HERDENKINGSNUMMER
BLOEMEN BIJ DE URN
nederlands auschwitz comité
Onthulling
Monument
in Auschwitz
16
april
Zoals ieder jaar zal het Nederlands Auschwitz Comité bloemen leggen bij de urn met as uit Auschwitz op de Nieuwe Oosterbegraafplaats te Amsterdam. Dit gebeurt op zondag 28 januari 1968 om 12 uur. Verzamelen voor twaalven bij de hoofdingang, Kruislaan.
12de Jaargang no. 1 —
s e c r . : volkerakstraat
januari 1968
10hs, amsterdam-z., postgiro
bankrek.: AMRO, bijk. van b a e r l e s t r a a t ,
293087
amsterdam-z.
red.: amsteldijk 23, amsterdam-z. gem. giro N 5500
N.A.C.
1967
EX
TENEBRIS
Winter werd het en ik moest daar blijven en men zette wachters voor m'n ziel, en mijn lichaam was met andre lijven vastgebonden aan hetzelfde wiel.
En zij lagen op de grond te kruipen, ogen zagen smekend naar mij op; somtijds kwam een vreemde binnensluipen, keek een wijle en ging verderop.
Maar nu loop ik weer op eigen benen in de winkelruiten van de stad, en soms dans ik dronken op de stenen in een blijdschap die ik nooit bezat.
Als het dag werd legden wij de Ivken tussen twee barakken in op straat, bleven er een tijdlang naar staan kijken volgens wet en volgens regelmaat.
Maar dan kom ik weer voorbij die wagen en dan schuif ik tussen de andren in, en ik jaag hen en ik laat mij jagen zonder rekenschap en zonder zin, tot ik mij weer met een kreet bevrijd uit die wereld, uit die werklijkheid.
Maar nu hoef ik 's nachts niet meer te waken, en nu ben ik weer der muze knecht, kan het zwaarder, kan het lichter maken, 't lot mij door de goden opgelegd. Maar soms heb ik plots twee duivelsoren, en mijn hoofd is koud en kaalgeschoren. ED.
HOORNIK
U i t : E x Tenebris. ( 1 9 4 6 — 1 9 4 8 . ) O p g e n o m e n in d e „ V e r z a m e l d e G e d i c h t e n . ' A. A. M. Stols, Den H a a g 1 9 5 0 .
Auschwitz herdenken 1968 is
VECHTEN V O O R DE VREDE „Herdenkingsnummer" dit 23
blad, jaar
want geleden
bevrijd
met
Maar
er
kamp
buiten het
reeks
wij
gedenken
en
feit
Auschwitz
lange
deze bevrijding
joenen U
het
een
gruweloorden wie
staat
wij h e r d e n k e n
te laat
van
als U
maar
werd
hen
kwam,
later,
kan
zijn,
plaats
deze
bladzijden
weinig
is e r
treft
en
1945
zwegen.
n i e t een
waar
is
voor
is
wapens
niet
de
tweede
de
alleen
geen
voornaamste
wereldoorlog,
e n k e l l a n d , als V i e t n a m , afgebroken,
al
dat
van
die
Hitiers
dag
aanlegger
lang.
Er
fascisme,
gezel
Franco
Auschwitz
on-
en d a n d e n k e n
zoals en
zijn o o k „ s t i l l e " , d i e
Neen,
is
bestaan
van
Griekenland.
Er
van er
—
zoals
ge-
vredesver-
ontstaan nieuwe voortzieken,
Ook
g e v o c h t e n , in een
jaren
oude
verre
zelfs praktisch
haarden
23
geen
Duitsland,
o o k geen v r e d e . E r w o r d t
brandhaarden,
geen
er
wij a a n maar
is g e e n
voltooid
verleden mag
dan
o o k n i e t zijn v e r w i j l e n bij h e t v e r l e d e n ,
zelfs
niet
zelfs
bij d e
niet
ter
denken
duistere
delen
waarschuwing. is o m
zich
heen
daarvan, Auschwitz
zien,
het
herkwaad
a a n w i j z e n w a a r h e t n u is, h e t k e r e n v a n h e t oorlogsgeweld
bezweren
van
verder
o o r l o g s - en v e r n i e t i g i n g s g e v a a r .
Ons
devies
,,nooit
en
het
meer Auschwitz",
dat
in d e tijd
die
is v e r l o p e n v a n een v e r z u c h t i n g t o t e e n o n leek ' n o g
te
beduiden: de vrede behoeden. H e t houdt
afwijsbaar
nu
in: Dat het
gebod
vechten voor gevecht, ons
is g e w o r d e n de
vrede.
bittere
recente
geleerd,
is
ervaring
allerminst
een
heeft
zoetsap-
Weinigen
zullen
opgewekt
Midden-Oos-
een g e b i e d o p e e n v e e l b e w o g e n
bol in een hechter
niet minder
wordt,
„sjalom"
elkaar
wijze bereikt zomin
voor
aard-
bewogen
heden
—
meer
mensen
er
naarmate
tegen
kent inderdaad
zeggen.
vrede, m a a r
Sjalom
met
een
brengen.
Zo
voor dat
dat
e r eigenlijk m a a r
te v e r d e d i g e n . vaste
Op
lezers
voor
e v e n w e l niet d e n d i e in e n het
Nederlands
sjalom
kun-
recht
het
op
te
nu
voor
dood.
ons
zijn
blad
andere
Men
kan
herdenken
van
Auschwitz
Comité
een z o r u i m mogelijke v a n toen
oriëntering
bezien.
eens in o o r l o g
heid,
waarmee
zaken
spelen
ieder
door
het
dewerking
denken
menhangt. Men rug
in
dit
vindt
nummer,
mijdelijk w e l iets nazidom,
tepunt en
te-
in
zal
men
zijn
ze tot
er
onver-
Antisemitisme, oud, ouder
een l u g u b e r er
hoogsteeds
z e l f s in n i e u w e v o r m e n o m v a n g ,
type-
het
zij zijn
dan
heden.
de laatste
hebben
plaats tot
aansporing
gretigde
gegeven.
d i t alles d a n o o k
nog
voor
hebben
grepen dat wij ons richten t o t
al
maar
gevolg
van
hier
ons v e r z o e k o m
sa-
zij
dat
bracht,
schrijvers
daarmee
in m i s s e n .
rassendiscriminatie, het
en w a t
alle
volgende artikelen aan
h o o f d , w a n n e e r hij e v e n s t i l s t a a t bij h e t h e r van Auschwitz
en
levenskansen
ligt o o k de verklaring v a n de
dergelijke
ma-
hebben
Hier
Al
het
Auschwitz
n e n v e r h i n d e r e n d a t een p r e c a i r e v r e d e w e e r overgaat.
het
gewoon
in telkens
krijgen.
hoe de overlevenden van
staan
d o o r dit n u m m e r kennis
zegsals
bres
is
levenden
genoeg herhalen en de duizen-
met
net-
manier
tegen de
opnieuw
gezet
ken
weinig
de
van
dit elke m a a n d vorm
één
e r e n en d a t is d e
is h e t v e r w e e r
bete-
men nog niet w a t kogels elkaar
sympathiebetuigingen
rend
Portugal.
tijd. A u s c h w i t z n u h e r d e n k e n k a n ,
woord
De
gerust
een
het
voldoende
menen
o m de d o d e n te
a a n n e m e n d a t d e v r e d e in h e t
be-
Integendeel.
reali-
groet te voeren.
herden-
men
het
alles
milzult
Auschwitz
geworden.
hebben
met
waar
een
is n i e t
voor
voor
de
„ter
Het
damesclubs,
en
leven
er evenmin
massavernietiging
is
Er
teitszin.
voor
volharding
v r e d e in d e m o n d en z e l f s in zijn dagelijkse
doorleest,
woorden
vinden. U
nachtmerrie
tijdpassering moed,
ten —
heel
jaar
de
eist
andere
r u s t i n g als g e r u s t h e i d a a n . O n z e w e r e l d ,
drag
pige
doden.
king v a n "
na
op dat
en
dankwoord
o m neer te schrijven w a t
be-
iedereen, niet
de jongeren
noch
me-
Zij
zij
nodig
hen, w a t ons be-
weegt. Hetzelfde
geldt
luister
verlenen
Liever
dan
voor aan
hun
de de
in
het
kunstenaars herdenking
openbaar
die 3968.
dank
te
z e g g e n s p r e k e n w i j e r o n z e d a n k b a a r h e i d en
E r w o r d t g e s p r o k e n en v e r d e r o p in d i t n u m -
v o l d o e n i n g o v e r uit d a t wij hun d e gelegen-
mer
h e i d k o n d e n b i e d e n z i c h t e u i t e n in h e t v e r -
ook
en m e t
geschreven
over
het
atoomgevaar
name over het gevaar van
spreiding
b a n d v a n deze herdenking, de ene groep schrift, d e andere
de
d e n lijve e n e e n e n k e l i n g o p b e i d e w i j z e n .
bewapening,
men
van
Kaïn
wil.
Het
werd
Damocles,
dat
geheel
nauw
verbonden
met
witz, het probleem tale
vernietiging.
Wij
herdenken
tot
en
Abel
een
deze
het
probleem-Ausch-
de
tijd
zo van
van
van
is
massale, ja
en to-
O n z e d a n k richten wij tot hebt
mogelijk
gemaakt,
niet
door
het
van verre, nog zo onuitwisbare
ophalen
persoonlijke
van universele rampen, wij
U
U,
in
leven-
die dit allen,
v r i e n d e n , die al ons w e r k m e t u w
weer lezers,
materiële
en m o r e l e s t e u n b e g e l e i d t . U m a a k t h e t m o gelijk d a t d e 1 2 d e
dus
h e r i n n e r i n g e n en
af,
zwaard
door optreden
op
v a n k e r n w a p e n s ; h e t is d e o u d e k w e s t i e v a n
blad, aard
waarvoor dat
geschiedt,
jaargang
alle
van
de
dat
geen
werk
ingaat van (behalve
typografen)
een
uiter-
belangeloos
a b o n n e m e n t s g e l d , slechts
v r a g e n u w a a n d a c h t , juist n u in j a n u a r i , o m streeks de internationale A u s c h w i t z d a g , v o o r de
brandende
kwesties
van
vandaag.
Doorlezen
Wij
op pag. 8
ROTTERDAM EN DEN HAAG
U KOMT TOCH OOK NAAR DE AUSCHWITZ-HERDENKING? Op zondag 28 januari d e s avonds o m 8 uur v i n d t de A u s c h w i t z herdenking 1968 plaats in de g r o t e zaal van h e t RAI-Congresc e n t r u m , Europaplein, t e A m s t e r d a m . Er is é é n c e n t r a l e herdenking. A a n de h e r d e n k i n g w e r k e n m e e de pianist D a n i ë l W a y e n b e r g . H e t K u n s t m a a n d o r k e s t o.l.v. A n t o n K e r s j e s en de z a n g e r e s Liesbeth List, m e t h e t e n s e m b l e van Bert Paige. De d i c h t e r Ed H o o r n i k zal e e n korte t o e s p r a a k houden. D e avond w o r d t g e o p e n d m e t religieuze zang door de Israëlische voorzanger C h a p i r a . A a n v a n g p r e c i e s 8 uur.
Zaal o p e n 7.15 uur.
De t o e g a n g s p r i j s b e d r a a g t ƒ 3 . 5 0 , voor s t u d e n t e n en s c h o l i e r e n ƒ 2 . — , a l l e s inbegrepen. Kaarten zijn verkrijgbaar bij mevr. E. Furth, D i e m e r k a d e 43 Diemen, t e l e f o o n 020—58842. J . S l a g t e r , V o l k e r a k s t r a a t 10hs., A m s t e r d a m Z., t e l e f o o n D. van G e e n s , O r t e l i u s s t r a a t 178hs., t e l e f o o n 8 5 5 7 2 . en aan de zaal.
429217.
Door het tijdelijk uitvallen van een aantal belangrijke medewerkers, e.a. problemen, zullen er dit jaar in Rotterdam en Den Haag geen afzonderlijke herdenkingen plaats vinden. Er is één grote centrale herdenking te Amsterdam. Wij hopen en verwachten dat onze vele Rotterdamse en Haagse vrienden gebruik zullen maken van de verwarmde autobussen, die van Rotterdam vertrekken, de Hagenaars ophalen en de bezoekers naar het Congrescentrum in de nieuwe RAI te Amsterdam brengen. De totale prijs, dat is de toegangskaart plus de reis heen en terug is voor ieder, jong of oud, f 5.— per persoon. Meldt u onmiddellijk! Opgaven voor Rotterdam bij de heer en mevrouw van Bentveld, Henegouwerlaan 18 , tel. 010—125513. Voor den Haag bij Mevr. Hakker, Hougeuzenburg 435, Den Haag. Tel. 85.27.96. 3
HET SPROOKJE VAN DE WOLF
D a t er o o k „andere D u i t s e r s " zijn is ons uit en terna voorgehouden (laatstelijk n o g in de N . T . S . - s e r i e „ D e b e zetting ter discussie" die o p 19 december w e r d uitgezonden) en d w a a s die het zou o n t k e n n e n . D a t er o o k los v a n D u i t s l a n d de vreselijkste wreedheden gebeurden en nog gebeuren, — m e n h o e f t alleen m a a r het w o o r d V i e t n a m uit te spreken om er aan te worden herinnerd, en nogm a a l s : d w a a s , die het zou o n t k e n n e n . M a a r het f e i t b l i j f t bestaan d a t v o o r het eerst in de w e reldgeschiedenis met een zo k o u d mechanisch en als het w a r e onpersoonlijk a p p a r a a t genocide, d.w.z. uitroeiing v a n een v o l k h e e f t plaats gehad in de laatste w e r e l d o o r log en d a t de historie en de mentaliteit, die, hoe dan o o k , de m a c h t v a n een H i t i e r mogelijk m a a k t e , D u i t s w a s . E e n f e i t is tevens d a t Westduitsland een voortdurende bron v a n bedreiging blijft v o o r een wedergeboorte van
diezelfde mentaliteit. Z e k e r , er zijn vonnissen geveld en enkele, n a a r verhouding niet z w a r e s t r a f f e n opgelegd. M a a r men d e n k e a a n de vele rechters m e t een belast v e r leden, die nog steeds bij o n z e buren „ r e c h t s p r e k e n " , men denke o o k a a n het beleid v a n B o n n ten aanzien v a n t o p benoemingen in de N A T O , men denke v o o r a l aan de uiterst onrustbarende o p k o m s t v a n de N . P . D . , die — l a ten w e w e l wezen — t o c h niet anders beschouwd k a n worden dan als een regelrechte v o o r t z e t t i n g v a n het n a tionaal-socialisme. In al het b o v e n s t a a n d e heb ik niets anders gezegd dan w a t talloze anderen reeds v a k e r en beter hebben gezegd. H e t k a n echter niet genoeg h e r h a a l d w o r d e n . Z o als het jongetje uit het s p r o o k j e v a n u i t zijn b o o m herhaaldelijk r i e p : de b o z e w o l f k o m t ! en daarmee de mensen a a n v a n kelijk bang m a a k t e , t o t d a t zij aan de w a a r s c h u w i n g gew e n d w a r e n en alleen nog m a a r lachten, en zo als, toen die w a a k z a a m h e i d verslapt was, de b o z e w o l f werkelijk k w a m en de mensen o p v r a t — zo als in d a t sprookje v a n de w o l f zal steeds opnieuw en eindeloos h e r h a a l d moeten worden g e w a a r s c h u w d tegen het gevaar v a n het weder ontstaan v a n een nationaal-socialistische agressie; o p gev a a r a f dan m a a r d a t het de mensen eerder in slaap wiegt dan w a k k e r schudt. V I C T O R E. V A N
Emoties om het Midden-Oosten VERTROEBELINGEN EEN CONFLICT
VAN
Iemand heeft eens gezegd, dat men al de gloed van zijn hart nodig heeft om zijn hoofd koel te krijgen. Dat blijkt vooral waar ten opzichte van het conflict in het Midden-Oosten. Niemand, die de jaren der nazi-tyrannie moest doormaken, kon en kan „koel" op dit conflict reageren. Alleen al de herhaaldelijk uitgesproken dreigementen, dat alle joden in de staat Israël „in zee gedreven" zouden worden, deed na Auschwitz al de gloed van ons hart in verontwaardiging en ontzetting opvlammen. Maar daarom en wel nu juist is het nodig ons hoofd koel te krijgen. Want juist dit conflict is ons veel te na aan het hart gelegen en tegelijk veel te onoplosbaar bijna, dan dat iemand het zich kan veroorloven, hier nóg meer vertroebelingen aan te stichten dan er daarginds reeds blijken te bestaan. ' Ik wil niet beweren, dat wij hier in staat zouden zijn, veel bij te dragen aan de oplossing van het conflict tussen Israël en de Arabische staten. Wel wil ik beweren, dat wij in staat zijn, aan die oplossing veel afbreuk te doen en ze meer tegen te houden dan te bevorderen door onze reacties. Deze overweging is de reden, waarom ik dankbaar ben, dat ons Auschwitz-comité getracht heeft, hier in zijn hoofd koel te krijgen en zich niet heeft ontladen in ongereguleerde uitlatingen. Wanneer ik hier als theoloog enige naar mijn inzicht aangestichte vertroebelingen tracht aan te wijzen, moet ik mij allereerst richten tegen beweringen van de kant van „bijbelgelovige" christenen, die menen dat er zich in onze eeuw en in hunne dagen „bijbelse profetieën" aan het vervullen zijn. Zelfs niet zeer bijbelse commentatoren als b.v. de heer Hilterman blijken daarvan onder de indruk. Zij zeggen zoiets niet over Vietnam, want over dat land wordt in de bijbel niet gesproken — denken ze. Ze hebben wat de letter betreft gelijk. Maar naar
de létter wordt in de bijbel Qok niet over het hedendaagse Palestina en evenmin over onze twintigste eeuw gesproken! Tenzij men, geheel ten onrechte, het profetisch getuigenis van de bijbel als onvervulde „voorspellingen" opvat inzake een nu twee of drie of vier duizend jaar later komende stand van zaken. Wiez ich echter aan de bijbel in het heden oriënteert, oriënteert zich aan een destijds voor die tijd gegeven getuigenis, waarvan men voor het heden nog weer een oproep hoort uitgaan tot het nemen van eigentijdse beslissingen! Dat nemen van eigentijdse beslissingen in eigen verantwoordelijkheid dat is in bijbelse zin „vervallen", en niet een — als toeschouwer in de zaal naar een toneel kijkend — constateren en „beleven" van voorspellingen die uitkomen. Men bemoeilijkt het zowel die joden, die in Israël hun tehuis — uit ideëele oorzaken of door de nood gedwongen — hebben gevonden als zich zelf om de problematiek van hun land en hun staat hélder, n.1. menselijk en aards, te zien wanneer men hen naar andere maatstaven meet dan waaraan een staat gemeten mag en moet worden. Dat gebeurt vooral door op een bepaalde manier over de „uitverkiezing van Israël" te spreken, alsof die een geografische voorkeur van God zou betekenen, waar naar men geen vinger mag uitsteken of daartegen opheffen. Als in de bijbel de geschiedenis van Israël als „uitverkoren volk Gods" wordt belicht, heeft dat niet ten doel, een fragment destijds van de mensheidsgeschiedenis als goddelijke of god-menselijke specialiteit apart te stellen, maar om de messiaanse dimensie in de geschiedenis van alle volkeren door middel van dat bepaalde volk aan het licht te brengen. Een derde vertroebeling geschiedt bovendien, wanneer men b.v. in een optreden als van Nasser een vervolg op „Hitier" ziet. Alsof het dreigen met oorlog, zelfs met een vernietigingsoorlog tegen een bewapende staat hetzelfde is als het utiroeien van ongewapende weerloze medeburgers. Niemand kan ontkennen, dat Nas-
VRIESLAND
ser van een reeks notoire antisemieten gebruik maakt, c.q, zich door hen laat ophitsen. Maar die antisemieten zijn niet uit Egypte, maar uit Europa, en wel uit Duitsland afkomstig en vissen gretig in het troebele water van het anti-zionisme. Men verwart de oorzaken en de gevolgen daarvan en miskent de gehele problematiek van het Midden-Oosten, als men juist op dit punt niet al de gloed van zijn verontwaardiging gebruikt om zijn hoofd koel te krijgen. Deze zaak is juist te ernstig om in het emotionele vlak beoordeeld te blijven. Een laatste vertroebeling, die ik moet noemen, is die betreffende een verschil in reactie van velen op „Vietnam" en op „Israël". Israël heeft, zou men bijna denken als men sommige uitlatingen hoort, een „heilige" verdedigingsoorlog gevoerd. Maar het arme kleine Vietnam vecht (zónder bijbelse belofte en voorspellingen!) al jaren lang tegen de eigen corrupte - marionetten „regering" en een verre grote verblinde Westerse „beschermer". Dat schijnt voor velen echter met en ge voortzetting van „Hitier" niets te maken te hebben, want Vietnamezen en communisten zijn geen joden. En dat, terwijl het voor ieder, die niet ziende blind is, toch steeds duidelijker moet worden dat een conflict in het Verre Oosten juist iedere oplossing in het Midden-Oosten tegenhoudt. Niet ten onrechte luidt een oud rabbijns gezegde, dat „de vrede van Israël is gelegen in de vrede der volkeren". :
x
K. H. KROON
UW
JUWELIER
JV. HE?PEL nffiSMEEzwaa RMSTEEBRM TEL PRiSMH 5ER0
3UM6fiM5
u
Voor hen duurt Auschwitz v o o r t . . . Er zijn mensen voor wie Auschwitz nog steeds niet voorbij is. Zeker, op het terrein van Birkenau staat het monument en de stenen barakken van Auschwitz I herbergen nu het museum en zijn bezoekers. Zij die Auschwitz nooit konden verlaten wonen niet daar, maar hier. En dan bedoelen we nog niet allen die het blauwe nummer op hun arm hebben, slechts hen die nu (en wij onderstrepen dat nu) soms al 23 jaar, het andere, dieper ingekerfde stempel van het kamp met zich dragen, invaliditeit, chronische ziekte, nerveuze storingen of soms alle drie. Deze permanente nazi-slachtoffers, terecht de bij uitstek vergeten groep geheten, is langzamerhand wat bekender geworden, ook buiten onze kring. Wij hameren met ons kleine blad al heel lang en sinds 1965 onafgebroken op dit aambeeld. Gelukkig heeft men de laatste tijd niet alleen in de pers van het voormalige verzet, maar ook in algemene bladen iets over Hitiers meest verwaarloosde slachtoffers in Nederland kunnen lezen, zo b.v. in het dagblad de Gelderlander en in Elsevier's Weekblad, dat een interview met de voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité publiceerde.
landen al na de eerste wereldoorlog golden. EÉN IN LIJDEN, ÉÉN IN PENSIOEN
In Frankrijk is men nog verder gegaan. Daar bestaat officieel een categorie gedeporteerden en geïnterneerden om politieke redenen, die allen omvat die ,door de vijand buiten het nationale grondgebied zijn gebracht en daarop gevangen gezet of geïnterneerd in een gevangenis of concentratiekamp . . . of op andere uitsluitend door de vijand bestuurde plaatsen'. Als men tijdens de internering een ziekte of invaliditeit heeft opgedaan wordt naar de tijdsduur van de opsluiting niet gevraagd. Behalve een vaste pensioenregeling bestaan er nog tijdelijke pensioenen bij verergering van de toestand. Ook statenlozen en politieke vluchtelingen genieten deze rechten. Speciale toelagen gelden voor ernstige invaliden en blinden en bovendien weer apart voor lijders aan t.b.c. Behalve medische verzorging in de ruimste zin, daaronder ook vervoer naar sanatoria enz., bestaan er tal van faciliteiten, b.v. het verstrekken van alle prothesen en andere apparaten, b.v. rolstoelen, die de patiënt nodig heeft. Het N.A.C. richtte in de herfst van Voor gedeeltelijk gehandicapten on1965 een adres tot de Tweede Kamer der de oud-gevangenen zijn bepaalom nu eindelijk eens te helpen zorde functies gereserveerd; men kan gen voor een passende regeling, d.w.z. hulp op korte termijn van een speeen pensioen voor wie in een kamp ciale instantie verkrijgen, men krijgt zaten en het zwaarst in hun gezondbelangrijke kortingen op luchtverheid geleden hebben. Wij 1 aten de voer en bij de metro enz. te Parijs, tekst van dit adres hier nog eens afterwijl vele belastingen, b.v. wegendrukken, omdat velen het zich niet belasting en kijk- en luistergeld wormeer herinneren en nog meer mensen den verlicht. het nooit hebben gezien. Niet dat het gehoor heeft gevonden of heeft ge- Van het fascistische Vichy-regiem leid tot een voor de betrokkenen nam de na-oorlogse regering-De Gaulle eerst de term ,om ras gedemerkbaar, doeltreffend resultaat. Neen, geen stap is er door enige re- porteerden' over; nadien sprak en gering gedaan om te voldoen aan een spreekt men daar van ,politieke' en ereschuld van Nederland, zoals de verzetsgedepor teerden. De eersten heer Renes van de Stichting 40—45 werden reeds genoemd; dit zijn b.v. het noemt. En zou het voldoen aan zij, die door de nazi's als Joden werdie schuld nu wel zo moeilijk of uit- den beschouwd en daarom van de aardbodem moesten verdwijnen. De zonderlijk zijn? Nemen wij b.v. ons buurland België. twee categorieën werden en worden Men heeft daar, evenals in Frankrijk, op verschillende schaal behandeld een pensioenregeling getroffen om wat de hoogte der uitkeringen behen die wegens verzetshandelingen in treft. Er is echter in Frankrijk nooit een kamp waren beland gelijk te stel- sprake geweest van uitsluiting van de len met militairen en op hen de be- groep van nazi-slachtoffers, die niet schikkingen aangaande uitkeringen wegens verzet zijn gearresteerd, van enz. toe te passen^ zoals die in beide' het recht op sociale vergoedingen.
Ook bij hun medische verzorging werd rekening gehouden met hun kampverleden. Er bestaan dan ook verslagen over de gezondheidstoestand van teruggekeerden uit de kampen als zodanig, zodat er van die toestand vergelijkingen gemaakt en daaruit conclusies getrokken kunnen worden. Er werkt ook een medisch centrum van en voor alle oud-gevangenen, waarvan druk gebruik wordt gemaakt. Er is nu al geruime tijd in Frankrijk een actie aan de gang niet voor enige specifieke ondersteuning voor de teruggekeerden uit de vernietigingskampen op zichzelf, maar voor volledige, ook financiële gelijkstelling van de laatsten met hun lotgenoten, die op grond van verzetsdaden enz. Hitiers kampen bevolkten. Het parool luidt daar: één in lijden, één bij de schadeloosstelling, bij het pensioen. Zo hoort het. Maar het is wel beschamend hoe ver wij in Nederland daar vanaf zijn. In een verklaring van de Vriendenkring van voormalig gedeporteerde Joden van Frankrijk lezen wij: 'Gezamenlijk van zicht
hebben
welijke
bij de
of
onderscheid politiek
van
Nog
van
de
heden (d.i.
in hun vlees
de. Daarom
wijzen
elke
welke
en
krachtig
zijn
wij die
waarheid
gedeman. dezelf-
willekeu-
strijdige
van
de
identiek
en bij de v e r ze t s
De wonden
derscheiding
kampzijn
om
dan ook gearresteerde
met
gru-
de deportatie
politieke
porteerde)
in-
wij de dagelijkse,
gedeeld.
gevolgen
rige,
zonder
werkelijkheid
wereld
reden
en
ras, godsdienst
de
onhand.'
HET LICHAAM HERINNERT ZICH
Hoe diep, duurzaam en veelsoortig die wonden zijn is herhaaldelijk in ons blad betoogd. Over de psychologische gevolgen van het kampleven heeft men in het vorige nummer nog iets kunnen lezen. Vooral verwijzen wij naar het artikel van prof. Bastiaans „Late psychische en psychosomatische gevolgen van onderdrukking en verzet" in ons vorige herdenkingsnummer, januari 1967. In 1961 zijn deze zaken besproken op een bijeenkomst te Den Haag van
de Wereldfederatie van Oudstrijders, terwijl daarvoor en daarna telkens twee internationale medische congressen zijn gehouden op initiatief van de Internationale Federatie van Verzetsstrijders, alle over gevolgen van kamp en verzet, o.m. over de z.g. vroegtijdige veroudering. Deze laatste interesseert ons begrijperlijkerwijze hier in het bijzonder: het is immers een reden te meer om hen die a.h.w. een levensperiode te ver doorgeschoven zijn, althans van een materiële compensatie te verzekeren. Intussen is door een diepgaand en gelukkig internationaal verbreid onderzoek komen vast te staan dat de levensduur van de oud-gevangenen,gemiddeld aanzienlijk lager ligt dan de algemene. De redenen hiervan zijn bekend. Het kamp betekende voor hen organische uitputting wegens volstrekt ontoereikende en dan nog slechte voeding (500 a 600 calorieën per dag), koude, overbelasting, gebrek aan hygiëne en daardoor infecties en een toestand van kunstig onderhouden terreur en angst. Vroeger meende men, schrijft de arts L. F. Fichez, de Franse deskundige in deze materie, dat men zien al die dingen alleen in zijn geheugen herinnerde, maar zo is het niet: „alle cellen van het organisme herinneren het zich." Vandaar de vele en veelvuldige gevolgen ,vooral bij de oud-gevangene, die niet alleen uitputting, kou en dwangarbeid, maar ook de beestachtig georganiseerde en op macchiavellistische wijze onderhouden atmosfeer van angst en terreur heeft ondergaan.' De gevangenen in de kampen en elders en trouwens ook zij die ondergedoken, in illegaal werk betrokken waren enz. hebben te sterk en te lang een beroep moeten doen op de verdedigingsreflex, waartoe wij in geval van fysieke of psychische agressie onze toevlucht nemen. Men is er echter de laatste jaren achter gekomen dat het individu, wel verre van aan deze agressie op zijn persoon, uiterlijk en innerlijk, te wennen, daar juist allergisch, d.i. overgevoelig voor wordt. i
„Een organisme dat vaak slachtoffer van intense agressie is, raakt daar niet tegen bestand, maar wordt er juist gevoeliger voor. Dat wil zeggen; hg reageert steeds heftiger op steeds geringer prikkels. Het organisme raakt niet ,ingeënt' of ,immuun', het wordt integendeel steeds gevoeliger, ook tegenover heel gewone strubbelingen, de kleine agressie van het dagelijkse leven."
Heel dikwijls is het gevolg: een hele, zeer geschakeerde reeks van ziekten
en kwalen, al naar gelang van de zwakste stee van de persoon in kwestie. Maar zo een ziekte van het lichaam is te beschouwen als het gevolg van eeri nerveuze overbelasting, die zelf is teweeggebracht, nu bijna een kwart eeuw geleden, in de zorgvuldig uitgekiende nazihei, die immers bij uitstek het monsterachtige beeld opleverde van een ,de mens volstrekt vijandige omgeving'.
Het is de omgeving van nu, in ons land, het Nederland van nu, met zijn bewoners en zijn overheid, die nog steeds haar plicht verzaakt om tegenover ten hoogste duizend zwaar getroffen mensen goed te maken wat in de 23 jaar na de val van het Derde rijk geregeld is verzuimd. Het moet, nu! E. T.
In 1965, t w i n t i g jaar na de o o r l o g , r i c h t t e h e t N e d e r l a n d s Auschwitz Comité onderstaand adres tot de Tweede Kamer. De hierin b e d o e l d e s l a c h t o f f e r s b l e v e n nog in 1968 een v e r g e t e n c a t e g o r i e .
Adres aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal Het
Nederlands
noopt
Auschwitz
Comité,
gevestigd
te
Amsterdam,
ziet zich
uw aandacht te vestigen op een vergeten categorie, m e n s e n
steeds
en in t o e n e m e n d e
schouwen e n wel
mate als oorlogs- e n nazi-slachtoffers
die
zijn te be-
op hen die, door de bezetters vervolgd v o l g e n s d e
selen van de Neurenberger wetten of anderszins op g r o n d v a n hun
begin-
afkomst,
geloof of wereldbeschouwing, in een kamp of elders aan levensgevaar, handeling en honger
hebben blootgestaan of als ondergedokenen
gevaarlijke en mensonwaardige omstandigheden
hebben
moeten
genog
in
mis-
levens-
leven.
W i j richten ons tot u, omdat ons bekend is dat vooral vele destijds o m
hun
afkomst vervolgde Joodse Nederlanders in zeer slechte gezondheid e n m o e i lijke financiële omstandigheden v e r k e r e n , omdat zij niet in staat zijn zich in de maatschappij
staande te
houden.
In vele gevallen w o r d e n de gevolgen v a n het
oorlogsleed, in h e t
bijzonder
kampverblijf, pas de laatste jaren merkbaar; anderen zijn al sinds 1945 zwaar gehandicapt, herhaaldelijk ziek of doorlopend
bedlegerig.
Er m o e t iets w o r d e n gedaan en niet op incidentele wijze. Nodig is e e n algem e n e financiële regeling v o o r d e z e gehele categorie, zodanig, dat deze m e n sen overeenkomstig
hun
levenspeil
kunnen bestaan e n niet t e g e n
advies in behoeven te gaan w e r k e n en ook zonder
medisch
dat zij eventueel
spaar-
geld behoeven in te teren. D e betrokkenen hebben al d e z e jaren o p e e n dergelijke regeling gerekend en het uitblijven hiervan heeft tot diepe teleurstelling en zelfs verbittering geleid. W i j verzoeken u daarom bij d e minister van maatschappelijk werk te w i l l e n aandringen op het toekennen aan d e bedoelde
nazi-slachtoffers
e n hun w e -
d u w e n van een uitkering m e t o v e r e e n k o m s t i g e toepassing v a n de
Buitenge-
w o n e Pensioenwet 1940—45, ook w a t betreft een Instantie die hen m e t raad en daad bijstaat. NEDERLANDS
AUSCHWITZ
COMITÉ
N.V. Juweliersbedrijf H E R M A N SCHIPPER OMEGA-DEALER L i d Beurs v a n de Diamanthandel
Heiligeweg 3
Tel. 23 65 72 - 24 96 16
Amsterdam-C.
.
Z O SCHREEF MEN OVER DIT MONUMENTALE BOEK... ALS U NIET ANDERS GESCHREVEN HAD DAN DIT MACHTIGE VERHAAL FEBRUARI, ZO FEL EN TEDER TEGELIJK, DAN HAD U REEDS DE P.C. HOOFTPRIJS VERDIEND.
Mevr. E. van Lokhorst, voorzitster van de Jury bij de uitreiking van de P.C. Hooftprijs. Dit boek is behalve een ereteken voor de Daad, tegelijk een document voor alle tijden.
C. J. Kelk in 'De Groene Amsterdammer'. Ik las de laatste jaren weinig dat mij zo ontroerde . . . Februari van Theun de Vries, opnieuw een meesterwerk van een zeer groot schrijver.
'Hart en Handen', Weekblad.
Doopsgezind
Hij heeft een epos geschreven over de helden van het verzet, over de moed en het lijden van de Joden . . . Een waardevol bezit.
Maandblad Gemeente.
van de Port.
Israël.
Februari is een groots boek. Als nog moest worden aangetoond dat Theun de Vries onder de hedendaagse Nederlandse schrijvers de grootste is, dan is zijn nieuwste roman het bewijs.
DEZER DAGEN
VERSCHIJNT
'De Waarheid'. De auteur toont zich ook in dit boek weer een uitstekende en meeslepende verteller, die zijn publiek onafgebroken weet te boeien.
IDIL, Katholieke
Lit.voorlichting.
'De Nieuwe Stem'.
:
De vogelvrij» De
opsuna
De opstand
Een monument — inderdaad! In talrijke facetten als van duurzaam kristal weerspiegelt zich hier het verzet, zoals het in wezen was, zonder retoriek, zonder verfraaiing, maar ook zonder ontluistering . . . Theun de Vries heeft een meesterwerk geschreven en zet op zeer levendige wijze de traditie van de „grote" roman voort. Nieuwe
De vreemde wet
t ^ ^ s w & wet
De vogelvrijen
Februari is een machtig boek.
A. Marja in de damse Courant.
FEBRUARI
Rotter-
door
Theun de Vries Een uitgave van Pegasus — Amsterdam. Verkrijgbaar bij Uw boekverkoper. Nu in e e n , g e h e e l v o l l e d i g e , e e n d e l i g e — 1280 blz. — prijs ƒ 19,50.
uitgave in k u n s t l e d e r e n
band
VIETNAM
de
rijke Jonge mensen niet erg g e ï m p o n e e r d
het
als
ook
oorlog
soortgelijke
h e t v e r z e t hebben m e e g e m a a k t . Is dit
gebrek
ven
belangstelling
fantasie? Dit
Of
of
erger:
l a a t s t e lijkt
misschien
harde
niet
gebrek
aan
onverschilligheid?
z o waarschijnlijk,
d e o u d e r e b e z o r g d is o v e r h e t l o t v a n
zijn
in
van
ge
verzet
plaats
Vietnam
generatie
na.
de
gemelijke
is. W i j
waar
zien
gebeuren.
Dit
roept
En
vragen
bij op
wereldoorlog
stemming
nu
bedre-
zwijgt, o p een
kritisch
uit
daar
als d e D u i t s e r s
1940—'45
uitzonderingen
dan Viet-
op
gruwelen
hebben,
verzet
om-
d a t juist d e j o n g e r e g e n e r a t i e v e e l m e e r
realiteit tegenkomen
nu
d o o r de v e r h a l e n v a n hen, die ïn de aan
Saigon
de
in
oorsprong
Zuid-Vietnamese
een
boeren
is e e r s t
veel
is
later,
g e r u i m e tijd na A m e r i k a , i n h e t g e b e u r e n b e trokken.
zij J i e t
zijn
in
van
geweest. N o o r d - V i e t n a m
Velen hebben de e r v a r i n g o p g e d a a n , d a t t a l -
N
„regering"
opstand
het
aantal
de
jon-
t.o.v.
het
een
wat
en
tegenover
diegenen,
Men
kan
ook
weten,
dat
afgezien
v a n de bombardementen op
Noord-Vietnam,
het
de oorlog
Zuiden
het
meest
van
tiging
d e bossen, d e a k k e r s e n
sten,
van
de
van
deportatie
verwoesting
burgerbevolking, van
de
de
dorpen,
van „verdachten", verminking
van door
voor
het
leven
e.d. I n f e i t e w o r d t h i e r een v o l k dat
men beweert
te
oog-
foltering
en
kinderen
lijdt:
vernie-
vrouwen napalm
uitgeroeid,
helpen.
D e j o n g e g e n e r a t i e b e l e e f t deze n i e t die u i t
de w e r e l d o o r l o g . dat
gruwelen Hoe
kan
en men
n a m . E r is, lijkt m i j , i e t s h e e l a n d e r s a a n
de
die steeds w e e r het v e r z e t uit de w e r e l d o o r -
verwachten,
hand,
De
log verheerlijken,
wat
verzet
jon-
zij m o e t v a s t s t e l l e n , d a t d e g r u w e l e n , d i e zij
dat
zo
mogelijk
weinige belangstelling
veel van
ernstiger de
is.
jongere
r a t i e v o o r h e t v e r z e t uit de t w e e d e oorlog aan
vindt
zijn
oorsprong
waarachtigheid
Enkele
in
om
dit
wereld-
het
bij d e o u d e r e
opmerkingen
te
genegebrek
generatie.
verduidelij-
Het
verzet
naal
tegen
verzet
de Duitsers
geweest,
dat
is een
wel
natio-
door
het
grootste deel der Nederlandse bevolking sympathie
werd
door
een
betrekkelijk
gevolgd,
werd
gesteund.
In
dit
schillende motieven landsliefde me
niet
(in
te
maar
klein
toch
in
m e e : eenvoudige
tegenstelling
verwerpen),
het
bijzonder
godsdienstige,
tot
liefde
Hoe
tot
v e r z e t w a s m o r e e l en
of
ook
vaderde
recht
op
de
kan
dit
besef
communisti-
verbleken
met
de jaren:
in V i e t n a m
gere
vraagt
generatie
wel
zo
altijd
intenties
en
levende
het eigen
op
zet
dan
seerd ten
voor
in
de
aanzien
Wie
van
werkelijkheid
worden,
als
de
als
zelf meemaakt, nauwernood
te
d i s c r i m i n e r e n schijnt een
t e zijn w a a r v a n
zen
Vietnam
was
deel niet en
de mensheid
niet
ook
in
steeds aan
de
wereldgeschiedenis
treffen
van
we
het
weer
de
ontrechten
even
hij
volkomen
van
van
ses
in
minderheden,
van
om
beschei-
en
inval
gerechtvaardigd
uit
voor
en
de
kent
juridisch
daar
algemene
van
en b a -
daarenboven
verschil en
ultimo
opheffing
wil
tussen
de
1956 deze
feite-
beëindigd
steun Wie
van wil,
Amerika kan
weten,
dat
de
Willen
is
voorstanders tweetal
weten: je er
draagt
is
bedroevend
een
mee
de
hun
al te
vaak
een
in
zich
discrimineren feit.
Levensge-
waar
opstand
de
om
een
grote
lijnen
Zuidafrikaanse
leerd w o r d e n Dit
door
laatste vindt
Republiek van
van
de
wetgever.
plaats, onder Zuid-Afrika.
geperfectioneerde gend
van
Door
in
de
middel
z o eigene,
legt de
op
miljoen
menteerd geving, en
mensen
dat
Apartheid,
tegenwoordig
gescheiden
noemd,
aan
pr&ctischc
koasekwetities
heeft
het
de
gekleurde
vallen
ontwikkeling
voor
door
het
dagelijks
bevolking.
Deze
zeer
1949
signaleren die
deze
is m i j d i e r b a a r ,
leven
van
wijze
van
het
meer
mij
Het
weg:
Amerika
is
tegen
oude
maar
de
dierbaar,
met
waartoepas-
maar
zijn
ge-
mij
daarenboven
dier-
een
de regering staat
ab-
een-an-
d e r en b e t e r A m e r i k a , w a a r a a n w i j e e n v o o r en
nemen
in d e
strijd o m
vrede,
vrijheid.
Prof. Dr.
1950
B.
DELFGAAUW
woongebieden
aanwijzen
zo
te
systeem
op
citeren
Zelfs
van
de
maken
na
het
on-
verkrachting
recht,
van
uit deze
gestraft
volgen
een
Prohibition of
aantal
-na
Mixed
tussen
Marriages
blank
en
tegen met
Wie
van ge-
apartheid, 3
Procedure
jaar
kan
"en/of
mag
and
Evidence
huiszoeking
doen
machtiging.
Separate
gers
Voters in
Representation de
op
aparte
enkel
blanke
kiezen
in
het
Act:
Kaapprovincie kiezerslijsten.
Ze
vertegenwoordiparlement.
maatregel
werd
Act:
rechtshof
ongrondwettig
niet-
waarna
verboden.
door
het
Deze
Hooggeverklaard,
de regering de g r o n d w e t wij-
zigde.
r m m o r a l i t y A c t : Sexueel verkeet en n i e t - b l a n k Act:
verzet
Politie
voortaan
1948
Act:
een c a m p a g n e
worden
Kleurlingen
wetten:
Amendment
aan
zweepslagen.
zonder
wetgeving
wet
beschouwd.
Law
Criminal Act:
1956
voor
deze
die
weldloos
met
van
zo-
de
10
Commu-
d e M i n i s t e r v a n J u s t i t i e als
deelneemt
1955
bevorderen.
zich
te enigertijd,
heeft
danig w o r d t
dan
te
die
die
doelstelling
beschouwd, of
de
bericht-
is hij
Com-
daad
is e n i g e r l e i
aanvaarding
Criminal
een v e r v a l s t e
gevoel v o o r
de
het
iedere
het C o m m u n i s m e
als z o d a n i g
felste
iemand
gericht
nist n o e m t o f z i c h of
bezitten.
Strafbaar
in
geargu-
goed
en
Afri-
stadswijken
o p de bestrijding v a n
Communist
ma-
van
hun
Wet
van
zijn
krijgen
in
onroerend
er
gelukkig in
mogen
geen
munisme.
hebt'
geen b e t e r e
daartegenover
Areas
on-
gezeg-
vindt hier
menselijkheid
stractie. Tegenover
tot
dat
geworden
Group
is
en
mogen
sen b l a n k 1950
„Amerika
rechtigheid baarder".
zijn,
één
keren
„Plato
sing:
le-
v a n h e t v e r z e t . H e t is t r a g i s c h , bondgenoten.
kleine
beleid
inzicht
v a n de mens
blank 1950
verzet
ontelbaren,
maar
vroegere
óórde-
gewoond
niet
door het
- Huwelijken
ge-
het
elders is e r
ze
leiden.
kracht
en
dan
wij o n s d a a r b i j m o e t e n
door
systematische
Onderstaand
van
politiek
de
de rechten
van
huid.
te
terwijl
een b e e t j e
po-
de
wordt
recht
H e t is v e r l e i d e l i j k o m d e z u i d a f r i k a a n s e van
ook
van
niet
maar
af kan
eufemistisch
nemen
is d e z g n .
wetgeving.
blanke
een
litiek
14
verwijt
met
gekleurde
aan
het
eren,
voortzetting
omdat
e r niet o v e r
echter het
dan
(vertegenwoordi-
m i l j o e n b l a n k e n ) h a a r w i l en w i l -
iVï
lekeur
wetgeving,
Zuid-Afrika
Vorster,
Auschwitz
tegen
verdediger v a n het apartheidsbeleid kan
meer,
de, a a n fascistische systemen
regering
gestimu-
wij
objectief
Heer
ja
aan
gevallen
in
werkelijk
vluchtargumenta-
W e l n u , e r is w a a r s c h i j n l i j k nier
gedachte
die
bezien!
selijke
gesanctioneerd,
an-
met
Apartheidspolitiek
langdurig
moet
vaarlijk echter w o r d t het wanneer deze menneigingen
vech-
de
recht
toevlucht
,je k u n t niet
zijn. J e
de
beeld moeten
daartoe
vruchteloos
gebruikelijke
len
als
vrij
van
een
ties, t e
wij
kanen
echter
g r o t e lijnen
tot
hard
kunnen
dwingen daarheen te verhuizen.
apartheid,
neiging
heeft
overdreven
vend houden, willen wij ook
aparte
die
de doorsnee-mens m a a r
belang
sterk
verijdeld.
l o v e n d e n en v a n , last but n o t least, hen
latente
moet
deren.
die
m o e s t e n l e i d e n , zijn d o o r Z u i d - V i e t n a m
en , W a t j e n u v e r o o r d e e l t
Dat
ter-
Zij
t e n , m a a r b l i n d is v o o r d e b e l a n g e n v a n
verdeeldheid
verkiezingen,
teruggaan,
ben d a n de m a c h t h e b b e r s .
eigen
de:
en
onmiddellijk
heb-
het
h e i d is mij d i e r b a a r d e r " ,
Zuid-Vietnam
dan
huidskleur
losslaan?
wereldoorlog
verbiedt
ge-
een andere
de
Accoord
is m e t
anders
toevalligerwijze
niet-iof-wel-of
de o u d e r e generatie verzet
het
strijd
Vietnam,
politiek
de
van
bij
enig
1954. Dit immers
in
geheel
gene-
plekken
als'
zet
Vietnam?
alle buitenlandse troepenconcentraties
critiseren
minachten
het
neemt,
zijn, o f w e l d a t d e o u d e r e g e n e r a t i e w e l
geïnteres-
de officiële
weinig
Genève van
wij
zwarte
en
over
ernstig
het
menselijkheid
als d e D u i t s e i n v a l in N e d e r l a n d ,
ziek-
k a n en w i l w o r d e n . I m m e r s , h o e v e r
verhalen
ofwel geloven, dat de verhalen o v e r het v e r -
DISCRIMINATIE D e drang tot
de
volop
een
gerechtigheid
den weet immers, dat de A m e r i k a a n s e » in
De
Dit
om
volk
van
verdeeldheid
geloofwaar-
in
van
d e e e r s t e p l a a t s en
het
kennis neemt
zien.
hebben leren kennen.
ging
een g r o o t
lijke
ver-
bereid
geloven. M a a r
gerechtigheid
de
de
best
verzet zichzelf
hachje slechts o p de t w e e d e p l a a t s ,
zij a l -
en
het
zij
1940—1945
z o a l s a l t i j d g e s t e l d w o r d t , w a a r o m is d i t v e r -
geen
uit
iets w a t
als
heldenmoed
te
velen
voor
is
de
1940—'45
en m e n s e l i j k h e i d
De
zich af, of dit
Men en
enkelingen
verzet
gebeurt.
geweest,
Noord-
v e r z e t k a n v o o r h e n a l l e e n een dige
hebben,
is
voorstelt.
gave het
ideëel
dankbaarheid
de geschiedenisboeken
halen der ouderen
dit
verantwoord.
van
j o n g e g e n e r a t i e is d e o o r l o g uit
joden,
dankbaarheid.
Uiteraard
leen
na-
gemotiveerd,
politiek
onze
vrij-
der
A l degenen, die er a a n deelgenomen hebben
ver-
nationalis-
tegenover
democratische
sche overtuiging.
actief
spraken
heid, afkeer v a n de onmenselijkheid zi's,
slechts
gedeelte
verzet
met
blind zijn v o o r
e r sinds j a r e n
aantal
ken.
maar
tus1962
verboden.
De" regering
kan
S a b o t a g e w e t : S a b o t a g e 'is z o r u i m g e Vervolg
op pag.
8
GRIEKENLAND
EN ONZE
HERKENNING
E r is, o p h e t m o m e n t d a t ik d i t s c h r i j f , s p r a -
wij inderdaad
ke van
wij n o e m e n
h a a r stank. Niet
alleen
w i j als p e r s
in o n z e
worden
land,
of het
na het
nieuwe bewind van
de
Grieken-
koning,
moet
worden erkend. Ik zou willen zeggen:
voor
alles m o e t
vertrek
in
het w o r d e n
herkend.
getast, kan
schien
Groningse
lezer:
een niet-
„Maar
mis-
is e e n d e r g e l i j k e k l i e k d i e d e
macht
h e e f t w e l n o o d z a k e l i j k in G r i e k e n l a n d d e t o c h w e l enigszins
i.v.m.
extremistisch-politieke
instelling v a n de G r i e k , die een g e v o l g zijn
van
temperament,
ontwikkeling,
samen
politieke
dere landen
en het
met
...
kan
onder-
propaganda
verleden
maar
vrijheid
omdat
de
ieders vrijheid w o r d t
E n k e l e p a s s a g e s u i t een b r i e f v a n herkennende
allergisch v o o r deze geur
uit
Mij
ankomt
aardig
(hoewel
zijn i n g e r i c h t ,
als
geheel, kamer
door stank
te
'stijf)
ondraaglijk
s t a n k v a n iets
rotten. V o o r de oorlog h a d
aan-
Een
misschien w a t
maar
worden gemaakt,
vrijheid
aangetast.
d a t ligt
d e pers als
heel d a a r n o g t e w e i n i g n e u s v o o r . W a s maar
meer
geëngageerd
en
omdat
geweest t.o.v.
te
o v e r te schrijven,
ta,
Dionysos, het nieuwe
kamp" raars,
met
ge-
die de
hoefte
zouden
lonels
worden
mensen
onterecht
de rest v a n bedwang
in
gevangenissen-
de Grieken
houden
en
met
maar
gooien,
mitrailleurs
fascistisch
doen
d a t o o k m a g z i j n ) , en d a a r n a a s t h e l e m a a l bijna
niet
bijdragen
bouw
van
het
land
ook. Natuurlijk en soms
aan
een
op
maken
op-
terrein
mensen
dan
fouten
misschien w e l heel e r g e , m a a r
i e d e r e r e g e r i n g d a t eigenlijk n i e t . M . i . onze
pers
ook
fouten
door
of
positieve
welk
deze
alleen
doet
maakt
op
slechte v a n dit regiem te wijzen zonder positieve
erbij t e b e t r e k k e n . . .
wordt
de
en
geëngageerd
te
Het
hele
heeft
toestand
gezet,
het
d a t in G r i e k e n l a n d g e e n p e r s v r i j h e i d te
geëngageerd,
ken
want
in
te
zijn
subjektief eigenbelang
als e r g e n s d e
betrok-
geraakt?
elementaire
ook v o o r de Grieken, hoe en
„onderontwikkeld"
halve eeuw
ik
om-
E e n t e g e n v r a a g : kan men te geëngageerd ken
ra-
rechten
(die
„temperamentvol"
ook,
sedert
ander-
elementair waren) worden
t r a p t en v e r r i d i k u l i s e e r d ? D e r e d e n e n g a g e m e n t is d e h e r k e n n i n g , h e t
ver-
van
ons
opsnuiven
v a n een b e k e n d e g e u r , d e g e u r v a n h e t f a s cisme.
Sinds
Vervolg
de
tweede
van pag.
herkennen
heersing „het
wereldoorlog
der
het
aan
geesten
scheppen
van
langs een
zijn
be-
fysieke
weg
en
mensvorm
eveneens
als
met
me
de delegatie v a n
we
horen
hadden
dapper
tegen het
gevochten";
hebben
goede
Duitse oud-strij-
gevochten
vrienden
meest
schikking, Betekent
Vervolg
onbaatzuchtige
de dit
van
kosten
niet
niet d a t de
pag.
wijze
want zich
ter
be-
Auschwitz-herden-
5
tot
en
van valt. de
fascisti-
oorlog.
Wij
kan
cies
op
wederzijds
brief m e t
later
Wij
ex-
knikken
worden tijd
suur dan
gepraat
vertrekt;
rust w o r d t
dan
dat
hij
pre-
belangrijker
dat
een
gelaten door
de
cen-
d a t hij p r e c i e s o p tijd
aankomt.
Misschien k a n m e n ons m e t w a t m e e r
recht
gelijking
sin)
haar
on-Griekse Melina
Joodse
en o p K a r a m a n l i s
interview af
man"
(Jules
die het w a a g d e
te staan a a n een
„Syrisch-Le-
vantijnse J o o d " ( E r i c R o u l e a u v a n L e d e ) . Bij de heksenjacht o p v e r b o d e n en
gevaarlijke tragedies. Bij
ren
(die ik
van
dictator
vooral
mensen „bij
hun
maatregel
bovendien
eerste
spo-
opving)
van
Europa's
vrijheid
van
nog
dat
er
van
dingen,
duizenden
worden
bestuur"
Irak,
en
beroofd
honderden
hun nationaliteit,
met
Brazilië,
Portugal, H a ï t a
l o z e rij l a n d e n komen
over
waarvandaan
terreur
alle m e d e w e r k e n d e n , meer
niet
maar
d a n zij d i e
alleen
een
een
behoefte,
voor
ons
door
het
in
Griekenland
betrekkelijk
d i c h t b i j in
het
als
een
en d a t
chronisch
zieke
laatste
wat
we
mogen
z i e k t e en d e z i e k e
gevolgen groep
overleven-
Elk woord dat
' H e t is m a a r
als
wordt
dat op pen-
de volgende
eens
gesteld
F. G. V A N
Het
bij
de
slachtoffers de aandacht
HASSELT
die het
verdient.
O o k d e schrijnende officiële nalatigheid bijna e e n k w a r t
sterkt
eeuw
tegenover
een
en nu e e n m a a l niet
o n s in
signaleren
te
„invloed-
oorlogsslachtoffers
onze plicht
en
zou-
voorhanvoldoende. ons
als
van
helaas
nazigezwellen
mobiliseren
tegen
te
oorlogs-
bedrijf. Het
is é é n
ieder
aspect
mens
voor
van zich
de ziet
gevangene v a n het K Z dendaagse
jongelui,
ten v o o r de
grote en
taak
die
de
die oud-
verbindt met de he-
ook
in
dit b l a d :
vech-
vrede. E.
de
medemens
lijke
dat we
is o n s
vergeten
staatsgetuigen
een g r e e p uit r u i m e r
wel
pa-
optreden.
d e n m a t e r i a a l . H e t lijkt mij w e l Er
ge-
is een ijdel w o o r d ,
de
Wij van
neerleggen.
rijke" g r o e p v a n n a z i - en
gina's krijgt het s c h a n d a a l v a n
kunnen
doen
uiterst kleine
zien. O p
processen
en tra-
a a n e e n k a m p o f zijn b e v r i j d i n g w o r d t
geweigerd
en tijd.
overwinning
d e Z i e k t e , d i e h e e f t k u n n e n t o e s l a a n in e e n
de
z o l a n g zij h u n e e n v o u d i g r e c h t ,
nog
gebeurde
v i t a a l o r g a a n . D e z i e k t e is b e s m e t t e l i j k .
is?
en invalide
wijd e n o v e r h e n z w i j g t
zijn
schrijven
zijn
gebeurde
ruimte
grote
noodzaak
en
vrijheidsbeknot-
rechtstreekser bedreigd voelen. H e t
mensen v o o r wie
Auschwitz
einde-
berichten
voe-
respectabele een
ook
en/of
len w e d e b e h o e f t e d a a r m é é r d a n één k e e r
veel
Tsjechoslowakije,
enz. enz., een
ting. D a t k o m t dan waarschijnlijk o m d a t w e
voelen
bij a l d e z e
als wij horen
van
Mon-
muziek
Papadopoulos.
Wij herkennen ze, m a a r en
de
juist u i t R a d i o - A t h e n e
persoonsverheerlijking
nieuwe
een
aandacht
en
wijze
dat m a g
minste
Zuid-Afrika
in e e n
argument
schande-
maar
Vredesnummer
zijn,
de-
180 dagen w e t : zonder aanklacht
de-
terne
tentie
die
Allereerst
gaat om tot 1 8 0 dagen v a n mensen
een aangelegenheid
aard.
Dit al
argument
omdat
van zuiver
lijkt
essentiële
mij
in-
onjuist.
rechten
van
langere
het
politiek
z e w e r e l d e n d a t is e n blijft e e n
het
de
de
ook,
len t e g e n d e p o l i t i e k in
dit land o m d a t
op
omdat
niet
zen
ge-
Zuid-Afrika
op
worden,
een
heeft
van
in
geschonden
T.
duur
pleegd. 1965
de
de
g e v a a r k a n o p l e v e r e n v o o r d e v r e d e in
sabotage
met
van
voor
niet-Zuid-afrikanen neutraal op moeten stel-
hij g e e n
jaar
geaardheid
doodstraf. D e beklaagde moet bewijdat
van
de
verworvenheden
b e s t e d e n a a n h e t k l e i n e G r i e k e n l a n d , in v e r -
den
Straffen
herkennen
Das-
„met
in
leuzen o p een schutting e r o n d e r
post
wij
Mer-
kouri
sioen,
gering.
ook het kladden
en de
rijden
bezorgd:
als over
vallen lezen o p de
7
definieerd, dat
hierin
wordt
land
minder
verwijten dat wij onevenredig veel
den der vernietigingskampen.
de
stipter
hun
o o k alleen m a a r h e r k e n n e n d , als w e d e a a n -
van
het
o o k v o o r o n s zijn, a l s t e l l e n d e a r t i s t e n
men
schrijven
die frequenter
die
vrij
kunnen
worden".
producties"
op
d e bussen
communis-
„wie
t o e bij d a t w i j in d e p e r i o d e v a n d e „ s u p e r brengen,
die
v i n d e n d e prijs e r v o o r t e g r o o t . W i j v i n d e n
verbaasd
het bestaan bepaalt, de v e r w a a r l o o s d e
kunnen
vernedering aandoet. Wij
worden worden
hoe
van
aandacht
programma
de
geheel
die niet vérslagen
zijn v e r r e
riodieken
ideale
bij
Grieken
evenmin
sche
in p e r s c o n c e r n s z o v e e l v a n o u d s b e k e n d e p e -
herdenkingsavond
die
en
ook
ditie
onze
zijn:
geslagen
zijn".
E r is een k l e i n e g r o e p
op
altijd zullen
wij
tot
v r i j e b i j d r a g e n k e n t en d a t in e e n tijd w a a r er
k e n die e r o o k zullen zijn, die e r misschien
Wij
optreden,
draagt
be-
Grie-
die het v o l m a a k t e b e n a d e r t " . W i j herkennen
er nog
U
de
h e t in zijn g r o t e lijn e n in zijn d e t a i l s .
king v o o r
2
verslinden.
minder
de tevreden
leren
poging
Griekse
over
loud-
fascisme,
de
Wij voelen
te schrijven
ders „die immers o o k
heerst,
erbij
het
doordringt).
het
uit-
Is d e hele pers,
wij herkennen
en
van
auto-mo-
h e t t r o u w e n s b e l a n g r i j k e r d a t e r in e e n b u s
den-
Ben
willen
leuzen
weten verduiveld goed „ w a t dat mag Wij
tra
aan
met
(een
den
ongenuanceerd
ik schrijf, als zijnde het l a n d
te g e ë n g a g e e r d ?
speakers,
onderdanen
denken"
v a n de k o -
Museum
goed P a p a d o p o u l o s en P a t a k o s o v e r w e g k o n -
V o l g e n s mij
wij te geëngageerd?
hun
te
Lambrou
het
bekeken."
me toch wel even
ken gezet. Zijn met wat
te
in
(wat
die
„Grieks
inspekteur
de
folte-
t o r z o r g t d a t het schreeuwen niet n a a r buiten
de pers
de
kunstschatten bewonderen
Archaeologisch
lende
als z e h i e r in
onder
linastraat o p 2 0 0 m e t e r afstand v a n de toe-
het v r e e m d v o o r d a t deze kolonels z o slecht zijn
politie
namen van
b e r e i d , e n w a a r z e h e t d o e n : in d e B o u b o u -
w a a r s c h u w d . Wij herkennen nu de verschil-
v o o r g e s t e l d . H e t lijkt w e l o f z e a l l e e n
militaire
bovenaan
Kre-
„jeugdopvoedings-
zij
het
s t o k p a a r d e n en m e t h o d e n
de
Athene. D e
de
namen
wiens proces reeds z o u moeten w o r d e n v o o r -
Hit-
w i j zijn
'30,
ge-
landen!
want
van
rook van
positieve o p b o u w " v a n hun geëngageerd
hameren.
van de kampen: Joera, Leros, A j a op
risten
w i j zijn
te gaan
n a m e n e r n u v a s t in t e h a m e r e n , d e
Ier e n M u s s o l i n i , d i e o o k „ b i j d r o e g e n a a n d e Ja,
daarop
O m d i t m a a l , anders d a n in de jaren
probleem,
d a t al w a s het m a a r o m redenen v a n behoud, de gehele w e r e l d
lijfs-
aangaat. P. A.
GILLE
PRAAG:
De teruggewezen gave 't Was
winter
en al schemerig
Ik wilde
het Janskerkhof
eigenlijk
om bij Anne
een bosje Ik had maar
bloemen ze al van
week
schemering
en stille
lippen
terwijl Niets Tot
Frank
het
papier
Het
leefde
wilden
stoorde
werd
waart
kind daarbij.
gaan, te
bleef
Ook
Lidice fort
op het
plein
mij
ligt
honderd bijt
ogen,
op
zijn
zit
het
het
wilde
rijzweep
en
be-
Grijze auto's sto-
Bekanntmachungen.
ten v i j a n d i g d o o r d e s t r a t e n , d i e g e v l e k t zijn met
het
reptielen-eczeem:
vlag. Boven
staan.
se
samenzijn.
ringen
de
elke s t r a a t n a a m
vertaling,
miserabel
hakenkruis-
staat de
van
Duit-
onkunde.
De
b o o m g a a r d e n op de heuvels die de stad o m deugen niet
sinds e r k o p p e n
vermaan, eeuwen
nu zij niet
de
Daluge,
raamt
zeggen,
van
in a s . I n h e t p a l e i s C z e r n i n ,
met
beest
aan
woordeloos
dat weet
HERINNERING
had.
mij iets
haar
EEN
leggen
en zag
dit ontijdelijk
hoorbaar
KERKHOF
stad.
ontdaan,
beeldje
ik onbewegelijk
zij, een Joods „Gij
over
dat ik bij mij
terug.
in deze
in de
JOODS
heeft:
meer
leeft."
wachttorens
meer
onder
loeren.
voor
jonge
deniers-Duits
en
onderworpenheid.
dempt
naars
zwijgen
onder
bespijkerde
in
van
In de café's klinkt
sprekken
tot
liefde,
staalhelmen de
Boheemse
de parken, laarzen
De
ge-
Prage-
als h e t
knerpt.
grind
De
tram
rukt grimmiger aan h a a r stroombeugels,
Ida
G. M.
Gerhardt.
vaak
Tsjechische m o n d e n
de sol-
haltenamen
zomoe-
ten a f r o e p e n in h e t D u i t s .
Uit: „De Den Haag, Amsterdam.
Slechtvalk" Bert Bakker, Daamen N.V. Polak en Van Gennep. 1966.
Maar
zelfs z o
trams
meer v o o r
van
de
geen
huizen
Joodse
glippen
kerkhof.
Hun
landschap binnen tuin.
Hun
met
zijn
rest
en
geen
de
parken
In de
zij
rest dit
het
stuk
doden.
overstelpen
oude
dit
stenen
een
stads-
gettogrond
De
stenen
elkaar
en
schaduw
naar
alleen
muren van
alleen
duizenden
dringen
café's,
de J o d e n .
als
ver-
vulkani-
sche formaties, d o o r
de seizoenen opgestoten
en
De
weer
breder
verweerd.
dan
worden
paden
mensevoet.
al onleesbaar,
van Juda tje
een
zijn
De
weinig
lettertekens
de leeuw
en
de
slijten u i t . D o o r h e t s m a l l e
glijden
de
overlevenden
een
ster
poor-
voor
n a a r binnen. D e doden ontvangen
een
de leven-
den, zonder zout, zonder brood, zonder ter.
De
levenden
ken
op
de
één
met
slenteren,
vergane
het
liggen
geslachten.
verleden,
een
wa-
en
Zij
hur-
worden
vergankelijkheid
die nog o v e r zichzelf kan denken, stof nagalm.
der
Voor
hun
ogen
zon-
beweegt
het
s c h a a r s e g r a s en h e t l o o f v a n d e b o m e n , die hun
s t a m o m h o o g k r o m m e n uit d e z e
vademen men
thoragetrouwe
bestaan,
wordt
de
maar
enkele
aarde. Gras
voor
de
en
n a t u u r z e l f een k e r k h o f ;
bomens
levende de
toe-
k o m s t b u i g t t e r u g n a a r een h e r i n n e r i n g
vol
pogroms. Waar
geesteszieken
dag zonder het
oude
gruwel.
Joodse
heersen, Het
vergaat
aantal
kerkhof
is
k e n d e n s l i n k t en s l i n k t . O p
van
blijft
het-
en
z e l f d e , m a a r het getal v a n de
toevluchtzoe-
de s t a a n d e
ken stapelen zich de afscheidsgroeten steen, raapt door
een
scherf,
en
een
neergelegd
hen, d i e
ven.
De
hemel
dan
Bohemen,
niet
handvol op
strekt naar
in
zich
het
en
opmars
daartussen
der
wrekers
hangen
grauwe windstreek, einde
Beeldje van Anne Frank te Utrecht door Pieter d'Hont. foto
van
A.S.E.P.
omhoog
uit
' de
westen
gelo-
dat
begonnen wolken
uit
Praag
vanwaar Maar
is. over
en r o o k k r i n k e l t vers
randen
verder
h e e f t v e r r a d e n , en n a a r h e t o o s t e n de
een
opge-
bloemen wel
zer-
—
gruis,
richels
meer
geen
stenen
gemetselde,
een
zonder vreemde
k o e p e l s in A u s c h w i t z en B i r k e n a u .
Textor. THEUN
DE
VRIES
Opdat wij niet vergeten! MIRJAM BUTS
1
A U S C H W I T Z
I39I7HOEK DE D U I T S E CONCENTRATIEKAMPEN OVERLEEFDE
M O O R D E N A A R S O N D E R ONS
H e t eerlijke en o n o p g e s m u k t e v e r s l a g van e e n v r o u w die dankzij haar nooit a f l a t e n d e m o e d en doorzettingsvermogen de hel van m e e r dan t i e n concentratieen v e r n i e t i g i n g s k a m p e n heeft overleefd. Een boek zonder enige literaire p r e t e n t i e , maar zó w a a r d e v o l dat e e n ieder hiervan kennis moet nemen. 312 blz. In linnen band ƒ8,90
In dit aangrijpende boek g e e f t de auteur van ' D a n i ë l l a ' de onv o o r s t e l b a r e t o e s t a n d e n op zedelijk e n m o r e e l g e b i e d in h e t beruchte concentratiekamp Auschwitz-Birkenau weer. M O N I c o n f r o n t e e r t ons m e t de l i j d e n s w e g v a n e e n kleine joodse j o n g e n , w i e n s korte, g e t e i s t e r d e l e v e n eindigt onder d e laars van de k a m p c o m m a n d a n t . 334 blz. In linnen band ƒ9,75
H e t boek dat ons land s t o r m e n d e r h a n d
ir. SIMON W I E S E N T H A L
BESTELBON A a n Elsevier, Postbus 2 1 1 , A m s t e r d a m G a a r n e ontvang ik via boekhandel ex. W i e s e n t h a l
-
veroverde.
De b e l e v e n i s s e n v a n
Moordenaars
ex. Blits - A u s c h w i t z 13917 ex. Ka'tzetnik 135633 - M o n i
onder ons a ƒ16,50 a ƒ 8,90 a ƒ 9,75
bij zijn kruistocht t e g e n o o r l o g s m i s d a d i g e r s als Eichmann, S t a n g l , Harster, R a j a k o w i t s c h , W i e s e , M e n g e l e , Bormann e.a. 368 blz., m e t v e l e foto's en a f b e e l d i n g e n v a n doc u m e n t e n . In s t e m p e l b a n d , ƒ 16,50.
Naam: DEZE UITGAVEN VAN ELSEVIER
Adres:
zijn verkrijgbaar
Woonplaats:
R.A.F. Rijnstraat 158 T e l . 71 35 9 7 - 73 91 03 A l l e s op h e t g e b i e d van R A D I O - T V - G A S - EN ELECTR. H U I S H O U D E L I J K E APPARATEN
Met
behoorlijke
reductie
Sinds 1923 de zaak v a n vertrouwen
al uw
bloemwerken
Aalsmeer's Bloemenmagazijn Saenredamstraat 64 Amsterdam (Zuid) Tel. 72 0123
boekhandel
Originele Amerikaanse en Engelse dumpgoederen verkoopt alléén
SPEIJER Houtkopersburgwal 2 b / d O u d e Schans - T e l e f o o n 241717 Amsterdam
A. PAIS ZIJDEN- EN WOLLEN STOFFEN
Z a t e r d a g s t o t 6 uur o p e n Ook u w adres werkkleding, Broeken, Sport-, Regen
voor alle soorten zoals: O v e r a l l s , Overhemden en M o t o r k l e d i n g
Auto-kerkhof
Voor
bij elke
KALVERSTRAAT 146-150, hoek Spui Amsterdam
—
Telefoon
23 22 64
U w warme bakker
JACK M A A N D A G IS
nieuwe en gebruikte auto- en motoronderdelen thans - naar overzijde Waterlooplein 81 Amsterdam Tel. 020-24 47 05
M.VERDOONER TUGELAWEG TEL.
80
AMSTERDAM
94 90 13
Onderdrukt Spanje roert zich
j.1.
hebben^ons dit
Ondanks van
te
voren
voorlopige pers,
de G u a r d i a Civil m e t h u n knuppels, m a c h i -
duidelijk g e t o o n d .
h e t feit d a t minister A l o n s o honderden
hechtenis
radio
en
tv
Vega
arbeidersleiders
heeft genomen namens
de
en
het
deelnemen
aan
iedere
dat
regering
z w a a r s t e straffen hebben aangekondigd
in de
voor
openbare
mani-
festatie en de arbeiders, die het n o r m a l e
ar-
negeweren daarmee
en op
politiehonden die
27e
getrotseerd
oktober
h e t g r o t e v e r t r o u w e n u i t g e s p r o k e n , d a t zij in hun eigen organisaties hebben gens
de
internationale
ging
van
een
gesteld.
pers
grotere
is
omvang
dan
meer
gen
deelgenomen a a n de boycot, d o o r o p die dag
men van het Francoregime. D e z e
geen boodschappen te
kunnen
Dit
heeft
een
schreven, heeft
man
waar
in
de
hij 2 3
ge-
zijn
leven
d o o r g e b r a c h t . H i j is n u v r i j , n i e t m e e r
studenten
ontslag
deelgenomen
protestmarsen
en
aan
de
manifestaties,
aan de boycot v a n het openbare v e r v o e r
en
doen.
zijn en
tegen
vrijlating woont
het
nu
als
hij
zijn
Onderdrukking
tot
de oplossing slechts o p
bestedingen
verhoogd
zullen
kan
nooit
bijdra-
de
grote
proble-
van
werkelijke
problemen
democratische
Spaanse oppositie. de onderdrukten,
de
sen w e r d
de
actie
van
steund. Miljoenen
de
plaat-
Madrilenen
ge-
m e n s e n in S p a n j e h e b b e n
o n d a n k s 'arrestaties aan
de
en
hebben
de
van
de
gewapende
Opdat
het
doel
de huizen
gevangenen
en
gehoor
zullen
voor
arbeiders-
lucht.
bedreigingen
oproep
is
politie
zijn
en
van
van
de
strijd
bannelingen
de mensen,
G. V A N
dich-
de
altijd
open
de zon en
HEEMST—DE
de
VRIES
een l e v e n d e
Franquisme.
heeft
binnenlandse belastingen
aange-
k e n l a n d , S e v i l l a en in t a l v a n a n d e r e
duizenden
t e r , is v o l g e n s zijn e i g e n z e g g e n
worden.
de de
heeft
in
commissies en de studentenorganisaties; tien-
aanklacht
en
regering
de
G e v a n g e n i s in B u r g o s . Z i j n huis is o p e n v o o r A n a , de
dat
beperkt
de
van
a l zijn v r i e n d e n , m a a r h e l a a s , v e l e n komen want Marcos
kondigd
nu
Spanje
gegeven
er niet
is d a n o o k , d a t d e o p p o s i t i e n o g toenemen
d e r s in h e t l a n d , in A s t u r i ë , C a t a l o n i ë , B a s -
g e b e u r d e n i e t a l l e e n in M a d r i d , o o k e l -
opgesloten achter de muren v a n de Centrale kunnen
zal
wijze w o r d e n opgelost en de d e m o c r a t i e
Dit
gevangenis
jaas, van
stakingen,
met
honderdduizenden
te
1968
o o k de v r o u w e n hebben o p hun eigen wijze
arbeiders en
verstoren,
hebben
ooit
voor
Hart en huis nimmer gesloten: dat zij komen vogels, vrienden zon en lucht."
zouden
bewe-
v o r e n o n d e r F r a n c o en d e v e r w a c h t i n g
beidsproces
bedreigd,
Vol-
deze
„Wanneer ik eens in het leven treed zal mijn huis geen sleutels hebben altijd open zijn voor de mensen de zon en de lucht
hebben
en
tegelijkertijd
Kort
land
een b a n n e l i n g
na
verlaten
in
Frank-
rijk. Het
is g o e d , d a t w e o n s d i t w e e r
eens
re-
aliseren, al het geschrijf en g e p r a a t o v e r een liberalisatie
en
Spanje
vandaag
van
een
democratisatie ten
Z e k e r , e r is h e t e e n e n a n d e r Spanje! M a a r
in
2;ump oll
het
spijt. veranderd
in
d e d i c t a t u u r is z i c h z e l f gelijk
LEDERWAREN
g e b l e v e n , zij b a s e e r t z i c h z o a l s a l t i j d o p o n derdrukking en geweld. D e in
cratische
de
door
haar
organisaties:
geschapen
de
KALVERSTRAAT 157-161, ROKIN 118
demo-
AMSTERDAM
arbeiderscommis-
sies e n d e s t u d e n t e n v a k b e w e g i n g e n .
De
beurtenissen v a n en r o n d o m de 2 7 e
oktober
geDEN H A A G , VENESTRAAT 27-31
EN I N D O N E S I Ë ! De
Nederlandse
houding
r a a l s r e g i m e s is w e i n i g In Griekenland
tegenover
gene-
consequent.
hebben militairen
de
macht
gegrepen, de vrijheid v a n pers en w o o r d geb r e i d e l d , v e l e p r o g r e s s i e v e n in gestopt, wordt
een van
terzijde ke
oud
politicus
samenwerking
geschoven.
opinie
en a f w i j z e n d . D e raals,
dat
De
reageert
gevangenissen
die met
communisten
het
beweringen militaire
len i n s t e l l e n , m a a r
beschuldigd
Nederlandse
zoals
zij g e e n
streven
politie-
wil-
stijgen.
Met
n a a r een
herstel voor
hetzelfde
gebeurd dagelijks
h e t z e l f d e . H e t e n i g e v e r s c h i l i.i, d a t h e t a a n tal politieke gevangenen de progressieven —
vele
meest kleine boertjes, velen
m e t hun hele gezin — wat
doet
Wat
doet onze pers?
regering? voor
het
worden
zijn u i t g e m o o r d .
de Nederlandse De
honderdduizend
honderdduizenden
publieke
grootste
deel eveneens
gecajoleerd,
opinie?
Ons parlement?
nieuwe leiders v a n geprezen,
En
de rupiah
rijstprijs
strikt
de
zal
over-
o n d e r d e z i c h p r o g r e s s i e f n o e m e n d e n in
En Ne-
d e r l a n d zijn e r m a a r w e i n i g e n , d i e h u n v i n -
landse zal
wordt
vele
bedrijven
binnen
brutaler
peen
een
en
aantal
de
mogelijkheid
Indonesië
Deze
verhelpt
enige
gevolg
is d a t d e w e i n i g e f a b r i e k e n , d i e e r i n I n d o -
agrarische
nog slechter
hervormingen,
die
Werkeloosde
voed-
gesteld.
Sukarno
De had
w i l l e n d o o r v o e r e n , zijn d o o r S u h a r t o in zijn gestopt. Gevolg:
de
met
inbegrip v a n
rijstproductie
zal
zogenaam-
d e „ o n t w i k k e l i n g s h u l p " geen e n k e l e
ambtenaren India, van
die
opleveren
en in
het
risico's!
Ontwikkelingshulp
is
—
wezen-
Indonesi-
het
Landen
afhankelijk
tonen
verslechtering
van
on-
1
als zijn
een
steeds
de
econo-
„hulpgevers", investeerders
dat
nationalisaties
modernste volk
den psychologische
en politieke
—
dan hoeft m e n alleen
van
Indonesië's belangrijkste
Sankje verbon-
gevoelighe-
m a a r d e prijs exportproduct,
rubber, w e e r op het peil v a n geleden te brengen —
vorm
werkelijk
ze daarvoor
den
drie
d o o r de
maanden
Amerikanen
kunstmatig naar beneden gebracht d o o r hun natuurrubber
smijten. Wie
sprak
op
de
, er v a n
geen
Of
markt .
te
,
ontwikkelingshulp?.
W i e zijn d e w e r k e l i j k e v r i e n d e n pacteren?
mee.
zal
de
hoeven te zeggen met alle d a a r m e e
officieren mate
de
Indonesische
zonder
nesië? D i e m e t h e t
sterke
uit
tegen
en a n d e r e p o l i t i e k e
s t e u n t e r alleen d e c o r r u p t e
ontwikkelingshulp,
voortgaande
voor
ooit
particuliere
die garanties verlangen
voorraden
deze omstandigheden
gepresenteerd productie
draaglijke rente- en schuldenlast t e geraken.
men
s e l p r o d u c t i e is h e t
rekening
M a a r voorlopig profiteren de
maatregelen
t e liggen.
jaren
geven,
buiten-
De
stagnerende
Wil
nesië zijn, stil k o m e n
winstgevende
Pogingen
financiële
heid grijpt o m zich heen. E n m e t
het ge-
en
totdusver
onrustbarend
goederen. H e t
Indonesië, nu ontvangt,
toe te laten.
helpen
en l u x e
Onder
&omen.
dwongen
„hulp"
textiel
sche v o l k . M e n
een goede
schaal
men niet m e t een i m p o r t o p grote schaal v a n
krijgen,
„ontwikkelingshulp"
h e t v o o r l a n d is v a n grote
worden,
blijft
productie.
op
kolonialisme.
lijke b i j d r a g e
genaamde
zijn
zieke economie v a n
s c h e p o l i t i c i b e t i t e l d . I n d o n e s i ë k a n alle h u l p
w e g e n d a a n Indonesië
Inditoont
bitter schrijft. I n d i a
van
militairen,
his-
f r o m p o v e r t y t o p a u p e r i s m " zoals een
militaire
h e r s t e l l e n . D e w e z e n l i j k e z w a k t e is d e
frigidaire
zo-
gelogenstraft.
name onder de
t e stabiliseren
de
en
worden
men
stagneert.
die het. wenst. D e Nederlandse
zijn,
kan
Onze
realisti-
zou
niet
Indonesië,
ais
weg
verdienen,
is v e e l o p e n l i j k e r en
lage binnenlandse
precies
goede zou
Indonesië
onder Sukarno's regime. —
zijn.
dat
machthebbers, dan ooit
„ T h e recent economie
ase c o m m e n t a t o r wat dat
de recente ontwikkeling
mislukt
dictatuur
de
corruptie, met
gene-
de
als in G r i e k e n l a n d en g e b e u r t n o g
en
door
op
alle hulp
van
ze w a a r d
overtreft,
economisch
om
wat
is
opsteken. berichten,
optimistische
heftig
democratische rechten, neemt men Indonesië
ger waarschuwend
De
toestand.
t o r y o f I n d i a can^ b e s u m m e d u p a s p r o g r e s s
Alle
daarom
ROTTERDAM, LIJNBAAN 83
mische
hoort:
van In
REISARTIKELEN
oppositie echter
is o n d e r d e d i c t a t u u r g e g r o e i d en s t e v i g v e r ankerd
I
huidig
van
Indo-
generaalsbewind
zij die z e g g e n :
geen
man
en
cent? W.
F.
WERTHEIM
Het kopen van een góed Perzisch
Tapijt
Is tóch altijd een zaak van vertrouwen.
H E M A D O E
M É É R
M E T
M I N D E R
AMSTERDAM Leidsestraat 74-76
BOTTERDAM • DEN HAAS • BWDBOVW
G E L D
EVEN OPGEVEN
GEMEENTEGIRO AMSTERDAM N.A.C. N 5500
Om tegemoet te komen aan het verlangen van een aantal Amsterdamse vrienden hebben wij nu ook een rekening geopend bij het girokantoor der gemeente Amsterdam. Ingesloten voor de Amsterdammers een gemeentegiro-biljet ten name van N.A.C., Amsterdam, letter N, nummer 5500. Wij hopen dat u hiervan druk gebruik zult maken. I. STIBBE, penningmeester.
Wie dit herdenkingsnummer in handen heeft en ons blad ook verder wil ontvangen, behoeft dit slechts op te geven aan het secretariaat, N.A.C., Volkerakstraat 10hs., Amsterdam Z. Het verplicht u tot niets. U ontvangt ons blad gratis en maakt, als u dit wenst, een bedrag naar eigen goeddunken over op postrekening N.A.C, Amsterdam, 29 30 87 of (voor Amsterdammers) op gemeente-giro N 5500. ADMINISTRATIE
dagelijkse bijdrage tot genuanceerde meningsvorming en onafhankelijk denken
NIEUWE ROTTERDAMSE COURANT
M
A PL
E
A
F
^CHEWINGGUM P. v. Vlissingenstraat 6-8
Bestel de NRC veertien dagen op proefi Gratis. Schrijf een briefkaart aan NRC, Postbus 824, Rotterdam of bel (010) 11.10.00
Geen uitzaai van kernwapens meer! Tot op 15 december 1942 had de Joodse Raad 83 brieven en 18 kaarten uit Auschwitz ontvangen. „Uit de brieven blijkt dat het werk aldaar niet gemakkelijk is. Men schrijft veelvuldig over werk in de buitenlucht, terwijl het eten en de verzorging bevredigend zijn". In 1 9 4 2 slaagde men erin v o o r het eerst een kernsplitsing tot stand te brengen, in A m e r i k a . Vijf en twintig j a a r later w o r d t in ons land de eerste electrische centrale gebouwd die o p atoomenergie zal functioneren. O o k de wetenschap der atoomsplitsing heeft de praktijk v a n het dagelijks leven bereikt en w e r d d a a r m e e in de Westelijke wereld k o o p w a a r . E e n w o o r d v o e r d e r v a n de directieraad v a n het Duitse Siemensconcern v e r k l a a r d e dat de Duitse atoomenergie commercieel is geworden. H i e r m e e is een tweede aspect toegevoegd aan de maatschappelijke hantering v a n de atoomwetenschap. H e t eerst v o n d deze kennis zijn m i litair-politieke toepassing: H i r o s h i ma. H e t zijn deze t w e e aspecten die een rol spelen bij het vraagstuk der v e r breiding v a n het k e r n w a p e n . D e o n t wikkeling v a n de vreedzame toepassing v a n de atoomenergie bereidt t o t o p zekere hoogte tevens de produktie v a n kernwapens v o o r . D e onstuitbare gang v a n de techniek betekent dus ook toenemende ) mogelijkheden t o t k e r n w a p e n a a n m a a k . Omgekeerd k a n onder h e t m o m v a n non-proliferatie de technische ontwikkeling van nieta t o m a i r e landen w o r d e n belemmerd. In de V e r . Staten w o r d t reeds 2 0 % v a n de industriële energie geproduceerd d o o r kerncentrales. D o d e w a a r d is nog m a a r een minuscuul begin. N o g groter is de k l o o f tussen de a t o maire staten en de ontwikkelingslanden. 1
D e kwestie v a n de proliferatie, de uitzaai v a n het kernwapen, werd reeds in 1 9 5 8 d o o r Ierland ter sprake gebracht in de V . N . In augustus, respectievelijk september v a n het jaar 1 9 6 5 dienden de V e r . Staten en de S o w j e t - U n i e een o n t w e r p v e r d r a g t e gen de spreiding v a n kernwapens in. H e t Amerikaanse o n t w e r p Het ruimte v o o r een multi-laterale kernmacht ( w a a r a a n West-Duitsland dus zou kunnen deel nemen), het Russische o n t w e r p niet. Terwijl deze ontwerpen o p tafel lagen kreeg o p 2 7 november 1 9 6 5 West-Duitsland een zetel toegewezen in de permanente N A V O commissie v o o r de atoomwapenplanning. Enkele weken d a a r n a bekrachtigden Johnson en E r h a r d , de toenmalige Westduitse bondskanselier, als het w a r e deze gang v a n z a -
ken in een gemeenschappelijk c o m muniqué w a a r i n zij verklaarden d a t West-Duitsland „een passend a a n d e e l " moet hebben in de verdediging m e t kernwapens. N a een tijd v a n velerlei overleg en geruchten legden de V e r . Staten en de S o w j e t - U n i e in augustus 1 9 6 7 een gelijkluidend o n t w e r p v e r d r a g ter tafel. D e niet-kernmogendheden z o u den zich moeten verplichten a f t e zien v a n kernwapens en elk ander splijtbaar materiaal. D e nucleaire mogendheden zouden zich verplichten geen splijtbaar materiaal o f k e r n wapens te leveren o f controle d a a r over, direct o f indirect, t ö e te staan a a n niet kernmogendheden. D e p a r a g r a a f betreffende de c o n t r o l e - o p de naleving v a n het v e r d r a g bleef open. Bij de d a a r o p volgende besprekingen bleek, d a t de niet-atomaire ( o n t w i k kelingslanden waarborgen willen v o o r vreedzame ontwikkeling v a n een nationale kernenergie ( R o e m e nië, Brazilië, India) en tegenover hun afzien v a n kernwapens, d a a d w e r k e lijke ontwapening door de bombezittende landen. West-Duitsland streeft n a a r concessies om o.a. d o o r een eigenmachtige controle mogelijkheden te verkrijgen het verdrag n a a r zijn hand te zetten. J a p a n wil soortgelijke uitzonderingsbepalingen. H e t Amerikaanse o n t w e r p v a n 1 9 6 5 v o o r z a g in de verplichting v o o r kernmogendheden geen kernwapens o n der nationale controle v a n niet-nucleaire staten te brengen. H e t huidige Amerikaanse o n t w e r p gaat in dit o p zicht dus verder. M a a r ook nu v o l gen de VIS., net als in ' 6 5 , in de N A V O een andere taktiek dan aan de conferentietafel: terzelfdertijd w o r d t een N A V O - z e e m a c h t in het leven geroepen met een geallieerd o p perbevel, w a a r a a n ook W e s t - D u i t s land deel neemt. „ V o o r a t o o m b e w a pening k o m t de nieuwe zeemacht, zeker in de voorlopige (cursjvering d o o r ons) bescheiden opzet, niet in aanmerking", aldus een k r a n t e c o m mentaar . . . E n hier stuiten w e dan o p een n a o o r logse ontwikkeling die zich dwars door alles heen doorzet: de ontwikkeling v a n de Westduitse m a c h t s politiek. In 1 9 4 5 werd de Duitse industrie aangeklaagd als de stijgbeugel v o o r H i t i e r : „Het is niet waar dat de Duitse gro-
te industriëlen het nationaal-socialisme op het laatste moment bijvielen en gedeeltelijk gedwongen waren dit te doen. Zij bevorderden het enthousiast vanaf het eerste begin. De machtsgreep door de nationaalsocialisten werd slechts mogelijk gemaakt door de Duitse zware industrie en grote financiers. De omzetting van de Duitse economie in een oorlogseconomie en haar koers op een koortsachtige bewapeningswedloop stond onder directe leiding van de Duitse industriëlen". Aldus de uitspraak v a n een commissie uit de Amerikaanse senaat onder voorzitterschap v a n de senator H a r r y M . Kilgore in 1 9 4 5 . In h e f v e r drag v a n P o t s d a m bepaalden de geallieerden d a t de Duitse industrie o n t r manteld moest w o r d e n . In 1 9 6 8 zijn^ deze concerns in grotere concentratie dan o o i t herrezen onder dezelfde leiders. E e n v a n de m a c h tigste landen n a de V e r . Staten en met deze verbonden is W e s t - D u i t s land. M e t aan het h ó ó f d een regering die openlijk uitspreekt de N A V O v o o r eigen doeleinden t e willen gebruiken: „ O n s bijzonder belang bij de m e d e werking in de a t o o m w a p e n c o m m i s sie v a n de N A V O bestaat in de m o gelijkheid d a t a t o o m w a p e n s v a n a f Duits gebied tegen Duits gebied gebruikt kunnen w o r d e n " , aldus minister v a n defensie G e r h a r d Schroeder (Wehrkundë, dl. I I , 1 9 6 7 ) . H e t is vanzelfsprekend d a t niet alleen in E u r o p a , m a a r ook w a t betreft de ontwikkeling v a n de v o o r malige koloniale landen, de B o n d s r e publiek de klok terug w i l zetten. H e t scherpst k o m t dit t o t uitdrukking in de Duitse steun a a n de Amerikaanse oorlog in Vietnam. Z o stelde B o n n 5 0 miljoen beschikbaar v o o r de b o u w v a n een chemisch combinaat dichtbij de Amerikaanse basis D a Nang, w a a r de grondstoffen v o o r de o o r logsgassen bereid worden. Men heeft immers ervaring met gas? In het geheel v a n vraagstukken d a t samenhangt met het Voorkomen v a n een atoomoorlog, neemt de Westduitse politiek dus een sleutelpositie in. Hieruit vloeit een grote v e r a n t w o o r delijkheid v o o r t v o o r de N e d e r l a n d se anti-fascisten en democraten.
„.. . werk in de buitenlucht . . . eten en verzorging bevredigend ..." W i j kennen nu de waarheid, D i t legt ons de verplichting o p te komen t o t een daadwerkelijke eensgezindheid, die er n a a r streeft N e d e r l a n d los te koppelen v a n de N A V O - p o l i t i e k en de Westduitse atoombewapening de voet dwars te zetten. Moge de drie en twintigste A u s c h witz herdenking bijdragen, t o t bewustwording v a n deze noodzakelijke eenheid. A. M. W E B E R — D E
HONDT
F O T O E N FILMSTUDIOS'S
BpjMS
TJERK K O K HAUTE EN
B. Beesemer
COUTURE
MAAT-ATELIER
Robes Kalverstraat 40
Manteaux
Amsterdam
Tailleurs tjtrecbtsestraat
20
Avondkleding
bij het Rembrandtsplein Van
in
Bontwerken
Telefoon 2 4 3 2 1 0
wollen en
Kostuums-Demi's
Woustraat 242
Telefoon 7 2 0 6 6 6
W a r m o n d s t r a a t 67
Amsterdam
Amsterdam-W
zijden stoffen
Telef. (020) 156671
KELTUM PLEET GOUD & ZILVER O V E R H E M D E N
UURWERKEN
in alle m o u w l e n g t e n
OPTIEK
en naar m a a t
MARCEL FRENKEL shirtmaker
DRUKKER & V A A L M A A S S T R A A T 115 - A M S T E R D A M - TEL. 42 75 79
Beethovenstraat 7 b Amsterdam
Adm i n i strati e-kantoor
U.C.A
J. Haan Administratie
CONFECTIEZAAK
Belastingzaken
V O O R HET BETERE
Verzekeringen
GENRE
M o l e n m a k e r s s t r a a t 19 Zaandam, t e l . 02980-66491 Ook
ASSCHER MEUBELEN STOFFEN SIERKUNST APOLLOLAAN 83a AMSTERDAM
BOEKHANDEL
Robert Premsela van Baerlestraat 78 Amsterdam Telefoon 7 2 4 2 6 6
Beethovenstraat 11 Tel. 720744 Amsterdam
voor U w aangiften inkomsten-
belasting
en
vermogensbelasting
1968 beginnen met
DE
WAARHEID
Door de rechtse concentraties tekenis
van „De Waarheid"
kers zélf, nog belangrijk kunt U „De Waarheid"
in de dagbladpers
als enige
toegenomen. niet missen.
is de be-
krant van de wer-
Evenals
in l940-'45
Besluit
U
daarom
Q
op proef te ontvangen;
•
op vrijdag en zaterdag a 35 cent per week;
| | dagelijks a 83 cent per week of f 3,60 per maand, (hokje invullen wat gewenst is). Naam Adres Plaats Te zenden
naar
Keizersgracht
324
Amsterdam
ALLE EER AAN U Ook dit nieuwe jaar beginnen wij weer met vragen om geld. Nu heel netjes door het insluiten van een girobiljet. Wij verwachten, zoals nu al jaren achtereen gebeurt, dat u een bijdrage naar eigen goeddunken aan ons zult overmaken. De getrouwen onder u behoeven daartoe geen aansporing: zij doen het gewoon als een natuurlijke zaak. Wij staan* geboekt bij de vaste kosten in het jaarlijkse budget. Een ander deel is niet zo vlot, maar geeft op het moment dat ze er zin in hebben. Ach ja, waarom niet. Dan is er een groep vrienden die door publicaties over bijzondere gevallen plotseling bemerken dat ons comité zeker reden van bestaan heeft en die hun ballpoint grijpen om een bedragje over te maken. Al deze vrienden komt de eer toe dat ons comité er nog steeds is. Het is interessant de correspondentie van sommige van onze vrienden te lezen, van pure zwartkijkers tot super-enthousiasten. Maar zij geven allen.
Toch is er een grote groep lezers die nooit een cent aan het N.A.C. heeft gestuurd. „Voor mij hoeft het niet." „Het geeft toch niets." „Het is precies zo een rotzooi als het was, soms nog erger." Vele oud-gevangenen weten het niet, maar zij hebben de gevolgen van het kamp nog onder de leden. Ons advies aan hen is: gaat u eens met een zenuwarts praten, baat het niet, dan schaadt het ook niet. U kunt daar elders in dit nummer meer, over lezen en hebt misschien daarom al iets aan ons blad en dus aan ons werk. Dat werk wordt n.1. toch vaak onderschat. Het aantal lezers dat ons om principiële redenen niet financieel steunt is immers heel klein. Maar bedenkt u toch wel: wij hebben uw geld even hard nodig als uw sympathie. En wij hebben in deze tijd van snel stijgende prijzen veel geld nodig, net als een bedrijf. Mag ik een extra beroep doen op hen die het heel gemakkelijk kunnen missen? U weet waarom het gaat, hoezeer het geld nodig is en hoe het wordt gebruikt, b.v. voor de uitgave van dit nummer. Geneert u niet, maak gerust een fiks bedrag over! U hebt dan uw stille vreugde en wij minder zorgen.
JOS
SLAGTER
Joachimsthal's Boekhandel
Europaplein 85 Amsterdam - tel. 44 02 21 het adres voor boeken over de jaren 40—45 en boeken over Israël AUSCHWITZ-ORATORIUM VAN PENDERECKI
Op de herdenkingsavond te Amsterdam zal de plaat verkrijgbaar zijn van het Auschwitz-oratorium van de Poolse componist Krzystof Penderecki, dat deze voor de onthulling van het monument heeft gecomponeerd. Het N.A.C. heeft een beperkt aantal van deze langspeelplaten ter beschikking; men kan ze bestellen bij mevr. E. Furth. Diemerkade 43, Diemen, tel. 020—58842. De prijs van de plaat is slechts ƒ 18.—. Belangstellenden dienen er vlug bij te zijn. Documentatie-materiaal is aan hetzelfde adres verkrijgbaar. N.A.C, afd. documentatie
U KOMT TOCH OOK N A A R DE AUSCHWITZ-HERDENKING? Zondag 28 januari, 8 uur, RAI-Congrescentrum, Amsterdam.
Waarom
Het Yrüe Volk Omdat: het een werkelijk onafhankelijke krant is; Het Vrije Volk een krant is met visie en een krant die voor zijn mening uitkomt. En ook omdat Het Vrije Volk een gezellige krant is waar heel veel in staat.
t l
HVV
Bel even op voor een proefabonnement Amsterdam 020-64477 - Rotterdam 010-111030 Groningen 05900-32914 - Arnhem 08300-37545
RIJN-GARAGE N.V. Austfn heeft zijn prijzen 10 t o t 15 % v e r l a a g d U w Austin-dealer voor Amsterdam, Amstelveen en omstreken Showroom:
Werkplaatsen
Ceintuurbaan 2 2 3 - 2 2 5
Pieter BasTtstraat 5
Telefoon 7 2 2 2 0 4 - 7 1 9 1 54
Telefoon 7 9 7 5 82
Ruime keuze in alle merken occasions v o o r een lekker k o p j e koffie PORCELEIN, KRISTAL,
in een a a n g e n a m e sfeer n a a r . . . .
GLAS, LUXE ARTIKELEN EN GERO
ópreóóo K a l v e r s t r a a t 142
WEBA
Amsterdam
J. Evertsenstraat 43 hoek A d m i r a l e n g r a c h t
Leest naast Uw krant
Amsterdam
Vrij Nederland
MODERNE SCHOENEN VOOR UW STEUNZOLEN
Waar mode een lust voor het oog is VOOR GEVOELIGE VOETEN
MANTELS — JAPONNEN
CEES TAK
DEUX PIÈCES — N A P P A SUEDE — MANTELCOSTUUMS STOFFEN
Modehuis
Büderdrjkstraat
69
A'dam,
De Vries en Lampie
telef.
129465-124193.
Kalverstraat 3—5, bij de Dam, Tel. 020 — 23.76.34 Amsterdam {
BRILJANTEN en OBJECTEN gemaakt in
ISRAËL V A N DE E I N D E N DER
AARDE
Tientallen afbeeldingen, maar vooral een massa exacte informatie. In dit werk staat centraal de problematiek rond de veelheid van talen en verscheidenheid in herkomst der bevolking van Israël. Medewerkers zijn o.m. dr. M. A. Beek, dr. J. E. Ellemers, drs. D. Jaeger, dr. J. Melkman, Yehuda Ratzhabi, drs. C. van Praag. Groot formaat. Gebonden ƒ 17,50 Te koop in elke boekhandel Arbeiderspers
eigen atelier voor de halve prijs
fa. Barber & Z o o n Keizersgracht
740
Amsterdam Tel. privé
42 34 78