nederlands auschwitz comité
september 1968 No. 9
secr.:
victorieplein
D e gehele huidige samenleving in T s j e c h o s l o w a k i j e is de uitkomst v a n de worsteling tegen het fascisme. ' H e t is geen t o e v a l ' , lezen wij in een v e r k l a r i n g v a n de B o n d v a n A n t i f a s c i s tische strijders v a n Israël, ' d a t de p r e sident, Svoboda, de partijleider D o e b t s j e k en de v o o r z i t t e r v a n het p a r l e m e n t , S m r k o v s k y allen o u d strijders tegen het fascisme zijn. D e z e i n v a l schendt een v a n de heiligste b e ginselen v a n het internationale verzet, d a t v a n de vrijheid en o n a f h a n kelijkheid v a n alle v o l k e n . ' E n de B o n d v e r v o l g t : ' D e i n v a l in T s j e c h o slowakije h e e f t de k r a c h t e n v a n de wereldreactie aanzienlijk versterkt'. E n dat laatste is o o k te merken, al was het alleen m a a r dat de neonazistische N P D terstond w a a r d i g werd bevonden om o p één verkiezingslijst niet met de regeringspartijen uit te k o m e n ; niet meer alleen de grote, ook de grootste coalitie m a a k t een kans in de B o n d s r e p u b l i e k . D e reactie is v e r s t e r k t . M a a r tezelfder tijd hebben alle stromingen die v o o r vrede, meer b e g r i p , vooruitgang en meer d e m o c r a t i e o p k o m e n een gevoelige t r a p opgelopen. H e t land dat
postgiro
293087
bankrek.: AMRO, bijk. van b a e r l e s t r a a t , amsterdam-z. red.: amsteldijk 2 3 , amsterdam-z. gein. giro N 5500 N.A.C.
OM DE V R E D E IN E U R O P A U h e b t nevenstaande boodschap, ger i c h t t o t onze Tsjechoslowaak.se oudk a m p g e n o t e n , niet in u w k r a n t gelezen en d a t is een veeg teken. W i j hebben die enkele regels toch o p de o.i. beste w i j z e v e r z o n d e n ; bij het A N P meende men, misschien niet t e onféchte,~dat Gris b l i j k v a n medeleven de geadresseerde wel niet zou bereik e n en dus geen nieuws w a s . Z o v e r zijn w e d a n . O u d - g e v a n g e n e n v a n H i t i e r s k a m p e n k o n d e n moeilijk m e t e l k a a r in c o n t a c t t r e d e n en dus o o k moeilijk samen de strijd tegen het fascisme voeren. O n z e T s j e c h o s l o w a a k s e vrienden die w a a r dat nodig is n o o i t verstek laten g a a n , kregen te m a k e n met buitenlandse troepen, m a a r dan niet een v a n de eeuwenlange vijanden v a n hun v o l k . D e zonen v a n onze bevrijders zijn teruggekomen als bezetters, zei een der T s j e c h o s l o w a a k s e w o o r d v o e r ders. D e zonen v a n een land w a a r m e e zij n o o i t een c o n f l i c t hebben gek e n d en w a a r m e e zij sinds de b e v r i j ding b o v e n d i e n zijn verbonden, n a a r men meende o p vriendschappelijke wijze.
3 2 ' , amsterdam-z.,
dertig j a a r geleden H i t i e r s eerste doelw i t w a s buiten het z.g. Grossdeutschl a n d , is d o o r zijn vrienden allesbeh a l v e vriendschappelijk b e h a n d e l d . Zijn valse vrienden legden het er nog eens e x t r a b o v e n o p : men zou haast geloven d a t Kiesinger en Strauss met aanharig allen w a k k e r liggen v a n b e zorgdheid v o o r het socialisme en de democratisering. D e z e l f d e lieden die zo h o o g nodig wetten moesten invoeren o p de z.g. noodtoestand en meer al tien j a a r geleden de c o m m u n i s t i sche p a r t i j hebben verboden en dit v e r b o d streng h a n d h a v e n slaan een medaille v a n de communist D o e b t sjek! E e n toonbeeld v a n valse vriendschap is de heer V e r k i j k , die ons comité op het b e k l a a g d e n b a n k j e wilde zetten wegens het bestaan v a n diezelfde mensen die hij nu v i a de t . v . als 'eerlijke communisten' aanprijst, een w a a r l i j k luguber c o m p l i m e n t v a n die kant. M e n zou de N e d e r l a n d s e lezer-kijkerluisteraar onderschatten, als men meent d a t hij de valse vrienden v a n de T s j e c h e n en de S l o w a k e n , v a n een vreedzame en democratische o n t w i k keling k l a k k e l o o s zou volgen. W e l b a a r t het zorg dat zulk een o n t w i k k e ling niet w o r d t b e v o r d e r d d o o r het uitvieren v a n militaire en andere o v e r m a c h t in een b u u r l a n d v a n wijlen het H i t l e r r e i c h d o o r de mogendheid die d a t rijk de nekslag heeft toegeb r a c h t en w a a r v a n m e n mag a a n n e men d a t zij w a a k z a a m zal blijven en de regels v a n de i n t e r n a t i o n a l e b e t r e k k i n g e n zal respecteren, juist o m d a t deze regels elders zo v a a k en zo ernstig worden geschonden. U i t geheel E u r o p a k l i n k t in het b i j zonder in de kringen v a n het v o o r malige antifascistische verzet de a f keuring v a n de schending v a n de b e ginselen die het verzet tegen de n a z i o n d e r d r u k k e r hebben gedragen en die de overlevenden blijven volgen. D a t is dan o o k b r o o d n o d i g . L a a t ons niet vergeten: terwijl alle persen in de Bondsrepubliek tonnen j a m m e r k l a c h t e n o v e r het lot v a n T s j e c h e n en S l o w a k e n a f w e r p e n , weigert de Bondsregering, die zo graag universeel erfgenaam v a n het D e r d e rijk w i l zijn, nog n a dertig j a a r het ' v e r d r a g ' v a n M ü n c h e n , dat T s j e c h o -
Brief naar
Praag
O p 2 8 augustus z o n d het N . A . C . brief n a a r P r a a g : Aan
de
genen
Tsjechoslowaakse
van
Het
zich
waakse witz
Auschwitz
gericht
tot
van
geheel
naast
jullie
komen
elk
ingrijpen
het
bijzonder
Onze
dat
plaats
ieder
evenals
hankelijk den,
met
en en
en
omdat
levend
fascisme
volleven
militaire
en op
gezamenlijk de strijd
wordt
in
middelen. actie
land
ongehinderd
anders
staan
verwerpen in jullie
in zijn allen
nabestaanden
Auschwitz,
gemeenschappelijke
kent
Ausch-
vernietigingskampen.
"Wij, oud-gevangenen doden
Tsjechoslovan
andere
de
Comité
de
oud-gevangenen en
van
oud-gevan-
Auschwitz.
Nederlands
heeft
een
kan tegen
betezijn onafoptreher-
gesmoord.
Slowakije aan H i t i e r o f f e r d e ongeldig te verklaren — overigens een bewijs w a t het g e j a m m e r v a n d i e k a n t w a a r d is. München
ongeldig
verklaren!
•
D e v e r j a r i n g v a n oorlogsmisdaden is z o w a a r in de B o n d s d a g o o k weer op de p r o p p e n gekomen, n a enige pogingen v a n de minister v a n justitie, dr. H e i n e m a n n en nu o o k v a n minister B e n d a , o m de berechting v a n oorlogsmisdadigers te laten verder gaan. T o t dit doel is een Westduitse commissie v a n juristen te M o s k o u de stukken gaan inzien. D e berechting w e r p t t r o u w e n s al v r a gen genoeg o p . D e schuld v a n t r o u w e S S - e r s , die in P o l e n en B j e l o - R u s l a n d w o e d d e n z o n d e r een getuige in leven te laten, staat volgens de Westduitse rechters meestal niet vast. Z e zijn nogal eens te ziek o m tegen een p r o ces en z e k e r om tegen hun gerechte s t r a f te kunnen en het is nogal eens mis m e t de f o r m a l i t e i t e n . M e e r dan de h e l f t v a n de 22 uit het z.g. grote eerste A u s c h w i t z - p r o c e s l o o p t alweer v r i j r o n d . O p H a r s t e r k o m e n wij in dit n u m m e r nog terug. H e t b l i j f t o o k niet b i j h e t legale v o o r t b e s t a a n van de N P D om m a a r te zwijgen v a n een v e r b o d ; t o t in de R a a d v a n E u r o p a is het d o o r g e d r o n gen d a t er hoog nodig tegen dit groeiende nazigedrocht m o e t w o r d e n o p getreden. D e raeo-nazi's worden door de regeVervolg op pag. 2
NAZI-SLACHTOFFERS I Veel is er al geschreven over de nieuwe regeling die de staatssecretaris v a n C . R . M . , m r . H . J . van de P o e l , aan de pers h e e f t meegedeeld, nog steeds als vage b e l o f t e . W i j zouden een heel b l a d kunnen vullen met verbeteringen die worden gesuggereerd, m a a r dat zou niet stroken m e t onze gewoonte om k o r t en duidelijk te v e r k l a r e n w a t er aan de h a n d is. Laten wij beginnen te zeggen d a t wij blij zijn d a t er in regeringskringen plannen bestaan o m de R i j k s g r o e p s regeling O o r l o g s s l a c h t o f f e r s te v e r ruimen. H o e die verruimingen er uit zullen zien k u n n e n wij moeilijk v e r zinnen. O m enige voorbeelden te geven: 1. H o e v e e l w o r d t de m a x i m u m - u i t kering o p g e t r o k k e n ? 2 . W i e k o m e n er precies v o o r in a a n merking? 3 . W o r d t de medische begeleiding los gezien v a n de basis-uitkering? Alleen al het voorstel om de z.g. terugwerkende k r a c h t te laten a a n v a n gen o p 1 juli 1 9 6 8 demonstreert weer eens duidelijk de schrielheid die aan de dag w o r d t gelegd. D e mensen die zolang in de steek zijn gelaten m o c h ten eens teveel ineens in handen k r i j gen. E r zal in de regeling veel gewijzigd moeten w o r d e n , wil het grootste deel v a n o n z e mensen d a a r iets aan hebben en d a a r g a a t het toch uiteindelijk o m . R e e d s eerder hebben wij de bevoegde instanties erop gewezen dat, hoe s y m p a t h i e k o o k de bedoelingen zijn, deze regeling teveel v a s t zit aan het keurslijf v a n w a t wij 'de wet v a n de a r m o e d e ' hebben genoemd.
draaien en narekenen v a n iedere cent. W i j blijven het s t a n d p u n t huldigen dat een bijzondere uitkering o p basis v a n de uitbetalingen v a n de B u i t e n gewone P e n s i o e n w e t de enige redelijke oplossing is. W i j weten zeker dat velen die t o t oordelen bevoegd en geroepen zijn w e l w i l l e n d tegenover onze o p v a t t i n g e n staan. H e t bedrag d a t hiermee gemoeid is zal de regering niet v o o r ernstige financiële p r o b l e men stellen. W i j nebben de indruk d a t het formeel invoegen v a n de c a t e g o rie n a z i - s l a c h t o f f e r s in deze bijzondere uitkeringsregeling m i n d e r ingewikkeld is dan de hele soesah v a n w e t s wijziging v o o r de Rijksgroepsregeling Oorlogsslachtoffers. Nazi-slachtoffers
II
O n z e zieken en nagelaten b e t r e k k i n gen hebben er niets aan om enige tientjes b o v e n de uitkering v a n sociale z a k e n uit te k o m e n . H e t m o e t zo zijn d a t zij hun laatste levensjaren niet behoeven te vullen m e t het o m -
I n de afgelopen w e k e n en m a a n d e n hebben velen ons geschreven o f opgebeld. Z o v e e l mogelijk hebben wij o n ze vrienden d o o r h e t geven v a n b r i e ven o f hulp bij het opstellen v a n b r i e ven enz. bijgestaan. H e t was prettig te horen d a t deze hulp v o o r verscheidenen v a n hen al resultaten heeft o p geleverd. D a a r is geen d a n k v o o r n o dig, het is eenvoudig o n z e plicht. W i e k o m e n er n a a r onze mening in aanmerking? 1) A l l e n die tengevolge v a n v e r b l i j f in k a m p en/of onderduik lichamelijk o f geestelijk dusdanig zijn beschadigd dat zij niet meer in s t a a t zijn in hun onderhoud te v o o r z i e n . D a t m o e t o o k gelden v o o r hen die een zelfstandig beroep uitoefenen. 2) D e nagelaten b e t r e k k i n g e n v a n kampslachtoffers (weduwen en/of kinderen). W a t hebt u nodig? E e n medische v e r k l a r i n g . M o c h t u w arts deze weigeren, dan moet u een keuring a a n v r a g e n . O p advies v a n a m b t e n a r e n die m e t de uitvoering v a n de Groepsregeling
Vervolg van pag. 1 renden met égards behandeld, o m d a t men e l k a a r na staat, o.m. door de relaties v a n de vege minister F r a n z J o sef Strauss, de duistere m a c h t uit Beieren. D a a r is nu een — zeer t r e f fend — m o n u m e n t in het v o o r m a l i g e k a m p D a c h a u o n t h u l d , o p zichzelf te prijzen, als d a a r niet een Beierse m i nister het w o o r d h a d gevoerd, die n.b. door H i t i e r was v e r v o l g d , m a a r nu met zijn vroegere vervolgers o p het m o m e n t staat te w a c h t e n o m weer de H e i m a t v a n 1 9 3 7 in bezit te n e m e n . . . E r zijn er nog die de nazi-glorie niet vergeten zijn en nog steeds niet hebben geleerd d a t het derde rijk d o o r de gezamenlijke inspanning v a n de v o l keren is verslagen. Zij willen niet w e ten dat de grenzen in M i d d e n - E u r o p a het blijvende resultaat zijn v a n de nederlaag v a n het fascisme en p r o b e -
ren gebruik te m a k e n v a n de militaire activiteit in een b u u r l a n d om zelf hun potentieel te vergroten teneinde de u i t k o m s t v a n d e tweede wereldoorlog uit te wissen. A l s o f alle v o l k e n die d o o r n a z i - D u i t s l a n d zijn overvallen hun bevrijding n i e t duur genoeg h e b ben g e k o c h t ! W i j allen hebben duur b e t a a l d . W i j hebben geleerd hoe k o s t b a a r vrede is en hoe m e n e r v o o r m o e t pal staan. O o k nu is er geen vrede in verscheiden delen v a n de wereld. R e d e n te meer o m te verlangen d a t onder geen enkel voorwendsel de oude gevarenh a a r d in E u r o p a weer w o r d t gevoed. E n d a t de regering te B o n n het o n zalige v e r d r a g v a n M ü n c h e n , w a a r mee o n z e ellende begon, eens en v o o r al en v a n a f het m o m e n t d a t H i t i e r het dicteerde ongeldig v e r k l a a r t . D a t eist de vrede in E u r o p a .
O o r l o g s s l a c h t o f f e r s te m a k e n hebben raden wij u a a n u t e w e n d e n t o t de gemeentelijke sociale dienst in ü w w o o n p l a a t s . O p de envelop v e r m e l den: Rijksgroepsregeling Oorlogsslachtoffers. Attentie. V o o r hen die denken dat zij te l a a t k u n n e n zijn met a a n v r a g e n delen wij mee d a t er geen sluitingsdatum bestaat. H e t b o v e n s t a a n d e geldt uitsluitend v o o r hen die dringend hulp nodig hebben. A a n g a a n d e de nieuwe regeling, die o p k o m s t is, hopen wij u w a t uitvoeriger te k u n n e n inlichten, als wij o v e r de gegevens zullen b e schikken. N.A.C.
Harster vrij O p 11 juli meldden de b l a d e n d a t H a r s t e r , een v a n de hoofdschuldigen aan de d e p o r t a t i e v a n de o v e r g r o t e meerderheid der J o o d s e N e d e r l a n ders en a a n de d o o d v a n honderden verzetsstrijders, is vrijgelaten. N o g diezelfde d a g v e r k l a a r d e ons c o m i t é in een telegram a a n bondskanselier Kiesinger zich tegen het o p n i e u w v r i j laten van oorlogsmisdadigers als H a r s t e r c.s., nazi's v a n de eerste orde, ' H u n vrijlating is een h o o n aan de s l a c h t o f f e r s v a n het nazi-regime. H e t N . A . C . v e r z o e k t de Bondsregering m a a t r e g e l e n t e nemen o m de reeds vrijgelaten massamoordenaars zo snel mogelijk uit de samenleving te v e r wijderen.' D e gehele N e d e r l a n d s e pers h e e f t van ons protest melding gemaakt. H e t v a l t echter op d a t het bij ons protest is gebleven. G e e n enkele o r g a nisatie o f instantie reageerde op de h e r w o n n e n vrijheid v o o r de S D - b a a s v a n D e n H a a g . H e e f t dit soms iets te m a k e n met h e t gejuich dat opging, toen H a r s t e r , in het gezicht v a n een berg vernietigend bewijsmateriaal, zijn misdaden bekende? O f v e r w a c h t te men o v e r en w e e r d a t de r e e k s : papieren o p t a f e l leggen, ' b e r o u w ' tonen, een lichte veroordeling en spoedige v r i j l a t i n g 'wegens goed ged r a g ' de vlugste en v o o r ieder v o o r deligste weg b e t e k e n t om de b l o e d schuld a f te doen? H e t t r o k verder de a a n d a c h t d a t de beruchte Fraulein S l o t t k e die t o t v i j f j a a r w a s veroordeeld, m a a r t o t v o o r k o r t vrij rondliep, zich n a H a r s t e r s vrijlating bij het gerecht te M ü n c h e n h e e f t gemeld. M e n v e r m o e d t dat zij o f h a a r a d v o c a a t de kans schoon ziet o m o p een k o o p j e v a n h a a r toch al bijzonder lichte s t r a f a f te k o m e n .
Welke
nazi's?
H e t N . A . C . staat o p het standpunt d a t nazimisdaden niet k u n n e n en d a a r o m niet mogen v e r j a r e n en eist Vervolg
op pag.
3
De overlevende door Ed. Hoornik L e v e n n a A u s c h w i t z , wij weten het, k a n n o o i t meer hetzelfde zijn als erv o o r . S c h r i j v e n evenmin — de n a o o r logse literatuur t o o n t het aan. E e n w a r e stroom schrifturen is na de bevrijding losgekomen; en toch ging het goeddeels o v e r het onzegbare. E r verschenen verslagen, herinneringen, die soms een literaire v o r m a a n n a m e n . Kampervaringen werden geanalyseerd, eerst alleen d o o r o u d - g e v a n g e nen zelf. I n het bijzonder artsen s c h o n k e n hun bijdrage aan de w e t e n schap, v e r w e r k t e n hun eigen geschiedenis o f legden het resultaat v a n hun o n d e r z o e k o p congressen n a a s t d a t v a n anderen. B o e k d e l e n vullen de getuigenissen v a n N e u r e n b e r g en b o e k e n p l a n k e n die v a n h e t grote A u s c h witzproces. D e literatuur h e e f t het meest te m a k e n met de l a t e k a m p g e v o l g e n , als m e n het z o m a g noemen. D e directe neerslag v a n een vergelijkbare en onbegrijpelijke levenservaring k u n n e n wij als een eerste a a n l o o p beschouw e n . E e n mijlpaal v o r m d e H e t A c h terhuis, het oorlogsdocument bij uitstek, d a t o o k in het buitenland h e t bekendst is geworden en niet louter als s y m b o o l . I n een l a t e r stadium w e r k t de o p nieuw o p g e v a t t e berechting door. E r o n t s t a a t een gehele literatuur over het p r o c e s - E i c h m a n n , men denke aan het w e r k v a n Mulisch. N a de ' z a a k M u l k a en anderen' k o m t P e t e r Weiss met ' H e t O n d e r z o e k ' , een d o c u m e n t a i r toneelstuk. D e stem v a n de auteur k l i n k t d o o r het d o c u m e n t heen, schijnbaar o n b e wogen. I n werkelijkheid is dit een schreeuw, die n o o i t meer o n d e r d r u k t zal w o r d e n . Zien wij goed, dan is intussen al de derde fase ingetreden in de v e r h o u ding k a m p - s c h r i j v e r s , o o k v o o r die schrijvers die het k a m p b e s t a a n z e l f hebben gekend. Zij k e r e n terug n a a r het o o r d der vernietiging, zoals het zich nu, meer d a n t w i n t i g j a a r later, a a n ons v o o r d o e t . N i e t de herinnering overheerst in het eerste p r o z a w e r k van de lang bekende dichter E d . H o o r n i k , m a a r de c o n f r o n t a t i e v a n het heden m e t een verleden d a t o n u i t w i s b a a r in een z w a r t e achtergrond staat gegrift. O n u i t w i s b a a r en v a a k o o k onleesbaar. D e titel v a n het boek v a t eigenlijk het p r o b l e e m v a n de auteur s a m e n : de overlevende is hij die de b e p r o e v i n g h e e f t o v e r - l e e f d en er nooit meer d o o r z a l w o r d e n losgelaten, n o c h er a f s t a n d v a n k a n nemen. M a a r de o v e r l e v e n d e v a n de S S - w e r e l d ziet zich geplaatst, o f m o e t men zeggen o n t l o o p t niet, de gevolgen van een andere d o o r mensen g e m a a k t e c a l a m i t e i t : de u i t w e r k i n g v a n de t e r hoogte
v a n Z u i d - S p a n j e in zee gevallen a t o o m b o m . I n die streek h e e f t H o o r n i k zijn nabeschouwing, m e n aarzelt te zeggen zijn v e r h a a l , geplaatst. N e e n , het is geen v e r h a a l t j e , w a n n e e r hij ergens zegt d a t ' w i j , die geleerd hebben te sterven, voorbestemd zijn om te overleven.' N u is het procédé d a t in dit boek w o r d t gevolgd in de hedendaagse letteren eigenlijk gemeengoed, n.1. het c e n t r a l e t h e m a v a n de schrijver die zijn leven herschrijft en tevens v a n zich a f wil schrijven en die de lezer in het ongewisse l a a t zelfs over de b e t r e k k e l i j k e realiteit v a n zijn personages. D e v r o u w in het S p a a n s e p e n sion, w a a r K u y l l , de h o o f d f i g u u r , l o geert, lijkt o p de S S - b e w a a k s t e r uit A u s c h w i t z , die zijn vriendin een poos h e e f t ' b e s c h e r m d ' ; m a a r dit v r o u w s persoon h e e f t hij immers zelf b e d a c h t , evenals de vriendin trouwens. E n t o c h h e e f t hij z e l f in het vernietigingskamp gezeten, hij worstelt er nog mee v o o r t en hij w i l het d a a r o m en zijns o n d a n k s v o o r zich en v o o r anderen vastleggen — op p a p i e r ; uit zijn leven is het niet meer weg te b r a n d e n . D e schrijver K u y l l beleeft telkens weer de wurgende spanning, de gem e e n z a a m h e i d met de dood, die d o o r het gehele mechanisme v a n de willek e u r w a r e n geschapen. H i j h e r k e n t
Vervolg van pag. 2 v o o r t g a n g v a n de berechting en passende b e s t r a f f i n g v a n oorlogs- en n a zimisdadigers, w a a r zij zich o o k b e vinden. H e t a a n t a l v a n deze lieden is zo groot dat zij o o k zonder v e r j a ring n i m m e r v o o r een rechter zouden k u n n e n verschijnen. W i j menen d a a r om d a t het dubbel nodig is de ernstigste gevallen te aohterhalen. W i e zijn dat? In de eerste plaats zij die v e r a n t w o o r delijk zijn v o o r de dood v a n een groot a a n t a l mensen, een E i c h m a n n , een H a r s t e r , een Lages, een R a j a k o w i t s c h , o o k al hebben zij niet eigenhandig geschoten o f vergast. H i e r o n d e r vallen o o k de industriëlen die v a n de slavenarbeid v o o r - d e - v e r gassing hebben geprofiteerd. D a n zijn er de handwerkslieden, die getrouw de m o o r d b e v e l e n uitvoerden en soms nog e x t r a - i j v e r aan de dag legden. Bijzondere betekenis heeft het a a n w i j zen v a n belangrijke handlangers v a n H i t i e r op invloedrijke posten, v o o r a l o m d a t zij in hetzelfde voetspoor k u n nen v o o r t w e r k e n en nieuw gevaar scheppen en o m d a t hun hoge functie een premie o p de misdaad blijkt.. D i t inzicht w o r d t gedeeld d o o r allen w i e het ernst is met de berechting en met
die o o k in andere verschijnselen, v r o e gere én latere. H i j l a a t de k a m p v e r houdingen zien door de ogen v a n een k i n d en hij vergelijkt, ze m e t de situatie v a n mens en dier in het stierengevecht. H i j t r e k t de vergelijking niet t o t het laatst door. ' E e n beul, die in de uitoefening v a n zijn f u n c t i e pijn en dood trotseert, h e e f t opgehouden beul te zijn,' zegt de schrijver K u y l l eri d a a r m e e distancieert de schrijver H o o r n i k het S p a a n s e ritueel v a n dood en leven binnen de a r e n a v a n de grootindustrie v a n de dood in A u s c h w i t z . M a a r wel t r e k t hij de p a r a l l e l d o o r v a n het dier d a t soms genade krijgt en dan bij hoge uitzondering terug m a g keren n a a r zijn weide, als overlevende. H o o r n i k s v e r h a a l is niet alleen d o o r vlochten m e t verschillende m o t i e ven, het l a a t o o k meerderlei uitleg toe. H e t is s c h o k k e n d , misschien meer nog v o o r zijn lotgenoten dan v o o r d e toevallige lezer. H e t l o k t uit t o t m e e mijmeren, t o t h e t uitspinnen v a n een tegenfantasie. H e t is een belangrijk w e r k , het moest wel geschreven w o r den. E n het zal wel n i e t bij deze v e r w e r k i n g o p de lange d u u r blijven. D e verschijning v a n D e overlevende is v o o r het N e d e r l a n d s A u s c h w i t z C o m i t é o o k verder nog een reden t o t voldoening, o m d a t die n a u w samenh a n g t met het optreden v a n E d . H o o r n i k op de laatste A u s c h w i t z herdenking. N i e t alleen d a t zijn t o e s p r a a k zijn toehoorders (en de r a d i o -
het opruimen v a n naziresten- en k i e men. H e t is v o l k o m e n logisch d a t een s t a a t w a a r de regeringsleider de v e r a n t w o o r d i n g droeg v o o r een groot deel v a n G o e b b e l s ' o o r l o g s p r o p a g a n da en w a a r een m a n die c o n c e n t r a t i e k a m p e n b o u w d e president is weinig v e r t r o u w e n w e k t als bestrijder v a n fascistische gevaren. H e t zal w e l p o litiek zijn o m d a a r o p te wijzen, m a a r het is in elk geval gezonde politiek. H e t w e k t echter bevreemding, als de heer Wiesenthai, die zich pleegt te onthouden v a n elke verwijzing n a a r het actuele g e v a a r d a t oud-nazi's o p leveren, gelijktijdig m e t een nieuwe k o u d e oorlogsgolf een a a n t a l besmette n a m e n in de D D R weet te noemen. W i j hebben d a a r niets o p aan te m e r ken. O n s standpunt in deze z a a k hebben wij hierboven uiteengezet. Alleen rijst de v r a a g : is dit nu w e l o f geen p o l i tiek? E n zo j a , is het schoon schip m a k e n met het n a z i d o m o f iets a n ders? Overigens geen v r a a g die ons v a n ons w e r k houdt. W i j hebben alle gegevens die wij t e r opsporing v a n n a z i misdadigers v a n ir. W i e s e n t h a i o n t v i n g e n gepubliceerd en zullen d a a r mee d o o r g a a n . red. N . A . C .
Kurt Gerstein
Bibliografie van Auschwitz
Kurt Wij ontvingen drie delen v a n de 'Bibliografie
titels
v a n het c o n c e n t r a t i e k a m p
verslagen
Auschwitz-Birke-
nau 1 9 4 5 - 1 9 6 5 ' van J e r z y Lukowski. H e t een u i t g a v e v a n h e t s e c r e t a r i a a t - g e n e r a a l het
Internationaal
Auschwitz
is
van
Comité
en
m a a k t deel u i t v a n h e t g r o t e w e r k o v e r h e t k a m p d a t in v o o r b e r e i d i n g is bij h e t m u s e u m A u s c h w i t z . I n d e z e l i t e r a t u u r o p g a v e zijn a l le w e r k e n o p g e n o m e n d i e in t w i n t i g j a a r de bevrijding m e t b e t r e k k i n g t o t
Auschwitz
in h e t P o o l s zijn v e r s c h e n e n en e e n van
de
artikelen,
na
gedeelte
studies, p r o e f s c h r i f t e n
en
h e r i n n e r i n g e n in a n d e r e t a l e n . E e n s t e e k p r o e f wees uit d a t b.v. niet alleen de w e r k e n
van
d r . E . d e W i n d en d r . E . A . C o h e n en p r o f . v . C r e v e l d zijn v e r m e l d , m a a r o o k d e a r t i k e len d i e in d i t b l a d h e b b e n g e s t a a n o v e r S e weryna
Szmaglewska's
Rook
boven
Birke-
nau.
De
van
talloze,
meestal
Duitse,
hierover.
Gerstein
geworden
is p a s ( j a r e n t e l a a t )
door
uitbeelding
de
van
historisch
zijn
bekend
verantwoorde
optreden
in
Hochhuts
stuk 'De plaatsbekleder'. Gerstein, 'de
drie delen v a n
d e b i b l i o g r a f i e , die
veel
G o d s in d u i v e l s u n i f o r m ' , z o a l s zijn
n u t t i g m a t e r i a a l b e v a t t e n v o o r h e n die
zich
hem
in d e g e s c h i e d e n i s v a n A u s c h w i t z
verdiepen,
heeft
genoemd,
was
een
spion
biograaf
Duitse
anti-
f a s c i s t , d i e a r g w a a n k r e e g n a d a t zijn geestes-
k u n n e n w o r d e n b e s t e l d bij m e v r . F u r t h , D i e -
zieke
merkade 43, Diemen. Tel.
o f f e r w a s g e v a l l e n en als c h e m i c u s w i s t d o o r
D e prijs b e d r a a g t
voor
deel I en I I I
ƒ 1 0 . 5 0 en v o o r deel I I f van
inleiding
en
020-58842.
14.—. De
toelichtingen
ieder
voertaal
is P o o l s ,
de
titels zijn a l l e in d e o o r s p r o n k e l i j k e t a a l a a n -
schoonzuster
aan
de
'Gnadentod'
ten
t e d r i n g e n in h e t S S - a p p a r a a t , w a a r hij s p e cialist v o o r de desinfectie, d.w.z. het v e r k r i j gen v a n het gifgas Z y k l o n B w e r d . H i j slaagd e e r i n o m in a u g u s t u s 1 9 4 2 e e n b l i k t e s l a a n in d e g a s k a m e r s v a n o . a . B e l s e c , m a a k t e h i e r -
gegeven.
v a n een v e r s l a g en b e s t e e d d e d e r e s t v a n zijn Men wordt schuldigde
verzocht bedrag
bij bestelling
over
het
te m a k e n
rekening 2 9 3 0 87 t.n.v. N . A . C , of
(voor
Amsterdammers)
op
N
5500,
verhoogd
0.50
met
ƒ
ver-
op
post-
Amsterdam gemeentegiro portokosten
p e r deel en o n d e r v e r m e l d i n g
D e e l I I is h o o f d z a k e l i j k g e w i j d a a n d e p r o -
kranten-
op uw
giro-
strook v a n 'Bibliografie, dl. I, I I en/of
cessen in v e r b a n d m e t A u s c h w i t z en b e v a t d e
N.A.C.
Afd.
III.
documentatie
leven aan pogingen om eerst p a u s Pius X I I
d e w e r e l d en
op
grond
van
aller-
wat
hij
gezien h a d te a l a r m e r e n : tevergeefs. H i j w e r d niet geloofd o f g e w a n t r o u w d vrijding
opgepakt
en n a
in F r a n k r i j k ,
zijn c e l z e l f m o o r d
de
waar
be-
hij in
pleegde.
I n zijn i n t r e e r e d e t e R o t t e r d a m h e e f t d r . L . de J o n g
bekend
gruwelijkste
gemaakt
bevindingen
Nederlandse
vriend
dat
Gerstein
begin
heeft
'43
zijn
a a n een
meegedeeld;
een
m e d e w e r k e r v a n T r o u w h e e f t e r een v e r s l a g v a n g e m a a k t , d a t in 1 9 6 7 o p d e o m s l a g
Sieraden-comité
Aan zakenlieden groot en klein, aan de lezers
prof.
M e e r d a n w i j in o n s v o r i g n u m m e r kunnen
wij
u
niet
aan
schreven
informaties
geven.
Bijzondere gevallen moet u aan het Sieraden c o m i t é v o o r l e g g e n . S c h r i j f o n s dus n i e t m e e r
januari
1969
zal het w e e r
verschijnen
m e t g o e d e a r t i k e l e n v a n m e n s e n uit stromingen
uit
onze
Nederlandse
diverse samenle-
ving. van
tenminste
15.000
ex.
Al
i n f o r m a t i e s . A l l e g e v a l l e n zijn n o g
én advertenties
deze
verklaring
getekend
worden
mensen
bij
de
Duitse
consulaten. D e meesten v a n u weten het. V e r nummer.
moeten
worden
op-
door
gedaan
in
De
waarheid
Westduitse
niet
televisie
durven
heeft
zendt
ons
een
berichtje
enige
weken
extreem
geweten'
een
documentaire
een
uitge-
z o n d e n o v e r d e z e m a n d i e z i c h in h e t h o l v a n d e l e e u w w a a g d e en zijn l e v e n o v e r h a d
u
wilt
is een k a n t v a n
ook
Wat u beslist weten moet
zijn t r a g e d i e , d a t hij
werd
pasten
niet
in
de
kraam
Zijn
van
als d e m o e d i g e v e r z e t s s t r i j d e r ,
en
gebracht. Zij schreef n.l.: „Als
U l e z e r s k u n t in u w k e n n i s s e n k r i n g een h e l e -
en z i e k e v r o u w z i e ik g e e n k a n s u d i t
boel doen, doe h e t !
een functie
die
u
over
h e e f t o n s o p een
te m a k e n ,
ik u o o k g e e n b e r i c h t
van
daarom
mijn
adreswijzions
iets o v e r t e m a k e n ! D a t is een z a a k v a n
uw
portemonnaie
een l i c h t j e bij o n s
of uw
U
geweten. Niemand!
o n t v a n g t o n s b l a d zonder
ting
enige
verplich-
uwerzijds!
W a t wij u s l e c h t s n o g m a a l s b e l e e f d
Adres N.A.C.
stuur
uw
óók
adreswijziging
aan
vragen: ons,
het
steun
ons
s c h e e l t o n s k o s t e n en m o e i t e . secretariaatsadres Comité
van
wordt
het met
15 oktober V I C T O R I E P L E I N dam Z. Tel. 42 9 2 17. Wilt u hiervan nota nemen?
Nederlands ingang 32',
van
Amster-
Vindt
u ons
streven
sympathiek,
d a n financieel. L a t e n de m e e r gefortuneerden o n d e r u b e t a l e n v o o r h e n die w e l w i l l e n s t e u nen, m a a r
het
m o e s t u beslist
eenvoudig weten!
zich
als
de
niet
weduwe
pensioen
uiteraard
van
haar
kreeg niet
geniet.
Vervolg
van
pag.
3
branden!
N i e m a n d is lid v a n o n s c o m i t é o f h e e f t v e r plichtingen aan ons!
gemaakt
jaar
N i e m a n d , o n t h o u d d a t g o e d , is verplicht N.A.C.
verdienstelijk
zond
men resultaten. P r o b e e r
ging
zo
idee
ging."
het!
te die
alleenstaande
n i e t m o e t v e r w a a r l o z e n . W a a r een w i l is k o -
Er
wiens
gering
Een oud-kampgenote
bedragje
niet
t o r v a n B o h e m e n zijn v e r d i e n d e l o o n
het.
is een
de
G e s t a p o - c h e f H e y d r i c h , d i e als R e i c h s p r o t e k -
d o e h e t d a n als een o n d e r s t e u n i n g , m a a r d o e
zelfwerkzaamheid
om
d e g r o t e m i s d a a d t e b e s t r i j d e n . D a t hij f a a l d e
hij is g e w e e s t en k e n d e zijn w e d u w e d a n o o k
hun
dat
de
geloven.
geleden o n d e r de titel 'Geschiedenis van
erkennen
a d v e r t e r e n . Als u het niet zakelijk wilt zien,
Auschwitz
ontstellende
g e e n p e n s i o e n t o e . I n d e r d a a d , hij h e e f t
o p een p a g i n a o f o p een deel d a a r v a n
te
Onder
overheid weigerde de SS-officier Gerstein
een
helpen. Wij hebben u w hulp echt h a r d nodig.
Het
van
sterfgeval
m e d e p l i c h t i g e n en g o e d p r a t e r s . D e W e s t d u i t s e
bij-
U , l e z e r s en z a k e n m e n s e n , k u n n e n o n s d a a r b i j
De
'Een
d e b e z e t t i n g h e e f t m e n o o k in N e d e r l a n d
pogingen
v r i j e tijd.
Zakenman!
boekje
d o o d g e z w e g e n en b e l a s t e r d een a n d e r e .
die wij zullen krijgen.
voorbereidingen
handjevol
niet
a f g e w e r k t . V o o r g r o t e c l a i m s m o e t v a a k een
verschijnen.
O m v a n g en u i t v o e r i n g h a n g e n a f v a n d e dragen
om
der . . . u kent ons giro
Z o a l s i e d e r j a a r , z a l o n z e k r a n t in een lage
Jong's
A u s c h w i t z ' in f a c s i m i l e is a f g e d r u k t .
Ons herdenkingsnummer 1 9 6 9 gaat v a n start. Half
de
kunnen.
Dat
luisteraars) diep h e e f t g e t r o f f e n , m a a r hij b r a c h t d a a r m e e o o k de z a a k v a n de vergeten s l a c h t o f f e r s , d o o r ons al j a r e n bepleit, in de grootst mogelijke o p e n b a a r h e i d en h e r h a a l d e dit een dag o f w a t l a t e r v o o r de t . v . H i j h e e f t zo zijn aandeel genomen in de actie o p d a t de schaarse overlevenden v a n A u s c h w i t z krijgen w a a r zij recht o p h e b b e n . H i j b e s c h o u w t dit als zijn p l i c h t . H o o r n i k is z i c h z e l f als mens en k u n s t e n a a r t r o u w gebleven. E. T. E d . H o o r n i k , D e overlevende, M e u lenhoff Amsterdam, 1968.