nederlands auschwitz comité
maandblad
juni
19 6 3
5 e jaargang no. 6 secr. r. cheval, volkerakstraat 2 6 * amsterdam-z., postgiro 2 9 3 0 8 7
Van de Mississippi naar de Rijn Niet velen, die nu de formulieren invulden als „vervolgden wegens r a s " enz. zal het ontschoten zijn, dat wij die vervolging hebben gekend. W i e in een k a m p hebben gezeten en m a n of vrouw, vele kinderen en andere familie verloren, maar met de „maximum"-uitkering genoegen moeten nemen (kenden de beulen een maxim u m ? ) zal merken, dat de discriminatie nog stilzwijgend voortgaat. M a a r tezelfdertijd hoort men over de radio, ziet men op t.v. steeds ontstellender nieuws van rassendiscriminatie. W i j denken aan het Zuid-Afrika van Verwoerd. Doch men hoort, ziet en leest ook iets anders. D e woorden Alabama en M i s sissippi zijn niet van de lucht. E n dat niet alleen bij ons, nazi-slachtoffers. I n een der grootste landen ter wereld, de Verenigde Staten, heerst een crisis, volgens president K e n n e d y slechts te vergelijken met die van ' 2 9 . M a a r niet een economische depressie staat hier op het eerste plan, al speelt de grote
Het getto in de waag De tentoonstelling van foto's in het Joods Historisch Museum gehouden ter h e r d e n k i n g v a n d e o p s t a n d in h e t G e t t o te W a r s c h a u , was juist op deze plaats van bijzondere betekenis: de foto's van de m u u r o m h e t n a u w e gebied v a n s t r a ten, waarin de J o d e n te W a r s c h a u door de nazi's w e r d e n s a m e n g e d r e v e n , w e k t e de herinnering aan de prikkeldraadversperring, die in d e z e l f d e j a r e n dwars o v e r de N i e u w m a r k t liep e n h e t d o o r de nazi's geschapen A m s t e r d a m s e Getto van de r e s t v a n de s t a d scheidde. E n de beelden v a n de o p s t a n d d e r s a m e n g e d r e v e n J o o d s e b e v o l k i n g in d e z e b e n a u w d e wijk, bij e e n v o o r t d u r e n d g r o e i e n d g e b r e k a a n voedsel en voorziening, deed de g e d a c h ten t e r u g g a a n n a a r de A m s t e r d a m s e f e bruari-staking. In h e t J o o d s H i s t o r i s c h M u s e u m w o r d t een tentoonstelling als deze niet een h e r denking van een enkel historisch feit, m a a r een herinnering aan een telkens zich herhalend lot v a n verdrukking en u i t r e d d i n g : van de bijbelse f e e s t e n v a n
werkloosheid van een bepaalde groep een rol. Het gaat om rassendiscriminatie, het middel, dat de fascisten hanteerden en weer willen hanteren om hun bloedig spel te spelen. Toch, in de machtige actie in het A m e rikaanse Zuiden zit een nieuw element. Eeuwenlang zijn de negers als slaven afgebeuld, vertrapt, geknecht, gekneveld. N u zijn zij in verzet. Niet de slavenhalers of slavendrijvers, m a a r de voormalige slaven zelf namen het initiatief in handen. W a t zij eisen is niets nieuws, geen formele hervormingen, geen wetswijziging. W a t zij willen is toepassing van de ( a l bijna 2 0 0 jaar oude) Amerikaanse grondwet, m a a r dan in ernst. Zij smeken niet meer, zij eisen. E n zij staan op hun recht, het recht om te leven. Zij doen dat niet meer toevallig, bij vlagen, maar georganiseerd, systematisch. Het is ook geen toeval, dat juist Alab a m a en Mississippi thans het gevechtsterrein voor de gelijkstelling zijn.
W a n t in deze staten met het hoogste percentage negers is het verzet tegen gelijkberechtiging van de zijde der rassenhaters het sterkst. D a a r o m heeft men daarvan, n a een reeks voorhoedegevechten — vrijheidsmarsen, betogingen, openbare bidstonden enz. — een toetssteen gemaakt, een frontaanval op het bastion van de duistere elementen, te vergelijken met de ons hier welbekende fascisten. E e n eenvoudige zaak is deze actie niet. Duizenden, vooral jongelui, werden praktisch getraind in het lijdelijk verzet, het standhouden tegen beledigingen en geweld, zonder zelf geweld te gebruiken.
P e s a c h en van P o e r i m — w a a r a a n nog o n l a n g s in h e t M u s e u m t e n t o o n s t e l l i n g e n zijn gewijd — o v e r de o p s t a n d d e r M a k kabeeën en het v e r z e t van B a r Kochba, t o t a a n de dag v a n heden, de strijd die d a a r t e l k e n s o p n i e u w is g e v o e r d , de o p offering en de heldhaftige inzet van het l e v e n , zijn t h a n s v o o r d e opgroeiende g e n e r a t i e in I s r a ë l ( e n n i e t a l l e e n d a a r ) een bewijs, d a t J o d e n , w a a r o o k t e r w e r e l d e n in w e l k t i j d p e r k d a n o o k , b e r e i d w a r e n voor hun leven te vechten. M a a r d e o p s t a n d in h e t G e t t o v a n W a r s c h a u w e r d niet alleen o n t k e t e n d om
vernieling, door de nazi's zelf o p g e n o m e n , zijn d a a r o m m e e r d a n e e n h i s t o r i s c h v e r s l a g : in h e t J o o d s Historisch M u s e u m t e n t o o n g e s t e l d , h e b b e n zij e e n bijbelse k l a n k g e k r e g e n . Zij r o e p e n de bezoeker van de tentoonstelling op t o t e e n o n d e r z o e k v a n zijn g e w e t e n , z o a l s d e woorden der Profeten dat deden en nog s t e e d s d o e n ; zij s t e l l e n , d o o r d a t z i j d e bezoekers c o n f r o n t e r e n m e t de laagste verwording van het menselijk gevoel, o p n i e u w o u d e n o r m e n o p : gij z u l t . . . en: gij z u l t n i e t . . . , n o r m e n v a n z e d e l i j k h e i d en menselijkheid, die in de a c h t e r ons l i g g e n d e j a r e n t e v a a k in d e v e r d r u k k i n g zijn g e r a a k t .
Dr. H. L. C. Jaffé Directeur van het Joods Historisch Museum te Amsterdam zelfbehoud en niet alleen d o o r g e z e t — d o o r l a n g e , t r a g i s c h e w e k e n — in h e t besef, dat er geen andere uitweg meer was. D e o p s t a n d in h e t G e t t o t e W a r schau was vooral een verzet tegen o n menselijkheid, e e n strijd, die w e r d i n g e z e t , o m d a t m e n z i c h bij v e r d e r t o e g e v e n als het ware medeplichtig zou m a k e n aan onrecht, barbarij en onwaarachtigheid. De foto's van de heldhaftige strijd der b e l e g e r d e J o d e n in h e t G e t t o , de n o b e l e koppen van de aanvoerders, en de schrikbarende documenten der beestachtige
E e n geweldige morele kracht is erdoor ontwikkeld en de resultaten bleven niet uit. D e regering wordt gedwongen enige maatregelen te nemen om de grondrechten in praktijk te brengen. D e strijd is nog lang niet gewonnen, maar de dagen van J i m Crow (vervolg
op pag.
2)
D e t e n t o o n s t e l l i n g v a n d e o p s t a n d in h e t G e t t o t e W a r s c h a u — die d o o r e e n g r o t e schare stadgenoten, vooral schoeljeugd is b e z o c h t — w a s in h e t J o o d s H i s t o i r s c h M u s e u m e e n s c h a k e l in h e t e e u w e n oude verhaal van verdrukking en uitredding, dat de J o o d s e g e s c h i e d e n i s kenm e r k t . In A m s t e r d a m w a s zij e e n h e r i n nering a a n het leed, d o o r onze s t a d zelf geleden, en a a n de heldhaftigheid en b a r m h a r t i g h e i d v a n d u i z e n d e n . M a a r zij was vooral voor iedere bezoeker een v e r maning, een herinnering a a n de w a a r d e n van menselijkheid en menselijke w a a r d e , die d e Bijbel o n s al h e e f t g e s t e l d e n die wij v a n d a a g , als g e t u i g e n v a n dit g e b e u ren, m e e r dan ooit hoog m o e t e n houden.