H NEA ¶O§ITIKH MA ::99:
2006
TEYXO!
6
TIMH
3,5 4
˜ Ô Ï Ï Â Î º¿ σχέσεις:
ς έ κ ι ν α κ ι ρ ε µ α Eλληνο ο µ ό ρ δ ο τ ί ρ τ ν ο τ ς α τ ν ώ τ η ζ α αν
Η µεταπολίτευση ως παρένθεση Πυρηνική Απειλή στα Βαλκάνια O Tρίτος Παγκόσµιος Πόλεµος έχει ήδη αρχίσει; Πολιτική Κουζίνα
¶ÔÈÔ˜ Â›Ó·È Ô ŒÏÏËÓ MÂÚÏÔ˘ÛÎfiÓÈ EK¢O™EI™ ¶A¶AZH™H
H ¡∂∞ ¶√§π∆π∫∏ MËÓÈ·›Ô ¶ÔÏÈÙÈÎfi ¶ÂÚÈÔ‰ÈÎfi T‡¯Ô˜ 6 ñ ª¿ÚÙÈÔ˜ 2006 ∂ΉfiÙ˘ - ȉÈÔÎÙ‹Ù˘ µ›ÎÙˆÚ ¶··˙‹Û˘ ¢È‡ı˘ÓÛË ªÂϤÙ˘ ∏. ªÂÏÂÙfiÔ˘ÏÔ˜ °È¿ÓÓ˘ ™. ™·ÎÈÒÙ˘ ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ¤Î‰ÔÛ˘ °ÂÒÚÁÈÔ˜ ¶. ª·ÏÔ‡¯Ô˜ ¡ÔÌÈÎÔ› Û‡Ì‚Ô˘ÏÔÈ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ µÚÔ‡ÛÙ˘ £Âfi‰ˆÚÔ˜ ™Ô‡ÏÈÔ˜ °ÚËÁfiÚ˘ MÏ·‚¤Ú˘ ¢ËÌfiÛȘ Û¯¤ÛÂȘ ¶·Ó·ÁÈÒÙ˘ ∆Û·Ê·Ú¿˜ ™‡ÓÙ·ÍË ∞ϤͷӉÚÔ˜ ∞‰·ÌfiÔ˘ÏÔ˜ ◊ÚÎÔ˜ ∞ÔÛÙÔÏ›‰Ë˜ ™Ù¿ÓÙ˘ ∞ÔÛÙÔÏ›‰Ë˜ ∞fiÛÙÔÏÔ˜ ∞ÔÛÙÔÏfiÔ˘ÏÔ˜ £·Ó¿Û˘ µ·ÛÈÏ›Ԣ ∫ÒÛÙ·˜ µÂÚÁfiÔ˘ÏÔ˜ •ÂÓÔÊÒÓ µÔ˘ÚÏÈÒÙ˘ XÚ›ÛÙÔ˜ BÚ¿¯·˜ ∞ÓÙÈÁfiÓË °·‚ÚÈ·ÙÔÔ‡ÏÔ˘ §È¿Ó· °·‚ÚÈÏ¿ÎË NÈÎfiÏ·˜ °ÂˆÚÁÈ·Î҉˘ ™‡ÚÔ˜ °È·Ó·Ú¿˜ ¡›ÎÔ˜ °È·ÓÓ‹˜ µ·Û›ÏÂÈÔ˜ °ÈÔ‡ÏÙÛ˘ ¶¤ÙÚÔ˜ ¢ËÌËÙÚ·ÎfiÔ˘ÏÔ˜ °È¿ÓÓ˘ ¢Ú·ÎfiÔ˘ÏÔ˜ °È¿ÓÓ˘ ∑¤Ú‚·˜ ∞Ó‰Ú¤·˜ ∫·Ó‰·Ú¿Î˘ µ¿Ûˆ ∫·ÓÂÏÏÔÔ‡ÏÔ˘ ∞ϤͷӉÚÔ˜ ∫·ÚÈÒÙÔÁÏÔ˘ ∫ÒÛÙ·˜ ∫fiÏÌÂÚ ¢ËÌ‹ÙÚ˘ ∫Ô˘ÙÛÔӛη˜ ¢ËÌ‹ÙÚ˘ ∫˘ÚȷΛ‰Ë˜ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ §¿ÌÚÔ˘ °È¿ÓÓ˘ ª·ıÈÔ˘‰¿Î˘ £ÂÔÊ¿Ó˘ ª·ÏΛ‰Ë˜ º›ÏÈÔ˜ ª·Ó‰ËÏ·Ú¿˜ £Âfi‰ˆÚÔ˜ ª·ÙÚ·ÎÔ‡Ï˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ªÏ¿ıÚ·˜ £¿ÓÔ˜ ¡ÙfiÎÔ˜ ∞ÓÙÒÓ˘ ¢. ¶··ÁÈ·ÓÓ›‰Ë˜ °ÈÒÚÁÔ˜ ¶··ÁÔ‡ÓÔ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ¶··‰¿Î˘ ∞‡Ú· ¶··Û˘ÚÔÔ‡ÏÔ˘ ∞ÔÛÙfiÏ˘ ¶·Ú·Ï›Î·˜ ªÈ¯¿Ï˘ ¶ÚÔÌÔÓ¿˜ ¡›ÎÔ˜ ƒ¿Ù˘ ºÔ›‚Ô˜ ™·ÚÁ¤ÓÙ˘ KÒÛÙ·˜ M. ™Ù·Ì·ÙfiÔ˘ÏÔ˜ ÕÁÁÂÏÔ˜ ™˘Ú›ÁÔ˜ ∂˘Ù¤ÚË ∆Ú›ÌË ¢ËÌ‹ÙÚ˘ ∆Û·ÙÛÔ‡Ï˘ £·Ó¿Û˘ ºˆÙfiÔ˘ÏÔ˜ ∫ÒÛÙ·˜ ÷Ù˙Ë·ÓÙˆÓ›Ô˘ ¡›ÎÔ˜ Ãȉ›ÚÔÁÏÔ˘ ¶·Ó·ÁÈÒÙ˘ ÃÚÈÛÙfiÔ˘ÏÔ˜ ∂ȉÈ΋ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ÁÈ· ÙËÓ ¶ÚÔÛÙ·Û›· ÙÔ˘ ¶ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜ Î·È Ù˘ ¶ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋˜ KÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜
∞ÓÙ·ÔÎÚÈÙ‹˜ ÛÙË §Â˘ÎˆÛ›· ∫ÒÛÙ·˜ ¶··ÛÙ·‡ÚÔ˜ ∂ÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË ™‡ÚÔ˜ √ÈÎÔÓfiÌÔ˘ ∂ȉ‹ÛÂȘ – ºˆÙÔÁڷʛ˜ ∞ıËÓ·˚Îfi ¶Ú·ÎÙÔÚÂ›Ô ∂ȉ‹ÛÂˆÓ ª¿ÚÎÂÙÈÓÁÎ ÕÚÙÂÌȘ ¶·Ó‰‹ ¡›ÎË ¶·Ó‰‹ ¶·Ú·ÁˆÁ‹ - EÌÔÚÈ΋ ¢È·¯Â›ÚÈÛË PRESS LINE ¢È‡ı˘ÓÛË ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ª¿ÁÂÚ 11, 104 38 ∞ı‹Ó· ∆ËÏÂʈÓÈÎfi ΤÓÙÚÔ: 210 5225479 Fax: 210 5243345 e-mail: neapolitiki@pressline.gr
ºˆÙÔÁÚ·Ê›· Â͈ʇÏÏÔ˘: ∞¶∂
¶ EPIEXOMENA Editorial ∫fiÛÌÔ˜ ªÈ¯¿Ï˘ ¶ÚÔÌÔÓ¿˜ ∞ÓÙÈ˘ÚËÓÈÎfi ¶·Ú·ÙËÚËÙ‹ÚÈÔ ªÂÛÔÁ›Ԣ ∞ϤͷӉÚÔ˜ ™. ∫·ÚÈÒÙÔÁÏÔ˘ ∫ÒÛÙ·˜ ™Ù·Ì·ÙfiÔ˘ÏÔ˜
∏ ªÂÙ·Ôϛ٢ÛË ˆ˜ ·Ú¤ÓıÂÛË........................................................... 2 ¶˘ÚËÓÈ΋ ·ÂÈÏ‹ ÛÙ· µ·ÏοÓÈ·.............................................................. 4 ∆Ô 1Ô ∞ÓÙÈ˘ÚËÓÈÎfi ºÂÛÙÈ‚¿Ï ÛÙË ƒfi‰Ô √ ÂıÓÈÎÈÛÌfi˜ ÛÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ÂÎÎÏËÛ›· ÙˆÓ ™ÎÔ›ˆÓ............................. 9 √ °’ ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ˜ ¶fiÏÂÌÔ˜ ¤¯ÂÈ ‹‰Ë ·Ú¯›ÛÂÈ;...................................... 11
∂ÏÏ¿‰· ªÂϤÙ˘ ∏. ªÂÏÂÙfiÔ˘ÏÔ˜ ¡›ÎÔ˜ ƒ¿Ù˘ °ÈÒÚÁÔ˜ ¶··ÁÔ‡ÓÔ˜ ∞ÓÙÒÓ˘ °. ¢ÚÔÛfiÔ˘ÏÔ˜ °È¿ÓÓ˘ ™·ÎÈÒÙ˘ ¶¤ÙÚÔ˜ ¢ËÌËÙÚ·ÎfiÔ˘ÏÔ˜ ¡›ÎÔ˜ §ÈÓ·Ú‰¿ÙÔ˜
ŒÏÏËÓ ªÂÚÏÔ˘ÛÎfiÓÈ Î·È ÂÈ‚›ˆÛË ÙÔ˘ ·Ï·ÈÔÎÔÌÌ·ÙÈÛÌÔ‡ .............. 13 ¶ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔ˘˙›Ó·................................................................................... 15 ¶·Ú·ÏÔÁÈÛÌÔ›: ∏ ηÚÈηÙÔ‡Ú· ............................................................. 17 ∏ ¯Ú‹ÛȘ ÁÂÓÓ¿ ÙÔ fiÚÁ·ÓÔÓ.................................................................. 18 ∆Ô˘ÚÎÈÎfi ˙‹ÙËÌ· ÛÙË µÔ˘ÏÁ·Ú›· ‹ ÙË £Ú¿ÎË; .....................................19 °È· ÙËÓ ¤ÓÙ·ÍË ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ............................................................ 20 The Epilogue ........................................................................................ 22
¶·È‰Â›· °È¿ÓÓ˘ ™·ÎÈÒÙ˘ °È¿ÓÓ˘ µÏ·ÛÙ·Ú¿˜
°È· ÙËÓ Â·Ó›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ .............................. 24 ™˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈ΋ ÓÔËÌÔÛ‡ÓË ÛÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ..................................... 27
√ÈÎÔÓÔÌ›· ¢ËÌ‹ÙÚ˘ ∫Ô˘ÙÛÔӛη˜
ÃÚËÌ·ÙÈÛÙ‹ÚÈÔ: √È ÈÛ¯˘ÚÔ›, ÈÛ¯˘ÚfiÙÂÚÔÈ............................................... 29
¶ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ °È¿ÓÓ˘ ™·ÎÈÒÙ˘
∫›Ó·, ·ÁÎfiÛÌÈ· ÂÚÈ‚·ÏÏÔÓÙÈ΋ ·ÂÈÏ‹.............................................. 30
º¿ÎÂÏÏÔ˜ ∂ÏÏËÓÔ·ÌÂÚÈηÓÈΤ˜ ™¯¤ÛÂȘ ∞fi ÙË ‰È‡ı˘ÓÛË ∞ÓÙÈ·ÌÂÚÈηÓÈÛÌfi˜, ÊÈÏÔ·ÌÂÚÈηÓÈÛÌfi˜ Î·È … ÛÔ‚·ÚfiÙËÙ· ................. 31 ∞ÓÙÒÓ˘ ¢. ¶··ÁÈ·ÓÓ›‰Ë˜ ™ÙÂÚÂfiÙ˘· Î·È ·Ô‰ÈÔÔÌ·›ÔÈ ÙÚ¿ÁÔÈ ............................................... 32 ∫ÒÛÙ·˜ ÷Ù˙Ë·ÓÙˆÓ›Ô˘ ∞ÓÙÈ·ÌÂÚÈηÓÈÛÌfi˜ Î·È Â˘Úˆ·˚Τ˜ ·˘Ù·¿Ù˜ .................................... 34 ™Ù¿ÓÙ˘ ∞ÔÛÙÔÏ›‰Ë˜ ¡∞∆√, ˆÏÂ›Ù·È ·ÚÂÏıfiÓ, ˙ËÙÂ›Ù·È Ì¤ÏÏÔÓ.......................................... 38 ªÂϤÙ˘ ∏. ªÂÏÂÙfiÔ˘ÏÔ˜ ∆· ·ÓÙȉ˘ÙÈο ÛÙÂÚÂfiÙ˘· ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ∂ÏÏ¿‰·................................. 40 °È¿ÓÓ˘ ™·ÎÈÒÙ˘ °È· ÙËÓ ÂÈÛ΢‹ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ∏¶∞ ............. 45 ª·Ú›Ó· ¶¤ÙÚÔ˘ ªÈ· ÈÛÙÔÚÈ΋ ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ· ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ∂ÏÏ¿‰·˜-¡∞∆√ ....................... 47 ¶ÔÏÈÙÈÛÙÈο π‰ÈfiÙÚÔ· ™‡ÚÔ˜ °È·ÓÓ·Ú¿˜
¶Ú¤ÂÈ Ó· ›̷ÛÙ ·ÈÛÈfi‰ÔÍÔÈ.............................................................. 49
£¤·ÙÚÔ °È¿ÓÓ˘ ¢Ú·ÎfiÔ˘ÏÔ˜
∏ Ê·ÚÛÈ΋ ÙÚ·ÁÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¡Ù ºÈÏ›Ô ..............................................50
∫ÈÓËÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ªÏ¿ıÚ·˜
∞ÁÚ‡ÓÈ·............................................................................................... 51
µÈ‚Ï›Ô ªÂϤÙ˘ ∏. ªÂÏÂÙfiÔ˘ÏÔ˜ °È¿ÓÓ˘ ™·ÎÈÒÙ˘ ªÂϤÙ˘ ∏. ªÂÏÂÙfiÔ˘ÏÔ˜ °È¿ÓÓ˘ ™·ÎÈÒÙ˘
√ ∞ÚÛ¿Î˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÌfiÓÔ Â˘ÂÚÁ¤Ù˘.................................................. 52 ¶·ÚÔ˘Û›·ÛË Ù˘ √ÈÎÔÙÔ›·˜, Ù. 36....................................................... 54 °È· ÙËÓ ∂˘ÚÒË ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ................................................................ 55 ∆Ô ‚È‚Ï›Ô Ù˘ µ. ∫·ÓÂÏÏÔÔ‡ÏÔ˘ ÁÈ· Ù· ÌÂÙ·ÏÏ·Á̤ӷ ....................... 57
Scripta Manent ÃÚ›ÛÙÔ˜ ¶. µÚ¿¯·˜
∆Ô ¿ÏÏÔ fiÓÔÌ· Ù˘ ȉ›·˜ Ô‰Ô‡ ............................................................. 58
∂ÈÊ˘ÏÏ›‰· ¶·Ó·ÁÈÒÙ˘ º. ÃÚÈÛÙfiÔ˘ÏÔ˜ ™Ù·˘ÚfiÏÂÍÔ
¶ÂÚ› ÙËÓ ËÌÂÙ¤Ú·Ó ·ıÏÈfiÙËÙ·............................................................... 59 Afi ÙÔÓ N. §ÈÓ·Ú‰¿ÙÔ ........................................................................... 64
H NEA ¶O§ITIKH ΢ÎÏÔÊÔÚ› ÛÙȘ 5 οı ̋ӷ ÛÙ· ‚È‚ÏÈԈϛ·, ÛÙ· ΤÓÙÚ· Ù‡Ô˘ Î·È ÛÙ· ÂÚ›ÙÂÚ·.
Editorial
H ªÂÙ·!Ôϛ٢ÛË ˆ˜ !·Ú¤ÓıÂÛË
∏
κάζονται για κακουργήµατα, πράκτορες ρυθµίζουν εκλοφιλολογία περί τέλους της Μεταπολίτευσης ανθεί γές πατριαρχών, δυσοσµία αναδύεται από παντού. Εν µέσω τα τελευταία χρόνια. Όσοι αναφέρονται σ’ αυτό, της γενικής διαλύσεως, ο πρωθυπουργός της Ελλάδος, καεννοούν ότι κατ’ ουσίαν η Μεταπολίτευση ήταν θήµενος επί του θώκου στον οποίον κάποτε κάθησαν ένας µία µεταβατική περίοδος προς την πλήρη και οΕλευθέριος Βενιζέλος κι ένας Αλέξανδρος Παπαναστασίου, λοκληρωµένη ∆ηµοκρατία, µία µεταβατική πεπαρακολουθεί αµήχανα και σιωπηλά σαν θεατής, σαν ανήρίοδος µε αρκετά «πρωτόγονα» χαρακτηριστικά, όπως ο αυµπορος πολίτης, τον θανατηφόρο ρου της ελληνικής ιστοταρχισµός του Κωνσταντίνου Καραµανλή ή ο λαϊκισµός του ρίας, όπως οι ήρωες της αρΑνδρέα Παπανδρέου ή το χαίας τραγωδίας, όταν οι πεπελατειακό σύστηµα ή η τροριστάσεις τούς υπερέβαιναν. µοκρατία κ.λπ. Αυτή η µεταΕπιστροφή στην δεκαετία του ’60, λοιπόν, για να Επιστροφή στην δεκαετία βατική περίοδος –θεωρείται του ’60, λοιπόν, για να διπλέον, σύµφωνα µε τους θιαδικαιωθούν όσοι υποστηρίζουν ότι µια γενιά στην καιωθούν όσοι υποστηρίσώτες αυτής της θεωρίας, λήωριµότητά της ασυνείδητα επαναφέρει τα πράγµατα στις ζουν ότι µια γενιά στην ωριξασα: η 17 Νοέµβρη εξαρπαραστάσεις της εφηβείας της· το όλο τοπίο αυτά µότητά της ασυνείδητα επαθρώθηκε, ο πολιτικός ανταθυµίζει. Υπάρχει, όµως, µία ουσιώδης διαφορά: την ναφέρει τα πράγµατα στις γωνισµός απέκτησε πολιτιπαραστάσεις της εφηβείας σµένο πρόσωπο, µια νέα γεδεκαετία του ’60 υπήρχε µία κοινωνία που δεν είχε, τότε, της· το όλο τοπίο αυτά θυµίνιά πολιτικών ανδρών ανήλµολυνθεί από τη σήψη που ανέδυαν οι αποστασίες, οι ζει. Υπάρχει, όµως, µία ουθε στην εξουσία, οι λυσσαλέσυνωµοσίες και οι υποκλοπές της εποχής, µια κοινωνία σιώδης διαφορά: την δεκαεες πολιτικές διαµάχες, τα χωτία του ’60 υπήρχε µία κοιριστά καφενεία, οι ξυλοδαρπου ακόµα τότε παρήγε πολιτισµό, και γι’ αυτόν ακριβώς νωνία που δεν είχε, τότε, µοµοί στα πανεπιστηµιακά αµτο λόγο ήταν σε θέση να αντιδράσει, να διαδηλώσει, να λυνθεί από τη σήψη που αφιθέατρα ανήκουν στις γραδιεκδικήσει, να οργισθεί. Σήµερα, δυστυχώς, τέτοια νέδυαν οι αποστασίες, οι συφικές αναµνήσεις του παρελκοινωνία δεν υπάρχει. νωµοσίες και οι υποκλοπές θόντος. Άρα: η Μεταπολίτης εποχής, µια κοινωνία που τευση ολοκλήρωσε τον κύακόµα τότε παρήγε πολιτικλο της, βαδίζουµε πλέον σµό, και γι’ αυτόν ακριβώς προς ένα σύγχρονο πολιτικό το λόγο ήταν σε θέση να αντιδράσει, να διαδηλώσει, να διεκσύστηµα, µε δυτικοευρωπαΐκά χαρακτηριστικά. Ανεπιστρεδικήσει, να οργισθεί. Σήµερα, δυστυχώς, τέτοια κοινωνία πτί. δεν υπάρχει. Αίφνης, µία τελείως διαφορετική, µία αντεστραµµένη ει∆εν υπάρχει, ευτυχώς, ούτε υποκείµενο εκτροπής. ∆εν υκόνα εµφανίζεται στην οθόνη της τηλεόρασης: το σύνολο πάρχουν επίδοξοι κινηµατίες, έτοιµοι να εκµεταλλευτούν σχεδόν του πολιτικού συστήµατος παρακολουθείται από άτην ευκαιρία. Ο Στρατός είναι νοµιµόφρων. Η λέξη «λογνωστα κέντρα, κατηγορούνται οι Αµερικανοί αλλά κι η χίας» ως ύστατη λύση έχει εξοβελισθεί από τη σκέψη όλων, ΕΥΠ, το κράτος εµφανίζει εικόνα διάλυσης· ταυτόχρονα, το µετά την εθνική καταστροφή που προκάλεσε η ∆ικτατορία σύνολο των θεσµών διασύρεται µε απίστευτες αποκαλύψεις των Συνταγµαταρχών. βαθειάς και προκεχωρηµένης σήψης, οι ταγοί της δηµόσιας Υπάρχει, όµως, κάτι χειρότερο από τους Συνταγµατάρχες, ζωής και της πνευµατικής και ηθικής µας συγκρότησης ασήµερα: η αποσταθεροποίηση του παγκοσµίου πολιτικού ποδεικνύονται λύκοι βοσκοί προβάτων, πρώην πρυτάνεις δι2
M∞ƒ∆π√™ 2006
H N EA ¶ O§ITIKH
Editorial
συστήµατος. Τερατώδεις κίνδυνοι εγκυµονούνται από τη σύγκρουση των πολιτισµών. Ειδικά η Ελλάδα βρίσκεται στο στόχαστρο πολλαπλών γεωπολιτικών ακτίνων. Βαλκάνιοι εθνικισµοί, ενεργοί και όχι θεωρητικοί, η αυξανόµενη τουρκική επιθετικότητα, το άλυτο και ξανά στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος κυπριακό ζήτηµα, οι σχετικότατες µε την ελληνική ακεραιότητα εξελίξεις στο Ιράκ, στην Περσία, στο Κουρδιστάν. Η Μεταπολίτευση υπήρξε πράγµατι η µεγάλη ευκαιρία για την νεώτερη ελληνική ιστορία. Αντ’ αυτού, από το 1974 και µετά παλινορθώθηκε η χρεωκοπηµένη από τη δεκαετία του ’60 παλαιοκοµµατική κληρονοµική ολιγαρχία, και µαζί της ακέραια τα πολιτικά ήθη και έθιµα του Μαυρογιαλούρου, το πελατειακό σύστηµα, η αναξιοκρατία, η οικογενειοκρατία, η φαυλότητα, η διαπλοκή, η εγκατάλειψη της υπαίθρου. Ταυτόχρονα, όµως, αποδοµήθηκαν και τα θετικά στοιχεία της προ-δικτατορικής περιόδου, που κρατούσαν ζωντανό το προβληµατικό ελληνικό κράτος: το παραδοσιακό, συντηρητικό εκπαιδευτικό σύστηµα εξαρθρώθηκε χωρίς να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο, πιο σύγχρονο, και στη θέση του έµεινε το κενό, που ήδη παράγει διαδοχικές γενεές αγραµµάτων, ανυποψίαστων θυµάτων των διαφόρων «µεταρρυθµίσεων». Οι ένοπλες δυνάµεις, που ήσαν µάχιµες και διαπνέονταν από πατριωτικό φρόνηµα, από τον φόβο µιας νέας ανταρσίας αντί να εκδηµοκρατισθούν αποψιλώθηκαν από τα ικανά τους στελέχη, κοµµατικοποιήθηκαν, ισοπεδώθηκαν, µε την λογική «πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι» και τελικώς κατέληξαν προνοµιακό πεδίο συσσώρευσης πολιτικού κεφαλαίου –και όχι µόνον– για τους διαφόρους
πολιτικούς προϊσταµένους τους. Εξάλλου, τα ιδεώδη της ελληνικής κοινωνίας, η λεβεντιά, η φιλοπατρία, η ένδοξη ελληνική ιστορία, το Εικοσιένα, το δηµοτικό τραγούδι, όλα όσα δηλαδή συνιστούν την ψυχή µας, εξοβελίσθηκαν ως «παρωχηµένα» και «εθνικιστικά», προφανώς για να προετοιµασθούν οι Έλληνες να υποδεχθούν χωρίς αντιστάσεις την Σαϊεντολογία, το σούσι και το νεαντερτάλειο επίπεδο των τηλεοπτικών εκποµπών. Έτσι, η Μεταπολίτευση γέννησε την αναίρεση όσων επαγγέλθηκε το ελπιδοφόρο έτος 1974. Για κακή µας τύχη, ο µόνος µηχανισµός που θα µπορούσε υποχρεωτικά να µας καταστήσει σύγχρονο κράτος, η Ευρωπαϊκή Ένωση, διανύει την χειρότερη κρίση της ιστορίας της χωρίς ορατή έξοδο. Μα και η ίδια η Ελλάδα, σήµερα, βρίσκεται πολλά χιλιόµετρα µακρύτερα από την Ευρώπη απ’ ό,τι το 1979, όταν υπεγράφη η Ένταξη. Τότε, τουλάχιστον, υπήρχε µια ψευτο-αστική τάξη που άκουγε όµως κλασσική µουσική και προσπαθούσε να µιµηθεί, επιτυχώς ή όχι, την «∆ύση». Τώρα, η άρχουσα τάξη της Ελλάδας είναι ένα συνονθύλευµα νεοπλούτων χωρίς αρχές, µε κυρίαρχη πολιτιστική έκφραση το τουρκοµπαρόκ και τα σκυλάδικα. Η δε Αθήνα είναι η µοναδική πρωτεύουσα της Ευρώπης που µοιάζει µε την Άγκυρα, το Κάιρο ή το Μπαγκλαντές. Χωρίς συµµάχους, χωρίς εσωτερικές δυνάµεις, χωρίς ηθικό, χωρίς πολιτισµό, χωρίς παιδεία, χωρίς φρόνηµα παραδίδει η Μεταπολίτευση την Ελλάδα στον φλεγόµενο κόσµο του 2006. ! Μελέτης Η. Μελετόπουλος
Η παρουσίαση της Νέας Πολιτικής στο αθηναϊκό κοινό Στις 8 Φεβρουαρίου, ηµέρα Τετάρτη, 6 η ώρα το απόγευµα, στην αίθουσα της Ενώσεως Ανταποκριτών Ξένου Τύπου, παρουσιάσθηκε σε συνέντευξη Τύπου η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Οµιλητές ήταν ο εκδότης της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Βίκτωρ Παπαζήσης, ο δηµοσιογράφος και τακτικός συνεργάτης της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Αντώ-
H N EA ¶ O§ITIKH
νης Παπαγιαννίδης,ο νοµικός σύµβουλος Χρήστος Βρούστης, οι διευθυντές του περιοδικού Γιάννης Σακιώτης και Μελέτης Μελετόπουλος. Τη συζήτηση συντόνισε ο Γεώργιος Π. Μαλούχος, σύµβουλος εκδόσης της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Ακολούθησε δεξίωση. Η αίθουσα ήταν κατάµεστη και το ενδιαφέρον του κοινού έντονο. Με-
ταξύ άλλων, παρευρέθηκαν ο καθηγητής και πρώην υπουργός ∆ηµήτριος Νιάνιας, ο βουλευτής και πρώην υπουργός Στέλιος Παπαθεµελής, διπλωµάτες, συγγραφείς, καλλιτέχνες, πανεπιστηµιακοί και πολλοί φοιτητές και µαθητές. Αντίστοιχες εκδηλώσεις θα πραγµατοποιηθούν και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.
ª∞ƒ∆π√™ 2006
3
K O™MO™
¶˘ÚËÓÈ΋ ·!ÂÈÏ‹ ÛÙ· µ·ÏοÓÈ· Η πρόσφατη έναρξη ισχύος του Πρωτοκόλλου του Κιότο (Φεβρουάριος 2005) για την αντιµετώπιση των κλιµατικών αλλαγών και η ραγδαία αύξηση των τιµών του πετρελαίου καθιστούν επιτακτικότερη από ποτέ την ανάγκη αναπροσανατολισµού του ενεργειακού τοµέα σε παγκόσµιο επίπεδο. Η περαιτέρω ενίσχυση και εξάπλωση των ανανεώσιµων µορφών ενέργειας, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών δεδοµένων και δυνατοτήτων, η επιδότηση της έρευνας και η ενηµέρωση του κόσµου για τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας θα µπορούσαν να αποτελέσουν το εφαλτήριο για ένα βιώσιµο και περισσότερο ασφαλές ενεργειακό µέλλον σε παγκόσµιο επίπεδο.
∆
Όµως, η πυρηνική βιοµηχανία έχει ήδη κάνει δυναµικά την επανεµφάνισή της και αναµένει να καρπωθεί τα οφέλη των ενεργειακών συγκυριών, τονίζοντας σε κάθε τόνο και ευκαιρία ότι αποτελεί τη µοναδική εφικτή και βιώσιµη λύση για την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών και οικονοµικών προβληµάτων. Φυσικά, για τα προβλήµατα που σχετίζονται µε τη διάθεση των πυρηνικών αποβλήτων, τα πυρηνικά ατυχήµατα και την εν δυνάµει ενίσχυση των προγραµµάτων απόκτησης ή επέκτασης του πυρηνικού οπλοστασίου δεν γίνεται κουβέντα. Στην περιοχή των Βαλκανίων και της Μεσογείου γενικότερα, η αναθέρµανση ή η επέκταση των πυρηνικών προγραµµάτων των κυ-
ο Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου, τη δηµιουργία του οποίου στηρίζουν η Νοµαρχιακή και η Τοπική Αυτοδιοίκηση της ∆ωδεκανήσου, οι φορείς της Ρόδου, καθώς και αρκετοί επιστήµονες και ευαισθητοποιηµένοι πολίτες σε θέµατα που σχετίζονται µε την προστασία του περιβάλλοντος, πραγµατοποίησε πρόσφατα την ιδρυτική του συνέλευση, όπου παρουσιάστηκε το Καταστατικό του και εξηγήθηκαν αναλυτικότερα οι κύριοι στόχοι του. Κύριοι στόχοι του Αντιπυρηνικού Παρατηρητηρίου Μεσογείου είναι οι ακόλουθοι: • Παρακολούθηση, δηµοσιοποίηση και προβολή των εξε-
4
ª∞ƒ∆π√™ 2006
βερνήσεων των γειτονικών µας χωρών – δηλαδή της Τουρκίας, της Βουλγαρίας και της Ρουµανίας – δηµιουργούν έναν ασφυκτικό πυρηνικό κλοιό στην ευρύτερη περιοχή και θέτουν νέες απειλές για τους πολίτες που επιθυµούν να ζήσουν µε ασφάλεια και µε ειρήνη. Μια πρόσφατη πρωτοβουλία του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ), η δηµιουργία ενός Σωµατείου µε την ονοµασία «Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου» και έδρα τη Ρόδο, έρχεται να καλύψει ένα κενό τόσο στον τοµέα της ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώµης, όσο και στη συνεργασία της κοινωνίας των πολιτών στις χώρες της ευρύτερης περιοχής. Μιχάλης Προµπονάς
λίξεων στα θέµατα των πυρηνικών όπλων, των πυρηνικών αντιδραστήρων ισχύος και γενικότερα των δραστηριοτήτων της πυρηνικής βιοµηχανικής, που συνιστούν απειλή για τη ζωή, την ειρήνη και το περιβάλλον. • Επικοινωνία και συντονισµός δράσης µε φορείς από την Ελλάδα και το εξωτερικό, µε στόχο την αποτροπή εγκατάστασης νέων αντιδραστήρων και την απαλλαγή της Μεσογείου από τον πυρηνικό κίνδυνο. • Ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης για τους κινδύνους που απορρέουν τόσο από τα πυρηνικά όπλα και την πυρηνική βιοµηχανική δραστηριότητα, όσο και από την ύπαρξη ή την πιθανή µελλοντική κατασκευή
H N EA ¶ O§ITIKH
K O™MO™
στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου πυρηνικών αντικές αναλύσεις οδηγούν αβίαστα στο συµπέρασµα ότι χρειδραστήρων. άζονται άµεσα και επείγοντα µέτρα για τη σωτηρία του. • Κινητοποίηση των πολιτών για την απαλλαγή της Μεσο• Οι µεγάλες οικονοµικές και πολιτικές δυνάµεις σε παγκόγείου και όλης της ανθρωπότητας από την πυρηνική ασµιο επίπεδο, που κυρίως ευθύνονται για την ανατροπή πειλή. της οικολογικής ισορροπίας στον πλανήτη, τηρούν υπο• Προώθηση των ανανεώσιµων και φιλικών προς το περικριτική στάση στα ζητήµατα προστασίας του περιβάλλοβάλλον ενεργειακών πηγών και θέσπιντος. Ειδικότερα στα θέµατα των πυρηση µέτρων για την εξοικονόµηση ενέρνικών, η στρατηγική πολιτική των πυγειας και τη διαµόρφωση νέων καταρηνικών δυνάµεων και κυρίως των Ηναλωτικών προτύπων. ΠΑ, που ετοιµάζουν νέα όπλα και επα• Προστασία των ύψιστων αγαθών της ναφέρουν τα σχέδιά τους για τον «Πόζωής, της ειρήνης, του περιβάλλοντος λεµο των Άστρων», κρίνεται τυχοδιωκαι της οικολογικής ισορροπίας στον κτική και επικίνδυνη. πλανήτη, στο πλαίσιο του σεβασµού της • Με άλλοθι την έναρξη εφαρµογής του ανθρώπινης προσωπικότητας και της Πρωτοκόλλου του Κιότο και την αύδιασφάλισης ποιοτικών συνθηκών ζωξηση της τιµής του πετρελαίου στις διεής, τόσο των σηµερινών όσο και των µελθνείς αγορές, οι πυρηνικές δυνάµεις ελοντικών γενεών, σύµφωνα µε τις αρχές πιδιώκουν να αναζωπυρώσουν το εντης αειφόρου ανάπτυξης. διαφέρον για την κατασκευή νέων πυΣτο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του ρηνικών αντιδραστήρων και να εµφακαι µε αφορµή τις διαρκώς αυξανόµενες νίσουν τη λύση αυτή ως µονόδροµο απειλές στην περιοχή µας αλλά και στη για την επίλυση του ενεργειακού προΤσερνοµπίλ, 20 χρόνια µετά (για να µην ξεχνάµε) Μεσόγειο γενικότερα από την εγκατάβλήµατος. σταση νέων πυρηνικών εγκαταστάσεων, το Αντιπυρηνικό Πα• Στην περιοχή µας, η προώθηση σχεδίων για την καταρατηρητήριο Μεσογείου πραγµατοποίησε µε επιτυχία στη σκευή νέων πυρηνικών αντιδραστήρων στην Τουρκία, στη Ρόδο τη «∆ιεθνή Συνάντηση για την Αποτροπή ΕγκατάσταΒουλγαρία και τη Ρουµανία σηµατοδοτεί νέες απειλές για σης Νέων Πυρηνικών Αντιδραστήρων» (20-21 Μαΐου 2005). την ανάπτυξη, το περιβάλλον, την ειρήνη και την ίδια τη Η διεθνής αυτή συνάντηση συνδιοργανώθηκε από το Αντιζωή. Ειδικότερα για τον πυρηνικό σταθµό στο Μπέλενε πυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου, το Τεχνικό Επιµελητης Βουλγαρίας, του οποίου ήδη ξανάρχισαν µετά από µατήριο Ελλάδας, τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση ∆ωδεκανήκρόχρονη διακοπή οι διαδικασίες για την κατασκευή του, σου, την Τοπική Ένωση ∆ήµων και Κοινοτήτων ∆ωδεκακαταγγέλθηκαν ως ανεπαρκείς και διάτρητες οι µελέτες πενήσου και το ΤΕΕ / Τµήµα ∆ωδεκανήσου. ριβαλλοντικών επιπτώσεων. Τα κύρια συµπεράσµατα που προέκυψαν από τις ειση• Οποιοδήποτε πυρηνικό εργοστάσιο σε οποιαδήποτε χώρα γήσεις των ειδικών επιστηµόνων και οργανώσεων από την αποτελεί σοβαρή απειλή που δεν γνωρίζει σύνορα, ούτε Ελλάδα, την Τουρκία, τη Βουλγαρία και την Κύπρο, καθώς κάνει διακρίσεις. Από αυτή την άποψη η απόφαση εγκακαι τη συζήτηση που ακολούθησε ήταν: τάστασης πυρηνικών αντιδραστήρων δεν µπορεί να απο• Ο πλανήτης Γη κινδυνεύει όσο ποτέ άλλοτε να βρεθεί σε τελεί εσωτερικό ζήτηµα της χώρας που αναλαµβάνει αυτή µη αναστρέψιµη πορεία προς την καταστροφή του. Οι ετην πρωτοβουλία, αλλά και όλων των λαών των οποίων απίσηµες διεθνείς εκθέσεις για τις κλιµατικές αλλαγές, αλπειλείται άµεσα η υγεία, η ασφάλεια και η ίδια η επιβίωλά και οι πλέον έγκυρες επιστηµονικές µελέτες και πολιτισή τους.
H N EA ¶ O§ITIKH
ª∞ƒ∆π√™ 2006
5
K O™MO™
Ρόδος, 4-4-2005 ∆ιεύθυνση: ΤΕΕ/Τµήµα ∆ωδεκανήσου Μητροπόλεως 4 851 00 Ρόδος Φαξ 22410 22462 Τηλ. 22410 35656 e-mail: apm@rhodes.gr Κύριε Πρέσβη, Πληροφορηθήκαµε ότι η Albena Simeonova, ηγετικό στέλεχος του Αντιπυρηνικού Κινήµατος στη Βουλγαρία, δέχθηκε πρόσφατα από 2 άγνωστους άνδρες απειλές για τη ζωή της και προειδοποιήθηκε να εγκαταλείψει την περιοχή καταγωγής της, επειδή έχει εναντιωθεί δηµόσια στην κατασκευή νέων πυρηνικών αντιδραστήρων στο Belene, στο βόρειο τµήµα της Βουλγαρίας. Το Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου, που έχει ανάµεσα στους στόχους του την απαλλαγή της ανθρωπότητας από την πυρηνική απειλή, εκφράζει την αµέριστη συµπαράστασή του στην Albena Simeonova, που έχει τιµηθεί το 1996 µε το βραβείο Goldman για το Περιβάλλον.
ΠΡΟΣ:
∆ηλώνουµε την αντίθεσή µας στις προσπάθειες της Βουλγαρικής Κυβέρνησης να προχωρήσει σε κατασκευή νέων πυρηνικών αντιδραστήρων, που θα παρατείνουν για τα επόµενα 30-40 χρόνια την απειλή ενός νέου Τσερνοµπίλ, µε ανυπολόγιστες συνέπειες για τη ζωή και το περιβάλλον. Οποιοδήποτε πυρηνικό εργοστάσιο σε οποιαδήποτε χώρα, αποτελεί σοβαρή απειλή που δεν γνωρίζει σύνορα, ούτε κάνει διακρίσεις. Από την άποψη αυτή, η απόφαση εγκατάστασης πυρηνικών αντιδραστήρων δεν µπορεί εκ των πραγµάτων να αποτελεί εσωτερικό ζήτηµα της χώρας που αναλαµβάνει αυτή την ευθύνη, αλλά και όλων των χωρών και των λαών των οποίων απειλείται άµεσα η υγεία, η ασφάλεια, η ανάπτυξη και η ίδια η επιβίωσή τους.
τον Πρέσβη της Βουλγαρικής ∆ηµοκρατίας στην Ελλάδα κ. Στέφαν Στογιάνοφ Πιστεύουµε οτι οι κυβερνήσεις των χωρών της περιοχής µπορούν από κοινού να επεξεργαστούν, λύσεις επωφελείς για όλους τους Λαούς, µε την αξιοποίηση των φιλικών προς το περιβάλλον και των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. Τέτοιες λύσεις υπάρχουν. Ενέργειες, όπως αυτές σε βάρος της Albena Simeonova, τις θεωρούµε απαράδεκτες και µη συµβατές µε το σεβασµό σε στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώµατα. Εκφράζουµε την ευχή να ληφθούν όλα εκείνα τα µέτρα για να µην ξανασυµβούν τέτοια παρόµοια γεγονότα. Σας παρακαλούµε να διαβιβάσετε την επιστολή µας αυτή στη Βουλγαρική Κυβέρνηση. Με εκτίµηση Θανάσης Αναπολιτάνος Συντονιστής Επιτροπής
Το 1ο ∆ιεθνές Αντιπυρηνικό Φεστιβάλ στη Ρόδο (7-14 Μαΐου 2006) Τον Απρίλιο του 2006 κλείνουν 20 χρόνια από την καταστροφή του Τσερνοµπίλ. Μία τραγική επέτειος µας καλεί να θυµηθούµε ξανά την πυρηνική απειλή, να ευαισθητοποιηθούµε εκ νέου για την αναζωπύρωση των πυρηνικών στη γειτονιά µας και να πιέσουµε τις κυβερνήσεις της Τουρκίας και της Βουλγαρίας για την αποτροπή εγκατάστασης των νέων πυρηνικών αντιδραστήρων που ήδη έχουν εξαγγείλει στο έδαφός τους. Με αφορµή την επέτειο αυτή, αλλά και επειδή οι περιστάσεις το απαιτούν, το Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου προετοιµάζει τη διοργάνωση του 1ου ∆ιεθνούς Αντιπυρηνικού Φεστιβάλ Ρόδου, που θα διεξαχθεί από τις 7 µέχρι τις 14 Μαΐου. Το πρόγραµµα του Φεστιβάλ που έχει γενικό τίτλο «Έχουµε δικαίωµα να ζήσουµε σε ένα κόσµο χωρίς πυρηνικά», θα περιλαµβάνει πολλές εκδηλώσεις: διαλέξεις, συζητήσεις, προβολές ταινιών
6
ª∞ƒ∆π√™ 2006
σε συνεργασία µε το φεστιβάλ οικολογικού κινηµατογράφου Ecofilms, εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, µουσικές συναυλίες και µια µεγάλη ειρηνική διαδήλωση στις 14 Μαΐου, στην οποία θα συµµετάσχουν πολλές ξένες αντιπροσωπείες. Στόχος του αντιπυρηνικού φεστιβάλ είναι η ενηµέρωση επί των ραγδαίων πρόσφατων εξελίξεων και η ευαισθητοποίηση των πολιτών και των χιλιάδων επισκεπτών της Ρόδου ενάντια στην πυρηνική απειλή καθώς και ο συντονισµός της διεθνούς δράσης των αντιπυρηνικών δυνάµεων. Έχουν προσκληθεί να συµµετάσχουν οι δήµαρχοι Χιροσίµα και Ναγκασάκι και πολλοί Έλληνες και ξένοι επιστήµονες, διεθνολόγοι, νοµικοί, ακτιβιστές, πολιτικοί που αγωνίζονται ενάντια στα πυρηνικά και σηµαντικοί πνευµατικοί άνθρωποι που υποστηρίζουν το αντιπυρηνικό κίνηµα. Γ. Σ.
H N EA ¶ O§ITIKH
K O™MO™
• Καθίσταται αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε η ανάπτυξη ενός διεθνούς κινήµατος αλληλεγγύης και συνεργασίας. Οι πολίτες από διαφορετικές χώρες και εθνότητες, µε διαφορετικές ιδεολογικές, πολιτικές, θρησκευτικές πεποιθήσεις και καταβολές, αλλά µε κοινή τη θέληση να ζήσουν σε ένα καθαρό περιβάλλον και ένα κόσµο ειρηνικό, µπορούν ενωµένοι να αποτρέψουν την εγκατάσταση νέων πυρηνικών αντιδραστήρων, µπορούν να αποτρέψουν την απειλή µιας πυρηνικής καταστροφής. Σε ένα τέτοιο ενδεχόµενο, κανένας ευαίσθητος άνθρωπος δεν µπορεί να µένει αδιάφορος και παθητικός θεατής. Είναι χρέος προς τη σηµερινή και τις επόµενες γενιές. Στη διεθνή συνάντηση της Ρόδου επιβεβαιώθηκε για ακόµα µια φορά ότι: • Είναι µύθος η ασφαλής λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων. Η εξέλιξη της πυρηνικής τεχνολογίας, για την οποία δεν υπάρχουν όρια ασφαλείας, δεν µπορεί να αποκλείσει την πυρηνική εκτροπή. • Είναι µύθος ότι παράγεται φθηνή ηλεκτρική ενέργεια από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες, ιδιαίτερα σε σεισµογενείς περιοχές. Το υψηλό κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας, σε συνδυασµό µε το µικρό χρόνο λειτουργίας ενός αντιδραστήρα, καθώς και η διαδικασία διαχείρισης των αποβλήτων και του ασφαλούς κλεισίµατος ενός πυρηνικού σταθµού, κάνουν αντιοικονοµική την επένδυση. ∆εν είναι τυχαίο ότι αντιδραστήρες κατασκευάζονται σε όλο τον κόσµο µόνο µε κρατικές επιδοτήσεις. • Είναι µύθος η καθαρή και χωρίς επιβάρυνση για το περιβάλλον ηλεκτρική ενέργεια από αντιδραστήρες. Τόσο η µόλυνση µε ραδιενεργά στοιχεία κατά τη λειτουργία τους, όσο και η ρύπανση µε µεγάλες ποσότητες αερίων που επιβαρύνουν το φαινόµενο του θερµοκηπίου κατά τη διαδικασία διαχείρισης του πυρηνικού καυσίµου και των αποβλήτων καταρρίπτουν τα σχετικά επιχειρήµατα της πυρηνικής βιοµηχανίας. • Εξακολουθεί να παραµένει άλυτο το πρόβληµα της συσσώρευσης µεγάλων ποσοτήτων πυρηνικών αποβλήτων, που παραµένουν ενεργά για πολλούς αιώνες. Σύµφωνα µε όλους τους συµµετέχοντες στην προαναφερόµενη διεθνή συνάντηση, «…είναι αναγκαία η αποτροπή
H N EA ¶ O§ITIKH
της ισορροπίας του τρόµου που έχει δηµιουργήσει στις µέρες µας η πυρηνική τεχνολογία. Φτάνουν πια τα θύµατά της, που ανέρχονται σε 1,5 δισεκατοµµύριο ανθρώπους που έχουν σκοτωθεί, παραµορφωθεί ή έχουν αρρωστήσει µέχρι σήµερα. Η ζωή και η οικολογική ισορροπία του πλανήτη αποτελούν ύψιστα αγαθά, που πρέπει έναντι οποιουδήποτε κόστους να διασφαλισθούν…». Τέλος, στο πλαίσιο της σηµαντικής αυτής συνάντησης εκδόθηκε η «Έκκληση της Ρόδου» και ξεκίνησε µια κοινή εκστρατεία ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στη Βουλγαρία και την Κύπρο. Επιπλέον, αποφασίστηκε να διοργανωθεί το Μάιο του 2006 στη Ρόδο το «∆ιεθνές Αντιπυρηνικό Φεστιβάλ Ρόδου», καθώς και διεθνές συνέδριο µε τίτλο: «Έχουµε δικαίωµα να ζήσου-
ΕΚΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΡΟ∆ΟΥ Εµείς που υπογράφουµε το κείµενο αυτό, πολίτες από διαφορετικές χώρες και εθνότητες, µε διαφορετικές ιδεολογικές, πολιτικές, θρησκευτικές πεποιθήσεις και καταβολές, αλλά µε κοινή τη θέλησή µας να ζήσουµε σε ένα καθαρό περιβάλλον και έναν κόσµο ειρηνικό χωρίς την απειλή των πυρηνικών, ενώνουµε τις φωνές µας για να αποτραπεί η εγκατάσταση νέων πυρηνικών αντιδραστήρων και να σταµατήσει η λειτουργία των ήδη υφισταµένων στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Είκοσι σχεδόν χρόνια από την τραγωδία του Τσερνοµπίλ, τις συνέπειες της οποίας πληρώνει ακόµα µεγάλο τµήµα της Ευρώπης, σε µια εποχή που διεθνώς αναγνωρίζεται οτι ο πλανήτης κινδυνεύει όσο ποτέ άλλοτε από την πυρηνική απειλή, απευθυνόµαστε στις κυβερνήσεις των χωρών µας και ζητάµε να αναζητήσουν από κοινού άλλες λύσεις για την επίλυση του ενεργειακού προβλήµατος, λύσεις που υπάρχουν και µας τις δίνει η φύση, µακριά από επιλογές που θα παρατείνουν την απειλή µιας νέας καταστροφής. Σε ένα τέτοιο ενδεχόµενο, κανένας ευαίσθητος άνθρωπος δεν µπορεί να µείνει αδιάφορος και παθητικός θεατής. Είναι χρέος προς τη σηµερινή και τις επόµενες γενιές.
ª∞ƒ∆π√™ 2006
7
K O™MO™
Ψήφισµα της ΚΕ∆ΚΕ Οι αντιπρόσωποι που µετέχουµε στο Συνέδριο της Κ.Ε.∆.Κ.Ε. υποστηρίζουµε τις πρωτοβουλίες της Αυτοδιοίκησης της ∆ωδεκανήσου και του Αντιπυρηνικού Παρατηρητηρίου Μεσογείου και εκφράζουµε την έντονη αντίθεσή µας στα σχέδια των κυβερνήσεων των γειτονικών χωρών Βουλγαρίας και Τουρκίας για την εγκατάσταση νέων πυρηνικών αντιδραστήρων στο έδαφός τους, που θα δηµιουργήσουν έναν ασφυκτικό πυρηνικό κλοιό στα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο. Οποιοδήποτε πυρηνικό εργοστάσιο σε οποιαδήποτε χώρα, αποτελεί
σοβαρή απειλή που δεν γνωρίζει σύνορα, ούτε κάνει διακρίσεις. Από αυτή την άποψη η απόφαση εγκατάστασης πυρηνικών αντιδραστήρων δεν µπορεί να αποτελεί εσωτερικό ζήτηµα µόνο της χώρας που αναλαµβάνει αυτή την ευθύνη, αλλά και όλων των χωρών και των λαών των οποίων απειλείται άµεσα η υγεία, η ασφάλεια, η ανάπτυξη και η ίδια η επιβίωσή τους. Είκοσι σχεδόν χρόνια µετά την µεγάλη καταστροφή του Τσερνοµπίλ – τις συνέπειες της οποίας ακόµα πληρώνει µεγάλο τµήµα της Ευρώπης – ζητάµε από την Ελληνική Κυβέρνηση να ανα-
µε σε ένα κόσµο χωρίς πυρηνικά», µε την ευκαιρία συµπλήρωσης 20 χρόνων από την καταστροφή του Τσερνοµπίλ. Εκτός από τη διεθνή συνάντηση της Ρόδου, το Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου έχει να επιδείξει µια σηµαντική δράση στον τοµέα της ενηµέρωσης τόσο των πολιτών όσο και των κυβερνήσεων και πολιτικών. Με επιστολή του προς τον πρωθυπουργό της χώρας, µε ηµεροµηνία 1 Μαρτίου 2005, το Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου θέτει το ζήτηµα της επικείµενης εγκατάστασης πυρηνικών µονάδων στην Τουρκία και τη Βουλγαρία στις σωστές του βάσεις. Πιο συγκεκριµένα, προτρέπει την ελληνική κυβέρνηση να λάβει άµεσα συγκεκριµένες πρωτοβουλίες που θα στοχεύουν στην αποτροπή εγκατάστασης νέων αντιδραστήρων στην περιοχή. Επίσης στην επιστολή αυτή τονίζεται, µεταξύ άλλων: «Πιστεύουµε ότι η Ελληνική Πολιτεία, που έχει προ πολλού απορρίψει το ενδεχόµενο εγκατάστασης πυρηνικών αντιδραστήρων στο έδαφός της, µε τη στήριξη όλων των πολιτικών και κοινωνικών δυνάµεων, µπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες, να αξιοποιήσει το γεγονός οτι οι χώρες αυτές βρίσκονται σε προενταξιακές διαδικασίες µε την Ε.Ε. και να τεθεί επικεφαλής διεθνούς εκστρατείας για
8
ª∞ƒ∆π√™ 2006
λάβει πρωτοβουλίες ώστε να υπάρξει συνεννόηση για να δροµολογηθούν άλλες λύσεις για το ενεργειακό, µε την προώθηση των ανανεώσιµων και φιλικών προς το περιβάλλον πηγών ενέργειας, µακριά από σχέδια που θα παρατείνουν την πυρηνική απειλή. Κανένας ευαίσθητος άνθρωπος δεν µπορεί να µείνει αδιάφορος και παθητικός θεατής µιας επερχόµενης καταστροφής. Είναι ανάγκη για την ειρήνη και την ασφάλεια όλης της περιοχής. Είναι χρέος προς τη σηµερινή και τις επόµενες γενιές. Ρόδος, 12 Νοεµβρίου 2005
την αποτροπή εγκατάστασης νέων πυρηνικών αντιδραστήρων και τη διακοπή λειτουργίας των υφισταµένων. Κάτι τέτοιο, πέραν του ότι θα συµβάλει στην προστασία και την ασφάλεια όλης της περιοχής, θα βοηθήσει και στην προβολή, το κύρος και τη διεθνή θέση της χώρας...». Τέλος, µε ανοικτή επιστολή του στις 12 Οκτωβρίου 2005 προς τους υπουργούς Εξωτερικών των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, που συναντήθηκαν στη Ρόδο, θέτει εύλογα ερωτήµατα για τις δράσεις των κυβερνήσεών τους στα θέµατα των πυρηνικών όπλων, της Συνθήκης Μη ∆ιασποράς των Πυρηνικών Όπλων (NPT), της προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και της κατασκευής νέων πυρηνικών εγκαταστάσεων στις χώρες των Βαλκανίων (και της Μεσογείου) και τους κινδύνους που αυτοί συνεπάγονται για την ασφάλεια και την υγεία των πολιτών. ! Για περισσότερες πληροφορίες: Αντιπυρηνικό Παρατηρητήριο Μεσογείου ΤΕΕ / Τµήµα ∆ωδεκανήσου, Μητροπόλεως 4, 851 00 Ρόδος Τηλ. 22410 35656, Φαξ 22410 22462, E-mail: apm@rhodes.gr
H N EA ¶ O§ITIKH
K O™MO™
To ‰Ú¿Ì· ÙˆÓ ÂıÓÈÎÈÛÌÒÓ ÛÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ÂÎÎÏËÛ›· Î·È Ë ÂÎÎÏËÛ›· ÙˆÓ ™ÎÔ!›ˆÓ Tου Αλέξανδρου Σ. Καριώτογλου
¶
αρά το γεγονός ότι η παρουσία της θρησκείας στις ανθρώπινες κοινωνίες όλων των εποχών είναι δεδοµένο αδιαµφισβήτητο, στην εποχή µας έχει συσσωρευθεί ένας τέτοιος αριθµός προβληµάτων, τα οποία έχουν να κάνουν µε λεπτοµέρειες ως προς τη σχέση της µε άλλα κοινωνικά µορφώµατα, ώστε καθηµερινά βρισκόµαστε µπροστά σε εκπλήξεις και αναρωτιόµαστε για τον τρόπο εξεύρεσης µιας ισορροπίας όλων αυτών των κοινωνικών πραγµατικοτήτων. Η εµφάνιση της κρατικής εξουσίας σε ανύποπτο χρόνο διαµορφώνει τη σχέση της µε τη θρησκεία κατά τέτοιο τρόπο, ώστε το στοιχείο της ιερότητας ενυπάρχει µέσα στην κοινωνία, όταν η κοινότητα εξελίσσεται από φυλή σε κράτος και έθνος και αργά αργά εκκοσµικεύεται. Παρ’ όλα αυτά, ο Χριστιανισµός πέτυχε την µεγάλη ρήξη αυτής της αντίληψης. «Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ». Στην χριστιανική εποχή οι σχέσεις µεταξύ κράτους και θρησκείας ήταν αρχικά θεµελιωµένες στην «συµφωνία», δηλαδή στην αµοιβαία συνεργασία και ανεξαρτησία των δύο µερών. Το κράτος αναγνώριζε τους εκκλησιαστικούς κανόνες ως τον εσωτερικό νόµο της Εκκλησίας και η Εκκλησία αναγνώριζε την εξουσία και τα δικαιώµατα του κράτους. Η συµφωνία αυτή διαταρασσόταν τότε και µόνο , όταν οι αυτοκράτορες, οι οποίοι ποτέ δεν µνηµονεύονται από τους Πατέρες ως εικόνες του Λόγου του Θεού, προσπαθούσαν να επιβάλουν στην Εκκλησία δογµατικές διδασκαλίες. Τότε η Εκκλησία βρισκόταν «εν διωγµώ» και η αληθινή φύση των σχέσεών της µε το κράτος ξαναγινόταν φανερή. Ωστόσο, η Εκκλησία απέδιδε µεγάλη αξία στη συµµαχία της µε το κρά-
τος, πολύ περισσότερο όταν το κράτος αυτό υπηρετούσε την Εκκλησία. Με τον τρόπο αυτό εξαγιαζόταν η εξουσία στο πρόσωπο του ανώτατου αντιπροσώπου της1. Όµως για την Εκκλησία η παρουσία της κρατικής εξουσίας ήταν αναγκαία στο µέτρο κατά το οποίο εξασφαλιζόταν η αρµονία της κοινωνίας , η οποία είναι σταθερά απειλούµενη από την πτωτική φορά του ανθρώπου προς το κακό. Για το λόγο αυτό ο Παύλος συνιστά το: «πάσα ψυχή εξουσίαις υπερεχούσαις υποτασσέσθω. Ου γαρ εστίν εξουσία, ει µη από Θεού..» (Ρωµ. 13, 1). Η υποταγή αυτή δεν κατανοείται ως απόλυτη και ανεξέλεγκτη συγκατάθεση στην πολιτική εξουσία. Παρ' όλα αυτά, στις περιοχές των Ορθοδόξων Εκκλησιών υιοθετήθηκε από ενωρίς το σύστηµα των εθνικών Εκκλησιών και αυτό ήταν αποτέλεσµα του πολιτεύµατός της. Το συνοδικό σύστηµα της Ορθοδοξίας, σε αντίθεση µε το συγκεντρωτικό και µοναρχικό σύστηµα της Ρωµαιοκαθολικής (εξ ου και ο χαρακτηρισµός «παπική»), θεµελίωσε το εθνικό πρόσωπο των Ορθοδόξων Εκκλησιών µε όλα τα υπέρ και τα κατά στην πρακτική εφαρµογή του. Και το βασικό «κατά» είναι η παρερµηνεία του λόγου του Ιησού «τα του καίσαρος τω καίσαρι..», ο οποίος λόγος σε συγκεκριµένες ιστορικές περιόδους εξελήφθη ως «τα του καίσαρος δια του Θεού τω καίσαρι» ή, για να το µεταφέρουµε στην πιο σύγχρονη εκδοχή, «τα του έθνους δια του Θεού τω έθνει». Γεγονός ύψιστης σηµασίας για την αντιµετώπιση αυτού του «δράµατος» στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελεί η «Μεγάλη Σύνοδος» του 1872 στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, µε αφορµή το Βουλγαρικό Σχίσµα. Η εν λόγω Σύνοδος κήρυξε την Εκκλησία της Βουλγαρίας «σχισµατική»,
1. Σεργίου Μπουλγκάκωφ, Η Ορθοδοξία και το κράτος, Σύνορο 40 (1966-67) 281
H N EA ¶ O§ITIKH
ª∞ƒ∆π√™ 2006
9
K O™MO™
όχι επειδή ζητούσε να είναι ανεξάρτητη Εκκλησία λόγω της πολιτικής ανεξαρτησίας της Βουλγαρίας, αλλά µόνο επειδή ζήτησε ανεξαρτησία λόγω εθνικής διαφοράς, γεγονός το οποίο χαρακτηρίστηκε από την Σύνοδο ως «εθνοφυλετισµός». Κάθε έθνος διατηρεί την Εκκλησία του, η οποία διαµορφώνει το ποιµαντικό της έργο µε βάση την ιδιοσυγκρασία του λαού της. Μοναδική εξαίρεση στο παζλ των Ορθοδόξων Εκκλησιών αποτελεί σήµερα η λεγόµενη Εκκλησία των Σκοπίων, η οποία µετά το 1948 έχει κηρυχθεί ως σχισµατική. Κι αυτό έγινε επειδή η ανακήρυξη µιας τέτοιας Εκκλησίας ήταν µέρος ενός πολιτικού σχεδίου του τότε ηγέτη της Γιουγκοσλαβίας στρατάρχη Τίτο. Για να συµπληρωθεί η κατασκευή του οµοσπονδιακού κρατιδίου της Μακεδονίας, µε απώτερο στόχο τη µείωση του σερβικού εθνικισµού, ιδρύθηκε µια «µακεδόνικη» Εκκλησία ανεξάρτητη από το Πατριαρχείο του Βελιγραδίου. «∆εν αναγνωρίστηκε από καµιά ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά κέρδισε το ενδιαφέρον του Βατικανού, που ήθελε να παρακάµψει την σερβική ορθόδοξη Εκκλησία, επειδή είναι η πιο επίµονα και βίαια αντικαθολική απ' όλες τις ορθόδοξες Εκκλησίες» σηµειώνει ο Francois Tbual2. Η επιµονή της θρησκευτικής «ηγεσίας» της ψεύτικης αυτής Εκκλησίας στον εθνοφυλετισµό αποδεικνύεται από τις κινήσεις και τις διακηρύξεις τις οποίες κάνει κατά καιρούς. -Τον Ιούνιο του 1991 ένας σκοπιανός επίσκοπος ανέφερε σε συνέντευξή του στο αµερικανικό περιοδικό Atlantic Monthly (σελ. 103-104): «Είµαι ένας πραγµατικός Μακεδόνας... Είναι αλήθεια πως έχουµε κάτι από τον Μεγαλέξαντρο στο αίµα µας... Τώρα πίνεις µακεδόνικο καφέ, όχι τούρκικο ή ελληνικό. Η Μακεδονία και όχι η Σερβία υπήρξε η γενέτειρα της Αναγέννησης. Τι είναι η Γρατσάνιτσα συγκρινόµενη µε την Αχρίδα; ...Το 1767 οι Τούρκοι κατάργησαν το Πατριαρχείο µας στην Αχρίδα, γιατί οργανώναµε εξέγερση κατά του Σουλτάνσυ. Μόνο το 1967 αποκαταστάθηκε η ανεξάρτητη Μακεδόνικη Εκκλησία. Γιατί οι Σέρβοι, οι Έλληνες και οι Βούλγαροι δεν αναγνωρίζουν την Εκκλησία µας; Στη Μακεδόνια γεννήθηκε η σλα-
βική χριστιανοσύνη. Είµαστε καλύτεροι Χριστιανοί απ' αυτούς. Πες µου γιατί δεν έχουµε φίλους;»3. Το ποιµαντικό ενδιαφέρον του σκοπιανού αυτού ιεράρχη εξαντλείται στον «µακεδόνικο καφέ» και στη «µακεδόνικη» χριστιανοσύνη, µε άλλα λόγια στον Θεό της Μακεδονίας, θυµίζοντάς µας και κάποιους άλλους θεούς, άλλων χωρών, µη εξαιρουµένης και της δικιάς µας. Η αποµόνωση, βέβαια, του ορθόδοξου λαού του κράτους των Σκοπίων δεν αποτελεί και την καλύτερη λύση στο πρόβληµα, το οποίο εκµεταλλεύεται, κατά την οµολογία των ειδικών, δεόντως το Βατικανό, αλλά και η κρατική ηγεσία του κρατιδίου. Ίσως η τοπική αυτή Εκκλησία να διέρχεται µια περίοδο µετάνοιας δια της αποµονώσεως (αυτό τουλάχιστον καθορίζει ο όρος «σχισµατική Εκκλησία»), κάτι ανάλογο µε αυτό που συνέβη µε το Βουλγαρικό Σχίσµα. Θα µπορούσαµε να κλείσουµε την αναφορά στο θέµα αυτό µε το «λογοπαίγνιο», το οποίο τολµά ο καθηγητής ∆. Γόνης σε ένα άρθρο του για τη Βουλγαρική Εκκλησία. Αναφέρει ότι, «όταν οι µαθητές του αγίου Μεθοδίου διώκονταν σκαιώς από τους Φράγκους και εγκατέλειπαν τη Μοραβία, τότε «Βουλγαρίαν επόθουν, Βουλγαρίαν περιενόουν Βουλγαρίαν τούτοις δούναι άνεσιν επηλπίζετο»4 (Βίος αγίου Κλήµεντος Αχρίδος XIV 42) Όταν οι νεώτεροι Βούλγαροι συνειδητοποίησαν το οικονοµικό και ιδεολογικό αδιέξοδο, στο οποίο τους οδήγησε ο κοµµουνισµός, τότε «Ορθοδοξίαν επόθουν Ορθοδοξίαν περιενόουν, Ορθοδοξίαν τούτοις δούναι άνεσιν επηλπίζετο». Αν στη θέση της λέξης «Βουλγαρία» τοποθετήσουµε τη λέξη «Μακεδονία», όπως την κατανοούν οι πολίτες του κρατιδίου των Σκοπίων, θα µπορούσαµε να ελπίζουµε σε έναν πιθανό τερµατισµό του προβλήµατος του εθνοφυλετισµού στα Βαλκάνια. !
2 François Thual, Η κληρονοµιά του Βυζαντίου. Γεωπολιτική της Ορθοδοξίας, εκδ. Ροές, Αθήνα1998,σ. 135-6. 3 Βλ. Γιάννη Ζερβού, Η Ορθοδοξία κοινή κιβωτός των Βαλκανικών λαών, Σύναξη 40 (1991) σ.95 4. ∆. Γόνη, Η βουλγαρική Εκκλησία στο σταυροδρόµι των νέων εξελίξεων, Σύναξη 40, (1991) σ. 81-82
10
ª∞ƒ∆π√™ 2006
H N EA ¶ O§ITIKH
K O™MO™
√ °' ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ˜ !fiÏÂÌÔ˜ ¤¯ÂÈ ‹‰Ë ·Ú¯›ÛÂÈ; Tου Κώστα Μ. Σταµατόπουλου
¢
εν µπορώ µετά βεβαιότητος να ισχυρισθώ ότι η ιστορία επαναλαµβάνεται. Μπορώ µάλλον να πω, ότι όπως συµβαίνει και στους ανθρώπους, έτσι και στην ιστορία είναι ακριβώς το ανεπανάληπτο που τους καθιστά συναρπαστικούς. Η απαισιόδοξη πίσω όψη αυτής της πραγµατικότητας είναι ότι ουδέποτε το σφάλµα γίνεται µάθηµα κι ο κύκλος της βίας και του αίµατος αρνείται να αποκολληθεί από την µοίρα του ανθρώπου. Από την δεκαετία του 1930 και πέρα όλες οι συγκρούσεις που διεδραµατίσθηκαν σε παγκόσµιο επίπεδο είχαν δύο κυρίως πρωταγωνιστές. Από την µία τις δυνάµεις του αυταρχισµού και του ολοκληρωτισµού (φασισµός, ναζισµός, σοβιετικού ή άλλου τύπου εφαρµοσµένος κοµµουνισµός) και από την άλλη τις δυνάµεις, που έστω και σε µειωµένο βαθµό, αλλά πάντοτε συγκριτικά µε τις προηγούµενες, παρέµεναν πιστές στα ιδεώδη του ευρωπαϊκού ανθρωπισµού, πολιτική έκφραση του οποίου αποτελεί, παρ'όλες της τις ατέλειες, η κοινοβουλευτική δηµοκρατία. Στην εποχή µας, σ' αυτόν τον ακήρυκτο πρωτοφανούς µορφής Γ' παγκόσµιο πόλεµο που διαφαίνεται ή που κατ' άλλους έχει ήδη αρχίσει, την ολοκληρωτική παράταξη ενσαρκώνει το θεοκρατικό Ισλάµ. Όχι βέβαια το πνευµατικό και µυστικιστικό Ισλάµ, που όπως όλες οι θρησκευτικές εκφράσεις, προτείνει τον δικό του δρόµο για την εν ελευθερία τελείωση του ανθρώπου και την κατάκτηση µέσω αυτής µιας µορφής αθανασίας -Ισλάµ, τα µέλη του οποίου προφανώς δοκιµάζονται στην συνείδησή τους - όπως θα δοκιµάζονταν οι γνήσιοι χριστιανοί στα χρόνια της Ιεράς Εξέτασης ή όσοι από αυτούς στις ηµέρες µας ακούν τις «χριστιανικές» ασυναρτησίες επιτελών του Bush -, αλλά µια πιο φθηνή, µία πιο δεύτερη µορφή του, µαζική, εξτρεµιστική, δεισιδαιµονική, επιθετική και µισαλλόδοξη, η οποία, λόγω της φύσεως του ανθρώπου, αλλά και εξ αιτίας συγκεκριµένων περιστάσεων, είναι ατυχώς η µόνη ικανή - όπως ακριβώς συνέβη και µε άλλες θρησκείες ή ολοκληρωτικά καθεστώτα και συστήµατα στο παρελθόν - να διεγείρει και να φανατίσει τις µάζες, συσπειρώνοντάς τις κάτω από συνθήµατα βίας και µίσους. Η διάγνωση δεν θα ήταν πλήρης αν δεν επισηµαίναµε την βαρύτατη σε όλα αυτά ευθύνη της ∆ύσεως. Αποτέλεσµα της οποίας είναι η από τα χρόνια των σταυροφοριών και της αποικιοκρατίας δυτική πληµµυρίδα, να µετατραπεί σε άµπωτη και να εί-
H N EA ¶ O§ITIKH
ναι τώρα ο µη δυτικός, υπό την σηµαία ή το πρόσχηµα του Ισλάµ, κόσµος, διακατεχόµενος από έντονο αντιδυτικισµό, που παίρνει την εκδίκησή του, αφού επί αιώνες, εν µέρει δε µέχρι και σήµερα, υπέστη και υφίσταται την δυτική αλαζονεία και περιφρόνηση. Η δυτική αυτή έπαρση γίνεται ακόµη πιο απεχθής, καθ' ότι η άλλη όψη της είναι ο φόβος. Αλλ' η ευθύνη της ∆ύσεως δεν έγκειται µόνον στο ότι προκάλεσε το πρόβληµα, αλλ' επίσης ότι αµέλησε να το αντιµετωπίσει εγκαίρως προτού αυτό γιγαντωθεί, είτε µε ολοµέτωπη επίθεση, πολύ δε περισσότερο και µε µεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας (σε προηγούµενη όµως φάση του, διότι η στιγµή αυτή έχει ατυχώς παρέλθει) µε µία ειλικρινή απάλειψη των οξύτερων εις βάρος του ισλαµικού κόσµου αδικιών, που, προσφέροντας επιχειρήµατα στους φανατικότερους, ευνοούν στους κόλπους του την εξάπλωση των πιο ακραίων αντιδυτικών φρονηµάτων και διευκολύνουν την ενοποίηση του όλο και λιγότερο ετερόκλητου εις ό,τι αφορά την λαϊκή βάση του ισλαµικού κόσµου κατά της ∆ύσεως. Είναι δε ενδιαφέρον, ταυτόχρονα δε και ανησυχητικό, ότι αµφότερα τα λάθη αυτά η ∆ύση τα είχε διαπράξει ξανά κατά τις δεκαετίες του 1920 και του1930, εναντίον αρχικώς της Γερµανίας της Βαϊµάρης, και εν συνεχεία της Γερµανίας του εθνικοσοσιαλισµού, µε το γνωστό σε όλους αποτέλεσµα και τις δεκάδες εκατοµµυρίων νεκρούς. Οφείλω δε να παρατηρήσω ότι η σηµερινή απειλή έναντι του δυτικού κόσµου είναι απείρως µεγαλύτερη, για τους εξής προφανέστατους λόγους: α) Μέχρι τώρα ο «αντίπαλος», µε την εξαίρεση των Ιαπώνων στον Β’ Παγκόσµιο πόλεµο, ήταν έστω και διαφορετικής αποχρώσεως «δυτικός», ενώ τώρα προέρχεται από µία άλλη, εντελώς διαφορετική και επί πλέον, στην σηµερινή της µορφή, εχθρική για λόγους ιστορικούς και µεταφυσικούς προς την ∆ύση παράδοση, γεγονός που προκαλεί τεράστια δυσχέρεια στην συνεννόηση και εποµένως στην διαµόρφωση µιας αµοιβαίως συνεπούς πολιτικής, β) Ο «αντίπαλος» εκφράζει µια κοινωνία πίστης, απέναντι σε µία άλλη κοινωνία που, πέραν της υλικής ευδαιµονίας και ευζωίας, δεν πιστεύει σε τίποτε και η οποία, χάνοντας την αίσθηση του ιερού, έχασε αυτόµατα και εκείνη του βέβηλου. Η παγκοσµιοποίηση προβάλλει παγκοσµίως τα σύγχρονα πολιτισµικά δυτικά πρότυπα, χωρίς να αναρωτιέται για τον αντίκτυπο που αυτά έχουν σε αποδέκτες αφ' ενός τραυµατισµένους από την ιστορία και την παγκοσµιοποίηση και αφ' ετέρου εκ δια-
ª∞ƒ∆π√™ 2006
11
K O™MO™
µέτρου διαφορετικής νοοτροπίας, γ) Ο «αντίπαλος» διαθέτει υπέρ αυτού µία εκρηκτική δηµογραφία, έναντι µιας γηρασµένης και φθίνουσας δηµογραφικά ∆ύσεως. Η αλµατώδης αύξηση του πληθυσµού γεννά µε την σειρά της αλυσίδα εκρηκτικών κοινωνικών και οικονοµικών προβληµάτων, που σπρώχνουν τους νέους να βρουν εύκολη στέγη κάτω από το πολυσυλλεκτικό φανατικής υφής σύγχρονο Ισλάµ, δ) Ο «αντίπαλος» κατέχει µεγάλο µέρος των πηγών ενεργείας, πάνω στις οποίες στηρίζεται η ευµάρεια της ∆ύσεως, εξ ου και η επί µακρόν αδυναµία διαµόρφωσης κοινής γλώσσας εκ µέρους των δυτικών εταίρων, ε) Ο «αντίπαλος» βρίσκεται πλέον εντός των πυλών, είτε ως συνέπεια της αποικιοκρατίας, είτε ως συνέπεια της µαζικής οικονοµικής µεταναστεύσεως των τελευταίων δεκαετιών και είναι σε θέση να ασκήσει ποικιλότροπες πιέσεις στα ευρύτατα πλαίσια ελευθερίας που του προσφέρουν η δυτική κοινωνία και δηµοκρατία, είναι µε άλλα λόγια και αυτός µέρος των κοινωνιών της ατοµοκεντρικής και εποµένως ψυχικά κατακερµατισµένης ∆ύσεως. στ) Η ανθρωπιστική και δηµοκρατική παράδοση της ευρωπαϊκής κυρίως ∆ύσεως δυσχεραίνει ή και αποκλείει οποιαδήποτε αυταρχικότερη αναθεώρηση των δικαιωµάτων και ελευθεριών, και στην οποία µόνον η καλλιέργεια του συναισθήµατος της απειλής, η επίσειση εκ µέρους των πολιτικών ηγεσιών του φάσµατος φερ'ειπείν της τροµοκρατίας ή της στέρευσης των πηγών του µαύρου χρυσού, είναι σε θέση (και τούτο µόνον για βραχέα διαστήµατα) να αποσπάσει, αν όχι την έγκριση, τουλάχιστον την ανοχή της κοινής γνώµης για µία πιο µακρά σκληρή εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Η απροθυµία ή και η οργανική πλέον αδυναµία των δυτικών κοινωνιών να δεχθούν την στρατικοποίησή τους για να αντιµετωπίσουν τις νέες προκλήσεις είναι µία επιπρόσθετη δυσκολία σε ένα ήδη σχεδόν άλυτο πρόβληµα. Τρεις φορές κατά το παρελθόν το Ισλάµ επεχείρησε να καταλάβει την χριστιανική ∆ύση. Τρεις φορές απέτυχε. Την πρώτη οι στρατιές του αναχαιτίσθηκαν µπροστά στα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως (674-678,), την δεύτερη και την τρίτη µπροστά στα τείχη της Βιέννης (1529, 1683). Σε περίπτωση που έχοµε σήµερα να κάνοµε µε µία νέα µακράς πνοής και καινοφανούς µορφής παρόµοια απόπειρα, απόπειρα την οποία, επαναλαµβάνω, προκάλεσε η έλλειψη φρόνησης και η αδικαιολόγητη στα όρια του κυνισµού ή της αφέλειας αυτοπεποίθηση της ∆ύσεως, η κατάσταση εξαιτίας των λόγων που απαριθµήσαµε είναι για την µεταχριστιανική ∆ύση απείρως πιο δυσµενής. Και βέβαια τα προβλήµατα που δεν µπορούν να λύσουν οι πολιτικές ηγεσίες, τα λύνει ερήµην των η ιστορία, µε τον αµείλικτο και σχεδόν µηχανικό τρόπο νόµου της φύσεως. Εκ πρώτης, όψεως, λοιπόν τα πράγµατα οδηγούνται στην πόλωση, διότι η όποια υποχώρηση του δυτικού κόσµου είτε εκλαµβάνεται ή παρουσιάζεται ως αδυναµία 12
ª∞ƒ∆π√™ 2006
είτε απλώς δίνει στον αντίπαλο τον χρόνο να προετοιµασθεί πολεµικά, όπως φοβούµεθα ότι αυτό συµβαίνει ή πρόκειται να συµβεί στην περίπτωση του Ιράν. Μπροστά σε µία τέτοια κατάσταση λίγα έχει να προτείνει κανείς. Οι έννοιες θάρρος, σύνεση, διάκριση, εσωτερική οµόνοια, ηχούν ψεύτικες σε έναν (δυτικό) κόσµο που αρνήθηκε να τις εφαρµόσει όσο υπήρχε καιρός. Όσο και αν αυτό ακούγεται παράδοξο, όσο και αν αυτό ακούγεται ήκιστα ρεαλιστικό κι επειδή ακριβώς όταν τα µέτρα σχεδόν αποκλείονται από τα πράγµατα, τότε η προσφυγή στα ηµίµετρα να προσφέρει ίσως κάποια διέξοδο, φρονώ ότι µία ξεκάθαρη, από κοινού και εκ βαθέων ανάληψη του προβλήµατος από τις ηγεσίες όλων των µειζόνων θρησκειών, µε πρώτες τις µονοθεϊστικές, θα προσέφερε περιθώρια εκτόνωσης, εάν αυτές από κοινού παρενέβαιναν όχι µόνον προς την κατεύθυνση του κατευνασµού, αλλά και προς εκείνη της διακήρυξης του απολύτου διαχωρισµού της θρησκείας από την πολιτική. Το 1992, στην «Συνάντηση του Βοσπόρου», ο Οικουµενικός πατριάρχης διετράνωσε ότι ο πόλεµος στο όνοµα του Θεού, είναι πόλεµος εναντίον του Θεού. Σήµερα, οι ηγεσίες των µονοθεϊστικών θρησκειών οφείλουν να προχωρήσουν ένα ακόµη βήµα και να τονίσουν µε έµφαση ότι και η άσκηση πολιτικής στο όνοµα του Θεού, είναι στην ουσία, εξίσου µε τον πόλεµο, άσκηση πολιτικής εναντίον του Θεού. Αλλά στις κρίσιµες αυτές ώρες της ανθρωπότητας και αυτό ακόµη δεν αρκεί. ∆εν αρκεί εποµένως η µόνη διακήρυξη. Αλλά πρέπει επίσης να µελετηθούν µε χαρακτήρα επείγοντα οι τρόποι µε τους οποίους θα επηρεάσει αυτή τις συνειδήσεις των πολλών, διαδικασία που κυρίως, αλλ' όχι αποκλειστικώς, στο Ισλάµ (λόγω της παράδοσης του ντζιχάντ που ναι µεν σηµαίνει πόλεµος κατά του αλλόθρησκου, αλλά στο µυστικιστικό Ισλάµ των σούφι, σηµαίνει πόλεµος κατά των παθών, µε στόχο την κάθαρση) θα συναντήσει µεγάλες αντικειµενικές και υποκειµενικές δυσκολίες. Στην πόλωση και την άνοδο των φανατισµών µε πρόσχηµα την θρησκεία, ας αντιταχθεί η κοινή της Πίστης, τα µέλη της οποίας προερχόµενα από κάθε λαό και από κάθε θρησκεία, θα επιχειρήσουν, έστω και θυσιαστικά, να ρίξουν γέφυρες προς κάθε κατεύθυνση, πρωτίστως προς το εσωτερικό της δικής του έκαστο θρησκευτικής κοινότητος και τοπικής κοινωνίας, σε µία προσπάθεια επιστροφής σε γνησιότερα πνευµατικά σχήµατα και συνεπώς προς την απόκτηση από όσο το δυνατό πιο πολλούς µεγαλύτερης προσωπικής ευθύνης και δυνατότητας κατανόησης του Άλλου. Οφείλουν ταυτόχρονα να ασκήσουν µε προφητική παρρησία κριτική προς τις πολιτικές ηγεσίες, παροτρύνοντάς και εξορκίζοντάς τες στο όνοµα του Θεού και του Ανθρώπου, να κύψουν προς την φορά της νηφαλιότητας, της αµεροληψίας και της δικαιοσύνης. Αυτό ως ηµίµετρο. Όποιος έχει να προτείνει µέτρα ας βιασθεί . ! H N EA ¶ O§ITIKH
E §§A¢A
√ ŒÏÏËÓ ª!ÂÚÏÔ˘ÛÎfiÓÈ ™ÙÚ·ÙËÁÈΤ˜ Â!È‚›ˆÛ˘ ÙÔ˘ !·Ï·ÈÔÎÔÌÌ·ÙÈÛÌÔ‡ Tου Μελέτη Η. Μελετόπουλου
√
ι τελευταίες δηµοσκοπήσεις εµφανίζουν πλέον ως πρώτο κόµµα –µε διαφορά από τα υπόλοιπα– το κόµµα των δυσαρεστηµένων και αποστασιοποιηµένων από το σύνολο του πολιτικού συστήµατος. Εάν οι πολιτικές δυνάµεις της χώρας διέθεταν στοιχειώδες έστω ένστικτο αυτοσυντήρησης, θα προέβαιναν σε αυτονόητες πράξεις αυτοµεταρρύθµισης: π.χ. σοβαρή ανανέωση του στελεχιακού δυναµικού των κοµµάτων, σοβαρά µέτρα διοικητικής µεταρρύθµισης του κράτους, εις βάθος πολιτειακές µεταβολές κ.λπ. Ουδείς, για παράδειγµα, εµπόδιζε τον νεαρό και άρτι εκλεγέντα µε συντριπτική πλειοψηφία το 1997 Κώστα Καραµανλή να ανανεώσει εις βάθος το κόµµα του και να εξαγγείλει ένα ριζοσπαστικό πρόγραµµα ανανέωσης της ελληνικής κοινωνίας. Αντ’ αυτού, προτίµησε να τηρήσει πολιτική «ισορροπιών», δηλαδή συµβιβασµού µε τους αποτυχηµένους «βαρώνους» της «Νέας ∆ηµοκρατίας», που οδήγησαν το κόµµα αυτό σε εικοσαετή αποχή από την εξουσία και συνεχείς εκλογικές ήττες. Ο δε Γιώργος Παπανδρέου, όταν εξελέγη παµψηφεί από τα εγγεγραµµένα και µη εγγεγραµµένα µέλη του ΠΑΣΟΚ µε το σύνθηµα «Γιώργο άλλαξέ τα όλα», όχι µόνον δεν άλλαξε τίποτε, αλλά σήµερα απειλείται πλέον ανοικτά από τις κοµµατικές δοµές που διατήρησε αλώβητες και τις κατεστηµένες νοοτροπίες που ούτε καν έθιξε. Σήµερα, η κυριαρχία του κοµµατικού συστήµατος της Μεταπολίτευσης έχει φθάσει στο τέλος της. Η εναλλαγή των δύο κοµµάτων εξουσίας στη διακυβέρνηση της χώρας οφείλεται σε κεκτηµένη ταχύτητα. Το ίδιο το πολιτικό σύστηµα αδυνατεί, λόγω γενικευµένης ανικανότητας και διότι «µωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι», να συλλάβει τρόπους επιβίωσής του. Το οικονοµικό-εκδοτικό-εργολαβικό κ.λπ. κατεστηµένο, απεναντίας, συζητά πιθανές εναλλακτικές λύσεις. H N EA ¶ O§ITIKH
Εντός του υπάρχοντος πολιτικού προσκηνίου, οι πιθανότητες είναι ανύπαρκτες. Οι περισσότεροι παράγοντες, που θα µπορούσαν να αναλάβουν µία πρωτοβουλία ανασύνθεσης του σκηνικού, έχουν «καεί»: ο ∆ηµήτρης Αβραµόπουλος κήρυξε το «βιο-ιστορικό τέλος» των κοµµάτων της Μεταπολίτευσης, πριν σπεύσει να γίνει ο ίδιος υπουργός σ’ ένα απ’ αυτά. Ο Αντώνης Σαµαράς, που για ένα δευτερόλεπτο πίστεψε πως θα µπορούσε να διαλύσει τον παλαιοκοµµατισµό, κατέληξε... ευρωβουλευτής. Η πιο ευπρεπής εναλλακτική λύση στον παλαιοκοµµατισµό, ο Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, εξελέγη Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας, ώστε να επισκιάσει µε την ηθική του παρουσία την νεοελληνική παρακµή. Στο κυβερνόν κόµµα της Νέας ∆ηµοκρατίας, η καταφανής ηγετική ανεπάρκεια του Κώστα Καραµανλή οδήγησε σε σχετικές συζητήσεις και κάποιες πρωτοβουλίες. Η αµφισβήτηση εν ενεργεία πρωθυπουργού είναι ασφαλώς µεγάλο επίτευγµα· κι όµως, το κοµµατικό µας σύστηµα το πέτυχε: και ο Κ. Σηµίτης αµφισβητήθηκε επί πρωθυπουργίας του, απώλεσε –πρωθυπουργός ων...– την ηγεσία και του επετράπη µόνον να παραµείνει ως υπηρεσιακός πρωθυπουργός, έως τις πρόωρες εκλογές που υποχρεώθηκε να προκηρύξει, στις οποίες παρίστατο ως δευτεραγωνιστής, δίπλα στον νέο αρχηγό. Και ο Κώστας Καραµανλής βλέπει υπουργούς του να προωθούν τις ηγετικές στρατηγικές τους, κάτι που ίσως θα είχε νόηµα αν ο πρωθυπουργός ήταν εβδοµηνταοκτώ χρονών και είχε ήδη συµπληρώσει δύο-τρεις τετραετίες στον πρωθυπουργικό θώκο. Αλλά όχι όταν ο πρωθυπουργός είναι µόλις πενήντα χρονών και βρίσκεται στο µέσον της πρώτης πρωθυπουργικής του θητείας. Εν πάση περιπτώσει, εντός της «Νέας ∆ηµοκρατίας» η επιλογή των στελεχών µέσω οικογενειοκρατίας και ευνοιοκρατίας έχει δηµιουργήσει ένα κοµµατικό σκηνικό από το ª∞ƒ∆π√™ 2006
13
E §§A¢A
οποίο απουσιάζουν παντελώς οι ηγετικές προσωπικότητες. Σ’ ένα κόµµα, στο οποίο κάποτε ανήκαν ένας Παναγής Παπαληγούρας, ένας Παναγιώτης Κανελλόπουλος, σήµερα εµφανίζονται ως κεντρικά πρόσωπα ο κ. Μεϊµαράκης και η κ. Μπακογιάννη. Ούτε φυσικά από τα µικρότερα κόµµατα του σηµερινού σκηνικού µπορεί να προκύψει κάποιο µέλλον για το σύστηµα. Ο Συνασπισµός υπό την νέα του ηγεσία απώλεσε και αυτήν την ιδιότητα του «κόµµατος των διανοουµένων» και εξελίσεται σε ένα µίνι λαϊκιστικό κόµµα της άκρας αριστεράς, µε όλο και µικρότερες πιθανότητες κοινοβουλευτικής επιβίωσης. Το ΚΚΕ πιθανόν να εισπράξει κάποιες ψήφους δυσαρεστηµένων και ανέργων, αλλά πρόκειται στην ουσία για λέσχη ηλικιωµένων βετεράνων του Εµφυλίου Πολέµου, προσκολληµένο αµετάκλητα στο παρελθόν. Το δε ΛΑΟΣ του Γ. Καρατζαφέρη, που πολλοί θεωρούν ότι θα είναι η έκπληξη των εποµένων εκλογών, ασφαλώς και δεν διαθέτει τις στελεχιακές, ιδεολογικές και κοινωνιολογικές προϋποθέσεις για να δηµιουργήσει το πολιτικό σκηνικό του αύριο. Τα βλέµµατα των παρασκηνιακών παραγόντων είναι στραµµένα προς την περιοχή γύρω από τα κόµµατα. Κάποτε, η ελληνική κοινωνία διέθετε σηµαντικές χρυσές εφεδρείες, στις οποίες στρεφόταν σε περιπτώσεις κρίσεως: το 1951 η ∆εξιά ανασυγκροτήθηκε εκ βάθρων στον Ελληνικό Συναγερµό, διότι υπήρχε ένας στρατάρχης, νικητής δύο πολέµων, για να ηγηθεί. Το 1974 υπήρχε ένας Καραµανλής αυτο-εξόριστος στο Παρίσι, για να επιστρέψει και να αναστήσει τον παλαιοκοµµατισµό από τον τάφο του. Σήµερα τέτοια πρόσωπα δεν υπάρχουν. Έτσι, οι σκέψεις οδηγούνται στην έννοια του «µπερλουσκονισµού». Η συνταγή είναι η εξής: ένας τηλεοπτικός αστέρας ή µία επιτυχηµένη δισεκατοµµυριούχος ιδρύει εκ του µηδενός κόµµα απροσδιορίστου και πολυσυλλεκτικής ιδεολογίας. Στελεχώνεται από πρόσωπα υποτίθεται νέα, στην πραγµατικότητα απολύτως γνωστά και ελεγχόµενα, π.χ. τοπικούς κοµµατικούς παράγοντες ή υπαλλήλους πολιτικών γραφείων, συνεργάτες διαπλεκοµένων κ.λπ. ∆ιοικείται όµως στην πραγµατικότητα από επικοινωνιολόγους και δηµοσκόπους, οι οποίοι έναντι αδράς αµοιβής αναλαµβάνουν να κατασκευάσουν την εικόνα ενός ανανεωτικού και δηµοφιλούς κόµµατος. Ασφαλής πρόβλεψη: η εκλογική συντριβή του, ακριβώς διότι η ουσία του είναι το µηδέν. Έτσι, όσο πιο γρήγορα κατανοήσουν οι ποικίλοι εξωθεσµικοί παράγοντες του δηµοσίου βίου µας ότι το ταχυδα-
14
ª∞ƒ∆π√™ 2006
κτυλουργικό τους καπέλλο δεν διαθέτει άλλους λαγούς, όσο πιο γρήγορα συνειδητοποιήσουν ότι η εθνική –οικονοµική– κοινωνική µας κρίση δεν αντιµετωπίζεται πια µε «λύσεις» αλλά µε λύσεις, τόσο πιο προετοιµασµένοι θα είναι µπροστά στην µόνη πραγµατική πολιτική διέξοδο από την σηµερινή συνολική αποσύνθεση: την ανάδυση νέων, πραγµατικά νέων πολιτικών κινήσεων, από τις υγιείς –που υπάρχουν– δυνάµεις αυτής της κοινωνίας, τους σωστούς επιχειρηµατίες, τους αδέσµευτους συνδικαλιστές, τους επιτυχηµένους δηµάρχους, τους ευσυνείδητους δηµοσίους υπαλλήλους, τους ιεραπόστολους της παιδείας, τους έντιµους διανοουµένους και γενικά όλους τους πολίτες αυτής της χώρας που δεν εκφράζονται και δεν συνεργάζονται µε την παλαιοκοµµατική ολιγαρχία και στους εκπροσώπους της στους διάφορους κοινωνικούς χώρους. Όταν ο Σύνδεσµος Ελληνικών Βιοµηχανιών, για παράδειγµα, καταλάβει πως η λύση στα βασικά προβλήµατα της ελληνικής βιοµηχανίας δεν είναι ακόµη µία διεφθαρµένη και ανίκανη κυβέρνηση υπό τον χ και ψ δελφίνο του ΠΑΣΟΚ ή της «Νέας ∆ηµοκρατίας», αλλά µία κυβέρνηση ικανή να συνδέσει µε τολµηρά µέτρα την έρευνα µε την οικονοµία και τον πρωτογενή µε τον δευτερογενή τοµέα. Όταν οι εργαζόµενοι θα συνειδητοποιήσουν πως η λύση στα προβλήµατά τους δεν είναι µία ακόµη παλαιοκοµµατική κυβέρνηση, που θα υποσχεθεί αυξήσεις χωρίς να τηρήσει την υπόσχεσή της, αλλά ριζικά µέτρα τόνωσης του εισοδήµατός τους και εγγύησης του βιοτικού τους επιπέδου. Όταν οι άνεργοι κατανοήσουν ότι λύση δεν είναι λίγες εκατοντάδες εξαµηνιαίες συµβάσεις για ορισµένους και αόριστες υποσχέσεις για τους υπόλοιπους, αλλά συγκρότηση διεθνώς ανταγωνιστικής παραγωγικής βάσης, που θα δηµιουργήσει θέσεις εργασίας για όλους. Όταν οι εκπαιδευτικοί καταλάβουν ότι η περιθωριοποίησή τους δεν οφείλεται τόσο στην οικονοµική τους υποβάθµιση αλλά κυρίως στο γεγονός ότι τα πρότυπα που ο παλαιοκοµµατισµός προήγαγε στην νεολαία συνδέουν την «επιτυχία» όχι µε την παιδεία αλλά µε το «γλείψιµο», το «µέσον», την «λαµογιά» και τη διαφθορά. Όταν η ανυπαρξία εθνικής αξιοπρέπειας γίνει αρκετά οδυνηρή, ώστε να γεννηθεί οργή κατά των ανθρώπων που υποτίθεται ότι εκλέγονται για να την προασπίζουν. Τότε θα γίνει αντιληπτό ότι λύση από το εσωτερικό του συστήµατος ∆ΕΝ ΜΠΟΡΕΙ να προέλθει, διότι η επιβίωση του παλαιοκοµµατισµού έρχεται σε ολοκληρωτική αντίφαση µε την επιβίωση του ελληνικού κράτους. ! H N EA ¶ O§ITIKH
E §§A¢A
¶ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔ˘˙›Ó· Tου Νίκου Ράπτη
A
ν δούµε τα νικηφόρα πολιτικά κινήµατα που η• Το εθνικό (πατριωτικό) υλικό. γεµόνευσαν κατά καιρούς στη χώρα, θα διαπι• Το χριστιανικό (ορθόδοξο) υλικό στώσουµε πως σε όλες τις περιπτώσεις δεν ήταν • Το εκσυγχρονιστικό (µοντέρνο, εξευρωπαϊστικό) υλιάλλο παρά (πρωτότυπες και αποδοτικές) ιδεολοκό γικές-αξιακές προσµείξεις από τα ίδια πάντα βα• Το λαϊκό υλικό. σικά υλικά, που εδώ και εκατό τουλάχιστο χρόνια είναι τα µόνα που παρέχονται στη χώρα. Μην ψάχνετε εδώ για καΤο πρώτο δίνει έµφαση στην ιδιότητα του Έλληνα πολίθαρές ιδεολογίες, για «ρεύµατη, που είναι µία έννοια βαριά, τα», µην ψάχνετε για ασύµβακαθώς ταυτόχρονα σηµαίνει τες ιδεολογίες και ανίερες πως λογοδοτείς σε µία µαΈνα άλλο πιάτο, που ζητιέται πολύ αλλά κανείς «σεφ» συµµαχίες. Η Ελλάδα -κι αυκραίωνη -κι ένδοξη- ιστορία, τό είναι πολύ πολύ παλιό- δεν αλλά και καλείσαι να συµβάδεν το ‘φτιαξε ακόµα, είναι αυτό που έχουµε αλλού διακρίθηκε ποτέ για «καθαλεις στην υλοποίηση των πεπεριγράψει ως «νέο κέντρο». Εδώ το εθνικό υλικό θα ρές» ταξικές δοµές, για αδιαπρωµένων της φυλής (που συαξιοποιηθεί ως η ανάγκη για έναν «εξωστρεφή πέραστα κοινωνικά εµπόδια, χνά θεωρούνται πως έχουν πατριωτισµό»: να γίνει η πατρίδα ισχυρή, µε σύγχρονη για κάθετες κοινωνικές συπλανητική, πανανθρώπινη σηοικονοµία, υψηλότερη γεννητικότητα, µε δυνατότητα να γκρούσεις. Εδώ δεν υπήρξαν µασία), πως είσαι κοντολογής υπερασπίζεται αυτοτελώς (επιλέγοντας τις αριστοκράτες, ούτε µακρόπροσωπικά υπεύθυνος για το συρτες γενεαλογίες εργατών. µέλλον της πατρίδας. Το δεύπαραγωγικότερες συµµαχίες) τα γεωστρατηγικά της ∆εν υπήρξε αντικληρικαλισυµφέροντα (βασικό συστατικό των οποίων είναι να µην τερο δίνει έµφαση στην µετασµός, ούτε εργατική αντιφυσική διάσταση του ανθρώενταχθεί η Τουρκία στην ΕΕ, εφ’ όσον υπάρχουν κουλτούρα. Όλα επικοινωπου και τις αναγκαίες θυσίες εκκρεµείς ελληνοτουρκικές διαφορές). νούσαν, συνοµιλούσαν, συνυπου πρέπει να κάνει, αν θέλει πήρχαν στην ίδια αυλή, στην να είναι άξιο και υγιές µέλος ίδια οικογένεια, στο ίδιο -εντης εκκλησίας και να υπηρετέλει- άτοµο. Γι’ αυτό δεν είναι πολύ χρήσιµο να µιλάµε για τήσει τον προσωπικό (και συλλογικό) στόχο της σωτηρίας «ρεύµατα». και της θέωσης. Το τρίτο δίνει έµφαση στην ανάγκη να µοιΕίναι αποδοτικότερο να χρησιµοποιήσουµε τη µεταφοάσουµε στα φωτισµένα έθνη της Ευρώπης, να µιµηθούµε ρά της πολιτικής κουζίνας, των διαφορετικών συνταγών, τα πολλά θετικά τους, να φθάσουµε το επίπεδό τους στα επου απλά αξιοποιούν -µε πρωτότυπη κάθε φορά δοσολογίαπιστηµονικά επιτεύγµατα, την τεχνολογία, την κρατική µέτα ίδια πάνω κάτω υλικά. Τέσσερα πιστεύω πως είναι τα υριµνα, την ευηµερία και την πνευµατική-καλλιτεχνική τους λικά αυτά, που θα τα ονοµάσω όπως θα ονόµαζαν τα ίδια τον παραγωγή. Το τέταρτο δίνει έµφαση στην αγωνία του λαεαυτό τους: ουτζίκου (των «από κάτω») να αντισταθεί αποτελεσµατικά σε
H N EA ¶ O§ITIKH
ª∞ƒ∆π√™ 2006
15
E §§A¢A
όλους όσοι, εκµεταλλευόµενοι οικονοµική δύναµη, διασυνδέσεις και ατιµωρησία, τον αδικούν, τον εκµεταλλεύονται, τον προσβάλλουν, του στερούν το καλύτερο αύριο που δικαιούται, για τον ίδιο και τα παιδιά του. Αυτά είναι όλα εδώδιµα υλικά, που ευδοκιµούν διαρκώς σε ζωντανές και βαθιά ριζωµένες κοινωνικές και πολιτιστικές πραγµατικότητες, που κανείς –εφ’ όσον θέλει να κυβερνήσει την χώρα- δεν µπορεί να αγνοεί ατιµωρητί. ∆εν υπάρχει επίσης αµφιβολία πως τα υλικά αυτά µεταλλάσσονται συν τω χρόνω, τόσο από εσωτερικούς µετασχηµατισµούς τους όσο κι από το ότι αλλάζει διαρκώς το γενικότερο πολιτικό, πολιτιστικό, αξιακό περιβάλλον, στο οποίο αναπτύσσονται κι ευδοκιµούν. Όλα, επίσης, επηρεάζονται από «καθαρές» πολιτικές συσσωµατώσεις -θα τις λέγαµε «καρυκεύµατα»- που πασχίζουν να αλλάξουν τη γεύση τους προς τη µια ή την άλλη κατεύθυνση: έτσι π.χ. στο «εθνικό» υλικό είχαµε το καρύκευµα της «µεγάλης ιδέας», ενώ σήµερα έχουµε εκείνα των «αρχαιολατρών», των (φασιζόντων) «εθνικιστών», αλλά και το «καρύκευµα» που επιθυµεί να δώσει στο υλικό αυτό µία εκδυτικιστική γεύση («ισχυρή Ελλάδα») κ.λπ. Στο «θρησκευτικό» υλικό έχουµε τους «γνήσιους χριστιανούς» (παλαιοηµερολογίτες), τους «οργανωσιακούς», τους «νεορθόδοξους» κ.ά. Στο «εκσυγχρονιστικό» υλικό έχουµε το καρύκευµα του «νεοφιλελευθερισµού», του «ευρωπαϊσµού»· στο «λαϊκό» υλικό είχαµε κατά καιρούς το καρύκευµα του «κοµµουνισµού», του «αυριανισµού» κι έχουµε σήµερα µία ορισµένη ξενοφοβία, πάντα τον «αντιδεξιό» λόγο κ.λπ.. Γιατί τα λέω όλα αυτά; Μα για να υποστηρίξω πως -αντίθετα π.χ. απ’ όσα υποστήριξε ο ∆. ∆ιαµαντούρας στο βιβλίο του- το ζήτηµα της πολιτικής ηγεµονίας στη χώρα δεν τίθεται ως ζήτηµα επικράτησης του ενός υλικού επί του άλλου, αλλά ως ζήτηµα της εύρεσης της πιο παραγωγικής και προωθητικής κάθε φορά σύνθεσης όλων των υλικών (της κατασκευής µε άλλα λόγια µίας «νόστιµης» συνταγής). Για να υποστηρίξω πως τα «καρυκεύµατα» (οι ιδεολογικές και αξιακές δηλαδή συσσωµατώσεις που επιζητούν την «καθαρότητα», πόσο µάλλον την «γνήσια» έκφραση ενός και
16
ª∞ƒ∆π√™ 2006
µόνου υλικού) δεν µπορούν ποτέ να έχουν τον πρώτο λόγο σε ένα ηγεµονικό πολιτικό εγχείρηµα. Χρειάζονται βέβαια -δίνουν νοστιµιά- αλλά η χρήση τους θέλει µέτρο και αίσθηση ισορροπίας. Σήµερα κανένας από τους µεγάλους πολιτικούς σχηµατισµούς δεν προτείνει µία συνταγή που να αναδεικνύει και να αναµειγνύει θετικά όλα τα υλικά (η µόνη ενδιαφέρουσα -αν κι απαίσια για το γούστο µου- συνταγή είναι εκείνη του ΛΑΟΣ, που, αν βρει τρόπο να αξιοποιήσει περισσότερο το «εκσυγχρονιστικό» υλικό, θα έχει φτιάξει ένα πιάτο µε µέλλον). Ένα άλλο πιάτο, που ζητιέται πολύ αλλά κανείς «σεφ» δεν το ‘φτιαξε ακόµα, είναι αυτό που έχουµε αλλού περιγράψει ως «νέο κέντρο». Εδώ το εθνικό υλικό θα αξιοποιηθεί ως η ανάγκη για έναν «εξωστρεφή πατριωτισµό»: να γίνει η πατρίδα ισχυρή, µε σύγχρονη οικονοµία, υψηλότερη γεννητικότητα, µε δυνατότητα να υπερασπίζεται αυτοτελώς (επιλέγοντας τις παραγωγικότερες συµµαχίες) τα γεωστρατηγικά της συµφέροντα (βασικό συστατικό των οποίων είναι να µην ενταχθεί η Τουρκία στην ΕΕ, εφ’ όσον υπάρχουν εκκρεµείς ελληνοτουρκικές διαφορές). Το θρησκευτικό υλικό θα αξιοποιηθεί ως η ανάγκη για την εύρεση ενός συναινετικού και µακροχρόνιου «modus vivendi» µε την εκκλησία, αλλά και η ενδυνάµωση του «καρυκεύµατος» που επιθυµεί να στραφεί η εκκλησία προς λιγότερο δεσποτισµό, περισσότερη ανεκτικότητα, λιγότερο εθνοφυλετισµό και σηµαντικότερη κοινωνική παρουσία υπέρ των φτωχότερων και αναξιοπαθούντων. Το εκσυγχρονιστικό υλικό (που θα πέσει άφθονο στη συνταγή) θα αξιοποιηθεί για να γίνουν µετρήσιµες και ιεραρχηµένες µεταρρυθµίσεις και να αυξηθεί η κερδοφορία της οικονοµικής δραστηριότητας, να ανέλθει ποιοτικά η εκπαίδευση και η κατάρτιση, να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής και η προστασία του περιβάλλοντος. Τέλος, το λαϊκό υλικό θα αξιοποιηθεί για να γίνει πράξη η ισότητα ευκαιριών, να εκφραστεί η απέχθεια για το σηµερινό πολιτικό σύστηµα του νεποτισµού, της αναξιοκρατίας και της διαφθοράς, για να γίνει πιο στοχευµένο και αναδιανεµητικό το κοινωνικό κράτος και για να αλλάξει ο τρόπος πολιτικής εκπροσώπησης, φέρνοντας ανθρώπους «της διπλανής πόρτας» στην κεντρική πολιτική σκηνή. !
H N EA ¶ O§ITIKH
∂ §§∞¢∞
ΠAPAΛOΓIΣMOI
Τέταρτος παραλογισµός: «η καρικατούρα» 1
Ο
παραλογισµός που ονοµάζεται «η καριατούρα» προκύπτει όταν κάποιος ο οποίος προτίθεται να ανατρέψει µιαν άποψη ενός στοχαστή ή µια συγκεκριµένη θεωρία, αντί να προσπαθήσει να αναιρέσει ή να διαψεύσει το κύριο επιχείρηµα ή τα βασικά σηµεία που προβάλλονται, κατασκευάζει µια καρικατούρα της στα µέτρα των προθέσεών του στην οποία, εν συνεχεία, ασκεί κριτική πιστεύοντας ότι έτσι ανατρέπει την ίδια την θεωρία ή την άποψη. Παράδειγµα: Ας υποθέσουµε ότι θέλω να ασκήσω κριτική στη Μαρξιστική θεωρία. Είναι γνωστό ότι ο Μαρξ αναζητούσε τον µηχανισµό δια του οποίου συντελούνται οι µείζονες µεταβολές στην κοινωνική οργάνωση των ανθρώπων. Είναι επίσης γενικώς αποδεκτό ότι η εξέλιξη του τρόπου οργάνωσης των κοινωνικών σχηµατισµών ήταν αντικείµενο µελέτης ήδη από τον 18ο αιώνα -βλέπε, τουλάχιστον, την θεωρία των «τεσσάρων σταδίων» και το έργο του Condorcet. Ο Μάρξ διατύπωσε την άποψη ότι η «πάλη των τάξεων» είναι ο µηχανισµός εκείνος που επιφέρει τις κοινωνικές µεταβολές. Παρενθετικώς, θα αναφέρω ότι ο θαυµασµός τον οποίον έτρεφε ο Μαρξ για τον ∆αρβίνο ωφείλετο στο γεγονός ότι η έννοια της «φυσικής επιλογής», στο έργο του δεύτερου, παρείχε αυτόν ακριβώς τον µηχανσµό που εξηγούσε την εξέλιξη των ειδών. Για να ανατρέψω τον Μαρξισµό, συνεπώς, χρειάζεται να αποδείξω ότι η «πάλη των τάξεων» δεν υφίσταται. Λογικώς προτέρα της ανυπαρξίας της πάλης των τάξεων είναι η ανυπαρξία της έννοιας των «τάξεων». Αυτήν, λοιπόν, οφείλω να αναιρέσω. Ανατρέχω στα Χειρόγραφα του 1844 όπου και συναντώ την έννοια της «αλλοτρίωσης». Καταδεικνύω ότι το φαινόµενο της αλλοτρίωσης είναι αποκύηµα της φαντασίας του Μαρξ καθώς επίσης και η έννοια της υπεραξίας, όπως αυτή εµφανίζεται στο Κεφάλαιο. Εν τω µεταξύ έχω δείξει ότι Εγελειανή διαλεκτική δεν είναι τίποτε άλλο παρά
H N EA ¶ O§ITIKH
µια µεγάλη σύγχυση στο µυαλό ορισµένων φιλοσόφων, πράγµα που ισχυρίζονται, εξ άλλου, και οι εκπρόσωποι της αναλυτικής φιλοσοφίας. Βεβαίως, αποµένει να δείξω ότι ο παράγων «ιδιοκτησία των µέσων παραγωγής» όπως επίσης και ότι οι «σχέσεις µεταξύ των δυνάµεων παραγωγής» δεν καθορίζουν τις σχέσεις µεταξύ των διαφόρων οµάδων στο πλαίσιο ενός κοινωνικού σχηµατισµού. Τέλος, παραθέτω λόγους οι οποίοι στηρίζουν την άποψή µου ότι η σχέση µεταξύ «βάσης» και «εποικοδοµήµατος» που επικαλείται ο Μαρξ είναι ανύπαρκτη. Η διαδικασία που περιέγραψα θα συνιστούσε µια ορθή κριτική των βασικών σηµείων της Μαρξιστικής θεωρίας. Η εστίαση στην κριτική των θέσεων του Μαρξ περί του, λ.χ., «ανατολικού τρόπου παραγωγής» ή περί της κλασικής αρχαιότητας στοιχειοθετεί παραλογισµό δεδοµένου ότι οι απόψεις του αυτές αποτελούν προσπάθειες ερµηνευτικών παρεκτάσεων των προκειµένων που συγκροτούν την κυρίως θεωρία. Τέλος, θεωρώ εντελώς λανθασµένη την απόδοση ευθυνών στον Μαρξ τόσο για τα έργα και τις ηµέρες του Στάλιν όσο καί του Πολ Ποτ, του Μάο κ.ο.κ. ή για τον πολυτελή βίο τον οποίο διάγουν µέλη κοµµουνιστικών και σοσιαλιστικών κοµµάτων, διότι κάτι τέτοιο θα ισοδυναµούσε µε την απόδοση ευθυνών στον Αριστοτέλη και τον Πτολεµαίο για τη δίωξη του Γαλιλαίου ή για την καύση στην πυρά του Giordano Bruno, το 1600, πράγµα εντελώς ανόητο.
Ο παραλογισµός αυτός -στα ελάχιστα ελληνικά κείµενα που αναφέρονται στους παραλογισµούς- ονοµάζεται ενίοτε ο «του αχυρανθρώπου» ή «του σκιάχτρου» διότι οι µεταφραστές αποδίδουν κατ’ αυτόν τον τρόπο τον αγγλικό όρο «straw man». Πιστεύω, ωστόσο, ότι η λέξη «καρικατούρα» περιγράφει ακριβέστερα τον παραλογισµό αυτόν. 1
Γιώργος Παπαγούνος
ª∞ƒ∆π√™ 2006
17
E §§A¢A
∏ ¯Ú‹ÛȘ ÁÂÓÓ¿ ÙÔ fiÚÁ·ÓÔÓ Tου Αντώνη Γ. ∆ροσόπουλου
ª
ε την πιο πάνω φράση συνόψιζαν οι παλαιοί δάοθωµανικής αυτοκρατορίας, στην εποχή µας της τηλεόρασκαλοι την θεωρία του Λαµάρκ. Και το κλασσικό σης και του καταιονισµού των επιρροών του περιβάλλοντος παράδειγµά τους: η καµηλοπάρδαλις, µε το να χώρου, η διατήρηση της πολιτιστικής (άρα και εθνικής) ιπροσπαθεί να φτάνει τους καρπούς της χουρµαδιαιτερότητας απέναντι στο κυρίαρχο στοιχείο αποβαίνει αδιάς, απέκτησε τον µακρύ λαιµό που είναι το χαδύνατη. Τα 70 εκατοµµύρια των Τούρκων, µε την υψηλή ρακτηριστικό της. τους γεννητικότητα θα αποτελέσουν, αν η γειτονική χώρα εΜαθητής του Λαµάρκ, ο ∆αρβίνος, διατύπωσε έναν άλνταχθεί τελικώς στην Ευρωπαϊκή Ένωση µε το δικαίωµα λον µηχανισµό της εξέλιξης των ειδών, µάλιστα της ελεύθερης εγκατάστασης των που ρίχνει το βάρος της στην επιβίωση υπηκόων της στις κοινοτικές χώρες, µια των καταλληλότερα ανταποκρινοµένων ισχυρότατη δύναµη µεταλλαγής. Που θα στις δυσκολίες της ύπαρξής τους. Όπως αλώσει την Ευρώπη µέσα σε έναν αιώνα, και αν λειτουργεί η εξέλιξη, είναι βέβαια όπως υπολόγισαν αµερικανοί δηµογραδύο πράγµατα: Ότι η χρήση ενός οργάφικοί αναλυτές. νου το ισχυροποιεί. Και ότι τα είδη τα οΕµείς, πάντως, µε την ένταξη της ποία δεν µπορούν να αντεπεξέλθουν στις Τουρκίας θα χάσουµε τη Θράκη µέσα σε αντιξοότητες του περιβάλλοντος εξαφαπολύ λίγα χρόνια. νίζονται. Έτσι σε µας πέφτει το βάρος να προΟι αντιξοότητες που αντιµετωπίζουµαχήσουµε της Ευρώπης για άλλη µια µε σήµερα οι Έλληνες είναι πολύ µεγάφορά και να αντιταχθούµε σε µία Τουρλες. Η πηγή τους βρίσκεται στον κίνδυκία που, µαζί µε την ίδια την δύναµή της, νο να εξαφανισθούµε σαν έθνος µέσα σε διαθέτει την υποστήριξη µεγάλων οικοµία τουρκική πληµµυρίδα. Η οθωµανινοµικών συµφερόντων, που δεν αξιολοκή κατάκτηση, που την θυµόµαστε διγούν τίποτε περισσότερο από το κέρδος, καίως µε αποτροπιασµό, δεν ενείχε έναν και, κυρίως, την υποστήριξη της ισχυρότέτοιο κίνδυνο. Γιατί το οθωµανικό κράτερης χώρας του κόσµου, της Αµερικής. Σχέδιο του Σπύρου Oικονόµου τος ήταν µεν σκληρό και βάναυσο, αλλά Στις απειλές και τις πιέσεις που ασκεί ήθελε να υπάρχουν οι αλλόπιστοι ραγιάη Τουρκία, η κυβέρνηση, όπως και η αδες, που πλήρωναν βαρύτερο φόρο, έκαναν δουλειές πολύ ξιωµατική αντιπολίτευση όταν µας κυβερνούσε πριν, έχει εχρήσιµες αλλά που θεωρούσε κατώτερες γι’ αυτήν η κάστα πιλέξει την πολιτική του κατευνασµού. Υποστήριξε η χώρα των κατακτητών, κι αιµοδοτούσαν µε τα παιδιά τους το σώµας εκθύµως τον λεγόµενο «ευρωπαϊκό δρόµο» της Τουρµα των γενιτσάρων. κίας, δικαιολογούµενη η ίδια στον εαυτό της, πως θα επιΑν µε τα δεδοµένα αυτά διατηρήσαµε στην σκλαβιά την τύχουµε κάποια ανταλλάγµατα. Η Τουρκία, όµως, σε κάθε εθνική µας ταυτότητα µέχρι τον καιρό της κατάρρευσης της βήµα που έχει κάνει προς τον στόχο της ένταξης, σκλήρυνε
18
ª∞ƒ∆π√™ 2006
H N EA ¶ O§ITIKH
E §§A¢A
τη στάση της απέναντί µας. Η πολιτική µας, λοιπόν, που προδίδει την κοινή υπόθεση της Ευρώπης, δεν εξυπηρετεί ούτε το δικό µας ιδιαίτερο συµφέρον. Και ο κίνδυνος µεγαλώνει και γίνεται συνεχώς πιο χειροπιαστός. Είναι, λοιπόν, ανάγκη η πολιτική αυτή να αλλάξει και δεν επιτρέπεται να επικαλούµεθα το άλλοθι της διστακτικότητας και του καιροσκοπισµού των εταίρων µας, ούτε να πιστεύουµε πως, επειδή η εισχώρηση της Τουρκίας είναι κάτι παράλογο, έτσι από µόνο του δεν µπορεί να συµβεί. (Πολλά παράλογα στην ιστορία έχουν γίνει από την ολιγωρία ή την τύφλωση των συγχρόνων τους). Πρέπει, λοιπόν, να τεθούµε οι Έλληνες επικεφαλής των λαών που συνειδητοποιούν καλύτερα από τις κυβερνήσεις τους τις συνέπειες που θα έχει γι’ αυτούς η τουρκική ένταξη. Αυτό φυσικά θα µας εκθέσει σε πιέσεις, αντίµετρα και κινδύνους, αλλά ο κίνδυνος από την αδράνεια είναι ασύγκριτα µεγαλύτερος.
Κάποιες φορές µε πιάνουν δισταγµοί. Κάνουµε καλά αυτοί που ζητάµε µια αποφασιστική και τολµηρή συµπεριφορά δεδοµένης της ποιότητας αυτών που µας κυβερνούν και της όλης συγκρότησης της πολιτείας µας; Αλλά αµέσως επανέρχεται στη σκέψη µου η αρχή του Λαµάρκ πως η χρήση γεννά το όργανο. Αν η ελληνική κοινωνία ασπασθεί τη θέληση για την επιβίωσή της, θα αναπτύξει τα ισχυρά αντισώµατα που θα δηµιουργήσουν τη διπλωµατία, το στρατό και την οικονοµία, µε τα οποία θα αντεπεξέλθουµε. Γι’ αυτό επικροτώ απολύτως εκείνους που λειτουργούν ως καταλύτες µέσα στην κοινή γνώµη για την αναβάθµιση των δυνάµεων αυτού του τόπου. Ανάµεσα σ’ αυτούς εξέχοντα ρόλο παίζει το περιοδικό Νέα Πολιτική. Και εύχοµαι σ’ αυτούς που συγκροτούν την πολιτική του γραµµή, να µη φθαρούν ποτέ σε διαλυτικές ατοµικές φιλοδοξίες, να βελτιώνουν συνεχώς την γνώση τους των πραγµάτων και να κάνουν τις σωστές κινήσεις στη δράση τους. !
Τουρκικό ζήτηµα στη Βουλγαρία ή στη Θράκη; Αν και το τουρκικό µειονοτικό κόµµα συµµετέχει ισότιµα στη βουλγαρική κυβέρνηση, πρόσφατα τέθηκε σε δηµόσια εφαρµογή κάποιο από τα συνήθη σχέδια που καταστρώνονται στα επιτελεία της Άγκυρας, µε στόχο την ανακίνηση τουρκικού ζητήµατος στη γειτονική χώρα. Σύµφωνα µε την ειδησεογραφία του πρακτορείου ειδήσεων Anadolu, δύο νέες τουρκικές οργανώσεις ξεκίνησαν τη δραστηριοποίησή τους στη Βουλγαρία µε καµπάνια συλλογής υπογραφών για την αναγνώριση των µειονοτικών δικαιωµάτων των Βούλγαρων Τούρκων. Τι ζητούν οι κινητοποιούµενοι; Τα δικαιώµατα της µειονότητας –ποια άραγε, όταν η µειονότητα συγκυβερνά;-, αλλά και την αναγνώριση των τουρκικών ως δεύτερης επίσηµης γλώσσας στη Βουλ-
H N EA ¶ O§ITIKH
γαρία, την ίδρυση τουρκικού πανεπιστηµίου κ.ά.. Οι πρωτοεµφανιζόµενες οργανώσεις έχουν µαζέψει ήδη 6.500 υπογραφές και συνεχίζουν… Η µία οργάνωση ονοµάζεται «Ένωση Εθνικών Μειονοτήτων». Η άλλη, «Μιλέτ- Θράκη», δηλαδή «Έθνος-Θράκη»! ∆εν χρειάζεται µεγάλη φαντασία για το ποια θα είναι τα επόµενα βήµατα των τηλεκατευθυνόµενων αυτών οργανώσεων, τόσο εντός όσο και εγγύς της Βουλγαρίας. Ας σηµειωθεί ότι οι «φιλικές» αυτές ενέργειες, που προφανέστατα εκπορεύονται από επιτελεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, έχουν αφετηρία µία χώρα που διαπραγµατεύεται την ένταξή της στην Ε.Ε. και στόχο µία χώρα που ήδη έχει πάρει το εισιτήριο της ένταξης. ∆ηλαδή δύο υποψήφιους
συνεταίρους και φίλους. Σύµφωνα µε όλες τις ενδείξεις, πρόκειται για µια ακόµη στρατηγική «τσαµπουκά», που εντάσσεται στην προσπάθεια δηµιουργίας ενός ακόµη διαπραγµατευτικού ατού στο τραπέζι των ενταξιακών διαπραγµατεύσεων. Έτσι, όσο η Ε.Ε. θα πιέζει την Άγκυρα να σεβαστεί το πρωτόκολλο τελωνειακής ένωσης, ενέργεια που στην πράξη σηµαίνει αναγνώριση της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας, τόσο η Τουρκία θα απειλεί µε νέες ρήξεις και χαοτικές καταστάσεις επί εδαφών Ε.Ε.. Όπως για παράδειγµα η έναρξη αυτονοµιστικού ή και αποσχιστικού αγώνα των Τούρκων της Βουλγαρίας. Τι κάνει νιάου νιάου στα κεραµίδια της Θράκης; Γιάννης Σακιώτης
ª∞ƒ∆π√™ 2006
19
E §§A¢A
ª›· ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓË (Â˘Úˆ!·˚΋) !ÚfiÙ·ÛË ÁÈ· ÙËÓ ¤ÓÙ·ÍË ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Του Πέτρου ∆ηµητρακόπουλου
∂
πί δεκαπέντε χρόνια το ζήτηµα της οργάνωσης των διαδικασιών υποδοχής και ένταξης των µεταναστών στην ελληνική κοινωνία έχει αντιµετωπιστεί χωρίς την αξιοποίηση της ιστορικής εµπειρίας και των καλύτερων εφαρµοζόµενων πρακτικών σε άλλες χώρες. Και σε αυτό το θέµα συνήθως επιχειρείται η ιδεολογικοποίηση της αναπτυσσόµενης προβληµατικής, µε αποτέλεσµα να δίνουµε την εντύπωση µιας κοινωνίας η οποία φωνασκεί αλλά δεν αποφασίζει να θέσει σαφείς τηρητέες προδιαγραφές και εδραίους κανόνες στην µεταναστευτική πολιτική. Πολύ σαφέστατα, στην έκδοση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Εγχειρίδιο για την Ένταξη-για διαµορφωτές πολιτικής και πρακτικώς δραστηριοποιούµενους»(Νοέµβριος 2004), προσδιορίζονται οι τρεις άξονες για τον σχεδιασµό µε σαφή σκοποθεσία προγραµµάτων υποδοχής και ένταξης µεταναστών στις χώρες υποδοχής. 1.Εκπαίδευση στην γλώσσα της χώρας υποδοχής. Είναι απολύτως απαραίτητο να αποκτούν οι µετανάστες –και υποψήφιοι πολίτες – επαρκή και επισήµως πιστοποιηµένη γνώση της ελληνικής γλώσσας (γραφή-ανάγνωση-κατανόηση). Πρέπει να δοθεί έµφαση στην καθιέρωση του πιστοποιητικού ελληνοµάθειας τουλάχιστον σε µέσο επίπεδο, ως υποχρεωτικού προσόντος για την πολιτογράφηση-ειδικά για τους µετανάστες κάτω των 45 ετών. Στην έκδοση της Ε.Ε τονίζεται ότι τα οικεία σε εργοδοτικούς φορείς/εκπαιδευτικά ιδρύµατα πιστοποιητικά γλωσσοµάθειας αποβαίνουν χρήσιµα για τους µετανάστες στην εύρεση εργασίας ή στην κατάρτιση. Είναι υποχρέωση της Πολιτείας να οργανώσει ένα πανελλαδικό δίκτυο γλωσσικών κέντρων στελεχωµένων µε ε-
20
ª∞ƒ∆π√™ 2006
ξειδικευµένο διδακτικό προσωπικό ,στα οποία θα υλοποιούνται ειδικώς σχεδιασµένα προγράµµατα γλωσσικής διδασκαλίας, τα οποία σε ορισµένες παραµέτρους µπορεί να προσαρµόζονται σε ειδικές ανάγκες των µεταναστών-κοινωνικές ή επαγγελµατικές. Η αποφοίτηση θα επισφραγίζεται µε την χορήγηση του πιστοποιητικού γλωσσοµάθειας. Σηµαντικό ρόλο µπορούν να διαδραµατίσουν οι υφιστάµενες σχολικές µονάδες ,αν προβλεφθεί η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας προς τους αλλοδαπούς γονείς µαθητών του σχολείου, στο πλαίσιο αναδιοργανωµένων Σχολών Γονέων. Η πολιτική εκπαίδευσης αλλοδαπών στην ελληνοµάθεια θα µπορούσε να ασκηθεί και σε χώρες ,οι οποίες θα είχαν επιλεγεί από την ελληνική πολιτεία ως εταίροι σε διακρατικές συµφωνίες µετανάστευσης. Συστηµατικές διαπολιτισµικές µελέτες για τον τρόπο οικοδόµησης γεφυρών Ελλάδος-άλλων χωρών θα πρέπει να προηγηθούν αυτής της επιλογής. Με την ίδρυση και ενίσχυση ελληνικών µορφωτικών ιδρυµάτων σε χώρες ,των οποίων οι πολίτες θα ενδιαφέρονταν να µεταναστεύσουν στην Ελλάδα βάσει επισήµων συµφωνιών, θα µπορούσε να θεσπισθεί ότι είναι υποχρεωτικό να κατέχουν οι υποψήφιοι µετανάστες προς την Ελλάδα το πιστοποιητικό ελληνοµάθειας, µετά από συγκεκριµένο αριθµό ετών φοίτησης στα τµήµατα ελληνικής γλώσσας των κατά χώρες ιδρυµάτων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο µειώνονται για τον µετανάστη σηµαντικά οι κραδασµοί κατά την µετάβαση από το κοινωνικό-πολιτισµικό περιβάλλον της πατρίδας του στο ελληνικό. 2.Επαγγελµατική Κατάρτιση. Στην έκδοση της Ε.Ε επσηµαίνεται η σπουδαιότητα της σφυρηλάτησης στέρεου δεσµού των µεταναστών µε την αγορά εργασίας . Η παροχή βοήθειας στην εύρεση εργασίας ,τα κέντρα επαγγελµατικής
H N EA ¶ O§ITIKH
E §§A¢A
συµβουλευτικής και η επαγγελµατική τεχνική κατάρτιση είναι πτυχές προγραµµάτων ένταξης των µεταναστών. Στην ∆ανία ,υπάρχει η δυνατότητα να συνεργάζεται ένας µετανάστης µε κάποιο «µέντορα» ,ώστε να υποστηρίξει την ανάπτυξη των κοινωνικών, γλωσσικών και καταρτισιακών προσόντων. Ως πρότυπο θα µπορούσε να αξιοποιηθεί η λειτουργία του γραφείου µετανάστευσης σε µια φινλανδική επαρχία ,υπό την εποπτεία του οποίου λειτουργούν οµάδες εργασίας µε µέλη στελέχη των υπηρεσιών πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης, των διευθύνσεων εκπαίδευσης και κατάρτισης ,των υπηρεσιών υγείας, του αντίστοιχου ΟΑΕ∆. Κάθε µετανάστης κατέχει µια κάρτα στην οποία καταγράφεται η πορεία ένταξης στην κοινωνία και διατηρεί στενή επαφή µε µέλη των οµάδων εργασίας. Με αυτό τον τρόπο, το κράτος διασφαλίζει ότι οι µετανάστες απευθύνονται σε επίσηµες αρχές και υπηρεσίες , εποπτεύεται η παρουσία τους και πρόοδος της ένταξής τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι και υπάρχει η δυνατότητα να τους παρασχεθεί βοήθεια ,αν χρειαστεί. Επανερχόµενοι στο ζήτηµα της άσκησης µεταναστευτικής πολιτικής από την ελληνική πολιτεία στο εξωτερικό, κρίνουµε σκόπιµο να επισηµάνουµε ότι θα ήταν εξαιρετικά χρήσιµο οι υποψήφιοι µετανάστες να συµµετέχουν σε διαδικασίες συνέντευξης ενώπιον των ελληνικών διπλωµατικών αντιπροσωπειών (πρεσβείες-προξενεία) ,µέσω των οποίων θα συγκροτείται υποχρεωτικά ένας φάκελος προσόντων τους ο οποίος θα ενηµερώνεται και µετά την άφιξη στην Ελλάδα. Συµφέρον της Ελλάδας είναι να προσελκύει µετανάστες µε καλές εκπαιδευτικές επιδόσεις στις χώρες καταγωγής τους, διότι αυτό τους καθιστά πιο δεκτικούς στην κατάρτιση και στην αξιοποίηση µορφωτικών-πολιτιστικών ερεθισµάτων. 3.Προγράµµατα κοινωνικού προσανατολισµού .Σε αυτά τα προγράµµατα προσφέρονται βασικές γνώσεις για το πολίτευµα και τους θεσµούς της χώρας, το πολιτικό σύστηµα ,τις κύριες εκφάνσεις του πολιτισµού και την ιστορία της χώρας υποδοχής, τα δικαιώµατα του ανθρώπου και του πολίτη ,την λειτουργία των θεσµών του πολιτεύµατος, την ισότητα των φύλων. Σκοπός των προγραµµάτων κοινωνικού προσανατολισµού είναι να εµπνεύσουν στους µε-
H N EA ¶ O§ITIKH
τανάστες αίσθηµα υπευθυνότητας για την κοινωνία στην οποία ζουν. Τα προγράµµατα µπορούν να υλοποιηθούν επιτυχώς σε τοπικό επίπεδο δήµων ή νοµαρχιών. Η αξιοποίηση της διδασκαλίας της τοπικής ιστορίας , η εξοικείωση µε τις τοπικές παραδόσεις, η ανάπτυξη κοινωνικών δικτύων µεταξύ µεταναστών και Ελλήνων κατοίκων υπό την έµπνευση υλοποίησης αναπτυξιακών πρωτοβουλιών και δραστηριοτήτων συντελούν στην οικείωση από τους µετανάστες πτυχών της ελληνικής κουλτούρας. Στην Εσθονία, ένα πρόγραµµα ανταλλαγής µεταξύ παιδιών εσθονικών και µη εσθονικών οικογενειών έχει αποδειχθεί επιτυχές ως προς την βελτίωση αφ’ ενός της ικανότητας των παιδιών στην χρήση της γλώσσας και αφ’ ετέρου των κοινωνικών δεξιοτήτων τους σε συνδυασµό µε την ανάπτυξη αµοιβαίου σεβασµού. Στην Ελλάδα ,οι κατασκηνώσεις σε όλη την επικράτεια θα µπορούσαν να λειτουργήσουν ως χώροι σφυρηλάτησης κοινωνικών σχέσεων νέων µε Έλληνες και αλλοδαπούς γονείς. Εξίσου συντελεστική προς την δηµιουργία προϋποθέσεων για την εδραίωση της κοινωνικής συνοχής είναι η ύφανση δικτύων στέρεων κοινωνικών σχέσεων και επαφών µεταξύ µεταναστών διαφορετικών εθνικοτήτων. Ένα βασικό λάθος το οποίο διαπράττεται συχνά είναι να οµαδοποιούµε τους µετανάστες σε «κοινότητες» και να τις θεωρούµε απολύτως οµοιογενείς. Στην πραγµατικότητα, η πορεία προς την ένταξη στην κοινωνία υποδοχής διαφοροποιείται για κάθε µετανάστη ανάλογα µε τις προθέσεις και τις φιλοδοξίες του, την δεκτικότητα σε κοινωνικά ερεθίσµατα, την διάθεση για συµµετοχή στις υποθέσεις της κοινότητας. Είναι απαραίτητο να οργανωθούν προγράµµατα διδασκαλίας ελληνικού πολιτισµού µε τρόπο που θα καλλιεργεί την αίσθηση ότι η συµµετοχή στην ελληνική κουλτούρα προσφέρει σε κάθε άτοµο χωριστά -µε κριτήριο τις γνώσεις, δεξιότητες και την εµπειρία του ευκαιρίες για ανέλιξη και αποτελεί αξιολογότατο µορφωτικό-πολιτιστικό κεφάλαιο. Αυτά τα προγράµµατα θα µπορούσαν να ολοκληρώνονται µε «δοκιµασίες πιστοποίησης της κοινωνικής-πολιτικής γνώσης» (citizenship tests) ή να συζευχθούν µε τα προγράµµατα γλωσσικής εκπαίδευσης και να οδηγούν από κοινού στις προτεινόµενες εξετάσεις πιστοποίησης γλωσσοµάθειας. !
ª∞ƒ∆π√™ 2006
21
E §§A¢A
“The Epilogue” ∏ ÌÓËÌÂÈ҉˘ Â!ÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ •. ∑ÔÏÒÙ· Î·È Ë Â!ÈηÈÚfiÙËÙ¿ Ù˘ Tου Νίκου Λιναρδάτου
√
αείµνηστος Καθηγητής Ξενοφών Ζολώτας, ∆ιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος – και για µικρό χρονικό διάστηµα Πρωθυπουργός της χώρας - έστειλε την παρακάτω επιστολή, πριν από την έναρξη του International Monetary Fund, το 1959. Είναι κατά βάση γραµµένη στα ελληνικά, µε µόνη εξαίρεση τα άρθρα και τις προθέσεις.
Kyrie, It is a Zeus’ anathema on our epoch for the dynamism of our economies and the heresy of our economic methods and policies, that we should agonize between the Scylla of numismatic plethora and the Charybdis of economic anaemia. It is not my idiosyncrasy to be ironic or sarcastic, but my diagnosis would be that the politicians are rather cryptoplethorists. Although they emphatically stigmatize numismatic plethora, they energize it through their tactics and practices. Our policies, should be based more on economic and less on political criteria. Our gnomon has to be a metron between economic, strategic and philanthropic scopes. Political magic, has always been antieconomic. In an epoch, characterized by monopolies, oligopolies, monopsonies, monopolistic antagonism and polymorphous inelasticities, our policies have to be more orthological. But, this, should not be metamorphosed into plethorophobia, which is endemic among academic economists. Numismatic symmetry, should not hyper-antagonize economic acme. A greater harmonization between the practices of the 22
ª∞ƒ∆π√™ 2006
economic and numismatic archons is based. Parallel to this, we have to synchronize and harmonize more and more our economic and numismatic policies panethnically. These scopes are more practicable now, when the prognostics of the political and economic barometer are halcyonic. The history of our didymus organizations in this sphere, has been didactic and their gnostic practices will always be a tonic to the polyonymous and idiomorphous ethnical economies. The genesis of the programmed organization will dynamize these policies. Therefore, I sympathize, although not without criticism on one or two themes, with the apostles and the hierarchy of our organizations in their zeal to program orthodox economic and numismatic policies. I apologize for having tyrannized you, with my Hellenic phraseology. In my epilogue, I emphasize my eulogy to the philoxenous autochthons of this cosmopolitan metropolis and my encomium to you, Kyrie, and the stenographers. Η επιστολή αυτή του αείµνηστου Ξενοφώντα Ζολώτα, έχει χαρακτηριστεί ως µοναδική στο είδος της και, αν και είχα ακούσει πολλές φορές να µιλούν γι’ αυτήν, ωστόσο, µόλις πρόσφατα και εντελώς συµπτωµατικά, έτυχε να τη διαβάσω. Επειδή πολλοί από τους φίλους αναγνώστες της Νέας Πολιτικής ενδέχεται να µην την έχουν αναγνώσει ποτέ – ακόµη και να µην είχαν ακούσει ποτέ γι’ αυτήν – πήρα την πρωτοβουλία να τη δηµοσιεύσω µέσα από τις σελίδες του εντύπου µας. Η επιστολή αυτή, λοιπόν, αποτελεί κάτι πολύ περισσότερο από µια απλή επιστολή. Γιατί, ειλικρινά, πιστεύετε ότι ο Ξενοφών Ζολώτας είχε
H N EA ¶ O§ITIKH
E §§A¢A
την ανάγκη του εντυπωσιασµού, προκειµένου να προβληθεί διεθνώς; Φυσικά και όχι! Ήταν ήδη, όχι απλά γνωστός, αλλά ένας από τους πλέον καταξιωµένους οικονοµολόγους, παγκόσµια! Στόχος του, λοιπόν, ήταν ένας και µοναδικός: να καταδείξει σε όλους τους συναδέλφους του – και όχι µόνο – από την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσµο, τη σηµαντικότητα της ελληνικής γλώσσας. Να συνειδητοποιήσουν άπαντες, ότι η ελληνική γλώσσα, αποτελεί “τη µητέρα όλων των γλωσσών - και επιστηµών”. Γιατί, δεν είναι µόνον η ευρύτατη χρησιµοποίηση της ελληνικής γλώσσας στις οικονοµικές επιστήµες, µε όρους “πιστοποιηµένους” παγκόσµια. Είναι και η επιστήµη της ιατρικής µε το πλήθος των ελληνικών όρων, όπως therapy, anatomy, cardiology, pediatric, gastroenteritis, pancreas, stomach και τόσα άλλα… Είναι και οι επιστήµες της αστρονοµίας και της σεισµολογίας, µε παγκόσµιους όρους, όπως astrology, astronomy, planet, seismology, sirius, cosmodrome, abyss, chaos κ.λπ., κ.λπ., κ.λπ. Αυτά, λοιπόν, συνέβαιναν εν έτει 1959, τότε, όπου η ελληνική γλώσσα αποτελούσε καύχηµα για όλους εµάς τους Έλληνες. Όµως, όπως όλα τα ωραία κάποτε τελειώνουν, άρχισαν κάτι … παιδαγωγλωσσικά συστήµατα να αλλάζουν στη χώρα µας – και µαζί, να … “αλλάζουν τα φώτα” στην ελληνική γλώσσα! Την έκαναν - υποτίθεται- πιο απλή, ώστε να γίνεται κατανοητή σε όλους τους µαθητές… µετά, της αφαίρεσαν τα πνεύµατα και τους τόνους, ώστε να χαθεί το “πνεύµα και η τονικότητά της”, µε δυο λόγια, να γίνει “επίπεδη” “άχαρη”, “άνοστη” και “ισοπεδωτική”. Αυτό που έχω ακούσει – και φυσικά το απεύχοµαι – είναι ότι το επόµενο “βήµα προόδου” για τη γλώσσα µας, είναι το επονοµαζόµενο “µονογραµµικό σύστηµα”. Τι σηµαίνει αυτό; Σε απλά ελληνικά, σηµαίνει ότι εντός ολίγου, θα χρησιµοποιούµε … ένα γράµµα από το καθένα! Όχι …παίζουµε! Ένα “ι” για όλα! Τι “ήτα” τι “γιώτα” τι “ύψιλον” τι “όµικρον γιώτα και έψιλον γιώτα”…, µ’ αυτά θα ασχολούµαστε τώρα; Και, φυσικά, ένα “ο”, στη θέση και του “όµικρον” και του “ωµέγα”!
H N EA ¶ O§ITIKH
Τελικά, η µόνη λέξη που θα γράφεται µε “ωµέγα” θα είναι … “οµεγαλέξανδρος”! Όµως, το έγκληµα – γιατί περί εγκλήµατος πρόκειται – δεν σταµατά εδώ. Μια λοιπόν, που ούτε τόνους θα έχουµε ούτε πνεύµατα ούτε ξεχωριστά “ι, η, υ, οι, ει” ούτε διαφορετικά “ο, ω”, δεν το …γυρίζουµε και στο “λατινικό αλφάβητο” να τελειώνουµε; Τα βρίσκετε άραγε υπερβολικά αυτά; Εγώ, πιστέψτε µε, καθόλου! Είναι η “φυσική εξέλιξη των ειδών”, όπως συνηθίζουν τελευταία να ονοµάζουν παγκόσµια, κάθε “τερατογένεση”… Και µήπως καλοί µου φίλοι, πιστεύετε πως όλα αυτά, γίνονται τυχαία; Όταν πριν λίγα µόλις χρόνια, οι Ευρωπαίοι εταίροι µας, έγραφαν την ιστορία της Ευρώπης = Europe (!) αγνόησαν παντελώς να αναφερθούν στην …Ελλάδα, κι ας γεννήθηκε η Ευρώπη από τον ∆ία, σύµφωνα µε την ελληνική, φυσικά, µυθολογία κι ας προ-υπήρχε ο Παρθενώνας, όλων αυτών των “βαρβάρων” που κατοικούσαν ή πηγαινοέρχονταν στο γεωγραφικό χώρο, που µετέπειτα ονοµάστηκε … Ευρώπη! ”Η Ελλάδα, ανέκαθεν αποτελούσε “αντιδραστικό στοιχείο” στην περιοχή των Βαλκανίων… Για να “υποτάξουµε, λοιπόν τη θέλησή της ( σ.σ. να ζει ελεύθερα και δηµοκρατικά = democratic), πρέπει να τη “χτυπήσουµε” στην ιστορία, στη θρησκεία και στη γλώσσα της”. ∆εν τα λέω εγώ αυτά… Τα έλεγε ο “µέγας και τρανός” Χένρι Κίσινγκερ, πρώην υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, σε οµιλία του προς ξένους επιχειρηµατίες/ επενδυτές, που ενδιαφέρονταν για επενδύσεις στα Βαλκάνια, µετά τις “ανακατατάξεις” που έγιναν από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Την ιστορία µας, λοιπόν, τη χτύπησαν. Τη θρησκεία µας τη χτυπάνε όπου και όποτε µπορούν, το ίδιο και τη γλώσσα µας. Αν ο πνευµατικός – ιδιαίτερα – χώρος δεν κάνει κάτι – και µαζί του όλοι εµείς - έστω και αυτή την ύστατη ώρα, ο epilogue είναι προ των πυλών! Φίλοι µου αναγνώστες, ”I apologize for having tyrannized you” µε αυτό µου το κείµενο. “Everything is political magic, without a gnomon or a metron”! !
ª∞ƒ∆π√™ 2006
23
¶ AI¢EIA ªÂ ·ÊÔÚÌ‹ ÙËÓ ·Ó·ıÂÒÚËÛË…
°È· ÙËÓ Â!·Ó›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ !·ÓÂ!ÈÛÙËÌ›Ô˘ Tου Γιάννη Σακιώτη
M
πορούν κάποιοι µεµονωµένοι δονκιχωτισµοί ν’ ανατρέψουν ένα τόσο παντοδύναµα νοσηρό σύστηµα, όπως το ελληνικό πανεπιστήµιο; Φθάνει µια καταλογογράφηση των ελλειµµάτων και καχεξιών της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και η διενέργεια µερικών διορθωτικών κινήσεων, όπως για παράδειγµα η επαναφορά της βάσης σε όλα τα µαθήµατα των εισαγωγικών εξετάσεων ως προϋπόθεση για την αποκατάσταση της υγείας του πανεπιστήµιου; Υπάρχει η παραµικρή έστω δυνατότητα εξυγίανσης ενός πανεπιστηµίου που λειτουργεί σχεδόν αποκλειστικά στο στίβο παντοειδών εξω-επιστηµονικών συναλλαγών; Ας ξεκινήσουµε από την πραγµατική διάγνωση, το πρόβληµα της συνολικής παράλυσης του ελληνικού πανεπιστηµίου. Πρόκειται για µια σκληρή και συντριπτική πραγµατικότητα που δεν έχει καµία απολύτως ελπίδα αναστροφής. Ούτε µε περισσότερους πόρους, ούτε µε καλύτερη διοίκηση, ούτε µε οποιοδήποτε σύστηµα αξιολόγησης. Το ελληνικό πανεπιστήµιο σήµερα είναι µια περίπτωση βαθιάς αποτυχίας που παράγει στρατιές
24
ª∞ƒ∆π√™ 2006
αγγραµµάτων και ανεπαρκών επιστηµονικά και επαγγελµατικά νέων – µε ελάχιστες δυστυχώς εξαιρέσεις. Την ευθύνη για την κατάντια φέρουν τόσο η δεξιά όσο και η αριστερά των πανεπιστηµιακών, µε τις παράγκες κάθε είδους που στήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια, αξιοποιώντας στο έπακρο τις «δυνατότητες» του νόµου-πλαισίου εις όφελος της εκλογής πληθώρας ηµέτερου –και κατά κανόνα ακατάλληλου δια ανηλίκους- διδακτικού προσωπικού, σε βάρος σηµαντικότατων επιστηµόνων που αποκλείστηκαν και έµειναν να περιφέρονται έξω από το ελληνικό πανεπιστήµιο. Το όλο σύστηµα µοιάζει σαν το φτωχικό σπιτάκι της παλιάς γειτονιάς, που αντί να δοθεί αντιπαροχή, χτίστηκε µε συνεχή αυθαίρετα Σχέδιο του Σπύρου Oικονόµου πανωσηκώµατα, για να γίνει ένα εξαµβλωµατικό πενταώροφο σαν αυτά που συναντά κανείς π.χ. στο Πέραµα. Οποιαδήποτε περαιτέρω προσπάθεια «διόρθωσης» µοιάζει µε απόπειρα ενός ακόµη πανωσηκώµατος, που µοιραία θα οδηγήσει στην κατάρρευση του όλου οικήµατος. Πριν λοιπόν γίνει συντρίµµια και µουσειακό είδος το ελληνικό πανεπιστήµιο, ίH N EA ¶ O§ITIKH
¶ AI¢EIA
σως υπάρχει ακόµη λίγος χρόνος να το κατεδαφίσει µε ψυχραιµία και σχεδιασµό η πολιτεία, προκειµένου να αναγείρει ένα σύγχρονο, δικαιοκρατικό, κοινωνικά χρήσιµο και οικονοµικά αποτελεσµατικό νέο πανεπιστήµιο. Τι σηµαίνει αυτό; Ότι το κράτος δεν είναι δυνατόν να χρηµατοδοτεί δεκάδες πανεπιστήµια για να παίρνουν σχεδόν όλοι οι απόφοιτοι της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης «πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης» και να αναπαράγεται µια συντεχνία ανθρώπων που στην πλειοψηφία τους είτε είναι ανεπαρκείς και ανίκανοι για το ρόλο του διδάσκοντος είτε απλά λουφαδόροι που εισπράττουν µια µη δεδουλευµένη υπεραξία. ∆εν µπορώ βέβαια να παραβλέψω πως ανεξαρτήτως ιδεολογικού πεδίου, στο ελληνικό πανεπιστήµιο υπάρχουν ακόµη αρκετοί άνθρωποι µε ήθος και αξιοπρέπεια, χαρακτηριστικά που είτε τους αποξενώνουν και αποµονώνουν στο πλαίσιο της πανεπιστηµιακής κοινότητας είτε τους καθιστούν θύµατα αλλεπάλληλων διώξεων και αποκλεισµών. Χαρακτηριστική είναι η «καταδίκη» πολλών πανεπιστηµιακών στην ποινή της εσαεί καθήλωσης στη βαθµίδα του επίκουρου, εφ’ όσον βέβαια έχουν νωρίτερα κατορθώσει να µονιµοποιηθούν στη θέση.
Υπάρχει δίοδος αναστροφής; Πώς αλλάζουν όλα αυτά; Μόνο µε δυναµίτη. ∆ηλαδή, µε κατεδάφιση και εξ΄αρχής οικοδόµηση του όλου συστήµατος. Μα θα αντιτείνει ο καλόπιστος συνοµιλητής, «από το
πανεπιστήµιο θα αρχίσουµε, όταν οι συνταξιούχοι, οι νοικοκυρές, το άθλιο γραφειοκρατικό και λαδιάρικο κράτος κοκ». Η απάντηση είναι «ναι». Επειδή µια αλλαγή – σοκ στο ελληνικό πανεπιστήµιο, µπορεί να κλονίσει το ευρύτερο γελοίο σύστηµα της εγχώριας εκπαίδευσης και να βάλει τους εµπλεκόµενους στη βάσανο του να σκεφθούν επιτέλους το πραγµατικά µεγάλο θέµα (big issue επί το ελληνικότερον…), που δεν είναι άλλο από τη µεσο-µακροπρόθεσµη σχέση-σύνδεση της εκπαίδευσης µε την οικονοµία. Αν λοιπόν δεχθεί κανείς ότι δεν χρειαζόµαστε τόσους πολλούς πτυχιούχους και τόσους πολλούς βολεµένους αργόµισθους πανεπιστηµιακούς, τότε, µε τα ίδια χρήµατα που δίνει το κράτος σήµερα για να λειτουργούν αµέτρητα ανυπόστατα πανεπιστηµιακά τµήµατα, θα µπορούσαν να διπλασιασθούν οι µισθοί των µελών ∆ΕΠ, να ενισχυθεί η έρευνα, να αποκτήσουν επιτέλους σοβαρές βιβλιοθήκες οι φοιτητές, σε 8 µεγάλα δηµόσια πανεπιστήµια που έχουν αφήσει ιστορικό ίχνος και έχουν σοβαρή επιστηµονική Σχέδιο του Σπύρου Oικονόµου παρουσία. Αυτά τα πανεπιστήµια δεν θα µπορούσε να είναι άλλα από τα (συνενούµενα ή µη): 1) Πανεπιστήµιο Αθηνών, µαζί µε ΑΣΟΕΕ και Πάντειο1 2) ΕΜΠ 3) ΑΠΘ, µαζί µε το Πανεπιστήµιο Θράκης 4) Πανεπιστήµιο Πειραιώς 5) Πανεπιστήµιο Πάτρας
1 Περισσότερο λειτουργική λύση για το Πάντειο θα ήταν η µετατροπή του σε Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, µιας και η ήδη υπάρχουσα αποτελεί το κατ’ εξοχήν παράδειγµα της αναποτελεσµατικότητας και της αχρηστίας εντέλει ενός ολόκληρου συστήµατος, το οποίο υποτίθεται ιδρύθηκε για να βελτίωσει το δηµόσιο τοµέα.
H N EA ¶ O§ITIKH
ª∞ƒ∆π√™ 2006
25
¶ AI¢EIA
6) Πανεπιστήµιο Κρήτης, µαζί µε Πολυτεχνείο Κρήτης 7) Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων 8) Γεωπονικό Πανεπιστήµιο. Τα υπόλοιπα, είναι απαραίτητο να αποκρατικοποιηθούν και όλα τα σχετικά ή απολύτως νεότευκτα πανεπιστήµια (Μοριά, Ρούµελης, ∆υτικής Μακεδονίας, Ιόνιο, Αιγαίου, Θεσσαλίας κοκ), τα οποία ιδρύθηκαν χωρίς κανένα σχέδιο και όραµα προς εξυπηρέτηση της τοπικής εκλογικής πελατείας, ας επιβιώσουν µε τους δήµους, τις νοµαρχίες, τα επιµελητήρια, τα δίδακτρα –που ούτως ή άλλως έχουν εισαχθεί-, και µε όσα από τα τµήµατα πραγµατικά αντέχουν. ∆εν µπορεί να αποκλεισθεί και κάποια µετρηµένη κρατική επιχορήγηση τµηµάτων που έχουν παραγωγικό χαρακτήρα και επιστηµονική συµβολή, δεδοµένα που µπορούν να πιστοποιούνται αξιόπιστα µε µετρήσιµα και ποιοτικά κριτήρια, όπως συµβαίνει σε άλλες χώρες (ΗΠΑ, Βρετανία, Γερµανία). Επίσης, έχει έρθει η ώρα όχι µόνο να επιτραπεί, αλλά να ενθαρρυνθεί η δυνατότητα ίδρυσης παραρτηµάτων σοβαρών ξένων πανεπιστηµίων στην Ελλάδα. Γιατί να µην έρθουν το LSE ή το Harvard ή το Universite Catholique de Louvain? Επίσης, να δοθεί η δυνατότητα σε διάφορους πολιτιστικούς και κοινωνικούς φορείς να ιδρύσουν δικά τους πανεπιστήµια δια βίου εκπαίδευσης. Είναι απολύτως βέβαιον, ότι χρήσιµα ή χαριτωµένα αντικείµενα, όπως η ιστορία της τέχνης, οι γενικού χαρακτήρα γνώσεις επί των περιβαλλοντικών θεµάτων, οι πολιτισµικές σπουδές, η κοινωνική ανθρωπολογία, οι ξένες γλώσσες κοκ, θα µπορούσαν να διδάσκονται µε πολύ µεγαλύτερη επιτυχία από φορείς όπως το Λαογραφικό Μουσείο Πελοποννήσου, το WWF ή το Μουσείο Μπενάκη, παρά από το άχρηστο Ανοιχτό Πανεπιστήµιο της απέραντης ηµετεροκρατίας, της αδιαφάνειας και των πελατειακών σχέσεων. Τέλος, ο τρόπος προσδιορισµού γνωστικών αντικειµένων και ο τρόπος επιλογής του προσωπικού ∆ΕΠ θα πρέπει να αλλάξουν µε δραστικό τρόπο. Στα εκλεκτορικά σώµατα, τα οποία δεν θα πρέπει σε καµία περίπτωση να υπερβαίνουν τα 7 άτοµα, θα πρέπει να συµµετέχουν ΜΟΝΟ σχετικοί µε το εκάστοτε εξεταζόµενο αντικείµενο πανεπι26
ª∞ƒ∆π√™ 2006
στηµιακοί, ακόµη και εάν σε αυτά δεν συµµετέχει ούτε ένα µέλος της ΓΣ του ενδιαφερόµενου τµήµατος. Κανένας δεν θα µπορεί να συµµετέχει σε περισσότερα από δύο εκλεκτορικά σώµατα το χρόνο, θα είναι απαραίτητη η συµµετοχή τουλάχιστον τριών πανεπιστηµιακών από αναγνωρισµένα πανεπιστήµια του εξωτερικού και τέλος, σε κάθε εκλογή θα πρέπει να συγγράφεται εξαντλητική έκθεση γιατί π.χ. επελέγη ο τάδε και όχι ο δείνα. Στα δε κριτήρια, θα πρέπει να ανεβεί ο πήχυς και να αναγνωρίζονται οι πραγµατικές δηµοσιεύσεις που προκρίθηκαν µέσα από µηχανισµούς σοβαρής και ανεξάρτητης κρίσης, αποκλειστικά σε περιοδικά του εξωτερικού. Μεταβατικά, θα πρέπει να κριθούν εκ νέου όλοι οι αναπληρωτές και πρωτοβάθµιοι καθηγητές που θέλουν περισσότερα από 10 χρόνια για να συνταξιοδοτηθούν. Για τους καθηγητές, η κρίση θα πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από επιτροπές ξένων και επί τη βάση µετρήσιµων κριτηρίων παραγωγής έργου, δηλαδή διεθνείς δηµοσιεύσεις, συµµετοχή σε διεθνείς έρευνες και µονογραφίες, στοιχεία που θα πρέπει να ξεκοκαλίζονται. Λέκτορες και µη µόνιµοι επίκουροι θα κριθούν µε τον ίδιο τρόπο όταν λήξει η διάρκεια της παρούσας σύµβασής τους στο προσεχές µέλλον θα κριθούν αναγκαστικά για την εξέλιξή τους υπό τα νέα δεδοµένα. Όλα αυτά τα δύσκολα –επιλογή µελών εκλεκτορικού κοκ, όπως και το δυσχερές έργο του καθορισµού των γνωστικών αντικειµένων –για να µη γίνονται φωτογραφίσεις- µπορεί και πρέπει να τα αναλάβει µια επιτροπή σοφών που θα συστήσει το υπουργείο Παιδείας, µε ξένους και Έλληνες πανεπιστηµιακούς, οι οποίοι όµως έχουν αναδειχθεί στο εξωτερικό. Αφού εφαρµοσθούν όλα αυτά για τα επόµενα 20 χρόνια, και όταν πια θα έχει διαµορφωθεί ένας πραγµατικά ορθολογικός, ειλικρινής και αξιοπρεπής πανεπιστηµιακός πολιτισµός, τότε θα µπορούσε να «επανεθνικοποιηθεί» µέρος της συνολικότερης διαδικασίας. Μέχρι τότε όµως, και εν αναµονή αυτών ή άλλων παρεµβάσεων για την επανίδρυση του ελληνικού πανεπιστηµίου που δεν αποκλείω καθόλου να υπάρχουν, ας είναι τα παραπάνω µια µικρή συµβολή σε ένα από τα πλέον µαρτυρικά ζητήµατα για τη χώρα. ! H N EA ¶ O§ITIKH
¶ AI¢EIA
™˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈ΋ ÓÔËÌÔÛ‡ÓË ÛÙËÓ ÂÎ!·›‰Â˘ÛË Του Γιάννη Βλασταρά
∞
ρκετή έµφαση έχει δοθεί τα τελευταία χρόνια στην έννοια της Συναισθηµατικής Νοηµοσύνης, κυρίως επειδή ένας από τους στόχους της είναι να εξηγήσει τι προκαλεί τα συναισθήµατά µας. Η Συναισθηµατική Νοηµοσύνη έχει ερµηνευτεί µε πολλούς διαφορετικούς τρόπους, καθώς είναι µια σχετικά νέα έννοια και δεν έχει ερευνηθεί ακόµη αρκετά, ειδικά στον χώρο της εκπαίδευσης. Οι πιο δηµοφιλείς ερµηνείες της Συναισθηµατικής Νοηµοσύνης συµπεριλαµβάνουν µια πληθώρα ικανοτήτων, όπως παρακίνηση, εµπάθεια, επικοινωνία, επιµονή και προσωπική ζεστασιά. Ο Thorndike ορίζει την κοινωνική νοηµοσύνη ως την ικανότητα να καταλαβαίνουµε τους ανθρώπους. Ο ορισµός αυτός είναι παρόµοιος µε τη θεωρία του Gardener για τις πολλαπλές νοηµοσύνες, µια εκ των οποίων είναι και η διαπροσωπική νοηµοσύνη. Ένας πιο σύγχρονος ορισµός έχει δοθεί από τους Mayer and Salovey, οι οποίοι υποστηρίζουν πως η Συναισθηµατική Νοηµοσύνη είναι η ικανότητα κάποιου να H N EA ¶ O§ITIKH
διαχειρίζεται τα δικά του συναισθήµατα, αλλά και των άλλων, καθώς και η ικανότητα να µπορεί να διακρίνει τη διαφορά µεταξύ των συναισθηµάτων και να χρησιµοποιεί την πληροφορία αυτή για να καθοδηγεί τις πράξεις και τη σκέψη των άλλων. Σε µια προσπάθεια να ερευνήσουν τις αρχές της αποτελεσµατικής διδασκαλίας, οι Campbell, Muijs, Robinson και Kyriakides, εντόπισαν τη «δύναµη της διδασκαλίας», ως ένα από τα πιο κύρια χαρακτηριστικά της. Ο όρος αυτός υπονοεί ότι, σε συνδυασµό µε την ενεργητική και εµπνευσµένη παρουσία στην τάξη, ο καθηγητής θα πρέπει να έχει την ικανότητα να προσαρµόζει τον τρόπο διδασκαΣχέδιο του Σπύρου Oικονόµου λίας του ανάλογα µε το περιβάλλον στο οποίο διδάσκει, λαµβάνοντας υπ’ όψη του για παράδειγµα τις αξίες του εκπαιδευτικού ιδρύµατος, το κοινωνικό υπόβαθρο των µαθητών κ.ο.κ. Για να εξασφαλίσει ένας καθηγητής µια εª∞ƒ∆π√™ 2006
27
¶ AI¢EIA
νεργητική και εµπνευσµένη παρουσία στην τάξη, θα πρέπει να µπορεί να διαχειρίζεται τα συναισθήµατά του και να αντιλαµβάνεται τη συναισθηµατική αντίδραση των µαθητών του, έτσι ώστε να έχει θετικό αποτέλεσµα. Η ικανότητα αυτή είναι η «δύναµη της διδασκαλίας», που αναφέρθηκε πιο πάνω. Άλλοι ερευνητές (Bligh, 2000: Fenstermacher et al, 1998: Joyce, 1972) έχουν αφιερώσει αρκετό χρόνο στη διερεύνηση της σηµασίας των συναισθηµάτων στη διδασκαλία, αλλά και στα συναισθήµατα των καθηγητών εν γένει. Οι Bligh, Fenstermacher, Hargreaves και Joyce είναι από τους λίγους ερευνητές που αναγνωρίζουν την ύπαρξη των συναισθηµάτων στη διδασκαλία και στην τάξη και οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο τρόπος µε τον οποίο ο καθηγητής χρησιµοποιεί ή παρουσιάζει τα συναισθήµατά του µπορεί να επηρεάσει τη διδασκαλία. Εφ’ όσον η διδασκαλία βασίζεται στη συναναστροφή και τις διαπροσωπικές σχέσεις, η διαχείριση των συναισθηµάτων είναι εξαιρετικά σηµαντική και µπορεί να συµβάλει σε ένα αποδοτικό αποτέλεσµα. Εποµένως, οι καθηγητές θα πρέπει να διαθέτουν αυτήν την ικανότητα λόγω της φύσης του επαγγέλµατός τους. Τα συναισθήµατα είναι εξίσου σηµαντικά στη διαδικασία της µάθησης, καθώς επηρεάζουν µια σειρά από νοητικές διεργασίες και καθορίζουν την επιθυµία για µάθηση. (Mayer and Salovey, 1997). Τα συναισθήµατα είναι οργανωµένες αντιδράσεις που παρακινούν τη νοητική διεργασία και πράξη. Το αίσθηµα της χαράς ή της λύπης, του
φόβου ή της ανικανότητας επηρεάζει τη διαδικασία της µάθησης (Mayer and Salovey, 1997), εποµένως η ικανότητα να διαχειρίζεται κάποιος τα συναισθήµατα αυτά είναι εξίσου σηµαντική. Η πολυπλοκότητα των συναισθηµάτων έχει δείξει ότι η διαδικασία της µάθησης αλλά και η συµπεριφορά των µαθητών επηρεάζεται από τα συναισθήµατα που εκφράζουν οι καθηγητές, τα οποία µπορούν να γίνουν αντιληπτά ακόµα και από τις εκφράσεις του προσώπου ή τον τόνο της φωνής. (Sutton and Wheatey, 2003). Εποµένως, τα συναισθήµατα που νιώθει ένας καθηγητής, ακόµα και πριν µπει στην τάξη, µπορούν να επηρεάσουν την απόδοση των µαθητών. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι συναισθηµατικές και κοινωνικές ικανότητες συµβάλλουν στην νοητική λειτουργία (Cherniss, 2000). Με βάση τα παραπάνω, είναι φανερό πως η ∆ιοίκηση των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων θα πρέπει να λαµβάνει υπ’ όψη της και άλλους παράγοντες εκτός από τη γνώση, όταν αποφασίζει να προσλάβει ή να αναπτύξει το ανθρώπινο δυναµικό της. Η µεταβίβαση της γνώσης από τους καθηγητές στους µαθητές µπορεί να επιτευχθεί εάν εκείνοι διαθέτουν υψηλό επίπεδο Συναισθηµατικής Νοηµοσύνης. ∆υστυχώς, δεν υπάρχει ακόµα αρκετή έρευνα στο θέµα αυτό· παρ’ όλα αυτά, το γεγονός ότι τα συναισθήµατα παίζουν σηµαντικό ρόλο στη διαδικασία της διδασκαλίας και µάθησης είναι αναµφισβήτητο και µένει να δούµε πώς αυτό µπορεί να µελετηθεί και αξιοποιηθεί για τη βελτίωση της εκπαίδευσης. !
Προσοχή, κ. Γιαννάκου! Στο σχολικό βιβλίο της Γεωγραφίας της ∆ευτέρας Γυµνασίου του ΟΕ∆Β (2005), η Ευρωπαϊκή Ένωση εµφανίζεται µε 15 κράτη µέλη! Γενικά, χάρτες, πίνακες και στατιστικά στοι-
28
ª∞ƒ∆π√™ 2006
χεία διακατέχονται από άκρατο... ροµαντισµό, αφού οι πληροφορίες που περιέχουν ανήκουν στο παρελθόν. Μέσα στον ορυµαγδό των εξελίξεων, ίσως το θέµα αυτό να θεωρηθεί λεπτοµέ-
ρεια. Λάθος! Η σηµερινή διάλυση, ακριβώς βάσει αυτής της νοοτροπίας προέκυψε. Προσοχή, κ. Γιαννάκου! Εξ όνυχος τον λέοντα! Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
H N EA ¶ O§ITIKH
O IKONOMIA
XPHMATIΣTHPIO - AΓOPA
Οι ισχυροί ισχυρότεροι Η συµµετοχή των εισηγµένων τραπεζικών ιδρυµάτων στην άνοδο των τιµών των µετοχών και τη γενικότερη πορεία του Ελληνικού χρηµατιστηρίου είναι καθοριστική. Τα τελευταία χρόνια, οι τράπεζες διαδραµάτισαν τον ρόλο του πρεσβευτή για το Χρηµατιστήριο Αθηνών στο εξωτερικό, και τα ιδιαιτέρως θετικά αποτελέσµατά τους για το 2005 επιβεβαιώνουν τις επιλογές των ξένων χαρτοφυλακίων. Η αύξηση της κερδοφορίας των τραπεζών κατά το έτος 2005 ήταν εντυπωσιακά µεγάλη και αναµένεται να συνεχιστεί και κατά το 2006. Οι στόχοι που έχουν θέσει τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα για το τρέχον έτος καταδεικνύουν την πρόθεσή τους να κινηθούν µε παρόµοιους ρυθµούς αύξησης της κερδοφορίας τους. Βασική πηγή κερδοφορίας για τις τράπεζες είναι και θα συνεχίσει να είναι η λιανική τραπεζική. Η πώληση δανείων και πιστωτικών καρτών αλλά και η διαχείριση του εν ισχύει χαρτοφυλακίου τους, αποφέρουν υψηλότατα έσοδα στις τράπεζες, ενώ σηµαντικά κέρδη καταγράφονται και από το χρηµατιστήριο και τις χρηµατοοικονοµικές πράξεις. Χρηµατιστηριακά οι τράπεζες συνεχίζουν να κινούνται ανοδικά και να καταγράφουν υψηλά κέρδη. Η κεφαλαιοποίηση της Εθνικής ανέρχεται σε 13,5 δις ευρώ, της Eurobank διαµορφώνεται στα 11δις ευρώ, ενώ ο µεσοπρόθεσµος στόχος της κεφαλαιοποίησης της Alpha είναι τα 9 δις ευρώ και της Πειραιώς τα 5 δις ευρώ. Τα αποτελέσµατα των εισηγµένων τραπεζών όχι µόνον επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις και την εικόνα που είχαν οι µεγάλοι ξένοι οίκοι και οι πελάτες τους, αλλά σε περιπτώσεις όπως της Τράπεζας Πειραιώς, τις ξεπέρασαν. Συγκεκριµένα, η UBS ανέβασε την τιµή στόχο για τη µετοχή της Πειραιώς στα 35 ευρώ από τα 27 ευρώ, διατηρώντας βεβαίως σύσταση αγοράς. Οι αναλυτές της UBS δηλώνουν ότι προχωρούν στην αναβάθµιση των προβλέψεων για τα κέρδη ανά µετοχή της Τράπεζας Πειραιώς, για την περίοδο 2006- 2008, κατά 26%. Η πορεία του τραπεζικού κλάδου προς την παντοδυ-
H N EA ¶ O§ITIKH
ναµία µέσα στην Ελληνική αγορά µοιάζει µονόδροµος, εάν µαζί µε τα παραπάνω αποτελέσµατα – συµπεράσµατα, συνδυάσουµε και τις εξελίξεις στο θέµα των συλλογικών συµβάσεων και των αποκρατικοποιήσεων. Απροκάλυπτη είναι η προσπάθεια των τραπεζιτών αλλά και του ΣΕΒ να καταργήσουν τη µέχρι τώρα πρακτική των συλλογικών συµβάσεων και της διαπραγµάτευσης µε τα κεντρικά συνδικαλιστικά όργανα (ΟΤΟΕ, ΓΣΕΕ), ενώ ταυτόχρονα στόχο τους αποτελεί η σύνδεση των αυξήσεων µε τον ευρωπαϊκό πληθωρισµό. Ο κατακερµατισµός των διαπραγµατεύσεων ανά τράπεζα µε το «τοπικό» σωµατείο εργαζοµένων της, και ταυτόχρονα η ύπαρξη «οροφής» στις αυξήσεις βάσει του ευρωπαϊκού πληθωρισµού, καθιστά τη σχέση τραπεζών και εργαζοµένων τους περισσότερο άνισες από ποτέ. Φαίνεται συνεπώς οι τραπεζίτες να λύνουν οριστικά το πρόβληµα κόστους εργασίας και αύξησης της παραγωγικότητας, ενώ ταυτόχρονα οι τραπεζικοί υπάλληλοι αποδυναµώνονται. Τα σχέδια της κυβέρνησης για τις αποκρατικοποιήσεις των τραπεζών από την άλλη µεριά, στον βαθµό που δεν θα επιβεβαιώνονται από την έλευση ξένων τραπεζών – αγοραστών, µας προϊδεάζουν για µελλοντικές συγχωνεύσεις και εξαγορές µεταξύ Ελληνικών τραπεζών. Αυτό θα έχει ως βέβαιο αποτέλεσµα την µείωση του ανταγωνισµού στον κλάδο και µεσοπρόθεσµα την εµφάνιση ολιγοπωλιακών φαινοµένων. Κερδοφορία, αποδυνάµωση των τραπεζοϋπαλληλικών σωµατείων, µείωση του κλαδικού ανταγωνισµού, είναι στοιχεία που καταδεικνύουν ότι στο µέλλον ο τραπεζικός χώρος θα αποτελείται από ανίσχυρα σωµατεία, ολιγοπωλιακά φαινόµενα, κράτος σε ρόλο παρατηρητή, και αδύναµους καταναλωτές απέναντι σε παντοδύναµες τράπεζες. ∆ηµήτρης K. Kουτσονίκας ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ∆ΕΝ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΣΥΜΒΟΥΛΗ Ή ΠΡΟΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΑΓΟΡΑ Ή ΠΩΛΗΣΗ ΜΕΤΟΧΩΝ.
ª∞ƒ∆π√™ 2006
29
¶ EPIBA§§ON
∫›Ó·, !·ÁÎfiÛÌÈ· !ÂÚÈ‚·ÏÏÔÓÙÈ΋ ·!ÂÈÏ‹ Του Γιάννη Σακιώτη
H
βαθµιαία µετάβαση της Κίνας σε οικονοµία της αγοράς έχει µετατρέψει τη χώρα σε µία από τις γρηγορότερα αυξανόµενες οικονοµίες του κόσµου τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ενώ η οικονοµική ανάπτυξη έχει βελτιώσει τα εισοδήµατα και τους δείκτες υγείας, καθώς και τα γενικά επίπεδα ένδειας, ωστόσο, η ανάπτυξη αυτή έχει προσθέσει τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος. Η ταχύρρυθµη ανάπτυξη της Κίνας µε σταθερούς ρυθµούς υψηλότερους του 10% σε ετήσια βάση έχει προσθέσει τεράστιο περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος στη χώρα. Η ρύπανση από την καύση άνθρακα, από τον οποίο παράγεται το 75% της συνολικής ενέργειας της χώρας (!), καταστρέφει την ανθρώπινη υγεία, τον αέρα, το έδαφος και την ποιότητα νερού και υποθηκεύει την ασφάλεια των τροφίµων που παράγονται στην Κίνα. Σήµερα, οι εκποµπές αερίων θερµοκηπίου της Κίνας αποτελούν σύµφωνα µε τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία το 13% των παγκόσµιων εκποµπών, έναντι 30,3% που διαθέτουν οι πρωτοπόρες Ηνωµένες Πολιτείες και το µερίδιο της πολυπληθέστερης χώρας του κόσµου στις εκποµπές αερίων θερµοκηπίου αναµένεται να έχει αυξηθεί θεαµατικά µέχρι το 2020-25, όταν οι πλέον έγκυροι περιβαλλοντολόγοι αναλυτές εκτιµούν ότι θα έχει ξεπεράσει και τις ΗΠΑ. Αν και εξαιτίας του µεγάλου πληθυσµού και του χαµηλού µέσου επιπέδου διαβίωσης, το κατά κεφαλήν ποσοστό εκποµπής της Κίνας είναι σήµερα χαµηλότερο από αυτό των Ηνωµένων Πολιτειών, της Ευρώπης ή άλλων αναπτυγµένων χωρών, δεν παύει µε την αναπτυξιακή της πορεία –ο στόχος της κυβέρνησης είναι να 4πλασιάσει το ΑΕΠ µέχρι το 2020, και συνεπώς η παραγωγή ενέργειας θα πρέπει να πολλαπλασιασθεί αναλόγως- να αποτελεί τη δεύτερη µεγαλύτερη απασφαλισµένη βόµβα της παγκόσµιας κλιµατικής αλλαγής. Η Κίνα έχει εννέα αντιδραστήρες πυρηνικής ενέργειας σε λειτουργία και δύο νέες µονάδες υπό κατασκευή. Η πυρηνική ενέργεια καλύπτει το 2,2% των αναγκών των 1,3 δις Κινέζων. Ωστόσο, η κυβέρνηση προσανατολίζεται στην ραγδαία ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας. Πρόσφατα ανα-
30
ª∞ƒ∆π√™ 2006
κοινώθηκε το νέο πυρηνικό πρόγραµµα, που µέχρι το 2020 προβλέπει την κατασκευή 27 νέων αντιδραστήρων! Η κινεζική κυβέρνηση ανακοίνωσε επίσης την πρόθεσή της να γίνει αυτάρκης στην κατασκευή αντιδραστήρων, καθώς επίσης και την παραγωγή ανεφοδιασµού ουράνιου και καυσίµων. Μεγάλη είναι και η καταστροφή των παραγωγικών εδαφών από την υπερ-βιοµηχανοποιηµένη γεωργική παραγωγή που προκαλεί νιτρο-ρύπανση µεγάλης κλίµακας και συχνά µη αναστρεπτής. Η υπερεντατική χρησιµοποίηση λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων έχει πλήξει πολύ σοβαρά και τους πόρους του γλυκού νερού, το οποίο γίνεται ολοένα και λιγότερο ασφαλές. Η εξάντληση της φέρουσας ικανότητας από τη νιτρο-ρύπανση και η αλατοποίηση των παραγωγικών γαιών συντελούν στην ερηµοποίηση µεγάλων εκτάσεων της χώρας. Χαρακτηριστικό µέγεθος είναι ότι από το 1950 µέχρι σήµερα έχει χαθεί (ερηµοποιηθεί) το 20% των καλλιεργούµενων γαιών. Τέλος, δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί ότι η Κίνα έχει ήδη εισαγάγει τα µεταλλαγµένα είδη τα οποία προτίθεται να καλλιεργήσει εντατικότατα τα επόµενα χρόνια. Το τίµηµα που καταβάλλει η κινεζική κοινωνία είναι τεράστιο. Σε έκθεση του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (WHO) σηµειώνεται ότι ανάµεσα στις δέκα πιο µολυσµένες πόλεις στον κόσµο, οι επτά βρίσκονται στην Κίνα. Το διοξείδιο του άνθρακα και η αιθάλη θείου που προκαλούνται από την καύση άνθρακα είναι δύο σηµαντικοί ατµοσφαιρικοί ρύποι που πλήττουν την ατµόσφαιρα της Κίνας και προκαλούν όξινη βροχή, η οποία πλήττει το 30% της συνολικής έκτασης της χώρας. Επιπλέον, περισσότεροι από 5.000 Κινέζοι ανθρακωρύχοι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο (!) µέσα στα ορυχεία, καθώς εργάζονται σε άθλιες συνθήκες και χωρίς µέτρα προστασίας. Η µεγάλης κλίµακας ρύπανση του περιβάλλοντος ας είναι στο µυαλό όλων όσοι θαυµάζουν χωρίς επιφυλάξεις τη φτήνια των κινεζικών προϊόντων και την «ανταγωνιστικότητά» τους. Ας θυµούνται ότι βασίζονται στην αχαλίνωτη και «δωρεάν» κατανάλωση περιβάλλοντος και ανθρώπων. Πηγές: ∆ιάφορες εκθέσεις των Ηνωµένων Εθνών, Worldwatch Institute ! H N EA ¶ O§ITIKH
Φάκελλος
Eλληνοαµερικανικές Σχέσεις Αντιαµερικανισµός, φιλοαµερικανισµός και η στοιχειώδης σοβαρότητα
Μ
εταξύ των υστερικά αντιαµερικανών, αντιδυτικών, αντιιµπεριαλιστών και γενικώς «αντι-» πάσης φύσεως, αφ’ ενός, και των διαφόρων αυτόκλητων εκφραστών και εγκαθέτων της υπερδυνάµεως, αφ’ ετέρου, αναζητείται σήµερα στοιχειώδης σοβαρότητα και ρεαλισµός. Όσο άθλιο είναι να καταστήσει κανείς επάγελµά του την προσκόλληση σε µία ξένη δύναµη, άλλο τόσο ανεδαφικό είναι να καταδικάζει αµετάκλητα την –µοναδική άλλωστε σήµερα– παγκόσµια υπερδύναµη και να αρνείται ταυτόχρονα κάθε έννοια σχέσεως µαζί της. Οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής είναι, καλώς ή κακώς, η παγκόσµια υπερδύναµη του σήµερα. ∆υστυχώς, θα πουν µερικοί, οι οποίοι προφανώς θα προτιµούσαν να είχε κερδίσει τον Ψυχρό Πόλεµο η Σοβιετική Ένωση και να ζούµε σήµερα άπαντες στις συνθήκες που βίωσαν Βούλγαροι, Αλβανοί, Ρουµάνοι, Ουκρανοί κ.λπ. στα πλαίσια του «υπαρκτού σοσιαλισµού». Με ρεαλιστικό βλέµµα, στον κόσµο που ζούµε, κι όχι στον κόσµο των φαντασιώσεών µας, η µεν Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε παταγωδώς, η δε Κίνα έχει να βαδίσει ακόµη µακρύ δρόµο µέχρι να καταστεί πραγµατικός πολιτικοστρατιωτικός ανταγωνιστής των ΗΠΑ. Στο µεταξύ, κυριαρχούν οι ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ διαθέτουν τεχνολογικές δυνατότητες τερατώδεις, που καµµία άλλη υπερδύναµη κατά το παρελθόν δεν διέθετε. Η γεωστρατηγική της εµβέλεια φθάνει µέχρι το διάστηµα. Παρά τις εσωτερικές αντινοµίες της, διαθέτει απίστευτο δυναµισµό, τα καλύτερα πανεπιστήµια και ερευνητικά κέντρα στον κόσµο και διαθέτει αυτό που χαρακτηρίζει ιστορικά όλες τις µεγάλες δυνάµεις, όσο ωµό κι αν ακούγεται: τη θέληση για κυριαρχία. Το να κρίνει κανείς ηθικά την αµερικανική υπερδύναµη είναι όχι µόνον δικαίωµα αλλά και καθήκον κάθε πολιτισµένου όντος. Όλες οι δυνάµεις διέπραξαν άλλωστε θηριωδίες, προκειµένου να εδραιώσουν την κυριαρχία τους. Οι Ρωµαίοι, οι Βυζαντινοί, οι αρχαίοι Έλληνες και οι αρχαίοι Κινέζοι, οι Βρετανοί, οι Γάλλοι κ.λπ. Ταυτόχρονα, παρήγαγαν σπουδαία πολιτιστικά επιτεύγµατα. Αυτή είναι η τραγική αντίφαση της ανθρώπινης φύσης, που είναι ικανή για το καλύτερο και για το χειρότερο. Η ηθική απόρριψη ή αποδοχή δεν πρέπει, ωστόσο, να οδηγεί σε παραισθήσεις στο επίπεδο της πολιτικής ανάλυσης. Εάν η Ελλάδα είναι σε θέση να αγνοήσει τις ΗΠΑ, τότε ας πορευθεί µόνη της στο χάος των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, και στα επόµενα Ίµια ας έχει αποφασίσει ότι δεν θα υπάρχει τηλεφωνική γραµµή βοηθείας Αθηνών - Ουάσιγκτον. Ας αποφασίσει επίσης, για να είναι συνεπής µε τον εαυτό
της, ποιοι θα είναι οι στρατιωτικοί-διπλωµατικοί της σύµµαχοι, εκτός εάν κάποιοι προτείνουν να µην έχουµε συµµάχους, οπότε η συζήτηση περισσεύει (εκ του περισσού ας υπενθυµίσουµε ότι δεν υπάρχει ευρωπαϊκός στρατός). Αν η Ελλάδα αποφασίσει ότι δεν είναι σε θέση να αγνοήσει τις ΗΠΑ, τότε ας κρατήσουµε τις ηθικές αξιολογήσεις της Αµερικής (εµείς οι άµεµπτοι και αδιάφθοροι) στην άκρη, και ας θέσουµε στον εαυτό µας τρία ερωτήµατα: πρώτον, είµαστε σε θέση να διεξαγάγουµε σοβαρό διάλογο, µε σοβαρούς εκπροσώπους και σοβαρά επιχειρήµατα, µε τις ΗΠΑ· δεύτερον, διαθέτουµε υπεύθυνη ηγεσία, που να θέσει τους εθνικούς µας στόχους και να τους συζητήσει µε τους Αµερικανούς· τρίτον, πώς µπορούµε να πείσουµε τους οµογενείς εντός των ΗΠΑ να λειτουργήσουν ως ενδιάµεσος κρίκος; Οι ΗΠΑ είναι µία παγκόσµια υπερδύναµη. Ένα εκ των χιλίων προβληµάτων της είναι η Ελλάδα. Εάν η χώρα µας είναι διεθνώς ανύπαρκτη και εσωτερικά βρίσκεται σε κατάσταση αποσυνθέσεως, εάν η χώρα µας είναι πρώτη σε διαφθορά και τελευταία σε παραγωγικότητα, σύµφωνα µε την EUROSTAT, τα εξοπλιστικά προγράµµατα των ενόπλων µας δυνάµεων παραγγέλλονται µε τα γνωστά κριτήρια, εάν τα πανεπιστήµιά µας βρίσκονται στην γνωστή κατάσταση, υπεύθυνη γι’ αυτό δεν είναι η Αµερική. Η οποία θα χαράξει εποµένως την βαλκανική πολιτική της µε δεδοµένη την ανυπαρξία της Ελλάδος και την αδυναµία να παίξει οιονδήποτε ρόλο. ∆εν έχουν ανάγκη οι ΗΠΑ εµάς. Οι ΗΠΑ θα διεκπεραιώσουν τις γεωπολιτικές τους υποθέσεις µε άλλους, πιο πρόθυµους και κυρίως πιο σοβαρούς παίκτες (π.χ. Αλβανοί), οι οποίοι θα ζητήσουν και θα λάβουν σοβαρά ανταλλάγµατα, φυσικά εις βάρος ηµών των ηρωικών αντιαµερικανών. Οι ΗΠΑ έχουν πάντοτε εναλλακτικές λύσεις, όπως π.χ. τους Κούρδους έναντι των Τούρκων, που θα πληρώσουν την αντιαµερικανική τους στάση στον πόλεµο του Ιράκ µε σοβαρές απώλειες. Για να επιβιώσουµε στην παγκόσµια ζούγκλα, πρέπει κατ’ αρχήν να υπάρξουµε. Για να υπάρξουµε, πρέπει κατ’ αρχήν να αποκτήσουµε σοβαρή πολιτική ηγεσία,αντικαθιστώντας εξ ολοκλήρου την κληρονοµική ολιγαρχία που µας κυβερνά µε σοβαρούς ανθρώπους, που είναι σε θέση να συνοµιλήσουνε µε τις ΗΠΑ σε σοβαρό επίπεδο, ούτε ως ραγιάδες αµερικανόδουλοι ούτε ως υστερικοί αντιαµερικάνοι. Αλλιώς, ας συνεχίσουµε να παράγουµε το γελοίο θέαµα ενός λαού που διαδηλώνει εναντίον των ΗΠΑ φορώντας αµερικανικές φίρµες, πίνοντας κόκα-κόλα, βλέποντας αµερικανικές ταινίες και –κυρίως– στέλνοντας τα παιδιά του να σπουδάσουν στα αµερικανικά πανεπιστήµια. NEA ΠOΛITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
∂͈ÙÂÚÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ, ÛÙÂÚÂfiÙ˘!· Î·È ·!Ô‰ÈÔ!ÔÌ!·›ÔÈ ÙÚ¿ÁÔÈ Tου Α.∆.Παπαγιαννίδη
¢
ύο χαρακτηριστικά των ανεξέλικτων κοινωνιών ή/και πολιτικών συστηµάτων – η σταθερή προσκόλληση σε στερεότυπα και η αναζήτηση αποδιοποµπαίων τράγων, όταν εµφανίζονται προβλήµατα – έχουν εγκατασταθεί στο προσκήνιο, σ’ όλη µας την περίοδο της Μεταπολίτευσης, σε ό,τι αφορά την καρδιά των εξωτερικών σχέσεων. Αλλά και σε ό,τι αφορά την φόρτιση του κλίµατος στην εσωτερική πολιτική σκηνή, κατά τον τρόπο που κάθε φορά βολεύει, µε την χρήση στερεοτύπων και «κακών» που αναγνωρίζουµε (εµείς και η πολιτική µας τάξη) στην επαφή µας µε το διεθνές σύστηµα. Σταθερά επανερχόµενο στο προσκήνιο, το στερεότυπο του «κακού Αµερικάνου» (από δίπλα και εκείνο του «δόλιου Βρεταννού»). Σε άµεση συνάφεια µ’ αυτό, η ταύτιση µε τους Αµερικάνους, ή έστω µε τους Αµερικανοβρεταννούς, της Ατλαντικής Συµµαχίας και όλων των ΝΑΤΟϊκών ισορροπιών και σχεδιασµών. Τα τελευταία χρόνια, αντιθέτως, έδειχνε να έχει περάσει στο παρελθόν το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο!»: µην το δέσουµε όµως στα σίγουρα… Τα ξανασυναντήσαµε, όλα αυτά, επανειληµµένως τον τελευταίο καιρό. Για να δούµε µ’ έναν περίεργο τρόπο να συναντώνται τα νήµατά τους στην πικρή ιστορία των τηλεφωνικών υποκλοπών – Vodafonegate για όσους πήραν γραµµή από την κυβερνητική επικοινωνιακή διαχείριση της ασύλληπτης αυτής ιστορίας, Μαβίληgate για όσους την προσέγγισαν σαν µια ακόµη αποτυχία µιας απογοητευτικής Κυβέρνησης – που στιγµές στιγµές δείχνει να πήγε απότοµα πίσω το ρολόι του χρόνου της ελληνικής πολιτικής. Σε µνήµες παρακράτους και έκπτωσης της πολιτικής. Είχαµε ευθύς εξαρχής την επίσηµη κυβερνητική επιλογή «ενηµέρωσης», µε τον υπουργό ∆ηµόσιας Τάξης αλλά και τον Επικρατείας/Κυβερνητικό Εκπρόσωπο να δείχνουν ευθέως προς την Αµερικανική Πρεσβεία ως εύκολη πηγή του κακού. Τα µέσα ενηµέρωσης άδραξαν παρευθύς την µπάλα, µόνο που µερικοί σηµείωσαν ότι οι Βρεταννοί (ΜΙ6 αντί CIA, για να υιοθετήσουµε την σωστή αναγωγή σε µυστικές υπηρεσίες, η Mossad στην γωνία ολοκληρώνει το σκηνικό) ήταν κι αυτοί στην σκιά του τριγώνου ενοχής που υποδείχθηκε. Το γεγονός ότι οι παρακολουθήσεις/ υποκλοπές ήταν µεσαίου τεχνολογικού επιπέδου, την στιγ32
ª∞ƒ∆π√™ 2006
µή που «οι κακοί» διαθέτουν Echelon και άλλα συναφή, ουδένα απησχόλησε. Αλλά η πολιτική ουσία δεν βρίσκεται εδώ – βρίσκεται στο ότι σε λιγότερο από ένα 24ωρο άρχισε ένας πυκνός µαίανδρος αναδιπλώσεων και διαψεύσεων (αλλιώτικα Ρουσόπουλος, αλλιώτικα Μολυβιάτης: µε το ίδιο σκυµµένο κεφάλι, πάντως). Αυτό δεν εµπόδισε κάθε τόσο µια καλοστοχευµένη διαρροή να αναζωπυρώνει την Αµερικανική διάσταση… Προσέξτε, τώρα, την άλλη πτυχή: όποιο σενάριο κι αν υιοθετήσει κανείς για το Μαβίληgate/Vodafonegate, έγινε φανερό ότι η έναρξη των παρακολουθήσεων συνέπεσε µε τα έκτακτα µέτρα για τους Ολυµπιακούς Αγώνες. Τότε που Αµερικανοί, Βρεταννοί και Ισραηλινοί (αλλά και Γάλλοι, και Γερµανοί, και Ρώσσοι) διεκδίκησαν και πέτυχαν µέτρα ασφαλείας που θα ικανοποιούσαν τους ίδιους και την δική τους άποψη για το τι δικαιούνταν οι αθλητές τους (και οι επίσηµοί τους). ΄Όχι τι θεωρούσε επαρκές η φιλοξενούσα χώρα: έτσι είναι οι Ολυµπιακοί Αγώνες τον 21ο αιώνα και σ’ όποιον αρέσει! Τότε, λοιπόν, ήταν που έγινε φανερό ότι µόνον αν η χώρα έφερνε επάνω της την ασπίδα του ΝΑΤΟ θα µπορούσε να ικανοποιήσει τα standards ασφαλείας των «κακών» φιλοξενουµένων της. Όµως, επί µήνες η απερχόµενη (αδόξως) Κυβέρνηση Σηµίτη ηρνείτο και την ΝΑΤΟϊκή αιγίδα να ζητήσει αλλά και τις νοµικές καλύψεις που απαιτούνταν – µεταξύ άλλων και για τηλεφωνικές παρακολουθήσεις – απέφευγε να νοµοθετήσει. Ακριβώς το ίδιο έκανε, µε την έναρξη των Αγώνων να απέχει µόλις µερικές εβδοµάδες, η επελθούσα (ενδόξως, νόµιζε) Κυβέρνηση Καραµανλή: πού να πηγαίνεις στην Βουλή, πού να ταυτίζεσαι µε προεδρικά διατάγµατα! Έτσι, οι ρυθµίσεις επιδιώχθηκαν µε «συνεννοήσεις» και µε «πατέντες» (όπως µε το ΝΑΤΟ για τα AWACS και τις νηοψίες, έτσι και για τις παρακολουθήσεις µε τις εταιρείες κινητής, όπως και µε τις βάσεις δεδοµένων Schengen, έτσι και µε τις πρεσβείες για την δράση ξένου προσωπικού ασφαλείας µε αδήλωτο οπλισµό στο περήφανο ελληνικό έδαφος). Και η ΕΕ, σ’ όλα αυτά; Ω, δεν ήταν µόνο η διάσταση της επανερµηνείας Schengen – ήταν και η περίεργη εκείνη ιστορία που ήρθε στην επιφάνεια, µε την άλλη «πατέντα» που έκανε στελέχη της ΕΥΠ να αξιοποιούν, ως φαίνεται, κοινοτικά κονδύλια προο- "
H N EA ¶ O§ITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
Προτού µιας προκύψει, πάλι, το στερεότυπο του «κακού Αµερικάνου» Και όµως: υπήρξε µια εποχή όπου δεν είχε εγκατασταθεί στην δηµόσια σκηνή το στερεότυπο του «κακού Αµερικάνου». Ακριβέστερα, υπήρξε µια εποχή όπου η Ελλάδα κρεµόταν από την υπερατλαντική δύναµη για να ξεκολλήσει από της Κατοχής και του Εµφυλίου τις ασύλληπτες καταστροφές. Όµως, ήδη από τότε οι Αµερικάνοι έκαναν το ασυγχώρητο: µας έδειχναν το πρόσωπό µας στον καθρέφτη. Και δεν ήταν όµορφο αυτό που βλέπαµε! Σ’ ένα βιβλίο που πρόσφατα κυκλοφόρησε, το «Ζητείται: ένα θαύµα για την Ελλάδα» ο ιστορικός Μιχάλης Ψαλιδόπουλος φέρνει στην επιφάνεια το ηµερολόγιο του απεσταλµένου του Προέδρου Τρούµαν Paul A. Porter στην Ελλάδα, τον χειµώνα του 1947. Στην (γνωστή) Έκθεση Porter βασίστηκε ο σχεδιασµός του ∆όγµατος Τρούµαν, λίγο αργότερα. Όµως το (µέχρι τώρα άγνωστο) ηµερολόγιο του Porter (στις Μεταµεσονύκτιες Εκδόσεις) δίνει µια τροµερά διεισδυτική εικόνα της Ελλάδας. ∆ιεισδυτική και δυσάρεστη, συνάµα.
Παράδειγµα: «Έχουµε ένα φτωχό λαό και µια ανίκανη Κυβέρνηση και ένα πολιτικό σύστηµα το οποίο απαιτεί από τους υπουργούς να έχουν κύριο µέληµά τους την παραµονή στην εξουσία, πα-
ριζόµενα για την παρακολούθηση και καταστολή του οικονοµικού εγκλήµατος (στα πλαίσια της διαβόητης OLAF, που κυνηγάει από βούτυρα µέχρι λαθραία τσιγάρα ή και µαύρο χρήµα), προκειµένου να χτίσουν έναν «γκρίζο» µηχανισµό παρακολούθησης τηλεφώνων – από του Πρωθυπουργού µέχρις Αράβων µεταναστών και αντιεξουσιαστικών κύκλων. Πάρτε τώρα µια βαθιά αναπνοή: µε τους «φονιάδες των λα-
H N EA ¶ O§ITIKH
ραµελώντας τα προβλήµατα της ανοικοδόµησης». Ή, πάλι: «∆εν υφίσταται εδώ Κράτος σύµφωνα µε τα δυτικά πρότυπα, αλλά µια χαλαρή ιεραρχία ατοµιστών πολιτικών, µερικών χειρότερων απ’ άλλους, που είναι τόσο απασχοληµένοι µε τον αγώνα για την εξουσία ώστε δεν έχουν τον χρόνο – αν υποθέτουµε ότι είχαν την ικανότητα – να αναπτύξουν οικονοµική πολιτική». Ή, πάλι: «Είχα µια εκτενή συζήτηση µ’ έναν από τους πλουσιότερους κεφαλαιοκράτες στην Αθήνα. ∆εν είχε εποικοδοµητικές απόψεις για την φορολογική πολιτική ή τα άλλα οικονοµικά προβλήµατα της χώρας. «Πολιτική σταθερότητα και εσωτερική ασφάλεια» ήταν η µόνιµη επωδός του». Θυµίζουµε: Αµερικάνος τα γράφει, που ετοιµάζεται να προτείνει σωτήρια οικονοµική βοήθεια. Πώς να µην αγκαλιάσει λοιπόν οµόθυµη η πολιτική τάξη το στερεότυπο του «κακού Αµερι! κάνου»; Α.Π.
ών, Αµερικάνους» να φταίνε ούτως ή άλλως, µε κάθε επίσηµη ανάληψη ευθύνης επιµεληµένα «µακριά από µας», µε «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, ίδιο συνδικάτο» να επανέρχεται σαν κακόγουστο αλλα και τραγικό συνάµα αστείο – αλήθεια σας παραξενεύει ότι λειτούργησε πάλι ένα καλόβολο, βολεµένο και βολικό παρακράτος; Μήπως όλα αυτά οι «κακοί», σε ένα προπαντός έφταιξαν – πάλι; Στο ότι µας έδειξαν τον εαυτό µας στον καθρέφτη… !
ª∞ƒ∆π√™ 2006
33
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
∞ÓÙÈ·ÌÂÚÈηÓÈÛÌfi˜ Î·È Â˘Úˆ!·˚Τ˜ ·˘Ù·!¿Ù˜ Tου Κώστα Χατζηαντωνίου
™
τη δηµόσια συζήτηση για τους εξωτερικούς προσανατολισµούς της χώρας –όποτε αυτή γίνεται, σπανίως και υπό τους γνωστούς όρους– τίθεται σε κάθε ευκαιρία διεθνούς ή εθνικής κρίσεως ένα µείζον ζήτηµα που µέσα στη συνήθη ελλαδική προχειρολογία τροφοδοτεί επικίνδυνες αυταπάτες. Αναφερόµαστε στις ευρωπαϊκές νεφελοβασίες που προβάλλονται ως αντίπαλον δέος των ΗΠΑ και µάλιστα ως πρόταση υπό την οποία θα µπορούσε να διασφαλιστεί η ελληνική άµυνα. Η αυταπάτη αυτή, εύκολα διαδόσιµη εξαιτίας των αντιαµερικανικών αντανακλαστικών και λόγω των οικονοµικών δεσµεύσεων της ηγέτιδος τάξης της χώρας, παράγει µια λαϊκή αλλά και ακαδηµαϊκή φαντασίωση που εγκυµονεί απρόβλεπτους κινδύνους, αν ποτέ καταστεί πολιτική πράξη. Είναι γνωστός ο ευρωπαϊκός προσανατολισµός της ελληνικής κυρίαρχης τάξης µετά το 1974 –εύλογος µετά την επώδυνη εµπειρία της δικτατορίας και κυρίως µετά το έγκληµα σε βάρος του Κυπριακού Ελληνισµού–, προσανατολισµός που εµπεδώθηκε µετά τη διάλυση του βιοµηχανικού παραγωγικού ιστού της χώρας τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 και τη µετατροπή της Ελλάδας σε οικονοµία οδικών έργων, παρασιτικών δραστηριοτήτων και τουριστικών υπηρεσιών, τη µετατροπή της δηλαδή σε µια «κοινωνία επιδοτούµενων». Οι ραγδαίες γεωπολιτικές ανακατατάξεις των δύο τελευταίων δεκαετιών ελάχιστο προβληµατισµό προκάλεσαν στις ελίτ του τόπου, πέρα βεβαίως από τις συνήθεις καταγγελίες, τους υπαινικτικούς αφορισµούς, τις αντιαµερικανικές κορώνες και τα αντιιµπεριαλιστικά αξιώµατα. Οι κοινοί τόποι πίσω από τους οποίους οχυρώνονται τόσο η κυρίαρχη αριστερά όσο και οι θεωρούµενοι ως «εθνικιστές», σε απόδειξη διανοητικής πενίας και ψυχολογικών αγκυλώσεων, παρέµειναν κυρίαρχοι ακόµη και µετά την αµερικανική επέµβαση στο Ιράκ, που σηµατοδοτεί µιαν εντελώς νέα φάση των γεωπολιτικών ισορροπιών και αποκαλύπτει προθέσεις και σχέδια που θα αλλάξουν συνολικά τον χώρο της Ευρασίας. Πριν αναφερθεί κανείς στην αµερικανική στρατηγική, πρέπει να συνειδητοποιήσει ιστορικά ότι τα προβλήµατα που παρουσιάστηκαν στον κόσµο µετά το 1989 είναι δηµιούργηµα του ευρωπαϊκού παρελθόντος, της αποικιοκρατίας και των ευρωπαϊκών πολεµικών συρράξεων, µε προεξάρχουσα τη γαλλογερµανική α-
34
ª∞ƒ∆π√™ 2006
ντιπαράθεση. Από την εποχή Κλίντον, οι Αµερικανοί, µε το όραµα «δηµοκρατία παντού», εκκινώντας από µια συναισθηµατική προσέγγιση της ζωής και της ιστορίας, αρνούνται τη ρεαλιστική προσέγγιση που διέπει εδώ και αιώνες την ευρωπαϊκή αντίληψη περί διεθνών σχέσεων, που ήταν µια αντίληψη ισορροπιών. Οι θεωρητικές αρχές του αµερικανικού συστήµατος, που ταυτίζει τον εαυτό του µε τον ιδανικό κόσµο (µόνιµο σύµπτωµα κάθε παγκόσµιας δύναµης), δεν έχουν εκτιµηθεί στην πραγµατική τους διάσταση. Κατηγορούνται οι Αµερικανοί, όταν δεν ενδιαφέρονται για τίποτε πέραν της ευζωίας των αλλά και όταν προβάλλουν τον ουϊλσωνικό ιδεαλισµό της αυτοδιάθεσης, που θεωρεί ότι οι δηµοκρατίες έχουν εγγενώς κοινά ή έστω δυνάµενα να εναρµονίζονται συµφέροντα και συνεπώς οι συµµαχίες είναι µηχανισµοί κατανοµής βαρών, όπου κάθε σύµµαχος λαµβάνει µερίδιο ανάλογα µε το βάρος των καθηκόντων του. ∆εν χωρεί αµφιβολία ότι η πρόσφατη αµερικανική επέµβαση στο Ιράκ υπήρξε από απόψεως τυπικού διεθνούς δικαίου αλλά και παραδεδεγµένων αρχών ηθικής, παράνοµη. Είναι βέβαιο, επίσης, ότι δεν έγινε για ιδεολογικούς λόγους αλλά σε εφαρµογή της κυνικής σχολής της δυνάµεως, της οποίας ωστόσο πρώτη διδάξασα υπήρξε η Ευρώπη. Αλλά αν στην προκειµένη περίπτωση η Ευρώπη αντέδρασε και, γενικότερα, αν επιλεκτικά ορκίζεται σήµερα στο όνοµα της ειρήνης, αυτό δεν το πράττει από πίστη αλλά από αδυναµία και από παρακµή. ∆υστυχώς, οι ελληνικές ελίτ αρνούνται να δουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα ανακόλουθο ιστορικό σχήµα, οργανισµός διανοητικής κατασκευής και όχι πνευµατικό γεγονός όπως τα έθνη. Γεννήθηκε από ένα ένστικτο αυτοσυντήρησης µετά την καταστροφή των παγκοσµίων πολέµων και είναι ουσιαστικά ο συµβιβασµός των δύο πρωταιτίων των πολέµων αυτών, της Γερµανίας και της Γαλλίας. Αυτόν το συµβιβασµό ακολούθησαν οι τρεις χώρες της Μπενελούξ (Βέλγιο, Λουξεµβούργο, Ολλανδία) που ήσαν πάντα τα πρώτα θύµατα της γαλλογερµανικής σύγκρουσης, και η Ιταλία που επιθυµούσε (ηττηµένη γαρ και µε πανίσχυρο κοµµουνιστικό κόµµα) να επανέλθει στο διεθνές προσκήνιο. Αυτές –διόλου τυχαία– ήσαν τα έξι ιδρυτικά µέλη της ΕΟΚ το 1957. ∆εν µπορούµε στο σηµείο αυτό να µη σηµειώσουµε ότι η αµερικανική παρέµβαση έσωσε την ευρωπαϊκή ελευθερία σε δύο πα-
H N EA ¶ O§ITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
γκοσµίους πολέµους από τον γερµανικό µιλιταρισµό και σε ένα τρίτο (ψυχρό) από τον σοβιετικό ολοκληρωτισµό. Τα αποτελέσµατα που θα είχε η ήττα των δυτικών δηµοκρατιών ή έστω ο συµβιβασµός µε τη Γερµανία στην εθνική µας ακεραιότητα είναι νοµίζω προφανή και ανατριχιαστικά. Αυτό δεν φαίνεται να απασχολεί τους όψιµους λάτρεις των κεντρικών ευρωπαϊκών δυνάµεων είτε στην Ελλάδα είτε στη Γαλλία, την κατ’ εξοχήν αγνώµονα αφού, αν διεσώθη εθνικά από την υποταγή της στη Γερµανία, το οφείλει στο αγγλοσαξωνικό αίµα. Η αµερικανική παρέµβαση φυσικά δεν έγινε για ιδεολογικούς σκοπούς αλλά είναι εφηβικό καπρίτσιο στο όνοµα της αντίδρασης προς τη σηµερινή αµερικανική πολιτική να προτείνεται από σοβαρούς ανθρώπους µια εναλλακτική «ευρωπαϊκή» στρατηγική επιλογή, τη στιγµή µάλιστα που οι Ευρωπαίοι ουδεµία διάθεση αντιπαράθεσης προς τις Ηνωµένες Πολιτείες έχουν επιδείξει (παρ’ ότι δεν εξαρτώνται πλέον όπως παλαιότερα από την αµερικανική αντισοβιετική προστασία) και τη στιγµή που είναι παντελώς απόντες από δικές µας µείζονες εθνικές κρίσεις. Είναι αφόρητα υποκριτικό, επίσης, να επιστρατεύεται εναντίον των ΗΠΑ ένας ιστορικός συναισθηµατισµός, που αφορά την όντως επονείδιστη στάση τους στο Κυπριακό και να καλλιεργείται η απάτη των δήθεν ιστορικών δεσµών µε τη Ρωσσία ή µε τις δύο χώρες που ηγούνται σήµερα της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας. Στοιχειώδεις ιστορικές γνώσεις φανερώνουν αφ’ ενός την πολλαπλή εξαπάτηση των υποδούλων Ελλήνων από τους «οµόδοξους του Μόσκοβου», την πάγια πανσλαβιστική πολιτική της Ρωσσίας στη Βαλκανική τον 19ο και 20ο αιώνα αλλά και γενικότερα την κατακόρυφη άνοδο της γεωπολιτικής σηµασίας της Τουρκίας, που συνιστά πολύτιµο ανάχωµα της ∆ύσης όποτε η Ρωσσία εκδηλώνει αυτοκρατορικές και επεκτατικές αντιδυτικές τάσεις. Και όµως, σοβαρότατα ορισµένοι εύχονται την ενδυνάµωση της Ρωσσίας στο όνοµα της δηµιουργίας κάποιου παγκόσµιου «αντίπαλου δέους», χωρίς να αναλογίζονται τις συνέπειες για την Ελλάδα, χώρα µεσογειακή και εκτεθειµένη µονίµως γεωπολιτικά και οικονοµικά στον κυρίαρχο των επικοινωνιακών και συγκοινωνιακών γραµµών. Από την άλλη πλευρά, ο ιστορικός συναισθηµατισµός χρησιµοποιείται επιλεκτικά έναντι των ΗΠΑ αλλά όχι και για τη Γερµανία, η οποία σε δύο παγκοσµίους πολέµους δεν περιορίστηκε να στηρίξει τον βουλγαρικό και τουρκικό εθνικισµό, διαµελίζοντας το ελληνικό κράτος, αλλά επεδίωξε και τη βιολογική εξαφάνιση του Ελληνισµού, από την οργάνωση των «εργατικών ταγµάτων» στη Μικρά Ασία ως τα ολοκαυτώµατα του ∆ιστόµου και των Καλαβρύτων. Αν οι ΗΠΑ γεννούν εχθρικά αντανακλαστικά για όσα έπραξαν στην Κύπρο πριν τριάντα χρόνια, για την ανοχή της εισβολής (ας µη ξεχνάµε: µετά τα εγκληµατικά λάθη της Αθήνας), την οποία, πάλι να µη ξεχνάµε, είχαν αποτρέψει το 1964 (επιστο-
H N EA ¶ O§ITIKH
λή Τζόνσον προς Ίνονου) όταν υπήρχε αξιοπρεπής ελληνική κυβέρνηση, γιατί να µη γυρίσουµε µερικές δεκαετίες ή και αιώνες ακόµη πιο πίσω και να θυµηθούµε τα ευρωπαϊκά εγκλήµατα σε βάρος του Ελληνισµού; Οι ελλαδικές ελίτ αγνοούν µε πείσµα τη γεωγραφική θέση της χώρας που βρίσκεται πανταχόθεν ανοιχτή στους θαλάσσιους δρόµους και στις επικοινωνιακές και συγκοινωνιακές οδούς, µε µόνιµα ιστορικά προβλήµατα προς τα Βαλκάνια και τη Μεσευρώπη. Μετεωριζόµαστε ως συνήθως από την άνευ όρων υποτέλεια στον ψυχωτικό αντιαµερικανισµό, αφού δεν υπάρχει µια σοβαρή εθνική ηγεσία µε αίσθηση αποστολής που θα επιδιώξει κάποιο εθνικό όραµα. Κυριαρχεί η εκτόνωση των τηλεοπτικών διαύλων και η απύθµενη υποκρισία πολιτικάντηδων συνεργαζόµενων µε τις ΗΠΑ αλλά που ανίκανοι όντες να εξασφαλίσουν οποιοδήποτε αντάλλαγµα, συντηρούν τον αντιαµερικανισµό εσωτερικής χρήσεως ακόµη και από την κρατική τηλεόραση. Αντιαµερικανισµός για το πόπολο και γονυκλισίες όταν διαπραγµατευόµαστε εθνικά συµφέροντα. Αδυναµία να εκµεταλλευθούµε ακόµη και ευκαιρίες που άλλοι δηµιουργούν, όπως η κρίση στις τουρκοαµερικανικές σχέσεις την περίοδο της εισβολής στο Ιράκ. Η υπόθεση του Ιράκ είναι χαρακτηριστική. Το Ιράκ αποτελεί ένα τεχνητό κρατικό κατασκεύασµα, δηµιούργηµα της αποικιοκρατίας, χωρίς ένα ενιαίο έθνος το οποίο να νοµιµοποιείται να είναι υποκείµενο της αρχής της αυτοδιάθεσης και στο οποίο εντελώς άδικα παραχωρήθηκε µεγάλο τµήµα του Κουρδιστάν. Παρά ταύτα, στο όνοµα του αντιαµερικανισµού, η ελλαδική αριστερά αλλά και οι «εθνικιστές», χέρι- χέρι υπερασπίζονται την ακεραιότητα αυτού του κατασκευάσµατος και τη µνήµη του καθεστώτος Χουσεΐν, αρνούνται το δικαίωµα της αυτοδιάθεσης στον κουρδικό λαό, θεωρούν «κατάρα» την ύπαρξη ενός φιλοδυτικού Ιράκ, γεγονός που θα υποβάθµιζε δραµατικά τη στρατηγική αξία της Τουρκίας. Αλλά µπροστά στο αντιαµερικανικό πάθος, οι υπερπατριώτες ξεχνούν ακόµη και τη διαρκή ιστορική αντιπαλότητα µε τον εξ ανατολών παράγοντα ή εκείνη την περίφηµη συµπαράσταση που κάποτε επεδείκνυαν προς τον κουρδικό λαό. Με συµπλέγµατα, όµως, δεν ασκείται σοβαρή εξωτερική πολιτική. Είναι όµως τόσο διαφορετικές Ευρώπη και ΗΠΑ όσο κάποιοι θέλουν να µας πείσουν; ∆εν είναι οι δύο όψεις του ιδίου δυτικού κοσµοειδώλου; ∆εν είναι οι προχθεσινοί σύντροφοι του µίσους και του φόνου στα πεδία της Σερβίας; Ας µην παριστάνει κάτι διαφορετικό η Ευρώπη. Οι ΗΠΑ συνοψίζουν και προάγουν όλα τα χαρακτηριστικά της Ευρώπης και του δυτικού πολιτισµού. Η γεωγραφική γειτνίαση δεν είναι βαθύτερη από την πολιτιστική συγγένεια. Οι χωρίς ιστορική συνείδηση ευρωπαϊστές δεν µπορούν να αντιληφθούν ό,τι ο Ιρλανδός είναι πολύ συγγενέστερος µε τον Αµερικανό απ’ ότι µε τον Ευρωπαίο Γερµανό, ότι ο ισλαµιστής των Παρισίων είναι πολύ συγγενέστερος µε τον Σαουδάραβα απ’ ª∞ƒ∆π√™ 2006
35
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
ό,τι µε τον Γάλλο συµπολίτη του. Οι ευρωπαϊκοί λαοί έσπευσαν στο καταφύγιο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως φοβούµενοι το µέλλον τους, χάριν του εθνικού συµφέροντος και όχι χάριν κάποιας ευρωπαϊκής ιδέας. ∆ι’ ό και στην κρίση του Ιράκ οκτώ χώρες της Ενώσεως προτίµησαν την ατλαντική ασπίδα και όχι τις ηθικές διακηρύξεις των εταίρων. ∆ιότι γνωρίζουν ότι πριν εξήντα χρόνια καµµιά τέτοια διακήρυξη δεν έσωσε την Κεντρική Ευρώπη από τη ρωσσογερµανική επιβουλή και τη γαλλική αφασία. Μιαν αφασία, ας µη ξεχνάµε που την γέννησε ο πουρκουαδισµός ο οποίος απλώνεται σήµερα ιδιαιτέρως στην Ελλάδα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση οργανώθηκε ως απόπειρα ανακοπής της παρακµής. Ως εκ τούτου είναι ένα πρόγραµµα µε βάση το παρελθόν, όχι µε βάση το µέλλον. Είναι η αναλαµπή ενός πολιτισµού που σβήνει. Είναι λυκόφως και όχι λυκαυγές. ∆εν µπορεί να αρθρώσει πολιτικό πρόγραµµα, να συντάξει καταστατικό χάρτη και να συµφωνήσει σε κάτι πέρα από τιµές αγροτικών προϊόντων. Είναι ελάχιστα παρούσα στον χειρισµό διεθνών προβληµάτων. Η αιτία είναι δυστυχώς δοµική και αφορά την ευρωπαϊκή κοινωνία: οι Ευρωπαίοι έµαθαν να ζουν και να ευηµερούν άκοπα σχεδόν µισόν αιώνα σε µια δηµοκρατία που προφύλασσαν οι αµερικανικές στρατιές, αυτές που την απελευθέρωσαν από τη ναζιστική θηριωδία και από έναν άλλο γαλλογερµανικό άξονα, που είχε ως σύµβολο το Βισύ. Έµαθαν να µην θέλουν αµυντικές δαπάνες και ακόµη και τώρα δεν αποφασίζουν να χρηµατοδοτήσουν την άµυνά τους. Όταν όµως άλλοι εξασφαλίζουν την άµυνά σου, αναπόφευκτα θα ορίζουν και το πολιτικό σου µέλλον. Προκύπτει το ερώτηµα: θα ήταν η λύση µια ενιαία αµυντική και εξωτερική πολιτική της Ευρώπης; Το κήρυγµα αυτό, που συχνά ακούγεται, είναι κι αυτό παραπλανητικό διότι αποκρύπτει κάτι καίριο. Θα σήµαινε την κατάργηση του βέτο. Είµαστε έτοιµοι γι’ αυτό; Θα εκχωρήσουµε στις Βρυξέλλες την αµυντική και εξωτερική µας πολιτική; Η αλαζονεία της υπερδύναµης δεν αντιµετωπίζεται από λαούς που ξεσηκώνονται µόνον επειδή φοβούνται µήπως χάσουν την καταναλωτική ευδαιµονία τους και καταριώνται γενικώς τον πόλεµο ευνουχίζοντας τις νέες γενιές από το αίσθηµα µάχης και αγώνα, που είναι η µόνη δυνατότητα για να µην κυριαρχηθεί ο κόσµος από την άλογη βία. Αν η Ευρώπη θέλει να έχει έναν σηµαντικό ρόλο ισότιµο στην ατλαντική συµµαχία οφείλει κατ’ αρχάς να ανακόψει την παρακµή των κοινωνιών της. Οφείλει να αντιµετωπίσει την προϊούσα ισλαµοποίησή της. Αντ’ αυτού βλέπουµε να προβάλλει το γόητρο και όχι την ουσία, να κυριαρχείται από την αντιπάθεια προς τις ΗΠΑ αλλά να µην τολµά να µετατρέψει αυτή την αντιπάθεια σε ηθική ορµή. Η Ευρώπη είχε κάποτε ιστορικές παραστάσεις που την ξεχώριζαν από το νεοπαγές αµερικανικό έθνος. Τις παραστάσεις αυτές τις κατέστρεψε η ίδια, µέσα στον ευδαιµονισµό και την ηθική της παράλυση, την οποία σήµερα κρύβει υπό τον µανδύα της πολυπολιτισµικότητας. Σε αυτόν το 36
ª∞ƒ∆π√™ 2006
δρόµο, µια Ευρώπη χωρίς ευρωπαϊκές ιδέες για το µέλλον, θα πέφτει από έκπληξη σε έκπληξη και από διάψευση, σε διάψευση απορώντας γιατί η οικονοµική και νοµισµατική ένωση δεν επέφεραν και την ηθική ένωση. Τα κοινά συµφέροντα και οι γραφειοκρατικοί µηχανισµοί, όµως, δεν αρκούν για να δηµιουργήσουν συνείδηση. Αν θέλουµε η Ευρώπη να πάψει να είναι µια ιστορική και πολιτιστική αοριστολογία, θα πρέπει να την ορίσουµε µε ιδεολογικά κριτήρια. Αλλά εδώ αρχίζουν τα δύσκολα για όσους εµπορεύονταν, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, τις ευρωπαϊκές ιδέες και σήµερα έχουν φθάσει να υποστηρίζουν τη µετατροπή της Ευρώπης σε θερµοκήπιο των ισλαµικών οργανώσεων. Το ζήτηµα εν τέλει είναι πολιτικό και όχι ιστορικό ή συναισθηµατικό. Συνεπώς και η επιλογή εθνικής στρατηγικής, ειδικά στο σηµερινό περιβάλλον αστάθειας και ανασφάλειας, οφείλει να υπηρετεί πάγια ελληνικά συµφέροντα και όχι συναισθηµατικές αποκρίσεις, το συµφέρον του λαού και όχι των ελίτ που ο πλουτισµός τους οφείλεται (και υπαγορεύει) στην υπηρέτηση των Βρυξελλών. Η παρασιτική ενσωµάτωση της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή οικονοµία δεν µπορεί να ορίζει την εθνική πολιτική. Η ελληνική εκλογή µεταξύ ΗΠΑ- Ευρώπης πρέπει να γίνεται κατά περίπτωση και µε βάση το εθνικό συµφέρον, όχι την ιδεολογική επιλογή µιας δήθεν ευρωπαϊκής κουλτούρας, την οικονοµική επιλογή της κυρίαρχης τάξης ή την ηθικιστική υποκρισία µιας διεθνιστικής αντιαµερικανικής αριστεράς. Αρκετά υπέφεραν οι άνθρωποι από τον ηθικό φαρισαϊσµό όσων, όποτε πήραν την εξουσία, οργάνωσαν στρατόπεδα συγκεντρώσεως ή όσων απλώς ελέγχουν τους ιδεολογικούς µηχανισµούς των δυτικών κοινωνιών και έχουν επιβάλει µια πνευµατική δικτατορία. Η ελληνική παρουσία στην Ε.Ε. δεν πρέπει να µας κάνει να ξεχνούµε πάγιες γεωπολιτικές παραµέτρους. Η πρώτη και βασική είναι η ένταξή µας στον κόσµο της κυριάρχου των θαλασσών. Επ’ ουδενί και για κανέναν λόγο πρόσκαιρης επιδοτούµενης ευηµερίας δεν µπορεί η Ελλάδα να συνταχθεί εναντίον αυτής της πραγµατικότητας. Η δεύτερη παράµετρος, δικαιωµένη και αυτή ιστορικά επί χιλιετίες, είναι ότι «απαγορεύεται» η ταυτόχρονη αντιπαράθεση της Ελλάδας και προς βορράν και προς ανατολάς. Μια εχθρική ζώνη προς βορράν καταλύει κάθε δυνατότητα επιτυχίας των εθνικών στόχων προς ανατολάς, όπου από την αυγή της ιστορίας βρίσκεται ο µόνιµος ιστορικός αντίπαλος του ελληνισµού. Απέναντι στην Τουρκία απαιτείται ρεαλισµός και σύµµαχοι. ∆εν µπορούµε να εµπιστευθούµε την εθνική µας ζωή σε ένα σύστηµα συλλογικής ασφάλειας ή σε διακηρύξεις ευρωπαϊκών επιτροπών, αφού κανένα µέλος του διεθνούς συστήµατος δεν φαίνεται διατεθειµένο να υποτάξει το εθνικό του συµφέρον σε οικουµενικές αρχές δικαίου. ∆εν αµφισβητούµε ασφαλώς τη στρατηγική σηµασία της ένταξής µας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αρκεί να µην καλλιεργείται η ιδεαλιστική αυταπάτη του ευρωπαϊσµού,
H N EA ¶ O§ITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
η αυταπάτη πως, ενώ το γεωπολιτικό δυναµικό µας σε σχέση µε την Τουρκία συνεχώς υποβαθµίζεται, συχνά µε δική µας ευθύνη, και τα κυριαρχικά µας δικαιώµατα περιορίζονται, η Ευρώπη θα αναλάβει την υπεράσπιση της εδαφικής µας ακεραιότητας ή της εθνικής µας ταυτότητας. Εν τέλει, αν υπάρχει ένα καίριο πνευµατικό ζήτηµα προς συζήτηση, αυτό είναι η βαθύτερη οντολογική σχέση (ή διαφορά) του ελληνικού πολιτισµού µε το δυτικό κοσµοείδωλο το οποίο, αµερικανικό η ευρωπαϊκό, είναι ουσιωδώς το αυτό. Αν είχαµε ιστορική αίσθηση συνεχείας, θα γνωρίζαµε από τη βυζαντινή δι-
πλωµατία ότι η εξωτερική πολιτική δεν υπακούει ούτε στη συναισθηµατική εκτόνωση των τριόδων αλλά ούτε και στην εθελοδουλεία των υψηλών επαφών. Πριν καταγγείλουµε τη νέα τάξη, ας αντιµετωπίσουµε πρώτα µόνοι µας την ιστορική κόπωση, την προϊούσα παράλυση, τον διεθνισµό και την πατριδοκαπηλία που ευθύνονται κατ’ ισοµοιρίαν για τη σηµερινή εθνική αδυναµία. Μόνο µια ισχυρή Ελλάδα θα µπορούσε να ασκεί πολιτική που θα είχε σηµασία για οποιοδήποτε σύµµαχο. Αλλά την ισχύ δεν τη γεννά ο διεθνισµός, η προγονοπληξία και η καταναλωτική αφασία, ! οι τρεις κυρίαρχες ιδεολογίες της σηµερινής Ελλάδας.
Τα σκοτεινά σηµεία των ελληνοαµερικανικών σχέσεων Ασφαλώς οι µεγάλες δυνάµεις διατηρούν πολλά εναλλακτικά σχέδια, που αντιστοιχούν σε διαφορετικά γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά δεδοµένα. Οι µικρές χώρες, όπως η Ελλάδα, οφείλουν να δηµιουργούν δεδοµένα τέτοια που να ωθούν τις µεγάλες δυνάµεις σε κατευθύνσεις ευνοϊκές για τα δικά τους συµφέροντα. Παραδείγµατος χάριν, η συγκρότηση ισχυρών ενόπλων δυνάµεων και η καλλιέργεια συναίνεσης γύρω από τις κεντρικές αρχές της εξωτερικής µας πολιτικής, οπωσδήποτε θα επηρέαζαν αποφασιστικά τους αµερικανικούς σχεδιασµούς στην περιοχή µας. Ταυτόχρονα, η συνεργασία –ανύπαρκτη σήµερα– µε το πολιτικά πανίσχυρο ελληνοαµερικανικό λόµπυ, που παρήγαγε στο παρελθόν πολλούς γερουσιαστές και βουλευτές, έναν αντιπρόεδρο και δύο υποψηφίους προέδρους των ΗΠΑ, θα αποτελούσε πανίσχυρο όπλο υπέρ των ελληνικών εθνικών συµφερόντων. Με το ελληνικό κράτος διεθνώς ανύπαρκτο, πολιτικά παρακµιακό, στρατιωτικά προβληµατικό, ασφαλώς οι σχεδιασµοί των ΗΠΑ δεν θα συµπίπτουν µε τις εθνικές µας επιθυµίες. Τα σηµεία, τα οποία θα πρέπει να προσέξουµε ιδι-
H N EA ¶ O§ITIKH
αίτερα, ώστε να µην βρεθούµε προ δυσαρέστων εκπλήξεων, είναι: α. δυτική Θράκη, όπου οι θεωρίες περί ανθρωπίνων δικαιωµάτων κ.λπ., που προωθούν οι ΗΠΑ παγκοσµίως, ενδέχεται να αξιοποιηθούν από τον τουρκικό σωβινισµό. Σηµειωτέον ότι εντός του ελληνικού πολιτικού συστήµατος υπάρχουν παράγοντες που προωθούν την τουρκοποίηση των Ποµάκων και των Αθιγγάνων και ανέχονται, αν όχι υποθάλπουν την δραστηριότητα του τουρκικού προξενείου. Ας ξεκαθαρίσουµε λοιπόν τα του οίκου µας, στέλνοντας έτσι σαφές µήνυµα στην αµερικανική πλευρά ότι η ακεραιότητα της ελληνικής επικράτειας δεν είναι διαπραγµατεύσιµη για οιοδήποτε «ανθρωπιστικό» επιχείρηµα. Άλλωστε, αυτό είναι προ πολλού λυµένο και όλα τα µέλη της µουσουλµανικής µειονότητας απολαµβάνουν µε στέρεο τρόπο τα δικαιώµατα που απολαµβάνει κάθε Έλληνας πολίτης.
β. Το Αιγαίο, όπου η αµερικανική παρέµβαση θα επιδιαιτητεύσει µεταξύ των τουρκικών διεκδικήσεων και των ελληνικών µη διεκδικήσεων, άρα η «µέση λύση» που θα προκύψει θα αφορά µόνον ελληνικές παραχωρήσεις. Ας διαµορφώσει, λοιπόν, η Ελλάδα πλέγµα
διεκδικήσεων, και ταυτόχρονα ας αποφασίσει ότι σε περίπτωση τουρκικής στρατιωτικής επέµβασης θα υπάρξει σκληρή απάντηση, ώστε να αναπροσδιορισθεί και η αµερικανική πολιτική σκέψη για τα ζητήµατα της περιοχής. γ. Το επερχόµενο νέο σχέδιο Ανάν, το οποίο θα τύχει ασφαλώς αµερικανικής υποστήριξης, εκτός εάν η Ελλάδα και η Κύπρος από κοινού αποφασίσουν να αντιπροτείνουν άλλη λύση για το µέλλον της Κύπρου, που να ανταποκρίνεται και στα εθνικά µας συµφέροντα και στον ρεαλισµό, δεδοµένου ότι στρατιωτική ανακατάληψη της κατεχοµένης Κύπρου ηχεί ως σενάριο επιστηµονικής φαντασίας στα πνεύµατα της ελληνοκυπριακής και ελλαδικής ηγεσίας. Τελευταίο, αλλ’ όχι έσχατο, ας αποφασίσουν επί τέλους οι Έλληνες πολίτες, αφού κυρίαρχος σε κάθε δηµοκρατία είναι ο λαός, άρα και τελικός υπεύθυνος για την τύχη του, να εκλέξουν ηγεσία, κυβέρνηση και αντιπολίτευση, που να µην αποτελείται από πρόσωπα ανίκανα και απρόθυµα να προασπισθούν τα εθνικά του συµφέροντα. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ª∞ƒ∆π√™ 2006
37
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
¡∞∆√ ¶ˆÏÂ›Ù·È !·ÚÂÏıfiÓ - ˙ËÙÂ›Ù·È Ì¤ÏÏÔÓ! Tου Στάντη Ρ. Αποστολίδη
∞
ν η Ελλάδα πέρασε την εποχή της αποχώρησης απ’ το ΝΑΤΟ µε τους παλληκαρισµούς Καραµανλή και τους ψευτο-αντιαµερικανισµούς Παπανδρέου κατόπιν (που πρότεινε ως εναλλακτικά «µοντέλα» την «πρωτοβουλία των έξι», παρέα µε Αραφάτ, Πάλµε, Νιερέρε κι άλλους φαιδρούς παρόµοιους) κι αν στ’ αφτιά µας δεν έχει ακόµα σβήσει το ρυθµικό εκείνο: «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο!» (που λέγονταν όµως από κάποιους πούθελαν απλώς να προσδεθούµε στο άρµα της σοβιετικής αρκούδας), εδώ και τριάντα χρόνια, όλο έξω απ’ το ΝΑΤΟ είµαστε κι όλο µέσα βρισκόµαστε! Κάτι αντίστοιχο µε τις βάσεις, που όλο κλείνουν κ’ εδώ θα τις βρούν και τα εγγόνια µας! Κ’ ενώ συµµετέχουµε λοιπόν στις αποφάσεις µε την ψήφο µας, µία των 26 πλέον, που αν δε δοθή, απόφαση δεν λαµβάνεται, η µεν πολιτική ηγεσία, σαν µωρά παρθένος περνάει σιωπηρά τα όσα γίνονται ή αποφασίζονται, γιά να µην τ’ ακούει, τάχα, ο λαός, κι ο λαός πάλι, άµα τ’ ακούσει πιά, αυτός που ο τράχηλός του «ζυγόν δεν υποµένει», εξανίσταται, κατεβαίνει και διαδηλώνει µαχητικά «υπέρ των Σέρβων αδελφών», αλλ’ αµέσως µετά, ενώ κι ο δικός του εκπρόσωπος έχει ψηφίσει γι’ αυτούς τους βοµβαρδισµούς, σαν άλλη, µωρότερη παρθένος, στις επόµενες εκλογές, επαναβεβαιώνει την εµπιστοσύνη στους ηγέτες του. Και σηµασία δεν έχει άν σε τούτους ή εκείνους, αφού κ’ οι µεν κ’ οι δε από καιρού έχουν πάψει και να το σκέφτονται νάβγαιναν τάχα από κανένα ΝΑΤΟ! Έτσι η συµµετοχή µας µοιάζει µε τη στάση απέναντι στο «µέρος που κι ο βασιλιάς πηγαίνει µόνος»: όλοι πάµε και ξέρουµε και γιατί, αλλά κανείς δεν τ’ οµολογεί δηµοσίως! Μήπως όµως είν’ ώρα να σκεφτούµε πως η υποκρισία δεν ωφελεί, π ο λ ι τ ι κ ά τουλάχιστον; Ούτε καν στην εσωτερική αγορά, αλλά πολύ περισσότερο, ούτ’ εξω! Γιατί ποιός θέλει ένα σύµµαχο που ντρέπεται να συµµετέχει; Και τί µπορούµε να περιµένουµε, στα σοβαρά, µε τόση αναποφασιστικότητα; Ας πάρουµε τα πράγµατα απ’ την αρχή: Το ΝΑΤΟ στήθηκε στα χρόνια όπου η πόλωση Αµερικής-Ρωσσίας κυριαρχούσε κ’ ήταν φυσικό καθένας να συσπειρώνει γύρω τους δικούς του. Κ’ εφόσον «δεν είσαι µε µας» σήµαινε «εισ’ εναντίον µας», λύση δεν είχαµε παρά να συµπλεύσουµε µε τη ∆ύση! Από τότε πούµασταν όµως απλοί δορυφόροι, πολύ νερό κύλησε στ’ αυλάκι. Αυτός κα-
38
ª∞ƒ∆π√™ 2006
θαυτός ο στόχος του ΝΑΤΟ έχει πιά γκρεµιστή! Η Σοβιετία δεν αποτελεί αντίπαλον δέος κι άρα η λογική της δηµιουργίας ενός κλειστού αµυντικού στρατοπέδου θεωρείται όραµα της «νεολιθικής» εποχής! Στα πρώτα χρόνια µετά την πτώση του ανατολικού µπλοκ ως «σκοπός» επαναπροσδιορίστηκε η συγχώνευση των µικρότερων τέως σοσιαλιστικών χωρών κ’ η δηµιουργία ενός ευρύτερου τώρα «πεδίου ειρήνης», µ’ επιτήρηση των γειτόνων, προς αποφυγήν εντάσεων και δηµιουργίας πιθανών εστιών πολέµου στα σύνορα του ΝΑΤΟ. Τα 16 µέλη του έγιναν 26, η ενσωµάτωση ολοκληρώθηκε µ’ επιτυχία, πλην, όσο αύξανε ο αριθµός των «εν ειρήνη» διατελούντων εθνών, τόσο πιό δυσδιάκριτος γίνονταν και πάλι ο σκοπός της ένωσης: να προστατευτούν από τί, στ’ αλήθεια; Κ’ ενώ η δραστηριοποίησή του στη δική µας κακόφηµη συνοικία των Βαλκανίων (Σερβία και Κοσσυφοπέδιο) θύµιζε τον παλιό κακό εαυτό του ΝΑΤΟ, η 11η Σεπτεµβρίου ήρθε να τα τινάξει όλα στον αέρα. Ο κύριος εταίρος, οι Αµερικανοί, που κατά τα δεδοµένα σήµερα συνεισφέρουν οικονοµικά το 40% του νατοϊκού προϋπολογισµού –κι άσε πόσο ποσοστό των στρατιωτικών δυνάµεων! –, βρέθηκαν αντιµέτωποι µ’ έναν κίνδυνο πολύ σοβαρώτερο, µες στην ίδια τους την αυλή, κι οποιαδήποτε ενασχόληση µε «άτακτους» Αλβανούς ή «ανυπάκουους» Σέρβους έµπαινε τώρα σε δεύτερη µοίρα. Ωστόσο, το ΝΑΤΟ βρέθηκε πάλι πολύ γρηγορώτερα στο Ιράκ
H N EA ¶ O§ITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
και στο Αφγανιστάν, ή γι’ ανθρωπιστική βοήθεια στο Πακιστάν µε τους πρόσφατους σεισµούς του Κασµίρ, απ’ όσο µπορούσε να προβλέψει, ώστε ν’ αναπροσαρµόσει τουλάχιστον τον καταστατικό του χάρτη, συνυπολογίζοντας την όπου γής τροµοκρατία ως πρώτιστο εχθρό των µελών του - κάτι που πρόκειται να εξεταστή στην επερχόµενη σύσκεψη κορυφής στη Ρίγα! Σήµερα, το ΝΑΤΟ, σε κάποιον που αντιλαµβάνεται τα θέµατα αγοράς, δίνει την εντύπωση γερασµένης επιχείρησης, που τα προϊόντα της έπαψαν νάχουν ζήτηση και ψάχνει µε τους υπάρχοντες µηχανισµούς ν’ αναπροσαρµόσει την παραγωγή της. Ζητάει στην ουσία ν’ απαλλαγεί από ένα αµυντικό, ψυχροπολεµικό κ’ ελάχιστα συµπαθές παρελθόν, αναζητώντας παράλληλα ένα βιώσιµο µέλλον - διεργασία που ακόµα και στον ευέλικτο ιδιωτικό τοµέα δύσκολα επιτυγχάνεται δίχως θυσίες... Αν όµως ως εδώ, γιά έναν απολιτικό, όπως εγώ, µπορεί να ισχύει το «δε βαριέσαι, παιγνίδια των µεγάλων είναι, ’γώ δε µπαίνω και δε µ’ αφορούν», ασφαλώς γιά έναν πολιτικό η απάντηση δεν είν’ η ίδια. Θάπρεπε να σκεφτεί πολύ σοβαρά αν υπάρχει άλλος άραγε κοινός κίνδυνος, πέρα απ’ την τροµοκρατία, γιά τις 26 αυτές χώρες! Ήδη, εκτός των ΗΠΑ, η Ισπανία κ’ η Αγγλία µετράνε θύµατα εντός του εδάφους τους και κανείς δεν είν’ ασφαλής, αν τύχει κ’ η πολιτική του τον φέρει σε µιάν απόφαση που θα φανεί ενοχλητική στους «αδελφούς µουσουλµάνους». Και το «δε µετέχω» δεν κερδίζει στο παιγνίδι των δυνάµεων, αφού µένοντας απέξω, µόνο να χάσεις έχεις! Απ’ την άλλη, η τροµοκρατία δεν ειν’ ένας κίνδυνος που αντιµετωπίζεται µε κανόνια και άρµατα µάχης, πεζικό ή αεροπορία, όπως τόδειξε το Ιράκ, όπου οι Αµερικανοί µε µηδαµινά αποτελέσµατα ακόµα δυσκολεύονται ν’ απεµπλακούν! Πώς το ΝΑΤΟ, µε τους τακτικούς στρατούς των µελών του θα κληθή να συνεισφέρει; Η αντιτροµοκρατία απαιτεί εξειδικευµένες µονάδες, υψηλή τεχνολογία, προωθηµένη αντικατασκοπία, κέντρα πληροφοριών και διασυνδέσεις - πηρούνια µές στο ζωτικό χώρο του αντιπάλου όµοια µε τα πηρούνια που χώνει ή ήδη διαθέτει εκείνος στο δικό σου. Κ’ εδώ παίζει ρόλο βέβαια η οικονοµική ισχύς κ’ η τεχνολογική υπεροχή των αναπτυγµένων ισχυρών κρατών, µετράει όµως κ’ η η γειτονία προς τους χώρους γένεσης της τροµοκρατίας, η κάποια συνάφεια νοοτροπίας κ’ η κατανόηση ηθών κ’ εθίµων και βίου ασφαλώς πολύ πιό δυσδιάγνωστου στο δυτικώτερο κόσµο, παρά σε µας... Μα κι από άποψη ισχύος µες στη δεδοµένη συµµαχία: είµαστε άραγε τόσο ανήµποροι; Κι αν εύκολα θάλεγε κανείς πως ένας δηµοκρατικός θεσµός –στον σχεδιασµό του τουλάχιστον, αφού κάθε ψήφος µέλους ισχύει κι ως βέτο! –, εύκολα µπορεί να στρεβλωθεί µε την ασκούµενη πίεση από µέρους του λεόντειου εταίρου, κι αν όλες οι πρόσφατα εισηγµένες χώρες δε λειτουργούν παρά ως οι καλύτεροι αυτοπρόσφερτοι υπηρέτες του, υπάρχουν ωστόσο κι άλλα κοινά συµφέροντα, της Ευρώπης λ.χ., που, πλήν του µόνι-
H N EA ¶ O§ITIKH
µου κι ανερυθρίαστου υποστηρικτή των ΗΠΑ, της Αγγλίας, διόλου δεν ακολουθούν αυτονοήτως την υπερατλαντική δύναµη, ή ακριβέστερα: συχνότερα συγκρούονται παρά συµπλέουν! Κι αν ακόµα η Ευρώπη δεν έχει βρεί µιά ενιαία φωνή, αυτός δεν είναι λόγος να προεικάζει κανείς πως, ποτέ δε θα τη βρεί και ν’ αφήνει τη θέση του σ’ ένα όργανο αποφάσεων κενή! Βασικός λ.χ. πόλος αντι-αµερικανικής πολιτικής µες στο ΝΑΤΟ είν’ η Γαλλία, κι ακόµα, πολλές απ’ τις µεγάλες προτάσεις που πέφτουν στο τραπέζι µικραίνουν κι ακυρώνονται απ’ την αδιαφορία των «συµµάχων». Άρα; –Άρα µπορούν οι «σύµµαχοι» να θάβουν ό,τι δεν βρίσκουν να τους συµφέρει, µπορούν στην ουσία να επεµβαίνουν! Η ψήφος κ’ η όποια δράση τους µες στο ΝΑΤΟ δεν είν’ ολότελα µάταιη! Εύκολα θ’ απαντήσει ο καχύποπτος –κι ως λαός είµαστε κατεξοχήν καχύποπτοι και καλά κάνουµε! –, πως κι αν οι Αµερικανοί δεν καταφέρουν να προωθήσουν ένα σχέδιό τους µέσω του ΝΑΤΟ, µήπως διστάζουν τάχα να το εκτελέσουν µόνοι τους, όπως τόδειξαν τόσα πρόσφατα παραδείγµατα; –Ασφαλώς όχι! Μόνο που τότε, γιατί άραγε το θέν κι αυτοί το ΝΑΤΟ; Τους λείψαν οι συµµαχικές στρατιωτικές δυνάµεις, που ούτως ή άλλως δύσκολα κινητοποιούνται και µε µεγάλο κόστος στην κοινή γνώµη; Χρειάζονται µιά γενικώτερη συναίνεση; Θέλουν να δείχνουν πως τηρούν τα προσχήµατα; Κανέν’ απ’ αυτά µόνο του κι όλα µαζί από λίγο! Γιατί και τ’ αποθέµατα στρατιωτικού δυναµικού των ΗΠΑ µοιάζουν ν’ αγγίζουν τα όριά τους, µε κάµποσα ανοιχτά ανά τον κόσµον µέτωπα, και πάντως ακόµη κ’ η κοσµοκράτειρα Ρώµη τις υπολόγιζε τις επαρχίες της... Κ’ εδώ ερχόµαστε λοιπόν στην αναγκαία λήψη θέσης: αφού ούτως ή άλλως ανεξάρτητη µες στον κόσµο δεν µπορεί να πορευτεί µιά χώρα, και «τρίτος», τέταρτος ή νιοστός «δρόµος» δεν υπάρχει, µα ούτε καν «δεύτερος» πιά –µιά ειν’ η πόρτα σου, τί την ψάχνεις; –, µήπως θάπρεπε, κατά τις δυνατότητες και τις φιλοδοξίες σου, κατά τα σκοπούµενα και τις συµπάθειές σου, τις γενικώτερες ροπές και την εθνική σου ταυτότητα, να παλέψεις µέσα απ’ ό,τι σου παρέχεται ως όργανο επιρροής, κι ας µην είναι το ιδανικό; Μήπως αντί διαρκώς να ρωτάµε τί έκανε και τι κάνει ακόµα το ΝΑΤΟ γιά την Κύπρο, την υφαλοκρηπίδα, τις καθηµερινές παραβιάσεις του εναέριου χώρου µας από τον λυκόφιλο γείτονα κ’ εταίρο ―κι αύριο, µε το καλό και στην ΕΕ!―, µήπως πρέπει κι αντίστροφα ν’ αναρωτηθούµε ε µ ε ί ς τί κάνουµε, και πώς προωθούµε τη θέση µας εκεί µέσα; Γιατί η εφαρµοζόµενη µέθοδος της αδράνειας και της αδιαφορίας σίγουρα λυσιτελής δεν είναι... ΥΓ. Στους εντελώς δύσπιστους, θάλεγα ακόµα πως κι όταν κανένα όπλο δεν διαθέτεις, το πλησιέστερο διαθέσιµο είναι του «αντιπάλου» σου. Έτσι, αν και γιά την απόλυτα ανεξάρτητη εθνική στάση του, ανένδοτα, ήθελε κανείς ν’ αγωνιστεί, δεν πρέπει να ξεχνάει και τις ρακέτες που κράταγαν οι αναρχικοί έναντι των χειροβοµβίδων, στον ισπανικό Εµφύλιο! !
ª∞ƒ∆π√™ 2006
39
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
«∂√∫ ∫∞π ¡∞∆√ - ∆√ π¢π√ ™À¡¢π∫∞∆√» ∆· ·ÓÙȉ˘ÙÈο ÛÙÂÚÂfiÙ˘!· ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ∂ÏÏ¿‰· Î·È Ë ÂÚÌËÓ›· ÙÔ˘˜ Tου Μελέτη Η. Μελετόπουλου
Η προϊστορία των αµερικανικών σχέσεων
Οι απαρχές της αµερικανικής επιρροής
√
Ήδη κατά τον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο διαφαίνεται η πρόθεση των ΗΠΑ να καταστούν παγκόσµια υπερδύναµη, υποκαθιστώντας την Μεγάλη Βρεταννία. Η είσοδος των ΗΠΑ το 1917 στον πόλεµο έκρινε την έκβασή του, κι έτσι στο Συνέδριο των Βερσαλλιών ο πρόεδρος Ουίλσον ήταν εις θέσιν να επιβάλει όρους. ∆εν είναι απολύτως σαφές αν, όπως υποστήριζε ο ιστορικός Νίκος Ψυρρούκης, ο Βενιζέλος αντελήφθη την ραγδαία άνοδο των ΗΠΑ και γι’ αυτό ζήτησε συνάντηση µε τον αµερικανό πρόεδρο, κατά την οποία του έθεσε ζήτηµα ελληνοαµερικανικής συνεννόησης, προκαλώντας έτσι την µήνι των Άγγλων. Ούτε έχουν ξεκαθαριστεί πλήρως οι λεπτοµέρειες της αµερικανικής αναµίξεως στην µικρασιατική υπόθεση και το αµερικανικό ενδιαφέρον για τα πετρέλαια της Μοσσούλης. Οπωσδήποτε, οι αµερικανικές προξενικές αρχές ήταν οι µόνες που βοήθησαν τον σφαζόµενο άµαχο ελληνικό πληθυσµό στην τραγική Σµύρνη του ’22, όταν οι αγγλογάλλοι χόρευαν βαλς στα καταστρώµατα των πλοίων τους, ώστε η µουσική να επικαλύπτει τις κραυγές των θυµάτων που οι τούρκοι τσέτες έσφαζαν στην προκυµαία. Ένα στοιχείο, πάντως, που δείχνει το αυξανόµενο αµερικανικό ενδιαφέρον για την ανατολική Μεσόγειο και την θετική ανταπόκριση της ελληνικής ιθύνουσας τάξης είναι η ίδρυση του Κολλεγίου Αθηνών µε πρωτοβουλία του Βενιζέλου και η έναρξη λειτουργίας του το 1925. Χρήµατα για τη δηµιουργία του Κολλεγίου έδωσαν κορυφαίοι οικονοµικο-πολιτικοί παράγοντες της βενιζελικής µεγαλοαστικής τάξης, όπως οι οικογένειες Μπενάκη, Χωρέµη, ∆έλτα, Κυριακού κ.λπ., που παραδοσιακά πρόσκεινταν στην βρεταννική πολιτική. Μπορούµε ακόµη να προσθέσουµε την αµερικανική εµπλοκή στην Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, της οποίας την προεδρία ανέλαβε ο αµερικανοεβραίος φιλέλλην Μοργκεντάου. Ακόµη, όµως, βρισκόµαστε σε µία σχετικά ανώδυνη εποχή των ελληνοαµερικανικών σχέσεων.
ι Ηνωµένες Πολιτείες, πολύ πριν καταστούν αυτοκρατορία, συνεστήθησαν στη βάση φιλελευθέρων και δηµοκρατικών ιδεωδών. Η συµβολή της ελληνικής κλασσικής σκέψης δεν υπήρξε αµελητέα στη διαµόρφωση της αµερικανικής πολιτικής φιλοσοφίας, κάτι που οι Αµερικανοί ποτέ δεν έκρυψαν. Άλλωστε, αν κάτι σηµαίνει η φήµη ότι προς στιγµήν έγινε συζήτηση στις ΗΠΑ για την υιοθέτηση της ελληνικής γλώσσας ως επισήµου οργάνου, αυτό είναι η συναίσθηση πολιτιστικής καταγωγής του αµερικανικού κράτους από την ελληνική παράδοση. Αυτά δεν είναι άσχετα µε τον φιλελληνικό ενθουσιασµό των Αµερικανών κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Επιτροπές υποστήριξης του Αγώνα συνεστήθησαν, έρανοι διενεργήθηκαν, ποικίλες παρεµβάσεις ασκήθηκαν. Λίγες δεκαετίες αργότερα, στο τελευταίο τέταρτο του ∆εκάτου Ενάτου Αιώνος, άρχισε σταδιακά το µακροχρόνιο κύµα µετανάστευσης πολλών χιλιάδων Ελλήνων στις ΗΠΑ. Σηµειωτέον ότι οι Έλληνες µετανάστες, παρά την ένδειά τους, δεν συνέπηξαν συµµορίες όπως άλλοι µεσογειακοί µετανάστες ούτε στελέχωσαν τις κρατικές υπηρεσίες, όπως οι Ιρλανδοί. Αλλά επέδειξαν επιχειρηµατικό πνεύµα, αυτοθυσία και εργατικότητα, έµειναν δε αφοσιωµένοι στα πάτρια, συσπειρωµένοι στις οικογενειακές τους κυψέλες και στις εκκλησίες τους, µε το βλέµµα διαρκώς εστραµµένο στα µακρινά υπερατλαντικά τους χωριά, τα οποία ενίσχυαν µε τις αιµατηρές οικονοµίες τους. Κάτι που έγινε σεβαστό από το αµερικανικό κράτος, το οποίο σεβάστηκε τις παραδόσεις των Ελλήνων µεταναστών, τα ήθη και τα έθιµά τους, κατέστησε τις εθνικές τους εορτές αµερικανικές εορτές και τις δέχτηκε ισότιµα στην αµερικανική δηµόσια ζωή, όπου πολλοί Έλληνες Αµερικανοί πολίτες έγιναν κυβερνήτες, γερουσιαστές, αντιπρόεδροι, υποψήφιοι πρόεδροι κ.λπ. Αυτός ο συνδυασµός της διατήρησης της ελληνικής ιδιοπροσωπίας στα πλαίσια µιας φιλελεύθερης πολυεθνικής πολιτείας, διαπνεόµενης ωστόσο από ισχυρό πατριωτικό συναίσθηµα, αποτελεί ασφαλώς επιτυχία και των Ελλήνων µεταναστών και της χώρας που τους δέχτηκε. Αυτά, όσον αφορά την αθώα εποχή των ελληνοαµερικανικών σχέσεων.
40
ª∞ƒ∆π√™ 2006
Το τέλος της βρεταννικής κυριαρχίας Η επίδραση της βρεταννικής πολιτικής παραµένει, σε όλην τη διάρκεια του Μεσοπολέµου, κυρίαρχη. Η Ελλάδα ανήκει στην βρεταννική σφαίρα επιρροής. Οι εξελίξεις προσδιορίζονται µεταξύ της βρεταννικής πρεσβείας, της αγγλόφιλης αυλής του Γεωργίου Β΄, του
H N EA ¶ O§ITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
εξίσου αγγλόφιλου βενιζελικού και αντιβενιζελικού πολιτικού κόσµου. Κάποιο µικρό µερίδιο επιρροής έχουν οι Γάλλοι, αλλά µάλλον παραπληρωµατικό της βρεταννικής. Η τελευταία φάση της βρεταννικής κυριαρχίας είναι το καθεστώς Μεταξά, που ελέγχεται πλήρως από τον αγγλόφιλο και «άγγλο στην ψυχή», κατά τους βιογράφους του –βασιλιά Γεώργιο Β΄. Ακόµη και κατά την διάρκεια του Πολέµου και της Κατοχής, οι Άγγλοι προσδιορίζουν τις εξελίξεις: ελέγχουν τις εξόριστες ελληνικές κυβερνήσεις του Καΐρου, αλλά και την τελευταία κυβέρνηση των δωσιλόγων. Ενισχύουν µε όπλα και λίρες τις κυριώτερες αντιστασιακές οργανώσεις, µεταξύ τους και το ΕΑΜ. Η τελευταία πράξη τους είναι η παρέµβασή τους κατά τα ∆εκεµβριανά: ο ίδιος ο Τσώρτσιλ έρχεται στην Αθήνα και η επικράτηση του ΕΛΑΣ αποτρέπεται χάρις στα βρεταννικά όπλα. Οι Βρεταννοί διορίζουν τον Αρχιεπίσκοπο ∆αµασκηνό αντιβασιλιά, διορίζουν κατ’ ουσίαν τις άνευ λαϊκής εντολής κυβερνήσεις σε όλη την διάρκεια του 1945 και οργανώνουν την παλινόρθωση του Γεωργίου Β΄ το 1946. Αυτή ήταν άλλωστε η τελευταία πράξη της βρεταννικής κυριαρχίας στην Ελλάδα.
Οι Αµερικανοί έρχονται Το 1947, όπως λίγοι γνωρίζουν, κατεβλήθη µεγάλη προσπάθεια εκ µέρους της ελληνικής ιθύνουσας τάξης, προκειµένου να πεισθούν οι ΗΠΑ, ως νέα υπερδύναµη που προέκυψε από τη νίκη της στον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, να αναλάβει την κηδεµονία της Ελλάδος. ∆εν ήταν µόνον ότι η ελληνική ολιγαρχία είχε συνηθίσει να καταφεύγει στην ξένη προστασία σε κάθε δύσκολη συγκυρία. Άλλωστε η αντίπαλη παράταξη ευελπιστούσε ανοιχτά στη σοβιετική υποστήριξη. Το µεγαλύτερο ζήτηµα ήταν η τραγική µεταπολεµική κατάσταση της χώρας, που αδυνατούσε ακόµη και να αντιµετωπίσει το καθηµερινό επισιτιστικό της πρόβληµα. Εφ’ όσον η Μεγάλη Βρεταννία δεν ήταν πια µεγάλη, αλλά µία χώρα που κατέρρεε, η µόνη ρεαλιστική επιλογή της ελληνικής ιθύνουσας τάξης ήταν οι ΗΠΑ (αν φυσικά αποκλείσουµε την περίπτωση η Ελλάδα να γινόταν δορυφόρος της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε το επισιτιστικό µεν πρόβληµα αντί να θεραπευτεί θα επιδεινωνόταν, η δε χώρα θα διαµελιζόταν, µε την απώλεια της Μακεδονίας και της Θράκης). Αλλά η αµερικανική πολιτική κουλτούρα γενικώς ήταν κατά των παρεµβάσεων, προσκολληµένη στο δόγµα Μονρόε της εσωστρέφειας και της προσήλωσης στην αµερικανική ήπειρο. Βεβαίως, η αυξανόµενη επιθυµία των ΗΠΑ να παίξουν παγκόσµιο ηγετικό ρόλο αντέφασκε προς την παράδοση αποµονωτισµού, κι αυτό φάνηκε καθαρά στην ελληνική περίπτωση: οι αµερικανοί απαίτησαν στοιχεία που να τεκµηριώνουν τον κίνδυνο σοβιετικής επεµβάσεως στην Ελλάδα, ώστε να πείσουν τα νοµοθετικά τους σώµατα –και τον εαυτό τους. Εξεδόθη έτσι µία «Μαύρη Βίβλος» από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, µε στοιχεία της σοβιετικής παρουσίας και ενίσχυσης στο ελληνικό κοµµουνιστικό αντάρτικο. Έτσι, η Ελλάς ενετάχθη στους αµερικανικούς σχεδιασµούς και εισέπραξε κατ’ αρ-
H N EA ¶ O§ITIKH
χήν βοήθεια καθαρώς επισιτιστική, βοήθεια επιβίωσης δηλαδή, και στην συνέχεια βοήθεια ανασυγκροτήσεως. Όπως γράφει ο Γιώργος Σταθάκης στο βιβλίο του «Το δόγµα Τρούµαν και το Σχέδιο Μάρσαλ– η ιστορία της αµερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα» (εκδόσεις Βιβλιόραµα, Αθήνα 2004), που στηρίζεται όχι σε µύθους αλλά στα αρχεία των οικονοµικών αποστολών του Σχεδίου Μάρσαλ και του υπουργείου Εξωτερικών. Με το ∆όγµα Τρούµαν οι ΗΠΑ αντικατέστησαν τη Βρετανία στη χορήγηση οικονοµικής και στρατιωτικής βοήθειας προς τις ελληνικές κυβερνήσεις, προκειµένου να κερδηθεί ο Εµφύλιος πόλεµος. Βρέθηκαν αντιµέτωπες µε την πολιτική και οικονοµική αστάθεια που είχε κληροδοτήσει η Κατοχή και η πρώτη µεταπολεµική περίοδος. Αρχικά, το 1947-1948, οι αµερικανικές οικονοµικές αποστολές κράτησαν αποστάσεις από το πολιτικό καθεστώς της Αθήνας –το οποίο θεώρησαν διεφθαρµένο και αντιδηµοκρατικό– και την κερδοσκοπική αστική τάξη, προτείνοντας βαθιές µεταρρυθµίσεις. Μετά το 1948 όµως συµφιλιώθηκαν µε το status quo και µετά το 1950 υποστήριξαν τις συντηρητικές πολιτικές δυνάµεις. Οι αµερικανικές οικονοµικές αποστολές κατηύθυναν άµεσα την οικονοµική πολιτική στην Ελλάδα από το 1947 µέχρι το 1953. Οι πόροι που προσέφεραν οι ΗΠΑ ήταν οι ελάχιστοι δυνατοί για να συντηρηθεί ο πληθυσµός µέχρι το τέλος του Εµφυλίου. Εφάρµοσαν αυστηρή οικονοµική πολιτική, ισοσκέλισαν τον προϋπολογισµό και περιόρισαν την προσφορά χρήµατος. Επέβαλαν φόρους στις πλουσιότερες τάξεις και περιέκοψαν τους µισθούς. Με τα µέτρα αυτά έλεγξαν απολύτως τον πληθωρισµό. Ενώ αναγνώρισαν την αναγκαιότητα της εκβιοµηχάνισης, εντούτοις προσέφεραν ελάχιστους πόρους για το σκοπό αυτό. Το Σχέδιο Μάρσαλ περιορίστηκε µόνο στον ενεργειακό τοµέα και στην ανασυγκρότηση της παραδοσιακής βιοµηχανίας. Παράλληλα, υπό τον έλεγχο των U.S. Corps of Engineers, αποκαταστάθηκε µέρος των κατεστραµµένων υποδοµών. Η ανάκαµψη της βιοµηχανικής και της αγροτικής παραγωγής ήταν εντυπωσιακή στη διάρκεια του Εµφυλίου, γεγονός που τροποποιεί την εµπεδωµένη εικόνα σχετικά µε τις καταστροφικές συνέπειές του. Αντίθετα, η ελληνική οικονοµία βρέθηκε σε ύφεση µετά το τέλος του Εµφυλίου. Τότε οι ΗΠΑ επεδίωξαν τη βίαιη σταθεροποίησή της, προκειµένου να αποδεσµευτούν από το βάρος της παροχής. Η πολιτική αυτή, που σχεδιάστηκε στο σύνολό της στην Ουάσιγκτον, εφαρµόστηκε το 1951 και το 1952 και ολοκληρώθηκε µε την υποτίµηση της δραχµής την άνοιξη του 1953. Η αµερικανική οικονοµική βοήθεια σταµάτησε το 1952 και οι ΗΠΑ έστρεψαν την Ελλάδα προς τη ∆υτική Ευρώπη. Στο πολιτικό σκέλος, οι ΗΠΑ επέβαλαν στον βασιλιά Παύλο, που διεδέχθη τον αδελφό του Γεώργιο Β΄ το 1947, την υιοθέτηση δηµοκρατικής συµπεριφοράς. Ο Παύλος, σύµφωνα µε πολλές µαρτυρίες, θεωρούσε κατάλληλη λύση για την εµφυλιοπολεµική και µετεµφυλιακή Ελλάδα µία βασιλική δικτατορία µε πρωθυπουργό π.χ. τον Παπάγο, κατά το πρότυπο της δικτατορίας Μεταξά. Αντιθέτως, οι Αµερικανοί θεωρούσαν µία δικτατορία στην Ελλάδα απαράδεκτη, ª∞ƒ∆π√™ 2006
41
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
διότι θα εξόργιζε το αµερικανικό Κογκρέσσο και την αµερικανική κοινή γνώµη, δεδοµένου ότι το κυριώτερο ιδεώδες που η ∆ύση αντέτασσε στον σοβιετικό ολοκληρωτισµό ήταν οι δηµοκρατικές ελευθερίες. Για να ενισχύσουν τη διεθνή εικόνα της µαχοµένης εναντίον του κοµµουνισµού Ελλάδος, οι Αµερικανοί επέβαλαν το 1947 τον σχηµατισµό κυβερνήσεως υπό τον ενενηκοντούτη, ηττηθέντα στις εκλογές του 1946, Θεµιστοκλή Σοφούλη, ενώ ο νικητής των εκλογών Κ. Τσαλδάρης έγινε υπουργός Εξωτερικών. Επίσης οι Αµερικανοί επέβαλαν τον διορισµό του Παπάγου ως Αρχιστρατήγου, ώστε να επιβληθεί πειθαρχία στο στράτευµα, τη στιγµή που διεξαγόταν αγώνας µέχρις εσχάτων µε το ΚΚΕ. Με αµερικανικά όπλα και υποστήριξη (π.χ. εξοπλισµό ορεινής πυροβολαρχίας µε την οποία κατανικήθηκαν οι αντάρτες και την εκπαίδευση καταδροµέων) και τη σύµπνοια που επέβαλαν, διασώθηκε η Ελλάδα από το ζοφερό ενδεχόµενο να καταστεί σοβιετικός δορυφόρος µε τις γνωστές από άλλες γειτονικές χώρες συνέπειες. Ας δούµε την συνέχεια.
Οι προτεραιότητες της αµερικανικής κυριαρχίας στην Ελλάδα Την δεκαετία του ’50, κι αφού η αµερικανική επιρροή οριστικοποιήθηκε, τρία ήσαν τα κεντρικά ζητήµατα της αµερικανικής πολιτικής: πρώτον, η αποτροπή της σοβιετικής επιρροής, δεύτερον, η σύµπνοια Ελλάδος - Τουρκίας και, τρίτον, η λύση του Κυπριακού. Το πρώτο ζήτηµα, η αποτροπή της σοβιετικής επιρροής, ήταν εύλογο να οδηγήσει σε δηµοκρατία υπό περιορισµούς, αφού το ΚΚΕ ήταν όργανο των σοβιετικών υπηρεσιών. Οι καταχρήσεις όµως που έγιναν και η εγκαθίδρυση του λεγοµένου «κράτους της ∆εξιάς», µε όλες τις γνωστές αθλιότητές του, είναι ευθύνη της ηθικής ποιότητας της ελληνικής ιθύνουσας τάξης, των ανασφαλειών της, της ανεπάρκειάς της. Στην ουσία, η µεταπολεµική ∆εξιά αξιοποίησε την νίκη της στον Εµφύλιο για να επιβάλει ένα σκληρό όχι εθνικό αλλά κοµµατικό καθεστώς, και χρησιµοποίησε τον κοµµουνιστικό κίνδυνο, ώστε να εξοβελίσει από την εξουσία όχι µόνον την αριστερά αλλά και το κέντρο και γενικά κάθε προοδευτική ή έστω µετριοπαθή φωνή. Η σύµπνοια Ελλάδος - Τουρκίας, αφ’ ετέρου, αποτελούσε σηµαντική γεωστρατηγική προτεραιότητα για τις ΗΠΑ, διότι µόνον µέσω της συνεργασίας των δύο παραδοσιακών αντιπάλων και τώρα συµµάχων στα πλαίσια του ΝΑΤΟ µπορούσε να λειτουργήσει η νοτιοανατολική του πτέρυγα. Εποµένως οι ΗΠΑ πίεζαν τις ελληνικές κυβερνήσεις να συµπεριφέρονται µε ανοχή στις τουρκικές προκλήσεις. Αν, όµως, οι ελληνικές κυβερνήσεις επέδειξαν εθνική ολιγωρία χάριν υποτίθεται της νατοϊκής συνύπαρξης µε την Τουρκία, αυτό οφείλεται περισσότερο στις ίδιες. Στην ουσία, η αµερικανική πίεση αποτελούσε βολικό άλλοθι για την δική τους ατολµία και ανικανότητα. Για παράδειγµα, οι αγριότητες των Τούρκων κατά τον Σεπτέµβριο του 1955 στην Κωνσταντινούπολη και η καταστροφή του προαιώνιου ελληνικού στοιχείου γιατί δεν είχε απάντηση, από ελληνικής 42
ª∞ƒ∆π√™ 2006
πλευράς; ποιός εµπόδισε την ελληνική κυβέρνηση να απελάσει ισάριθµους µουσουλµάνους στην ∆υτική Θράκη, εφ’ όσον η Τουρκία ήρξατο χειρών αδίκων· η Ελλάδα είχε διεθνή υποστήριξη, η δε αµερικανική παρέµβαση θα ερχόταν µετά την ελληνική αντίδραση. Εφ’ όσον η Ελλάδα συµπεριφερόταν ως ο αδύναµος κρίκος της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, και µάλιστα σε εποχές που υπήρχε µάχιµος, εκπαιδευµένος και άριστα εξοπλισµένος ελληνικός στρατός, µε πρόσφατη πολεµική εµπειρία, τότε ήταν φυσικό να υποβαθµίζονται τα ελληνικά συµφέροντα στα νατοϊκά πλαίσια. Το τρίτο θέµα, δηλαδή το Κυπριακό, αφορούσε περισσότερο τις σχέσεις Ελλάδος - Μ. Βρεταννίας. Οι αµερικανοί θέλησαν να κλείσουν το θέµα µε µία συµβιβαστική λύση, ήδη από την εποχή της ανόδου του Κ. Καραµανλή στην πρωθυπουργία, το 1955-6. Φυσικά, συµβιβαστική λύση στο Κυπριακό σήµαινε απώλεια της Ενώσεως της Κύπρου µε την Ελλάδα. Οι ΗΠΑ γνώριζαν ότι Ένωσις σήµαινε δυσαρέσκεια της Τουρκίας. Η δε Τουρκία ακολουθούσε παγίως πολιτική εκβιασµού της ∆ύσης και ενεφάνιζε τη σύµπραξή της µε τη δυτική συµµαχία ως µη δεδοµένη και ως δυνάµενη να αναθεωρηθεί ανά πάσα στιγµή. Έτσι, ακόµη και σε ζητήµατα που υστερούσε σε επίπεδο επιχειρηµάτων, οδηγούσε τη διαπραγµάτευση σε συµβιβασµό επωφελή γι’ αυτήν. Αντιθέτως, η Ελλάδα υπέκυπτε εύκολα στις αξιώσεις των ξένων συµµάχων, όπως π.χ. όταν δέχθηκε να συµµετάσχει στην τριµερή διάσκεψη που πρότειναν οι Άγγλοι, προκειµένου να εµπλέξουν την Τουρκία στις διαπραγµατεύσεις για την Κύπρο, ούτως ώστε ποτέ να µην ενωθεί αυτή µε την Ελλάδα. Εν πάσει περιπτώσει, σειρά ελληνικών σφαλµάτων, αλλά και τα λάθη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, οδήγησαν σε αλλεπάλληλες διπλωµατικές ήττες της Ελλάδος κατά την δεκαετία του ’60. Παρά ταύτα, οι ΗΠΑ πρότειναν το ευνοϊκώτερο µέχρι σήµερα για την Ελλάδα –σχέδιο λύσης του Κυπριακού, το σχέδιο Άτσεσον, το οποίο κατ’ αρχήν δέχτηκε η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου και το οποίο κανείς µέχρι σήµερα δεν έχει αποκαλύψει γιατί τελικώς απερρίφθη.
Οι πραγµατικές και οι φανταστικές αµερικανικές ευθύνες Ένα γεγονός που συνήθως αγνοείται από την τρέχουσα ιστοριογραφία είναι ότι οι Μεγάλες ∆υνάµεις συνήθως προσαρµόζουν την πολιτική τους στα κοινωνιολογικά και πολιτισµικά δεδοµένα κάθε χώρας. Οι Ηνωµένες Πολιτείτες µεταπολεµικά ανέλαβαν την κηδεµονία πολλών χωρών εκτός της Ελλάδος, π.χ. της Γερµανίας. Παρά την ύπαρξη πολυάριθµων αµερικανικών βάσεων και παρά το γεγονός ότι η ∆υτική Γερµανία ήταν σκληρό σύνορο του δυτικού στρατοπέδου, ίσως σκληρότερο από την Ελλάδα, η σοβαρότητα µε την οποίαν οι Γερµανοί ανέλαβαν να ανασυγκροτήσουν την κατεστραµµένη κοινωνία και οικονοµία τους σύντοµα τους οδήγησε να ξαναγίνουν παίκτες του παγκοσµίου συστήµατος. Αντιθέτως, στην Ελλάδα, οι Άγγλοι κατ’ αρχήν και στη συνέχεια οι Αµερικανοί αντιµετώπισαν µία πολιτική ηγεσία σπαρασσόµενη από έριδες, εµφύλιες
H N EA ¶ O§ITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
συγκρούσεις, πολιτική ανευθυνότητα, τεράστια διαφθορά και κυρίως εθελοδουλία. Ταυτόχρονα, έναν λαό ο οποίος, παρά τις αδιαµφισβήτητες αρετές του, στήριξε συστηµατικά την διεφθαρµένη κληρονοµική ολιγαρχία µε την ψήφο του, έναντι ευτελών πελατειακών ανταλλαγµάτων. Οι Άγγλοι και µετά οι Αµερικανοί εκµεταλλεύτηκαν φυσικά αυτά τα δεδοµένα για να δηµιουργήσουν µηχανισµούς ελέγχου και εξασφάλισης των γεωπολιτικών τους συµφερόντων. Το γεγονός π.χ. ότι, όπως φηµολογείται, αµερικανικές υπηρεσίες ενεπλάκησαν στην Αποστασία, στηρίχθηκε στην προθυµία µελών του ελληνικού κοινοβουλίου να χρηµατισθούν. Πώς θα µπορούσε να στηριχθεί µία επιχείρηση µαζικής εξαγοράς βουλευτών, σ’ ένα πολιτικό πλαίσιο εντιµότητος και διαφάνειας; Η δηµιουργία της παραστρατιωτικής οργάνωσης ΑΣΠΙ∆Α είχε ως βαθύτερη αιτία την ευκολία µε την οποία οι στρατιωτικοί προσχωρούσαν σε συνοµωτικές οργανώσεις µε πολιτικούς σκοπούς, κάτι που πολύ πρόσφατα εξαλείφθηκε από τις ελληνικές ένοπλες δυνάµεις. Από κει και πέρα, οι αµερικανικές υπηρεσίες που τυχόν ενεπλάκησαν είχαν τις δικές τους σκοπιµότητες. Ένα άλλο σηµείο που πρέπει εδώ να επισηµανθεί είναι ότι το αµερικανικό κράτος διαθέτει πολλές διαφορετικές µυστικές υπηρεσίες, που συχνά έρχονται σε σύγκρουση συµφερόντων µεταξύ τους, και κάθε µία έχει τις δικές της σκοπιµότητες. Εξάλλου, συχνά στελεχώνονται από εκπροσώπους διαφορετικών κοινωνικών οµάδων µε διαφορετικές συµπάθειες. Πιθανότατα, κάποια απ’ αυτές ενεπλάκη στην αποσταθεροποίηση του –ούτως ή άλλως ασταθέστατου– ελληνικού πολιτικού συστήµατος κατά τη διάρκεια του ’60. ∆ιερωτάται κανείς για ποιόν σκοπό· τα Ανάκτορα, οι κυριώτεροι πολιτικοί αρχηγοί, τα µεγάλα µέσα ενηµέρωσης τάσσονταν ανεπιφύλακτα υπέρ του νατοϊκού προσανατολισµού της Ελλάδος και είχαν δεδηλωµένη αντικοµµουνιστική τοποθέτηση. Η µόνη γεωστρατηγική σκοπιµότητα της επιβολής στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα φαίνεται ότι ήταν η στρατηγική υποστήριξη του Ισραήλ στον αραβοϊσραηλινό πόλεµο του 1967, αλλά αυτή θα µπορούσε προφανώς να παρασχεθεί και από µία κοινοβουλευτική κυβέρνηση. Άλλωστε, όταν ο Παπαδόπουλος βυσσοδοµούσε το 1959-61, δεν το έκανε ασφαλώς εν όψει κάποιου µελλοντικού αραβοϊσραηλινού πολέµου... Προσωπικά θεωρώ ότι η ∆ικτατορία των Συνταγµαταρχών αποτελεί προϊόν της ελληνικής κοινωνικοπολιτικής παθογένειας περισσότερο και λιγώτερο της δράσης ξένων υπηρεσιών. Πρόσωπα στο ελληνικό στράτευµα που είχαν σχέση µε αµερικανικές κ.λπ. υπηρεσίες πιθανώς ενέπλεξαν ξένους πράκτορες στην επιχείρηση ανατροπής του τότε πολιτικού κατεστηµένου. Από την άλλη πλευρά, ξένα κλιµάκια έπαιξαν τα δικά τους παιχνίδια. Αυτή η σύνθετη όψη ασφαλώς είναι πιο κοντά στην πραγµατικότητα από το σύνθηµα «αµερικανοκίνητη χούντα». Οπωσδήποτε, η οποιαδήποτε αµερικανική ανάµειξη σε επίπεδο µεσαίων ή κατώτερων στελεχών των αµερικανικών υπηρεσιών υπήρξε απαράδεκτη και ορθώς ζήτησε συγγνώµη ο πρόεδρος Κλίντον από τον ελληνικό λαό.
H N EA ¶ O§ITIKH
Η επίσηµη αµερικανική πολιτική έναντι της χούντας των συνταγµαταρχών ήταν η τυπική αναγνώριση και η συνέχεια της στρατιωτικοπολιτικής συνεργασίας. Παρασκηνιακά, οι Αµερικανοί πίεζαν διαρκώς τους δικτάτορες να προχωρήσουν στη διεξαγωγή εκλογών. Μπορεί κανείς να µεµφθεί τις ΗΠΑ ότι δεν αποκήρυξαν ανοιχτά το καθεστώς των συνταγµαταρχών. Στα πλαίσια, όµως, του Ψυχρού Πολέµου, τέτοιες ανοιχτές πιέσεις ήταν επικίνδυνο να προκαλέσουν µείζονα αποσταθεροποίηση, διακύβευση της ένταξης της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ και πλήρη απώλεια του αµερικανικού ελέγχου στην Ελλάδα. Οπωσδήποτε, οι ΗΠΑ χρεώνονται µε µία ανεκτική στάση έναντι της δικτατορίας, τη στιγµή που παρασκηνιακά πιθανόν να µπορούσαν να ασκήσουν µεγαλύτερη πιέση. Εκεί που πράγµατι οι Αµερικανοί έχουν σοβαρές ευθύνες είναι το 1974. Κι εδώ ασφαλώς ισχύουν τα προαναφερθέντα: την ανατροπή του Μακαρίου, που οδήγησε στην εισβολή, διέταξε ο Έλλην Ιωαννίδης. Άγνωστο µε ποια κίνητρα, εξωγενή ή ενδογενή. Βαρύτατες ευθύνες έχουν ασφαλώς οι Άγγλοι, που συναίνεσαν στην εισβολή, κατά την αστραπιαία επίσκεψη του Ετσεβίτ στο Λονδίνο. Οι Τούρκοι χρόνια περίµεναν την ευκαιρία: βαρύτατο ελληνικό ατόπηµα, καθεστώς χωρίς καµµία λαϊκή βάση και διαλελυµένες ένοπλες δυνάµεις στην Ελλάδα, κι ο Αµερικανός πρόεδρος υπόδικος και υπό παραίτηση. Θα ήταν προτιµώτερο να µιλήσει κανείς για ευθύνη προσωπικά του Κίσσιγκερ, που τις ηµέρες εκείνες ήταν ο πανίσχυρος και ανεξέλεγκτος κυβερνήτης των ΗΠΑ, παρά για «αµερικανικές ευθύνες». Με κανονικό πρόεδρο, πιθανόν οι ΗΠΑ να είχαν αποτρέψει την εισβολή. Πιθανόν. Λίγο µετά τα γεγονότα του Ιουλίου 1974, η συνταγµατική νοµιµότης επανήλθε στις ΗΠΑ –όπως και στην Ελλάδα, αλλά είχε δηµιουργηθεί δικαιολογηµένο βαθύ χάσµα µεταξύ ελληνικής κοινής γνώµης και ΗΠΑ. Οι κατηγορίες εναντίον των Αµερικανών µετέθεσαν βέβαια το πρόβληµα: αντί των Τούρκων, εβάλλοντο οι Αµερικανοί. Έτσι, αντί να οργανωθεί εθνική αντίσταση στην κατεχόµενη βόρεια Κύπρο, οργανώνονταν ανώδυνα και άλλωστε ατελέσφορα συλλαλητήρια στην αµερικανική πρεσβεία της Αθήνας. Αντί να υπάρξουν αντίποινα έναντι της Τουρκίας, στην δεύτερη τουρκική επίθεση, τον Αύγουστο του 1974, αποχώρησε η Ελλάς... από το ΝΑΤΟ, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο στους Τούρκους στρατιωτικούς και διπλωµάτες, να υποστηρίζουν τις απόψεις τους άνευ αντιλόγου. Όλη την δεκαετία του ’70, οι ΗΠΑ ήταν ο αποδιοποµπαίος τράγος της ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Ήταν φυσικά εύκολο να αποδοθούν συνολικά οι ευθύνες για την ελληνική δυσπραγία, για την υπανάπτυξη, την χούντα, την Κύπρο κ.λπ. στους Αµερικανούς. Η πραγµατικότητα φυσικά ήταν πολύ πιο πολύπλοκη. Αλλά είχε βρεθεί ένα χρήσιµο άλλοθι, για να µετατίθενται οι ευθύνες µακριά από εµάς. Οι ΗΠΑ επανήλθαν σε πιο ισορροπηµένες θέσεις, σταδιακά: δεν αναγνώρισαν το ψευτοκράτος που οι Τούρκοι κατασκεύασαν στα κατεχόµενα κυπριακά εδάφη του 1983, οργάνωσαν χωρίς επιτυχία διάφορες µεσολαβητικές προσπάθειες για το Κυπριακό, συª∞ƒ∆π√™ 2006
43
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
νέχισαν να παρέχουν στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα σε σταθερή αναλογία προς την βοήθεια στην Τουρκία και µεσολάβησαν για τα Σκόπια το 1993-5, αν και χωρίς επιτυχία. Παρενέβησαν πυροσβεστικά στην κρίση των Ιµίων το 1996, κατόπιν παρακλήσεως της ελληνικής κυβερνήσεως, το δε καλοκαίρι του 1996 απέτρεψαν ελληνοτουρκική σύρραξη, όταν ο Κλίντον έστειλε δύο υφυπουργούς του στην Αθήνα και στην Άγκυρα. Το 1999 οι Αµερικανοί έγιναν αντιπαθείς στην ελληνική κοινή γνώµη, όταν βοµβάρδισαν την Σερβία, διότι οι Έλληνες έτρεφαν παραισθήσεις περί ελληνοσερβικής φιλίας. Όταν τελείωσαν οι βοµβαρδισµοί, ο Μιλόσεβιτς έσπευσε να αναγνωρίσει τα Σκόπια ως «Μακεδονία», αλλά αυτό το περιστατικό δεν επαληθεύει το ελληνοσερβικό-αντιαµερικανικό ιδεολόγηµα, οπότε αποσιωπείται. Σηµειωτέον ότι οι ΗΠΑ αναγνώρισαν τα Σκόπια µόλις το 2004. Πάντως, η αεροπορική επιδροµή στη Σερβία δεν κατέστησε τους Αµερικανούς συµπαθέστερους.
Υπάρχει ελληνική πολιτική έναντι των ΗΠΑ; Και οι µεν ΗΠΑ είναι παγκόσµια υπερδύναµη, κι ένα από τα χίλια προβλήµατά της είναι η Ελλάδα. Η µικρή, περιφερειακή χώρα µας τι έπραξε για να επηρεάσει τις εξελίξεις; κινητοποίησε την οµογένεια στις ΗΠΑ, που αποτελεί ισχυρό ποσοτικό και ποιοτικό παράγοντα στην αµερικανική κοινωνία, υπέρ των ελληνικών εθνικών συµφερόντων; ∆ηµιούργησε ισχυρό στράτευµα, υπολογίσιµο στα πλαίσια του ΝΑΤΟ αλλά και επίφοβο σε περίπτωση κρίσεως; Στελέχωσε το υπουργείο Εξωτερικών µε ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει η ελληνική κοινωνία; ∆ηµιούργησε έναν διακοµµατικό φορέα επιστηµονικού σχεδιασµού της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής; Μίσθωσε εταιρίες LOBBYING στην Ουάσιγκτον; ∆ηµιούργησε διαύλους επικοινωνίας µε τα ποικίλα κέντρα σχεδιασµού της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ; Ανέδειξε πολιτική ηγεσία µή εύκαµπτη, µη εξαγοράσιµη, ανεξάρτητη και υπερήφανη, µε δεδοµένο δυτικό προσανατολισµό, που να µπορεί να συζητά σε επίπεδο αξιοπρέπειας και σοβαρότητας µε τους Αµερικανούς; Αντικατέστησε τις ρητορίες και τη συνθηµατολογία µε επιχειρήµατα, που να λάβει υπ’ όψιν της η άλλη πλευρά, τήρησε εθνικά αξιοπρεπή και ανυποχώρητη στάση έναντι των τουρκικών απειλών, ώστε η όποια αµερικανική διαµεσολάβηση να µην ασκείται µεταξύ ενός ισχυρού και ενός αδυνάµου, αλλά µεταξύ δύο πράγµατι αντιπάλων πλευρών; ∆ιαµόρφωσε κάποια αιτήµατα – π.χ. την εφαρµογή της Συνθήκης της Λωζάννης στην Ίµβρο και την Τένεδο ή την αποζηµίωση των προσφύγων του 1955-64, ακόµη και διεκδικήσεις, π.χ. την προστασία της ελληνικής πολιτιστικής κληρονοµιάς στην Τουρκία ή την µετατροπή του Οικουµενικού Πατριαρχείου σε αυτόνοµο έδαφος διεθνώς αναγνωρισµένο, έστω και ως αντίβαρο στις παράλογες τουρκικές διεκδικήσεις; H απάντηση σε όλα αυτά είναι ΟΧΙ. Αντί για αυτά, συµβαίνει το εξής σχιζοειδές φαινόµενο: η µεν ελληνική κοινή γνώµη επιχαίρει για την καταστροφή των δίδυµων πύργων στην Νέα Υόρκη το 2001, υποστηρίζει τον αιµοσταγή δικτάτορα Σαντάµ, ζητωκραυγάζει υ-
44
ª∞ƒ∆π√™ 2006
πέρ του Αχµαντινεζάτ, ευελπιστεί στην αναγέννηση της Ρωσσίας και στην άνοδο της Κίνας που θα εκµηδενίσουν την µισητή Αµερική. Χειροκροτεί τον Μιλόσεβιτς, τον «ήρωα» (λαθρέµπορο ναρκωτικών στην πραγµατικότητα) Αρκάν, τον Φιντέλ Κάστρο, τον Τσάβες, επικρίνει τον υπουργό Εξωτερικών Μολυβιάτη όταν υποκύπτει στις αµερικανικές πιέσεις για Κυπριακό και Σκόπια (ως εάν οι Αµερικανοί είναι υποχρεωµένοι να στηρίζουν εργολαβικώς τα ελληνικά εθνικά συµφέροντα όταν δεν τα στηρίζουµε εµείς οι ίδιοι) αλλά χειροκροτεί την ίδια κυβέρνηση διότι υπέγραψε συµφωνίες µε την Κίνα, που θα µεταβάλουν την Ελλάδα σε πύλη εισόδου φθηνών κινεζικών προϊόντων, που θα κλείσουν και τις τελευταίες ευρωπαϊκές βιοτεχνίες. Η ίδια κοινή γνώµη στέλνει τα παιδιά της να σπουδάσουν στις ΗΠΑ, ντύνεται, διασκεδάζει και τρέφεται µε αµερικανικά προϊόντα, εργάζεται ή ψωνίζει σε αµερικανικές εταιρίες και χρησιµοποιεί αµερικανική τεχνολογία. Η ίδια αυτή κοινή γνώµη εκλέγει πρωθυπουργό και αρχηγό αξιωµατικής αντιπολιτεύσεως που έχουν και οι δύο σπουδάσει και εκπαιδευτεί στις ΗΠΑ. Η ίδια αυτή κοινή γνώµη προσπαθεί µε κάθε τρόπο να αποφύγει µετάθεση στα σύνορα, ώστε να είναι απαραίτητη η έντροµη προσφυγή στην αµερικανική παρέµβαση, κάθε φορά που οι Τούρκοι τραβάνε το σκοινί. Και απορρίπτει το πράγµατι απαράδεκτο σχέδιο ΑΝΑΝ, αλλά έχοντας προηγουµένως επί τριάντα συναπτά έτη αποφύγει να κάνει αυτό που όλοι οι άλλοι λαοί του πλανήτη έκαναν –και οι Έλληνες του παρελθόντος– στην αντίστοιχη περίπτωση: εθνική αντίσταση.
Συµπέρασµα Η µεν αµερικανική υπερδύναµη ρυθµίζει τη συµπεριφορά της έναντι της Ελλάδος ανάλογα µε τα δικά της συµφέροντα. Μπορεί κανείς να έχει άποψη για τις ΗΠΑ ως υπερδύναµη: αν ασκούν την κυριαρχία τους µε ηθικό ή όχι τρόπο, αν επιλύουν περισσότερα προβλήµατα απ’ ό,τι προκαλούν, αν κοµίζουν πρόταση πολιτισµού ή απλώς κόκα-κόλα και χάµπουργκερς. Αλλά το να αγνοήσουµε την –καλώς ή κακώς– µοναδική σήµερα, πιθανόν όχι αύριο, αλλά σήµερα οπωσδήποτε παγκόσµια υπερδύναµη, είναι όχι µόνον παράλογο αλλά και επικίνδυνο. Η µοναξιά –ή η συµµαχία µε Σερβίες κ.λπ. που είναι το ίδιο και χειρότερο από την µοναξιά– στα φλεγόµενα Βαλκάνια είναι αυτοκτονία. Η µοναξιά έναντι της Τουρκίας είναι αυτοκαταστροφή. Οι δε υποτιθέµενες εναλλακτικές «λύσεις» µε Ρώσσους, Κινέζους κ.λπ. προδίδουν όχι µόνον ιστορική άγνοια για τις σχέσεις των δυνάµεων αυτών µε την Ελλάδα, αλλά και παραγνώριση του ολοκληρωτισµού - αντιδηµοκρατικού ανελεύθερου χαρακτήρα των χωρών αυτών. Εποµένως: όχι στην συνθηµατολογική διαρκή καταγγελία των ΗΠΑ, που οδηγεί στην αυτοπεριθωριοποίηση, αλλά στη διαµόρφωση πλαισίου ενίσχυσης της διεθνούς µας θέσεως και επηρεασµού της αµερικανικής εξωτερικής πολιτικής προς τα δικά µας εθνικά συµφέροντα. Κάτι που φυσικά δεν επιτυγχάνεται µε εθελόδουλη, α! ναξιοπρεπή και ανίκανη ιθύνουσα τάξη.
H N EA ¶ O§ITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
°È· ÙËÓ Â!ÈÛ΢‹ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ !ÔÏÈÙÈ΋˜ ·!¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ∏¶∞ Tου Γιάννη Σακιώτη
O
έντονος αντιαµερικανισµός ολόκληρου του κόσµου, των Ευρωπαίων και φυσικά των Ελλήνων συµπεριλαµβανοµένων, είναι ένα κοινωνιολογικό και πολιτικό φαινόµενο που απασχολεί χιλιάδες ερευνητές, αρθρογράφους και δεξαµενές σκέψης. Ο αντιαµερικανισµός έχει πολλές αιτίες και σηκώνει αµέτρητες ερµηνείες. Υπάρχουν ωστόσο ορισµένοι κοινοί τόποι που κανένας δεν µπορεί να αµφισβητήσει. Κατ’ αρχάς ο αντι-αµερικανισµός δεν έχει ανθρωπολογική βάση. ∆εν αποτελεί ρατσιστικό ή ξενοφοβικό φαινόµενο, κατά το αντίστοιχο του αντισηµιτισµού. Και σε καµία περίπτωση δεν ευσταθεί η συνωµοσιολογική επίκληση της συµµαχίας των ΗΠΑ µε το Ισραήλ ή η ολωσδιόλου ανυπόστατη παγκοσµίως υφέρπουσα µυθολογία ότι «Εβραίοι κυβερνάνε την Αµερική» για να ενταχθεί στο αδιόρατο στρατόπεδο των «φιλοσηµιτικών δυνάµεων» το παντοδύναµο σύστηµα της αµερικανικής ηγεµονίας, δηλαδή το τρίπτυχο κυβερνώσα πολιτική και στρατιωτική ελίτ – µεγαλοεπιχειρηµατίες – επιστήµονες/διανοούµενοι των ΗΠΑ, όπου οι συσχετισµοί είναι συντριπτικοί υπέρ των λευκών αγγλόφωνης καταγωγής. Ακόµη, είναι κοινά παραδεκτό ότι ο αντιαµερικανισµός φθάνει στα ύψη όταν έχει προηγηθεί ή επίκειται κάποια πολεµική ενέργεια των ΗΠΑ. Με άλλα λόγια η δράση προκαλεί –εύλογη- αντίδραση. Ωστόσο, ο αντιαµερικανισµός, σε ορισµένες µόνο περιπτώσεις προκύπτει από αντι-ιµπεριαλιστική θέση, καθώς τα ελατήρια της συντριπτικής πλειοψηφίας των διαµαρτυρόµενων εδράζονται επί των µικρότερων ή µεγαλύτερων εθνικών φιλοδοξιών κάθε χώρας. Ένα καλό παράδειγµα είναι η στάση της τουρκικής
H N EA ¶ O§ITIKH
κοινωνίας (και ακολούθως της τουρκικής κυβέρνησης) απέναντι στις ΗΠΑ µόλις 3 χρόνια πριν, όταν η Ουάσιγκτον ζήτησε την ενεργό υποστήριξη των Τούρκων προκειµένου να δηµιουργήσει ένα ισχυρό βόρειο µέτωπο εισβολής στο Ιράκ. Σχεδόν σύσσωµη η τουρκική κοινωνία εξοργίστηκε και βγήκε σε έξαλλη κατάσταση στους δρόµους. Πόσοι από αυτούς ήταν γνήσιοι αντι-ιµπεριαλιστές; Ελάχιστοι αριστεροί και ελαχιστότεροι οικολόγοι, εκείνοι δηλαδή που επί δεκαετίες σώζουν –µε τεράστιο προσωπικό τίµηµα- την τιµή του δηµοκρατικού κόσµου της Τουρκίας. Τα υπόλοιπα πλήθη ενδιαφέρονταν αποκλειστικώς για την αποτροπή του ξεκινήµατος µιας σειράς περίπλοκων διασυνοριακών διεργασιών, που είναι σαφές ότι θα ενίσχυαν την απειλή δηµιουργίας κουρδικού κράτους και µεσοπρόθεσµα θα αφαιρούσαν τη δυνατότητα της Τουρκίας να απλώσει τη γεωστρατηγική της επιρροή στην χρυσοφόρο από πετρέλαια περιοχή της Μοσούλης. Προοπτική αντίθετη µε το στενό εθνικό συµφέρον της Τουρκίας, η οποία έχει διακριθεί –δυστυχώς- στην πολύπλευρη, ωµότατη και βάναυση καταστολή των κουρδικών πληθυσµών τα τελευταία 30 χρόνια. Μία ακόµη επιβεβαίωση αυτού του µηχανισµού που θα µπορούσαµε να τον αποκαλέσουµε «µικροϊµπεριαλιστικό αντιαµερικανισµό» έρχεται από τον άµετρο και αλόγιστο φιλοαµερικανισµό των Κούρδων, που βλέπουν πλέον να πλησιάζει η πολυπόθητη στιγµή να αποκτήσουν πατρίδα. ∆εν µπορεί επίσης να παραβλέψει κανείς το γεγονός ότι η παγκόσµια φτώχεια υποδαυλίζει τον αντιαµερικανισµό. Όχι τόσο επειδή οι Αµερικανοί είναι το πλουσιότερο και οικονοµικά επικυ-
ª∞ƒ∆π√™ 2006
45
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
ρίαρχο έθνος της γης, όσο εξαιτίας της στενής συνεργασίας των ΗΠΑ µε δεκάδες φαύλες, βαθιά διεφθαρµένες, αυταρχικές και βάναυσες εθνικές ελίτ, σε όλα τα µήκη και πλάτη του σύγχρονου κόσµου, οι οποίες υπεξαιρούν το εθνικό εισόδηµα στέλνοντας στην κόλαση της παντοτινής φτώχειας, των ασθενειών, της ολόπλευρης εξαθλίωσης και της πρόωρης θνησιµότητας µάζες δισεκατοµµυρίων συνανθρώπων µας. Στη συνέχεια, µεγάλο µέρος των µαζών αυτών καθίστανται το ευάλωτο ανθρώπινο υλικό εµπράγµατης και ηθικής υποστήριξης της παγκόσµιας εξτρεµιστικής ισλαµιστικής τροµοκρατίας, χωρίς αυτή η διαπίστωση να σηµαίνει ότι οι τροµοκράτες που επικαλούνται το Κοράνι αποτελούν φαινόµενο που µπορεί να αναλυθεί αποκλειστικά µε µαρξιστικούς όρους. Η απλουστευτική ανάλυση που χρησιµοποιεί τη µαρξιστική µέθοδο για να αναλύσει τον ιµπεριαλισµό/καπιταλισµό των ΗΠΑ µε τους όρους της αγοράς -οι πολέµιοι της οικονοµικής παγκοσµιοποίησης το πράττουν καθηµερινά-, διαπράττει ένα σοβαρό µεθοδολογικό σφάλµα: πετάει στο καλάθι των αχρήστων την ιστορία, την ανθρωπολογία και την κοινωνιολογία. Εάν κάποιος φιλοδοξεί να αναλύσει τα ελατήρια της υπερδύναµης του 21ου αιώνα και να ερµηνεύσει τις βαθύτερες κινητήριες δυνάµεις του επιδιωκόµενου αµερικανικού imperium, οφείλει να ξεκινήσει από το κοινωνικό ψυχογράφηµα της αµερικανικής ελίτ. Το οποίο διαθέτει ένα σωρό καθόλου αξιολογηµένα υλικά από τις περισσότερο ή λιγότερο βαρύγδουπες αναλύσεις και προσεγγίσεις της αµερικανικής εξωτερικής πολιτικής που παρουσιάζονται σχεδόν καθηµερινά στον εγχώριο και διεθνή τύπο και τη σχετική βιβλιογραφία. Όπως για παράδειγµα τη βαθιά αντι-βρετανική συλλογική µνήµη που αναπαράγεται από τα αµερικανικά πανεπιστήµια, ινστιτούτα και δεξαµενές σκέψης. Οι Αµερικανοί άλλωστε όχι µόνο έδιωξαν τους Βρετανούς από τα εδάφη του Νέου Κόσµου µε µια µακρά επίµονη και αιµατηρή επανάσταση, αλλά οργάνωσαν σε µεγάλο βαθµό τη συντριβή του βρετανικού αποικιοκρατικού συστήµατος στη µετά το τέλος του ∆εύτερου Παγκόσµιου Πολέµου εποχή, εκπαιδεύοντας και οργανώνοντας τα στελέχη και τις δυνάµεις που εξεγέρθηκαν για να διώξουν τους Βρετανούς και να ιδρύσουν νέα ανεξάρτητα κράτη σε όλη τη γη (βλέπε Νκρούµα στην Γκάνα κ.ο.κ.). Άλλα υλικά που παγίως αγνοούνται, κυρίως σε ό,τι αφορά στις ελληνοαµερικανικές σχέσεις, είναι η υψηλού επιπέδου αρχαιοελληνική παιδεία και ο κλασικός φιλελληνισµός µεγάλου µέρους της αµερικανικής ελίτ, η πανίσχυρη και ικανή να επιβάλει απόψεις ελληνική οµογένεια, η οποία είναι σε θέση να εκλέγει τον πρόεδρο των ΗΠΑ, αλλά και ουκ ολίγους κυβερνήτες, γερουσιαστές και βουλευτές και οι δεκάδες χιλιάδες Έλληνες επιστήµονες, που µέσα από αξιοκρατικές διαδικασίες διαπρέπουν στην ακαδηµαϊκή ζωή των ΗΠΑ. Ο έντονος ελληνισµός όµως που είναι παρών σε διάφορα επίπεδα της πολιτικής ζωής των ΗΠΑ δεν σηµαίνει ότι οι κυβερνώσες ελίτ δεν έχουν διαπράξει εγκλήµατα κατά της Ελλάδας, όπως η χούντα, έγκληµα που ανα-
46
ª∞ƒ∆π√™ 2006
γνώρισε και ο Κλίντον. Ούτε ότι δεν πρόκειται να διαπράξουν άλλα ατοπήµατα σε βάρος της χώρας µας στο µέλλον. Απλούστατα, διότι στην αµερικανική πολιτική σκηνή κινούνται πολλά αντίρροπα προς τα ελληνικά γεωστρατηγικά συµφέροντα (π.χ. τουρκικό, αλβανικό λόµπι κ.ο.κ.), τα οποία είναι ικανά να επηρεάσουν τις µελλοντικές εξελίξεις αρνητικά για την Ελλάδα.
Το –διαχρονικό- πρόβληµα της υποτέλειας και τα µεγάλα ελλείµµατα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής Ας αποδεχθούµε πλήρως µια εξωπραγµατική υπόθεση εργασίας. Ότι δηλαδή οι ΗΠΑ είναι µια παγκόσµια ηθική δύναµη, ειλικρινής φίλη, σύµµαχος, φύλακας και εγγυητής της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας ή της Ευρώπης κ.ο.κ. Τι θα έπραττε σε µια τέτοια περίσταση µια ανιστόρητη χώρα ή µια ακόµη πιο ανιστόρητη υπό εκκόλαψη ένωση χωρών όπως η Ε.Ε.; Η αυθόρµητη λογική απάντηση ενός ανιστόρητου υποκειµένου δεν µπορεί να ήταν άλλη από το: «ευχαριστούµε πολύ, και εµείς τότε καταργούµε τις ένοπλες δυνάµεις µας, να µην πονοκεφαλιάζουµε µε δύσκολα πράγµατα, να εξοικονοµήσουµε επιπλέον τεράστιους πόρους για την ευηµερία µας και ας έρθουν Αµερικανοί στρατιώτες να φυλάνε τα σύνορά µας». Η ιστορία όµως -έχει αποδειχθεί εκατοντάδες φορές- δεν είναι µια στατική διαδικασία και προς λύπη του Φουκουγιάµα κάθε άλλο παρά τελείωσε. Συνεπώς, η οικειοθελής διάλυση και εγκατάλειψη του µηχανισµού εθνικής άµυνας από ένα κράτος παράγει µόνο ένα σίγουρο αποτέλεσµα: την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας. Όχι επειδή οι Αµερικανοί εάν το ήθελαν δεν θα µπορούσαν να υπερασπισθούν επιτυχώς τα σύνορα µιας χώρας σαν την Ελλάδα ή ακόµη και της Ευρώπης, αλλά επειδή απλούστατα, η κατάρρευση της εθνικής άµυνας µιας χώρας οδηγεί νοµοτελειακά στην υποτέλεια. Αντίθετα, όταν ένα σοβαρό κράτος διαθέτει αξιόµαχες ένοπλες δυνάµεις και δική της πολεµική βιοµηχανία µπορεί να διαπραγµατεύεται ως ίσος προς ίσον µε την/τις εκάστοτε υπερδύναµη/υπερδυνάµεις. ∆εν χρειάζεται να πάµε µακριά για να βρούµε παράδειγµα. Η Τουρκία είναι η χώρα που επαληθεύει µε ακρίβεια τη συγκεκριµένη φόρµουλα. Θα αντιτείνει κανείς ότι πρόκειται για χώρα µε αυταρχικό σύστηµα διοίκησης και µε παλαιές και νέες ιµπεριαλιστικές φιλοδοξίες. Πράγµατι, ωστόσο, σε καµία περίπτωση δεν είναι υποτελής και δεν παραλαµβάνει παραγγέλµατα από κανέναν. Ας διευκρινίσω ότι δεν προτείνω το τουρκικό µοντέλο ως πρότυπο προς µίµηση, ωστόσο καλό είναι να λέγεται και να γράφεται η πραγµατικότητα. Για να επανέλθω στο ζήτηµα της υποτέλειας, όταν µια χώρα δεν διαθέτει την παραµικρή αλυτρωτική ή επεκτατική φιλοδοξία -όπως η δική µας- και αντιθέτως έχει υποστεί και συνεχίζει να υφίσταται µια αλυσιτελή σειρά απωλειών και αµφισβητήσεων, εφ όσον δεν
H N EA ¶ O§ITIKH
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
διαθέτει το κίνητρο και την αποφασιστικότητα να διασφαλίσει τα δίκαια και τα εύλογα συµφέροντά της, όπως τουλάχιστον δείχνει η ακραία χαλαρή αµυντική κατάσταση πραγµάτων των τελευταίων είκοσι χρόνων, δεν µπορεί να περιµένει τίποτε άλλο από το να θεάται ανήµπορη το ξετύλιγµα του κουβαριού των τοπικών και περιφερειακών εξελίξεων, πολλές εκ των οποίων είναι µαθηµατικώς βέβαιο ότι θα είναι επώδυνες. Ή έστω, επειδή κάτι πρέπει να λέγεται και στο εκλογικό σώµα, η εκάστοτε κυβέρνηση µπορεί –όπως και συµβαίνει- να διαµαρτύρεται σχεδόν ψιθυριστά στα κύτταρα της διεθνούς κοινότητας όπου συµµετέχει (Ε.Ε., ΟΗΕ, ΝΑΤΟ) προκειµένου να µη χαλάσει η γενική «χαλαρότητα» που επικρατεί στον τόπο και να µη θιγούν τα κεκτηµένα υπερεισοδήµατα των κυκλωµάτων προµηθειών των -σε πάµπολλες περιπτώσεις- αµφίβολης αξίας και χρησιµότητας αµυντικών εξοπλισµών.
Τι συνεπάγεται µια ανάλογη στάση; Τι άλλο από την υπαλληλοποίηση της εκάστοτε εγχώριας κυβερνώσας ελίτ. Σε ποιο αφεντικό; ∆ύσκολη απάντηση… Το γεγονός ότι η στάση σχεδόν όλων των ευρωπαϊκών πολιτικών ελίτ είναι παρόµοια, σε καµία περίπτωση δεν ταυτίζει την Ελλάδα µε χώρες όπως η Γερµανία, η Γαλλία ή η Αυστρία. ∆ιότι πρόκειται για κράτη που ποτέ δεν εγκαταλείπουν τη διαπραγµάτευση και καταθέτουν συνεχώς αξιώσεις στα πρόσφορα προς τούτο fora, όπως είναι το ΝΑΤΟ ή το Συµβούλιο της Ε.Ε. Ας θυµηθούµε τον πρόσφατο σκληρό διαπραγµατευτικό αγώνα που έδωσε η Αυστρία ως πάτρωνας της εισόδου της Κροατίας στην Ένωση, µε αντάλλαγµα τη συγκατάνευσή της στην έναρξη των διαπραγµατεύσεων µε την Τουρκία. Ή τη συµµετοχή τόσων ευρωπαϊκών δυνάµεων στη νατοϊκή επέµβαση του 1999 στη Γιουγκοσλαβία, πράξη που κάθε άλλο παρά υποταγή στις ΗΠΑ σή-
Μία ιστορική «λεπτοµέρεια» στις σχέσεις Ελλάδας - ΝΑΤΟ Την ιδιαιτερότητα της ελληνο-αµερικανικής Συµφωνίας αναδεικνύει η συγκριτική κριτική του Σ. Αλλαµανή του ∆.Κ.Ε.Λ., στην Βουλή την 15η Μαρτίου 1954, αφ’ ενός του σχεδίου νόµου για την κύρωση της “Σύµβασης µεταξύ των Κρατών-Μελών της Συνθήκης του Β. Ατλαντικού για το νοµικό καθεστώς των δυνάµεων που συµµετέχουν σ’ αυτήν ...”, η οποία αφορούσε το γενικό καθεστώς µεταξύ των µελών του Ν.Α.Τ.Ο. και, αφ’ ετέρου, της ελληνο-αµερικανικής Συµφωνίας που είχε ήδη ψηφιστεί: “... Εισηγούµαι την ανεπιφύλακτον αποδοχήν. Έχω όµως να διατυπώσω ωρισµένας σκέψεις εξ αφορµής του περιεχοµένου των υπό κύρωσιν συµφώνων, αι οποίαι πρέπει να ακουσθούν εις τας θέσεις αυτάς και σχετίζονται µε τις διατάξεις ενός άλλου συµφώνου, το οποίον εκλήθη να κυρώση το θέρος η επιτροπή Εξουσιοδοτήσεως, δηλαδή του συµφώνου “περί παραχωρήσεως στρατιωτικών βάσεων της Χώρας µας εις τας Η.Π.Α.”. Θα ενθυµήσθε ότι υπήρξαν ουσιώδεις αντιρρήσεις δια το σύµφωνον αυτό εκ της πλευράς της Αντιπολιτεύσεως ... ορθώς και βασίµως η Αντιπολίτευσις επέκρινεν ωρισµένας διατάξεις του Ελληνοαµερικανικού Συµφώνου, αι οποίαι είναι σαφώς αντίθετοι µε το υπό κρίσιν σχέδιον νόµου. Αρχίζω µε το θέ-
H N EA ¶ O§ITIKH
µα της ετεροδικίας, την οποίαν εισήγαγε το Ελληνοαµερικανικόν Σύµφωνον. Σήµερον, µε το άρθρον 7 του υπό κρίσιν νοµοσχεδίου θεσπίζεται το αντίθετον. ∆ηλαδή, η Χώρα, η οποία φιλοξενεί στρατεύµατα µελών του Ν.Α.Τ.Ο. διατηρεί το δικαίωµα να δικάζουν τα δικαστήρια τα ιδικά της τα παραπτώµατα των ξένων στρατευµάτων. Το δικαίωµα ενός Κράτους να διαφυλάττη την αρµοδιότητα των δικαστηρίων του δι’ όσας πράξεις τελούνται εν τω εθνικώ χώρω του είναι δικαίωµα το οποίον αρρήκτως συνδέεται µε την εθνικήν ανεξαρτησίαν. ∆ι’ αυτό δε και τα Κράτη µε επιµονήν το προστατεύουν και σπανίως και προσκαίρως το απεµπολούν. ∆ιαφορά υπάρχει ωσαύτως µεταξύ του συµφώνου, το οποίον εψηφίσαµεν το θέρος µε το σηµερινόν και εις το θέµα της φορολογικής ασυδοσίας, την οποίαν τούτο µεν την αποκρούει ενώ εκείνο την καθιεροί. Επίσης το σηµερινόν νοµοσχέδιον και δη εις τα άρθρα 9 και 10, λέγει ότι δια την είσοδον ξένων στρατευµάτων πρέπει εγκαίρως να ανακοινωθή τούτο εις την Χώραν, η οποία θα δεχθή τα στρατεύµατα αυτά και θα συγκατατεθή προς τούτο. Επίσης, το υπό κρίσιν νοµοσχέδιον, δεν θεσπίζει την τελωνειακήν ασυδοσίαν του Ελληνοαµερικανικού και καθιερώνει δια του άρ-
θρου 11 το δικαίωµα ελέγχου. Τέλος εις την παράγραφον 7 του ιδίου άρθρου αναφέρει ότι τα εισαγόµενα είδη υπόκεινται εις δασµολόγησιν, ενώ αντιθέτως το Σύµφωνον το Ελληνοαµερικανικόν το οποίον εψηφίσαµεν κατά το θέρος, καθιερώνει την ελευθέραν και ανεξέλεγκτον εισαγωγήν εις την Χώραν µας του εµψύχου και αψύχου υλικού των Η.Π.Α. Τέλος, άξιον σηµειώσεως είναι ότι το υπό κύρωσιν σύµφωνον εν άρθρω 14 εισάγει το δικαίωµα ν’ ασκή το Κράτος και έλεγχον επί του συναλλάγµατος των φιλοξενουµένων δυνάµεων. Νοµίζω, ότι είναι εντελώς ουσιώδεις οι διατάξεις αι περιεχόµεναι εις το υπό κύρωσιν σύµφωνον και δια τούτο εζητήσαµεν από το Σώµα την ανεπιφύλακτον ψήφισιν του υπό συζήτησιν νοµοσχεδίου. Θα ήθελα να απευθύνω µίαν υστάτην έκκλησιν προς την κυβέρνησιν, όπως προσέλθη εις διαπραγµατεύσεις µε την Αµερικανικήν Κυβέρνησιν, ώστε ν’ αποκαθάρη το Ελληνοαµερικανικόν Σύµφωνον από τα σηµεία εκείνα, τα οποία ετραυµάτισαν καιρίως την Εθνικήν ανεξαρτησίαν και την φιλοτιµίαν των Ελλήνων”. [Πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων 1954, σελ. 479[. Για την καταγραφή: Μαρίνα Πέτρου
ª∞ƒ∆π√™ 2006
47
º AKE§§O™ ∂ §§∏¡√∞ª∂ƒπ∫∞¡π∫∂™ ™ Ã∂™∂π™
µαινε για αυτές τις χώρες, καθώς ζήτησαν και έλαβαν σηµαντικά για αυτές ανταλλάγµατα συγκυριαρχίας µε τις ΗΠΑ σε ολόκληρο το χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το αν όλα αυτά είναι ηθικά και κατά πόσο µπορεί να συµφωνεί κανείς µε µια τέτοια στάση είναι ένα άλλο ερώτηµα, το οποίο απαντιέται –δυστυχώς- µόνο µε σκληρό τρόπο: κάθε αξιοπρεπής χώρα οφείλει να γνωρίζει και να διεκδικεί σε όλα τα πρόσφορα πεδία τα συµφέροντά της. Έτσι, για παράδειγµα, στη διαδικασία διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, η Ελλάδα που υπέστη τεράστιες ζηµιές στα συµφέροντά της, δεν είχε οργανωµένη αντιπρόταση εναλλακτικής λύσης και δεν διεκδίκησε το παραµικρό στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, εκεί όπου κάθε µία χώρα ξεχωριστά διαθέτει το µεγάλο όπλο του βέτο. Η απολύτως ρευστή εποχή µας –ας µην ξεχνάµε ότι έχουµε και την ανεξέλεγκτη παγκόσµια τροµοκρατία και τις επίσης ανεξέλεγκτες υπεραντιδράσεις των ΗΠΑ–, όπου ακόµη και θεµελιώδεις αξίες του δυτικού πολιτισµού που προτάσσουν την αξιοπρέπεια
του ατόµου, την προσωπική ελευθερία, το δικαίωµα να εκφράζεται κανείς µε το ιδιαίτερο πολιτισµικό του στίγµα, δεν είναι πια αυτονόητες ή τουλάχιστον δεν τις υπερασπίζονται όσο θα έπρεπε οι 25 της Ε.Ε., επιβάλλει αναστοχασµό και επαναπροσέγγιση της πραγµατικότητας µε ένα πρωταρχικό κριτήριο: τη βιωσιµότητα του σύγχρονου έθνους-κράτους. Βιωσιµότητα που στα καθ’ ηµάς µπορεί να επιτευχθεί µόνο µέσω της άσκησης µιας πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής που θα στοχεύει στην εξυπηρέτηση του βασικότερου εθνικού συµφέροντος: στην αυθυπαρξία του ελληνικού έθνους-κράτους, στο πλαίσιο της ενοποιούµενης Ευρώπης και της ευρύτερης πολιτικής οικογένειας του δυτικού κόσµου, µε σταθερά πάντοτε προσανατολισµένη την πυξίδα στις θεµελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου. Οι ΗΠΑ, καλώς ή κακώς ανήκουν στο ίδιο πλαίσιο µε την Ε.Ε. (∆ύση). Τα υπόλοιπα είναι ζήτηµα καθαρού µυαλού, δια! πραγµάτευσης και αποφασιστικότητας.
Τα αδύνατα σηµεία του αµερικανικού ιµπεριαλισµού Συγκρινόµενη µε τις προκατόχους της παγκόσµιες δυνάµεις –την Ελλάδα, την Ρώµη, το Βυζάντιο, την Ισπανία, τη Μεγάλη Βρεταννία κ.λπ.–, η αµερικανική αυτοκρατορία φαίνεται περισσότερο εύθραυστη και τα χρονικά της περιθώρια πιο περιορισµένα. ∆ύο είναι τα σηµαντικότερα συγκριτικά της µειονεκτήµατα: η έλλειψη ιστορικής συναίσθησης και η απουσία εξελιγµένου πολιτισµικού υποβάθρου. Το πρώτο την οδηγεί σε αδυναµία ορθής εκτίµησης των γεωπολιτικών δεδοµένων και της συλλογικής συµπεριφοράς κοινωνιών, µε τις οποίες συναλλάσσεται ή ελέγχει. Το αποτέλεσµα είναι να ευρίσκεται διαρκώς προ εκπλήξεων, που ανατρέπουν τους σχεδιασµούς της. Παραδείγµατος χάριν, οι ΗΠΑ νόµιζαν ότι µε τη στρατιωτική βία θα µπορούσαν να επιβάλουν τη δηµοκρατία δυτικού τύπου σε πρόθυµους πληθυσµούς, διότι δεν είχαν συναίσθηση της εντελώς διαφορετικής κοινωνικής και πολιτισµικής εξέλιξης των χωρών της Μέσης Ανατολής. Επίσης δεν είχαν προβλέψει την µαχητικότητα και την έ-
48
ª∞ƒ∆π√™ 2006
φεση των φανατικών µουσουλµάνων στις αυτοκτονικές επιθέσεις, διότι δεν είχαν συλλάβει τη µεταφυσική του Κορανίου. Εξαπατήθηκαν από τους Τούρκους στον πόλεµο εναντίον του Σαντάµ, διότι δεν γνώριζαν επαρκώς τη δαιδαλώδη οθωµανική διπλωµατία, ενώ υποτιµούν την αξία της µικρής Ελλάδας ως συµµάχου, διότι δεν συνειδητοποιούν ότι το όριο µεταξύ ∆ύσης και Ισλάµ επί αιώνες ήταν και είναι τα ελληνικά σύνορα. Στο Αφγανιστάν ελέγχουν µόνον την Καµπούλ, διότι δεν συνειδητοποίησαν τους βαθύτερους λόγους, για τους οποίους δύο αυτοκρατορίες, η βρεταννική και η σοβιετική, συνετρίβησαν εκεί, λόγους όχι τόσο γεωστρατηγικούς αλλά πολιτισµικούς. Στα Βαλκάνια συνετέλεσαν στη δηµιουργία χάους, το δε κενό που προέκυψε σπεύδουν να καλύψουν οι άφιλοι και συνεργαζόµενοι µε ισλαµικά δίκτυα Αλβανοί. Το αµερικανικό σχέδιο οικονοµικής και πολιτικής αφοµοίωσης της Ρωσσίας µετά το 1990 απέτυχε, διότι οι Αµερικανοί παραγνώρισαν το υψηλό πολιτισµικό παρελθόν
του ρωσσικού λαού και την ιστορικά βαθειά εθνική υπερηφάνεια και αυτοκρατορική του συνείδηση, µε αποτέλεσµα η Ρωσσία σήµερα να κυβερνάται από την παλαιά ΚGB, και να αναδιοργανώνει την αυτοκρατορία της στην κεντρική Ασία. Οι δε αµερικανοκίνητες «βελούδινες» επαναστάσεις στην Ουκρανία, στην Γεωργία κ.λπ. αποδεικνύονται προσωρινές και αµφίβολες. Και, το κυριώτερο, η κοντόφθαλµη εξωτερική πολιτική του Τζωρτζ Μπους ΙΙ αποξένωσε τις ΗΠΑ από τον φυσικό της σύµµαχο, την Ευρώπη, που παρά τη δηµογραφική και στρατιωτική της αδυναµία, είναι εις θέσιν να αντιληφθεί καλύτερα το βάθος τωνπροβληµάτων. Ασφαλώς, η παγκόσµια σκακιέρα σήµερα έχει έναν µόνον παίκτη, τις ΗΠΑ. Και ο παίκτης αυτός έχει µόνον έναν αντίπαλο: τις εσωτερικές του αντινοµίες. Γι’ αυτό και υπάρχει ο κίνδυνος να εκτελέσει µόνος του και εις βάρος του εαυτού του το επόµενο ρουά-µατ της Ιστορίας. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
H N EA ¶ O§ITIKH
ΠOΛITIΣTIKA I∆IOTPOΠA
Πρέπει να είµαστε αισιόδοξοι
Μ
ου λένε ότι γκρινιάζω πολύ. Ότι πολλοί αναγνώστες γκρινιάζουν πως δεν αντέχουν την γκρίνια και την απαισιοδοξία. Ιδιαίτερα από τους νέους ανθρώπους. Κατανοούν, δηλαδή, την ανάγκη µιας ασυµβίβαστης µατιάς, η οποία στο µυαλό τους είναι άρρηκτα συνυφασµένη µε την γκρίνια, αλλά ας µην το παρακάνουµε κιόλας ! Πρέπει, λένε, να µιλήσω για πράγµατα θετικά, ευχάριστα, να χειροκροτήσω µια επιτυχία, κάποιο από τα καλά της εποχής µας. Αλλιώς κινδυνεύω να στιγµατιστώ, στην καλύτερη περίπτωση ως γκρινιάρης και επαγγελµατίας απαισιόδοξος, στη χειρότερη σαν αντιδραστικός. Πώς να µιλήσω για ευχάριστα πράγµατα ενώ ζω ουσιαστικά πενθώντας ; Θα ήταν σαν να πήγαινα όπως ο τέως πρωθυπουργός µας σε κηδεία µε κρεµ συνολάκι… Πάλι θα θεωρηθεί ότι υπερβάλλω χάριν εντυπωσιασµού. ∆εν µπορώ όµως να είµαι χαρούµενος ή αισιόδοξος όντας ανέστιος. Κι όταν λέω ανέστιος εννοώ ότι κουβαλώ καθηµερινά µέσα µου ένα µεγάλο κενό που αυτός ο τόπος κι ο σηµερινός νεοελληνικός τρόπος καθιστά ολοένα εντονότερο κι οδυνηρότερο. Το κενό αυτό είναι ένα έλλειµµα ζωής. Ο Κωστής Παπαγιώργης προσπάθησε πρόσφατα να αποδώσει αυτή την κατάσταση, τονίζοντας ότι «µαθαίνει κανείς να ζει σε αυτόν τον τόπο, όπως µαθαίνει µια ξένη γλώσσα». ∆εν έχω σχεδόν κανένα κοινό άξονα αναφοράς µε την πλειοψηφία των οµοεθνών κι οµόγλωσσών µου. ∆εν µε ενώνει σχεδόν τίποτε µαζί τους. Η ζωή είναι µόνο πάλη για τη βελτίωση (οικονοµική, υλιστική) του περιχαρακωµένου και περιορισµένου ατοµικού µας βίου. Ασπάζονται το µεταµοντέρνο δόγµα της σχετικότητας των απόψεων, τις οποίες αναγκαστικά ιδεολογικοποιούν, ταυτίζονται κατά διαστήµατα µε ποικίλες, ακόµα κι αντιφατικές ιδέες, όπως ακολουθεί κανείς τον συρµό στα σακάκια ή στα παπούτσια. Το µοναδικό σηµείο επαφής µου µαζί τους είναι η ακονισµένη έξη της κατανάλωσης. Σε τέτοιο βαθµό κοφτερή, που αντιµετωπίζουµε ο ένας τον άλλο στις επαφές µας ως αντικείµενα προς κατάκτηση ή εκµετάλλευση. Στις σχέσεις µας ζητούµενο είναι η κοινή ευδαιµονία. Η υλιστική αντίληψη της ευτυχίας. Η κοινή φιλοδοξία της ανάδειξης. Τι γίνεται όταν σε συγκλονίζει ο Ταρκόφσκι, απηχώντας την ανάγκη σου για νοηµατοδότηση του βίου, λέγοντας ότι «υπάρχουν σηµαντικότερα πράγµατα στη ζωή από την ευτυχία» ; Νιώθω διχασµένος ανάµεσα σε έναν νεωτερικό «πολιτισµό» µεταµοντέρνου µηδενισµού, ηδονιστικού και σε µια ελληνική παράδοση από την οποία µε χωρίζει χάσµα γενναίο. Πώς να ανήκει κανείς σήµερα σε οποιαδήποτε κοινότητα, στην εποχή της κατάλυσης κάθε ιεραρχίας, κάθε κριτηρίου αξιολόγησης και του χλευασµού κάθε µεταφυσικής αγωνίας ; «Πρόκειται µάλλον για µια απώλεια. Απώλεια των θεµελίων της ζωής, που άλλοτε κι αλλού η ζωή, έστω και ως απτή και φωτεινή πυξίδα, ως κριτήριο και µέτρο του όντως πραγµατικού, τα είχε ενώ σήµερα όχι. Απώλεια του
H N EA ¶ O§ITIKH
βιωµατικού βάθους της ζωής και της πνευµατικής της ρίζας, εντέλει, απώλεια της ζωής της ίδιας», αναφέρει υποφέροντας ο οµήλικος Ηλίας Παπαγιαννόπουλος στην εξαίσια φιλοσοφική του πραγµατεία Έξοδος Θεάτρου. Πολλοί είναι εκείνοι που βγαίνουν από τα ρούχα τους όταν µιλήσει κανείς σήµερα για τέλος του ελληνικού πολιτισµού. Και µιλάµε για τέλος επειδή δεν υπάρχει κανένας να µετανοήσει, να συντριβεί, ανασταίνοντάς τον. «Να ζεις τον θάνατό σου για τους άλλους δεν έχει τέτοιο επάγγελµα εδώ», τραγουδούσε κάποτε ο Σαββόπουλος. Με αυτούς που εξεγείρονται θιγµένοι δύο τινά συµβαίνουν : είτε πρόκειται για την αριστερή ή αριστερίζουσα intelligentia (ουσιαστικά µη πολιτικοποιηµένη, µε µόνο διακριτικό µια ξύλινη αριστερίζουσα ρητορεία). Αυτή που επιθυµεί διακαώς να διατηρήσει τα εξουσιαστικά της προνόµια, δηλαδή την νοµή της καλούµενης πνευµατικής ζωής του τόπου (πανεπιστήµια, τύπο και τηλεόραση, δηµόσιο λόγο), µε µόνο κριτήριο την απαγόρευση, πίσω από την ιδεολογική ταµπέλα του προοδευτισµού, εισόδου στους ακέραιους, εργατικούς και επιστηµονικά άρτιους, που κινδυνεύουν να αποκαλύψουν το σπιθαµιαίο µέγεθος ή την αχαλίνωτη οικονοµική διαφθορά των καιροσκόπων. «∆ολοφονούν» πνευµατικά κάθε αντίθετη ή αποκλίνουσα άποψη, βαφτίζοντας τον εχθρό «συντηρητικό», «αντιδραστικό» ή ακόµη και «φασίστα». Αυτή την κατάσταση στηρίζουν και οι σοβαροί άνθρωποι του χώρου µε την σιωπή τους, φοβούµενοι τις συνέπειες της αντίδρασης. Είτε πρόκειται για την άλλη κατηγορία, τους «απέξω» : ∆εξιούς ή συχνότερα µη πολιτικοποιηµένες µετριότητες, που νιώθουν αδικηµένες γιατί έµειναν µακριά από τα πολιτικά ή πανεπιστηµιακά αξιώµατα και οι οποίες στηλιτεύουν µεν την παρακµή, αλλά δεν µπορούν να παραδεχθούν κανένα τέλος του ελληνικού πολιτισµού, το οποίο θα έσβηνε την ελπίδα να έρθει και η δική τους σειρά. Μόνη τους έγνοια να βρεθούν εκείνοι στη θέση των «άλλων». Θυσιάζουν τα οράµατά τους σε αυτό τον σκοπό. Και ενίοτε λοξοκοιτούν, ή χαϊδεύουν τους προοδευτικούς, για να µην κλείσουν οριστικά οι δίοδοι προς την ανάδειξή τους. Καµία από τις δύο πλευρές δεν µπορεί να ανεχθεί την επίκριση. Την «γκρίνια». Ποντάρουν όλοι τους, χωρίς να πιστεύουν σε τίποτε άλλο πέρα από το φουσκωµένο τους Εγώ, στην «αισιοδοξία». Κι εγώ δεν µπορώ να αντισταθώ στον πειρασµό της παράφρασης του Ανδρέα Κάλβου : «Σιγά, µην ταράξεις/την ιεράν ανάπαυσιν/των χορτασµένων». Περιµένω µε αδηµονία την εµφάνιση του Έλληνα Λεόν Μπλουά ή Τόµας Μπέρνχαρτ, που θα µιλήσει επιτέλους έξω από τα δόντια, µε µεγάλο ωστόσο πόνο, για αυτή τη σήψη. Όµως και πάλι παραφράζοντας τον Κάλβο αναρωτιέµαι : «Και ποιος ήκουσε ποτέ τον παραπονούντα ;» Σπύρος Γιανναράς
ª∞ƒ∆π√™ 2006
49
£ EATPO
∏ Ê·ÚÛÈ΋ ÙÚ·ÁÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¡Ù ºÈÏ›!!Ô Tου Γιάννη ∆ρακόπουλου Εντουάρντο Ντε Φιλίππο: “Το ψέµα έχει µακριά ποδάρια” Σκηνοθεσία: Γιάννης ∆ιαµαντόπουλος Νέο Ελληνικό Θέατρο Γιώργου Αρµένη
√
Ντε Φιλίππο είναι συγγραφέας καταστάσεων και όχι λεκτικών αστείων. Οι χαρακτήρες ολοκληρώνουν την πορεία τους µέσα στο έργο, οδηγώντας τον θεατή σ’ένα άρτιο θεατρικό αποτέλεσµα. Στο έργο αυτό οι καταστάσεις γεννώνται µέσα από την αδυναµία των ηρώων να αποδεχθούν την, πολλές φορές σκληρή, πραγµατικότητα µέσα στην οποία ζουν. Αδυνατώντας να την αποδεχθούν, κατασκευάζουν πλαστές πραγµατικότητες, ψευδείς, οι οποίες όµως ανταποκρίνονται σ’αυτά που θέλουν να πιστέψουν. Και έτσι επιβιώνουν , πραγµατώνονται και υπάρχουν µέσα από την ψευδή εικόνα που δηµιούργησαν τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τον κόσµο που τους περιβάλλει. Και εδώ γεννιέται το τραγικό. Όταν ο άνθρωπος για να υπάρξει αναγκάζεται να ψεύδεται απέναντι στον εαυτό του. Ο µόνος ήρωας του έργου που αρνείται να µπει σ’αυτό το παιχνίδι, ο Λίµπερο Ινκοράτο, είναι αυτός επί του οποίου κορυφώνεται το δράµα. Όταν ο κόσµος γύρω µας βυθίζεται µέσα στο χάος της εικονικής πραγµατικότητας, είναι µάταιο να προσπαθείς να ορθώσεις τη φωνή της λογικής. Κάθε αντίσταση τραβάει τον ήρωα όλο και πιο βαθειά, όπως η κινούµενη άµµος. Στην παράσταση η έξοχα δουλεµένη στις λεπτοµέρειές της κλοουνερή του Γιώργου Αρµένη , που ανάγει την κωµωδία σε είδος τραγικό, δίνει τον απαραίτητο µεταφυσικό τόνο µε ένα ηθοποιό που υποδύεται πάντα την άλλη όψη του νοµίσµατος κάθε ρόλου που αναλαµβάνει , οδηγώντας τον θεατή , δια της εις άτοπον απαγωγής σε διαρκή κλαυσίγελω. Η στερεότητα του κειµένου υποβοηθούµενη από τις υποστηρικτικές ερµηνείες των, Χρή-
50
ª∞ƒ∆π√™ 2006
‘Πρέπει να δρούµε sub specue determinatis και την ίδια στιγµή να συµπεριφερόµαστε sub specie praesentis έτσι ώστε η πραγµατικότητα που µας περιβάλλει να µην µας συντρίψει.’ Εουτζένιο Μπάρµπα
στου Μπίρου, Παντελή Παπαδόπουλου, Ηρώς Μουκίου, Αννας Γιαγκιώζη, Φαίης Βολόρου, Φωτεινής Παπαχρήστου, Θανάση Πετρόπουλου, Νίκου Κωνσταντακάκη, Μαρίας Καταλειφού, Ναυσικάς Πύρρου, δεν χάνει το άρωµα της εποχής του και των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών που δηµιούργησαν το ιταλικό νεορεαλιστικό θέατρο. Μένοντας στους ηθοποιούς, ο Μπίρος εκµεταλλεύτηκε µε µαεστρία όλο το άπλωµα που του επέτρεπε ο ρόλος του, ενώ η έκπληξη της παράστασης ήρθε από την Φωτεινή Παπαχρήστου, η σκηνική παρουσία και ωριµότητα της οποίας µόνο δευτεροετή σπουδάστρια της σχολής δεν θυµίζουν! Ο πολύπειρος Παντελής Παπαδόπουλος δεν δυσκολεύτηκε να δώσει υπόσταση σε έναν αχνά σκιαγραφηµένο τύπο και η Άννα Γιαγκιώζη να αλώσει τη σκηνή µε το αστείρευτο µπρίο της. Και φέτος, πολύ ορθώς, ο Γιώργος Αρµένης έδωσε την δυνατότητα σε σπουδαστές της σχολής του να πάρουν το βάπτισµα του πυρός και ευχόµαστε αυτή η πρακτική να συνεχιστεί. Σοφά διακριτική η σκηνοθεσία του Γιάννη ∆ιαµαντόπουλου και εντυπωσιακή η ισορροπία των σκηνικών και των κοστουµιών της Ντόρας Λελούδα που δεν πρόδωσαν ούτε την εποχή ούτε την µεταφυσική διάσταση του έργου, συνδυασµός όχι πάντα εύκολος. Η µουσική του ∆ιονύση Τσακνή και οι φωτισµοί του Μανούσου Παναγιώτη έδωσαν ακριβώς όσο έπρεπε το παρόν. Γενικά, η παράσταση ήταν πολύ προσεγµένη στις λεπτοµέρειές της και άρτια ισορροπηµένη. Χαρίζει αβίαστο γέλιο και ταυτόχρονα µένει , και αυτό είναι το σπουδαιότερο, απόλυτα πιστή στις προθέσεις του συγγραφέα. !
H N EA ¶ O§ITIKH
K INHMATO°PAºO™
AÁÚ‡!ÓÈ· Tου Kωνσταντίνου Mπλάθρα
H
Aγρύπνια του Nίκου Γραµµατικού είναι από τις ταινίες που πραγµατικά διακρίθηκαν στο 46ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Σε απόσταση από τις άλλες ελληνικές ταινίες του Φεστιβάλ, η Aγρύπνια δίνει µία ιστορία µε αληθινή συγκίνηση. Ένας διεφθαρµένος αστυνοµικός, ο οποίος διώκεται για κάτι που στην αρχή δεν ξέρουµε, αναζητά βοήθεια από τον µικρότερο αδελφό του, που είναι παπάς. O Aνδρέας, ο µεγαλύτερος αδελφός, είναι το µαύρο πρόβατο της οικογένειας, ενώ ο Nίκος, ο παπάς, είναι το πρότυπο του ευαίσθητου και του αλτρουιστή, µε συµµετοχή στην ιεραποστολή κ.λπ., αλλά και ηθικό στήριγµα της οικογένειας του άτακτου αδελφού του. Aπό την αρχή της ταινίας έχουµε την αντιστροφή της παραβολής του Aσώτου, µε τον µεγάλο να είναι ο άσωτος και τον νεώτερο να µένει ο πιστός γιος. H εικόνα αυτή θα ανατραπεί µέχρι το τέλος, καθώς ξετυλίγεται η ιστορία και όσο προχωράει η νύχτα. Tο επόµενο πρωί ο Nίκος θα είναι αυτός που περισσότερο χρειάζεται τη βοήθεια του Aνδρέα. Tο σενάριο, που έγραψε ο σκηνοθέτης µαζί µε τον Nίκο Παναγιωτόπουλο, έχει όλες εκείνες τις ανατροπές που θα κρατήσουν αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του θεατή µέχρι το τέλος, ενώ το ξετύλιγµα των χαρακτήρων και οι συνεχείς αποκαλύψεις στις σχέσεις των δύο αδελφών δίνουν µία ιστορία που σέβεται την αλήθεια της ελληνικής κοινωνίας χωρίς βερµπαλιστικούς µελοδραµατισµούς ή αφ’ υψηλού διανόηση. Eπιπλέον, η σκηνοθεσία του Γραµµατικού επιµένει στα πρόσωπα και στην επίπονη σχέση τους και ζωντανεύει δύο ανθρώπους αναγνωρίσιµους. Tους σκιαγραφεί µε µαεστρία έτσι ώστε να τους γνωρίσουµε καλά. Aποσπά, τέλος, πολύ καλές ερµηνείες από τους ηθοποιούς, οι οποίοι και αναλαµβάνουν να φέρουν εις πέρας το νυκτερινό αυτό δράµα. ∆ί-
H N EA ¶ O§ITIKH
καια ο Bαγγέλης Mουρίκης κέρδισε το Kρατικό Bραβείο A’ Aνδρικού Pόλου, για τον ρόλο του Aνδρέα. Eκείνο που πρέπει να προσγράψουµε στα χαρακτηριστικά του σκηνοθέτη είναι η επιµονή του στην εντοπιότητα. Tο νησί του, η Σαλαµίνα, είναι κι εδώ τόπος αναφοράς. Eίναι σαν να µας συνιστά οικεία πρόσωπα, πρόσωπα που γνωρίζει, µέσα σ’ έναν χώρο πραγµατικό, που δεν έχει, ευτυχώς, τίποτα από το φολκλορικό σκηνικό µιας τουριστικής Eλλάδας. Γνωρίζει βαθειά τους χαρακτήρες της ταινίας του, γι’ αυτό και τα καταφέρνει να γίνουν δικοί µας άνθρωποι. Eίναι σηµαντικό που µία ελληνική ταινία µπορεί να αναπλάθει µ’ αυτή την αλήθεια το ανθρώπινο και το αστικό τοπίο της χώρας µας. Ίσως αυτή είναι και η συνεισφορά του Γραµµατικού, ο οποίος, µε αρκετές ταινίες µέχρι σήµερα, εµµένει στην αµεσότητα, σε ιστορίες και πρόσωπα αναγνωρίσιµα, που µας αφορούν. Kαταφέρνει έτσι να εµπλέξει τον θεατή στην ιστορία, να του δώσει την απαραίτητη ταύτιση που θα οδηγήσει τον ίδιο, µαζί µε τους ήρωες, στην κάθαρση του τέλους, όπου όλα θα αποκαλυφθούν και µε τη δόνηση αυτή θα επαναφέρουν τις σχέσεις των δύο αδελφών στην αληθινή τους διάσταση. H ταινία κέρδισε το B’ Kρατικό Bραβείο το 2005. Θα µπορούσε να είχε κερδίσει και το πρώτο. ! Aγρύπνια 99’ Έγχρωµο, Eλλάδα Σκηνοθεσία: Nίκος Γραµµατικός • Σενάριο: Nίκος Παναγιωτόπουλος, Nίκος Γραµµατικός • Φωτογραφία: Σίµος Σαρκετζής • Mοντάζ: Γιάννης Kατσάµπουλας • Mουσική: Mπάµπης Παπαδόπουλος • Παίζουν: Bαγγέλης Mουρίκης, Mιχάλης Tζουρουνάκης, Aγγελική ∆ηµητρακοπούλου, Hρώ Λούπου, Έρση Mαλικέντζου.
ª∞ƒ∆π√™ 2006
51
B IB§IO
√ ∞ÚÛ¿Î˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÌfiÓÔÓ Â˘ÂÚÁ¤Ù˘ ¢ËÌ‹ÙÚË ªÈ¯·Ïfi!Ô˘ÏÔ˘, ∞ÚÛ¿Î˘. ∏ ÛΤ„Ë Î·È Ë !ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ‰Ú¿ÛË, ∫¿ÎÙÔ˜, ∞ı‹Ó· 2005, 253 ÛÛ.
¶
ρόκειται για µία συναρπαστική βιογραφία µιας ουσιαστικώς άγνωστης προσωπικότητας, που όµως έχει γραφεί µε επιστηµονική επιµέλεια και, φυσικά, δεοντολογία. Πράγµατι, όπως διευκρινίζει στον πρόλογο ο συγγραφέας, ο Απόστολος Αρσάκης δεν είναι εθνικός ευεργέτης «συµβατικού τύπου», εφ’ όσον το στερεότυπο: «γέννηση στην Ελλάδα - εγκατάσταση σε ξένη χώρα – πλουτισµός - ευεργεσίες προς τη γενέτειρα - παλιννόστηση κτλ.» δυσχερώς και µερικώς εφαρµόζεται στην περίπτωσή του. Γεννήθηκε στην Ήπειρο, κοντά στην Πρεµετή, δηλαδή σε περιοχή που σήµερα αποτελεί µέρος της αλβανικής επικράτειας. Είχε βλαχική καταγωγή, εγκαταστάθηκε, κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, µαζί µε την πατρική του οικογένεια στο Βουκουρέστι, πρωτεύουσα της Βλαχίας, που, όπως και η Μολδαβία, ήταν τότε κρατική οντότητα υποτελής στους Οθωµανούς. Πολύ νωρίς έδωσε δείγµατα όχι µόνο φιλοµάθειας αλλά και εκπληκτικής ευφυίας. Ο θείος του, ο οποίος είχε ήδη πλουτίσει στις Παραδουνάβιες Ηγεµονίες, χρηµατοδότησε τις σπουδές του αρχικώς στη Βιέννη, όπου ο νεαρός Απόστολος σπούδασε Φιλοσοφία, και µετά στη Χάλλη της Γερµανίας, στο πανεπιστήµιο της οποίας, το 1812, αναγορεύθηκε διδάκτωρ Ιατρικής και Χειρουργικής. Τον επόµενο χρόνο δηµοσίευσε, στα λατινικά, την κλασσική πραγµατεία του De piscium cerebro et medulla spinali, όπου κατέδειξε τη συγγένεια του νευρικού συστήµατος των ψαριών µε εκείνο των ανθρώπων – θέµα που έµελλε να ξαναπιάσει πολλές δεκαετίες αργότερα ο Ζίγκµουντ Φρόυντ. Μετά πήγε πάλι στη Βιέννη, όπου ειδικεύθηκε στην Οφθαλµολογία αλλά, ενώ όλα έδειχναν πως προαλειφόταν για να εξελιχθεί σε λαµπρό πανεπιστηµιακό δάσκαλο, διάδοχο του περίφηµου Ιωάννη-Φρειδερίκου Meckel, αυτός προτίµησε να επιστρέψει στο Βουκουρέστι και
52
ª∞ƒ∆π√™ 2006
να ασχοληθεί µε την πολιτική. Η πολιτική του δράση αποτελεί κεφάλαιο τελείως άγνωστο στην Ελλάδα – και αυτό µπορεί να θεωρηθεί η κύρια προσφορά του συγγραφέα στο κοινό της χώρας µας. Ο Αρσάκης, όπως ήδη επισηµάνθηκε, ήταν άνθρωπος µεγάλης ευφυίας– για αυτό µιλούσε και έγραφε µε ευχέρεια πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Πέρα από τα ελληνικά, αρχαία και νέα, που γνώριζε τέλεια, τα λατινικά, τα αλβανικά και, φυσικά, τα ρουµανικά, µιλούσε άριστα γαλλικά και γερµανικά. Κατά συνέπεια ήταν το κατ’ εξοχήν ενδεδειγµένο πρόσωπο για να αναλάβει, µε διάφορα κατά καιρούς αξιώµατα, την ευθύνη των εξωτερικών σχέσεων της Βλαχίας αρχικά και της ενωµένης Ρουµανίας αργότερα. Ρωσσόφιλος κατά βάσιν και ενταγµένος στη συντηρητική πλευρά του πολιτικού φάσµατος, υπήρξε εκείνος ο οποίος καθοριστικώς συνέβαλε στην ανατροπή του κοµµουνιστικής απόκλισης επαναστατικού καθεστώτος που επιβλήθηκε στις Παραδουνάβιες Ηγεµονίες κατά το 1848. Επιπλέον, ήταν, όπως δείχνει ο συγγραφέας, από τους πρώτους που διάβασαν προσεκτικά το Κοµµουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ και Ένγκελς και προειδοποίησε τι έµελλε να γίνει στην Ευρώπη, σε περίπτωση κατά την οποία οπαδοί του Μαρξισµού κατάφερναν να πάρουν την εξουσία σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα. Τον προβληµατισµό του πάνω στις θέσεις του Μαρξισµού ενέτεινε και το αγροτικό ζήτηµα που επί δεκαετίες σοβούσε στη Βλαχία και τη Μολδαβία. Έτσι, το 1860 κυκλοφόρησε, στα γαλλικά και τα ρουµανικά, το µικρό αλλά πολύ σηµαντικό έργο του Το ζήτηµα της ιδιοκτησίας. Στο βιβλιαράκι αυτό ο Αρσάκης, ανανεώνοντας την παράδοση των περίφηµων Φυσιοκρατών, οι οποίοι, αν τους είχε δοθεί η άνεση να παραµείνουν στην εξουσία, θα είχαν αποτρέψει ή, έστω, εκτρέψει τη Γαλλική Επανάσταση, έπληξε έννοιες κοµβικές του ΜαρξιH N EA ¶ O§ITIKH
B IB§IO
σµού και, γενικώς, της Αριστεράς, όπως εκείνες της ισότητας, του προλεταριάτου και της υπεραξίας. Όσον, πράγµατι, αφορά την ισότητα, εµφαντικώς διακήρυξε πως, εάν αυτή δεν βασίζεται στην αµοιβαιότητα, αποτελεί απάτη· όσον αφορά το προλεταριάτο, εξήγησε ότι, εφ’ όσον η βασική ιδιοκτησία κάθε ανθρώπου έγκειται στην ικανότητά του να εργάζεται, η προλεταριοποίηση των ανθρώπων εξαρτάται από την έκταση της προστασίας η οποία παρέχεται στην εργασία. Και τέλος, σχετικά µε την υπεραξία, έκανε µια περίφηµη στην απλότητά της παρατήρηση: η γη, αν δεν την καλλιεργήσουν οι εργάτες, δεν είναι τίποτα· και οι εργάτες όµως, αν δεν τους δοθεί γη να καλλιεργήσουν, θα χαθούν µέσα στην αδράνεια. Επιβάλλεται, συνεπώς, όχι µόνο η στενή συνεργασία των µέσα στους κόλπους του κοινωνικού συνόλου διαφόρων οµάδων αλλά και η βαθµιαία (και ποτέ απότοµη) κοινωνική προαγωγή των ατόµων, ώστε αυτά να αποδεικνύονται άξια της βελτίωσης των συνθηκών της ζωής τους. Το 1862 οι συντηρητικοί είχαν σχηµατίσει κυβέρνηση στη Ρουµανία: Πρωθυπουργός ήταν ο Barbu Catargiu, απώτερης ελληνικής καταγωγής (και παντρεµένος µε Ρωσσίδα), ενώ υπουργός Εξωτερικών ο Αρσάκης· Τότε ο πρώτος έφερε στη ρουµανική Συνέλευση νοµοσχέδιο εµπνευσµένο από τη σκέψη του δεύτερου, µε σκοπό την εφαρµογή ευρύτατης αγροτικής µεταρρύθµισης. Το νοµοσχέδιο αυτό µπορούσε να θεωρηθεί ρουµανική εκδοχή των µέτρων που είχε ήδη εφαρµόσει στη Ρωσσία ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος Β΄· ενώ όµως η υπερψήφισή του ήταν σχεδόν βέβαιη, η δολοφονία του πρωθυπουργού, τυπικώς µέχρι σήµερα ανεξιχνίαστη, µαταίωσε τα πάντα. Τον Catargiu διαδέχτηκε για λίγο ο Αρσάκης, που όµως στη συνέχεια παραιτήθηκε και αποσύρθηκε από την πολιτική ζωή. Βέβαια, δεδοµένου ότι, κατά πάσα πιθανότητα, είχε γεννηθεί το 1783, ήταν ήδη προχωρηµένος στην ηλικία. Αυτό όµως δεν µπορεί να θεωρηθεί καθοριστικός παράγων της απόφασής του να εγκαταλείψει το πολιτικό προσκήνιο. Πράγµατι, η βαθύτερη αιτία της άρνησής του να συνεχίσει να δρα ως δηµόσιος ανήρ (homme d’État) πρέπει να αναζητηθεί στο ότι ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του Catargiu ήταν ο ίδιος ο ηγεµόνας της Βλαχίας και της Μολδαβίας, ο περίφηµος Αλέξανδρος-Ιωάννης Κούζα, στην εκλογή του οποίου, το 1859, είχε αποφασιστικώς συµβάλει ο ίδιος ο Απόστολος Αρσάκης! Η διπλή εκλογή, εκείνη τη χρονιά, του Κούζα ως ηγεµόνα ταυτόχρονα και της Μολδαβίας και της Βλαχίας σήµανε την έναρξη της πορείας προς τη συγκρότηση του σύγχρονου Ρουµανικού Κράτους (κάτι που ο συγγραφέας λεπτοµερώς εξιH N EA ¶ O§ITIKH
στορεί). Ο Κούζα όµως ήταν προσωπικότητα εµπνευσµένη από τις αρχές του επαναστατικού κινήµατος του 1848, στο οποίο, όπως είδαµε, είχε σφοδρώς και αποτελεσµατικώς αντιταχθεί ο Αρσάκης. Τον Κούζα, κατά συνέπεια, προωθούσε η Αριστερά, αλλά χωρίς τις ψήφους της ∆εξιάς θα ήταν αδύνατο να πραγµατοποιηθεί η διπλή εκλογή του. Ο Αρσάκης ήταν εκείνος που κυριολεκτικώς ρυµούλκησε τους Συντηρητικούς στην υπερψήφιση της υποψηφιότητας του Κούζα στον ηγεµονικό θρόνο της Βλαχίας – για αυτό (όπως ορθώς επισηµαίνει ο ∆. Μιχαλόπουλος) ο εθνικός µας ευεργέτης ήταν εκείνος που κυριολεκτικώς άνοιξε τον δρόµο στη δηµιουργία της ενιαίας Ρουµανίας. Η δολοφονία του Catargiu σήµανε και το τέλος της σε πολιτικό επίπεδο προσφοράς του Αρσάκη· αλλά η θέση του τελευταίου στην Ιστορία της Ρουµανίας και, γενικότερα, της Ευρώπης ήταν πια εξασφαλισµένη. Στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου του ∆. Μιχαλόπουλου εξετάζεται, µαζί µε άλλα, και η περίφηµη δωρεά του εθνικού µας ευεργέτη προς την εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, χάρη στην οποία αυτή µπόρεσε να δηµιουργήσει σειρά ολόκληρη σχολείων, που µε την ονοµασία «Αρσάκεια» σφράγισαν την όλη εκπαιδευτική δραστηριότητα στη σύγχρονη Ελλάδα. Υπάρχει βέβαια και ένα παράδοξο: ο Αρσάκης ποτέ δεν έστερξε να έλθει στον τόπο µας, για να δει το δηµιούργηµά του! Το γιατί το αναλύει ικανοποιητικά ο συγγραφέας (σσ. 132139), όπως και διαφωτιστικώς εξηγεί την στενή του σχέση µε τον Λέοντα Μελά, πρόεδρο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας από το 1866, υποστηρίζοντας µάλιστα την άποψη πως ο Αρσάκης υπήρξε το πρότυπο του περίφηµου Γεροστάθη. Με λίγα λόγια, χάρη στο βιβλίο του ∆. Μιχαλόπουλου, αποκαλύπτεται στο ελληνικό κοινό ένας Αρσάκης τελείως άγνωστος έως τώρα. Όπως ο συγγραφέας χαρακτηριστικώς επισηµαίνει στον πρόλογό του, ο ιδρυτής των Αρσακείων σχολείων δεν ήταν ένας συµβατικού τύπου εθνικός ευεργέτης, αλλά ένας σπουδαίος επιστήµονων και – κυρίως – µία µεγάλη πολιτική µορφή. Εντάσσεται, πράγµατι, ο Αρσάκης στη σειρά εκείνη των ανθρώπων που ανά τους αιώνες συνέδεσαν το νοτιοανατολικό τµήµα της Ευρώπης µε την καρδιά της γηραιάς µας ηπείρου· για αυτό και υπήρξε κάτι περισσότερο από εθνικός ευεργέτης των Ελλήνων: ήταν µία προσωπικότητα κυριολεκτικώς – και πλήρως - ευρωπαϊκή. Και το βιβλίο άλλωστε του ∆.Μιχαλόπουλου, βασισµένο σε πολύχρονη αναδίφηση ρουµανικών και γαλλικών κυρίως πηγών, είναι, αν και γραµµένο στην δική µας γλώσσα, έργο προδιαγραφών µάλλον ευρωπαϊκών παρά στενά ελληνικών. ! Μελέτης Μελετόπουλος ª∞ƒ∆π√™ 2006
53
B IB§IO ¶ÂÚÈÔ‰Èο
√π∫√∆√¶π∞, Ù‡¯Ô˜ 36, ¯ÂÈÌÒÓ·˜ 2006
∆
ο νέο τεύχος της Οικοτοπίας κυκλοφορεί µε 80 σελίδες πλούσιας ύλης. Με δοκίµια, αρθρογραφία και ειδήσεις από Ελληνικές και ξένες πηγές. Ξεχωρίζει το καβαφίζον ποίηµα του Γιάννη ∆ηµολιάτη για τον χειµώνα και τις ωφέλιµες συνέπειές του, το άρθρο του Βασίλη Παπακριβόπουλου για την Κίνα, οι αναφορές του Κώστα Παπασταύρου στην Κύπρο. Για την ολοκληρωµένη ανάπτυξη της υπαίθρου γράφει ο Γιάννης Μυλόπουλος, για την «ανθρώπινη ανάπτυξη» ο Αλέξης Μητρόπουλος, για το µέλλον των πόλεων στον 21ο αιώνα ο Αθανάσιος Αραβαντινός, για την οδική ασφάλεια ο Κων/νος Τσουρλάκης, για τη σύγχρονη Νινευή ο Ευθύµης Παπαδηµητρίου, για το παγκόσµιο κλίµα ο Μιχάλης Προµπονάς, για το αγροτικό τοπίο ο Θύµιος Παπαγιάννης. Σχετικά µε το παλιό αεροδρόµιο αναφέρονται οι Κώστας Φωτεινάκης και Γιάννης Σχίζας, για το δίληµµα «µικρής εµβέλειας πτήσεις ή τραίνα» γράφει ο John Stewart,για τις µολυσµατικές ασθένειες στην εποχή της παγκοσµιοποίησης γράφει ο Denis Pirages , για την υγεία των ζώων στις βιολογικές εκτροφές γράφουν η Ευτυχία Ξυλούρη και Ειρήνη Φραγκιαδάκη.Ο Λεωνίδας Λουλούδης σχολιάζει το
54
ª∞ƒ∆π√™ 2006
µυθιστόρηµα του Μιχάλη Μοδινού «Η χρυσή ακτή», η Greenpeace αναρωτιέται για το κατά πόσον η Ευρωπαϊκή Κοµισιόν συµπεριφέρεται ως «Επιτροπή» της Μονσάντο, ενώ ο Βασίλης Καραµπακάκης κοµίζει αριστερά εις την οικοτοπία µε το κείµενό του: «Πράσινη πολιτική και πράσσειν άλογα». Γράφουν ακόµη οι Γιάννης Σακιώτης, Ηλέκτρα Κουτούκη, το «∆ίκτυο για τη βιώσιµη κινητικότητα»,ο Στέφανος Σταµέλλος, η «Οικολογική Παρέµβαση Ηρακλείου», οι Γιώργος Κανέλλης και Γιάννης Ζήσης, ο Σταύρος Κούβαρης, η Ζωοφιλική Εταιρεία ΑΡΓΟΣ και το WWF. Eπίσης παρουσιάζονται τα βιβλία των Βάσως Κανελλοπούλου, Γιολάντας Ζιάκα, Π.Τριγάζη - Ε. Παπαδηµητρίου, της τριανδρίας Μενουδάκου-Μοδινού-Τόλερη, του Κώστα Βασιλάκη, του Βασίλη Χατζηρβασάνη και της Λίλας Λεοντίδου. Η Οικοτοπία κυκλοφορεί στα κεντρικά βιβλιοπωλεία και περίπτερα της Αθήνας και στα κέντρα τύπου και τα κεντρικά περίπτερα στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αποστολές τευχών – συνδροµές: aeforos@hol.gr. Ταχυδροµική διεύθυνση, Κολοκοτρώνη 31, Αθήνα, τηλ/fax: 210 3224344. !
H N EA ¶ O§ITIKH
B IB§IO
∞!·ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙ· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ÙˆÓ !ÔÏÈÙÒÓ ¡›ÎÔ˜ ªÔ‡Û˘, ∏ ∂˘Úˆ!·˚΋ ŒÓˆÛË Ì ‹ ¯ˆÚ›˜ ™‡ÓÙ·ÁÌ·, ¶·!·˙‹Û˘, ∞ı‹Ó· 2006
Tου Μελέτη Μελετόπουλου
™
ε αυτό το βιβλίο, ο Νίκος Μούσης εξηγεί πώς η Ευρωπαϊκή Κοινότητα των Έξ εξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση εικοσιπέντε κρατών µελών, τη µεγαλύτερη εµπορική δύναµη µε το ισχυρότερο νόµισµα του κόσµου. Επισηµαίνει τις αδυναµίες της Ένωσης, όπως κυρίως την άγνοια των πολιτών για τις αποφάσεις που λαµβάνονται στις Βρυξέλλες και την ανυπαρξία κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας. Για την επίτευξη του τελευταίου στόχου, ο συγγραφεύς επισηµαίνει την ανάγκη ενός πραγµατικά δηµοκρατικού και προοδευτικού Συντάγµατος. Πρέπει να αποφευχθεί το σφάλµα που οδήγησε στο θάνατο το πρώτο σχέδιο Συντάγµατος - η οµοφωνία για την έγκρισή του - και να προστεθεί κάτι που έλειπε από αυτό το σχέδιο - η κοινή εξωτερική πολιτική. Με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου µπορεί να συγκληθεί µια Συντακτική Συνέλευση εκλεγµένη από τους λαούς της Ευρώπης. Αν η πλειοψηφία της Συνέλευσης είναι ευρωφιλική - πράγµα πολύ πιθανόν, δεδοµένου ότι σχεδόν όλοι οι λαοί της Ευρώπης επιθυµούν την πολιτική ένωση - τότε η Συνέλευση µπορεί να συντάξει ένα σχέδιο Συντάγµατος, το οποίο θα προβλέπει µια αληθινά κοινή εξωτερική πολιτική και τη θέση σε ισχύ αυτού του Συντάγµατος από τους λαούς που το θέλουν. Με ενιαίο δηµοψήφισµα, κάθε λαός της Ένωσης θα δηλώσει αν θέλει αυτή να γίνει πολιτική υπερδύναµη, αν θέλει να παραµείνει ως έχει ή αν θέλει να αποσχισθεί η χώρα του από την Ένωση. Οι λαοί που το θέλουν θα µπορέσουν έτσι να καταστή-
H N EA ¶ O§ITIKH
σουν την Ευρωπαϊκή Ένωση πολιτική υπερδύναµη. Οι λαοί αυτοί θα είναι ασφαλώς εκείνοι που κατέχουν ήδη το ευρώ και εκείνοι που θέλουν να το αποκτήσουν. Τα κράτη που δεν θέλουν ούτε τη νοµισµατική ούτε την πολιτική ολοκλήρωση, µπορούν να ενταχθούν στον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο και εποµένως να έχουν στενές οικονοµικές σχέσεις µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς να την εµποδίζουν να έχει εξωτερική πολιτική ανεξάρτητη από εκείνη των ΗΠΑ. Ο Νίκος Μούσης, είναι πρώην ανώτερο στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Έχει συγγραφική εργασία σε τρεις γλώσσες: ελληνική, αγγλική και γαλλική. Τα βιβλία του έχουν µεταφραστεί σε δεκατέσσερις γλώσσες µεταξύ των οποίων η κινεζική. Το κλασσικό βιβλίο του «Ευρωπαϊκή Ένωση: δίκαιο, οικονοµία, πολιτικές» έχει επιτύχει 15 εκδόσεις στην αγγλική γλώσσα και τον έχει καταστήσει γνωστό στους διεθνείς ακαδηµαϊκούς κύκλους. Το νέο του βιβλίο απευθύνεται σε όλους τους πολίτες που ενδιαφέρονται για το µέλλον της Ευρώπης.
Σχήµα: 14 Χ 21, Σελίδες: 154 ,Τιµή: 49,00
ª∞ƒ∆π√™ 2006
55
56
ª∞ƒ∆π√™ 2006
H N EA ¶ O§ITIKH
B IB§IO
ªÈ· ¤Ú¢ӷ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÁÂÓÂÙÈο ÙÚÔ!Ô!ÔÈË̤ÓÔ˘˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡˜ ÛÙ· ÙÚfiÊÈÌ· µ¿Ûˆ ∫·ÓÂÏÏÔ!Ô‡ÏÔ˘, ªÂÙ·ÏÏ·Á̤ӷ: ÙÔ !·ÚÂÏıfi fiÓ Ó, ÙÔ !·Úfi fiÓ Ó Î·È ÙÔ ¿ÁÓˆÛÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ ∂˘ÒÓ˘ÌÔ˜ √ÈÎÔÏÔÁÈ΋ µÈ‚ÏÈÔı‹ÎË, ∞ı‹Ó· 2006, 218 ÛÂÏ›‰Â˜
∂
ίναι ενηµερωµένοι οι πολίτες για τις επιπτώσεις των γενετικά τροποποιηµένων προϊόντων; Πώς επηρεάζονται το εµπόριο, οι τιµές, το είδος διατροφής, η δυνατότητα επιλογής, η γεωργία, το περιβάλλον και η υγεία; Η τεκµηριωµένη αλλά και απολύτως προσιτή για το ευρύ κοινό παρουσίαση της έρευνας που ανιχνεύει τις απαντήσεις µέσα στην πρόσφατη διεθνή εµπειρία, καλύπτει την ακόλουθη θεµατολογία: - Πώς µπήκαν στη ζωή µας, ένα µικρό ιστορικό - ∆ηµόσιες σχέσεις και υποσχέσεις που δεν επαληθεύθηκαν - Επιπτώσεις σε χώρες όπου τα µεταλλαγµένα έχουν κάπως επεκταθεί: HΠΑ και Αργεντινή Οι Γενετικά Τροποποιηµένοι Οργανισµοί στην Ευρώπη - Συγκέντρωση διατροφικής εξουσίας Καθηµερινά γεύµατα µε φαρµακευτικές ουσίες - Οι έρευνες για την υγεία - Κενά στην επιστηµονική γνώση - Η σύγχρονη βιολογική σκέψη - Πώς εγκρίνονται οι µεταλλαγµένες τροφές - Η κατάσταση στην Ελλάδα σήµερα. H N EA ¶ O§ITIKH
Στην εργασία της Β. Κανελλοπούλου συµπεριλαµβάνονται ακόµη οι θέσεις του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, κείµενα των Τάσου Κουράκη (καθηγητή γενετικής) και Γιώργου Μπάλια (νοµικού ειδικευµένου σε θέµατα περιβαλλοντικού δικαίου), καθώς και συνεντεύξεις µε τον ∆ηµήτρη Κουρέτα (καθηγητή βιοτεχνολογίας) και τη Μυρτώ Πισπίνη (Greenpeace, ελληνικό γραφείο) για τη σηµερινή κατάσταση στην Ελλάδα, όπως αυτή καταγράφεται στις έρευνες της γνωστής οργάνωσης. Τέλος, στο παράρτηµα υπάρχει η σχετική Ευρωπαϊκή νοµοθεσία, το διεθνές Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια και οι απόψεις των επιτροπών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη δυνατότητα «συνύπαρξης» γενετικά τροποποιηµένων καλλιεργειών µε τις συµβατικές και τις βιολογικές. Εκδίδεται από την Ευώνυµο Οικολογική Βιβλιοθήκη σε εκδοτική επιµέλεια Σάκη Κουρουζίδη. ! Κεντρική διάθεση: Ευώνυµος Οικολογική Βιβλιοθήκη, Αγ. Ασωµάτων 9, 10553 Αθήνα, τηλ. 210 323 1557, e-mail: evonymos@tee.gr
ª∞ƒ∆π√™ 2006
57
SCRIPTA MANENT
Αliud nomen viae paris [Το άλλο όνοµα της ιδίας οδού]
Υ
πό καθεστώς πίεσης, κάθε άτοµο αποκαλύπτει τον πραγµατικό του εαυτό, προβάλλει τα στοιχεία εκείνα που έχει µάθει και καλλιεργήσει και που, κατά συνέπεια, αποτελούν µέρος της υπόστασής του. Και καθώς τα κράτη είναι το σύνολο των µεµονωµένων ατόµων, η εν εξελίξει παγκοσµιοποίηση –ως δύναµη ασκούµενη έξωθεν της εκάστοτε εθνικής κυριαρχίας– προσφέρει την πολύτιµη ευκαιρία σε κάθε κρατική οντότητα να εξωτερικεύσει και να αναδείξει τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά, που διέπουν και δοµούν την ταυτότητά της. Λίγο ως πολύ, αναµενόµενο φαινόµενο, τα ισχυρά, µ’ επιρροή (πολλαπλής µορφής) κράτη να επιδιώκουν ν’ αυξήσουν την επιρροή τους έναντι των άλλων, ενώ τα µικρά, µε µικρή εµβέλεια κράτη «κλείνονται» στον εαυτό τους, προκειµένου να αποτρέψουν µία αθρόα εισροή ξένων επιδράσεων. Έτσι συντηρούν και αναµασούν τα διακριτικά πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισµικά στοιχεία τους σε ενδοσυνοριακά πλαίσια, ως αµυντικό µηχανισµό και ως προσπάθεια αυτο-προσδιορισµού. ∆ιατηρώντας περίοπτη θέση στη δεύτερη κατηγορία, η Ελλάδα πληροί τις αναγκαίες κι επαρκείς συνθήκες που την εντάσσουν στην χορεία των στάσιµων και τελµατωµένων εθνών. Και η οικονοµική κατάσταση δεν είναι άσχετη ούτε άµοιρη ευθυνών. Εν ολίγοις, εκλείπουν οι παράµετροι εκείνες που θα οδηγήσουν στην καλλιέργεια συνθηκών µερικού αυτοχρηµατισµού της ελληνικής κοινωνίας και οικονοµίας, στοιχειώδους οικονοµικής και ψυχολογικής αυτάρκειας. Αντ’ αυτού, η οικονοµική µας υπόσταση και πρόταση προς τη διεθνή σκηνή αρχίζει να τελειώνει στους τοµείς της γεωργίας και του τουρισµού. Ειδικά για τον δεύτερο, η Ελλάδα είναι άρρηκτα συνδεδεµένη στη συνείδηση αλλοδαπών και ηµεδαπών µε την οµορφιά που προσφέρει η ελληνική φύση και τη γενεαλογική µας ταύτιση µε τους αρχαίους προγόνους και τον πολιτισµό τους. Χαρακτηριστική ένδειξη της κοµβικής θέσης, που κατέχει στη σκέψη και την τσέπη µας η συγκεκριµένη πηγή εσόδων, είναι η ερώτηση που απευθύνεται σε κάθε, ευρέως ή λιγότερο γνωστό, αλλοδαπό τουρίστα, «Σας αρέσει η Ελλάδα; Πώς σας φάνηκε;», ήτις, πέρα από το ευανάγνωστο και περίφηµο πνεύµα της ηµετέρας φιλοξενίας, υποδεικνύει τη συνύπαρξη δύο επίκτητων στοιχείων του εθνικού µας γίγνεσθαι. Από τη µία, το σύµπλεγµα κατωτερότητας που διέπει τις σχέσεις µε τους δυτικούς, σε τέτοιο βαθµό, ώστε τις διπλωµατικά θετικές απαντήσεις τους να τις εκλαµβάνουµε ως κριτήριο αξιολόγησης της γενικότερης πορείας µας ως εθνικής οντότητας. Από την άλλη, φέρνει στο προσκήνιο την πλήρη εξάρτησή µας από οικονοµικούς τοµείς εκ των πραγµάτων ευά-
58
ª∞ƒ∆π√™ 2006
λωτους και ασταθείς. Συγκυρίες και απρόβλεπτα περιστατικά, όπως οι κλιµατολογικές συνθήκες, η διάθεση των τουριστών µε γνώµονα τις ετήσιες τάσεις, οι εκάστοτε προθέσεις των βοµβιστών µουσουλµάνων, που µε τη σειρά τους πυροδοτούνται από τις εκάστοτε διαθέσεις των Αµερικανών, αποφασίζουν για την ενιαύσια οικονοµική µας συντήρηση ή χρέωση. Παραµένει ζήτηµα σωρίας οικονοµικών αναλύσεων µακροοικονοµικής και µικροοικονοµικής θεώρησης, το ερώτηµα, γιατί δεν αναπτύσσουµε τη βιοµηχανία και την εµπορική και πειραµατική βιοτεχνολογία. Τον 19ο αιώνα επικαλούµασταν την έλλειψη κεφαλαίων –ιδιωτικών και κρατικών– την έλλειψη πολυπληθούς εργατικού δυναµικού και την περιορισµένη έκταση της εγχώριας αγοράς. Τον 20ο αιώνα ήταν οι δύο Μεγάλοι Πόλεµοι, η µικρασιατική καταστροφή, η πολιτική αστάθεια, η εµφύλια διαµάχη. Από το 1975, τι έχουµε να επικαλούµαστε ως δικαιολογία; Έλλειψη κεφαλαίων, τα ελληνικά προϊόντα δεν είναι ανταγωνιστικά... Να γίνουν! Πώς είναι δυνατόν να προσδίδουµε στην ελληνική οικονοµία µία σταθερή και αναλλοίωτη ιδιότητα, αυτή της «µη βιοµηχανικής χώρας»; Αυτό το αποφατικό αξίωµα έχει διαποτίσει κάθε θεσµό και επηρεάζει τη λήψη κάθε µας απόφασης, καθιστώντας µας ένα κράτος, που στο διηνεκές θα εξαρτώµεθα από δευτερογενείς παραγωγικές πηγές. Θα αισθανόµαστε περήφανοι που οι τουρίστες συρρέουν στον τόπο µας για να θαυµάσουν τον ήλιο, τις παραλίες και τον αρχαίο πολιτισµό. Θα κορδωνόµαστε για παράγοντες οι οποίοι δεν εξαρτώνται από µας ούτε και τους διαµορφώσαµε. Ο ήλιος και η παραλία είναι εδώ εξαιτίας της φύσης, δεν τα κατασκευάσαµε εµείς κι εξίσου τυχαία γεννηθήκαµε εδώ, αντί για τη Σιβηρία. Όσο για τον αρχαίο µας πολιτισµό, αυτόν τον δηµιούργησαν οι πρόγονοί µας, όχι εµείς. Εµείς δεν είµαστε απολύτως ικανοί ούτε στη διατήρησή του να συµβάλλουµε. Οµοιάζουµε µε το ανεπρόκοπο τέκνο του πλούσιου πατέρα, το οποίο έχει επαναπαυθεί στη µακαριότητα της απραξίας, κατασπαταλώντας την πατρική περιουσία, βαυκαλιζόµενο πως θα απολαµβάνει επ’ άπειρον τα οφέλη των προσπαθειών του γεννήτορά του. Θα πρέπει να γίνει έξη (όπως έχει γίνει έξη στους άνδρες το στοίχηµα και το ποδόσφαιρο και στις γυναίκες οι κουτσοµπολίστικες τηλεοπτικές συζητήσεις και τα «αποκαλυπτικά» συνολάκια) η ανάγκη συγκρότησησης µιας οικονοµίας που θα µπορεί να υφίσταται «παντός καιρού και πάσης ώρας» και που συνεπακόλουθα, θα εµπνέει αυτο-πεποίθηση και θα µεταδίδει κύρος. Xρίστος Π. Bράχας
H N EA ¶ O§ITIKH
E (ÈÊ˘ÏÏ›‰·
¶ÂÚ› ÙËÓ ËÌÂÙ¤Ú·Ó ·ıÏÈfiÙËÙ· Tου Παναγιώτη Φ. Xριστόπουλου
H
απογραφή, η στατιστική, το κόστος, το πνεύµα ισορρόπου και οπωσδήποτε δικαίας µεταχειρίσεως των πολιτών, κατά τινα αναλογίαν της προσφοράς των στο κοινωνικό σύνολο, η εκτίµηση των επιπτώσεων παντός µέτρου, βραχυπροθέσµως και µακροπροθέσµως, που θα έδιναν την ευκαιρία χαράξεως κάποιας γραµµής πλεύσεως στο µέλλον, κάποιας πολιτικής, φαίνεται να µην έχουν εκτιµηθεί από το ελληνικό κράτος. Kράτος δεν είναι οι εκάστοτε κατέχοντες θώκους πολιτικοί, αλλά η κρατική µηχανή, µέσω της οποίας εφαρµόζεται οιαδήποτε πολιτική. Oι πολιτικοί, εξάλλου, εν τω συνόλω τους, που ευθύνονται εξ ολοκλήρου για την κατάσταση της µηχανής αυτής, διαφέροντες µόνον ως προς το ποσοστόν της ευθύνης, εκτοξεύουν κατά καιρούς φραστικούς µύδρους κατά της διαφθοράς και της γραφειοκρατίας και η κατάστασις διαιωνίζεται. Aυτά λέγονται, συνειδητώς, και ενίοτε ασυνειδήτως ως προς το µέγεθος του προβλήµατος, προς διασκέδασιν της αγωνίας των χειµαζοµένων πολιτών και πλέον ου. Ή µάλλον, οι ίδιοι, ως άτοµα ή κοµµατικοί οργανισµοί, πράττουν κάθε άλλο παρά τα συνάδοντα προς τα δέοντα και αξιούν άλλοι να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά. Eδώ παρεµβαίνει και η δυσνόητη θεωρία του πολιτικού κόστους, η οποία επιβάλλει αποφυγήν λήψεως οιουδήποτε µέτρου, όταν πρόκειται να πληγούν κάποια συµφέροντα που
H N EA ¶ O§ITIKH
θα µειώσουν τάχα την εκλογική βάση των κυβερνώντων. Aυτό είναι το αρνητικό πολιτικό κόστος. Oµελέττα, ωστόσο, δεν γίνεται χωρίς να σπάσουν τα αυγά. Πρέπει, όµως, να συνεκτιµηθεί ότι υπάρχει και η θετική πλευρά πάσης κινήσεως, αφού µια άλλη, ευρύτερη ίσως κοινωνική οµάδα θα στηρίξει την κυβέρνηση που θα λάβει ένα δίκαιο µέτρο. Oι κυβερνήσεις, εξ άλλου, δεν εκλέγονται για να κάνουν ότι είναι ευχάριστο και βολικό σ’ όλους γενικά τους ψηφοφόρους, ή να µη λαµβάνουν κανένα δυσάρεστο µέτρο, γιατί αυτό δεν οδηγεί παρά στην αποτελµάτωση πρώτα και κατόπιν στη νεκροφάνεια ή και την κατάρρευση µιας πολιτείας. H πολιτική είναι αιώνιο και µέγα διακύβευµα. O οδηγός όσων κινούνται στα πεδία και στα κέντρα των αποφάσεων δεν µπορεί να είναι παρά η επιδίωξη της αρµονίας του κοινωνικού συνόλου µε µόνο κριτήριο το δίκαιο και την ισορροπία υποχρεώσεων και δικαιωµάτων. ∆εν µπορούµε να χαϊδεύουµε τα αυτιά των απλοϊκών, προβάλοντας διδακτικά εγχειρίδια για τα δικαιώµατα τάχα των πολιτών και µόνον. Ποιος θα καλύψει τις υποχρεώσεις των πολιτών; Kάποιος από µηχανής θεός, ίΣχέδιο του Σπύρου Oικονόµου σως; Aλλ’ αυτό γίνεται αποκλειστικώς στα αδιέξοδα της κλασικής δραµατολογίας. Mερικοί θεωρούν ότι πρέπει να ληφθούν αυστηρά νοµοθετικά µέτρα, αλλά αυτό είναι λάθος. ∆εν προσφέρει τίποτα οιαδήποτε νοµοθετική ρύθµισις, εφ’ όσον οι νόµοι δεν εφαρµόζονται, ή εφαρµόζονται επιλεκτικώς, και οι πολιτι-
ª∞ƒ∆π√™ 2006
59
E (ÈÊ˘ÏÏ›‰·
κοί κινούνται πάντοτε (ως πότε, επί τέλους!) µε πελατειακή λογική. Γνωστός ο αφορισµός του Pοΐδη: Eις εποχήν κατά την οποίαν πίπτει βροχή νοµοσχεδίων εν τη Bουλή, φιλοτιµείται και «O Aσµοδαίος» να υποβάλει το παρόν: Περί τηρήσεως των κειµένων νόµων. (Aσµοδαίος, ήταν το περιοδικό που εξέδιδε, ως γνωστόν, ο Pοΐδης). Πίσω σχεδόν από κάθε δηµόσιο υπάλληλο και ιδίως πίσω από κάθε αγράµµατο, αδρανή, αδιάφορο, καταχραστή και επίορκο υπάλληλο υπάρχει κάποιος πολιτικός, που τον καλύπτει και τον διατηρεί ασύδοτο και επιβλαβή, δηµιουργούντα προβλήµατα και αυθαδιάζοντα και λοιδωρούντα και συκοφαντούντα τους ευόρκους, τους κάποιους ευόρκους, οι οποίοι προσπαθούν να δηµιουργήσουν και να κρατηθούν στο ύψος των περιστάσεων. Έτσι, όµως, οποιαδήποτε θετική εργασία στο ∆ηµόσιο κοστίζει ως προσπάθεια, αλλά και ως αριθµητική παράστασις τα µέγιστα. H αρνητική επενέργεια των αντικειµένων υπαλλήλων κατευθύνεται προς δύο πεδία: Προς νοσφισµόν ξένης εργασίας αφ’ ενός, ή προς καταστροφήν της, για να µην είναι δυνατό να γίνονται συγκρίσεις εις βάρος τους. Eµποδίζουν, ακόµη, και αποτρέπουν κατά το δυνατόν την παρουσίαση εντός της υπηρεσίας οιουδήποτε ενυπογράφου έργου. Eάν αυτό παρουσιασθεί ανωνύµως, φαίνεται ως συλλογικόν αποτέλεσµα δραστηριότητος της υπηρεσίας, εποµένως και των αδρανών, και πάντως δεν επιδικάζεται εις τους µοχθήσαντας και δεν τους δίνει κανένα εχέγγυο υπηρεσιακής εξελίξεως πλέον των άλλων, που επιδιώκουν την προώθησίν των βάσει του ασφαλούς και αµαχήτου τεκµηρίου της αρχαιότητος. Eίναι αδιανόητη η εφευρετικότητα προς δεκαρολογίαν των αγκιστρωµένων στη δηµοσιοϋπαλληλική καρέκλα. Aνα-
60
ª∞ƒ∆π√™ 2006
φέροµαι εδώ περιοριστικώς στις περιπτώσεις συναλλαγής των υπαλλήλων µε τους «ιθαγενείς», ώστε να αποκτηθούν οικονοµικά ωφέλη, σ’ όλα τα µεγέθη, από τα πιο µεγάλα µέχρι τα πιο ασήµαντα. Bρισκόµαστε ακόµη στο κλίµα όπου το γρηγορόσηµο και το φακελάκι, κατά τους χαρακτηρισµούς που χρησιµοποιούν αρµόδιοι πολιτικοί, κυριαρχούν. Tην εικόνα έδωσε παραστατικώτατα ο Mιχαήλ Xουρµούζης στο έργο του «O υπάλληλος» (1836). Kάποιος στο Eθνικό Θέατρο είχε τη φαεινή ιδέα να το ανεβάσει σήµερα στην κρατική σκηνή, προφανώς γιατί έκρινε (ορθώς!) ότι διατηρεί, παρά την παρέλευση 170 ετών από τότε που εγράφη, όλη του την επικαιρότητα και αν δεν ήταν γραµµένο στην συντηρητική καθαρεύουσα της εποχής θα είχε κανείς την εντύπωση ότι εγράφη σήµερα. H καθαρεύουσα, όµως, προσφέρεται για τη σάτιρα καλλίτερα, γιατί µπορεί να χρησιµοποιήσει πιο άνετα παρωχηµένους γλωσσικούς τύπους. Mε ένα τέτοιο έργο δεν κάνει κανείς χιούµορ. Xρησιµοποιεί φραγγέλιο. Πρόκειται κυριολεκτικώς για πολιτιΣχέδιο του Σπύρου Oικονόµου κό όπλο σε καιρούς που η διαφθορά, η µίζα, η ρεµούλα και ο παράνοµος πλουτισµός έχουν φθάσει στο κατακόρυφο. Mετά τον εθνοµάρτυρα Kαποδίστρια, ο οποίος απετέλεσε τη µεγίστη ευκαιρία, τη µεγάλη τύχη των Eλλήνων κατά τα χρόνια της Παλιγγενεσίας, διότι έστησε στα πόδια της την εν φρικτή καταστάσει και διαλύσει ευρισκοµένην Eλλάδα και ωργάνωσε κατά τα 3½ χρόνια της διακυβερνήσεώς του ένα κράτος εκ του µηδενός, µετά τον Kαποδίστρια, λοιπόν, ήρθε η οπισθοδρόµησις, που κρατάει δυστυχώς, παρά τα όσα συνέβησαν εν τω µεταξύ, και παρά τις µεσολαβήσασες ηρωικές προσπάθειες µερικών σπουδαίων πολιτικών, ως αντίληψις, ως καθεστώς, µέχρι σήµερα. Aν τηρηθούν οι κείµενοι νόµοι, αν εφαρµοσθεί το πει-
H N EA ¶ O§ITIKH
E (ÈÊ˘ÏÏ›‰·
θαρχικό δίκαιο, µπορούν όλα να διορθωθούν. ∆εν έχουµε διεθνώς το µονοπώλιο της απάτης και της διαφθοράς. Όταν, ωστόσο, στις ευνοµούµενες χώρες κάποιος συλληφθεί και αποδειχθεί η απάτη, ο νόµος εφαρµόζεται αµείλικτος και αυστηρός, όσο ψηλά και αν βρίσκεται στην ιεραρχία. Eδώ, αντιθέτως, ξεφεύγουν κατά το πλείστον τις συνέπειες οι λεηλατούντες τον δηµόσιο πλούτο και γιατί, µεταξύ άλλων, η ευθύνη διαχέεται εσκεµµένως σε πολλούς, ώστε να αποτελούν δυσκαταµάχητον σώµα αλληλοϋποστηριζοµένων απατεώνων. Tο φαινόµενο χαρακτηρίζεται παρ’ ηµίν τελευταίως ως διαπλοκή. Έχουµε, ακόµη, και κολοσσιαία αυταπόδεικτα εγκλήµατα, όπως η µεγαλύτερη ληστεία του Πανελληνίου που έγινε ποτέ στο Xρηµατιστήριο παροτρύνσει και συνεργεία των τότε κυβερνώντων, τα οποία δεν τιµωρούνται λόγω παραγραφής! Aλλά υπάρχουν και κάποιοι υπεύθυνοι διά την παραγραφήν. ∆εν µαθαίνουµε ποτέ ποιοι είναι και αν τιµωρούνται. Πρέπει να µάθουµε καταλεπτώς, επί τέλους, ποιοι οι υπεύθυνοι της γενοµένης ληστείας και ποιοι οι επωφεληθέντες. Tέλος, ακόµα και µετά την απαράδεκτη παραγραφή, όταν υπάρχει µέγα, συγκεκριµένον δε, οικονοµικόν προϊόν εγκλήµατος, όπως ο εξαγορασµός ισχύοντος πολιτικού, διά την «κατασκευήν» και θέσιν εν ισχύι νόµου εξυπηρετούντος ευθέως συµφέροντα ιδιωτών (το είδατε κι αυτό), δεν υπάρχει ούτε ηθική ευθύνη; ∆εν πρέπει η ∆ικαιοσύνη και τότε να κάνει τουλάχιστον τους αναγκαίους χαρακτηρισµούς; Aποδίδονται οι απατεώνες λευκοί στη δηµοσία ζωή και έχουν την άνεση να εξακολουθήσουν να εξαπατούν και να λοιδωρούν τους πάντες, µετά την εις αυτούς δωρεάν µικρών δώρων πεντακοσίων εκατοµµυρίων δραχµών και άνω; Mα είναι νοητόν να παραγράφονται τέτοια εγκλήµατα και οι εγκληµατήσαντες να κυκλοφορούν ανάµεσά µας ζητούντες προκλητικώτατα και την ψήφον µας, χωρίς να γίνονται αντικείµενα δηµοσίου εµπτυσµού; Πάντως, η ασυλία των βουλευτών δεν επιτρέπεται να καλύπτει αδικήµατα του κοινού ποινικού δικαίου. Xρειαζόµαστε επειγόντως µίαν επανάσταση ήθους! Eπανάσταση ήθους ολοκλήρου του λαού, όλων των πολιτών, οι οποίοι, υπολογίζοντας εγωιστικώς στα ατοµικά τους µικροσυµφέροντα, εκλέγουν επανειληµµένως και ανέχονται κάθε
H N EA ¶ O§ITIKH
άλλο παρά άψογους πολιτικούς. Όλοι είµαστε υπεύθυνοι, αλληλεγγύως και εξ ολοκλήρου, για όσα αχαρακτήριστα γίνονται. Όπως έχουν τα πράγµατα σήµερα κοινή είναι η αντίληψις ότι δεν µπορεί πλέον να καθυστερήσει ούτε στιγµή η συρρίκνωση του κράτους. O αριθµός των υπαλλήλων του ευρυτέρου δηµοσίου τοµέως εγγίζει περίπου εκείνον της Γερµανίας, που έχει σχεδόν δεκαπλάσιο πληθυσµό από την Eλλάδα. H σηµερινή κυβέρνηση, πρέπει να οµολογηθεί, βρίσκεται στο σωστό δρόµο. Οι καθ’ οιονδήποτε τρόπον απαλλαγή του κράτους από τις προβληµατικές επιχειρήσεις, που τιτλοφορούνται ως κοινής ωφελείας, ενώ πρόκειται πράγµατι περί κοινής ζηµίας, είναι εκ των ων ουκ άνευ και έχει ήδη αρχίσει. Oι απασχολούµενοι ή δήθεν απασχολούµενοι τώρα σ’ αυτές, όπως και οι κοµµατικοποιηµένες/κοµµατοεξάρτητες συνδικαλιστικές οργανώσεις αντιδρούν πάση δυνάµει στη µεταβολή των όρων για τους µέλλοντες να προσληφθούν σ’ αυτές. Ως γνωστόν, οι αποδοχές τους είναι περίπου διπλάσιες των απασχολουµένων στην ελεύθερη αγορά συναδέλφων τους. Kι αυτό είναι σκανδαλώδες. Mη θιγόµενοι αµέσως, ενδιαφέρονται για τους εν υπαλληλία διαδόχους των, αντί τουλάχιστον να σιωπούν. H υπόθεση της µέριµνας για τους µελλοντικούς υπαλλήλους, µου θυµίζει ανάλογη κραυγαλέα περίπτωση προ 55ετίας. Tότε η νοσηρότης λόγω φυµατιώσεως ήταν πολύ µεγάλη. Eλήφθη, λοιπόν, ακρίτως, διά λόγους µόνον οικονοµικούς, νοµοθετικόν µέτρον, που περιόριζε τις παροχές του IKA προς τους πάσχοντες εκ φυµατιώσεως. Aυτό δηµιούργησε µέγαν σάλον και σχηµατίσθηκε στην Aθήνα επιτροπή αγώνος, η οποία έθεσε το θέµα και είχε µεγάλη ανταπόκριση και στο κοινωνικό σύνολο. Συνέβη τότε να πλησιάζουν οι εκλογές και η κυβέρνηση θέλησε να κλείσει οπωσδήποτε το ζήτηµα. Kάλεσε, λοιπόν, ο αρµόδιος υπουργός εργασίας Mπακατσέλος το προεδρείο της επιτροπής αγώνος και τους είπε ότι η κυβέρνηση απεφάσισε να άρη τα µέτρα έναντι των όσων βρίσκονταν εκείνη τη στιγµή σ’ αυτή την κατάσταση, αλλά δεν θα ίσχυε το ίδιο για το µέλλον. Eκλήθη τότε η επιτροπή, για να ανακοινωθεί το επίτευγµα και να λήξει ο αγών. O πρόεδρος και ο γενικός γραµµατεύς, οι µόνοι που δεν ήταν κοµµουνιστές, βρέθηκαν µπροστά σε
ª∞ƒ∆π√™ 2006
61
E (ÈÊ˘ÏÏ›‰·
άλλα άγνωστα πρόσωπα, εκπροσωπούντα τους επί µέρους φορείς, οι οποίοι απήντησαν κατηγορηµατικώς ότι δεν µπορούσαν να δεχθούν µια λύση που δεν θα κάλυπτε και τους µελλοντικούς ασθενείς. Έµειναν έτσι έκθετοι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, για να έχουν πεδίο εκµεταλλεύσεως οι συναγωνιστές, των οποίων οι ινστρούχτορες άρχιζαν τη µύηση των νεοσσών µε την παρότρυνση: Σύντροφοι, προάγετε την αθλιότητα! Πάντως, το γε νυν έχον, εάν η Kυβέρνησις διατηρήσει την αποφασιστικότητά της, το πρόβληµα αυτό θα λυθεί, όπως επιβάλλεται. Tι µπορεί να γίνει, όµως, για το αδικαιολογήτως µέγα πλήθος των υπαλλήλων των καθ’ αυτό δηµοσίων υπηρεσιών; Θα αποτολµήσω µερικές απλές σκέψεις προς αυτή την κατεύθυνση. Πρέπει να επιδιωχθούν: α. Aποτίµησις του κόστους µερικών υπηρεσιών, που έχουν συγκεκριµένο έργο, βάσει αυστηρώς ιδιωτικοοικονοµικων κριτηρίων. Eίναι βέβαιο ότι θα ευρεθούµε προ εκπλήξεων, αφού θα διαπιστωθεί ότι υπάρχουν έργα που µπορούν να γίνουν από ιδιώτες, επιλεγοµένους βάσει διαγωνισµού, µε µικρό κλάσµα κόστους έναντι της τρεχούσης επιβαρύνσεως του ∆ηµοσίου. β. Eνοποίησις των αρµοδιοτήτων διαφόρων υπηρεσιών και φορέων, που αφορούν το αυτό αντικείµενο, υπό ένα και µόνον φορέα. H διάσπασις, και το κόστος ανεβάζει στα ύψη και τα προβλήµατα καθυστερούν τα µέγιστα και αποτελµατώνονται. γ. Yποχρέωσις όπως τα επί µέρους τµήµατα και οι διευθύνσεις των υπηρεσιών εκθέσουν αναλυτικώς την αρµοδιότητά των, τον όγκον του έργου των, το απασχολούµενον προσωπικόν και τα προσόντα του, καθώς και τας τυχόν προτάσεις των διά την οργάνωσιν των υπηρεσιών. O χειρισµός
62
ª∞ƒ∆π√™ 2006
των µεταβολών, οι οποίες θα θεωρηθούν αναγκαίες, ως προς το προσωπικόν, βάσει των συµπερασµάτων αυτής της ερεύνης, πρέπει να γίνει µε προσοχή, ώστε να µην προκύψει κοινωνική αναταραχή. Aλλά η ηπία µεταχείρησις δεν πρέπει να φθάσει µέχρι του σηµείου αποφυγής µετακινήσεως προσωπικού από υπηρεσίες, όπου περισσεύουν, σε άλλες, που έχουν πράγµατι ανάγκη. ∆εν ξεχνώ ότι προ ετών, όταν επεχειρήθη κάτι παρόµοιο, η αντίδρασις των υπαλλήλων, συνεργούντων και άλλων ανευθύνων και επιπολαίως συµπραττόντων παραγόντων, ήταν τέτοια, ώστε η κυβέρνησις παρητήθη της προσπαθείας. Προσλήψεις που θα θεωρηθούν αναγκαίες στο µέλλον πρέπει να γίνονται µε τα αυστηρότερα κριτήρια και όχι από τα παράθυρα. δ. Aπογραφή του τεχνικού υλικού του ευρισκοµένου στις υπηρεσίες και µη χρησιµοποιουµένου. Mπορεί να διατεθεί σε άλλες υπηρεσίες, που το έχουν ανάγκη ή να πωΣχέδιο του Σπύρου Oικονόµου ληθεί. ∆εν µπορεί να εκταθώ εδώ, αλλά µία έρευνα, ως προς το πώς περιήλθε το εν πολλοίς µεγάλης αξίας υλικό αυτό στο ∆ηµόσιο και γιατί δεν χρησιµοποιείται, θα ήταν πολύ διαφωτιστική. Eίναι βέβαιο ότι σηµαντικό µέρος από αυτό έχει πλέον οικονοµικώς και τεχνικώς απαξιωθεί. O ίδιος συνέβη να δω µε τα µάτια µου κάποτε κατάπληκτος σε κεντρική υπηρεσία ολόκληρο όροφο µε πανάκριβο εξοπλισµό αποθηκευµένο και ουδέποτε χρησιµοποιηθέντα. Θυµάµαι ότι προ ετών, σε µια ηµερίδα για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, κάποιος από τους µετέχοντες είχε τη δυνατότητα και την υποµονή τα καταγράψει την αξία και τον αριθµό των υπολογιστών που κατείχε τότε το ∆ηµόσιο. H αξία ήταν αστρονοµική. Pώτησα αφελώς ποιο τµήµα αυτού του υλικού χρησιµοποιείται πράγµατι και η απάντηση που µας άφησε άφωνους ήταν: το 5%! Ποιος δεν γνωρίζει ότι νοσοκοµεία και άλ-
H N EA ¶ O§ITIKH
E (ÈÊ˘ÏÏ›‰·
λες υπηρεσίες κατέχουν συσκευές και µηχανήµατα πολύ µεγάλης αξίας, ξεχασµένα µε διάφορα προσχήµατα στις αποθήκες τους. Kάποιοι έλαβαν προφανώς το «δωράκι» τους για την προµήθειά τους ή συνέβη να έχουν κάποιο άνοµο συµφέρον να µη τα λειτουργούν. ε. Περαιτέρω περιορισµός της γραφειοκρατίας, η οποία και µόνη συντηρεί και δικαιολογεί (;) την ύπαρξη ολοκλήρων υπηρεσιών. Tα γραφεία εξυπηρετήσεως του κοινού είναι µία καλή αρχή. στ. Mερικά απλά µέτρα µπορούν εύκολα να λύσουν µεγάλα προβλήµατα, βοηθούσης και της σηµερινής τεχνολογίας. Έχει κατά καιρούς γίνει λόγος δηµοσία περί δεκάδων και εκατοντάδων χιλιάδων πλαστών βιβλιαρίων ασθενείας
του IKA και του ∆ηµοσίου. Aν αυτό είναι αλήθεια, πώς δεν σκέφθηκε κάποιος αρµόδιος να δώσει εντολή καταγραφής των πραγµατικών δικαιούχων, για τον εντοπισµό, τη σύλληψη και τον κολασµό των επιπλάστων; Tο ίδιο δεν θα µπορούσε να γίνει για τα παράνοµα ταξί και τα παρανόµως κυκλοφορούντα αυτοκίνητα; H ενδεικτική αυτή αναγραφή µέτρων και παρανοµιών θα µπορούσε να τραβήξει πολύ µακριά. Όµως η Kυβέρνησις, η εκάστοτε Kυβέρνησις, µε τη στήριξη όλων των εχεφρονούντων, πρέπει να προχωρήσει την κοινωνική δοµή και την οικονοµία µας σε άλλους ρυθµούς. Άλλως, η σοβούσα απαξίωσις του συνόλου του πολιτικού κόσµου θα φθάσει στο ναδίρ. !
# ¢∂§∆π√ ™À¡¢ƒ√ª∏™ ™Ù›ÏÙ ·˘Ùfi ÙÔ ÎÔ˘!fiÓÈ ÛÙȘ ÂΉfiÛÂȘ PRESS LINE - N. MAYPOMMATH™ & ™IA E.¶.E. ª∞°∂ƒ 11, 104 38 ∞£∏¡∞ ñ ∆∏§.: 210 5225479, Fax: 210 5243345 ETH™IA ™YN¢POMH (11 Ù‡¯Ë) E§§A¢A - KY¶PO™: 30 E˘ÚÒ ºOITHTE™: 20 E˘ÚÒ
OP°ANI™MOI-E¶IXEIPH™EI™: 70 E˘ÚÒ XøPE™ E.E.: 50 E˘ÚÒ §OI¶E™ XøPE™: 60 E˘ÚÒ
∆ƒ√¶√𠶧∏ƒøª∏™ ñ ªÂ !ÈÛÙˆÙÈ΋ οÚÙ·:
ñ ªÂ Ù·¯˘‰ÚÔÌÈ΋ Â!ÈÙ·Á‹
∂ıÓÔοÚÙ· !
Mastercard
Visa
Diners
!
AÚÈıÌfi˜ οÚÙ·˜:
!
ñ ª Â Î · Ù ¿ ı Â Û Ë Û Ù Ô Ó Ù Ú · ! Â ˙ È Î fi Ï Ô Á · Ú È · Û Ì fifi::
! ! ∏Ì. §‹Íˆ˜:
∂£¡. ∆ƒ∞¶∂∑∏™ 108-47118154
!
EUROBANK ∂RGASIAS 0026-0251570200060926
!
™∆√πÃ∂π∞ ™À¡¢ƒ√ª∏∆H ∂¶ø¡Àªπ∞ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∏™: ......................................................................................... AºM:.................................... ¢OY: ................................... ONOMATE¶øNYMO (ÁÈ· ȉÈÒÙ˜):........................................................................... ¢IEY£YN™H:....................................................................... TAX. Kø¢IKA™: ......................................
¶O§H ...................................................... TH§EºøNO:.............................. FAX: ...............................
ONOMATE¶øNYMO ¶APA§H¶TH:......................................................................................................................................................................... ¢IEY£YN™H A¶O™TO§H™ ¶EPIO¢IKOY: .................................................................................................................................................................. TAX. Kø¢IKA™: ..........................................
¶O§H:........................................................
™‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ∫µ™, ¿ÚıÚÔ 13, !·Ú·ÁÚ. 17, ÁÈ· ÙȘ Û˘Ó‰ÚÔ̤˜ ÂΉ›‰ÔÓÙ·È ‰È!ÏfiÙ˘!˜ ·ıÂÒÚËÙ˜ ·!ԉ›ÍÂȘ, !·Ú·ÛÙ·ÙÈÎfi ‰·!¿Ó˘ ÁÈ· ÙËÓ Â!ȯ›ÚËÛË.
H N EA ¶ O§ITIKH
ª∞ƒ∆π√™ 2006
63
Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ! (Και µάλιστα, για δυνατούς λύτες!) ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
1. Αυτός δεν φαίνεται – Το φορούσε ο Ιάσων 2. Γράµµα της αλφαβήτου – Μικρές µηχανές – Συνοδεύουν συλλόγους 3. Λυρικό άσµα – Σπίτια … πλοίων – Σήµα κινδύνου 4. Χωρίς πνοή αυτά – Κοινές στα … ορυχεία και στους µασόνους 5. Νησί των Κυκλάδων – Ποταµός της Ελβετίας – Μετράει εκτάσεις 6. Παλιά ονοµασία χώρας της Ασίας – Φηµισµένη η … Κυανή (γενική) – Μεταλλικό ποτήρι 7. Άρθρο για πολλά – Ανήκουν στην Ουκρανία - … Σιντ, ήρωας των Ισπανών 8. Αλλιώς η κοµπρέσα – Αιτία αιφνίδιου θανάτου 9. ∆ύο φωνήεντα – Προσηλώνω το βλέµµα – Μισή … ιτιά 10. Έχει µεγάλη υποµονή (καθ.) – Υπάρχει και νέα … – Λιν …, παλιός Κινέζος ηγέτης 11. Κοµψός (ξεν.) – Αυτά … γλίτωσαν – Σύντοµος … κύριος 12. Ακάθαρτα, µολυσµένα – Αντρικό ρωσσικό όνοµα 13. Γυναικείο χαϊδευτικό – Υπήρχε και τέτοιος Ηρώδης – Μάρκα οδοντόκρεµας 14. Ζει και κινείται – Πιο άµεσα κι από … άµεσα – Νότα της µουσικής 15. Υπάρχει σε κάθε εκκλησία – Ζεσταίνουν ώµους γυναικών ΚΑΘΕΤΑ 1. Πρόθεση – Προκαλεί γέλια – Παλαιότερα οι καταδροµείς µας (αρχικά) 2. Γνωρίζω … αρχαιοπρεπώς – Ασιάτης αυτός (καθ.) – Γυναικείο χαϊδευτικό, αλλά και … όρυγµα 3. Πράα, ήρεµα – Πάνε µε τα ιερά 4. Αρχικά κληρικών – Το σύνολο των νόµων – Μισός … απών 5. Νησί στα ∆ωδεκάνησα – Αρχικά υπουργείου µας – Μίγµα από σύντηξη µετάλλων 6. ∆ηλητηριώδες φίδι – Αιχµηρά µέρη (καθ.) – Η Αθήνα των Γάλλων 7. Αµερικανός … θείος – Ειλικρινώς (επίρρηµα) – Ταµείο αυτοκινητιστών 8. Καθαγιασµένα νερά – Αλλιώς το σκουλαρίκι 9. Παροµοιάζει – Περιοχή της Γερµανίας – Ο … πρόγονος του ΟΗΕ 10. Άκρη βελόνας (καθ.) – Στρογγυλά χάλκινα ταψιά – Μεγάλο φίδι 11. Αλλιώς η νεότητα – Μισοφορεµένη … καζάκα – Κοινωνική τάξη
64
ª∞ƒ∆π√™ 2006
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
12. Γλωσσικό µόριο – Υπάρχει και τέτοια βάρκα – Αρχή … αρχής 13. Θερµοκήπιο – Όχι κυρτά 14. Είναι κυρίαρχος κατά το Σύνταγµα – Μία απόχρωση – τούρκικο γυναικείο όνοµα 15. Είναι κολλητικός – Αρχαία πόλη της Μικράς Ασίας – Τίτλος οµορφιάς
ΛYΣH ΣTAYPOΛEΞOY TEYXOYΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2006 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1
Σ
A
Ρ
Α
Ν
Τ
Α
Π
Ο
Ρ
Ο
2
Ε
Ν
Α
Τ
Α
Λ
Α
Γ
Ο
Π
3
Λ
Α
Γ
Α
Ν
Ε
Κ
Κ
Α
4
Ι
Κ
A
Ρ
I
Α
Λ
O
Υ
Λ
Α
Σ
5
∆
Α
Α
Σ
Τ
O
Σ
Ι
Σ
Τ
6
Α
7
Τ
Α
Μ
Ο
Υ
Μ Π
Ο
Ρ
Ι
K
Σ
Ι
Α
Α
Μ
Ν
Η
9
Ν
Ε
Ο
Ν
10
Ο
Ν
Ε
Ι
Ρ
11
Σ
Ε
Ρ
Α
Ι
12
Τ
Σ
Ι
13
Α
15
Γ
Ρ
Ε
8
14
Σ
Κ
Α
Π
Ο
Κ
Μ
Ε
Ν
Κ
Ρ
Ι
Γ Ε
Μ
Α
Φ
Λ
Ι
Τ
A
Ι
Ω
Ν
Ι
Ι
Α
Τ
Ι
A A
Κ Ζ
Ο
13
14
15
16
Ο Μ
Α
Λ
Α
∆
Α
Ρ
Ο
Σ
O
N
O M
A
Ν
A
Ρ
Ε
Ν
Ω
Σ
Μ
Τ
Π
O
Ρ
Ι
Χ
Ο Ν
Ι
Α
Α
O
Ι
T
Σ
Ν
O Μ
Α
I
Τ
Σ
A
N
Ι
Τ
Α
E
Α
Α Ν
12
Α Ρ
Α Π
Μ
Ι
A
Σ
Π
A
Λ
A
17
Α Ν
Α
Τ
Π
Ι
Σ
Ε
Φ
Α
Ν
Α
Τ
Τ
Κ
Α
Ι
Α
Ρ
Κ
Ι
Ο
Μ
Α
Ι
H N EA ¶ O§ITIKH