος για δύο τετραετίες. ∆ιετέλεσε πρόεδρος στην (παράνοµη) τουρκική ένωση Ξάνθης, την περίοδο 2000-2004, και εξελέγη βουλευτής µε 15.211 ψήφους. Το προεκλογικό του σύνθηµα στο φυλλάδιο ήταν ξεκάθαρο: «Η µόνη ελπίδα των Τούρκων της Ξάνθης». Οι φωτογραφίες ενδεικτικές: µία µε τον Ερντογάν, µία µε τον Τούρκο πρόξενο της Κοµοτηνής, µε τον ψευδοµουφτή Μέτε, στον Άρειο Πάγο, στην υπεράσπιση της υπόθεσης της τουρκικής ένωσης Ξάνθης, µε τον ∆ήµαρχο Τοπείρου και µε τον Γ. Παπανδρέου… Αυτό βεβαίως που αποκτά ιδιαίτερη αξία είναι η συνάντηση που έγινε προεκλογικά στην Ξάνθη, παρουσία Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

της «ηγεσίας» της µειονότητας, καθώς και προσώπων των οποίων η ιδιότητα έχει καταδικασθεί ως παράνοµη (π.χ. «µουφτής», «τουρκική ένωση Ξάνθης»). Σ΄ αυτήν τη συνάντηση τέθηκαν µία σειρά από ζητήµατα, που αφορούσαν την εκλογική συµπεριφορά της µειονότητας, µε εκφράσεις της οθωµανικής περιόδου («γκιαούρηδες» κ.λπ.»). Αποσπάσµατα από την εν λόγω συνάντηση, την οποία διοργάνωσε η κίνηση «ισότητα στον δήµο Ξάνθης» στις 3/9/2007, δηµοσιεύθηκαν στην µειονοτική εφηµερίδα Μιλλέτ (6/9/2007). «Σε συγκέντρωση που οργάνωσε η κίνηση, συµµετείχαν η Μουφτεία Ξάνθης, η Τουρκική Ένωση Ξάνθης, ο Σύλλογος Επιστηµόνων, ο Σύλλογος Τούρκων ∆ασκάλων ∆. Θράκης και άλλοι σύλλογοι. Περίπου 400 άτοµα. Ο ψευδοµουφτής Ξάνθης ανέφερε πως επί µήνες προσπαθεί να προσθέσει δύο δωµάτια για τους ξένους στη µουφτεία και πως η Αστυνοµία ήρθε πολλές φορές και ο ίδιος εκλήθη να καταθέσει. Είπε: «Αν λοιπόν δώσουµε την ψήφο µας σε αυτούς που δεν επιτρέπουν να φτιάξουµε δύο δωµάτια, τότε να πάρουµε τα µπογαλάκια µας και να φύγουµε. Έρχοµαι από το χωριό Γκέτσεν, όπου µε πλησίασε ένας οµοεθνής και µου είπε πως πάλι δεν θα µπορέσουµε να βγάλουµε βουλευτή. Από µήνες, κάποιοι άρχισαν να λειτουργούν σαν φερέφωνα του Σγουρίδη και του Κοντού. Όχι αδέλφια µου. ΤΟΥΡΚΟΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΛΑΣΠΗ!». Ο ψευδοµουφτής είπε και άλλα, που δεν γράφτηκαν, όπως «ο Τούρκος µόνο µε Τούρκο γίνεται φίλος» και άλλα ωραία, ενώ στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκαν και άλλοι οµιλητές. Αυτός όµως που προχώρησε πολύ, ήταν ο δηµοσιογράφος Α. Ντεντέ, ο οποίος φέρεται σε video να είπε τα εξής: «Το 2004 φτάσαµε να δώσουµε σε µειονοτικούς 12.000 από τις 33.000 τουρκικές ψήφους. 30 χρόνια λέµε τα ίδια: «Ο Τούρκος να ψηφίσει τον Τούρκο, όµως, όταν πάµε στην κάλπη, ψηφίζουµε τον γκιαούρη. Τουλά- " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

17

Ε ΛΛΑ∆Α

χιστον εγώ µπορώ να χρησιµοποιήσω τη λέξη «γκιαούρη», ο µουφτής όχι. Κατάρα στον Τούρκο που ψηφίζει Χριστιανό. Θαυµάζω το ΡΚΚ, γιατί όταν βάζουν έναν στόχο τον ακολουθούν πιστά και όποιο µέλος αλλάζει δρόµο τον δέρνουν. Στα χωριά µας, ξέρουµε ποιοί ψηφίζουν τους γκιαούρηδες. Γιατί δεν τους αποµονώνουµε κοινωνικά, να δούµε αν θα τολµήσουν να ξαναµιλήσουν για τον Σγουρίδη, τον Κοντό» κ.λπ. (Το σχετικό βίντεο από τη συνάντηση υπάρχει για τους χρήστες του διαδικτύου στην διεύθυνση http://www.youtube.com/user/mentoras88._) Χωρίς κανένα περαιτέρω σχόλιο επ’ αυτού, µία πρώτη παρατήρηση αφορά την επανεκλογή µουσουλµάνου υποψηφίου στον νοµό Ξάνθης, ο οποίος πέρυσι δεν µπόρεσε να εκλεγεί νοµαρχιακός σύµβουλος…Φέτος, οι προτεραιότητες άλλαξαν και οι συσχετισµοί και ο τουρκικός παράγων έπαιξε τον καθοριστικό του ρόλο. Εξ άλλου, ο υποψήφιος στη Νέα ∆ηµοκρατία Ο. Χατζηιµπράµ είχε κάνει τις γνωστές προεκλογικές δηλώσεις περί «τουρκικότητας» και θα έπρεπε να «αντικατασταθεί» από ένα λιγώτερο γνωστό πρόσωπο. Ο Χατζηιµπράµ, ο οποίος κατηγορήθηκε προεκλογικά για τις δηλώσεις του («είµαι Τούρκος»), σε ακόµη µία ανακάλυψη του ζεστού νερού και του τροχού από τα αθηναϊκά ΜΜΕ, συγκέντρωσε µετά βίας 1.939 ψήφους. Με δεδοµένη την άγνοια της Αθήνας για τη Θράκη, αγνοήθηκαν οι δηλώσεις του περί «παρακρατικής δραστηριότητας (!)» που τροφοδοτεί το ποµακικό κίνηµα, ότι «δεν υπάρχουν, ούτε υπήρξαν ποτέ Ποµάκοι(!)», ενώ 18

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

παραµερίστηκε, ακόµη και από το κόµµα που τον έχρισε υποψήφιο, η δράση του για την υπεράσπιση των τουρκικών ενώσεων και την απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας σε χιλιάδες Τούρκους. Η αναπάντεχη καθαρή πρωτιά του ΠΑ.ΣΟ.Κ. σε ένα νοµό όπως αυτός της Ξάνθης, όπου η Ν∆ κυριαρχεί, πρέπει να απασχολήσει αυτούς που συνεχίζουν να µιλούν για δηµοκρατία και ελευθερία, σε σχέση µε τη στάση της µειονότητας. Ο νοµός Ξάνθης ήταν ο ένας από τους δύο νοµούς στη χώρα· ο άλλος ήταν στη γειτονική Ροδόπη, µε σηµαντική άνοδο της αξιωµατικής αντιπολίτευσης και εκλογή ενός µουσουλµάνου στην ελληνική βουλή. Ωστόσο, όπως δήλωσε ο πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής και βουλευτής Ξάνθης Π. Σγουρίδης, «λανθασµένες αντιλήψεις οδήγησαν εδώ στη Θράκη να γίνεται ρυθµιστής των εσωτερικών πολιτικών πραγµάτων το τουρκικό προξενείο…». Στον νοµό Ροδόπης, τα αποτελέσµατα ήταν αναµενόµενα για τον Χατζηοσµάν, παρά το προσωπικό στοίχηµα των 17.000 ψήφων, και η συσπείρωση των µειονοτικών ψήφων ήταν αρκούντως επιδεικτική της δύναµης αυτού του µέρους του εκλογικού σώµατος. Από την άλλη, η Τουρκία έχασε την δυνατότητα να παρεµβαίνει και στο κυβερνών κόµµα, µε ό,τι αυτό σηµαίνει µε τη δύναµη των 152 βουλευτών που διαθέτει η Ν∆, αφού δεν εξελέγη ο µέχρι πρότινος βουλευτής Α. Ιλχάν (14.189 ψήφοι). Στον νοµό Ροδόπης, οι Χριστιανοί της Ν.∆. έχασαν 2.200 ψήφους σε σύγκριση µε το 2004, ενώ οι ψήφοι των µουσουλµάνων που είχαν στο κυβερνών κόµµα στην προηγούµενη εκλογική αναµέτρηση, ήταν πολύ λιγώτερες. Η µετακίνηση Ελλήνων µουσουλµάνων, οι οποίοι κατοικούν στην Τουρκία, προκειµένου να ψηφίσουν, έφτασε στους 3.000, ενώ ο ίδιος αριθµός, σύµφωνα µε πληροφορίες, πρέπει να υπήρξε και στην Ξάνθη. Συµπερασµατικά, οι εκλογές στη Θράκη αποτέλεσαν µία επίδειξη συσπείρωσης των µουσουλµάνων γύρω από τους οµόθρησκούς τους υποψηφίους και δεν συνέχισαν την ελπιδοφόρα στάση που είχαν κρατήσει σε προηγούµενες εκλογικές αναµετρήσεις, όπου ψήφισαν σε µεγάλο βαθµό και Χριστιανούς. Ο στόχος ήταν διακηρυγµένος και µάλιστα απεικονίστηκε στην µειονοτική εφηµερίδα Μπιρλίκ Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

(Ένωση). Το ένα ήταν χρωµατισµένο µε µπλε, το δύο µε πράσινο, το συν και το ίσον µε µαύρο και το τρία µε κόκκινο, που µεταφράζεται µε την εκλογή ενός βουλευτή από τη Ν.∆. (Ιλχάν) και το δύο από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. (Μαντατζή, Χατζηοσµάν). Τη σηµασία του κόκκινου τρία, την αφήνουµε στην κρίση των αναγνωστών…

Από την άλλη, ο τουρκικός παράγων θέλει να συνεχίσει την πίεση που ασκεί στην περιοχή και στους πληθυσµούς της, είτε συγκαλυµµένα είτε φανερά και φαίνεται ότι σε καµµία περίπτωση δεν θέλει να αλλάξει τη γνωστή από χρόνια στάση. !

Η αποτυχία της «∆ηµοκρατικής Αναγέννησης» και η επόµενη µέρα Το µέγεθος της εκλογικής αποτυχίας της ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ οφείλεται σε τρεις παράγοντες: στην έλλειψη χρονικών περιθωρίων (ουσιαστικά η λειτουργία της άρχισε δύο µήνες πριν τις εκλογές), στην παντελή έλλειψη πόρων και κυρίως στην στρατηγική που τελικώς επελέγη από το εκλογικό επιτελείο: την στόχευση στο ακροατήριο του ΛΑ.Ο.Σ. Αυτή η στρατηγική, εκ προοιµίου εσφαλµένη, ήταν αναµενόµενο να αποτύχει –όπως και απέτυχε– διότι ο µέσος οπαδός του ΛΑ.Ο.Σ. δεν αισθάνεται ότι εκφράζεται από έναν µετριοπαθή, κεντρώο και βαθειά πεπαιδευµένο πολιτικό όπως ο Στέλιος Παπαθεµελής. Έτσι, ο ΛΑ.Ο.Σ. διατήρησε ακέραια την εκλογική του βάση, ενώ τα λιγοστά στελέχη του που προσεχώρησαν στην ∆.Α. µάλλον είχαν έρθει σε διάσταση µε το ΛΑ.Ο.Σ. πολύ νωρίτερα. Αλλά η προσπάθεια µετατροπής της ∆.Α. σε αντι-ΛΑ.Ο.Σ. αλλοίωσε την κεντρώα ιδεολογική φυσιογνωµία της ∆.Α., διευκόλυνε όσους προσπαθούν να εµφανίσουν τον Παπαθεµελή ως ακραίο εθνικιστή όπως και όσους διέσπειραν την φήµη ότι η ∆.Α. συνεστήθη µε αποκλειστικό σκοπό την µαταίωση της εισόδου του ΛΑ.Ο.Σ. στην Βουλή. Εκτός αυτού, η διείσδυση στον προεκλογικό µηχανισµό της ∆.Α. πρώην στελεχών του ΛΑ.Ο.Σ. δηµιούργησε µία εικόνα επικοινωνιακά ακατάλληλη και µη ελκυστική για τον µετριοπαθή ψηφοφόρο, που αναζητούσε µία υπεύθυνη διέξοδο στον δικοµµατισµό. Το εξαιρετικά χαµηλό ποσοστό της ∆.Α. αποκλείει πρακτικά κάποια βιώσιµη προοπτική της για το µέλλον, υπό την παρούσα µορφή της. Τώρα, είναι βέβαιο ότι θα εµφανισθούν διάφοροι επίδοξοι µνηστήρες του πατριωτι-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

κού χώρου και ότι διάφορα γκρουπούσκουλα θα επιχειρήσουν να καλύψουν το (υπαρκτό ή ανύπαρκτο) κενό. Και ο µεν Παπαθεµελής ήταν και παραµένει άνθρωπος µε πολιτική σύνεση, µετριοπάθεια και επίγνωση της διεθνούς πραγµατικότητας. Η αποτυχία του όµως θα δώσει την ευκαιρία να εµφανισθούν ως «ταγοί» του πατριωτικού χώρου πρόσωπα και γκρουπούσκουλα που διακατέχονται από ιδεοληπτική προσέγγιση της πολιτικής, εθνικιστική εσωστρέφεια και αντιδυτικό µένος (λες και η Ελλάδα είναι µέρος του αραβο-αφρικανικού κόσµου). Η πρωτοβουλία του Παπαθεµελή, προσωπικότητας µε µακρά πολιτική ιστορία και πανελλήνια αναγνωρισιµότητα, ήταν µία ευκαιρία να συγκροτηθεί πατριωτικό κόµµα µε προοδευτικά και δηµοκρατικά χαρακτηριστικά. Αντιθέτως, η προσπάθεια δηµιουργίας υποκατάστατων της ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ µε λογικές γκρουπούσκουλου ούτε οιαδήποτε εκλογική προοπτική διαθέτει (το 0,8% του Παπαθεµελή θα φαντάζει ουτοπικό στόχος) ούτε πολιτικο-ιδεολογική απήχηση µπορεί να αποκτήσει. Μοναδική ρεαλιστική δυνατότητα φαντάζει σήµερα η επανάληψη της προσπάθειας που ανελήφθη χωρίς επιτυχία δύο χρόνια νωρίτερα: η συγκρότηση κεντρώου κόµµατος από πολιτικούς µε πατριωτική, δηµοκρατική και προοδευτική αντίληψη, πανελλήνια απήχηση και αναγνωρισιµότητα, µαζί µε επιστήµονες και τεχνοκράτες µε εµπειρία από την διεθνή πραγµατικότητα και ρεαλιστική και όχι ιδεοληπτική προσέγγιση της πολιτικής. Ένα τέτοιο σχήµα, που θα αποτελέσει έναν πραγµατικό τρίτο πόλο στην πολιτική ζωή της χώρας, θα αποτελέσει αξιόπιστη εκλογική επιλογή για τον Έλληνα ψηφοφόρο.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

19

Ε ΛΛΑ∆Α

H νύχτα των ζωντανών νεκρών Tου Νίκου Ράπτη

«σε αυτήν την ερηµιά, η νύχτα εναλλάσσεται µε νύχτα» ∆ιονύσης Σαββόπουλος

Η εντολή Πριν 33 χρόνια ακριβώς, η ελληνική κοινωνία ανέθετε την πολιτική της εκπροσώπηση σε µία νέα πολιτική τάξη, που την εξέφραζαν ηγέτες όπως οι Κωνσταντίνος Καραµανλής και Ανδρέας Παπανδρέου. Ήταν µία πολιτική τάξη διαφορετική: ήταν δηµοφιλής, διέθετε περγαµηνές ανυστερόβουλης προσφοράς στον τόπο, ήταν πιο αντιπροσωπευτική του λαού και ριζοσπαστική από ο,τιδήποτε είχε γνωρίσει έως τότε ο τόπος. Αυτό το µεταπολιτευτικό πολιτικό προσωπικό στρατολογήθηκε: Από τις προσωπικές επιλογές του Κωνσταντίνου Καραµανλή που πλαισίωσε την παλαιά ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσι) µε νέες δυνάµεις (π.χ. Γιώργος Σουφλιάς, Σταύρος ∆ήµας, Στέφανος Μάνος) Από τον κύκλο των φίλων του Ανδρέα Παπανδρέου και του «Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήµατός» του (ΠΑΚ) (π.χ. Γιώργος Ανωµερίτης, Άκης Τσοχατζόπουλος). Από το φοιτητικό κίνηµα -τους διακριθέντες στα γεγονότα της Νοµικής και του Πολυτεχνείου (π.χ. Νίκος Χριστοδουλάκης, Μαρία ∆αµανάκη, Κώστας Λαλιώτης)- αλλά και άλλους, που ξεχώρισαν στα αµφιθέατρα έως τα µέσα της δεκαετίας του 1980. Από τις οµάδες της προδικτατορικής κεντροαριστεράς που ενεργοποιήθηκαν στον αντιδικτατορικό αγώνα (π.χ. Κώστας Σηµίτης, Νίκος Κωνσταντόπουλος). Από το νόµιµο πλέον ΚΚ στις πολλές µεταδικτατορικές του εκδοχές (κυρίως ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτερικού) Σε αυτούς τους ανθρώπους ανατέθηκε από τον ελληνικό λαό να υλοποιήσουν τις ελπίδες του για: Κοινωνική ισότητα 20

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Ευηµερία Εθνική εξωτερική πολιτική Συγχρονισµό και Εκδηµοκρατισµό των πολιτικών και κοινωνικών δοµών.

Απολογισµός Σήµερα, τριάντα τρία χρόνια µετά, ένας τίµιος απολογισµός των πεπραγµένων αυτού του πολιτικού προσωπικού, που πλέον του αρµόζει ο τίτλος του «κατεστηµένου µεταπολιτευτικού πολιτικού συστήµατος» (ΚΜΠΣ), θα µπορούσε να καταµετρήσει επιτυχίες και αποτυχίες:

Κοινωνική ισότητα Σε ό,τι αφορά την κοινωνική ισότητα, το αποτέλεσµα είναι απογοητευτικό και µακράν κατώτερο των προσδοκιών του Ιουλίου του 1974. Η χώρα µας διαθέτει ένα αναιµικό και άρα αναποτελεσµατικό κοινωνικό κράτος, που ελάχιστα «διορθώνει» τις αδικίες της λειτουργίας της οικονοµίας. Παράλληλα, παραµένουν κι ενδυναµώνονται τυπικά φεουδαλικές κοινωνικές σχέσεις, που γελοιοποιούν κάθε έννοια ισότητας ευκαιριών και αξιοκρατίας στον τόπο.

Εξωτερική πολιτική Σε ό,τι αφορά την εξωτερική µας πολιτική, το καθεστώς µεταπολιτευτικό πολιτικό σύστηµα έβαλε «όλα τα αυγά του σε ένα καλάθι», αυτό της ένταξης στην ΕΟΚ και την ΕΕ (που ήταν στην ουσία η µοναδική σηµαντική πολιτική επιλογή της τριακονταετίας). Πλην όµως η Κύπρος παραµένει διχοτοµηµένη και κατειληµµένη, η Τουρκία πολλαπλασιάζει τις διεκδικήσεις και τις απειλές της στο Αιγαίο, ενώ οι εξελίξεις στα ΒαλΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

κάνια εγκυµονούν απειλές και κινδύνους για τη χώρα µας... Η χώρα µας είναι σήµερα λιγώτερο σηµαντική από ό,τι το 1974 στη διεθνή πολιτική σκηνή, αν µη τι άλλο διότι έληξε ο ψυχρός πόλεµος -στον οποίο η χώρα µας βρισκόταν στην πρώτη γραµµή- και ταυτόχρονα παγκοσµιοποιήθηκε η διεθνής πολιτική, µε τη δυναµική εµφάνιση τουλάχιστο της Ινδίας, της Κίνας, της Λατινικής Αµερικής κ.λπ. Όσον αφορά τη σχέση ένταξης στην ΕΟΚ-ΕΕ µε τις µεταρρυθµίσεις, η πρόβλεψη του εµπνευστή της πολιτικής αυτής Κωνσταντίνου Καραµανλή (που έβλεπε το ευρωπαϊκό εγχείρηµα ως «θάλασσα» που θα ανάγκαζε τους Έλληνες «να κολυµπήσουν»), διαψεύσθηκε τραγικά. Η ΕΕ λειτούργησε ως τροφός (πολύ δηλωτικά παροµοιάστηκε συχνά µε αγελάδα) που καθήλωσε τον λαό στο στάδιο του θηλασµού επί µία γενιά. Αντί να αναπτύξει τον δυναµισµό, την πρωτοβουλία, την αγωνία να πάει ο τόπος µπροστά, η πρώιµη ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ-ΕΕ ανέπτυξε το αίσθηµα ασυλίας και τη θαλπωρή της στασιµότητας -που τη χρηµατοδότησε κιόλας µε πόρους που τροφοδότησαν -κατά σειρά ζηµιογόνου αποτελέσµατος- τη µαφιοκρατία, τη µαύρη οικονοµία, την κοµµατοκρατία-παρεοκρατία, την αρλουµπολογία-κενολογία.

∆ηµοκρατία Σε ό,τι αφορά τον εκδηµοκρατισµό των πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων, είναι αλήθεια πως από την αρένα της πολιτικής αποβλήθηκαν αρκετοί παρείσακτοι (το παλάτι, ο στρατός, η αµερικανική πρεσβεία). Από την άλλη, το ελληνικό πολιτικό σύστηµα δεν διαθέτει επαρκή διάκριση των εξουσιών ούτε επαρκείς ελεγκτικούς µηχανισµούς. Περιφρουρείται δε «µε νύχια και δόντια» το προνόµιο να επωφελούνται της πολιτικής εκπροσώπησης όσοι έχουν σχέσεις «αίµατος και σπέρµατος» µε το µεταπολιτευτικό σύστηµα ή/και όσοι διαθέτουν λεφτά και διασηµότητα. Με άλλα λόγια, η µεταπολίτευση δεν έφερε την πολυπόθητη δηµοκρατία στη χώρα. Το σηµερινό καθεστώς µπορεί να ονοµαστεί αλλιώς (π.χ. «µεταδηµοκρατία»), αλλά του λείπουν τα συγκεκριµένα τυπικά χαρακτηριστικά ενός δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΕυηµερίαΣυγχρονισµός Εκεί που το µεταπολιτευτικό πολιτικό σύστηµα έκανε θαύµατα είναι στην αύξηση της κατανάλωσης της ελληνικής οικογένειας, που πήρε τέτοιον φρενήρη ρυθµό ώστε άλλαξε άρδην την εικόνα του ελληνικού αστικού χώρου, του ελληνικού νοικοκυριού, τον τρόπο ένδυσης και σίτισης των Ελλήνων κ.ο.κ. Το ερώτηµα είναι αν αυτή η εικόνα (που είναι πολύ εντυπωσιακώτερη στον ιδιωτικό παρά στον δηµόσιο χώρο) αντιστοιχεί σε πραγµατική οικονοµική ανάπτυξη ή σε απλή αύξησή της, που διαστέλλεται λόγω των κοινοτικών χρηµατοδοτήσεων, της «µαύρης οικονοµίας» και της παραοικονοµίας, της πώλησης-καταπάτησης δηµοσίων πόρων κ.ο.κ., αν δηλαδή οφείλεται κυρίως σε πηγές που είτε διαθέτουν σχετικά περιορισµένο χρονικό ορίζοντα είτε έχουν βαρύ κοινωνικό κόστος. Κοντολογίς, αν ενηµερώναµε τους συγκεντρωµένους στο αεροδρόµιο την 24η Ιουλίου 1974 ή τους συµµετέχοντες στην πορεία του Πολυτεχνείου του 1975-1976 ή τα µέλη των υπουργικών συµβουλίων των κυβερνήσεων Καραµανλή ή ακόµα και Ανδρέα Παπανδρέου του 1981 για τα επιτεύγµατα της περιόδου 1974-2004, µάλλον θα µας αντιµετώπιζαν µε αµηχανία, ψυχρότητα και δυσπιστία.

Το ελαττωµατικό «λογισµικό» της µεταπολίτευσης Αν όµως µέναµε σε έναν τέτοιο απολογισµό της µεταπολίτευσης -τόσα θετικά, τόσα αρνητικά- θα καταλήγαµε εξ ανάγκης σε ένα µετριοπαθές συµπέρασµα του τύπου πολλά έγιναν, πολλά όµως µένει ακόµα να γίνουν κ.λπ. Εµείς όµως υποστηρίζουµε πως, από όλα τα χαρακτηρι- " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

21

Ε ΛΛΑ∆Α

στικά του ΚΜΠΣ, αναδύθηκε εν τέλει ένα και µόνο ως κεντρικό, που το καθορίζει έκτοτε σχεδόν µε τη βιολογική έννοια του όρου: η µεταπολίτευση του 1974 εξελίχθηκε ως το καθεστώς του άκρατου εγωτισµού, της πλήρους αδιαφορίας για το κοινό συµφέρον. Στις αρχές αυτό το είπε «νόµος είναι το δίκιο του εργάτη», σήµερα το λέει «να περνάς καλά»· δεν υπάρχει καµµία διαφορά. Βασικά, η µεταπολίτευση διακήρυξε στα λόγια και στην πράξη πως ο καθένας δικαιούται να πετύχει στη ζωή του (να πλουτίσει) πέρα από κοινωνική καταγωγή, µορφωτικό επίπεδο, φύλο αλλά και πέραν νοµικών επιταγών, ικανοτήτων, σεβασµού προς το κοινωνικό σύνολο και τους δηµόσιους πόρους, πέραν ηθικών, υπαρξιακών, ιδεολογικών περιορισµών. Είναι εντυπωσιακό πόσο γρήγορα µαραίνονται οι περίφηµες «συλλογικότητες» της Μεταπολίτευσης: κόµµατα, συνδικάτα, συνεταιρισµοί, παρατάξεις, οργανώσεις, έντυπα κ.λπ απεκδύονται ταχύτατα τον χαρακτήρα της πολιτικής-ιδεολογικής ζύµωσης και επιβιώνουν µόνον ως «κυκλώµατα», ως χώροι οργάνωσης-συντήρησηςαναπαραγωγής προσωπικών σχέσεων, αµοιβαίων εξαρτήσεων και εξυπηρετήσεων (αυτό που µε κάποια δόση τρυφερότητας το ίδιο το ΚΜΠΣ ονόµασε «κοινωνία των κολλητών»). Αναρωτιέµαι αν υπάρχει άλλη ευρωπαϊκή χώρα µε τόσο φτωχό πολιτικό διάλογο -τόσο λίγα κοµµατικά-πολιτικά έντυπα και περιοδικά, τόσο ανούσια πολιτικά συνέδρια, τόσο λίγες δεξαµενές σκέψης και τόσο άνυδρο ιδεολογικό τοπίο, και ταυτόχρονα µε τόσο έντονο κοµµατισµό. Προφανώς κάποια χρησιµότητα έχει αυτή η προφανής αντίφαση και αυτή δεν µπορεί παρά να είναι πως η συµµετοχή σε συλλογικότητες (που είναι καταφανές πως δεν δίνουν δυάρα για το δηµόσιο συµφέρον) εξυπηρετεί τέλεια το ατοµικό συµφέρον των συµµετεχόντων -που είναι το µόνο που τελικά ενδιαφέρει.

22

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Η δύναµη και η ζωτικότητα του απελευθερωτικού προτάγµατος της Μεταπολίτευσης εµπεριείχε λοιπόν (αυτό οι µαρξιστές θα το λατρέψουν) τον σπόρο της καταστροφής του: ήταν ένα πρόταγµα επικεντρωµένο στην ατοµική ενδυνάµωση και την «απελευθέρωση», χωρίς όρια και όρους. Αφού όµως πέτυχε να ανατρέψει την προδικτατορική καθεστηκυΐα τάξη, δεν ξέρει πώς να σταµατήσει να ισχυροποιεί τους ήδη ισχυρούς -και να τσαλαπατάει τους ήδη τσαλαπατηµένους. Ένα τέτοιο σύστηµα δεν το διορθώνεις. Το σπας!

Το «µεγάλο όχι (άσε καλύτερα)» Όλα αυτά τα χρόνια, τα µέλη του ΚΜΠΣ ασφαλώς δεν είχαν απολύτως συνείδηση του ρόλου τους και των αποτελεσµάτων της πρακτικής τους -εξ άλλου καµµία ολιγαρχία στην ιστορία δεν την είχε! Το πρόβληµα µε το ΚΜΠΣ προκύπτει από τους συγκεκριµένους πολιτικούς, ιδεολογικούς, κοινωνικούς όρους διαµόρφωσης, αναπαραγωγής και λειτουργίας του επί τριάντα χρόνια, που λειτουργούν -και δεν µπορεί παρά να εξακολουθήσουν να το κάνουν όσο το ΚΜΠΣ παραµένει ηγεµονικό- εις βάρος µιας αυξανόµενης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, υποθηκεύοντας το µέλλον και τις προοπτικές της χώρας. Είπαµε παραπάνω πως οι δύο βασικές αξιωµατικές επιλογές του ΚΜΠΣ (πως δηλαδή η ένταξη στην ΕΟΚ και την ΕΕ θα οδηγήσει εξ ανάγκης σε µεταρρυθµίσεις και πως η αύξηση της οικονοµίας θα φέρει την ανάπτυξη και την µείωση των κοινωνικών ανισοτήτων) αποδείχθηκαν λανθασµένες. Σήµερα ξέρουµε πως η ευηµερία προκύπτει ως ισορροπία µεταξύ ιδιωτικού-δηµοσίου, νοµιµοφροσύνης-πρωτοβουλίας, οικονοµικής-πολιτιστικής ανάπτυξης, πλουτισµούΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

ισότητας, ανάπτυξης-φύσης, παράδοσης-καινοτοµίας κ.ο.κ. Η ευηµερία µε άλλα λόγια προκύπτει ως συµβιβασµός (που είναι ακριβώς η λέξη που µίσησε όσο τίποτα το ΚΜΠΣ). Το διάστηµα 1990-2001 το ΚΜΠΣ κλήθηκε να αντιµετωπίσει ένα επείγον ζήτηµα, που ξέφευγε από την κοσµοεικόνα του -δεν λυνόταν δηλαδή µε την ένταξη στην ΕΕ ή την οικονοµική αύξηση. Οι δυσκολίες του ασφαλιστικού συστήµατος είναι δεδοµένες -και δεν προκύπτουν από «απόψεις» αλλά από τις αναλογιστικές µελέτες. Επιπλέον, πρόκειται για ένα πρόβληµα που πλήττει -και θα πλήξει περισσότερο- τους λιγώτερο ευνοηµένους, ενώ λειτουργεί ως πρωτοφανής αναδιανοµή εισοδήµατος από το µέλλον (τη νέα γενιά) προς το παρελθόν (τους απόµαχους της ζωής). Στο ζήτηµα αυτό, το ΚΜΠΣ όφειλε να δείξει πως µπορεί να λειτουργήσει: Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

• προληπτικά (να αντιµετωπίσει το πρόβληµα νωρίς, µειώνοντας το κόστος της αντιµετώπισής του), • παιδαγωγικά (να πείσει τους πολίτες για τις διαστάσεις του προβλήµατος) και • ηγετικά (να λύσει ένα κοινωνικό πρόβληµα επειδή οφείλει να το κάνει, ακόµα κι αν δυσαρεστήσει µεγάλο µέρος των πολιτών). Το ασφαλιστικό, επίσης, λειτούργησε ως case study για άλλα προβλήµατα (σκέφτοµαι το δηµογραφικό, το περιβάλλον κ.ά.), που επίσης είναι απολύτως προβλέψιµο πώς θα εξελιχθούν και που επίσης χρειάζεται να αντιµετωπιστούν πριν γίνουν πλήρως συνειδητές οι -ολέθριες- επιπτώσεις τους στην καθηµερινότητα των πολιτών και που η λύση τους δεν µπορεί παρά να ευδοκιµήσει σε κλίµα εµπιστοσύνης µεταξύ των πολιτών και της εµπνευσµένης και αποτελεσµατικής πολιτικής ηγεσίας τους. " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

23

Ε ΛΛΑ∆Α

Με τη στάση του στο ασφαλιστικό, το ΚΜΠΣ απέτυχε παταγωδώς στις εξετάσεις του: απέδειξε πως το ενδιαφέρει πρώτιστα η αναπαραγωγή του και δευτερευόντως η εξυπηρέτηση του κοινωνικού συµφέροντος και πως αδιαφορεί πλήρως για το µέλλον, αρκεί να καρπώνεται τα αγαθά της ηγεµονίας του σήµερα, «like there’ s no tomorrow» (που είναι εν τέλει και η επιτοµή της κοσµοθεωρίας του). Θεωρώ πως από την στιγµή της απόσυρσης του «νόµου Γιαννίτση» τον Απρίλιο του 2001, το ΚΜΠΣ είπε το «µεγάλο όχι (άσε καλύτερα)» στη µετεξέλιξή του και επέλεξε οριστικά να τοποθετηθεί στους «εχθρούς του λαού». ∆εν µπόρεσε να κάνει τίποτα για τη λύση του. Αντίθετα -κι αυτό ήταν το χειρότερο- προτίµησε -µε τον νόµο Ρέππα-Χριστοδουλάκη- να χαϊδέψει αυτιά, να κοιµίσει συνειδήσεις, να παραπλανήσει τον λαό. Από τη στιγµή αυτή το ΚΜΠΣ -όπως δείχνει εξ άλλου και η πορεία των τελευταίων έξι ετών- επέλεξε να «αγοράζει χρόνο» (χρόνο καλοπέρασης για τα στελέχη του), αντί να επιλύει τα κοινωνικά προβλήµατα. Επέλεξε την επικοινωνία από την πολιτική, τη στασιµότητα από τη µεταρρύθµιση, τελικά την απελπισία από την ελπίδα. Το ότι την επιλογή αυτή έκανε η καλύτερη δυνατή εκδοχή του ΚΜΠΣ (η κυβέρνηση Σηµίτη) καθιστά ακόµα πιο τελεσίδικη και αυστηρή την πολιτική ετυµηγορία για τον χαρακτήρα του καθεστώτος µεταπολιτευτικού πολιτικού µας συστήµατος.

Αυτοάνοσο καθεστώς Είπαµε προηγουµένως πως το ΚΜΠΣ λειτουργεί ως χαλασµένος θερµοστάτης: λόγω (α) της ιδεολογικής του συγκρότησης (της πίστης στην ανεξέλεγκτη «απελευθέρωση»εξατοµίκευση), (β) της πολιτικής του συγκρότησης (της µετατροπής των «συλλογικοτήτων» αποκλειστικά σε χώρο οργάνωσης και αναπαραγωγής ατοµικών αλληλοεξυπηρετήσεων), (γ) της κοινωνικής του συγκρότησης (της λειτουργίας του ως ένα κλειστό κλαµπ, στο οποίο εισέρχεσαι µε διαβατήριο τη σύνδεση µαζί του µέσω σχέσεων «αίµατος και σπέρµατος»), το ΚΜΠΣ (α) δεν µπορεί να σταµατήσει να κάνει τους ισχυρούς ισχυρότερους και τους ασθενείς ασθενέστερους, (β) δεν µπορεί να δείξει ηγετικότητα, αφού χρησιµοποιεί την πολιτική του ηγεµονία για να «αγοράζει» χρόνο, καλύπτοντας όπως και όσο µπορεί τα προβλήµατα και επιχει24

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

ρώντας συνειδητά να παραπληροφορεί, να αποκοιµίζει, να αποπροσανατολίζει και να παραπλανά τους υπηκόους του. Αυτή, φυσικά, η κατάσταση έχει βαρύ κοινωνικό κόστος (υπάρχει λόγος που τα πολιτικά συστήµατα των προηγµένων χωρών καταξιώνουν την διαφάνεια, την πρόληψη, την εµπιστοσύνη, την ηγετικότητα: διότι αυτά µειώνουν εν τέλει το κοινωνικό κόστος της πολιτικής εξέλιξης). Αντίθετα, η λειτουργία του ΚΜΠΣ δηµιουργεί στη χώρα µας εκτεταµένες συµπεριφορές «κουρσαρισµού»: µε τον όρο εννοούµε πως µεγάλες µερίδες εχόντων και κατεχόντων (δηµοσιότητα, χρήµατα, δηµόσια αξιώµατα) λειτουργούν ως «κουρσάροι» επί των ασθενεστέρων συµπολιτών τους και του δηµοσίου πλούτου. Οι ασθενέστεροι πληρώνουν το κόστος της διαφθοράς, της εξάρτησης, της επιβολής, της παρανοµίας, του φαβοριτισµού, των υπεξαιρέσεων που οι ισχυρότεροι θεωρούν κεκτηµένο τους δικαίωµα. Η κατάσταση αυτή αυξάνει κατακόρυφα το κόστος της ζωής, αφού ο δηµόσιος χώρος, οι δηµόσιες υπηρεσίες, η δηµόσια πληροφόρηση, οι κοινόχρηστοι πόροι και το περιβάλλον υπεξαιρούνται-«κουρσεύονται» από τους ισχυρούς. ∆εν είναι τυχαίο πως ο άνθρωπος που ξεκίνησε την σταδιοδροµία του δίνοντας το εναρκτήριο λάκτισµα της «αποχουντοποίησης» -πράγµα που τον καθιστά κατ’ εξοχήν εµβληµατικό παράγοντα του ΚΜΠΣ- την τελειώνει ως καταπατητής δηµόσιας περιουσίας. Ούτε πως το ΚΜΠΣ πέτυχε το θαύµα να πληρώνουν οι Έλληνες όλο και περισσότερα για την παιδεία, την υγεία, την αναψυχή, την ασφάλεια, την φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωµένων -µετά µάλιστα από τη διακυβέρνησή τους από «σοσιαλιστικές» και «φιλολαϊκές» υποτίθεται δεξιές κυβερνήσεις! Η λειτουργία αυτή του ΚΜΠΣ πλήττει το κοινωνικό σύνολο επίσης και διότι διαπαιδαγωγεί ολόκληρη την κοινωνία στην ανοµία και την «κουρσάρικη» νοοτροπία. Η ανοµία έχει την ιδιότητα να αναπαράγεται, αφού απονοµιµοποιεί συνολικά την εφαρµογή του νόµου και µετατρέπει τη νοµιµότητα συχνά σε µέσον... εκβιασµού, διακρίσεων ή χειραγώγησης των ασθενέστερων! Εκεί που το πράγµα γίνεται στ’ αλήθεια ανησυχητικό είναι όταν το «κούρσεµα» αυτό εξαντλεί τους «κουρσεµένους» πόρους σε µη αντιστρέψιµο βαθµό: κανείς δε θα µπορέσει να αποκαταστήσει την υπεραλιευµένη ιχθυοπανίδα ή την εΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΛΛΑ∆Α

ρηµοποιηµένη γη. Κανείς δεν θα αποκαταστήσει την πληγείσα βιοποικιλότητα, τα αποσαρθρωµένα εδάφη, τις φαρµακωµένες καλλιεργήσιµες γαίες.

Προς το τέλος του εθνικού ελληνικού κινήµατος; Αναφερόµενοι σε µη-αντιστρέψιµες καταστάσεις, φθάνουµε στον πυρήνα ενός προβλήµατος που το ΚΜΠΣ άφησε -και συνεχίζει να αφήνει- να εξελίσσεται ανεξέλεγκτα και που -σύµφωνα µε την προσφυή διατύπωση του Γιάννη Σχίζα- απειλεί να καταστήσει ασύµβατες τις έννοιες «Ελληνισµός» και «22ος αιώνας». Η χώρα µας σταδιακά εισέρχεται σε µία «δηµογραφική φάκα». Αν συνυπολογίσουµε τις διαστάσεις του ελληνικού δηµογραφικού προβλήµατος και τις γεωπολιτικές εξελίξεις, η φάκα αυτή µπορεί να αποδειχθεί θανατηφόρα για το ίδιο το έθνος. Ούτε δε η ανάπτυξη του προβλήµατος αυτού, ούτε η αφασία µε την οποία αντιµετωπίζεται είναι άσχετα µε την κοσµοαντίληψη και τα πολιτικά αντανακλαστικά του ΚΜΠΣ. Εφ’ όσον συνεχίσουµε έως το 2050 µε το σηµερινό δείκτη γεννητικότητας (γύρω στο 1), το 2100 θα έχουµε λιγώτερο από 3 εκατοµµύρια Έλληνες. Αυτό σηµαίνει πως για δηµογραφικούς και µόνο λόγους, το ελληνικό εθνικό κίνηµα δεν θα επιβιώσει για τέταρτο αιώνα. Το λαϊκό δηλαδή εθνικό κίνηµα, που θέλησε να αναβιώσει-δηµιουργήσει µία ελληνόφωνη πολιτειακή µορφή και µέσω αυτής να συµµετάσχει στον χορό των εθνών -ως συνεχιστής του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού και του Βυζαντίουτο λαϊκό κίνηµα που θεώρησε πως άλλη ελευθερία εκτός από ελληνική δεν µπορεί να ζήσει, το λαϊκό κίνηµα που σφράγισε την πολιτική-πολιτιστική-κοινωνική ζωή στα νότια Βαλκάνια εδώ και διακόσια χρόνια και στην περιπέτεια του οποίου συνέβαλαν, πολλές φορές µε το αίµα τους, οι άµεσοι πρόγονοί µας, θα σταµατήσει εδώ, εξαιτίας του εγωτισµού και της λατρείας του παρόντος που επέδειξε το καθεστώς µεταπολιτευτικό πολιτικό σύστηµα την πεντηκονταετία 1970-2020! Και, βέβαια, η εξαφάνιση του ελληνισµού και της Ελλάδας δεν θα συµβεί χωρίς να γευτούν τα παιδιά και τα εγγόνια µας το µερίδιο πόνου, ξερριζωµού, καταπίεσης, εξαθλίωσης και τέλειας αλλοτρίωσης που αντιστοιχεί συνήθως σε όσους υφίστανται παρόµοιες µεταβολές. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κι έτσι κλείνει η τραγωδία της µεταπολιτευτικής γενιάς: ξεκίνησε ανεµίζοντας ελληνικές σηµαίες σκαρφαλωµένη σε κάγκελα και καταλήγει έχοντας κάνει στην Ελλάδα και τον ελληνισµό περισσότερη ζηµιά από τους χειρότερους εφιάλτες της. Έχει βλάψει περισσότερο την Ελλάδα από το στέµµα και τις πολυποίκιλες δικτατορίες, περισσότερο από όλους τους Μεταξάδες, τις Φρειδερίκες και τους Παπαδόπουλους µαζί! Τώρα, βέβαια, µπορεί και να µην πολυνοιάζεται για Ελλάδες κι ελληνισµούς και παρόµοιες εθνικιστικές ανοησίες. Μπορεί µάλιστα να θεωρεί πως αυτή είναι µία αναπόφευκτη εξέλιξη, που στο κάτω-κάτω «τώρα που φεύγει (χορτασµένη) απ’ τη ζωή» βαριέται και να την πολυαναλύει ή να κάθεται τώρα και να αποδίδει ευθύνες ποιος φταίει και γιατί. Αν όµως παρ’ ελπίδα η Ελλάδα και ο ελληνισµός «προορίζονται να ζήσουν» πράγµατι, αν το ελληνικό εθνικό λαϊκό κίνηµα καταφέρει να συνεχίσει την πορεία του και για έναν τέταρτο στη σειρά αιώνα, αυτό θα συµβεί ενάντια στην κληρονοµιά, την ιδεολογία, τα προτάγµατα της µεταπολιτευτικής γενιάς και του σηµερινού ΚΜΠΣ... Κι αν έτσι συµβεί, η 24η Ιουλίου, όλες οι παράτες της, αυτές οι νυχτερινές µαζώξεις στο προεδρικό µέγαρο θα φαντάζουν στους ιστορικούς του µέλλοντος σαν κούφιες τελετές ενός σάπιου καθεστώτος και µιας δράκας ανόητων ανθρώπων που παραλίγο να πάρουν στο λαιµό τους τη χώρα, νοµίζοντας επιπλέον πως έγραφαν µία από τις πιο χρυσές σελίδες της ιστορίας της... ! ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

25

Ο Λ ΟΓΟΣ ΣΤΟΥΣ Α ΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Το άγαλµα του Μ. Αλεξάνδρου και οι απαρχές της χριστιανικής Ευρώπης Tου Χρήστου Π. Μπαλόγλου

∆

ύο θέµατα που αφορούν το πρόβληµα της ονοµασίας του κράτους των Σκοπίων –FYROM– απασχόλησαν την ελληνική κοινή γνώµη. Πρώτον, η κατασκευή του αγάλµατος του Μ. Αλεξάνδρου στα Σκόπια, και δεύτερον, η ονοµασία του δευτέρου αεροδροµίου της χώρας στην Αχρίδα σε «Απόστολος Παύλος». Τα δύο αυτά θέµατα είναι διαφορετικά και χρήζουν επισταµένης προσοχής. Η αρχαία Ελλάδα δεν είχε σύνορα, διότι δεν ήταν κράτος, παρά ένα σύνολο από πόλεις-πολιτείες που µοιράζονταν ορισµένα κοινά στοιχεία – και πρώτα απ’ όλα την γλώσσα. Τα σύνορα του αρχαίου Ελληνισµού ήταν, εποµένως, τα κινητά σύνορα της γλώσσας. Ο Μέγας Αλέξανδρος διέδωσε την ελληνική γλώσσα στην Ασία και κατ’ επέκτασιν διηύρυνε και επεξέτεινε τα όρια του αρχαίου ελληνισµού. Ο ίδιος πίστευε ότι µε την ανάµιξη των λαών έπρεπε κατά βάσιν να προπαρασκευασθεί η ενότητα και η οµοιοµορφία του µακεδονικού µετά του ασιατικού βασιλείου. Από µία τέτοια αντιµετώπιση προέκυψε η πολιτική τριάδα του Μ. Αλεξάνδρου: βασιλέας της Μακεδονίας, ηγεµόνας της Κορινθιακής Συµµαχίας και βασιλέας της Ασίας. Αλλά η ενότητα της πολιτικής αυτής τριάδος εξασφαλίζεται µόνο µε την προσωπική ένωση. Είναι ενδεικτικό ότι ο Αλέξανδρος, ο οποίος συγκρότησε µία αυτοκρατορία, µοναδική για τα τότε δεδοµένα, δεν όρισε κάποιον τόπο, κάποια πόλη, ως πρωτεύουσα του νέου κράτους του. Οι πόλεις που ίδρυε είχαν την µορφή και την δοµή των πόλεων των κλασσικών χρόνων και υπάγονταν απ’ ευθείας σε αυτόν.

Οι Ρωµαίοι, οι οποίοι προσπάθησαν να «δηµιουργήσουν» µία ιστορία, συνέκριναν τον Αλέξανδρο µε τον Αύγουστο και θεωρούσαν τον Ρωµαίο αυτοκράτορα ανώτερον του Μακεδόνα στρατηλάτη. Αγάλµατα του Μ. Αλεξάνδρου κατασκευάζονταν και υπήρχαν σε όλα τα µήκη και πλάτη της τότε οικουµένης. Αξίζει να επισηµανθεί ότι ο Ιούλιος Καίσαρ, παρατηρώντας κάποιο άγαλµα του Μακεδόνα βασιλέα στο ναό του Ηρακλή στα ιβηρικά Γάδειρα, αναστέναξε, σαν να µην µπορούσε και ο ίδιος να υποφέρει την ανικανότητά του, µιας και στην ηλικία του ο Αλέξανδρος είχε κιόλας υποτάξει τον κόσµο: «orbem terrarum subgisset»2. Τότε, βέβαια, οι Έλληνες, ως µέρος της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, δεν µπορούσαν να διαµαρτυρηθούν για την ύπαρξη ενός αγάλµατος του Αλεξάνδρου εκτός Ελλάδος, και µάλιστα σε περιοχή που ουδέποτε κατακτήθηκε από τον Αλέξανδρο, διότι απλούστατα αποτελούσαν, ως και οι Ισπανοί, µέρος του imperium. Σήµερα οι Νεοέλληνες διαµαρτύρονται και φυσικά διαµαρτύρονται δικαίως, για την ύπαρξη αγαλµάτων του Αλεξάνδρου στην FYROM. Οι κάτοικοι της FYROM προσπαθούν να «πλάσουν» ιστορία και πηγαίνουν πίσω έως και τον Φίλιππο. Βέβαια, η ύπαρξη ενός αγάλµατος του Μακεδόνα στρατηλάτη υπάρχει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, έργον του σύγχρονου γλύπτη Κωνσταντίνου Παλαιολόγου· σηµειωτέον ότι στα αποκαλυπτήρια του αγάλµατος αυτού παρέστη ο ίδιος ο Κ. Στεφανόπουλος, ως Πρόεδρος της Ελληνικής ∆ηµοκρατίας.

1

Μετά την µάχη των Αρβήλων ο Αλέξανδρος ανακηρύσσεται βασιλέας της Ασίας. Πλουτάρχου, Αλέξανδρος 34. Πβ. Θ.Τσάτσου, Ιστορία της Πολιτείας και των Πολιτικών θεωριών. Αθήναι, Σάκκουλας, 1970, σσ. 65-66.

2 Snetorius, Julius Caesar 7,1 Πβ. Ν. Πετροχείλου «Η προσωπικότητα του Μ. Αλεξάνδρου στον Τίτλο Λίβιο», Αριάδνη 4 (1988) 91-101.

26

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ο Λ ΟΓΟΣ ΣΤΟΥΣ Α ΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Το δεύτερο θέµα που χρήζει µελέτης είναι η µετονοµασία του δευτέρου αεροδροµίου της χώρας σε «Απόστολος Παύλος». Το γεγονός αυτό συνδέθηκε µε την καπηλεία της Μακεδονίας εκ µέρους της γείτονος χώρας. Τούτο εδράζεται στο γεγονός που περιγράφεται στις Πράξεις των Αποστόλων (ΙΣΤ΄ 9-10), ότι ο Απ. Παύλος, ευρισκόµενος στην Τρωάδα, είδε ένα όραµα, στο οποίο ένας άνδρας από την Μακεδονία τον παρακαλούσε και του έλεγε: «Πέρασε από την Ασία στην Μακεδονία και βοήθησέ µας». Πράγµατι, ο Απ. Παύλος µετέβη ακτοπλοϊκώς από την Τρωάδα στην Σαµοθράκη και από εκεί στην Νεάπολη και στους Φιλίππους (Ι-

3

ΣΤ΄ 11). Η ελληνική κοινή γνώµη διαµαρτύρεται, διότι έτσι προσπαθεί η γείτων χώρα να διεκδικήσει τις περιοχές όπου ο Απόστολος Παύλος ίδρυσε Εκκλησίες στην Μακεδονία.3 Το θέµα που προκύπτει συνδέεται και µε τις απαρχές της Χριστιανοσύνης στην Ευρώπη και για τον λόγο αυτό, ας µας επιτραπεί να διατυπώσουµε κάποιες σκέψεις. Ο Απ. Παύλος δεν υπήρξε Έλληνας, αλλά ελληνιστής, ενωτισµένος µε τα δόγµατα της Στοάς. Η διδασκαλία του υπήρξε οικουµενική και είχε αποδέκτες κάθε λογής ανθρώπους. Αναγνωρίζεται και κατ’ επανάληψιν διατυπώνεται η ά- "

Ευ. Κωφού, «Τα αεροδρόµια των Σκοπίων, οι ανδριάντες και η Βίβλος», εφηµ. Καθηµερινή, Σάββατο 3 Φεβρουαρίου 2007, σ. 5.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

27

Ο Λ ΟΓΟΣ ΣΤΟΥΣ Α ΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

ποψη ότι η πρώτη Εκκλησία που ιδρύθηκε σε ευρωπαϊκό έδαφος είναι στην Μακεδονία.4 Εδώ, κατά την άποψή µας, έγκειται το πρόβληµα. Ο Απ. Παύλος, αναχωρώντας από την Αντιόχεια, µετέβη µε τον µαθητή του Βαρνάβα στην Κύπρο, όπου ίδρυσε την Εκκλησία της Κύπρου. Η Κύπρος είναι πλήρες µέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, πολιτιστικά και πολιτικά µέρος της Ευρώπης, άρα θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι η πρώτη Εκκλησία επί ευρωπαϊκού εδάφους είναι η Κυπριακή.5 Ο Απ. Παύλος, αναχωρώντας από την Πάφο, µετέβη

στην Πέργη της Πισιδίας. Το ταξίδι του στην Μ. Ασία οφείλεται, κατά πάσα πιθανότητα, στον ανθύπατο Σέργιο Παύλο, τον οποίο συνήντησε ο Απόστολος στην Κύπρο (Πράξεις των Αποστόλων ΙΓ΄ 7) και ο οποίος τον παρεκίνησε να µεταβεί στην πατρίδα του, Αντιόχεια της Πισιδίας. Η Πέργη της Παµφυλίας, και όχι, όπως πρόσφτα εγράφη, η Αντιόχεια της Πισιδίας6, αποτελεί την πρώτη πόλη, τον πρώτο σταθµό του Αποστόλου στον ελληνο-ρωµαϊκό κόσµο. Από την Πέργη µετέβη στην Αντιόχεια της Πισιδίας (Πράξεις των Αποστόλων ΙΓ΄ 14). Η αναφορά αυτή στις απαρχές του Χριστιανισµού στην Ευρώπη έχει σηµασία, εάν αναλογισθούµε, εάν η Τουρκία, που είναι υποψήφια προς ένταξη χώρα της Ε.Ε., διεκδικήσει, µετά την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την πρωτοκαθεδρία ως κοιτίδα του Χριστιανισµού, αφού στην Μικρά Ασία διεδόθη ο Χριστιανισµός; Η πρόταξη της Κύπρου ως πρώτης χριστιανικής κοινότητος επί ευρωπαϊκού εδάφους λύνει αυτοµάτως το πρόβληµα. Η FYROM, προσπαθώντας να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή οικογένεια, προβάλλει ένα χριστιανικό παρελθόν, δεδοµένου ότι ένα σηµαντικό τµήµα του πληθυσµού είναι µουσουλµάνοι. Στην Αχρίδα, στην άλλοτε έδρα του ιστορικού Πατριαρχείου του Πεκίου, ονοµάζεται το αεροδρόµιο «Απόστολος Παύλος», εις µνήµην του ανθρώπου που εισήγαγε τον Χριστιανισµό στην Ευρώπη. Η Ε.Ε. ανεγνώρισε ως φωτιστές της Ευρώπης τους Μακεδόνες Κύριλλο και Μεθόδιο, υιοθετώντας πρόταση του προκαθηµένου της Ελλαδικής Εκκλησίας, Αρχιεπ. Χριστοδούλου. Η FYROM πήγε ιστορικά πιο πίσω. ∆εν γνωρίζω ποιά ήταν η αντίδραση της χριστιανικής Ευρώπης. Η υιοθέτηση της απαρχής της χριστιανικής Ευρώπης στην Κύπρο επιλύει όλα τα προβλήµατα που υφίστανται και που στο µέλλον µπορεί να προκύψουν. !

4

Α.Α. Αγγελοπούλου «Ο Απόστολος Παύλος ιδρυτής της Εκκλησίας της Ελλάδος», εφ. Το Παρόν, Κυριακή 29.4.2007. Ο Theodor Nikolaou, Die Orthodoxe Kirche im Spannungsfeld von Kultur, Nation und Religion. St. Ottilien: EOS--Verlag, 2005, αναγνωρίζει την Κύπρο ότι ανήκει γεωγραφικά στην Ασία.

6 Helga Botermann «Βιβλιοκρισία: Stephen Mitchell, Marc Waelkens, Pisidian Antioch. The site and its monuments. London, Duckworth, 1998», Gronuon 79(3) (2007) 249-253, εδώ σ. 252.

5

28

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ο ΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ο David Ricardo, ο κ. Αλογοσκούφης και εµείς Tου Μελέτη Η. Μελετόπουλου

Ο

µακαρίτης Κωνσταντίνος Καραβίδας έλεγε ότι άξιος της Πατρίδος πρέπει να ανακηρύσσεται όποιος διευρύνει την παραγωγική βάση της εθνικής οικονοµίας. Παρά τις καλές προθέσεις, την επιστηµονική κατάρτιση και την επικοινωνιακή ευελιξία του κ. Αλογοσκούφη, το 2006 είχαµε κάµψη της βιοµηχανικής παραγωγής κατά 2%, της οικοδοµής κατά 3%, της γεωργίας κατά 5% και των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά 4%. Το δε εµπορικό µας έλλειµµα είναι ίσο µε αυτό της Ινδίας του ενός δις κατοίκων και της αχανούς Βραζιλίας. Σύµφωνα µε στοιχεία του Ιουνίου 2007, τα ελληνικά προϊόντα έγιναν εφέτος 34% ακριβώτερα στο εξωτερικό, ενώ το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυξήθηκε κατά 62% και πήγε στα 20,5 δις, που σηµαίνει αύξηση κατά 144% έναντι του 2004. Η αιτία είναι φυσικά η αθρόα αύξηση των εισαγωγών. Η δε παρουσιαζόµενη αύξηση του ΑΕΠ οφείλεται σε αύξηση της ∆απάνης, όχι του Προϊόντος. ∆ηλαδή, µε απλά λόγια, αν εξαιρέσει κανείς τους µόνους τοµείς που αποφέρουν έσοδα, δηλαδή την Ναυτιλία και τον Τουρισµό, παράγουµε ελάχιστα αλλά καταναλώνουµε υπερβολικά, δανειζόµενοι συνεχώς για να εισάγουµε αυτά που καταναλώνουµε. Βέβαια, για το γενικό τριτοκοσµικό µοντέλο παραγωγήςκατανάλωσης, που αναπαράγει τον υπερδανεισµό άρα την εξάρτηση από την ∆ύση (και τι ανεξάρτητη και υπερήφανη πολιτική να ασκήσει κανείς και τι εθνική αξιοπρέπεια να κατοχυρώσει αν χρωστά όλο και περισσότερο) δεν φταίει ο κ. Αλογοσκούφης. Αλλά θα µπορούσε να κάνει κάτι γι’ αυτό. Και αυτό που θα µπορούσε να κάνει θα ήταν να εφαρµόσει στην πράξη την θεωρία του κλασσικού, εκ των ιδρυτών της οικονοµικής επιστήµης, David Ricardo, ήτοι τον νόµο των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων. Να συστήσει τριµελή επιτρο30

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

πή µε γραµµατειακή υποστήριξη, να της δώσει διορία έναν µήνα για να συντάξει πόρισµα για τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της ελληνικής οικονοµίας και να µπει αµέσως σε ενέργεια σχέδιο συγκρότησης παραγωγικού τοµέα της ελληνικής οικονοµίας µε βάση αυτά τα συγκριτικά µας πλεονεκτήµατα. Να επιστρατευθούν κεφαλαιούχοι, να συσταθούν ανώνυµες εταιρίες µε συµµετοχή των τοπικών κοινωνιών, να ενεργοποιηθεί ο Οργανισµός Προωθήσεως Εξαγωγών, να δηµιουργηθούν µηχανισµοί πιστοποίησης προϊόντων µε ονοµασία προέλευσης. Ο άξονας θα είναι κέντρα αποθεραπείας και αποκατάστασης, γεροντολογίας και αθλητισµού (έχουµε 70 ιαµατικές πηγές στην επικράτεια, αριθµός ρεκόρ παγκοσµίως), καθώς και προϊόντα ονοµασίας προέλευσης, προερχόµενα από δικιές µας βιολογικές καλλιέργειες και παραγωγή λαδιού ψυχράς αλέσεως. Επίσης θα µπορούσαµε να εξαγάγουµε σ’ όλον τον κόσµο αλάτι (γνωρίζετε ότι η Ελλάς... εισάγει αλάτι; έλεος!), αφού έχουµε την µεγαλύτερη ακτογραµµή στην Ευρώπη. Αν γίνουµε χώρα παραγωγής προϊόντων, αντί για χώρα εισαγωγής προϊόντων που είµαστε σήµερα, θα µπορέσουµε και την ανεργία να µειώσουµε, όχι διορίζοντας µε την εξευτελιστική διαδικασία της διαρκούς οµηρίας που συνεπάγεται η εξαµηνιαία σύµβαση, αλλά στρέφοντας τους νέους σε πραγµατικές –και όχι όπως είναι στο δηµόσιο– εικονικές θέσεις εργασίας. Ασφαλώς προαπαιτείται για όλα αυτά και µία ειλικρινής εξήγηση προς τον ευρισκόµενο σε διαρκές νιρβάνα ελληνικό λαό. Αλλά και εδώ ο κλήρος πέφτει στον κ. Αλογοσκούφη. Ως πανεπιστηµιακός διδάσκαλος, θα µπορούσε να θυµηθεί την παλιά του τέχνη και να µιλήσει –όπως κανείς πολιτικός δεν το έπραξε εδώ και δεκαετίες– στον ελληνικό λαό ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΑ. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ο ΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ο γαλλο-πρωσικός πόλεµος 1870-1871

Γιατί έχασε τον πόλεµο ο Ναπολέων Γ΄ Tου Ιωάννη-∆ιονυσίου Σαλαβράκου

Η

ήττα της Γαλλίας το 1870 ήταν για πολλούς αποτέλεσµα της ανθρώπινης δράσης. Πολλοί υποστηρίζουν ως κύριο αίτιο την αδυναµία του Γάλλου αυτοκράτορα Ναπολέοντα ΙΙΙ και άλλοι ότι η πανουργία του καγκελλαρίου Μπίσµαρκ και ο επαγγελµατισµός του πρωσσικού επιτελείου, µε κυρίαρχη φυσιογνωµία αυτή του Μόλτκε, ήταν τα κύρια αίτια. Αν και ο ανθρώπινος παράγων έχει πάντα κυρίαρχο ρόλο στις εξελίξεις, το αποτέλεσµα του πολέµου του 1870-1871 ήταν και αυτό συνδεδεµένο µε την οικονοµική ισχύ. Το 1866 ο πληθυσµός της Γαλλίας ήταν 38.067.000 κάτοικοι, ενώ ο πληθυσµός των γερµανικών κρατιδίων το 1864 ήταν 35.567.000 κάτοικοι. Η δηµογραφική διαφορά δεν ήταν µεγάλη το 1870, αλλά η ισχύς της Γαλλίας γινόταν πιο σηµαντική, αν αναλογισθεί κανείς ότι τα γερµανικά κρατίδια δεν είχαν ενιαία πολιτική υπόσταση. Όµως, το οικονοµικό ισοζύγιο ήταν υπέρ της Γερµανίας. Το 1869 η γαλλική παραγωγή άνθρακα ήταν 13,5 εκ. µετρικοί τόνοι, ενώ η γερµανική παραγωγή ήταν 34,4 εκ. µετρικοί τόνοι. Η γαλλική παραγωγή σιδήρου, το 1869, ήταν 3.131.000 µετρικοί τόνοι και η αντίστοιχη γερµανική ήταν 3.147.000 µετρικοί τόνοι. Η γαλλική παραγωγή χυτοσιδήρου το 1869 ήταν 1.381.000 µετρικοί τόνοι και η γερµανική παραγωγή ήταν 1.313.000 µετρικοί τόνοι. Τέλος, η γαλλική παραγωγή χάλυβα το 1870 ήταν 84.000 µετρικοί τόνοι, ενώ η γερµανική παραγωγή ήταν 126.000 µετρικοί τόνοι. Παράλληλα, η γερµανική πλευρά είχε, σε σχέση µε την γαλλική, ένα ισχυρότερο βιοµηχανικό δυναµικό στον τοµέα της πολεµικής βιοµηχανίας. Η γερµανική βιοµηχανία Krupp (Κρούπ) είχε µεγαλύτερη παραγωγή και ποιοτικά καλύτερη της αντίστοιχης γαλλικής βιοµηχανίας Creusot. Τέλος, κρίσιµη παράµετρος ήταν και το σιδηροδροµικό δίκτυο. Το 1869, το µήκος των

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

γαλλικών σιδηροδρόµων ήταν 16.465 χιλιόµετρα, ενώ το µήκος των γερµανικών σιδηροδρόµων ήταν 17.215 χιλιόµετρα. Ήταν φανερό ότι η Γερµανία το 1870 είχε αποκτήσει έστω και οριακή οικονοµική υπεροχή έναντι της Γαλλίας. Υπήρχαν όµως δύο µεγάλα ζητήµατα: α) Ήταν βέβαιο ότι η γερµανική οικονοµική ισχύς δεν ήταν ενιαία, σε αντίθεση µε τη γαλλική και β) το ερώτηµα κατά πόσον η οριακή οικονοµική υπεροχή της Γερµανίας είχε µετατραπεί σε στρατιωτική, ήταν βασανιστικό. Εξετάζοντας το στρατιωτικό ισοζύγιο, ήταν φανερό ότι οι πιθανότητες ήταν περίπου ισορροπηµένες στη θεωρία. Η πραγµατικότητα οδήγησε τους Γάλλους στην καταστροφή. Ο γαλλικός στρατός θεωρητικά µπορούσε να συγκεντρώσει µε ευκολία 400.000 άνδρες. Όµως, όταν κηρύχθηκε η γενική επιστράτευση στις 14 Ιουλίου 1870, τα αποτελέσµατα ήταν αποκαρδιωτικά. Ενώ ο στρατός ανέµενε 163.000 άνδρες να καταταγούν σε δύο εβδοµάδες, ουσιαστικά, µόλις 39.000 είχαν καταταγεί την συγκεκριµένη περίοδο. Μεταξύ 16-26 Ιουλίου η γαλλική πλευρά κινητοποίησε 594 στρατιωτικά τραίνα, τα οποία µετέφεραν 186.000 άνδρες, 32.000 ίππους, 500 πυροβόλα, 1.000 βαγόνια πυροµαχικών και 1.500 άµαξες προς τα γαλλογερµανικά σύνορα. Στα τέλη Ιουλίου, η γαλλική πλευρά διέθετε στα σύνορα 250.000 άνδρες µε 912 πυροβόλα. Η δύναµη αυτή, αν και µικρότερη της αρχικής, ήταν σηµαντική. Η γαλλική πλευρά είχε πλεονέκτηµα στην ισχύ πυρός. Το γαλλικό πεζικό ήταν εφοδιασµένο µε το όπλο τύπου Chassepot. Το συγκεκριµένο όπλο είχε βεληνεκές 1.0001.500 γιάρδες. Επίσης, κάθε Γάλλος τυφεκιοφόρος είχε 105 σφαίρες. Επίσης υπήρχαν τα 144 πολυβόλα τύπου Mitrailleuse, µε ταχυβολία 125 σφαίρες το λεπτό και βεληνεκές 1.200 µέτρα. Αντίθετα, το γαλλικό πυροβολικό είχε πυροβόλα παλαιάς τεχνολογίας, µε µικρή ακτίνα δράσης. " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

31

Ο ΙΚΟΝΟΜΙΑ

Απέναντι σε αυτή τη δύναµη, η γερµανική πλευρά θα παρατάξει συνολικά 1.200.000 άνδρες (300.000 άνδρες τακτικός στρατός, 400.000 άνδρες εφεδρεία, 500.000 άνδρες πολιτοφυλακή). Στα τέλη Ιουλίου (τις πρώτες 15 ηµέρες) η γερµανική πλευρά συγκεντρώνει 350.000 άνδρες και 1.584 πυροβόλα, έχοντας πλήρη αριθµητική υπεροχή έναντι της γαλλικής. Ο κάθε Γερµανός στρατιώτης έχει µόλις 70 σφαίρες και το τυφέκιό του, τύπου Dreyse, έχει ακτίνα δράσης µόλις 400-600 γυάρδες. Όµως, στο πυροβολικό, τα χαλύβδινα πυροβόλα του Krupp έχουν µεγαλύτερη ακτίνα δράσης από τα γαλλικά. Η γαλλική πλευρά θα υποστεί ήττες από τις 7 Αυγούστου 1870 και έπειτα. Η µεγαλύτερη ήττα θα λάβει χώρα στο Σεντάν, όταν στις 2 Σεπτεµβρίου η γερµανική πλευρά θα έχει απωλέσει 9.000 άνδρες και η γαλλική 38.000 (3.000 νεκροί, 14.000 τραυµατίες, 21.000 αιχµάλωτοι, µεταξύ αυτών, τον ίδιο τον Ναπολέοντα ΙΙΙ). Ο πόλεµος θα συνεχιστεί µέχρι την υπογραφή ανακωχής στις 26 Ιανουαρίου και την οριστική γαλλική ήττα στις 18 Μαρτίου 1871. Η ήττα δεν οφειλόταν µόνο σε λάθη στρατηγών ή στη χα32

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

µηλή κινητοποίηση της περιόδου 15-30 Ιουλίου 1870. Σε όλη την διάρκεια του πολέµου, η γαλλική πολεµική βιοµηχανία χαρακτηριζόταν από χαµηλή παραγωγικότητα. Έτσι, η µηνιαία παραγωγή τυφεκίων Chassepot ήταν µόλις 15.00018.000. Αποτέλεσµα ήταν ότι τα 1.500.000 ντουφέκια που χρησιµοποίησε ο γαλλικός στρατός ήταν 15 διαφορετικών µοντέλων, πολλά παλαιάς τεχνολογίας. Επίσης χαµηλή ήταν και η παραγωγή πυροµαχικών (2,8 εκ. σφαίρες / εβδοµάδα τον Σεπτέµβριο, 4,5 εκ. σφαίρες / εβδοµάδα τον ∆εκέµβριο και 7 εκ. ανά εβδοµάδα την πρώτη εβδοµάδα του Φεβρουαρίου, µετά την ανακωχή). Στο πυροβολικό, η Creusot µόνο µετά το Σεντάν µπόρεσε να παράξει 250 πυροβόλα και 16 συστοιχίες πολυβόλων, ενώ η συνολική παραγωγή ανήλθε σε 1.400 πυροβόλα. Η γερµανική νίκη δεν οφείλεται µόνο στην αρχική αποτελεσµατικώτερη κινητοποίηση ή στην ικανότητα της στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά και στην πολεµική βιοµηχανία. Έτσι, ενώ ο κάθε στρατιώτης στην έναρξη του πολέµου διέθετε 70 σφαίρες, στη διάρκεια του πολέµου κάθε στρατιώτης εφοδιαζόταν µε 200 σφαίρες. Σε όλη τη διάρκεια του πολέµου, το γερµανικό πυροβολικό θα χρησιµοποιήσει 670.000 οβίδες. (Η µικρότερη ηµερήσια κατανάλωση ήταν 55 οβίδες και η µεγαλύτερη ήταν 88 οβίδες). Τα στοιχεία αποτελούν απόδειξη της υψηλής παραγωγής πυροµαχικών. Στον φορητό οπλισµό, οι γερµανικές βιοµηχανίες είχαν υιοθετήσει πρακτικές (σχεδόν) µαζικής παραγωγής, ενώ τα χαλύβδινα πυροβόλα ήσαν τα καλύτερα της Ευρώπης. Τέλος, οι Γάλλοι επένδυσαν στην άµυνα κατά τη διάρκεια του πολέµου, ενώ οι Γερµανοί είχαν επενδύσει πριν από την έναρξη του πολέµου. Ειδικώτερα, οι γαλλικές προπολεµικές αµυντικές δαπάνες ήσαν 420 εκ. φράγκα. Στις 16 Ιουλίου δόθηκαν επιπρόσθετες πιστώσεις 50 εκ., στις 21 Ιουλίου άλλα 500 εκ., στις 12 Αυγούστου 1 δις, ενώ άλλα 250 εκ. προήλθαν από την Τράπεζα της Γαλλίας. Συνολικά, η Γαλλία δαπάνησε άνω των 2,25 δις φράγκων. Η γερµανική πλευρά µόνο µεταξύ 1859-1862 είχε δαπανήσει 434,68 εκ µάρκα, ενώ στη διάρκεια του πολέµου δαπάνησε 1,5-2,0 δις µάρκα. ! Επιλεγµένη Βιβλιογραφία: S. Förster & J. Nagler (eds): “On the Road to Total War”, Cambridge, 2002.

M. van Creveld: “Supplying war”, Cambridge, 2004.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ - ΑΓΟΡΑ

Εγχώρια συστολή και διεθνής αβεβαιότητα Η αυτοδυναµία και η ανάδειξη µονοκοµµατικής κυβέρνησης από τις εκλογές της 16ης Σεπτεµβρίου, είναι για το χρηµατιστήριο και τις αγορές παράγων σταθερότητας. Ίσως δεν είναι ικανή συνθήκη για τη διαµόρφωση ανοδικών τάσεων και κερδοφόρου περιβάλλοντος, αλλά είναι αναγκαία για την αποφυγή κραδασµών και τη δηµιουργία κλίµατος αβεβαιότητας. Είναι ιστορικά διαπιστωµένο, ότι σε περιόδους ανακατατάξεων και πολιτικής ρευστότητας, οι αγορές αντιδρούν µε νευρικότητα, αναµένοντας τις εξελίξεις προκειµένου να τοποθετηθούν. Άλλωστε, η διατήρηση υψηλών επιπέδων ρευστότητας από τους επενδυτές είναι η αυτονόητη αµυντική κίνηση, πριν και κατά την περίοδο πολιτικών κρίσεων και αλλαγών. Κατά τους προηγούµενους µήνες, ο γενικός δείκτης του Χ.Α.Α., δοκίµασε, ανεπιτυχώς, να ξεπεράσει τις 5100 µονάδες και να συνεχίσει τη µακροχρόνια ανοδική του πορεία. Αυτό που τελικά είδαµε να συµβαίνει κατά τους καλοκαιρινούς µήνες, ήταν µια συσπείρωση ανάµεσα στις 4550 και 5100 µονάδες, περίπου. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει πλέον η παρατήρηση των εξελίξεων στο χρηµατιστήριο, τόσο µετά τον σχηµατισµό κυβέρνησης, όσο και µετά τη σειρά θετικών και αρνητικών γεγονότων από το εξωτερικό. Επί της ουσίας, η νέα κυβερνητική σύνθεση συνέδραµε στη βελτίωση της ψυχολογίας στην αγορά. Όλοι πλέον περιµένουν τη συνέχιση µιας οικονοµικής πολιτικής, φιλικής προς τις αγορές, αναδιαρθρώσεις και εκσυγχρονισµό των κρατικών εταιρειών, περαιτέρω ιδιωτικοποιήσεις, µείωση φορολογικών συντελεστών, ενθάρρυνση των επενδύσεων. Από την άλλη, το διεθνές περιβάλλον είναι ένα µείγµα δυναµικών, επικίνδυνων, αλλά και θετικών εξελίξεων, οι οποίες µας επηρεάζουν και σε µικροοικονοµικό, αλλά και σε µακροοικονοµικό επίπεδο. Το πετρέλαιο, µε ρεκόρ υψηλής τιµής, απειλεί την πα-

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

γκόσµια οικονοµία µε γενικευµένη αύξηση του κόστους παραγωγής, ενώ οι αγορές δεν φαίνεται να πείθονται ότι η αύξηση της ηµερήσιας παραγωγής του ΟΠΕΚ κατά 500.000 βαρέλια, θα αποδειχθεί επαρκής να ανακόψει την πορεία προς τα 100 δολλάρια το βαρέλι. Σε γεωστρατηγικό επίπεδο, οι διαθέσεις των ΗΠΑ να φέρουν και πάλι στο προσκήνιο το Ιράν, αυξάνουν την ανασφάλεια, ενώ κερδισµένοι βγαίνουν για άλλη µία φορά οι παραγωγοί «µαύρου χρυσού» και υδρογονανθράκων, καθώς και χρηµατιστηριακοί παίκτες πετρελαϊκών µετοχών. Η κρίση του τραπεζικού συστήµατος στην Αµερική, από τον υπερδανεισµό για την αγορά κατοικιών και τη «φούσκα» στην αγορά ακινήτων, διαχέεται διεθνώς. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η Βρεττανική Northern Rock, η οποία, ακολουθώντας την πολιτική της αµερικάνικης subprime αγοράς, χορήγησε πιστώσεις χωρίς περιορισµούς, αναγκάζοντας την κεντρική τράπεζα της Βρεττανίας να της χορηγεί πακτωλό κεφαλαίων, προκειµένου να αντιµετωπισθεί ο πανικός των αποταµιευτών. Οµολογία άλλωστε της κρίσης ρευστότητας που υπάρχει στο τραπεζικό σύστηµα των ΗΠΑ, ήταν και η απόφαση της FED στα τέλη Αυγούστου να µειώσει το προεξοφλητικό επιτόκιο κατά µισή µονάδα, ανοίγοντας τον δρόµο του άµεσου δανεισµού στις τράπεζες. Σε γενναία άλλωστε µείωση των επιτοκίων κατά 0,5% και χαλάρωση της νοµισµατικής της πολιτικής, προχώρησε έναν µήνα µετά η FED, δίνοντας το έναυσµα για άνοδο των χρηµαταγορών διεθνώς, αλλά αυξάνοντας και τον κίνδυνο για άνοδο του πληθωρισµού. Σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες, συνεπώς, και το Χ.Α.Α., µέσα σε ένα περιβάλλον δυναµικό και πάντα επικίνδυνο. ∆ΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ∆ΕΝ ΣΥΝΙΣΤΟΥΝ ΠΡΟΤΑΣΗ Ή ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ Ή ΤΗΝ ΠΩΛΗΣΗ ΜΕΤΟΧΩΝ.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

33

Ε ΚΚΛΗΣΙΑ

Εκκλησιαστική διπλωµατία ή εθνική διπλωµατία Tου Αλέξανδρου Σ. Καριώτογλου

∆

ίληµµα µέγα αµφότερες οι περιπτώσεις. Η µεν πρώτη στις µέρες µας αφορά κυρίως τη σχέση όχι µόνο µεταξύ των Εκκλησιών και διαφόρων Οµολογιών, αλλά και τον επακριβή καθορισµό της σχέσης των Εκκλησιών µε το κράτος. Στις σχέσεις των Εκκλησιών µεταξύ τους, δυστυχώς η κινητικότητα είναι πολύ αποδυναµωµένη και τις περισσότερες φορές ελάχιστα εδράζεται σε ακραιφνώς θεολογικά κριτήρια, µε όλες εκείνες τις πρακτικές προεκτάσεις, οι οποίες έχουν πάντα σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή του λαού. Οι δυτικές Εκκλησίες, παρ’ όλη την οργάνωση και την αξιοποίηση των καθ’ όλα άξιων στελεχών τους, είναι κυριολεκτικά «ζαλισµένες» από την αλλοτρίωση που έχει επιφέρει το µοντέρνο και µετανεωτερικό πνεύµα στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες, από την άλλη πλευρά, µε την πενιχρή τους οργάνωση, την ασυνεννοησία και την επιµονή – λόγω προσωπικών φιλοδοξιών – στη µη αξιοποίηση γνήσιων στελεχών τους, αφήνουν αναξιοποίητη και τη σοβαρή και δυναµική τους παράδοση, η οποία θεµελιώνεται στην αρχή της Εκκλησίας «ως κοινωνίας προσώπων και χώρου διάσωσης του ανθρώπου από τον θάνατο, δια του Αναστάντος Χριστού». Έτσι, η σχέση όλων των Εκκλησιών µε τα κράτη µεταβάλλεται σε µια βατικάνεια αντίληψη «αγώνος περιβολής», µια καθαρά κοσµική σχέση δύο µεγεθών, ερήµην της προσδοκίας του λαού, ο οποίος περιµένει λόγο σωτηρίας. Αν έλθουµε στη δεύτερη περίπτωση, δηλαδή της εθνικής διπλωµατίας, εκεί στις µέρες µας παίζεται η τραγικώτερη πράξη στη ζωή της Ορθόδοξης κυρίως Εκκλησίας. Η ελλαδική ειδικώτερα Εκκλησία, έχει πέσει την τελευταία δεκαετία στο σοβαρό λάθος, όχι απλά να ενδιαφέ-

(1)

ρεται για την πορεία του έθνους, αλλά να προσπαθεί να εκφράζει λόγο για τις θέσεις της κρατικής διπλωµατίας πάνω σε θέµατα που εκφεύγουν από την αποστολή της. ∆εν είναι λίγοι οι ιεράρχες και κατ’ επέκτασιν οι ιεροκήρυκες, οι οποίοι εκφράζουν στα κυριακάτικα κηρύγµατά τους θέσεις για τη στάση του έθνους απέναντι σε ζητήµατα που σχετίζονται καθαρά µε την κρατική διπλωµατία, όπως π.χ. η ονοµασία των Σκοπίων, οι σχέσεις της Ελλάδας µε τη γείτονα Τουρκία, την Ευρώπη κ.λπ.· αναρωτιέται κανείς: ένας ορθόδοξος πιστός µη Έλληνας, ο οποίος συµµετέχει στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας σε ένα ελληνικό ναό, γιατί είναι υποχρεωµένος να ακούει από έναν επίσκοπο ή έναν ιερέα κηρύγµατα εθνικής (αν όχι εθνικιστικής) διπλωµατίας, που αφορούν τον ελληνικό λαό και που γι’ αυτά µπορεί να πληροφορηθεί- όπως και ο ελληνικός λαός- από τα πάσης φύσεως ΜΜΕ; Η διαπλοκή µεταξύ της εθνικής και της θρησκευτικής ταυτότητας είναι από τα βασικώτερα χαρακτηριστικά του εθνικισµού στη χώρα µας και ερευνάται από πολλούς ειδικούς στο θέµα αυτό, όχι βέβαια πάντοτε µε επιτυχία(1). Ωστόσο, η σηµερινή πράξη δείχνει την επιθυµία πολλών εκκλησιαστικών ανδρών να αναµειγνύονται σε θέµατα κρατικής πολιτικής και να εντυπωσιάζουν τον λαό – αρνητικά ή θετικά, δεν έχει σηµασία – να αποπροσανατολίζουν το πλήρωµα της Εκκλησίας, ώστε να εξάγει το συµπέρασµα ότι η Εκκλησία ενδιαφέρεται πραγµατικά για την τύχη του έθνους. Στην πραγµατικότητα, η Εκκλησία – είτε το θέλουν οι ιεράρχες είτε όχι – είναι πέρα από τα εθνικά όρια του λαού τον οποίο διακονούν και διασύρουν την αποστολή της Εκκλησίας όταν – όπως έπραξε ιεράρχης της βόρειας Ελλάδας πρόσφατα – κατά την ώρα του κηρύγµατος, ώρα εµβάθυνσης στο κείµενο του Ευαγ-

Ε. Ζαµπέτα, Σχολείο και θρησκεία, Θεµέλιο, Αθήνα 2003, σ.91 εξ.

34

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ε ΚΚΛΗΣΙΑ

γελίου, επιδεικνύουν χάρτες της Ελλάδας για να κάνουν µάθηµα «εθνικής και ηθικής διαπαιδαγώγησης», όπως γινόταν στο στράτευµα κατά τα χρόνια της επταετίας (ΕΗ∆ το ονόµαζαν κάποτε). Στην περίπτωση αυτή, σε τίποτα δεν διαφέρουν από τους ιµάµηδες του Ισλάµ, οι οποίοι, στις ακραιφνώς ισλαµικές χώρες, κατά το κήρυγµα της Παρασκευής προχωρούν – νόµιµα εκεί – σε εκτίµηση της πολιτικής καταστάσεως, αφού στο Ισλάµ πολιτική και θρησκεία συνδέονται στενά µεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό «η ορθοδοξία, άλλοτε ταυτόσηµη µε την εκκλησιαστική καθολικότητα, έφτασε να κατανοείται πρωτίστως ως εθνική θρησκεία (“επικρατούσα” στο κράτος “θρησκεία”, όπως το ελλαδικό Σύνταγµα υποδειγµατικά την ορίζει µε κριτήρια ποσοτικά – πληθυσµιακά). Ταυτίζεται η εκκλησιαστική ορθοδοξία µε την ιστορική ιδιοπροσωπία κάθε έθνους, τις πολιτικές περιπέτειες και φιλοδοξίες του, γίνεται ουσιώδης συνάρτηση της επίσηµης κρατικής ιδεολογίας. Αναπόφευκτα, υποτάσσεται στις σκοπιµότητες της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, στηρίζει (ή εξαγιάζει) τη βία πολεµικών αναµετρήσεων»(2). Στην αγωνιώδη αυτή προσπάθεια που καταβάλλει η διοικούσα Εκκλησία, γεµάτη από φιλοδοξίες και ίντριγκα, λησµονείται το γεγονός ότι ο λαός παραµένει στο περιθώριο και οι ποιµένες στις κατά τόπους ενορίες βιώνουν εναγώνια µία πραγµατικότητα διαφορετικής φύσεως από αυτήν που εννοούν οι ίδιοι οι ιεράρχες. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η εικόνα που έδειξαν οι τηλεοράσεις. Ο επίσκοπος µιας πυροπαθούς περιοχής να επισκέπτεται τον κατεστραµµένο από την πυρκαϊά ναό ενός χωριού ως αριστοκράτης καρδινάλιος, µε τα απαστράπτοντα εγκόλπιά του και τη ράβδο του, τα καλοσιδερωµένα ράσα του και το σχετικό λυπηµένο ύφος του. Αυτό, δεν είναι Εκκλησία. Εκκλησία είναι αυτό που διηγείται ο Απόστολος Παύλος: «µόχθησα πιο πολύ από αυτούς, µε χτύπησαν µε αφάνταστη αγριότητα, φυλακίστηκα περισσότερες φορές, κινδύ-

(2)

νεψα πολλές φορές να θανατωθώ… Έκανα πολλές κοπιαστικές οδοιπορίες, διάβηκα επικίνδυνα ποτάµια, κινδύνεψα από ληστές, κινδύνεψα από τους οµογενείς µου Ιουδαίους, κινδύνεψα από εθνικούς. Πέρασα από κινδύνους σε πόλεις, κινδύνους σε ερηµιές, κινδύνους στη θάλασσα, κινδύνεψα από ανθρώπους που υποκρίνονταν τους αδελφούς. Κοπίασα και µόχθησα πολύ, ξαγρύπνησα πολλές φορές, πείνασα, δίψασα, πολλές φορές µου έλειψε το φαγητό, ξεπάγιασα και δεν είχα ρούχα να φορέσω. Εκτός από τα άλλα, είχα και την καθηµερινή πίεση των εχθρών µου και τη φροντίδα για όλες τις Εκκλησίες. Ποιανού η πίστη ασθενεί και δεν ασθενώ και εγώ; Ποιός υποκύπτει στον πειρασµό και δεν υποφέρω και εγώ; Αν πρέπει να καυχηθώ, θα καυχηθώ για τα παθήµατά µου» (Β΄Κορ. 11, 22 εξ.). Αν η διοικούσα Εκκλησία συστοιχιζόταν στα λεγόµενα από τον Παύλο και δεν ενδιαφερόταν για την εθνική διπλωµατία, οι νέοι µας τουλάχιστον – που είναι πλήρως απογοητευµένοι από την κοινωνική πραγµατικότητα – θα πλαισίωναν την Εκκλησία, γιατί θα ανακάλυπταν ότι τους εκφράζει. !

Χ. Γανναράς, Ενάντια στη θρησκεία, Ίκαρος, Αθήνα 2006, σ.253.

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

35

Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Πυρκαγιές 2007. ∆εν ξεχνώ

Ό

ταν οι καµµένες εκτάσεις κάθε χρόνο δεν ξεπερνούσαν τα 500.000 στρέµµατα, µόνον ως «βιβλική» µπορεί να θεωρηθεί η έκταση των 2,5 εκατοµµυρίων στρεµµάτων που κάηκαν το φετινό καλοκαίρι. Επαναλαµβανόµενοι και παρατεταµένοι καύσωνες δηµιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για να διευκολυνθούν οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Ακόµη και οι χειµωνιάτικες χιονοπτώσεις (που στις δυτικές ΗΠΑ έχει φανεί ότι σχετίζονται µε την έκταση των θερινών πυρκαγιών), ήταν απογοητευτικά περιορισµένες. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα παρατηρήθηκαν τόσο εκτεταµένες πυρκαγιές σε «δροσερά δάση»: Πάρνηθα, Πήλιο, Γράµµος, Ταΰγετος, Πάρνωνας, είναι λίγα µόνο από τα µέρη που παρέδωσαν στις φλόγες το µακρόχρονο δηµιούργηµά τους. Πολλές ακόµη φωτιές πήραν τόσο τεράστιες διαστάσεις, που να κατατάσσονται στις «µεγα-πυρκαγιές», φαινόµενο που παρατηρείται έντονα σε πολλά σηµεία του πλανήτη, ώστε να δίνουν το έναυσµα για συσχέτιση των πυρκαγιών στα δάση, µε το φαινόµενο του θερµοκηπίου και τις κλιµατικές αλλαγές. Είτε όµως η κλιµατική αλλαγή εντείνει τα προβλήµατα είτε όχι, γεγονός είναι ότι η Ελλάδα βρέθηκε απροετοίµαστη να τα αντιµετωπίσει και να υπερασπιστεί τον δασικό πλούτο της. Γιατί, προετοιµασία ∆ΕΝ είναι απλά να εξασφαλίζεις τα µέ-

36

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Tου Παναγιώτη Λατσούδη σα καταστολής. Πώς αλλιώς εξηγείται ότι η Ελλάδα δεν έχει αποκτήσει δασολόγιο; Εάν η πολιτεία θεωρούσε το δάσος περιουσία «της» θα είχε φροντίσει να ξεκαθαρίσει τους επίσηµους «τίτλους ιδιοκτησίας του». Πώς αλλιώς εξηγείται ότι οι υπηρεσίες δασών αντιµετωπίζονται µε την µεγαλύτερη απαξίωση; Πολλές φορές άκουσα φέτος το καλοκαίρι ανθρώπους να αναρωτιούνται τι είναι «δασολόγος» και πού έχει σπουδάσει. Οι αποδυναµωµένες δασικές υπηρεσίες, εδώ και δεκαετίες, αντί να είναι απορροφηµένες µε τη διαχείριση της φύσης, τρέχουν από δικαστήριο σε δικαστήριο για να υπερασπιστούν το δηµόσιο αγαθό των δασών και άλλων σηµαντικών οικοτόπων από κάθε λογής ορέξεις. Οι πιστώσεις για την πρόληψη των πυρκαγιών είναι σχεδόν ανύπαρκτες -σε σχέση µε τις ανάγκες- ενώ η προληπτική διαχείριση της υπαίθρου είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη στο µεγαλύτερο µέρος της χώρας. Και από την άλλη, διατυπώνονται προτάσεις για να «ξεκαθαριστεί» η έννοια του δάσους και «δασικών εκτάσεων» στο Σύνταγµα της χώρας (Άρθρο 24), µε µόνο σκοπό να παραδοθεί στην αλόγιστη ανάπτυξη και το εύκολο κέρδος του «ξεπουλήµατος της κληρονοµιάς» ο,τιδήποτε δεν περιέχει πυκνούς δενδρώνες. Γιατί απλά, οι περισσότεροι από εµάς δεν µάθαµε ποτέ ότι η «φύση» δεν είναι µόνο τα δάση. !

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φάκελλος: Ο σοσιαλισµός ι α κ ο µ σ ό κ ν ο τ σ στην Ελλάδα σήµερα Ο χειρότερος εχθρός του κοµµουνισµού

Π

ολύ πριν ο Καρλ Μαρξ συλλάβει, στο δεύτερο ήµισυ του 19ου αιώνος, την επαναστατική οδό προς την αταξική κοινωνία, οι λεγόµενοι «ουτοπικοί σοσιαλιστές» είχαν βασίσει την δική τους προσέγγιση στον ανθρωπισµό της άρχουσας τάξης και στην ηθική συνείδηση των κυβερνώντων. Ο Μαρξ τελικώς αποδείχθηκε πολύ πιο ουτοπιστής από τους ουτοπικούς σοσιαλιστές, τους οποίους είχε καταγγείλει ως αιθεροβάµονες. ∆ιότι ο «επιστηµονικός σοσιαλισµός» του προσέκρουσε στα πραγµατικά δεδοµένα της ανθρώπινης φύσης. Εν ονόµατι της θεωρίας του οικοδοµήθηκε το πιο ολοκληρωτικό κράτος της παγκόσµιας ιστορίας και οι ταγοί του «υπαρκτού σοσιαλισµού» εξελίχθηκαν στους αρπακτικώτερους φεουδάρχες της πιο άνισης κοινωνίας στον κόσµο. Απεναντίας, το ρεύµα του σοσιαλισµού που συνεδύασε τον εαυτό του µε την δηµοκρατία και που προέκυψε ως ηθική επιλογή και όχι ως αποτέλεσµα κάποιου υποτιθέµενου «σιδηρού νόµου της ιστορίας», υπήρξε ρεαλιστικώτερο και απέδωσε πραγµατικούς καρπούς: η Φαβιανή Εταιρεία και το Εργατικό Κόµµα της Μεγάλης Βρεττανίας, που δηµιούργησε το περίφηµο κράτος προνοίας· το γερµανικό SPD, µε την «κοινωνική οικονοµία της αγοράς»· το «σουηδικό µοντέλο» κ.λπ. Ο Gustav Schmoller, που απεβίωσε το 1917, καθηγητής Πολιτικής Οικονοµίας στο Βερολίνο, προήγαγε τον από καθέδρας σοσιαλισµό, δηλαδή την ει-

σαγωγή κοινωνικών µεταρρυθµίσεων εκ των άνω, δηλαδή για τον λαό χωρίς τον λαό. Παρά τις καταγγελίες των µαρξιστών, το σύστηµα του «πεφωτισµένου σοσιαλισµού» απέδωσε καρπούς. Ο ίδιος ο γερµανός καγκελλάριος Μπίσµαρκ εφάρµοσε σύστηµα κοινωνικών µεταρρυθµίσεων, αντιλαµβανόµενος ότι τα σοσιαλιστικά µέτρα αποτελούν δικλείδα ασφαλείας του καπιταλισµού. Κάτι που είχε διαβλέψει και ο κλασσικός εκ των µεγάλων οικονοµολόγων του 19ου αιώνος, ο John Stuart Mill, που είχε διατυπώσει την άποψη ότι καπιταλισµός και σοσιαλισµός αλληλοσυµπληρώνονται. Αυτή η ισορροπηµένη σύλληψη του «σοσιαλισµού εντός του καπιταλισµού» και των σοσιαλιστικών µεταρρυθµίσεων στα πλαίσια της αστικής δηµοκρατίας, διαταράχθηκε αφ’ ενός από την κοντόφθαλµη απληστία µεγάλου µέρους της αστικής τάξης, αφ’ ετέρου από το ταξικό µένος µεγάλου µέρους της εργατικής τάξης. Τα κοµµουνιστικά κόµµατα προήγαγαν το ταξικό µίσος, ώστε να αποκλείσουν κάθε συµβιβασµό και να εξωθήσουν την ταξική πάλη στο επαναστατικό της άκρο, ενώ οι σοσιαλιστές επεδίωκαν ιστορικούς συµβιβασµούς, µέσω της ταυτόχρονης ικανοποίησης και των δύο πλευρών. Η οικονοµική κρίση της δεκαετίας του ’30 υποβοήθησε την συγκρουσιακή αντίληψη. Μετά τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, όµως, η ευηµερία ενίσχυσε τους µεταρρυθµιστές. Η αναδιανοµή του εισοδή- "

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

" µατος έγινε στην ∆ύση οµαλά, µε αποτέλεσµα ο µέσος εργάτης να παύσει να είναι ένας εξαθλιωµένος προλετάριος µε επαναστατική προοπτική, και να µεταβληθεί σε έναν ικανοποιηµένο µικροαστό, συµβιβασµένο µε το σύστηµα. Ήταν φυσικά ο Keynes που απέδειξε ότι το εισόδηµα του εργαζοµένου επιστρέφει ως καταναλωτική δαπάνη στο ίδιο το σύστηµα, άρα συµφέρει τελικώς τον καπιταλισµό η αύξηση του βιοτικού επιπέδου του εργαζοµένου και µε καθαρά οικονοµικούς όρους. Τελικώς, ο εργαζόµενος του καπιταλιστικού κόσµου έζησε την µακρά εποχή του Ψυχρού Πολέµου σε καθεστώς ευηµερίας αλλά και ατοµικής ελευθερίας, ενώ ο εργαζόµενος του Σοβιετικού Συνασπισµού σε καθεστώς ένδειας και πολιτικού ολοκληρωτισµού. Ήταν ακριβώς η σοσιαλιστική αντίληψη, είτε αυτή που πήγαζε από τον ουµανισµό µεγαλοαστών πολιτικών όπως ο Jean Jaures, ο Leon Blum ή ο Ramsay MacDonald, είτε αυτή που πήγαζε από µέριµνα για την επιβίωση του συστήµατος όπως αυτή εκφράσθηκε απο τον Bismark ή πολύ αργότερα τον Keynes, ήταν ακριβώς η σοσιαλιστική αντίληψη που έδωσε την υπεροχή και τελικώς την ιστορική νίκη στον καπιταλισµό. ∆ιότι τον κατέστησε ελκυστικώτερο και προτιµώτερο στον µέσο άνθρωπο, αυτόν που ζει από την εργασία του. Αναµφίβολα, η διάλυση του κοµµουνιστικού κόσµου το 1989-90 απάλλαξε τον καπιταλισµό από το άγχος του ανταγωνισµού του µε ένα αντίπαλο κοινωνικό σύστηµα. Έδωσε επίσης στους απολογητές του καπιταλισµού αλαζονεία και τους αποµάκρυνε εν τέλει από την πραγµατικότητα. Κλασσικό παράδειγµα ο ιστορικός Φουκουγιάµα, που θεώρησε ότι έκλεισε κάθε συζήτηση για το ενδεδειγµένο κοινωνικο-οικονοµικό σύστηµα και µαζί κάθε περαιτέρω ιστορικο-πολιτική µεταβολή. Ο κόσµος επέπρωτο να ακινητοποιηθεί στα πλαίσια ενός διευρυνόµενου καπιταλισµού. Η βίαιη συνέχεια διέλυσε τις αυταπάτες. Ο καπιταλισµός εξακολούθησε να βάλλεται µε νέους τρόπους (π.χ. το κίνηµα της αντι-παγκοσµιοποίησης), η δε ιστορική του νίκη κατά του κοµµουνισµού το 1990 δεν σήµανε –κάθε άλλο– την παγκόσµια στασιµότη-

38

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

τα. Οι ανισότητες διευρύνθηκαν και µεταξύ των κοινωνιών και στο εσωτερικό τους, η δε τεράστια οικολογική καταστροφή προσλαµβάνει εσχατολογικές διαστάσεις και θα επιφέρει ή το τέλος του καπιταλισµού –στην παρούσα έστω µορφή του– ή το τέλος του κόσµου. Πράγµατι, σήµερα, το πρόβληµα της ανισότητας έχει έρθει πια σε δεύτερη µοίρα εν σχέσει προς το πρόβληµα της περιβαλλοντολογικής καταστροφής. Ένας σύγχρονος Keynes θα έπρεπε τώρα να αποδείξει µε αριθµούς ότι η προστασία του περιβάλλοντος µπορεί και να συµφέρει, αν αναδιαρθρώσουµε την παγκόσµια οικονοµία στην βάση της βιώσιµης ανάπτυξης (όπως κάποτε απέδειξε ότι η δικαιότερη αναδιανοµή του εισοδήµατος όχι µόνον ήταν ηθική αλλά και συµφέρουσα). Πού χωράει ο σοσιαλισµός σ’ όλα αυτά; Πρώτον: τα απανταχού σοσιαλιστικά κόµµατα υιοθετούν την οικολογική φιλοσοφία. Αυτό συµβαίνει διότι τα ποικίλα οικολογικά κινήµατα, εγκλωβισµένα σε µία αριστερίστικη λογική γκρουπούσκουλου, αδυνατούν να ωριµάσουν πολιτικά και να προτείνουν ολοκληρωµένες λύσεις διακυβέρνησης. ∆εύτερον, διότι η αντιµετώπιση των οικολογικών αδιεξόδων απαιτεί ριζική µεταβολή της φιλοσοφίας και του παραγωγού και του καταναλωτή, προς την κατεύθυνση της συλλογικής ευθύνης και της αλληλεγγύης, της χρηστής διοίκησης και της ανιδιοτέλειας και κυρίως την στροφή του ανθρώπου προς αντι-καταναλωτικές και αντιυλιστικές κατευθύνσεις. Αυτά, δηλαδή, τα στοιχεία που χαρακτήρισαν τον σοσιαλισµό στην αυθεντική του περίοδο. Απεναντίας, τίποτε δεν έχουν πια να προσφέρουν τα µεταλλαγµένα σοσιαλιστικά κόµµατα της ∆ύσης, που έχουν εξελιχθεί σε ιδιοτελείς διαχειριστές του συστήµατος, παρά τις προσπάθειες εξωραϊσµού τους από διανοουµένους του «τρίτου δρόµου» όπως ο A. Giddens κ.λπ. Τα οποία, από χειρότεροι εχθροί του κοµµουνισµού, έχουν γίνει ο καλύτερος φίλος του καπιταλισµού και επίσης της χειρότερης –υποκριτικής και παραπλανητικής– όψης του. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

Ελλάς: Το «τραινάκι» του σοσιαλισµού Tου Κ. Κόλµερ

Κ

υκλοφορεί καθηµερινώς ένα «τραινάκι» στο κέντρο της Αθήνας, που µεταφέρει τουρίστες – να δούν τα αξιοθέατα της πρωτευούσης και να περάσουν ένα ευχάριστο πρωινό, αποφεύγοντας τους κοσµοβριθείς δρόµους του πάλαι ποτέ κλεινού άστεως. Το «τραινάκι» αυτό είναι ένα υπόδειγµα σοσιαλιστικής διαχειρίσεως: κοστίζει στον ∆ήµο Αθηναίων αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ ετησίως (που πληρώνει ο δηµότης) και ανταγωνίζεται την ιδιωτική πρωτοβουλία, που θα ηµπορούσε µε 2 ευρώ να υποκαταστήσει την δωρεάν ξενάγησι των ξένων (οι οποίοι θα ήσαν ευχαριστηµένοι να πληρώσουν ένα τόσο χαµηλό κόµιστρο, όταν στο Λονδίνον πληρώνουν δεκαπέντε λίρες γιά κάτι ανάλογον). Από πλευράς «εξωτερικών οικονοµιών», το αυτοκινούµενο «τραινάκι» ρυπαίνει την ήδη µολυσµένη Αθηναϊκή ατµόσφαιρα και εξ αιτίας της βραδύτητός του παρακωλύει την κίνησι στους συµφορηµένους δρόµους των Αθηνών. Εν τούτοις, ουδείς διανοείται στον ∆ήµο να θέσει τέρµα στην παράλογη αυτή επιχείρησι. ΄Ολοι οι δήµαρχοι, «δεξιοί» και αριστεροί- αδιάφορον- θεωρούν υποχρέωσί των να προσφέρουν ένα ατοµικό αγαθό (την ξενάγησι) ως κοινωνικόν αγαθό - που δεν είναι, αφού το «τραινάκι» συντόµως γεµίζει από τζαµπατζήδες και οι τουρίστες δέν βρίσκουν θέσι. Ο σοσιαλισµός έχει βαθειές ρίζες στην χώρα µας, ιδίως όταν τον πληρώνει ο φορολογούµενος και τα ωφέλη απολαµβάνει ο ...τρίτος στην σειρά καταναλωτής και αντιστρόφως, ο φορολογούµενος επιβαρύνεται ακόµη και όταν δεν κάνει χρήσι του αγαθού, του οποίου επωφελείται ο «παραγωγός» του. Στην πρώτη περίπτωσιν έχοµε την ζηµιογόνο λειτουργία της ΟΛΥΜΠΙΑΚΗΣ, όπου ο µη χρήστης της επιδοτεί τον πελάτη της µε απαράδεκτα ποσά χρηµάτων (άνω των 2 δις ευρώ έχει κοστίσει η εταιρεία στο δηµόσιον). Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Στην δευτέρα εκδοχή ανήκει η χρέωσι «παγίων» κοστών στους καταναλωτάς της ∆ΕΗ, του ΟΤΕ, της ΕΥ∆ΑΠ και των άλλων δηµοσίων επιχειρήσεων κοινής ωφελείας («∆ΕΚΟ»). Που όµως είναι εισηγµένες στα χρηµατιστήρια ανώνυµες εταιρίες, εφαρµόζουσες τα διεθνή λογιστικά πρότυπα και διενεργούσες αποσβέσεις παγίων, που εκπίπτουν από τα κέρδη των και συνεπώς δεν φορολογούνται. Ποίος εντεύθεν κερδίζει; Βασικώς, το πλουσιοπαρόχως αµοιβώµενον προσωπικό και ο ξένος µέτοχος, ο οποίος δεν είναι αναγκαίως πελάτης των κατ’ευφηµισµόν «∆ΕΚΟ». Κανείς όµως, πολιτικός, δεν τολµά να κλείσει την ζηµιογόνο ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ούτε να καταργήσει τα «πάγια» των «∆ΕΚΟ». Γιατί; -∆ιότι άλλος επλήρωσεν - ο ανώνυµος φορολογούµενος και αντιστοίχως, άλλος καταναλωτής επεβαρύνθη, που µπορεί να ευρίσκεται κάτω του ορίου της πτώχειας και να χρησιµοποιεί ελάχιστα το τηλέφωνό του, αλλά χρεώνεται µε πάγιον όσον και ο πελάτης των βορείων προαστίων- και έτερος έχει τα ωφέλη – ο υπουργός Οικονοµικών, που επώλησε τις µετοχές του ΟΤΕ υπερτιµηµένες και απέφυγε το πολιτικό κόστος του κλεισίµατος της ΟΛΥΜΠΙΑΚΗΣ. Αυτή είναι η σύγχρονος εκδοχή του σοσιαλισµού, που απαντάται πλέον σπανίως διεθνώς, αλλ’ ευδοκιµεί εγχωρίως κατά το Οργουελιανόν dictum: Όλα τα ζώα είναι ίσα, µερικά όµως... πιό ίσα άπ’ τ’ άλλα - ιδίως εάν πρόκειται για «πολιτικά ζώα» µ’ έµφασι στο δεύτερο συνθετικόν. Η Ελληνική αστυνοµία υπηρετεί τους πολιτικούς και τους κοµµατάρχες, η δηµοσία διοίκησι τους δωροδοκούντας δηµοσίους υπαλλήλους και η αριστεροκουλτούρα (ιδίως του Ελληνικού κινηµατογράφου) παρασιτεί µε τα κονδύλια του υπουργείου Πολιτισµού, δηλαδή ζεί εις βάρος και πάλιν του φορολογουµένου. Τα παραγόµενα φίλµ δεν τολµούν να προβληθούν στις κινηµατογραφικές αίθουσες, διότι δεν θα τα έβλεπαν ούτε οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές των. " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

39

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

Ο σοσιαλισµός εχρεωκόπησεν στο κοµµουνιστικό στρατόπεδο το 1989-91, εφηρµόσθη περιορισµένως εις ορισµένας χώρας που επτώχευσαν, όπως η Κούβα, το Λάος και εγκατελήφθη εγκαίρως εις άλλας, όπως στο Βιετνάµ, ενώ στην κοµµουνιστική Κίνα ουδέποτε εφηρµόσθη, ως αντίθετος του Κοµφουκιανισµού και των επισιτιστικών αναγκών του τεραστίου πληθυσµού της χώρας (ο κολλεκτιβισµός της γής απεφεύχθη στην Κίνα). Αντιθέτως, στην Ελλάδα ο σοσιαλισµός εξακολουθεί εφαρµόζοµενος ακόµη κι’ από τις λεγόµενες «φιλελεύθερες» κυβερνήσεις. Ίσως διότι επιτρέπει την συγκεντρωτικήν εξουσία στο κυβερνών κόµµα. Ούτως, η χώρα µας διαθέτει µίαν αστυνοµία, ενώ η Βρεταννία τουλάχιστον τρείς και η Αµερική 54. Το σχολικόν πρόγραµµα του υπουργείου Α-παιδείας εφαρµόζεται από Ταινάρου έως ∆ιδυµοτείχου ενιαίως και άνευ ουδεµιάς παρεκκλίσεως. Η παρεχοµένη υπό του κράτους «δωρεάν παιδεία» συνεπάγεται είσοδο κυρίως των ευπόρων φοιτητών στα ΑΕΙ. Οι καθηγητές, είναι πλουσιοπαρόχως αµοιβόµενοι ισόβιοι δηµόσιοι υπάλληλοι, που δεν ελέγχονται διά τις γνώσεις των (έστω το συγγραφικό των έργον) και απορρίπτουν µετά βδελυγµίας πάσαν σκέψιν ‘αξιολογήσεώς των’ κατά τα διεθνώς ισχύοντα. Σπανίως δηµόσιος υπάλληλος απολύεται εκ της δηµοσίας υπηρεσίας, ακόµη και στην περίπτωσι της απιστίας ή εσκεµµένης βλάβης του δηµοσίου συµφέροντος - µε την γνωστήν «επιείκειαν εξ αλληλεγγύης» των δικαστών. Οι συνδικαλιστές, µαζί µε τους βουλευτές, απολαύουν ασυδοσίας, οι µέν πρώτοι µηδέ εργαζόµενοι αλλ’ αµοιβόµενοι, οι δέ δεύτεροι, ακόµη και δι’ εγκλήµατα του κοινού ποινικού δικαίου. Είναι οι νεοέλληνες «σοσια-ληστές», που εφαρµόζουν τον ιδιότυπον Ελληνικόν σοσιαλισµόν διά τους άλλους και τον καπιταλισµόν εις τά ίδια. Πρόκειται περί µιάς µορφής του συγκεντρωτικού σοσιαλισµού που εφηρµόσθη στην Σοβιετικήν ΄Ενωσι τις σκοτεινώτερες ώρες του Σταλινισµού, αλλά εν Ελλάδι θεωρείται «λαϊκή κατάχτηση» των ανατρεπτικών κοµµάτων, φοιτητοπατέρων και καθηγητάδων, των κοµµαταρχών, πολιτικών και συνδικαλιστών. Υπάρχουν όµως και ορισµένοι ιδιώτες επαγγελµατίες, που έχουν αποσπάσει απαράδεκτα σοσιαλιστικά προνόµια από τις δηµοκρατικές ή τις δικτατορικές κυβερνήσεις, όπως 40

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

οι δικηγόροι µε την υποχρεωτική απόσπασι αµοιβής στις αγοραπωλησίες ακινήτων, οι συµβολαιογράφοι µε τις σκανδαλώδεις απολαβές, οι µεταφορείς «δηµοσίας χρήσεως», οι ποδοσφαιρικές ανώνυµες εταιρείες, οι εκδότες και καναλάρχες που διακινούν «µαύρο χρήµα», οι λαθρέµποροι καυσίµων µε την ανοχή τελωνειακών οργάνων, οι αρχιερείς µε την πλήρη ατέλεια, οι βουλευτές µε την ειδική φορολογική ελάφρυνσι και οι δικαστές που επιδικάζουν τις αµοιβές µόνοι των. ∆ια να ικανοποιηθούν οι ανάγκες όλων αυτών, επιβαρύνεται υπερµέτρως ο καταναλωτής, είτε ο φορολογούµενος. Επί παραδείγµατι: * Μία άδεια ταξί κοστίζει 250.000 ευρώ. Ποίος την πληρώνει; Ο ταξιτζής ή ο πολλαπλός µισθωτής - εάν βρεί ταξί. * Οσάκις οι συνταξιούχοι των λεγοµένων «ευγενών Ταµείων» εισπράττουν 110% του τελευταίου µισθού, ποίος επιβαρύνεται; Ο εργαζόµενος ή ο καταναλωτής; * Όταν το παραλιακό τράµ των Αθηνών συσσωρεύει ζηµίες 650 εκατοµ. ευρώ, ποίος τις καλύπτει; Μήπως ο αµέτοχος της µεταφοράς, φορολογούµενος - κάτοικος της υπολοίπου χώρας; ΄Όχι ασφαλώς! * Το κράτος διαθέτει και ένα εκατοµµύριο δηµοσίους υπαλλήλους, έναντι 250.000 πρό 35ετίας, άνευ 4πλασιασµού των ορίων του. Ποίος τους συντηρεί; Η δηµοκρατία ή το αυξανόµενον δηµόσιο χρέος; Στην Ελλάδα έχοµε παρεξηγήσει το πραγµατικό κόστος της δηµοκρατίας. Το συγχέοµε µε την παραγωγή αζητήτων αγαθών και την δωρεάν ανάλωσι προϊόντων που κοστίζουν πολύ ακριβά στο κοινωνικό σύνολον. Ως λ.χ. οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες των πανεπιστηµίων, είτε η ανυπαρξία της πυροσβεστικής προστασίας. Και πάντα ταύτα θεωρούνται «κοινωνικές κατακτήσεις του λαού», µε αναιµάκτους ή αιµατηρούς «αγώνες της αριστεράς», έστω και αν τα προνόµια αυτά παρεχωρήθησαν υπό της δεξιάς, πρός εξευµενισµό της εκλογικής πελατείας. Αριστερά όµως, σηµαίνει, ως θα έλεγεν και ο Χρήστος Γιανναράς, «κοινωνιοκεντρικές προτεραιότητες» κι’ όχι ατοµοκεντρικές επιλογές, όπως το «τραινάκι» του ∆ήµου Αθηναίων. Αυτές αποτελούν εκτροχιασµό του σοσιαλισµού και της δηµοκρατίας. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

Ο αδικοχαµένος σοσιαλισµός Tου Α.∆. Παπαγιαννίδη

Ε

κεί που βρισκόµαστε – ιστορική περίοδος, φάση εξέλιξης του διεθνούς συστήµατος, «ωρίµανση» της ιθαγενούς εκδοχής του (πόσο κοντά βρίσκεται η ωρίµανση στη σήψη, αυτή είναι µια άλλη ιστορία: µε την πείρα των πρόωρα γηρασµένων νεανικών ηγεσιών µας, που διαδέχθηκαν τους δοκιµασµένους µας δεινοσαύρους της πολιτικής, η Ελλάδα έχει πολλά να διδάξει εν προκειµένω) – θα ’πρεπε κανονικά η συζήτηση περί σοσιαλισµού να γνωρίζει µια νέα άνθηση. Τι εννοούµε; Ότι µετά από πολλά χρόνια οικονοµικής ανόδου (παρά τις γκρίνιες και τις επιφυλάξεις: όµως η άνοδος του ΑΕΠ και υπαρκτή είναι και δίνει ένα µέτρο) και µετά από µια µακρά περίοδο όπου όλοι ή σχεδόν όλοι ορκίζονταν στην συλλογικότητα, στο κοινωνικό, στην αναδιανοµή, στην αίσθηση προστασίας (βέβαια, αλλιώς στις ΗΠΑ κι αλλιώς στην Σουηδία, αλλιώς την δεκαετία του ΄60 και αλλιώς στο γύρισµα του αιώνα), βρισκόµαστε σήµερα σε µια φάση αυξανόµενης κοινωνικής πίεσης. ΄Οπου οι ανισότητες αυξάνουν ραγδαία. ΄Οπου η αδικία βιώνεται έντονα. Όπου η ανασφάλεια, οι ανασφάλειες σε όλα τα επίπεδα εντείνονται. Σ’ ένα τέτοιο λοιπόν σκηνικό, το αίτηµα για το κοινωνικό και για την αίσθηση προστασίας και για την διεκδίκηση µιας κάποιας ισότητας (ή: για την επιδίωξή της), για αντίθεση προς την έξαρση των ανισοτήτων και προς την εγκατάστασή τους στο κέντρο της διαχείρισης των πραγµάτων (δείτε τα σχολεία, δείτε την υγεία, δείτε τα εργασιακά, δείτε τον ιστό της πόλης) θα ’πρεπε να είναι η αυτονόητη, σχεδόν η «εύκολη» πορεία για ένα σηµαντικό µέρος του πολιτικού. Θα ’πρεπε να στρατεύει, θα ’πρεπε να επεξηγεί αφ’ εαυτής ολόκληρα τµήµατα της πολιτικής δράσης, να λειτουργεί ως κεντρικός νοµιµοποιητικός µηχανισµός της. Αντί γι αυτό… … Αντί γι αυτό, έχουµε την επιφανειακή οικειοποίηση του λόγου της σοσιαλιστικής βουλγκάτας απ’ όλους. Μα, αληθινά απ’ όλους! Με τρόπο όµως που αναιρεί την ουσία Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

του. ∆εν µένουµε στην γραφική διάσταση ενός µαρξισµού που επικαλείται (µέχρι και µε αναγωγή στον Τσε!) ο εν τη Βουλή πλέον Γιώργος Καρατζαφέρης – αλλά µην παραβλέψετε π.χ. την συστηµατική από µέρους του ύψωση του λαβάρου κατά της τραπεζικής/χρηµατιστηριακής ολιγαρχίας, που µέσω του υπερδανεισµού αφαιµάζει νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Πρόκειται για κλασσική γωνία λαϊκίστικης επίθεσης, που (παρέα µε την καταγγελία της παγκοσµιοποίησης) υπόσχεται πολλά! Κάνετε τώρα ένα άλµα στο τιµηµένο µας Κ.Κ.Ε. (ήδη µε ποσοστό που νοµιµοποιεί όνειρα διψήφιου στις επόµενες κάλπες) και καταγράψτε την συγκλονιστική πρόσκληση προς τους ψηφοφόρους: «∆εν χρειάζεται να συµφωνείτε µε όλα όσα λέµε για να µας ψηφίσετε!» Ούτε εδώ θα ’πρεπε να σταθούµε στην γραφική διάσταση της αποστροφής, ούτε άλλωστε να περιοριστούµε στην –επιτυχή – διεκδίκηση της ψήφου διαµαρτυρίας/αντίδρασης/εξέγερσης/ζοχάδας: µια πιο προσεκτική ανάγνωση δείχνει ότι ο κατεξοχήν «µονοκόµµατος» στην ανάγνωση του «σοσιαλιστικού» πολιτικός σχηµατισµός της χώρας, ανοίγεται πλέον σε πολύ ευρύτερη γκάµα αναγνώσεων της θεµελιακής αυτής έννοιας. Για να την κάνει όµως τι; Για την ώρα, τίποτε το διαφορετικό απ’ ό,τι µέχρι τώρα (τι; ένα εικόνισµα στο εικονοστάσι). Άλµα επιστροφής, τώρα, στο άλλο άκρο της – κατά την πολιτική σύµβαση… - πολιτικής. Στον Στ. Παπαθεµελή και την ατυχήσασα στις κάλπες ∆ηµοκρατική Αναγέννηση, ο οποίος, υπενθυµίζοντας άλλωστε και τις χριστιανικές καταβολές της διαδροµής του, τόνιζε διαρκώς την διάσταση του κοινωνικού. ∆ίπλα στην «κοινωνική πτέρυγα» της κυβερνώσης Ν.∆. (όπου άλλωστε ο Παπαθεµελής καλό θα ’κανε να είχε αντιληφθεί ότι πολλαπλά ανήκει, αντί να παίζει άπαιχτους ρόλους αντίβαρου στον ακροδεξιό/ακραία λαϊκίστικο ΛΑ.Ο.Σ.). Όµως, «υπό ελληνικές συνθήκες», η επίκληση του κοινωνικού – έως και του σοσιαλιστικού κατά " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

41

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

τον λόγο… - στο πλαίσιο της ∆εξιάς, όσο κι αν αποκηρύσσονται οι ταµπέλες και αν διακηρύσσονται οι προθέσεις, ηχεί και λειτουργεί συνειρµικά ως πρόσχηµα. Άδικο; «Γιατί, οι άλλοι καλύτεροι είναι;» Μπορεί – αλλά έτσι είναι! Πάλι τώρα άλµα προς την απέναντι όχθη. Όπου, στο ζωηρό αρχιπέλαγος του Συνασπισµού (ΣΥ.ΡΙΖ.Α., καλά, µην φωνάζετε!), που και εδώ τα ποσοστά επιτρέπουν σ’ όσους στρατεύονται να «ξεκολλήσουν» από το άγχος της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης, υπάρχει το άλλο πάθηµα του σοσιαλισµού. Ποιό; Μα, η ίδια η επιτυχία της εποχής Αλαβάνου, να «πουλήσει» σ’ ένα ευρύτερο κόσµο την ταυτόχρονη στράτευση στην εξεγερτικότητα και στην πολυµορφία: το πρόβληµα εδώ είναι τι µπορεί να αποµείνει από το σοσιαλιστικό εργαλείο, όχι σαν προσευχή προς τα άστρα, αλλά σαν πρόταση συγκεκριµένης (ή: περίπου συγκεκριµένης…) πολιτικής. Για να φτάσουµε στον καταταλαιπωρηµένο πολιτικό χώρο, που έχει επιλέξει να κουβαλάει στον τίτλο του την ίδια την λέξη «Σοσιαλιστικό» - στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Στο οποίο, η αγωνιώδης προσπάθεια όλων των κεντρικών συντελεστών να εξαγνισθούν στον αγώνα/καυγά επικράτησης προσώπων µέ-

σω της αναγωγής στην Αριστερά, σε «κάτι πιο αριστερά», έχει εξελιχθεί πια σε εξαρτηµένο αντανακλαστικό. Ο Γιώργος είναι αριστερά σαν Αµερικανός liberal της δεκαετίας του ΄60, ο Βαγγέλης είναι αριστερά σαν αριστερός σοσιαλδηµοκράτης, η Άννα ∆ιαµαντοπούλου αναζητά την «έξυπνη Αριστερά», ο Μιχάλης Χρυσοχοϊδης θυµίζει την αριστερή ρίζα του κοινωνιολογικά, ο Πέτρος Ευθυµίου αναθυµάται εικόνες αντάρτικου πόλεων, ο Κώστας Λαλιώτης ονειρεύεται «τότε που ζούσαµε (αριστερά)», ο Παντελής Οικονόµου συσπειρώνει αριστερή λύση, ως και τα ορφανά του Εκσυγχρονισµού θυµίζουν ότι ο Σηµίτης έφυγε µε… «κοινωνικά πακέτα». Άρα, αριστερά. Συνολικά, σε όποιο ζήτηµα τεθεί στην πολιτική σκηνή, οι φωνές του ΠΑ.ΣΟ.Κ. στόχο ένα έχουν: να καπαρώσουν την αριστερή, την σοσιαλιστική (κατά προτίµησιν, την αριστερή σοσιαλιστική…) γωνία. Μόνον ο γερόλυκος Θόδωρος Πάγκαλος τολµάει – κάνοντας κατά τα άλλα την γνησιώτερη αριστερή ανάλυση – να θέτει ενοχλητικά ερωτήµατα του τύπου: «Γιατί είναι αριστερή λύση µια κρατική Ολυµπιακή;» Πλην, έτσι, το σοσιαλιστικό ξεβάφει σε επίκληση – ακριβώς – µιας νοσταλγικής εικόνας παρελθόντος… !

Ανεξάρτητη µηνιαία επιθεώρηση ανάλυσης και γνώµης ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΣΤΙΣ 10 ΚΑΘΕ ΜΗΝΑ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ, ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΤΥΠΟΥ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ∆ΙΑΘΕΣΗ: ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, ΝΙΚΗΤΑΡΑ 2 ΚΑΙ ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ, ΑΘΗΝΑ

Εγραφείτε συνδροµητές πληροφορίες σελ. 52 Μάγερ 11 Αθήνα, τηλ. 210 5225479, fax: 210 5243345, e-mail: neapolitiki@pressline.gr 42

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

Υπήρξε ποτέ σοσιαλιστικό κόµµα στην Ελλάδα; Tου Μελέτη Η. Μελετόπουλου

Ω

ς χώρος αντανάκλασης διεθνών ιδεολογικών ρευµάτων, η νεώτερη Ελλάδα δέχθηκε από νωρίς και σοσιαλιστικές επιδράσεις. Ήδη από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα πρόσωπα µε δυτικοευρωπαϊκές εµπειρίες και µελέτες προσπάθησαν να δηµιουργήσουν εγχώριο σοσιαλιστικό κίνηµα (π.χ. ο Πλάτων ∆ρακούλης ή ο Λυκούργος Καλλέργης). Κατά τον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο και αµέσως µετά, υπό την επίδραση της Οκτωβριανής Επανάστασης, κυριάρχησε στον κατ’ ουσίαν περιθωριακό αριθµητικά χώρο της ελληνικής αριστεράς η µπολσεβίκικη αντίληψη, συνοδευόµενη από την πλήρη εξάρτηση από το Κοµµουνιστικό Κόµµα της Σοβιετικής Ενώσεως και την ∆ιεθνή. Ήπιες σοσιαλδηµοκρατικές κινήσεις όπως η πατριωτική σοσιαλιστική οµάδα του Ν. Γιαννιού, η εθνική µαρξιστική αντίληψη του Γ. Κωνσταντινίδη (Σκληρού) κ.λπ. περιθωριοποιήθηκαν. Στην ουσία, η προοπτική συγκρότησης ελληνικού σοσιαλιστικού κινήµατος εξουδετερώθηκε από την ίδρυση του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Ελλάδας, που διευθυνόταν από εκτελεστικά όργανα της Μόσχας και αποφοίτους της περίφηµης σοβιετικής σχολής στελεχών ΚΟΥΤΒ και έθεσε στο επίκεντρο των επιδιώξεών του την αυτονόµηση της Μακεδονίας-Θράκης και την δικτατορία του προλεταριάτου. Στην αριστερή πτέρυγα του Βενιζελισµού αναπτύχθηκαν ρεύµατα µε πιο προοδευτικό κοινωνικό χαρακτήρα ή προσωπικότητες που θα µπορούσαν ενδεχοµένως να συγκροτήσουν ένα ελληνικό σοσιαλιστικό κόµµα όπως το βρεττανικό εργατικό κόµµα ή η γερµανική σοσιαλοδηµοκρατία. Αλλά αφ’ ενός ο εθνικός διχασµός ήταν καταλυτικός και το ρήγµα βενιζελισµού-αντιβενιζελισµού ακύρωνε οποιαδήποτε ουσιαστική διαφοροποίηση και νεωτερισµό· αφ’ ετέρου η αστική τάξη έβλεπε µε τρόµο την απειλή βίαιης κοινωνικής ανατροπής, µε πρόσφατο γεγοΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

νός το ρωσσικό 1917 και διακηρυγµένες τις επαναστατικές προθέσεις του διεθνούς κοµµουνισµού. Εποµένως, η πόλωση καθιστούσε οποιαδήποτε έστω και ήπια σοσιαλιστική τάση ύποπτη και «κρυπτοκοµµουνιστική», ενώ από την αντίθετη όχθη οι κοµµουνιστές λοιδωρούσαν τους σοσιαλοδηµοκράτες ως «όργανα της µπουρζουαζίας». Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι πιο προοδευτικές προσωπικότητες του βενιζελικού χώρου (Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Γεώργιος Παπανδρέου, Ιωάννης Σοφιανόπουλος κ.ά.) ήσαν υποχρεωµένες να µετέχουν ενεργώς στον αντικοµµουνιστικό αγώνα: π.χ. ο Παπαναστασίου κατέστειλε βιαίως απεργιακές κινητοποιήσεις ως πρωθυπουργός το 1924, ο Γεώργιος Παπανδρέου κατέστειλε το δεκεµβριανό κίνηµα το 1944 ως πρώτος µετακατοχικός πρωθυπουργός ενώ ο Σοφιανόπουλος διαπραγµατεύθηκε σκληρά τον αφοπλισµό του ΕΑΜ στην συµφωνία της Βάρκιζας, το 1945, ως υπουργός Εξωτερικών του Πλαστήρα. Κατοχή, Εµφύλιος Πόλεµος, αντικοµµουνιστικό µετεµφυλιακό κράτος, καθώς και το διεθνές πλαίσιο του Ψυχρού Πολέµου απέκλεισαν στην Ελλάδα την συγκρότηση δηµοκρατικού σοσιαλιστικού ρεύµατος µε σοβαρή απήχηση. Στην Ελλάδα, πρώτο µέτωπο στο –υπαρκτό τότε– ενδεχόµενο πυρηνικού ολοκαυτώµατος, οι ισορροπίες ήταν οριακές. Κυβερνούσε ένα σύνολο πολιτικών δυνάµεων (Κέντρο και ∆εξιά) µε σαφή αντικοµµουνιστικά χαρακτηριστικά, ενώ η κοµµουνιστική Αριστερά (παράνοµο ΚΚΕ και νόµιµη πλην ελεγχόµενη από το πρώτο Ε∆Α) εθεωρείτο ο εσωτερικός εχθρός. Ορισµένες µεταπολεµικές σοσιαλιστικές ή σοσιαλίζουσες κινήσεις λειτούργησαν παραπληρωµατικά ή προς την ∆εξιά (π.χ. η Εταιρεία Ελληνικών Σπουδών µε πρόεδρο τον βασιλικό άνδρα Χριστόφορο Στράτο) ή προς το Κέντρο (όπως ο όµιλος Παπαναστασίου, στον οποίον συµµετείχαν προοδευτικοί µεγαλοαστοί όπως ο µετέπειτα πρωθυπουργός Κ. Σηµίτης). Η " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

43

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

σοσιαλιστική Ένωση, που συγκροτήθηκε τον Οκτώβριο του 1961 από την συνένωση των παλαιών αρχειοµαρξιστών του ∆. Γιωτόπουλου, την Ένωση Ελλήνων Σοσιαλιστών (Στρατής Σωµερίτης, Χαράλαµπος Πρωτοπαππάς και Αντώνης ∆ροσόπουλος) και του Ελληνικού Σοσιαλιστικού Κινήµατος του Ιωάννη Κοκορέλη, ήταν η γνησιώτερη και πιο ανεξάρτητη απ’ αυτές τις κινήσεις. Είχε ως ιδεολογία τον ∆ηµοκρατικό Σοσιαλισµό, την πολιτική, οικονοµική και κοινωνική δηµοκρατία, την ενίσχυση των εργαζοµένων και την σύσφιξη των δεσµών µε όλες τις δυνάµεις στον κόσµο που αποδέχονταν αυτήν την ιδεολογική πλατφόρµα. Την Ε∆Α θεωρούσαν απλό τοποτηρητή του ΚΚΕ, που υπηρετούσε εξω-ελλαδικά συµφέροντα. Εξέδιδαν την «Σοσιαλιστική Φωνή» και υποστήριζαν θερµά τον ευρωπαϊκό προσανατολισµό της Ελλάδας. Η κίνηση αυτή, όµως, για διάφορους λόγους δεν εντάχθηκε στην Ένωσιν Κέντρου, όπου θα µπορούσε να παίξει κάποιον ρόλο και να υπάρξει πολιτικά και τελικώς έµεινε στο περιθώριο των εξελίξεων. Παρά την δραστήρια συµµετοχή του κεντροαριστερούσοσιαλίζοντος-σοσιαλιστικού χώρου (δηλαδή κυρίως των προοδευτικών αστών µε κοινωνική ευαισθησία) στην αντίσταση κατά των Συνταγµαταρχών, το όλο κλίµα εισέπραξε µετά το 1974 ο Ανδρέας Παπανδρέου. Αυτός ήταν διακεκριµένος οικονοµολόγος στις ΗΠΑ, µέλος του προ44

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

οδευτικού τµήµατος του αµερικανικού κατεστηµένου, υιός του αρχηγού της Ενώσεως Κέντρου και αµερικανός πολίτης. ∆ηµιούργησε το ΠΑΣΟΚ, το οποίο απορρόφησε σταδιακά όλον τον χώρο ανάµεσα στην ∆εξιά και το ΚΚΕ. Η παλαιά νεολαία του Κέντρου, µαζί µε τα ριζοσπαστικώτερα στοιχεία του, προσχωρούσαν όλο και µαζικώτερα στο ΠΑΣΟΚ και στην Ένωσιν Κέντρου έµεναν πλέον οι παλαιοί υπουργοί του Πλαστήρα και του Γεωργίου Παπανδρέου. Αυτοί ιδεολογικά δεν εκπροσωπούσαν πλέον κάτι ουσιαστικά διαφορετικό από τήν ΝΕΑ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Το 1961-7 το Κέντρο κρατούσε την σηµαία της πολιτικής δηµοκρατίας, έναντι του µοναρχικού παρακράτους και των παραβιάσεων του συντάγµατος. Τώρα όλα αυτά ανήκαν στο παρελθόν. Τα δε σοσιαλιστικά συνθήµατα προκαλούσαν αλλεργία στους κεντρώους ταγούς. Έτσι, αφού το Κέντρο δεν εκπροσωπούσε πλέον τίποτε άλλο παρά ιστορικές δάφνες και τον µακρινό απόηχο της βενιζελικής εποποιΐας, ήταν καταδικασµένο στην συνεχή συρρίκνωση. Γι αυτό και στις εκλογές του 1977 έχασε την δεύτερη θέση από το ΠΑΣΟΚ και εισήλθε σε τροχιά διάλυσης. Αντιθέτως το ΠΑΣΟΚ αναδείχθηκε σύντοµα σε κόµµα εξουσίας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου οργάνωσε την ιδεολογία του κινήµατός του σε οµόκεντρους και τεµνόµενους κύκλους. Ένας τέτοιος κύκλος ήταν οι νεοµαρξιστικές αναλύσεις του Samir Amin για τις χώρες της καπιταλιστικής περιφέρειας, οι αναπτυξιακές σπουδές και η θεωρία της νεοαποικιακής εξάρτησης. Σύµφωνα µ’ αυτές τις ερµηνείες, η οικονοµική εξάρτηση συµβαδίζει µε την πολιτική, εποµένως η πραγµατική αυτονοµία µιας χώρας προϋποθέτει την χειραφέτησή της από τον αµερικανικό και ευρωπαϊκό ιµπεριαλισµό. Αυτές οι θεωρίες βρίσκονταν φυσικά πολύ µακρυά από την µηχανικά επαναλαµβανόµενη ξύλινη γλώσσα του ΚΚΕ και προέκυπταν από την –τότε– τελευταία λέξη της Κοινωνιολογίας και της Οικονοµικής Επιστήµης. Έδιδαν δε µία –πιο πειστική από τις παλαιοµαρξιστικές ερµηνείες– εξήγηση της νεοελληνικής καχεξίας, εξάρτησης και υπανάπτυξης. Ταυτόχρονα, ενοχοποιώντας τις ΗΠΑ καί γενικώτερα τον καπιταλισµό-ιµπεριαλισµό για όλα τα νεοελληνικά δεινά, εναρµονίζονταν µε το σφοδρό αντιαµερικανικό αίσθηµα που είχε δηµιουργηθεί σε Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

µεγάλο µέρος της κοινής γνώµης λόγω των εξελίξεων στο Κυπριακό και στο Αιγαίο (µην ξεχνάµε ότι ο ίδιος ο Καραµανλής απέσυρε την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του NATO το 1974, µετά την δεύτερη τουρκική επέλαση στην Κύπρο). Έτσι, τελικώς, το ΠΑΣΟΚ χτύπησε την ∆εξιά από πατριωτικώτερες θέσεις. Η αντιδυτική αυτή ανάλυση του ΠΑΣΟΚ δεν οδηγούσε όµως σε µία προσχώρηση στον Σοβιετικό Συνασπισµό, που θα ήταν απεχθής για την πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Η «λύση» για το ελληνικό πρόβληµα, σύµφωνα µε το ΠΑΣΟΚ, ήταν «ο τρίτος δρόµος προς τον σοσιαλισµό», δηλαδή η εγκαθίδρυση ενός σοσιαλιστικού καθεστώτος ελληνικού τύπου, που δεν θα ανήκε σε κανέναν διεθνή συνασπισµό, κάτι δηλαδή µεταξύ καθεστώτος τύπου Τίτο και καθεστώτος τύπου Καντάφι. Σ’ αυτό το ουτοπικό δράµα ήταν βεβαίως εύκολο να χωρέσουν και διάφορες ελληνοκεντρικές και κοινοτικές τάσεις, γι’ αυτό στο ΠΑΣΟΚ, µαζί µε τους µαρξιστές, συνυπήρξαν οπαδοί του Περικλή Γιαννόπουλου, του Ίωνος ∆ραγούµη και του Κωνσταντίνου Καραβίδα χωρίς πρόβληµα. Επίσης στα πλαίσια αυτά εντάχθηκαν στο ΠΑΣΟΚ διάφοροι θιασώτες παµβαλκανικών, φιλο-αραβικών και τριτοκοσµικών αντιλήψεων. Ένας άλλος ιδεολογικός κύκλος µέσα στο ΠΑΣΟΚ αναφερόταν στην εαµογενή Ελλάδα. Εδώ βασικό ρόλο έπαιξε µία διάκριση που ο Ανδρέας Παπανδρέου ανέλυσε µε οξυδέρκεια: ότι δηλαδή τό ΕΑΜ δεν ταυτιζόταν µε το ΚΚΕ. Ενώ η ∆εξιά είχε ταυτίσει ολόκληρο τό ΕΑΜ µε το σταλινικό ΚΚΕ και απέκλεισε έτσι από την πολιτική ζωή και την ένταξη στην οµαλότητα έναν τεράστιο αριθµό µη κοµµουνιστών, ο Παπανδρέου αντελήφθη ότι στο ΕΑΜ είχε συµµετάσχει ένα µέγα µέρος του ελληνικού λαού από πατριωτικά ελατήρια λόγω της γερµανικής κατοχής, το οποίο δεν ακολούθησε στην συνέχεια το ΚΚΕ στις τυχοδιωκτικές του έµφυλιοπολεµικές επιλογές. Ο µόνος δεξιός πολιτικός που το είχε κατανοήσει ήταν ο Ι. Μπούτος, ο οποίος εισηγήθηκε σ’ ένα από τα τελευταία υπουργικά συµβούλια της κυβερνήσεως Ράλλη την αναγνώριση της εαµικής αντίστασης ως µέσον ανάσχεσης του παπανδρεϊσµού. Φυσικά, η πρότασή του ούτε καν συζητήθηκε. Απεναντίας ο Α. Παπανδρέου, ο οποίος ήδη από την εποχή της ακαδηµαϊκής σταδιοδροµίας του είχε Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

διατυπώσει την θεωρία των συµβολικών ικανοποιήσεων ως αντιστάθµισµα του κέρδους, οργάνωσε την πολιτική του επιρροή γύρω από την αναγνώριση –και µάλιστα έµπρακτη, µε συντάξεις κ.λπ.– της Εθνικής Αντίστασης και την ιστορική αποκατάσταση, µε πράξεις ισχυρού συµβολισµού (µετονοµασίες δρόµων και πλατειών, τιµητικές εκδηλώσεις κ.ά.) του κόσµου που πλήρωσε την συµµετοχή του στο ΕΑΜ µε τον πολιτικό και κοινωνικό αποκλεισµό του. Η πολιτική αυτή του Παπανδρέου έφθασε µέχρι τις παρυφές του ΚΚΕ. Χωρίς να δικαιώσει πολιτικά τον σταλινισµό, οικειοποιήθηκε ορισµένα ισχυρά σύµβολά του, π.χ. τοποθετώντας στα ψηφοδέλτιά του πρόσωπα προερχόµενα από την Αριστερά, όπως τον αντιστασιακό Μανώλη Γλέζο και τον «αρχιστράτηγο» των κοµµουνιστών Μάρκο Βαφειάδη. Ένας άλλος κύκλος στην ιδεολογική φυσιογνωµία του ΠΑΣΟΚ, ήταν η µεγάλη βενιζελική παράδοση και η αντίθεση προς την αντιβενιζελική ∆εξιά. Εκτός από την πολιτική αξιοποίηση του Εµφυλίου Πολέµου, ο Παπανδρέου κατώρθωσε να αναπαραγάγει τα αντιδεξιά αισθήµατα των παλαιών βενιζελικών. Κάτι τέτοιο δεν ήταν δύσκολο, αφού ο ίδιος ήταν γυιός ενός από τους στενώτερους συνεργάτες του Ελευθερίου Βενιζέλου και ηγέτη του παλαιού βενιζελικού Κέντρου, του Γεωργίου Παπανδρέου. Συ- " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

45

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

νεργαζόµενος από θέσεως ισχύος µε παλαιούς πολιτευτές της Ενώσεως Κέντρου και ανακαλώντας διαρκώς στην µνήµη την περίοδο της Αποστασίας, ο Παπανδρέου απορρόφησε τελικώς ολόκληρον σχεδόν τον κεντρώο χώρο, περιορίζοντας την ∆εξιά στο δεξιό άκρο του πολιτικού φάσµατος. Τέλος, ο Ανδρέας Παπανδρέου κατώρθωσε να ενσωµατώσει στο πολιτικό κίνηµά του την αχανή εκλογική δεξαµενή των µικρασιατών προσφύγων. Καθώς οι πρόσφυγες ήσαν ουσιαστικά αποκλεισµένοι από τους κρατικούς µηχανισµούς, που ελέγχονταν κυρίως από πελοποννησίους και εν γένει παλαιοελλαδίτες, ο Παπανδρέου τους προσέφερε την δυνατότητα ισότιµης ενσωµάτωσής τους στο κράτος και ταυτόχρονα της συµβολικής τους ικανοποίησης (όπως το ετήσιο πρωθυπουργικό προσκύνηµα στην Παναγία Σουµελά ή την προαγωγή του ρεµπέτικου σε ηµι-επίσηµη µουσική έκφραση). Θα πρέπει να προστεθεί εδώ ένα επιπλέον, όχι ευκαταφρόνητο στοιχείο της ιδεολογικής κατασκευής του ΠΑΣΟΚ: τον τεχνοκρατικό του χαρακτήρα, την εισροή τεχνοκρατών στις τάξεις του, που του έδωσε την δυνατότητα να εµφανισθεί ως πιο σύγχρονος και αξιόπιστος δια46

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

χειριστής της εξουσίας από την παλαιοκοµµατική ∆εξιά των δικηγόρων και των αποστράτων αξιωµατικών. Είναι ευνόητο ότι ένα τέτοιο απίστευτα πολυσυλλεκτικό, αντιφατικό και ανοµοιογενές συνονθύλευµα δεν θα µπορούσε να λειτουργήσει και να αποδώσει χωρίς την ύπαρξη ενός µεγάλου δηµαγωγού, όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ώς µαθητής του Καρόλου Κουν στο Κολλέγιο Αθηνών αλλά και γυιός ενός από τους µεγαλύτερους νεοέλληνες ρήτορες, ο Ανδρέας κατώρθωνε, µε λεκτικές ακροβασίες και κυρίως την πλήρη κατάργηση οιασδήποτε πρακτικής συνέπειας των λόγων του, να συµβιβάζει στους λόγους του τα αιτήµατα και τις επιθυµίες των πάντων. Από το προεκλογικό µπαλκόνι, τον Οκτώβριο του 1981, εξήγγειλε µε πλήρη άνεση την κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων για τα Πανεπιστήµια, ενώ το καλοκαίρι του 1982 ανακοίνωσε την οριστική αποµάκρυνση των αµερικανικών βάσεων από την Ελλάδα, ενώ µόλις είχε υπογράψει την εις το διηνεκές παραµονή τους. Το πρόβληµα που προκύπτει είναι πώς κατώρθωσε να επιβιώσει πολιτικά εν µέσω τόσων ακροβασιών. Υπάρχουν φυσικά πολλές απαντήσεις, αλλά δύο µοιάζουν οι περισσότερο αληθοφανείς: πρώτον, η ανικανότητα της µετακαραµανλικής ∆εξιάς να διαµορφώσει έναν πειστικό πολιτικό λόγο και ταυτόχρονα να ανανεώσει ριζικά το στελεχιακό της δυναµικό και, δεύτερον, η µεταµόρφωση του ΠΑΣΟΚ σ’ ένα γραφειοκρατικό, πελατειακό κόµµα νοµής της εξουσίας, που αποτελούσε για τους οπαδούς του λύση χωρίς επιστροφή. Ταυτόχρονα, η συνεχής υπόµνηση της «∆εξιάς» λειτουργούσε συσπειρωτικά. Απέναντι στον χείµαρρο του ΠΑΣΟΚ, άλλες σοσιαλιστικές κινήσεις ήταν πρακτικά αδύνατον να επιβιώσουν. Η σηµαντικώτερη απ’ αυτές, το Κόµµα ∆ηµοκρατικού Σοσιαλισµού (ΚΟ∆ΗΣΟ), µε πρόεδρο τον ευπρεπή διανοούµενο Γιάγκο Πεσµατζόγλου, αν και συγκέντρωσε τα καλύτερα και προοδευτικώτερα στοιχεία της ελληνικής αστικής τάξης, ιδρύθηκε το 1979, δηλαδή ακριβώς την στιγµή της ορµητικής ανόδου του ΠΑΣΟΚ, χωρίς όµως να διαθέτει τον λαϊκό (και αδίστακτο) δυναµισµό του τελευταίου. Έτσι, καταποντίστηκε εκλογικά το 1981, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στον δηµαγωγικό λαϊκισµό του Παπανδρέου. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

Από όλες τις σοσιαλιστικές κινήσεις του Μεταπολέµου τελικώς επεβίωσε το Κέντρο Σοσιαλιστικών Μελετών, µία οµάδα συζητήσεων και µελέτης προοδευτικών αστών χωρίς άµεση πολιτική δράση. Πέραν της καταλυτικής του δράσης, το ΠΑΣΟΚ εξάλειψε τον γνήσιο σοσιαλιστικό προβληµατισµό, αφού τον µετέβαλε σε σηµαία, επικάλυψη και άλλοθι του παλαιο-

κοµµατικού, πελατειακού και ολιγαρχικού του χαρακτήρα. Οι λέξεις, όπως και οι ιδέες, τελικώς χρωµατίζονται από τους φορείς τους. Υπ’ αυτήν την έννοια, δεν θα ήταν άστοχο να ισχυρισθεί κανείς ότι στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ σοσιαλιστικό ή σοσιαλδηµοκρατικό κόµµα, τουλάχιστον µε την έννοια που έχει δώσει στον όρο η ευρωπαϊκή ιστορία. !

Η επαναστροφή προς την κοινωνιστική κατεύθυνση Ήταν µια µεγάλη αδυναµία της πολιτικής ζωής µας του 20ου αιώνα η ανυπαρξία ενός µεγάλου σοσιαλιστικού κόµµατος, σαν αυτά της ∆ύσης που έφτιαξαν το κοινωνικό κράτος. Την έλλειψή του την πληρώσαµε µε την καχεξία της αναπροσαρµογής µας στα σύγχρονα κοινωνικά δεδοµένα. Κυρίως όµως µε την ταραχώδη πορεία του πολιτικού βίου, µε φανατισµούς και φοβίες, µε έναν εµφύλιο πόλεµο και µε τρεις δικτατορίες. Σήµερα η ελληνική κοινωνία είναι περισσότερο πραγµατιστική και νηφάλια και θα µπορούσε η µεταρρυθµιστική της πλευρά να εκπροσωπηθεί από ένα κόµµα δηµοκρατικού σοσιαλισµού (Σοσιαλισµός, δηµοκρατικός σοσιαλισµός και σοσιαλδηµοκρατία, ως προσδιορισµός ενός πολιτικού κινήµατος, καλύπτουν το ίδιο πράµα: Την Αριστερά που είναι συνυφασµένη µε την δηµοκρατία). Σήµερα όµως ο σοσιαλισµός βρίσκεται διεθνώς σε βαθειά κρίση. Με την κατάρρευση του κοµµουνισµού και την αναγωγή της Αµερικής σε υπερδύναµη, ο καπιταλιστικός τρόπος ζωής κέρδισε σε όλο τον κόσµο την κοινή γνώµη. Η παγκοσµιοποίηση, ως τεράστια πύκνωση των διεθνών συναλλαγών, υπαγόρευσε παντού την µείωση της κοινωνικής προστασίας για την επίτευξη µιας πιο ανταγωνιστικής παραγωγής. Τα µεγάλα σοσιαλιστικά κόµµατα της ∆ύσης στην κατάσταση αυτή προτίµησαν, δυστυχώς, να παρακολουθήσουν την µετανάστευση των ψηφοφόρων τους προς τα δεξιά και έβαλαν πολύ νερό στο κρασί τους –αντί να περιµένουν, µε θυσίες πρόσκαιρες της εκλογικής τους δύναµης µέχρι να γυρίσει το εκκρεµές της παγκόσµιας εξέλιξης προς την πλευρά τους. ∆ιότι εδώ και διακόσια πενήντα χρόνια, όπου ισχύει το δηµοκρατικό αντιπροσωπευτικό σύστηµα, το εκλογικό σώµα αναπροσανατολίζεται πότε προς την ατοµική και πότε προς τη συλλογική κατεύθυνση. Ο καπιταλισµός, µέσα στον τωρινό του θρίαµβο, δεν έχει ξεπεράσει τα τρωτά του και είναι φανερό πως σε µιά επόµενη φάση της ιστορίας θα ξαναστραφεί η κοινή γνώµη προς την κοινωνιστική αντίληψη. Τί πρέπει να κάνουν οι σοσιαλιστές σήµερα; Να αµυνθούν κατά πρώτο λόγο κατά της αποδόµησης του

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

κοινωνικού κράτους. Καλή η παραγωγικότητα και οι εξαγωγές αλλά δεν πρέπει να την πληρώσουµε µε την εξαφάνιση των δικτύων της κοινωνικής προστασίας. Προτιµώτερο να έχουµε ένα µικρότερο ΑΕΠ, αλλά µεγαλύτερη κοινωνική συνοχή και την σταθερότητα που αυτή δηµιουργεί. Οι οικονοµικές κρίσεις της παγκοσµιοποίησης θα είναι πιο καταστροφικές από τις προηγούµενες. Το δεύτερο που χρειάζεται είναι ο ρεαλισµός στις επιδιώξεις. ∆εν έχει νόηµα να επιζητούµε οργανωτικά σχήµατα της παραγωγής, που δεν µπορούν να σταθούν. Η λειτουργία µιας µεγάλης οικονοµικής µονάδας σε συνεταιριστική βάση είναι ανέφικτη. ∆εν πρέπει να µας διαφεύγει, ότι ο άνθρωπος, στην µεγίστη πλειονότητα του είδους µας, είναι ένα µίγµα εγωϊσµού και αυταπάρνησης, και κάποιες στιγµές κυριαρχεί µέσα του η µία τάση και σε κάποιες στιγµές η άλλη. Συνεταιρισµοί και αυτοδιαχείριση σε µικρές οµάδες, όπου το κοινό συµφέρον είναι χειροπιαστό και εύληπτο. Ιδιωτικές επιχειρήσεις, εκεί που ο επιχειρηµατίας αποδίδει περισσότερο από τον δηµόσιο λειτουργό, αλλά µε ανεπτυγµένο δίκτυο κοινωνικής προστασίας για τους υπαλλήλους του. ∆ηµόσιες επιχειρήσεις στα στρατηγικά υψώµατα της οικονοµίας, µε άγρυπνο δηµόσιο έλεγχο εκείνων που τις διευθύνουν. Και πού πάµε τελικά; Πού θα καταλήξουµε; Κανείς δεν µπορεί να το προβλέψει, γιατί δεν έχουµε την οπτική ενός τέλους. Ο δρόµος είναι αυτός που µας ενδιαφέρει, όπως έλεγε ο Μπέρνσταϊν. Ο σοσιαλισµός, πρέπει, για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της πραγµατικότητας, να επιδιώκει συγχρόνως διάφορα πράγµατα. Γι' αυτό δεν µπορούµε να τον περικλείσουµε σ’ έναν ορισµό, όπως πολλοί δοκίµασαν. Το καθοριστικό χαρακτηριστικό του είναι η αγάπη για τον συνάνθρωπο. Ή, όπως είπε απλά ο σύγχρονος µεγάλος κοινωνικός διανοητής Κολακόφσκυ, µετά διάφορες απορρίψεις αρνητικών αποπειρών εφαρµογής του, ο σοσιαλισµός είναι ένα καλό πράγµα. Αντώνης ∆ροσόπουλος

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

47

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

Οι αντιφάσεις µίας ευγενούς ιδέας Tου Κώστα Μ. Σταµατόπουλου

Ο

Σοσιαλισµός είναι παιδί της βιοµηχανικής επαναστάσεως και της σκληρότητας και της πλεονεξίας της αστικής τάξης στο µεσουράνηµά της, τάξης που είτε προήλθε είτε σηµαντικά ενισχύθηκε από αυτήν. Είναι δηλαδή παιδί της ανάγκης, ταυτόχρονα δε ροπή ευγενής της ανθρώπινης ψυχής, που αρνείται να συµβιβασθεί µε την ιδέα και την πρακτική της αδικίας. Είναι αδιαµφισβήτητος µοχλός ανθρωπιστικής και κοινωνικής προόδου και ταυτόχρονα πηγή αναπόφευκτων απογοητεύσεων, καθώς οι ανθρώπινες πράξεις – συµπεριλαµβανοµένων εκείνων πλείστων σοσιαλιστών – υπολείπονται σοβαρά του απαιτητικού σοσιαλιστικού ανθρωπιστικού και κοινωνικού ιδεώδους, που απαιτεί δυσεφάρµοστες υπερβάσεις. Φέρει, εποµένως µέσα του, όπως όλες οι ευγενείς συλλήψεις, το στοιχείο του τραγικού. Στην ρίζα του κρύβει θαρρώ µίαν αντίφαση. ∆ιότι ενώ γεννήθηκε για να θεραπεύσει το προϊόν της ανθρώπινης κακίας, πιστεύει ότι ο άνθρωπος κατά βάσιν είναι καλός, κι ότι αρκεί να µεταβληθούν κάποιες γενικές, οικονοµικού κυρίως χαρακτήρος, συνθήκες στο περιβάλλον του ώστε να µεταβληθεί σε άτοµο κοινωνητικό και γενναιόδωρο και ηθικό. Το ποιοί είναι εκείνοι που θα εκτελέσουν την µεταβολή και µέχρι ποίου σηµείου σε διάρκεια και σε έκταση θα περιορίσουν την ελευθερία/κακία των πολλών ώστε να επιτύχουν την επιθυµητή µεταβολή, αποτελεί το κρίσιµο ερώτηµα και τον πρώτο σκόπελο πάνω στον οποίον εκτύπησε ο σοσιαλισµός κατά την πλεύση του στην ιστορία. Εκτύπησε και βυθίστηκε αύτανδρος. Κυρίως λόγω του ασύµπτωτου µεταξύ σοσιαλιστικής ιδεολογίας και ανθρώπινης φύσης. ∆ιότι ο άνθρωπος όταν µεν άρχει, αποστρέφεται τον όποιον έλεγχο και επιχειρεί να κρατηθεί στην εξουσία ει δυνατόν δια παντός, όταν δε άρχεται και µάλιστα µε τρόπο καταπιεστικό, είτε συγκρούεται ανοικτά υφιστάµενος τις συνέπειες, είτε υποτάσσεται και άλλοτε µεν έρπων και λείχων µαθαίνει να συναλ48

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

λάσσεται προς ίδιον όφελος, προκειµένου να επιβιώσει και να αναρριχηθεί, άλλοτε δε παραιτούµενος απ’οποιανδήποτε προσπάθεια, µαραζώνει, βυθιζόµενος στην απραξία, την αβουλία, σε µία βιωτή χωρίς σκοπό και χωρίς νόηµα. Αυτού του είδους ο σοσιαλισµός, που ξεκίνησε ως θρησκεία των καταπιεσµένων για να εξελιχθεί, όταν, όπου και όσον επικράτησε, σε έναν από τους πιο απάνθρωπους ολοκληρωτισµούς, σε µια θεοκρατία χωρίς Θεό, και που αφού κατέρρευσε από τις αµαρτίες του και τις ανεπάρκειές του, άφησε πίσω του υλικά, ηθικά και ψυχικά συντρίµµια τέτοια που θα περάσει τουλάχιστον µία ακόµη γενιά προτού απαλειφθούν, είναι οριστικά έκπτωτος και καταδικασµένος από την Ιστορία. Κι από την άλλη, όµως, ο σοσιαλισµός είναι περίπου αυτονόητος, καθώς εδράζεται στο αυταπόδεικτο αξίωµα της ισότητας των ανθρώπων µεταξύ τους, από την οποία εκπορεύεται λογικά µία απαίτηση αδελφοσύνης και αλληλεγγύης, ανεξαρτήτως προσωπικής ικανότητος, ανεξαρτήτως προσωπικής αρετής. Και µια δικαιοσύνη πλατιά και γενναιόδωρη και µια διάθεση διακονίας και προσφοράς, κυρίως στραµµένη προς τα ασθενέστερα µέλη της κοινωνίας. Στην εποχή µας, µάλιστα, η αλληλεγγύη αυτή οφείλει να επεκταθεί και ήδη επεκτείνεται, ώστε να καλύψει ολόκληρη την πλάση, όχι µόνον για λόγους επιβίωσης – ο λόγος αυτός καίτοι σοβαρός, επικαλούµενος µόνος του, έχει κάτι το χυδαίο, καθ’ ότι το ιδιοτελές – αλλ’ εξ αιτίας και µιας βαθύτερης συµπαντικής συµπόνιας, που µπορεί να φθάσει έως την καύσιν καρδίας υπέρ πάσης της κτίσεως, σύµφωνα µε την ρήση του Ισαάκ του Σύρου. Ενός αγαπητικού δηλαδή συναισθήµατος που γεννά υπευθυνότητα και ευθύνη, που µε την σειρά της µπορεί και πρέπει να διαµορφώσει πολιτική. Παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες στην ∆ύση ανάγκασαν, κατά τον 19ο κυρίως αιώνα, τον σοσιαλισµό να λάβει έντονο αντικληρικό και αντιθρησκευτικό χαρακτήρα, είναι σαφές ότι η χριστιανική διδασκαλία και το εξ αυτής εκπορευόµενο ήθος, βρίσκονται Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

– ό,τι και αν έγινε, ό,τι κι αν ειπώθηκε – στην ρίζα της σοσιαλιστικής θεωρίας και πρακτικής. Ως τέτοιο, το σοσιαλιστικό ιδεώδες είναι από τα πλέον ευγενικά, και θα προσέθετα, από τα πλέον αριστοκρατικά. Ο σοσιαλισµός απαιτεί ποιότητες δυσεύρετες, κι αυτός είναι ένας ακόµη σκόπελος, όπως επίσης απαιτεί ιδιάζουσες και αυστηρές ισορροπίες, συνεχή αυτοέλεγχο, καθώς και έλεγχο εκ µέρους του κοινωνικού συνόλου, όχι από φθόνο έναντι κάθε είδους υπεροχής, ούτε ακόµη από την υποψία µήπως αυτή στραφεί εναντίον της «πόλεως», αλλ’ από την αγωνία µήπως το άλας µωρανθεί, και ο αδικούµενος µετατραπεί – κάτω από οποιαδήποτε ανάγκη ή πρόφαση – σε αδικούντα, πράγµα που στην ιστορία αποτελεί τον κανόνα µάλλον παρά την εξαίρεση. Είναι δηλαδή σαν να λέµε ότι ο σοσιαλισµός είναι καταδικασµένος να αποτυγχάνει, παραµένοντας µία ανάγκη ανικανοποίητη και µία απαίτηση ανεκπλήρωτη της κοινωνίας και της ψυχής: Ο σοσιαλισµός, ως αριστοκρατικό πλην όχι ολιγαρχικό πολίτευµα, φέρει µέσα του το στοιχείο της τραγωδίας, που αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς τίτλους ευγενείας του. ∆εν είναι εποµένως περίεργο το ότι ο σοσιαλισµός στην κυνική, υλόφρονα και κοντόφθαλµα ωφελιµιστική εποχή µας που αποθεώνει το άτοµο, δεν είναι και τόσο του συρµού, τουλάχιστον σε σύγκριση µε την αµέσως προηγούµενη γενεά. Ασφαλώς το σοβαρό ποσοστό αποτυχίας του, και η εξ αυτής απογοήτευση – καθ’ ότι οι επιδόσεις του συχνά υπολείπονται έναντι εκείνων των ιδεολογικών αντιπάλων καθεστώτων ακόµη και σε τοµείς όπου θα έπρεπε εµφαντικά να υπερτερούν – είναι από τα µείζονα αίτια. Πρέπει επίσης να παραδεχθούµε πως η δικαιοσύνη και η ελευθερία, ακόµη και στις λίγες περιπτώσεις όπου όντως εφαρµόζονται, δεν ικανοποιούν πια τους πολλούς, όταν δεν συνοδεύονται από την ευµάρεια. Για δε τους λίγους και τους τολµηρούς, εκείνους που θέτουν τον πλουτισµό ως µέγιστη πρόκληση και στόχο ζωής και ως την µόνη αξία λόγου επιβράβευση σε έναν κόσµο χωρίς πολλά ιδανικά, η σοσιαλιστική άποψη αντιµετωπίζεται µε εκνευρισµό, αντιπάθεια και υπεροψία. Άλλωστε στην αποθέωση της οικονοµίας τα µέγιστα δεν συνέβαλε και ο πολύς Μαρξ; Έτσι ιδωµένος, ο θρίαµβος της φιλελεύθερης παράταξης φαίνεται απόλυτος, κι ο φιλελευθερισµός µονόδροµος, καίτοι θνησιγενής και ληξιπρόθεσµος - λόγω της εξαντλήσεως Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Ούλωφ Πάλµε : ηγέτης του Σοσιαλδηµοκρατικού Κόµµατος από το 1969 εώς το 1986 και Πρωθυπουργός της Σουηδίας.

των φυσικών πόρων του πλανήτη και των λοιπών καταστροφικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που και αυτός, αλλ’ όχι µόνον αυτός, προκαλεί - και άµεσα ανθρωποκτόνος, και ο σοσιαλιστικός θεωρητικός αντίλογος φαντάζει ως αίρεση των αποτυχηµένων και των γραφικών. Κάτι που αν το καλοσκεφθούµε σηµαίνει ότι είναι σήµερα παρά ποτέ αναγκαίος, όχι όµως όπως µας τον κληρονόµησε το παρελθόν, αλλά σε µία εις βάθος ανανεωµένη µορφή του. Στον τόπο µας ο σοσιαλισµός, µε εξαίρεση µια φούχτα αγνών ιδεολόγων που γρήγορα ετέθησαν στο περιθώριο, υπήρξε, στην µεταπολιτευτική κυρίως πραγµατικότητα, το µέγα δόλωµα στα χέρια επιτηδείων προκειµένου να αναρριχηθούν στην εξουσία και να καρπωθούν τα καλά και συµφέροντα του δοβλετιού. Υπήρξε δηλαδή µέγα εργαλείο απάτης που µε µαεστρία, υψώνοντας το λάβαρο της αλλαγής, και µη αποφεύγοντας τις εθνικιστικές ή αντιδυτικές κορώνες, εκµεταλλεύθηκε τρία στοιχεία του χαρακτήρα του Έλληνα: την µαταιοδοξία, τον φθόνο και την ροπή προς την προς τα κάτω ισότητα, και βέβαια τις µοιραίες και µη αδυναµίες ενός κοινωνικού καθεστώτος και ενός κράτους, όπως το ελληνικό. Φρονώ εποµένως πως µέχρις ότου διαπιστωθούν στην πράξη όχι τόσο σηµεία µετάνοιας όσο σηµεία µιας εκ βάθρων ανανέωσης, είναι τουλάχιστον κακόγουστο να συµπεριλάβοµε το ΠΑΣΟΚ στο τεύχος της Νέας Πολιτικής περί σοσιαλισµού. !

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

49

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

Τα αδιέξοδα της ευρωπαϊκής σοσιαλδηµοκρατίας Tου Παναγιώτη Τραπεζάνογλου

Τ

ο αρχικό δίληµµα των σοσιαλδηµοκρατικών δυνάµεων ήταν ανάµεσα σε µία επαναστατική αντικαπιταλιστική στρατηγική ή στην ειρηνική µετάβαση στον σοσιαλισµό, µέσα από την συµµετοχή στις δηµοκρατικές λειτουργίες των νεωτερικών δηµοκρατιών. Η δεύτερη αυτή στρατηγική απέδωσε καρπούς, αφού τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα συνέβαλαν στη διεύρυνση των πολιτικών δικαιωµάτων, στη δηµιουργία συστηµάτων κοινωνικής προστασίας, στην προώθηση των αιτηµάτων των κατώτερων τάξεων και στην επίτευξη θεσµικών και οικονοµικών αλλαγών, που µετέβαλαν τις δοµές των καπιταλιστικών κρατών. Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου, ο κόσµος χωρίστηκε σε δύο αντίπαλα πολιτικά και ιδεολογικά στρατόπεδα. Μέσα στο πλαίσιο του ασφυκτικού διπολικού ανταγωνισµού, η κατεστραµµένη Ευρώπη χρειαζόταν το κατάλληλο πολιτικό και οικονοµικό µοντέλο που θα εξασφάλιζε την ανάπτυξή της. Η σοσιαλδηµοκρατική συναίνεση ανταποκρίθηκε στο κάλεσµα για δικαιότερη κοινωνία και στα αιτήµατα των εργατικών και κατώτερων υπαλληλικών στρωµάτων. Αποδέχθηκε την καπιταλιστική οικονοµία της αγοράς (π.χ. το γερµανικό SPD µε ρητό τρόπο το 1959), αµβλυνόµενη µε φιλολαϊκά µέτρα κρατικής παρέµβασης (κεϋνσιανισµός µεικτή οικονοµία). Κατάφερε να απορροφήσει τους κοινωνικούς κραδασµούς µέσω του κράτους πρόνοιας και να εξασφαλίσει ευηµερία και υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης για τρεις περίπου δεκαετίες, περίοδος που στη Γαλλία ονοµάστηκε «ένδοξη τριακονταετία» (les trente glorieuses). Με ιδιότυπη εξαίρεση τα σοσιαλιστικά κόµµατα της Νότιας Ευρώπης, τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα χαρακτηρίζονταν : α) από τη ηγεµονία τους στα αριστερά του πολιτικού φάσµατος και την απουσία ισχυρού ανταγωνισµού από κάποιο κοµµουνιστικό κόµµα, β) τον προνοµιακό τους 50

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

οργανωτικό και πολιτικό δεσµό µε την κυρίαρχη έκφραση της εργατικής τάξης και γ) το ότι αποτελούσαν διευρυµένους συνασπισµούς της εργατικής τάξης, την οποία εξέφρασαν σε συνδυασµό κυρίως µε τα υπαλληλικά στρώµατα του δηµοσίου τοµέα. Ιδιαίτερα κατά τις δεκαετίες του ’80 και ’90 ο διεθνής συσχετισµός δυνάµεων άλλαξε δραµατικά, στερώντας από την σοσιαλδηµοκρατία το προνοµιακό έδαφος πάνω στο οποίο ασκούσε τις µεταρρυθµιστικές της πολιτικές. Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισµού συµπαρέσυρε την Αριστερά ως ιδεολογικό πόλο. Ο ευρωπαϊκός χώρος, στον οποίο άνθησαν τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα, έπαψε να είναι ο ενδιάµεσος χώρος µεταξύ φιλελευθερισµού και σοσιαλιστικού κρατισµού. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Συνθήκη του Μάαστριχτ και η Νοµισµατική Ένωση έθεσαν επί τάπητος νέα ιδεολογικά και πολιτικά διλήµµατα. Μέσα στο πλαίσιο της παγκοσµιοποίησης των αγορών και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ο ρόλος του κράτους ως προνοµιακού εργαλείου κοινωνικής και οικονοµικής πολιτικής των σοσιαλδηµοκρατών, εξασθένησε. Ωστόσο, στα πλαίσια αυτής της συγκυρίας, τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα κλήθηκαν να προσφέρουν εκ νέου τις υπηρεσίες τους, ύστερα από µία περίοδο αποχής από την εξουσία. Από τα µέσα περίπου της δεκαετίας του ’90, τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα σηµείωσαν απανωτές εκλογικές νίκες. Η αλλαγή σε επίπεδο συστήµατος βρήκε τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα σε ιδεολογική και προγραµµατική ετοιµότητα. Η νέα ιδεολογική πλατφόρµα που προωθήθηκε, είχε ως εµβληµατικό εκπρόσωπο τον Άντονυ Γκίντενς, που πρότεινε, ως εναλλακτική λύση στον νεοφιλελευθερισµό, τη θεωρία του «Τρίτου ∆ρόµου». Στην βάση της, η θεωρία αυτή είχε ως πολιτικό υποκείµενο το «ριζοσπαστικό κέντρο», το οποίο συνιστούσε την υπέρβαση των αγκυΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

λώσεων της παλαιάς αριστεράς. Πλέον, ο στόχος δεν ήταν η αναδιανοµή του πλούτου, αλλά η «αναδιανοµή των ικανοτήτων», έτσι ώστε να δηµιουργηθεί αυτό που αποκαλείται κοινωνία «θετικής πρόνοιας». Ο Τρίτος ∆ρόµος πρότεινε «ενέσεις» κοινωνικού δαρβινισµού και στήριζε την ατοµική υπευθυνότητα αντί της υιοθέτησης κρατικών στρατηγικών. Η θεωρία του Τρίτου ∆ρόµου βρήκε οπαδούς εκτός από τη Βρεττανία και σε άλλες χώρες (Γερµανία, Ιταλία, Ελλάδα). Στόχευση της θεωρίας αυτής ήταν η κατάληψη του κεντρώου χώρου της πολιτικής (επίκληση της Κεντροαριστεράς). Αντίστοιχη στρατηγική διατυπώθηκε στο κλιντονικό µοντέλο της «τριγωνοποίησης», όπου το ∆ηµοκρατικό κόµµα όφειλε να προσεγγίσει τον κεντρώο χώρο αν ήθελε να καταλάβει την εξουσία. Γενικώτερα, το µοντέλο του Τρίτου ∆ρόµου µε το οποίο συνταυτίστηκαν λιγώτερο ή περισσότερο τα περισσότερα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα της Ευρώπης, αποτέλεσε µια πραγµατιστική προσπάθεια προσαρµογής του σοσιαλδηµοκρατικού µοντέλου στην οικονοµία της αγοράς και µια ρήξη µε το παρελθόν της κεντρικά σχεδιαζόµενης οικονοµίας. Κύριος στόχος του ήταν η κατάκτηση της εξουσίας και η παραµονή σ’ αυτήν, µέσω του ανοίγµατος σε ευρύτερα κοινωνικά στρώµατα και της υιοθέτησης σχετικά ηπιώτερων φιλελεύθερων πολιτικών, ώστε να συγκρατείται η παραδοσιακή αριστερή εκλογική βάση. Η νέα αυτή προγραµµατική σύνθεση έπληξε, όµως δύο σηµαντικά στοιχεία του σοσιαλδηµοκρατικού µοντέλου: τη σύνδεση µε τα αιτήµατα της εργατικής τάξης και τον ρυθµιστικό ρόλο του κράτους. Έτσι, τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα βρέθηκαν στη θέση να συµβιβάζουν νεοφιλελεύθερες πολιτικές στον χώρο της οικονοµίας (ιδιωτικοποιήσεις, πολιτικές λιτότητας, αποδόµηση του κράτους πρόνοιας κτλ.) και ταυτόχρονα να δέχονται πίεση από την παραδοσιακή κοινωνική τους βάση, ώστε να ικανοποιήσουν τα αιτήµατα των ασθενέστερων τάξεων, κάτι που συχνά επετεύχθη κυρίως σε επίπεδο ρητορικής ή παροχολογίας. Την περίοδο αυτή, τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα κλήθηκαν ουσιαστικά να δώσουν εξετάσεις διαχειριστικής ικανότητας. Θεωρήθηκαν ικανά να ασκήσουν πιο «ήπιες» νεοφιλελεύθερες πολιτικές και να απορροφήσουν τις κοινωνικές εντάσεις που δηµιουργούσε η εφαρµογή των φιΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Τόνυ Μπεν : άγγλος σοσιαλιστής πολιτικός

λελεύθερων πολιτικών, απαραίτητων για τη επίτευξη των στόχων που έθετε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε σηµαντικό βαθµό, το κατάφεραν. Ωστόσο, η ιδεολογική και προγραµµατική τους µετάλλαξη είχε άµεσες επιπτώσεις στη σύνθεση της εκλογικής τους βάσης. Αυτή διευρύνθηκε προς τα µεσαία και ανώτερα στρώµατα, αποδυναµώθηκε όµως στους κόλπους των παραδοσιακών υποστηρικτών τους. Η «απογοητευµένη» ψήφος σηµαντικής µερίδας αυτών των στρωµάτων στράφηκε συχνά προς κόµµατα διαµαρτυρίας, κυρίως στα αριστερά αλλά και στα δεξιά. Είναι χαρακτηριστικό όσο και ακραίο το παράδειγµα των γαλλικών προεδρικών εκλογών του 2002, όταν το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο ήταν το κόµµα που συγκέντρωσε το µεγαλύτερο ποσοστό ψήφων εργατών. Μετά µία περίοδο κυριαρχίας στα ευρωπαϊκά πράγµατα, η διάψευση των ελπίδων που επενδύθηκαν στα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα έδωσε τη θέση της σε µία πε- " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

51

Φ ΑΚΕΛΛΟΣ: Ο Σ ΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Σ ΗΜΕΡΑ

ρίοδο βαθειάς κρίσης σε ιδεολογικό επίπεδο. Σε κάποιες χώρες, τα κόµµατα αυτά έχασαν την εξουσία και µπήκαν σε παρατεταµένη εσωτερική κρίση, χωρίς να διαθέτουν προς το παρόν κάποιο συνεκτικό σχέδιο εξόδου από αυτήν (π.χ. Γαλλία, Ελλάδα), ενώ σε άλλες, όπου αυτά παρέµειναν στην εξουσία, είτε αυτόνοµα είτε στα πλαίσια κυβερνήσεων συνεργασίας, παρατηρείται έλλειµµα φιλολαϊκών πολιτικών και απουσία συγκροτηµένου προγραµµατικού λόγου (π.χ. Γερµανία, Ιταλία, Ισπανία, Βρετανία). Αν και το γερµανικό και βρεττανικό κόµµα έδειξαν τελευταία διάθεση αριστερής στροφής, κοινή συνισταµένη των περισσοτέρων κοµµάτων είναι ότι αποφεύγουν τις ιδεολογικές ζυµώσεις και την επανασύνδεση µε τα αιτήµατα των ασθενέστερων τάξεων, που παραδοσιακά εξέφραζαν. Χωρίς να παραγνωρίζουµε το γεγονός ότι αρκετές ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζουν να έχουν σοσιαλδηµοκρατι-

κές κυβερνήσεις, είναι αδύνατον να µην συµφωνήσουµε µε την πανθοµολογούµενη διαπίστωση περί κρίσης ταυτότητας των σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων. Πέρα από την δυνατότητά πρόσβασης στην εξουσία, τίθεται και το ουσιαστικώτερο ζήτηµα της ιδεολογικής τους ταυτότητας. Επιµέρους θετικές πολιτικές έχουν αποδειχθεί αξιόλογες. Απουσιάζει όµως ένα συνολικό εναλλακτικό πρόγραµµα, µε σταθερό αίτηµα την κοινωνική δικαιοσύνη, όπως και η σύνδεση µε το ακανθώδες οικολογικό ζήτηµα, το οποίο υπερβαίνει πλέον τις εθνοκρατικές στρατηγικές. ! Ενδεικτική βιβλιογραφία : Bergounioux Alain & Manin Bernard, Le régime socialdémocrate, PUF, 1989 Moschonas Gerassimos, In the name of Social democracy, Verso, 2002 Γκίντενς Άντονυ, Ο Τρίτος ∆ρόµος, Πόλις, 1998

#

∆ΕΛΤΙΟ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗΣ Στείλτε αυτό το κουπόνι στις εκδόσεις PRESS LINE - Ν. ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ & ΣΙΑ Ε.Π.Ε. ΜΑΓΕΡ 11, 104 38 ΑΘΗΝΑ • ΤΗΛ.: 210 5225479, Fax: 210 5243345 ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗ (11 τεύχη) ΕΛΛΑ∆Α - ΚΥΠΡΟΣ: 35 Ευρώ ΦΟΙΤΗΤΕΣ: 30 Ευρώ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: 80 Ευρώ ΧΩΡΕΣ Ε.Ε.: 65 Ευρώ ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ: 75 Ευρώ

ΤΡΟΠΟΙ ΠΛΗΡΩΜΗΣ • Με πιστωτική κάρτα: Εθνοκάρτα !

Visa ! Αριθµός κάρτας:

Mastercard !

Diners ! Ηµ. Λήξεως:

• Με ταχυδροµική επιταγή • Με κατάθεση στον τραπεζικό λογαριασµό: ΕΘΝ. ΤΡΑΠΕΖΗΣ 108-47118154 EUROBANK ERGASIAS 0026-0251570200060926

! ! !

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗΤΗ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ: ............................................................................... ΑΦΜ: ................................ ∆OY: ................................

ONOMATEΠΩNYMO (για ιδιώτες): ................................................................. ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ................................................................

TAX. ΚΩ∆ΙΚΑΣ: ................................. ΠΟΛΗ: ................................................ ΤΗΛΕΦΩΝΟ: ......................... FAX:.............................

ONOMATEΠΩNYMO ΠΑΡΑΛΗΠΤΗ:......................................................................................................................................................... ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟΥ: .................................................................................................................................................

TAX. ΚΩ∆ΙΚΑΣ: .....................................

ΠΟΛΗ:...................................................

Σύµφωνα µε το ΚΒΣ, άρθρο 13, παραγρ. 17, για τις συνδροµές εκδίδονται διπλότυτες αθεώρητες αποδείξεις, παραστατικά δαπάνης για την επιχείρηση.

52

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Κ ΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Tαινίες του Σαββατοκύριακου Tου Κωνσταντίνου Μπλάθρα

Μ

ετά τις µεγαλοταινίες (µπλοκµπάστερ) του ποπκορν, το Xόλυγουντ επενδύει τώρα στις ταινίες του Σαββατοκύριακου. Φέτος το καλοκαίρι, επί παραδείγµατι, στις HΠA, από τον Mάϊο, οπότε και αρχίζει η ακµή της κινηµατογραφικής περιόδου για τις εκατοντάδες χιλιάδες αίθουσες της χώρας, έβγαινε από µία µεγαλοταινία σχεδόν κάθε Σαββατοκύριακο. ΣπάϊντερMαν 3, Oι πειρατές της Kαραϊβικής στο τέλος του κόσµου, Tρανσφόρµερς, Σρεκ ο Tρίτος, O Xάρυ Πότερ και το Tάγµα του Φοίνικα, Oι Σίµσονς κ.λπ., είναι ταινίες που έπαιρναν η µία τη σκυτάλη από την άλλη στις αµερικανικές αίθουσες, σχεδόν κάθε Σαββατοκύριακο. H νέα αυτή πραγµατικότητα, που όπως λένε οι αναλυτές πηγάζει από µια νέα επιχειρηµατική τακτική συµφωνιών µεταξύ των στούντιο παραγωγής και των αλυσσίδων αιθουσών, έχει ως αποτέλεσµα να είναι πολύ περισσότερο παρακινδυνευµένη η έξοδος, εν τω µεταξύ, «µικρότερων» ταινιών.

Aυτά εις HΠA, όπου ο κινηµατογράφος παραµένει µία από τις µεγάλες µπίζνες και συγκεντρώνει κάθε χρόνο άφθονο και ζεστό χρήµα από όλον τον κόσµο, όπου οι ταινίες αυτές παίζονται. Eις τα καθ’ ηµάς, οι διανοµείς ταινιών φαίνεται, µάλλον αντιθέτως, να επενδύουν στον πληθωρισµό. Mε το που µπήκε ο Σεπτέµβρης –στην Eλλάδα το καλοκαίρι ποτέ δεν ήταν το φόρτε των κινηµατογραφικών αιθουσών– ένα πλήθος εταιρειών διανοµής άρχισε να συσσωρεύει δεκάδες ταινίες την εβδοµάδα. Φτάνει να ρίξετε µια µατιά στις κινηµατογραφικές στήλες του τύπου κάθε Πέµπτη. Mε τον τρόπον αυτό, ευκολύνονται µεν να δουλεύουν οι επίσης δεκάδες αίθουσες των πολυκινηµατογράφων, δηλαδή να προβάλλουν ταινίες ακατάπαυστα, σε κάποιες ήδη από το µεσηµέρι, µε πενιχρά όµως αποτεΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

λέσµατα στα εισιτήρια, αφού οι θεατές µοιράζονται. H αλήθεια είναι ότι δύσκολα µπορεί κανείς να διακρίνει εδώ µιάν επιχειρηµατική πολιτική, πέραν των συµβατικών υποχρεώσεων που προκύπτουν από τα συµβόλαια µε τις ξένες εταιρείες διανοµής και την γρήγορη έξοδο της ταινίας και στο DVD. Στην ουσία, δηλαδή, η εγχώρια διανοµή λειτουργεί ως πρακτορείο είσπραξης των λίγων ή περισσότερων εισιτηρίων κάθε εισαγόµενης ταινίας.

Mέσα σ’ αυτό το κλίµα, δεν θα µπορούσε κανείς παρά να χαιρετίσει ως «αισιόδοξη» την προσπάθεια κάποιων Eλλήνων διανοµέων, τα τελευταία χρόνια, να µπουν και στο παιγνίδι παραγωγής ταινιών, επιδιώκοντας τη µεγάλη επιτυχία, όπως έγινε πριν µερικά χρόνια µε την Πολίτικη Kουζίνα, κοπιάροντας από τα µεγάλα στούντιο ακόµα και την πολιτική του φραντσάϊζινγκ (παράλληλη κυκλοφορία βιβλίων µε συνταγές κ.λπ.). Oι εταιρείες αυτές ελπίζουν έτσι στο ακέραιο των εισπράξεων και όχι στα ποσοστά που τους παραχωρούν οι Aµερικανοί, διακινδυνεύοντας από την άλλη να χρεωθούν µια αποτυχία. Tον χειµώνα που µας πέρασε είχαµε αρκετές τέτοιες ταινίες στις αίθουσες, όπως το Πέντε λεπτά ακόµα, Mια µέλισσα τον Aύγουστο, Alter Ego κ.λπ., µε πενιχρά όµως αποτελέσµατα.

H φετινή χρονιά, µε µικρή παραγωγή ταινιών, αρχίζει ωστόσο µε περισσότερες ελπίδες επιτυχίας, ποντάροντας σε µία δοκιµασµένη σε επιτυχίες σκηνοθέτιδα, την Όλγα Mαλέα και το Πρώτη Φορά Nονός. ∆εν µιλάµε, βέβαια, για την πρώτη γραµµή της ποιότητας, αλλά µήπως και οι αµερικανικές αντίστοιχες είναι ποιοτικώτερες; Tο στοίχηµα έγκειται στην επιχειρηµατική επιτυχία του εγχειρήµατος των διανοµέων - παραγωγών. Ίδωµεν! ! ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

53

Θ ΕΑΤΡΟ

Τέχνη: βαλβίδα ασφαλείας ή δυναµίτης; Μια γενιά ευνουχισµένη, άτολµη. Τα οράµατά της τα κυκλώνει η συµβατικότητα. Η ποίηση απούσα. Μόνο µέσα απ’ τα ‘βιβλία’, τη ‘µουσική’, το ‘σινεµά’. Μόνο µέσα απ’ τη θωπεία του καναπέ.

Tου Γιάννη ∆ρακόπουλου

Γ

ια κάθε άνθρωπο, η πραγµατικότητα υπάρχει µόνο σαν µια παράσταση, συντεθειµένη από εικόνες αποθηκευµένες στο σκληρό δίσκο. Κάθε δίσκος και µια διαφορετική αντίληψη της πραγµατικότητας. Και προγραµµατιστής όλων, ο ‘µεγάλος αδελφός’. Είµαστε περίπου ‘ροµπότ’, όργανα προγραµµατισµένα να λειτουργούν µε τρόπο που να εξυπηρετεί τον δηµιουργό, δηλαδή το χρήµα, τη δύναµη και τα κέντρα του. Περίπου όµως, αφού έχουµε και κάτι που δεν επιδέχεται προγραµµατισµό, το οποίο, αν και απροσδιόριστο, φαίνεται να υπάρχει µε κάποιο τρόπο και το αποκαλούµε ψυχή. Η τέχνη σήµερα λειτουργεί και αυτή ως βαλβίδα εκτόνωσης του συστήµατος. Όταν ο καθηµερινός άνθρωπος νιώθει να µπουκώνει, να σκάει από την παράνοια που αντιµετωπίζει στη ζωή, αναζητά την ανακούφισή του στην τέχνη. Πάει σινεµά ή θέατρο ή για να διασκεδάσει, ακούγοντας µουσική ή χορεύοντας. Και έτσι γεµίζει τις µπαταρίες του - ή µάλλον καλύτερα αδειάζει το φορτίο του για να ξαναρχίσει πάλι από την αρχή. Και έτσι, ποτέ δεν έρχεται αντιµέτωπος µε το πρόβληµα. Ποτέ δεν θα φτάσει στο αµήν για να πει "φτάνει ως εδώ". Αυτή είναι η κατάντια της τέχνης. Αυτήν την τέχνη να ανατρέψουµε. Τι πιο ηλίθιο σαν καλλιτέχνες, να είµαστε η ανακουφιστική βαλβίδα του συστήµατος. Πόσο µάλλον όταν µπορούµε να γίνουµε ο δυναµίτης στα θεµέλιά του. Το κοινό λοιπόν σήµερα έχει µάθει να χαϊδεύεται. Η τηλεόραση το χαϊδεύει, ο κινηµατογράφος το χαϊδεύει, η µουσική το ίδιο. Οι εικαστικές τέχνες είναι για λίγους, απευθύνονται σε λίγους, έχουν ειδικό κοινό, όπως τα κό54

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

µικς, τα οποία δεν χαϊδεύουν, δεν χαρίζονται, είναι σκληρά, πολύ σκληρά απέναντι στο κοινό. Το θέατρο; Μάλλον χαϊδεύεται. Το θέατρο χαϊδεύεται. Το θέατρο αυτοϊκανοποιείται. Κατά βάση. Είναι ειρωνικό, γιατί µε το θέατρο µπορούµε να αποφύγουµε το χάϊδεµα. Μπορούµε και πρέπει να επιδιώξουµε µιαν αγριότητα, µια σκληρότητα τέτοια, που να σοκάρει και να ξυπνήσει τις ναρκωµένες από την θωπεία του καναπέ συνειδήσεις µας. Σκοπός µας ως καλλιτέχνες, ως πνευµατικοί άνθρωποι, ως ποµποί, πρέπει να είναι να σοκάρουµε, να χτυπήσουµε, να πονέσουµε. Και έτσι, να βαπτίσουµε τον δέκτη στην κολυµπήθρα της ευθύνης. Πώς όµως, µια τέτοια αναγέννηση της τέχνης, όταν οι καλλιτέχνες χαϊδευόµαστε µέσα στο γυάλινο κόσµο µας, µέσα στη δική µας ντίσνεϋλαντ; Μέσα σε έναν µικρόκοσµο, που µπαίνουµε απ’ όταν είµαστε στις σχολές ακόµα και ποτέ δεν τον εγκαταλείπουµε; Αυτόν τον τόπο που αποκαλούµε καλλιτεχνικό κόσµο, που είναι στιγµές που θαρρείς πως δεν τέµνεται ποτέ µε τον πραγµατικό κόσµο. Πώς περιµένουµε να ανατείλει το φως από εδώ, πώς περιµένουµε να γεννηθεί το πραγµατικό; Με ποιους σπόρους; Φυτεύουµε συνθετικούς σπόρους, ραντίζουµε µε τα πιο προηγµένα φυτοφάρµακα των εργαστηρίων και έχουµε την ψευδαίσθηση ότι θα παραχθεί το φρέσκο. Και παράγεται το εκτρωµατικό, και πληµµυρίζει τους δρόµους και τις πλατείες, τους ροζ δρόµους και τις παλ πλατείες. Γι’ αυτό µου αρέσουν οι γκρίζες πλατείες, οι µαύρες πλατείες, οι άρρωστες πλατείες, οι αλλοδαπές πλατείες. Αν µη τι άλλο, είναι πραγµατικοί τόποι πραγµατικών ανθρώπων. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Β ΙΒΛΙΟ

Γιώργος Οικονόµου,

Η άµεση δηµοκρατία και η κριτική του Αριστοτέλη Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2007, σελ. 322.

T

ο βιβλίο αναλύει τους βασικούς θεσµούς και τις πρακτικές της άµεσης δηµοκρατίας, όπως αυτή υπήρξε στις αρχαιοελληνικές πόλεις και δη στην Αθήνα του 5ου-4ου αιώνα. Ταυτοχρόνως εξετάζει και την στάση του Αριστοτέλη απέναντι σε αυτήν, µε βάση κυρίως τα Πολιτικά αλλά και τα άλλα έργα του. Η εργασία του Γ. Ν. Οικονόµου έχει ως σκοπό και ως αποτέλεσµα να δείξει τη διαφορά της άµεσης δηµοκρατίας από τα σηµερινά πολιτεύµατα, σε βασικά σηµεία. Αναδεικνύονται έτσι τα βασικά χαρακτηριστικά της δηµοκρατίας, µε κύριους άξονες τη διαρκή ρητή αυτοθέσµισή της, την ύπαρξη ενός πραγµατικού δηµοσίου χώρου, την κυριαρχία του δήµου σε όλους τους τοµείς, τη συµµετοχή του σε όλες τις ρητές εξουσίες - κυβερνητική, νοµοθετική, δικαστική και εκτελεστική. Η πολιτική ισότητα και η συµµετοχή εξασφαλίζονται από την κλήρωση, που αποτελεί την ειδοποιό διαφορά της δηµοκρατίας από τα άλλα πολιτεύµατα. Ο Αριστοτέλης, από την πλευρά του, ασκεί κριτική σε αυτά τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της δηµοκρατίας. Αλλά το σηµαντικότερο µέρος του βιβλίου είναι η ανασύσταση της δηµοκρατικής επιχειρηµατολογίας - µε ποια δηλαδή επιχειρήµατα στηρίζεται και δικαιολογείται η άµεση δηµοκρατία. Τα επιχειρήµατα αυτά δεν είναι ιδεώδη και διακηρύξεις, αλλά ενσαρκώνονται σε θεσµούς, ισχύουν δε µόνο στη δηµοκρατία και όχι στα άλλα πολιτεύµατα ούτε στα σηµερινά αντιπροσωπευτικά που αυτοαποκαλούνται «δηµοκρατίες», αλλά στην ουσία

είναι αντιπροσωπευτικές ολιγαρχίες. Ας αναφέρουµε µερικά τέτοια επιχειρήµατα από αυτά που αναλύονται στο βιβλίο. Λ.χ., το επιχείρηµα της ελευθερίας υποστηρίζει ότι ελεύθερος είναι αυτός που συµµετέχει στην άσκηση της εξουσίας. Επίσης, το επιχείρηµα της συλλογικής υπεροχής υποστηρίζει ότι το σύνολο των πολιτών είναι ανώτερο από τους ολίγους ή τον έναν, ανεξαρτήτως του κριτηρίου που λαµβάνεται κάθε φορά υπ’ όψιν (αρετή, φρόνηση, πλούτος). Σε όλα τα δηµοκρατικά επιχειρήµατα, ο Αριστοτέλης ασκεί κριτική και διαφοροποιείται αισθητώς. Ορισµένες φορές όµως, η θέση του είναι δυσδιάκριτη λόγω της ασαφούς αναπτύξεως του κειµένου. Η προσφορά του βιβλίου είναι ότι διαχωρίζει τις δηµοκρατικές αντιλήψεις από αυτές του Αριστοτέλη, µε ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία, µε συνέπεια να αποφεύγεται η σύγχυση που επικρατεί σε αρκετούς, που αποδίδουν τα δηµοκρατικά επιχειρήµατα στον Αριστοτέλη. Συνεπώς, ο Αριστοτέλης τοποθετείται στο αντιδηµοκρατικό στρατόπεδο και ως εκ τούτου δεν δύναται να αποτελέσει πηγή εµπνεύσεως για πολιτική λύση. Το βιβλίο διαπνέεται από την ιδέα ότι η ιστορία είναι δηµιουργική πηγή νόµων, θεσµών, αξιών, από τα οποία µπορούµε να προσανατολισθούµε στο παρόν. Έτσι και η άµεση δηµοκρατία µπορεί να αποτελέσει για έµπνευση, κίνητρο και πηγή ιδεών, ως απάντηση στη σηµερινή πολιτική απάθεια και αλλοτρίωση που έχουν οδηγήσει τα σηµερινά ολιγαρχικά πολιτεύµατα που αυτοχαρακτηρίζονται δηµοκρατίες. !

Ιστοχώρος πολιτικής ανάλυσης, τεκµηριωµένου διαλόγου, κριτικής και πολιτικής παρέµβασης του δηµοκρατικού χώρου. Καθηµερινή ανανέωση µε άρθρα, αναλύσεις, σχόλια και προτάσεις. Αποκλειστική παρουσίαση σηµαντικών κειµένων από τον διεθνή τύπο και τις σηµαντικώτερες δεξαµενές σκέψης στο εξωτερικό

www.ppol.gr. Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

55

Β ΙΒΛΙΟ

Γιώργος Τσιώλης

Ιστορίες Ζωής & Βιογραφικές Αφηγήσεις Εκδ. Κριτική 2006 σελ. 290

Tου Ανδρέα ∆αβαλά

Μ

ια από τις πιο δηµοφιλείς νέες τάσεις στο χώρο των κοινωνικών επιστηµών, αποτελεί η αναψηλάφηση και ανάδειξη βιωµάτων και εµπειριών ατόµων ή οµάδων µε εξέχουσα σηµασία στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Στο πλαίσιο της ιστοριογραφίας η έρευνα στρέφεται σε πρωτογενές υλικό που φωτίζει άγνωστες ή ελάχιστα σηµασιολογηµένες πτυχές του παρελθόντος και στον ευρύτερο χώρο της κοινωνιολογίας το µικρο-επίπεδο ανάλυσης νοηµατοδοτεί εκ νέου φαινόµενα τα οποία συνηθίζαµε να αντιµετωπίζουµε µε σχεδόν στερεοτυπική προκατάληψη. Στη σύγχρονη πολυσχιδή πραγµατικότητα όπου ο όγκος της πληροφορίας προκαλεί ερευνητική κόπωση αν όχι αποδιοργάνωση, ο ρόλος της ατοµικότητας προβάλλει όχι µόνο ως εργαλειακή διέξοδος, αλλά ως πολλά υποσχόµενη µεθοδολογία επιστηµονικής σύνθεσης κι ερµηνείας. Υπό το πρίσµα αυτό, το πόνηµα του καθηγητή κ. Γ. Τσιώλη «Ιστορίες Ζωής και Βιογραφικές Αφηγήσεις» έρχεται να καλύψει ένα υπαρκτό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία. Το έργο µπορεί κάλλιστα να εκληφθεί ως µια πλήρης και κατατοπιστική εισαγωγή στο αντικείµενο της βιογραφικής προσέγγισης ως ουσιαστικής συνιστώσας στο χώρο των ποιοτικών κοινωνικών ερευνών. Η εξοικείωσή µας µε τη βιογραφική µέθοδο µας οδηγεί στις απαρχές του 20ου αιώνα όπου η πρωτοπόρος σχολή του Σικάγου έδωσε έµφαση στη σκοπιά των δρώντων υποκειµένων και πιο συγκεκριµένα στην υποκειµενική πρόσληψη των κοινωνικών φαινοµένων, αναδεικνύοντας τη διαλεκτική στάσεων (attitudes) και αντικειµενικών αξιών (values). Μετά την πρόσκαιρη κατίσχυση της ποσοτικής έρευνας ο συγγραφέας µας παρουσιάζει την αναβίωση του ενδιαφέροντος για τη βιογραφική έρευνα από τη δεκαετία του 70 ως αντίστιξη στο νεοθετικισµό και το δοµολειτουργισµό. Με 56

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

αυτό το σκεπτικό ο Schutze ακολουθώντας το πρόταγµα της εµπειρικά θεµελιωµένης θεωρίας (grounded theory) “πρέσβευε πως οι κοινωνιολογικές θεωρήσεις θα πρέπει να παράγονται µέσα από µια διαδικασία συνεχούς διαλόγου µεταξύ του σταδιακά διαµορφούµενου θεωρητικού πλαισίου και της συστηµατικής προσέγγισης των εµπειρικών δεδοµένων” (σελ. 59). Παράλληλα αποκτά ισχυρή επιρροή η «αντικειµενική ερµηνευτική» του Oevermann η οποία επιχειρεί να “παντρέψει το βασικό πρόταγµα της ερµηνευτικής παράδοσης, την ανίχνευση των δοµών του νοήµατος της ανθρώπινης δράσης, µε τη θέση του δοµικού προσδιορισµού της δράσης. ” Για το λόγο αυτό “στρέφει το ενδιαφέρον της στη µελέτη της γένεσης, της αναπαραγωγής και του µετασχηµατισµού των αντικειµενικών δοµών του νοήµατος” (σελ. 88) αναζητώντας ακόµη και τις λανθάνουσες διαστάσεις του. Παρότι ένας ολόκληρος επιστηµονικός κλάδος είναι αδύνατον να συµπυκνωθεί στις γραµµές µια βιβλιοπαρουσίασης, δεν απαιτείται ιδιαίτερη προσπάθεια για να καταστεί σαφές πως η προϊούσα εξατοµίκευση της σφαίρας του κοινωνικού, καθιστά ενδεδειγµένη αν όχι απαραίτητη την προσφυγή του ερευνητή στη βιογραφική µέθοδο ως µια αποκαλυπτική πηγή πρόσληψης της µετανεωτερικής πραγµατικότητας. Προς το σκοπό αυτό το έργο του κ. Τσιώλη ολοκληρώνεται µε µια εύληπτη αναφορά στα ζητήµατα της ερευνητικής πράξης. Έτσι ακόµη και ο µη µυηµένος αναγνώστης έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τη διαδικασία παραγωγής, µεταγραφής και ανασυγκρότησης του αφηγηµατικού κειµένου διαµέσου του οποίου υποστασιοποιείται η σύζευξη ατοµικού και κοινωνικού στοιχείου. Κλείνοντας θα ευχόµασταν η ποιοτική κοινωνιολογική έρευνα να εµπλουτισθεί µε βιβλιογραφικό υλικό στον τόπο µας και ο Γ. Τσιώλης να βρει άξιους µιµητές. ! Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα

Ξαναδιαβάζοντας τον Weber στην Ελλάδα του 2007 Tου Ευάγγελου Τάρταρη

Π

ρέπει να αναγνωρισθεί πως ένα από τα σηµαντικώτερα αποτελέσµατα της κατάρρευσης των ολοκληρωτικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, ήταν πως µετέβαλε το πεδίο του προβληµατισµού σχετικά µε το µέλλον και την πρόοδο της κοινωνίας. Ενώ πρωτύτερα η ύπαρξη «στρατοπέδων» και συνασπισµών ενίσχυε κάπως την ανάδειξη «ορθολογικών» διαφωνιών και ειδοποιών διαφορών (αν και η εντεινόµενη αποδυνάµωση της ΕΣΣ∆ διαµόρφωνε σταθερά καινούρια δεδοµένα), η συγχρονισµένη αυτο-διάλυση των κοµµουνιστικών συστηµάτων άνοιξε έναν καινούριο κύκλο αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων στους κόλπους της κοινωνίας. Οι επικρίσεις και οι διαµαρτυρίες έναντι της καπιταλιστικής οικονοµίας, έχοντας απωλέσει το σταθερό σηµείο αναφοράς τους, αντικατέστησαν τους παλιούς και δύσκαµπτους ορισµούς των σοσιαλιστικών θεωρήσεων και στράφηκαν εναντίον εννοιών κλισέ πια, όπως ο νεοφιλελευθερισµός και η παγκοσµιοποίηση. Αυτές οι µαζικές πολλές φορές ποσότητες ανθρώπινης σκέψης και δράσης, παρατηρούµε πως αρκετά συχνά υπερβατούν πάνω από τα λογικά και αναµενόµενα πλαίσια της κριτικής ή της αποδοκιµασίας, τα οποία σαφώς και είναι προαπαιτούµενα κάθε δηµοκρατικής ανοικτής πολιτείας. Ως αποτέλεσµα έχουµε άλλοτε την άδικη αναταραχή και εσωστρέφεια στο εσωτερικό πολλών κοινωνιών, και άλλοτε την αµφισβήτηση θεµελιωδών αξιών, όπως του ∆υτικού πολιτισµού και της ελεύθερης οικονοµίας, µε θέσεις οι οποίες αγγίζουν όχι σπανίως τις παρυφές του µηδενισµού, του λαϊκισµού και ενδεχοµένως του παραλογισµού. Θα έπρεπε λοιπόν σήµερα, στην εποχή της πληροφορίας και των γοργών εξελίξεων, να αναρωτιόµαστε για υποθέσεις για τις οποίες η ιστορία και η πραγµατικότητα έχουν προσφέρει σαφείς κατευθύνσεις και υποδείξεις; Θα έπρεπε ακόµα, να ανακυκλώνουµε επιχειρήµατα και απόΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

ψεις που ανήκουν σε συνθήκες άλλης εποχής και συνεπώς άλλης κοινωνικής και πολιτικής πραγµατικότητας; Τέλος, θα έπρεπε (δίχως ν’ απεµπολούµε την κριτική µας στάση) να µηδενίζουµε και να εθελοτυφλούµε εµπρός στα τεράστια επιτεύγµατα του ∆υτικού πολιτισµού; Θα ήταν χρήσιµο όµως σε τέτοια ερωτήµατα, να µην αντιτάξουµε στείρες αποδοκιµασίες αλλά την αναβάθµιση της πολιτικής µας παιδείας και την επαναφορά της δηµόσιας αντιπαράθεσης στον εποικοδοµητικό προβληµατισµό.

"

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

57

Επιφυλλίδα Τέτοιες προσπάθειες µπορούν κάλλιστα να ευοδωθούν µέσα από τη ανάγνωση τόσο της ιστορίας όσο και του έργου σηµαντικών µελετητών του παρελθόντος και του παρόντος. Ένας από αυτούς σίγουρα είναι ο κορυφαίος κοινωνιολόγος Max Weber, ο οποίος στο γνωστό έργο του «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύµα του καπιταλισµού» προσδιορίζει τις αξίες και την µοναδικότητα της ∆ύσης και οριοθετεί το καπιταλιστικό σύστηµα παραγωγής σε ξεκάθαρες θέσεις, δίχως φονταµενταλισµούς και προσπάθειες δηµιουργίας στεγανών, ιδεοληψίες και ανατροφοδοτούµενες πολιτικολογίες. Παρακάτω ακολουθούν επιλεκτικά κάποιες αρκετά επεξηγηµατικές αναφορές από την εισαγωγή της µελέτης του. «Ο ∆υτικός πολιτισµός είναι ο µόνος στον οποίο εµφανίστηκαν πολιτισµικά φαινόµενα, τα οποία ανήκουν σε µια εξελικτική γραµµή µε παγκόσµια ισχύ. Συγκεκριµένα, µόνο στη ∆ύση έχει υπάρξει επιστήµη σε ένα τέτοιο εξελικτικό στάδιο που να αναγνωρίζεται σαν έγκυρη. Υπήρχε σίγουρα και αλλού γνώση και παρατήρηση µεγάλης λεπτότητας (Ινδίες, Αίγυπτος, Κίνα) έλειπε όµως η µαθηµατική θεµελίωση που έδωσαν οι Έλληνες, όπως και η λογική απόδειξης, δηλαδή τα θεµέλια της σηµερινής επιστηµονικής µεθοδολογίας. Πουθενά δεν εµφανίστηκε η πειραµατική µεθοδολογία και η χρήση του εργαστηρίου για τις θετικές επιστήµες. Το ίδιο και στην επιστήµη της ιστορίας και την πολιτική σκέψη, όπου η µέθοδος του Θουκυδίδη και ο στοχασµός του Αριστοτέλη είναι µοναδικοί». Παρόµοια διαπίστωση παραθέτει και όσον αφορά την τέχνη. «Ο ∆υτικός πολιτισµός, σαφές κληροδότηµα του αρχαιοελληνικού, ένωσε το απολλώνιο και το διονυσιακό στοιχείο. Από την ζωγραφική και την µουσική, ως την αρχιτεκτονική και την λογοτεχνία, ποτέ και πουθενά δεν παρουσιάστηκε η οργανωµένη και συγκροτηµένη παραγωγή πολιτισµού όπως στον ∆υτικό ευρωπαϊκό χώρο. Και άλλοι πολιτισµοί όπως της Ασίας και των ιθαγενών της Αµερικανικής ηπείρου παρουσίασαν αξιοθαύµαστες δηµιουργίες και επιτεύγµατα, απουσίαζε όµως η κλασσική ορθολογικοποίηση κάθε τέχνης. Παράδειγµα η µουσική, µε την ορθολογική αρµονική, τις σονάτες, τις συµφωνίες και τις όπερες, καθώς και τα όργανα όπως το βιολί, το αρµόνιο, το πιάνο. Η αρχιτεκτονική, µε χρησιµοποίηση του 58

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

γοτθικού θόλου για επιστέγασµα και κατανοµή της πίεσης και η καθιέρωση συγκεκριµένων ρυθµών. Η ζωγραφική, µε την ορθολογική χρησιµοποίηση των γραµµών και την προοπτική του χώρου. Ακόµα και οι ανακαλύψεις που προηγήθηκαν κατά πολύ στη Ανατολή, όπως η τυπογραφία, µόνο στη ∆ύση οδήγησαν στον περιοδικό τύπο και τις εκδόσεις, γεγονός που έδωσε τεράστια ώθηση µεταξύ άλλων στη λογοτεχνία και τη διείσδυσή της στον πληθυσµό». Τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγµατα όµως είναι οι αναφορές του Weber στην εκπαίδευση και την πολιτειακή οργάνωση. «Ανώτατα ιδρύµατα και σχολές σαφώς έχουν προϋπάρξει εκτός ∆ύσης, όµως συστηµατική ορθολογική και εξειδικευµένη καλλιέργεια της επιστήµης µε εκπαιδευµένο προσωπικό µόνο στη ∆ύση συναντάται. Το ίδιο ισχύει και στη θέσπιση οργανωµένου κράτους δικαίου από το Ρωµαϊκό δίκαιο έως το σηµερινό Κανονικό δίκαιο και τον Κρατικό υπάλληλο. Μορφές του υπήρξαν σε διάφορους πολιτισµούς, αλλά καµµία χώρα και καµµία εποχή δεν γνώρισε την απόλυτη και ολοκληρωτική εξάρτηση των πολιτικών, κοινωνικών και οικονοµικών προϋποθέσεων από την εξειδικευµένη οργάνωση των κρατικών υπαλλήλων. Παράλληλα, η οργάνωση πολιτικών και κοινωνικών οµάδων συγκρουόµενων ή υποστηριζόµενων µόνο στη δική µας κουλτούρα είναι γνωστά. Τα κοινοβούλια µε τους εκλεγµένους αντιπροσώπους, µε κυβερνήσεις από κοµµατικούς ηγέτες και υπουργούς είναι κάτι που χαρακτηρίζει µόνο τον ∆υτικό χώρο, παρ’ όλο που υπήρξαν κόµµατα/οµάδες σ’ όλο τον κόσµο µε σκοπό την απόκτηση εξουσίας, την άσκηση επιρροής, την προώθηση συµφερόντων κτλ. Η έννοια της πολιτικής οργάνωσης εν κατακλείδι υπό ένα ορθολογικό γραπτό Σύνταγµα, και µε διοίκηση που διέπεται από ορθολογικούς κανόνες και νόµους ασκούµενο από εκπαιδευµένους λειτουργούς, µόνο στη ∆ύση είναι γνωστή, παρά τις όποιες προγενέστερες παραπλήσιες µορφές». Τα όσα αναφέρει ο Weber δεν ερµηνεύονται βέβαια ως ότι ο ∆υτικός πολιτισµός παράγει, γενικά, κάποιες δραστηριότητες πρωτοφανείς, που παρεκκλίνουν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που συναντάµε στο πέρας της ανθρώπινης ιστορίας, σε όλα τα γεωγραφικά µήκη και πλάτη. Παντού, σε κάθε πολιτισµό και γεωγραφικό χώρο Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα υπήρξε η ανάγκη και πραγµατοποιήθηκαν προσπάθειες για την οργάνωση της κοινωνίας σε θέµατα πολιτειακά, κοινωνικά, οικονοµικά και πολιτιστικά. Ούτε αυτό που διαφοροποιεί τη ∆ύση σε σχέση µε τους υπόλοιπους πολιτισµούς οφείλεται στον ιµπεριαλισµό, την κατάκτηση ή την αποικιοκρατία, όπως διακηρύσσουν µονοδιάστατα οι αντίθετες φωνές. Τα φαινόµενα αυτά ήταν και είναι περισσότερο το αποτέλεσµα της τεραστίας συσσώρευσης γνώσης, δύναµης και θέλησης στη ∆ύση (αλλά κατά καιρούς και στην Ανατολή), και όχι το µέσον, αν και συνέδραµαν ξεκάθαρα στη δηµιουργία των κατά περιόδους αυτοκρατοριών, στην ευµάρεια και την ανάπτυξη των ∆υτικών κοινωνιών. Οι βάσεις του σύγχρονου πολιτισµού µας και άλλες απαντήσεις θα πρέπει να αναζητηθούν καλύτερα, για παράδειγµα, στη Βρεττανία της εποχής του κλασσικού φιλελευθερισµού του 17ου αιώνα και ύστερα, από κοινωνικές οµάδες και στοχαστές οι οποίοι τοποθέτησαν δυναµικά και σταθερά το άτοµο στο κέντρο του κόσµου. Οι Levelers, που είχαν ως σύνθηµά τους: «ο φτωχότερος στην Αγγλία έχει µια ζωή να ζήσει όσο και ο πλουσιότερος». Ο John Locke, που ισχυρίστηκε ότι τα άτοµα έχουν δικαίωµα να σπάσουν τα συµβόλαιά τους αν οι εξουσιαστές ποδοπατήσουν τα δικαιώµατά τους. Οι Adam Smith , Jeremy Bentham, John Stuart Mill, John Rawls οι οποίοι διεύρυναν και διέδωσαν αυτήν την πίστη κατοχυρώνοντάς την ως επιστήµη (των οικονοµικών) και ως φιλοσοφία (Φιλελευθερισµός, Ωφελιµισµός, Ορθολογισµός). Ακόµα, οι Thomas Paine , Thomas Jefferson , Voltaire , Alexis de Tocqeville που µεταλαµπάδευσαν και εµπλούτισαν αυτές τις ιδέες σε όλη τη ∆ύση, αλλά και οι Keynes και Hayek, που µ’ αυτήν την πίστη ουδέποτε διαφώνησαν. Φτάνοντας, λοιπόν, στο σηµείο όπου ο καπιταλισµός αρχίζει και σχηµατοποιείται, πρέπει να διαπιστώσουµε πως µόνον εκ παραδροµής και µονολιθικής - ιδεοληπτικής ανάγνωσης της ιστορίας, η ∆ύση έχει συνδεθεί άρρηκτα µε αυτόν. Όµως, πόσο ακριβής είναι αυτή η διατύπωση; Ο Weber αναφέρει: «Η δίψα για κέρδος, εδάφη, πλούτη και εξουσία, υπήρχε σε όλες τις κοινωνίες από αρχαιοτάτων χρόνων. Η φιλοκτησία, η επιδίωξη χρήµατος ή κέρδους δεν έχει αυτή καθ’ αυτή σχέση µε τον καπιταλιΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

σµό. Η ροπή αυτή υπήρχε και υπάρχει σε κάθε τάξη και επάγγελµα, σε κάθε περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας. Ήταν κοινή σ’ όλες τις συνθήκες που έζησαν οι άνθρωποι, σε όλα τα µήκη και πλάτη της γης, όπου υπήρχε βεβαία η αντικειµενική δυνατότητα εµφάνισής της. Η αχαλίνωτη βουλιµία για κέρδος δεν ταυτίζεται στο ελάχιστο µε τον καπιταλισµό και το πνεύµα του. Αντιθέτως, ο καπιταλισµός, αν και πολλοί τον θεωρούν ως µια άγρια και απάνθρωπη πλευρά των οικονοµικών και πολιτικών δραστηριοτήτων των ανθρώπινων κοινωνιών, εντούτοις δεν είναι παρά η τιθάσσευση όλων αυτών». Ταυτίζεται, θα προσθέταµε, περισσότερο µε τη χαλιναγώγηση αυτής της ορµής, µε τη θέσπιση κανόνων και ορίων, πάντα σε γενικές γραµµές και όχι για περιπτώσεις όπου διαπιστώνουµε πράγµατι σηµαντικές δυσλειτουργίες και ελλείµµατα κάθε µορφής. Παράλληλα, η έννοια του καπιταλιστή και της καπιταλιστικής επιχειρήσεως δεν είναι καινούρια εφεύρεση, ούτε επίσης δυτικό προνόµιο όπως πιστεύεται ακόµα και σήµερα. Στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς π.χ., βρίσκουµε πολλές και επίκαιρες αρχές επιχειρηµατικότητας. Ενδεικτικά στον Ξενοφώντα («Οικονοµικός», «Περί Προσόδων»), τον Λυσία («κατά ∆ιογείτονος»), τον Αριστοτέλη («Πολιτικά») και τον ∆ηµοσθένη («κατ’ Αριστογείτονος») διακρίνουµε αναφορές στην οργάνωση και τον έλεγχο της επιχείρησης, τη σωστή επιλογή προσωπικού, την ανταµοιβή και τα κίνητρα στους απασχολουµένους, την επα- " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

59

Επιφυλλίδα νεπένδυση και τη συµµετοχή των κερδών στις δηµόσιες δαπάνες κτλ. Επιπλέον, στην Κίνα, στις Ινδίες, στην Αίγυπτο και τη Βαβυλώνα, καθώς και κατά τον Μεσαίωνα, υπήρξαν οργανωµένες οικονοµικές προσπάθειες (µέσω του εµπορίου, των αποικιών, των κατακτητικών πολέµων κτλ) και όχι µεµονωµένοι τυχοδιωκτισµοί όπως αφελώς, ίσως και τεχνηέντως, διαδίδεται σήµερα, προσδίδοντας στο παρελθόν πάντα µια πιο ροµαντική και απλοποιηµένη διάσταση. Ο καπιταλισµός του ιδρυτή επιχειρήσεων, του κερδοσκόπου, του προνοµιοθήρα και πάνω απ’ όλα ο καπιταλισµός που ειδικεύεται στην εκµετάλλευση των πολέµων διατρέχει όλον τον ρου της ιστορίας µε κάποια βασικά χαρακτηριστικά αναλλοίωτα. Ωστόσο, υπάρχουν συγκεκριµένες αιτίες, σύµφωνα µε τον Weber, που η σύγχρονη ∆ύση ανέπτυξε και στέγασε καθ’ αυτόν τον τρόπο τον καπιταλισµό τόσο ποσοτικά όσο και σε τύπους, µορφές και κατευθύνσεις. «Η ορθολογική οργάνωση της - τυπικά - ελεύθερης εργασίας, ο διαχωρισµός της επιχείρησης από τον τόπο κατοικίας (οικοτεχνία) µε την ίδρυση συγχρόνων επιχειρηµατικών µονάδων και η ανάπτυξη και αξιοποίηση των τεχνικών δυνατοτήτων (π.χ. η άλγεβρα και το δεκαδικό σύστηµα ήταν γνωστά στις Ινδίες αλλά µόνον η ∆ύση τα αξιοποίησε ως αριθµητική και λογιστική) διαδραµάτισαν σηµαντικό ρόλο. Κύρια αιτία όµως υπήρξε η ορθολογική διάρθρωση του δικαίου και της ∆ιοίκησης». Η εφαρµογή δηλαδή θεσµών και κανόνων δικαίου, προπάντων στην οικονοµία, όπως αναφέρει στις µέρες µας και ο Richard Posner, αποτέλεσαν και αποτελούν την προϋπόθεση για την εύρυθµη λειτουργία του συστήµατος. Κάποιος µπορεί να υποστηρίξει πως τους συγκεκριµένους κανόνες και διοίκηση καθορίζουν τα επικρατούντα συµφέροντα, τα οποία τα διαµορφώνουν προς όφελός τους. Όµως τα συµφέροντα αυτά από µόνα τους δεν θα µπορούσαν να καθιερώσουν και να διαµορφώσουν τόσο άρτια και σταθερά ένα διακαιϊκό σύστηµα. Γιατί άραγε τα αντίστοιχα συµφέροντα δεν έκαναν το ίδιο στην Κίνα ή στην Ινδία; Γιατί όλα αυτά τα χαρακτηριστικά βρήκαν πρόσφορο έδαφος στη ∆ύση; Σίγουρα δεν είναι θέµα ούτε συµπτώσεων ούτε άλλων εξωγενών παραγόντων (κλίµα, γεωµορφία, κτλ). Το αποφασιστικό σηµείο όλων των προ60

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

αναφερθέντων είναι ο ιδιόµορφος ορθολογισµός της δυτικής κουλτούρας. Ένας ορθολογισµός που δεν είναι εύκολο να αποδοθεί στον τάδε ή τον δείνα παράγοντα. Αντιθέτως, είναι συνδυασµός πολλών παραγόντων, που σχετίζονται τόσο µε την αλληλεπίδραση ιδεών (πνευµατικών, θρησκευτικών), καθώς και την επιρροή της κληρονοµιάς που άφησαν πίσω τους ο αρχαιοελληνικός και ο ρωµαϊκός πολιτισµός. Εκεί ίσως οφείλεται η ύπαρξη στον καπιταλισµό κάποιων µοναδικών ζωτικών µονάδων, όπως οι επιχειρηµατίες. Οι οποίοι, όπως αναφέρει ο Joseph Schumpeter («Η οικονοµική και η κοινωνιολογία του καπιταλισµού»), δεν είναι απλώς οι homo economicus. Υποκινούνται πρωτίστως από την χαρά της δηµιουργίας, είναι οξυδερκείς, µε κριτική µατιά, µε το ενδιαφέρον στραµµένο πάντα στο µέλλον. Αυτή η δράση και δηµιουργικότητά τους µετατρέπεται τις περισσότερες φορές σε πειραµατισµό και διακινδύνευση, σε σηµείο που η επιχειρηµατικότητα να συµβαδίζει πολλές φορές τόσο µε την επιστήµη όσο και µε την τέχνη. ∆εν είναι λοιπόν τυχαίο που το είδος αυτό του ανθρώπου ανετράφει στις δυτικές, ελεύθερες, ανοικτές κοινωνίες. Στην εποχή µας, µε την εφαρµογή του καπιταλισµού και σε άλλες περιοχές του κόσµου, όπως στην Ιαπωνία, την ΝΑ Ασία, ακόµα και στην Κίνα, οι παραπάνω υποθέσεις καταλήγουν σε κάποια συµπεράσµατα. Το ∆υτικό πρότυπο/καπιταλισµός δείχνει να σχετίζεται κατά κύριο λόγο µε αξίες εξω-οικονοµικές, οι οποίες µετακενώθηκαν και επέδρασαν και σε άλλες κουλτούρες. Εκτός από τον ορθολογισµό που αναφέραµε, η καινοτοµία, ο πειραµατισµός, η διανοητική αυτονοµία, η εκκοσµίκευση, η διάκριση εξουσιών είναι κάποιες από τις αξίες, χωρίς τις οποίες χώρες και καθεστώτα δεν µπόρεσαν να προοδεύσουν. Αυτό έδειξε η ιστορία του ολοκληρωτισµού (φασισµός, κοµµουνισµός), αυτό δείχνει η εξέλιξη καθεστώτων που στηρίζονται στο θρησκευτικό αλάθητο (Ισλαµικές θεοκρατίες, ή παλαιότερα εποχή παπισµού). Προς ενίσχυσιν αυτών των θέσεων, είναι σηµαντικό να θυµίσουµε πως οι όποιες δυσοίωνες προβλέψεις για την ισχύ τέτοιων αξιών και το µέλλον της ανοικτής οικονοµίας και του ∆υτικού µοντέλου διαψεύστηκαν πλήρως. Μία από αυτές ήταν του Ευγένιου Βάργκα, διακεκριΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα µένου οικονοµολόγου της τέως ΕΣΣ∆, ο οποίος το 1920 έγραφε πως ο καπιταλισµός είχε τεθεί σε κατάσταση παρακµής και συνεχιζόµενες µακροχρόνιες κρίσεις θα οδηγούσαν στη πτώση του. Αυτό που κατέγραψε, όµως, η ιστορία ήταν πρώτα η πτώση (µε στρατιωτική ήττα) του φασιστικού ολοκληρωτισµού και στη συνέχεια η ακόµα πιο βαρύγδουπη κατάρρευση (εκ των έσω) του κοµµουνιστικού καθεστωτισµού. Και αν η ήττα στο στρατιωτικό πεδίο της φασιστικής Γερµανίας δεν αφήνει χώρο για πολλές θεωρίες, η καταρράκωση µιας πρώην υπερδύναµης ύστερα από έναν αιώνα σχεδόν ζωής αφήνει απλόχερα. Ακόµα και οι πιο τεχνοκρατικές ερµηνείες που έχουν δοθεί σε αυτό το θέµα, όπως του Mancur Olson, δίχως αναφορές σε «συγκρουσιογόνες» έννοιες όπως η ιστορική αφετηρία, οι παγκόσµιες συνθήκες οικονοµίας, κτλ, έδειξαν σηµαντικά προβλήµατα θεσµών και κανόνων. Η ανεξέλεγκτη νοµενκλατούρα, αναφέρει ο Olson, που είχε δηµιουργηθεί για την διαχείριση του τεραστίου αριθµού θεµάτων µε διαταγές και ελέγχους, απέτυχε να λύσει το κρίσιµο για την οικονοµία πρόβληµα της διαστροφής των πληροφοριών ενώ η ιδία διογκώθηκε δυσανάλογα (φαινόµενο «σκλήρυνσης»). Ακόµα και ανάµεσα σε αυτές τις οµάδες δεν λειτούργησε ο ανταγωνισµός αλλά δηµιουργήθηκαν διασυνδέσεις εξυπηρέτησης ιδίων συµφερόντων µε τα γνωστά αποτελέσµατα: πτώση της παραγωγής, άνοδος των τιµών, µαύρη αγορά, διαφθορά, αποξένωση και αποµόνωση της πλατιάς µάζας του κόσµου, ευρεία προπαγάνδα και χρήση κρατικής τροµοκρατίας, εν τη απουσία άλλων κοινωνικών αντιβάρων. Οι µέχρι τώρα διαπιστώσεις και διατυπώσεις δεν σηµαίνουν πως η ∆ύση αποτελεί ή αποτελούσε ποτέ τη νήσο Ουτοπία. Επίσης, δεν απαρτίζουν µονολιθικές, επιθετικές, περιχαρακωµένες προτάσεις και αναγνώσεις της ιστορίας, όπως έχει διαµορφωθεί τελευταία µε την κυριαρχία των συντηρητικών στις ΗΠΑ και τις απόψεις συγγραφέων περί σύγκρουσης των πολιτισµών (Huntington). Οι αξίες που αναπτύξαµε όπως το αντιπροσωπευτικό σύστηµα, τα ατοµικά δικαιώµατα, η ελευθερία της σκέψης, αποτελούν από την αφετηρία τους οικουµενικές αξίες και όχι αποκλειστικό προνόµιο ή µονοπώλιο του ∆υτικού πολιτισµού. Ο πολιτισµός εξ άλλου, δεν είναι απλώς ένα σύΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

νολο από ανθρώπινα επιτεύγµατα, αλλά ένα δυναµικό σύνολο από επιτεύγµατα, τα οποία διαπλέκονται και αλληλεπιδρούν διαρκώς, αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοωφελούνται ποσοτικά και ποιοτικά (Hobson). Κάθε πολιτισµική πρόοδος, µας πληροφορεί ορθά ο Claude Levy Strauss («Φυλή και ιστορία»), είναι έργο µιας συµµαχίας µεταξύ όλων των πολιτισµών. Η κριτική, η διαµαρτυρία, η αντίδραση στις αδικίες, τα λάθη, τις δυσλειτουργίες και τα εγκλήµατα που συντελούνται, καταγράφονται, επισηµαίνονται και διαδηλώνονται στον ελεύθερο κόσµο, µέσω των πολλαπλών κοινωνικών αντιβάρων (ΜΜΕ, πολιτικές ενώσεις, φορείς ιδεών, κοινωνία πολιτών, κτλ). Αναλόγως δε της ευστοχίας και της δυναµικής τους προκαλούν πάµπολλες σκέψεις, αναζητήσεις αλλά και ανατροπές. Οι John Micklethwait και Andrian Woolridge του Economist (“A future perfect”) δίνουν πιο πρακτικές απαντήσεις. «Το παρόν σύστηµα, µπορεί να δηµιουργεί ανισότητα, αλλά ο νικητής δεν τα παίρνει όλα, ενώ οι νικητές υπερβαίνουν συντριπτικά τους χαµένους. Αφήνει κάποιους ανθρώπους πίσω αλλά και βοηθά εκατοµµύρια άλλους να κάνουν άλµατα µπροστά. Μπορεί να ενισχύει τους παραγωγούς αλλά βοηθά και τους καταναλωτές να βρίσκουν καλύτερα προϊόντα σε καλύτερες τιµές. Συµµαχεί µε τις επιχειρήσεις κολοσσούς αλλά η διαθεσιµότητα της τεχνολογίας και του κεφαλαίου βοηθά και τις µικρότερες επιχειρηµατικές µονάδες. Σίγουρα οι µεγάλοι παί- " ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

61

Επιφυλλίδα κτες (πολυεθνικές, ελίτ κτλ) προσπαθούν να ελέγξουν το παιχνίδι, αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι µπορούν πάντα να το καταφέρνουν. Σίγουρα οι εµπορικές ολιγαρχίες προσκολλώνται στην εξουσία αλλά µόνον εξαιτίας του γεγονότος ότι κυβερνήσεις συνοµωτούν µαζί τους. Η επιτυχία του συστήµατος βασίζεται εν ολίγοις στο ότι εκθέτει το ίδιο τις αδυναµίες του. Είναι δύσπιστο πρωτίστως µε τον εαυτό του. Για παράδειγµα, µπορεί να είναι εναντίον της παρεµβατικότητας των κυβερνήσεων αλλά παραδέχεται περιπτώσεις που έχουν νόηµα, όπως η φορολόγηση για τις παροχές του κοινωνικού κράτους.» Θα προσθέταµε εµείς, ότι οι κατοχυρωµένες ελευθερίες έκφρασης και κριτικής, µαζί µε τις απεριόριστες δυνατότητες που δίνει η πρόσβαση στην τεχνολογία και τη γνώση διαφέρουν από τα στεγανά της κοµµατικής νοµενκλατούρας των ολοκληρωτικών καθεστώτων ή την απολυτότητα των θρησκευτικών δογµάτων. Ατυχώς όµως στις µέρες µας, στο όνοµα της καταπολέµησης ασχηµάτιστων και αφηρηµένων εννοιών σαν την παγκοσµιοποίηση και τον νεο-φιλελευθερισµό, τµήµατα της κοινωνίας αλληλοπαρασύρονται στη σύγχυση, είτε πρόκειται για την διανόηση που εκφράζει ανησυχίες, είτε εργαζόµενους οι οποίοι δεν βρίσκονται στη πλευρά των ευεργετηµένων, είτε πρόκειται για καθαρά πολιτικούς οπορτουνιστές. Όλοι, θα έπρεπε πρωτίστως να ξανα-µελετήσουµε την ιστορία µε όρους του 21ου αιώνα και όχι του 18ου. Γιατί σίγουρα όροι όπως π.χ. προοδευτικός και αντιδραστικός έχουν υποστεί τέτοια αλλαγή σε σηµείο που προσιδιάζουν πλέον στις αντίθετες σηµασίες. Ο Max Weber µε κάποια απόγνωση σηµειώνει πως απλοϊκές αντιλήψεις σαν αυτή που διαθέτουµε ακόµα και σήµερα για τον καπιταλισµό (αλλά και άλλες ακόµα θα προσθέταµε) πρέπει να διδάσκονται από το νηπιαγωγείο, ώστε να αποφεύγονται οι επαναλαµβανόµενες συγχύσεις και παρανοήσεις. Μια χρήσιµη διαφυγή στους ζηλωτές της κριτικής αλλά και σε αυτούς που πασχίζουν για ένα καλύτερο αύριο προσφέρουν οι προτάσεις του Ian Mitrof («Έξυπνη σκέψη για δύσκολους καιρούς»). Ο συγγραφέας αναφέρει πως πρέπει συνεχώς να θέτουµε ερωτήµατα στον εαυτό µας και να αναρωτιόµαστε για τις θεµελιώδεις παραδοχές 62

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

µας, ώστε να είµαστε σε θέση, µε όση πληρότητα είναι δυνατή, να καταπιανόµαστε µε τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουµε. Να αποφεύγουµε δηλαδή ένα σύνηθες λάθος στην πολύπλοκη εποχή µας, να λύνουµε ένα λάθος πρόβληµα µε ακριβή τρόπο. Παραδείγµατα τέτοια στην εποχή µας συναντάµε διεθνώς αλλά και στη χώρα µας, µε πιο πρόσφατο την ακατανόητη για πολλούς κρίση στην ανώτατη παιδεία. Πώς λοιπόν µπορούµε να αποφεύγουµε τέτοιου είδους παρανοήσεις; Ο Mitrof προτείνει να συµπεριλαµβάνουµε όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη στην ανάλυση των προβληµάτων, να διαµορφώνουµε ένα ευρύ φάσµα επιλογών από το οποίο θα επιλέξουµε, να διατυπώνουµε τα ζητήµατα χρησιµοποιώντας διαφορετικά λεξιλόγια και εννοιολογίες, να θέτουµε µε ευρύτητα τα όρια των προβληµάτων, να σκεπτόµαστε συστηµικά, δηλαδή ν’ αναζητούµε πιθανές διασυνδέσεις κάθε θέµατος µε άλλα παρεµφερή. Σε κάθε περίπτωση, ο σκεπτόµενος πολίτης στη σηµερινή εποχή χρειάζεται να ξεφύγει από τα παραδοσιακά όρια της πολιτικής συζήτησης και να ξεπεράσει δογµατισµούς και παραδοχές που σχηµατίστηκαν σε άλλες εποχές, για να εξυπηρετήσουν διαφορετικές ανάγκες. Ο Mitrof προτείνει πως οι δύσκολοι καιροί του σήµερα χρειάζονται διαφορετικούς ορισµούς προβληµάτων και όχι µονοδιάστατη σκέψη, σύνθεση και όχι µονολιθικότητα και όλες οι διαδικασίες να ξεκινούν πρώτα από το επίπεδο της ατοµικής σκέψης και στη συνέχεια να διαπερνούν την οµάδα. Στη χώρα της υπερβολής, βέβαια, οι παροτρύνσεις του Mitrof θα ερµηνεύονταν και αυτές ως πρακτικές του «δαίµονα» νεοφιλελευθερισµού, της «αδίστακτης» παγκοσµιοποίησης κτλ. Πουθενά όµως δεν αναφέρεται ότι ακόµα και αυτά αν ισχύουν, πέρασαν ξυστά από τους περισσότερους τοµείς της Ελληνικής οικονοµίας. Εκτός και αν ο γιγάντιος δηµόσιος τοµέας, οι µετά κόπων και βασάνων µετοχοποιήσεις ∆ΕΚΟ, οι µεταρρυθµίσεις που συνεχώς εξαγγέλλονται και ποτέ δεν πραγµατοποιούνται, η µετατροπή των συνδικάτων σε φορείς εξουσίας, η ισχνή παρουσία ιδιωτικών πρωτοβουλιών και ξένων επενδύσεων, συνιστούν «νεοφιλελεύθερη» στροφή, όπως καταγγέλλουν απερίσπαστοι και απερίσκεπτοι επαγγελµατίες της κριτικής και συνδικαλιστές. Αντιθέτως, τα περισσότερα από τα Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

Επιφυλλίδα

τωρινά και µελλοντικά προβλήµατα (ασφαλιστικό, ανεργία, χαµηλοί µισθοί, διαφθορά κ.ά.) είναι περισσότερο αποτελέσµατα αποκλειστικά δικών µας λαθών, βαρύτατων αµελειών και αδιαφορίας, χαµένων ευκαιριών και ασυνέπειας σε βάθος χρόνου. Γι’ αυτά βέβαια ούτε κουβέντα. Η χώρα µας βασανίζεται χρονίως όχι από ο,τιδήποτε νεοφιλελεύθερο και καπιταλιστικό, αλλά από την αέναη µετάθεση των ευθυνών, την έλλειψη πολιτικής παιδείας και ταυτόχρονα την ιδεοληπτική προσέγγιση της πραγµατικότητας. Ο Edgar Morin ορίζει την τελευταία ως την άρνηση τόσο της πραγµατικότητας όσο και της σκέψης, και τα δύο µαζί σίγουρα διαµορφώνουν τον δυναµικό οπισθοδροµισµό που αντικρίζουµε καθηµερινά. Στις απόπειρες της αντίδρασης και κατακεραύνωσης εγχωρίων µεταρρυθµίσεων και διεθνών εξελίξεων, η κριτική στην Ελλάδα έχει σφιχταγκαλιαστεί µε τις πιο παρωχηµένες πολιτικές προσεγγίσεις, εµµένοντας σε αυτές µε θρησκευτική ευλάβεια, ωσάν να πρόκειται για παραδοχές πίστης. Έτσι δεν τέµνει τα προβλήµατα, αλλά µάχεται τελικώς µόνο για την αυτο-δικαίωσή της, χρησιµοποιώντας µόνον αυτο-αναφορικά κριτήρια. Κυριαρχείται συντριπτικά από την αιτιοκρατική προσέγγιση των γεγονότων, αδιάφορη για τις αντικειµενικές επεξηγήσεις της πραγµαΗ Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ

τικότητας. Πραγµατοποιεί δηλαδή το πέρασµα που περιέγραψε ο Karl Popper, από την επιστηµονική πρόβλεψη, όπως την γνωρίζουµε στις επιστήµες, στην ιστορική προφητεία (ιστορικισµό), που «προλέγει» τις φάσεις µελλοντικής ανάπτυξης της κοινωνίας. Περικλείει εµµονές σχεδόν φετιχιστικές γύρω από έννοιες και θέσεις τις οποίες ανακυκλώνει διαρκώς σε κάθε σχετικό ή άσχετο θέµα, παρέχοντας απλοϊκές παρόµοιες λύσεις σε διαφορετικά προβλήµατα. Αποθεώνει την ασάφεια, προβάλλοντας αντιφατικές έννοιες τόσο στο επίπεδο των διεκδικήσεων όσο και στο πεδίο του προσωπικού παραδείγµατος. Ο Γκάντι έλεγε: γίνε εσύ πρώτα η αλλαγή που θέλεις να δεις στον κόσµο. Πόσοι από αυτούς τους σχίζοντες τα ιµάτιά τους, κάθε κοµµατικού ή άλλου ιερατείου, για την κατάπτωση των αξιών της ∆ύσης, τον αστικό τρόπο ζωής, τον βάρβαρο καπιταλισµό, κτλ, είναι πρόθυµοι να στερηθούν πρώτοι τα αγαθά, τις υπηρεσίες και τις κατακτήσεις του συστήµατος που εκ του ασφαλούς κατακεραυνώνουν. Γιατί, προφανώς, όταν αποδοκιµάζεις και µηδενίζεις ολοκληρωτικά ένα σύστηµα, δεν µπορεί ταυτόχρονα να αγκαλιάζεις κάποιες συνιστώσες του, µερικές απ’ τις οποίες είναι και σηµεία αναφοράς του. Ίσως, τελικά, να πρόκειται λοιπόν για τοποθετήσεις που δεν έχουν να κάνουν τόσο µε την έλλειψη γνώσης ή λογικής, στις περισσότερες περιπτώσεις, αλλά για µια ψευδή µορφή συνείδησης, της οποίας πρώτιστο µέληµα είναι να µην διαταραχθεί η ψυχολογική της αυτάρκεια, να µην διαψευσθούν οι κύριες αρχές της, να µην θολώσουν οι ιδεολογικές διόπτρες της και τέλος να µην αντιµετωπίσει την πραγµατικότητα όπως αυτή είναι. ! ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

63

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ! (Και µάλιστα, για δυνατούς λύτες!) ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1 2 3 4 5 6 1. Το µεταφορικό µέσο της ερήµου – Βλέπω – Πολλές 1 φορές είναι λιγώτερα από τα έξοδα 2. Νοµισµατική ένωση και αυτή – Τέτοιοι άνθρωποι 2 είναι συνήθως οι κάτοικοι της υπαίθρου – Είδος αλλαντικών 3 3. Τον κάπνιζαν παλιά – ∆ίπλα στη …µέση – Συνοδεύουν αθλητικά σωµατεία 4 4. Όταν, εάν – Όµοια φωνήεντα – ∆ιπλό σύµφωνο – 5 Υπάρχει και πολεµική 5. 25 µε γράµµατα – Το όνοµα της Ντάνκαν – Είδος 6 ερπετού – Αρχικά τραίνων 6. Υδρόφιλο δέντρο – Συνδέει προτάσεις – 7 Σφοδρότητα – ∆ιάσηµος µουσουργός 8 7. Η κατάσταση του αισιόδοξου – Γαλλικό ανδρικό όνοµα – Απαρχαιωµένη πρόθεση 9 8. Αρχή … άδειας – Όµοια – Τριακόσια έχει η Βουλή – Συµπεραίνει 10 9. Νόστιµα ψάρια – Νηκτικό πουλί – ∆είχνει – Χαρτί της τράπουλας (µία γραφή) 11 10. Στερεώνω κάτι όρθιο – Οπτικά δοκάρια – Ο αιώνας 12 µας – Στεριά µέσα στη θάλασσα 11. Οµόηχα φωνήεντα – Όµοια σύµφωνα – Τυφλά – 13 Αποτέλεσµα σύγκρουσης 12. Αρχικά δικηγορικού συλλόγου – Αρχαία …

14 Πελοπόννησος – Κάνει … η πάπια – Ονοµαστός 15 Γάλλος Καρδινάλιος 13. Επάρατοι – Πρώτα στο αλφάβητο – Αρχικά 16 συντοµίας 14. Κατηγορία τσιγάρων – Γυµναστικό παράγγελµα – 17 Η κόρη του Ουρανού 15. Ζητιάνες - … πεντάρας νιάτα, τίτλος ταινίας – 18 Αµίλητο…νερό 16. Συνόδευε την ΕΣΑ – Παλιό φάρµακο για τα αυτιά – 19 Μισός… ΗΣΑΠ – Θεός των δασών – Υπάρχουν και 20 τέτοια παιδιά 17. Παλιά µάρκα αυτοκινήτων – Ο πρόγονος του ΟΣΕ – Θα τα βρείτε στη µέση – Γνωστή κλασσική συµφωνία – Πρόθεση και αριθµητικό 18. Όχι όλα – Πορεία πλοίου – Ατέλειωτη άκρη – Ατηµέλητο, ακατάστατο 19. Αρχικά κώδικα – Μέλος αντιστασιακής οργάνωσης της Κατοχής – Χαρακτηρίζουν εταιρεία – Μισό…κιλό – Σίντνεϋ …, παλιά ηθοποιός 20. Θεραπεύονται αυτά – Άναβε …φωτιές 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

64

ΚΑΘΕΤΑ Κατοικία τσιφλικά – Έξυπνοι άνθρωποι – Ρήµα ύπαρξης Χρήσιµος στις τηλεοράσεις – Υπάρχουν και τέτοια δικαιώµατα Ακολουθεί τη νύχτα – Όµοια φωνήεντα – Αρχαίο βεβαιωτικό – Φύλακας των συνόρων Πόλη της Ρουµανίας – Περίπατος µωρού – Αρχικά ανώτατης εκπαίδευσης Ο σύζυγος της Ιοκάστης – Ο αναφερόµενος σε γλωσσικό ιδίωµα – Αρχικά εστεµµένων Όχι σύνθετοι – Θέση ποδοσφαιριστή στα παιδικά µας χρόνια Γαλλικό άρθρο – Σπουδή – Από κράτος της Ασίας αυτοί Στολίζω – Ποιοτικά γράµµατα – Ιταλικό άρθρο – Παλιά αρχικά οργανισµού Άρθρο (πληθ.) – Και από αυτό …παντρεύονται – Πάει µε τα …σέα – Μήνας της Άνοιξης Ασφαλίζει εργαζόµενους – Χειροκίνητο τρυπάνι, αλλά και …πόδι – Περίφηµος ήταν ο Ορέστης Μακρής – ∆ικά σου (αρχ.) Σφίξιµο χεριών – Μισός Μάριος – Λουριά ∆όγµα – Βαριεστιµάρα – Αρχικά συγκοινωνιών – Ειδική µονάδα της αστυνοµίας Η µητέρα των θεών του Ολύµπου – Αρχαίο νόµισµα – Αριθµητικό – Συντροφιά Ίσαµε, µέχρι – Συστατικό του αίµατος – Συµπλεκτικός σύνδεσµος – Νόστιµον, κατά τον Όµηρο Λευκός – ∆ηλωτικά ποιότητας – ∆ύο έχει η Σάσα – Οστό του σώµατος Ισπανικό άρθρο – Στάσεις καραβανιών – Ζώο…ριγέ – Καθόλου, ολωσδιόλου Βιοµηχανική περιοχή της Γερµανίας – Άφωνο…σιέλ – Ράϊαν …διάσηµος Αµερικανός ηθοποιός – Αρχαίων φόρεµα Ίδιοι – Πολύτιµα αντικείµενα – Ξένων τέχνη Κοµµένη…δίκη – Έντ …, Αµερικανός ηθοποιός – Απόχρωση του µπλε – Ζακ…, παλιός ηγέτης της Ε.Ε. Ποταµός της Ελβετίας – Υπόθεση για κάτι – Καθόλου νόµιµα

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007

7

8

9

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

(Η ΛΥΣΗ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ)

ΛYΣH ΣTAYPOΛEΞOY TEYXOYΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2007 1

2

3

4

5

6

7

8

1

K

A

T

A

∆

Ι

Κ

Η

2

Α

Ν

Α

Α

Γ

Α

Σ

3

Λ

Α

Κ

4

Α

Σ

Τ

5

Μ Α

6

Α

7

Τ

8

Α Μ Ε

9

Α

Σ

Ε

Σ

Ρ

Ι

Τ

Ο

Σ

Σ

Μ Η

Ρ

Ο

Ν

Ο Μ

Ι

Α

Ν

∆

Ρ

Ο

Ν

Ι

Ε

Ν

Ο

Ι

Υ

Ν

Ο Μ Η Σ

Α

Ν

Ι

11

Ε

Τ

Σ

12

Ι

Ρ

13

Κ

Α

Ν

14

Ι

Κ

Α

15

Ν

Ι

Κ

16 17 18

Ο Μ Ε

Τ

19

Α

Λ

Η

Ρ

Ι

Σ

Ν

Σ

Κ

Ο

Τ

Η

Τ

Α

Σ

Τ

Ρ

Α

Τ

Ο

Α

Κ

Α

Ι

Α

Ρ

Ο

Λ

Α

Α Ι

Ν

Α

Π

Σ

Α

Σ

Τ

Α

Ι

Α

Σ

Η

Σ

Κ

Α

Τ

Ο Μ Ο

Ι

Χ

10 11 12 13 14 15 16 17 18

Α

10

20

Λ

9

Ι

Σ

Ν

Ν

Ι

Π

Ν

Ε

Α

Ρ

Α

Ι

Α

Ρ

Χ

Ο

Σ

Α

Ε

Τ

Ο

Σ

Α

Ι Κ

Ο

Σ

Ε

Τ

Ο

Σ

Ρ

Ι

Η

Ν

Ε Μ

Ι

Α

Ο

Σ

Α

Σ Ο

Σ Ο

Ν

Σ Χ

Ι Ν

Σ

Π

Α Μ Π

Τ

Ρ

Ι

Ν

Α

Υ

Ρ

Α

Π

Σ

Α

Λ Α

Ι

Α

Ρ

Σ

Α Μ Α

Λ

Α

Ι

Ρ

Ι

Π Η

Α

Ν

Α

Σ

Ν

Α

Ρ

Α

Κ

Ω

Ν

Ω

Η Ρ

Ο

Μ

Κ Ι ∆

Τ

Ο

Ι

Τ

Σ

Α

Ο

Σ

Ο

Σ

Α

Θ Η

Τ

Α

Ι

Σ

Ι

Μ Α

Τ

Ε

Α

Α

Α

Ι

Ν

Ν

Ο

Ο

Ι

Π

Ι

Σ

Τ

Ι

Κ

Α

Τ

Ο

Υ

Γ

Ε

Ι Ω

Α

Ν

Ν

Α

Τ Ι

Α

Τ Τ

Ι

Κ

Α

Επιµέλεια στήλης: Νίκος Λιναρδάτος

Η Ν ΕΑ Π ΟΛΙΤΙΚΗ