Auschwitz Bulletin, 1970, nr. 01 Januari

N

LAN

AU

H WIT

M'I.T

Is. Franco Mendes Bleichroeder, Bing & Co

verzekerings-efficiency

makelaars in assurantiĂŤn

Stadhouderskade l a Amsterdam 1013

BIJ HET OMSLAG

De ontwerper van het omslag is Bob Denneboom. Voor de fotomontage is een niet eerder gepubliceerde en waarschijnlijk door een SS-er gemaakte foto gebruikt van het sluiten van een goederenwagon voor deportatie.

nederlands auschwitz comité

Herdenkingsnummer Oplaag: 25.000 ex.

14de jaargang, nr. secr.:

victorieplein

bankrek.:

AMRO,

gem.giro

N 5500

red.:

amsteldijk

WIJ ZULLEN WINNEN M o e t het werkelijk? Is er reden te herdenken dat Auschwitz van het grootste massagraf der geschiedenis een provinciestadje, Bergen-Belsen een exercitieterrein en W e s t e r b o r k een stuk hei werd?

Of heeft de herdenkingsavond alleen zin voor de overlevenden? En deze herdenkingskrant? De oplaag is zeker tienmaal groter dan het aantal overlevenden uit de kampen.

Wij menen juist Auschwitz en de bevrijding van Auschwitz in persoon en geschrift te moeten herdenken, nu na een kwart eeuw, omdat de gevaren van een Auschwitz ons verre van denkbeeldig lijken.

Er is in 1970 geen vrede, niet op papier en niet in feite. W e l wordt met nieuwe methoden geprobeerd oorlog als dagelijkse kost op te dissen om zo die oorlog zoal niet ongestoord, dan toch onbeperkt voort te zetten, in het bijzonder in de zg. derde wereld. Die wereld heeft deel aan de bevrijdingsgolf van maatschappelijke en politieke vernieuwing van onze tijd.

Anders dan wij het ons toen voorstelden kwam er geen duurzame vrede en is het fascisme niet dood: voortvegeterend en vaak genoeg opgekweekt in Spanje en Portugal, weer ontloken, zo niet ingeplant in Griekenland.

Het antisemitisme, dat de weg naar de gaskamers effende, is daar niet gestikt met de slachtoffers. Jarenlang signaleren wij alweer grafschendingen, hakenkruisen op synagoges en flats die te koop zijn voor wie geen neger of Jood is In menige

25STE

Beierse of W ü r t t e m b e r g s e stad geniet de gepensioneerde SS-generaal heel wat meer sympathie dan de enige teruggekom e n Jood. Wij stellen uiteraard voortdurend het antisemitisme als discriminatie aan de kaak, waar wij het ook ontmoeten.

Toen in de lente van 1968 de antisemitische praktijken van de Poolse overheid bleken, riep het Nederlands Auschwitz C o m i t é het secretariaat van het internationale c o m i t é , dat te Warschau is gevestigd, op zich te d i s t a n c i ë r e n , maar kreeg geen antwoord. De voorzitter van het N.A.C. neemt sindsdien dan ook geen deel aan besprekingen met deze instelling. Zorgwekkend blijft het dat in een land dat zo van nazidom en antisemitisme heeft geleden als Polen ook de laatste paar duizend Joden, onder wie tal van veteranen in de bestrijding van het fascisme, worden opgejaagd.

Het dekmanteltje voor het oude zeer heet ditmaal antizionisme, een doorschijnend dun jasje. Het wordt toch nog binnenste buiten gekeerd, b.v. wanneer iedere kritiek op daden van enige regering van I s r a ë l antisemitisme heet. Politiek bedreven op een voor velen heilige plaats schijnt niet te mogen worden bekeken als wat het is, n.l. politiek Kritiek op handelingen van minister Luns zou dan zeker anti-Nederlands zijn! W i j menen dat de onzalige toestand in het M i d d e n - O o s t e n alleen door en in vrede is op te lossen De staat I s r a ë l is een onomstotelijke zaak. een in veler oog betwistbare buitenlandse politiek is dat niet

AUSCHWITZ-HERDENKING

Concertgebouw, grote zaal, A m s t e r d a m 25 januari 1970, 20 u u r M e d e w e r k e n d e n - Theo Olof, viool en het A m s t e r d a m s Philharmonisch Orkest o.l.v. A n t o n Kersjes; Christina Cunne, mezzo-sopraan en leden van het Noordhollands Philharmonisch Orkest o l.v. Henri A r e n d s ; Hans Bloemendal, voorzanger en mannenkwartet o.l v Antoon Krelage Uitgevoerd worden o a. „ N o o i t meer een Auschwitz'' door de oud-gevangene Sedje Hémon; liederen uit „ d e Zon en de Tijd" van Mikis Theodorakis: psalm 116, getoonzet door S. H. Englander .

D e toegangsprijs is ƒ 3 , — , alles inbegrepen.

Kaarten zijn verkrijgbaar bij: Nieuwe Muziekhandel, Leidsestraat 50, tel 23 73 21 Broekmans & Van Poppel, v. Baerlestraat 92-94, tel 79 65 75.

A t h e n e u m Boekhandel, Spui 14-16, tel 23 39 33 en A t h e n e u m Boekhandel, v. W o u s t r a a t 124. tel. 71 34 01 Ned. Theater C e n t r u m , Singel 186, tel 23 02 01 Cultureel Informatie C e n t r u m in de hal van de Stadsschouburg D. van G e e n s Orteliusstraat 1 7 8 h s „ tel 38 55 72 Alles te A m s t e r d a m .

Verder: J. J. Furth, Diemerkade 43, D i e m e n . tel. 020-5 88 42 Van 20 tot 25 januari zijn kaarten verkrijgbaar bij het Concertgebouw. van 10 tot 15 uur

32\

amsterdam-z.,

bijk. van

baerlestraat.

1, jan

postgiro

1970

293087

amsterdam-z.

N.A.C. 23,

amsterdam-z.

Veel verwikkelingen van vandaag vloeien voort uit de oorlogstijd. Zelfs de directe gevolgen zijn niet afgewikkeld. Nog steeds zijn er nazislachtoffers die niet het eerst nodige krijgen: pensioen. Aan hen is hier veel aandacht gewijd. Dit is immers hun blad, voor hun, voor onze zaak, al is de herdenking er niet alleen voor hen of voor ons, maar voor iedereen De docu menten in dit n u m m e r tonen wat de oor log. wat volkerenmoord, wat een nazislachtoffer, een ondergedoken kind is, nu Het laat ook zien wat jonge mensen nu hun plaats achten, in deze tijd. Daarom leest u hierin veel van oud-gevangenen van Auschwitz. Zij schreven of publiceerden niet alleen voor zichzelf en ook niet alleen ter nagedachtenis van anderen maar omdat zij vandaag een bijdrage wil len leveren in het werelddebat. Zo is het fascisme, dit richtten de nazi's aan, zo lijden na vijf en twintig jaar hun net niet vermoorde slachtoffers, voor dit werk hebben Hitiers maarschalken sinds 1945 meer dan een kwart miljoen mark de man opgestreken, voor de bedrijvers van dit kwaad smeken sommigen barmhartigheid af of roepen Befehlsnotstand, een dwangpositie, in. Ter opvolging van deze vi| anden der mensheid staat een NPD klaar, die nog steeds niet is verboden, al waait er een nieuwe wind aan de Rijn.

O n z e zinspreuk „ N o o i t meer A u s c h w i t z ' is geen gebed. Het is een eis die w i j aan onszelf, aan ons allen stellen, en waar aan wij moeten voldoen, willen wij overleven, wij, de mens A l s wij ons bij een vergeten, dat is een blijvend Auschwitz zouden neerleggen, zou Hitier posthuum hebben overwonnen 1

Sinds 1945 was er geen dag geen oorlog en nog woedt de technische en gasoorlog in Vietnam, de „ i n t e r n e " slachting door honger in Nigerie-Biafra. „ O m meer vrede in de wereld te krijgen is verandering no dig van de mensen en van de w e r e l d " schreef prof. R ö l i n g in het d e c e m b e r n u m nier van „ I n z i c h t " 1969. En verder Niet een wezenlijke verandering van de aard van de mens, want die is op korte termijn niet te verwachten W e l een verandering van mentaliteit en opvattingen Eerst door die veranderingen is de nood zakelijke verandering van de wereld, van de organisatie van de wereld, te berei ken".

Het oorlogsgevaar, nieuwe dreigingen en vormen van geweld hangen als een scha duw over het leven van jonge mensen M a a r dezen zijn nu alweer sinds jaren en over de gehele wereld in beweging en zij houden hun ogen open Het is bepaald geen struisvogelpark, de jonge generatie zij die het grootste deel van deze uitgave in handen zullen krijgen Het is ook geen zoethoudertje, dit herdenkingsblad, zomin als een negatieve klaagzang W e zijn er, na een kwart eeuw nog lang niet W e moeten weer vechten voor ons behoud, om vrede En we zullen weer winnen.

AB Uitgeverij Athenaeum - Polak & V a n Gennep Keizersgracht 6os Amsterdam C

NRC Krant die de vrijheid lief heeft

ATHENAEUM BOEKHANDEL AMSTERDAM: SPUI 14 / VAN WOUSTRAAT 124 BANSTRAAT 22 MAASTRICHT: VRIJTHOF 29

.MAJSON

F AA

ROKIN 26 AMSTERDAM

— dameskapper — herenkapper — manicure - pedicure —

schoonheidsspecialiste

— parfumerie

M

A

1

f

ON

T AAS ROKIN 26 - T E L E F O O N

230885

N.V. „H0LLAND1A - ENSCHEDE" Matzes en Crackers bijvoorbeeld: de vrijheid die het u mogelijk maakt in ons land te kiezen welke krant u wilt lezen.

Nieuwstraat 6-14 - Enschede Telefoon 0 5420-10366

De februaristaking - toen en nu W a n n e e r Nederland m de meimaand van 1970 voor de 25ste maal de dag herdenkt waarop het van de fascistische overweldiging bevrijd w e r d , zal in dat enkele woord 'bevrijding' een scheepslast aan herinneringen vervat zijn. Herinneringen aan verlies en ontbering, aan geweld en dood. aan deportatie en celstraf, aan verzet en heldendom. Ik zal de vraag wie of wat nu precies helden zijn, hier niet opw e r p e n , maar dat er daden van grote morele en lichamelijke moed zijn verricht tegen de brute vijand, de Nazi, staat voor eens en altijd vast. En tot die laatste herinneringen behoort de februaristaking van 1941, een verzetsdaad die een voorbeeld is van collectieve moed.

Het verband tussen de twee realiteiten Auschwitz en februaristaking ligt voor de hand. Toen de Duitse bezetters, na een periode van ' g e m o e d e l i j k h e i d ' ^ ) , van lokgefluit naar de 'germaanse' Nederlandse stambroeders, van sluipende reglementering van het openbare leven begonnen te beseffen, dat het Nederlandse volk op ( w e l k argument dan ook niet was te vangen, begonnen zij al aan het einde van 1940, en in toenemende mate in de eerste weken van 1941 met een andere tactiek, de voorbereiding tot een Quisling-regering. De NSB met haar W A - b e n d e n werd uitverkoren tot 'gangmaker'; haar eerste 'opmars' was tegen onschuldigen gericht, de Nederlandse Joden, inzonderheid die van de Jodenbuurt, werden mikpunt en slachtoffer van de heet aangeblazen pogromlust bij buitenlandse en inheemse tascisten Wij weten welk antwoord er in Amsterdam en een aantal omliggende steden op die p o g r o m m e t h o d e n , op het wegvoe-

ren van honderden jonge Joden, op de afgrendeling van de Jodenbuurt gegeven w e r d : op 25 februari brak een staking uit die twee etmalen duurde, en die in A m sterdam het karakter kreeg van een alle groepen en klassen omvattend protest.

Wij weten ook dat de spontaniteit waarmee in die twee etmalen door duizenden mensen op stakingsoproep en stakingsactie gereageerd werd, niet uit de lucht kwam vallen Zij kon pas ontstaan en zo ver om zich heen grijpen, omdat er voorbereiding en organisatie aan voorafgegaan was. De illegale Communistische Partij van Nederland mag de eer van die voorbereiding voor eens en altijd in haar vaandel schrijven. Het waren haar m e n s e n , in de bedrijven van de stad en bij particulieren, in de scheepsbouw en de werkplaatsen, bij de tram en de gemeentereiniging, die sinds de pogrom om zich was gaan grijpen, niet alleen de s t e m m i n g van het A m s t e r d a m s e volk hadden gepeild, maar ook kans zagen om die verontwaardiging, dat menselijk protest tegen bezetters-onmenselijkheid en W A - e x cessen in de d a a d om te zetten En het is hier zeker de plaats om, terugdenkende aan die moedige organisatoren, met erkentelijkheid en respect de naam te vermelden van een februaristaker, die ons dezer dagen door de dood is o n t n o m e n , Dirk van Nimwegen Hij heeft tot de mannen behoord, die het als hun menselijke opdracht beschouwden, op de bres te springen voor de getrapten, voor, in en na de oorlog Hij was een van de vele illegale werkers die het sein hebben gegeven tot de staking op 25 februari 1941, en dank z i j de doortasters van zijn kaliber werd die staking voor de nazi-bezetters

ADAM KADMON Ziekentroost aan Willy Lages; tevens ter nagedachtenis Volgens sommige kabbalisten i / s het irrelevant 'of god bestaat of niet zolang de idee bestaat — zijnde roeach-levensadem en als ik god was zou ik dat laatste verreweg de voorkeur boven de naam van Schepper want bij het geschapene zit voorzover het de mens betreft bedroevend weinig dat op een expositie van scheppers onder elkaar een prijs zou krijgen

Het is de grote les voor vandaag, in een wereld waarin het fascisme nog vege sporen heeft achtergelaten. Rassendiscriminatie en rassenmoord zijn niet uit ons midden verjaagd. Het gif van het antisemitisme blijkt daarbij in ons werelddeel (zo min trouwens als in A m e r i k a ) te zijn uitgewoed. Dat het zelfs in landen met een socialistische maatschappijvorm voorkomt, is een extra schande: men verwacht het daar immers minder dan ooit. Het wijst er op, dat er iets hapert aan de democratie hier en ginds, waar we het niet bij mogen laten zitten. Wij zullen en willen in 1970 de februaristaking van 1941 herdenken. Maar dat betekent ook, dat wij de rassenhaat en rassenwaan van vandaag, waar zij zich voordoen, tegemoet dienen te treden met alle waakzaamheid, alle moed en alle humaniteit waarover wij beschikken — naar het voorbeeld van het dapper protest uit dat bewogen bezettingsjaar.

THEUN

DE

VRIES

mensachtige wezens rompen met alle accessoires bedrieglijk echt maar van dichterbij niet meer dan runetekens met een pet op een golem-gakkend bij vergissing een kokhals vol kokardes — want geen stem een bedorven adem door onvoldoende bezieling een mystiek manko dus een misdadig konstruktiefoutie

geven

21 jaar later moet één van dezen ,,heengaan in vrede in het aangezicht van de dood" — de dood gedacht als personage durft zon gezicht niet eens recht aan te kijken — of dacht u van wel?' — een vraag aan de minister

want — nu zwijg ik nog over later — neem de katalogus inzending 1940 tot 45 ook wel genaamd de Zwarte Periode en zie ze scharrelen door de walglijke damp van de historie rondom hun prooi van strompelende lompen Ellen Warmond

een teken aan de wand: de eerste massale verzetsdaad van een onder de voet gelopen volk in West-Europa tegen het anti-semitisme De februaristaking is een uiting geweest van solidariteit met de gejaagde en mishandelde Joden, die de Duitsers liet verstaan, dat zij hun valse gemoedelijkheid, hun lokgefluit, maar ook hun Quislingplannen wel konden laten vareh. De februaristaking tekende de grenzen tussen vriend en vijand met alle scherpte af. Ze heeft niet kunnen verhinderen, dat het op de duur toch tot Auschwitz kwam, maar zij heeft dat Auschwitz kunnen uitstellen, en zij sterkte de geest van georganiseerde weerstand tegen het fascisme onder Nederlanders van hnks tot rechts. Zij maakte daarmee duidelijk, dat het merendeel van het Nederlandse volk gruwde van een politiek, die rassendiscriminatie en rassenmoord tot een van haar grondslagen maakt. Zij verbond moed met menselijkheid. ,

The face of god after geen face geen god populair gezegd: ,,geen gezicht'

Auschwitz

een negatief principe dat zelfs niet in zichzelf meer kan geloven. ..Geen bloemen/Geen

bezoek

" 1968

Em Ouerido's Uitgeverij N.V.

HET PARGDL lééédiekitutt!

Een krant waar SCHOT in zit Wekelijks 20 pagina's

SPORT

Speciaal voor Amsterdammers iedere maandag

AMSTERDAM

i SPORT

ISrVEL REIZEN

•Jfr

• {fifiïffiw rtfr^ fiï' itip id^

GROEPSREIZEN 76/72

—

INDIVIDUELE REIZEN

30/72

2 4 / 2 - 1 7 / 3

76/72

-

6/7

10/3

23/72

-

6/7

17/3

20/7

-

70/2

21/3

- 3 1 / 3 - 3 1 / 3 -

9/4

etc.

INDIEN N E V E N S T A A N D E DATA U NIET UITKOMEN KUNT U ZELF U W REISDATA BEPALEN MET EEN M I N I M U M VERBLIJF V A N É É N WEEK EN M A X I M A A L É É N KALENDER M A A N D , TERWIJL U É É N M A A L M A G O N D E R B R E K E N IN E U R O P A O P DE HEENREIS EN É É N M A A L O P DE TERUGREIS

IN S A M E N W E R K I N G * SPECIALE STUDENTENRETOURS OP AANVRAAC

MET

=m

ISRAËL

~ \

AIRLINES

Parfumerie

F O L D E R S EN INLICHTINGEN

WORLD TOURIST ORGANIZATION if^ iflK ROKIN 9-15 AMSTERDAM TEL. 020-243350* MEJT

#

WH V E R Z O R G E N AL U W REIZEN OVER DE GEHELE W E R E L D

Marion

( B . GOBITS) F E R D . BOLSTRAAT 9 7 ,

AMSTERDAM-Z.

levert alle bekende kosmetika en parfumerieën

Succes door energie Steunt het

NEDERLANDS AUSCHWITZ COMITÉ G e m . Giro N. 5500 Postgiro 29 30 87 Amro-Bank v. B a e r l e s t r a a t Amsterdam N.A.C.

Amsterdam

HANDELSOPLEIDING

Dinkgreve Boekhouden M.O. S.P.D. M.B.A. Praktijkdiploma's Boekhouden

Talen Typen Steno Middenstandsdiploma Officiële I.M.O.-opleiding

KANT.: WILLEMSPARKWEG

31, AMSTERDAM-Z.

761176 LES-ADRESSEN: • • • • •

W i l l e m s p a r k w e g 31 Da Costakade, W e s t Jan de Louterstraat, S l o t e r m e e r Meeuwenplein, Noord Ouder Kerkerlaan, Amstelveen Lid v.d. P.I.H.

Dreigende immuniteit Als e e n klein hondje door e e n grote bulldog bedreigd wordt zijn e r t w e e mogelijkh e d e n : hij kan zich luid keffend t e w e e r s t e l l e n , of hij kan de strijd ontlopen door t e vluchten of door m e t zijn p o o t j e s omhoog op zijn rug t e gaan liggen.

Ook de m e n s neigt tot „fight" of „flight".

Het g e v e c h t of de vlucht, en ook bij hem b e t e k e n t „vlucht" niet altijd e e n letterlijk weglopen. Hij kan proberen zich af t e sluiten voor de dreiging, letterlijk oi figuurlijk zijn ogen dicht doen voor het gevaar.

Een dergelijke houding g e e f t blijk van een gevaarlijke, kinderlijke en niet realist i s c h e denktrant, leder kind h e e f t in zijn leven een periode gekend dat v a J e r en m o e d e r z e i d e n : „Als j e nou braaf bent, als j e de waarheid zegt en als j e niet teg e n s p u t t e r t , dan zal ik niet langer b o o s op j e zijn." Het kind koos dan vaak de w i j s t e partij en gaf zich over.

Wat e c h t e r voor het kind e e n verstandig t o e g e v e n aan de wil van zijn o u d e r s bet e k e n d e wordt tot e e n h o o g s t gevaarlijke houding als het plaats vindt als e e n reactie op de s o c i a l e en politeke gevaren rondom o n s . Toch is dit e e n houding die w e heel vaak — en in de l a a t s t e jaren in toen e m e n d e m a t e — om ons heen zien.

Bij e e n absolute o v e r m a c h t kan o v e r g a v e de enige mogelijkheid zijn. Maar ook in onze samenleving, e e n wereld waarin men toch nog wel zijn mond open kan doen, dreigt t o e n e m e n d e e n gevoel van „Ach, j e kunt e r toch niets aan v e r a n d e r e n " t e ontstaan.

Onmiddellijk na de oorlog werden ook zij die niet direct onder de w r e e d h e d e n van de Nazi's hadden geleden g e c o n f r o n t e e r d m e t de gruwelijkheden die hadden plaatsgevonden. De verhalen en m e e r nog de beelden uit de c o n c e n t r a t i e k a m p e n , de films en de g e t u i g e n i s s e n van de voormalige s l a c h t o f f e r s w e k t e n bij de toehoorders en de t o e s c h o u w e r s a f s c h u w en woede op. Alom r e e s de g e d a c h t e „Dit is afschuwelijk, dit mag nooit m e e r g e b e u r e n ,

als iemand- e e n m e n s , e e n regering of wie dan ook zich ooit w e e r aan zulke w r e e d h e d e n te buiten zal willen gaan zullen wij ons tot het u i t e r s t e t e w e e r stellen " Vooral toen de t e l e v i s i e terrein begon t e winnen werd het publiek op grote schaal g e c o n f r o n t e e r d m e t de gruwelijkheden die in de oorlog plaats hadden gevonden. Het publiek dat zich 's avonds niet van de televisie los kon maken werd wel gedwongen t e zien wat e r in deze wereld allemaal gebeurd w a s en nog g e b e u r t !

Maar de t e l e v i s i e bood tegelijkertijd e e n ontspanningsmogelijkheid. De wreedheid die bijna niet om aan t e zien w a s als reportage van de werkelijkheid, werd s t e e d s m e e r v e r s m o l t e n m e t het a m u s e m e n t s p r o gramma.

Zodoende ontstond het merkwaardige verschijnsel dat de w r e e d h e d e n die werkelijk gebeurd waren ( w e e r g e g e v e n in documentaire programma's als het ware schuil konden gaan a c h t e r alle w r e e d h e i d die in de zgn. a m u s e m e n t s p r o g r a m m a ' s werd g e p r e s e n t e e r d . Als men ziet hoe in „Batm a n " de t e g e n s t a n d e r op g e r a f f i n e e r d e wijze wordt a f g e m a a k t en nog e e n paar doodtrappen a c h t e r n a krijgt, w e e t de toes c h o u w e r dat het maar spel is. Daardoor kan hij bij het zien van al dat geweld lekker griezelen zonder dat zijn g e w e t e n wakker g e r o e p e n wordt. Als hij direct daarna beelden onder ogen krijgt uit Vietnam, uit Biafra of uit oude films uit de oorlog r e a l i s e e r t hij zich nauwelijks dat dat werkelijkheid is, of werkelijkheid w a s .

In de g e n e e s k u n d e kent men sinds jaren een methode om de m e n s ongevoelig t e maken voor gevaarlijke infecties.

Men dient hem de infectie in een verzwakte vorm t o e en leert het lichaam zodoende zich t e w e e r te s t e l l e n . Een kuur m e t dode bacteriën is a.h.w. e e n spel waardoor de m e n s kan leren ook vlug m e t de levende bacteriën af t e rekenen als hij daar e c h t m e e g e ï n f e c t e e r d zou worden. Een dergelijke kunstmatige immuniteit is e e n bijzonder nuttige e i g e n s c h a p . Als dit verschijnsel zich e c h t e r op de boven b e s c h r e ven wijze voordoet, o n t s t a a t een g e e s t e lijk immuniteit of ongevoeligheid die bijzonder gevaarlijk is. Het regelmatig terugkerende spel van wreedheid g e e f t e e n gewenning en d a a r m e e e e n ongevoeligheid voor de werkelijke wreedheid in de wereld om ons h e e n . Angst en afgrijzen worden tot zwijgen g e b r a c h t Dit is niet louter t h e o r i e : Een Amerik a a n s e Vietnam-soldaat v e r t e l d e nog enkele weken g e l e d e n voor onze Hollandse t e l e v i s i e dat hij bij a l l e s wat hij in Vietnam m e e m a a k t e het gevoel had dat het maar spel was Hij had al zo vaak gezien hoe in het televisiespel de a f s c h u w e l i j k s t e dingen gebeurden m e t a c t e u r s , die w e e r rustig konden w e g w a n d e l e n .

Maar vanaf het m o m e n t dat zijn kameraad kapot werd g e s c h o t e n w a s het s p e l l e t j e voorbij. Van toen af aan h e e f t hij alles gedaan om er t u s s e n u i t t e komen.

Bij onze waarschuwing t e g e n de gevaren van totalitaire s y s t e m e n en pseudo-dem o c r a t i e è n hoort daarom ook de waarschuwing dat Vietnam g é é n Bonanza is en dat e e n c o n c e n t r a t i e k a m p g e e n mart e l k e l d e r is waar Floris lachend uit ontsnapt. Tegelijk m e t de strijd t e g e n de onmenselijkheid zullen we dus de strijd t e gen het spél van de onmenselijkheid moeten v o e r e n . Als e e n m e n s maar vaak genoeg wreedheid als spel t e zien krijgt zal hij niet m e e r in s t a a t zijn tijdig t e zien w a n n e e r het e r n s t gaat worden. Hij is immuun geworden voor de a n g s t en het afgrijzen en zal een willoos s l a c h t o f f e r zijn voor wie misbruik van hem wil maken.

Dr. E DE WIND

Hoe zij het zien D e j o n g e g e n e r a t i e aan het w o o r d Drie j o n g e paren, z e s j o n g e m e n s e n , allen m e t kinderen, allen kinderen van s l a c h t o f f e r s en voor de helft kinderen van leden van het Nederlands Auschwitz Comité kregen hier het woord. Zij zijn allemaal kort voor, in of kort na de oorlog g e b o r e n . Zij h e b b e n e e n vader, e e n moeder m o e t e n m i s s e n of s t a m m e n van beide zijden uit e e n t w e e d e huwelijk en dan is de partner van elk der ouders vermoord.

Een is e e n kampkind.

Dat is J o o p . 26 j a a r .

Een

kampkind

Ik ben in W e s t e r b o r k g e b o r e n . W e zijn m e t zijn vieren naar B e r g e n - B e l s e n gestuurd, ik was e e n paar maanden, mijn b r o e r t j e t w e e j a a r . Later gingen w e w e e r op transport, 14 dagen m e t de trein. De m a c h i n i s t m o e s t de trein op e e n brug in de lucht laten springen, maar hij wilde niet. Hij liet de trein ervoor s t o p p e n . In Tröbitz in S a k s e n zijn w e door de Russen bevrijd.

Dat h e b b e n ze me allemaal verteld. Judith had e e n c o l l e g a - v e r k o o p s t e r , die had mij in W e s t e r b o r k v e r p l e e g d . Honderden kinderen zijn e r g e b o r e n , tientallen leven er m i s s c h i e n . Ik heb er nooit e e n ontm o e t . Mevrouw V o r s t uit Rotterdam had een dood kindje, zij h e e f t mij de e e r s t e dagen g e v o e d . G e s p r e k k e n thuis draaien altijd uit op het kamp. Af en t o e droom ik dat ik w e e r heb m o e t e n vluchten. Ik krijg n a c h t m e r r i e s , als ik in e e n boek erover lees.

Mijn vader w a s Engelsman van g e b o o r t e , was via de W e t e r i n g s c h a n s in de Hollands e S c h o u w b u r g , t e r e c h t g e k o m e n . Hij onts n a p t e uit zijn eigen g r o e p om m e t zijn vrouw en zoontje op t r a n s p o r t naar W e s terbork t e gaan. Mijn m o e d e r w a s toen in verwachting van mij. Ik heb e r altijd over gehoord. Dan droom ik: waar moeten w e naar t o e ?

Nu, door het c o m i t é , word ik er nog m e e r m e e g e c o n f r o n t e e r d . Er b e w u s t m e e leven, dat is b e t e r . J e vraagt toch al: kan dat gebeurd zijn? Nu ga ik boeken lezen, v r o e g e r d e e d ik dat niet.

J e dacht altijd: de D u i t s e r s zijn vreselijk s l e c h t , e e n s o o r t walging heb j e van ze.

W e zijn m e t haat opgevoed, e e n hele gen e r a t i e . Eigenlijk m o e t de jeugd dat boek . C h a w e r i e m ' lezen . . . van Leonard de Vries.

Judith, 23 jaar, de vrouw van Joop:

Van mijn g e b o o r t e ben ik e r m e e geconf r o n t e e r d . Dat n u m m e r op zijn arm . . . Ik vond het v r e e m d dat zo iets kan. Toen zag ik de boeken m e t f o t o ' s — dan m o e t j e het wel g e l o v e n .

Het Auschwitz C o m i t é ? J e g r o e i t erin op. J e ziet thuis vergaderingen, j e leeft m e e . J e v o e l t hun pijn. Ik heb altijd m e e geholpen, dat vind ik mijn plicht. Ik ben er altijd bij als er iets gedaan m o e t worden. Of ik dat werk zou o v e r n e m e n ? Te zorgen dat de oud-gevangenen hun uitkering, dat ze p e n s i o e n krijgen, dat m o e t doorgaan, al zou j e er zelf op af m o e t e n .

Dat zijn dingen die w e nooit verwaarlozen mogen.

HAGENAARS

EN

ROTTERDAMMERS!

Wilt u per verwarmde bus naar de Auschwitz-herdenking?

S t e l t u in verbinding voor Den Haag m e t de h e e r A. H. Doornik, A d e m a v. S c h e i t e m a s t r a a t 9, Voorburg, t e l . 070-86 58 3 4 ; in kantoortijd 69 42 11.

Voor Rotterdam: de h e e r L. v. Bentveld, Henegouwerlaan 18a, Rotterdam, t e l . 01012 55 13. Doe het vlug!

Nu de klaagzangen verstomd zijn De drie zijn nog s t e e d s in Breda Hun namen zijn w e e r uit de krantenkolommen verdwenen, de klaagzangen van hun r e c l a s s e r e n d e pleitbezorgers verstomd Opnieuw o m g e e f t de stilte de misdadigers en hun misdaden De g r o o t s c h e e p s e poging, die de afgelopen maanden opnieuw ondernomen werd om hun c e l d e u r open t e beuken, is vastgelopen op het verzet vanuit de bevolking. Wat er, op 21 en 22 oktober, in de T w e e d e Kamer g e b e u r d e vormde daarvan de afspiegeling De vrijlating van de Duitse beulen uit de jaren 1940-1945, die door de regeringKiesinger via de diplomatieke kanalen geë i s t w a s , werd t e elfder ure opnieuw verhinderd. Dit w a s niet alleen het d i r e c t e gevolg van de v a s t b e s l o t e n actie van de anti-fascisten in de l a a t s t e maanden, maar van e e n strijd die nu al tientallen jaren wordt volgehouden Deze strijd h e e f t e v e n e e n s de o f f i c i ë l e erkenning opgeleverd, dat e r g e e n e n k e l e wettige grond b e s t a a t voor e e n gratiëring van de drie (zij kregen r e e d s gratie toen hun doodstraf in levenslang veranderd werd) en dat een dergelijke maatregel duidelijk onwettig zou zijn.

Op zichzelf e e n veroordeling-met-terugw e r k e n d e kracht van de manipulaties welke tot de vrijlating hebben geleid van Lag e s , die nu in e e n Kurort aan de O o s t z e e de r o e r e n d e verhalen over zijn lijden en s t e r v e n nog e e n s kan nalezen Daarbij o v e r w e g e n d e of hij nu wèl of g é é n Nederlandse AOW zal aanvragen . .

Hoe zij het zien Dave en Dolly

Dave (van 1940)• De WA-man, mijn buurman in zijn zwart pak. Ik s p e e l d e m e t zijn zoontje. De Duits e r s vluchtten, er w a s f e e s t m e t oranje s j e r p e n We kregen Engelsen in huis. Er w a s luchtalarm, kolentreinen van de mijnen werden b e s c h o t e n Eens kwam er e e n man. Dat is j e vader, zeiden ze. Toen ben ik m e t een militaire trein m e e g e r e d e n naar A m s t e r d a m , e r lag e e n soldaat in het net Bij mijn t a n t e was het huis b a r s t e n s vol m e n s e n , ook mijn vader was e r Ze hebben allemaal in een kamp g e z e t e n , er werd altijd over gesproken, dat hoorde erbij. De kampverhalen liepen uit op lachen J e groeit e r zo in, j e wordt immuun Van e e n ander zegt het wel wat J e gezond verstand s p r e e k t , maar dat is verschrikkelijk De m e e s t e indruk maakten verhalen over transporten- met zijn allen in één wagon, als j e viel werd j e doodgetrapt Ik heb het idee dat ik a l l e s al heb gehoord. Ik wil niet vragen Ik l e e s er nu bewust veel over, krantenartikelen vooral „ O n d e r g a n g " vind ik indrukwekkend, ik m o e t t e l k e n s ophouden m e t lezen De Wemreb-affaire heb ik erin opgezocht J a , als andere m e n s e n het moeilijk hebben, is het makkelijk j e ogen dicht te doen Ik heb van de oorlog gedroomd toen ik zes, zeven j a a r w a s . Dan werd ik gevan-

Toen in oktober de T w e e d e Kamer én met een initiatief tot vrijlating van de drie én met het verzet daartegen g e c o n f r o n t e e r d werd, bleek het onmogelijk een parlementaire meerderheid te vinden voor het naar Westduitsland terugsturen van Aus der Funten, Kotalla en F i s c h e r — namen, die synoniem zijn met bloedige vervolging, marteling en m a s s a l e vernietiging.

Aan de vooravond van zijn j o n g s t e bezoek aan Nederland h e e f t de president van de Bondsrepubliek verklaard, dat hij géén p r e s s i e w e n s t e uit te o e f e n e n om vrijlating van de drie te b e w e r k s t e l l i g e n Hij zou zich niet inmengen Maar dat w a s dan wel het m i n s t e wat verwacht mocht worden! Zeker na het jammerlijke é c h e c dat de v o o r s t a n d e r s van de B r e d a ' s e „verzoening" hebben g e l e d e n en dat voor de a c t u e l e strijd t e g e n fasc i s m e en r a s s i s m e van grote b e t e k e n i s zal blijken te zijn Het gaat e c h t e r om iets anders De nieuwe regering van de Bondsrepubliek is nu aan de beurt om (in volle o p e n b a a r h e i d ) tot de verklaring te komen, dat z i j de vrijlating niet w e n s t en dat zij er g e e n prijs op s t e l t drie van de zwaarste oorlogsmisdadigers w e e r naar Duitsland t e zien terugkeren Een dergelijke verzekering zou in de g e e s t zijn van de honderdduizenden in de Bondsrepubliek, die doormiddel van m a s s a - a c t i e de neo-nazistische NPD de weg v e r s p e r r e n , een officieel verbod van de NPD willen afdwingen en die m e t elkaar e e n krachtbron voor vernieuwing en werkelijke verandering vormen.

1

gen g e n o m e n of ik nam gevangen. Iemand zat a c h t e r me aan, n a c h t m e r r i e s waren het Nu nog, als ik vliegtuigen hoor, denk ik wat zou het zijn?

Obstinaat word ik van wat in Biafra, in Vietnam g e b e u r t Als ik het nut inzie, wil ik wel in dienst gaan Of als dat moet, in het verzet Dan zou ik proberen dat zelf t e doen De februan-staking v e r g e e t ik nooit Dat is het voorbeeld Dolly (van 1 9 4 4 ) : W e vonden een pistool, drie of vier jaar w a s ik, daar s p e e l d e n we m e e Het was van vader. Vader had een lidteken, hij w a s gewond M o e d e r was k o e r i e r s t e r . Ik heb veel gedroomd t o e n . Van pantsr-rwagens Ik was erg bang voor oorlog Nog komt dat s o m s boven. Dan ben ik als v a s t g e nageld Toen had ik n a c h t m e r r i e s van verzetsdaden, nu van a t o o m b o m m e n . Als ik e e n paar s t r a a l j a g e r s tegelijk hoor, schrik ik me dood Zou het oorlog w o r d e n Vietnam, als dat maar g e e n wereldoorlog wordt Daar m o e t j e wat aan doen. Maar w a t M a c h t e l o o s staan maakt me razend.

Als j e l e e s t , Duitsland wil kernwapens — ik vertrouw het gewoon niet. Er is verband met toen Ze willen het alsnog proberen, e e n g o e d e kans a f w a c h t e n . De jeugd in Duitsland doet nu m e e r dan 25, 30 jaar geleden Ze proberen de m e n s e n in Duitsland de ogen t e openen Er zijn alierlei stromingen onder de jeugd, politieke en m e e l o p e r s voor de aardigheid. Er zijn er nu veel m e e r in actie dan tien j a a r geleden Gelukkig 7

7

BLOEMEN OP OOSTERBEGRAAFPLAATS Op zondag 25 januari worden er w e e r bloemen gelegd bij de urn m e t as uit Auschwitz op de O o s t e r b e g r a a f p l a a t s te Amsterdam Verzamelen om 12 u. 30 bij de hoofdingang Kruislaan leder is welkom Na afloop bloemlegging, s a m e n k o m s t voor iedere kampgenoot die dat wil, bij Lex v W e e r e n C a f é Tilex. Waalstraat 48 Ook zij die niet naar de bloemlegging willen of kunnen zijn welkom.

Van ± 2 uur tot 5 uur NAC.

Het feit, dat de d e m o c r a t i s c h e krachten in West-Duitsland in deze strijd tot ont plooiing komen en er alle belang bij hebben dat de NPD en de m e e s t uitgesproken r e v a n c h i s t i s c h e en militaristische kringen g e e n t r o f e e ë n van m a r t e l a a r s c h a p in handen g e s p e e l d krijgen, maakt het d e s te noodzakelijker om vrijlating ook voor de t o e k o m s t te verhinderen. Op dit gebied te verzaken, zou niet alleen een los laten van de traditie van a n t i - f a s c i s t i s c h e strijd in Nederland b e t e k e n e n , maar zou ook de weg vrij maken om de democratische krachten in Duitsland — die e r in de eers t e plaats voor zullen moeten zorgen dat de g e s c h i e d e n i s zich niet herhaalt — e e n s t o o t in de rug te geven.

Zij, die het proberen voor t e stellen alsof de verdere uitvoering van de opgelegde l e v e n s l a n g e g e v a n g e n i s s t r a f slechts e e n s y m b o l i s c h e b e t e k e n i s zou hebben, zijn óf blind voor de werkelijkheid en volkomen vreemd aan de traditie van antif a s c i s t i s c h e strijd of plegen platvloers bedrog Het feit dat Kotalla zich nu (na de verontschuldigende woorden die de voors t a n d e r s van vrijlating over hem gesproken h e b b e n ) geroepen voelt om voor wrekende gerechtigheid te gaan s p e l e n en de rollen om te draaien, levert daarvan e e n sprekend bewijs De klacht die Kotalla bij de justitie h e e f t ingediend naar aanleiding van verschillende publicaties over zijn verleden is niet alleen bitter c a r i c a turaal Het t e k e n t de r e ë l e gevaren die bij de huidige d i s c u s s i e op de achtergrond staan J

J

WOLFF

OPDRACHT Er wordt gemarteld in Brazilië, uitgehongerd in Biafra, anti-semitisme bedreven in Polen, onderdrukt in Zuid-Afrika, uitgeroeid in Angola, in Vietnam.

Het zou niet t e verwonderen zijn als velen, die t u s s e n 1940 en 1945 bijna onpeilbaar leed en ellende hebben ondergaan, zich nu — kwetsbaarder als zij uiteraard na 25 jaar zijn geworden — verbitterd zouden afvragen „waartoe het allemaal h e e f t gediend."

Gelukkig kom ik die s t e m m i n g m e t vaak t e g e n . Er is wel teleurstelling over „de w e r e l d " en over eigen ervaringen (b.v. m e t de p e n s i o e n e n ) , maar e r is daarnaast grote strijdbaarheid t e g e n alle onderdrukking en terreur, in welk land ook, onder welk mom ook, bij welke s t a a t s v o r m ook.

Dat die strijdbaarheid toch niet v e r g e e f s is, bleek bij de d i s c u s s i e s over de vrijlating van de drie van Breda. De voorstand e r s van vrijlating hadden e e n aantal zuiv e r e argumenten, maar hun ontbrak é é n — naar mijn mening d o o r s l a g g e v e n d — a r g u m e n t : het v e r b i j s t e r e n d e leed dat vrijlating zou t o e b r e n g e n aan duizenden die dat het minst van allen verdienden.

De kracht van het p r o t e s t d a a r t e g e n h e e f t het g e w o n n e n , de strijdvaardigheid w a s niet v e r g e e f s !

De b e s t e herdenking van de doden uit die jaren en de b e s t e dienst die wij kunnen bewijzen aan de g e k w e t s t e n en gewonden die het overleefden is daarom nieta c h t e r o m zien naar alles wat de afgelopen 25 j a a r niet gelukte, maar vooruitzien naar het werk dat nog altijd moet worden gedaan Iedere dag b e s e f f e n , dat we niet mogen leren leven m e t t e r r e u r en onrecht en geweld; i e d e r e dag w e e r n e e e r t e g e n zeggen.

Een v e r m o e i e n d e en b e n a u w e n d e opdracht, stellig Maar een andere is er niet Als we die opdracht niet zouden aanvaarden zouden we niet het recht hebben t e herdenken.

J J . VOOGD

2 5 JAAR BEVRIJDING

1945: Europa bevrijd van een wrede overheerser Jean-Francois

Steiner

TREBLINKA

paperback ƒ 13,75

kreatieve rink

Uit de schriftelijke en mondelinge getuigenissen van de weinige overlevenden van het vernietigingskamp Treblinka stelde Steiner deze docum e n t a i r e s a m e n o v e r d e g e s l a a g d e o p s t a n d in het kamp.

Henryk

Grynberg

witte beertjes

Sterk autobiografisch getint j o o d s k i n d in b e z e t t i n g s t i j d .

André Schwarz-Bart RECHTVAARDIGEN paperback

^^^^^ de smaak die nooit verveelt

DE JOODSE

OORLOG

ƒ 3,75 verhaal

van een

DE LAATSTE DER

ƒ 7,—

Een verbeelding die, a l h o e w e l d e handeling v a n g r u w e l n a a r g r u w e l s t i j g t , n i e t o p h o u d t bij d e misdaden van de nazi's, maar uiteindelijk e e n getuigenis vormt van de toekomstverwachting, het geloof en de geestkracht der joden.

Hans Magnus

Enzensberger

MISDAAD EN

POLITIEK paperback

ƒ 9,25

D e schrijver probeert het v e r b a n d t u s s e n politiek en misdaad op te helderen uitgaande van vragen als: bestaan er gerechtelijke moorden a a r s ? Is i e d e r e e n v e r r a d e r ? W a t is d e t o e k o m s t van Auschwitz? Bestaan er nog onschuldigen?

1970: Onvrijheid in de wereld van vandaag Hans-Eckehard Bahr, WERELDVREDE EN REVOLUTIE

paperback ƒ 12,50

Ronald Segal, RASSENOORLOG paperback ƒ 13 — Frantz Fanon, DE VERWORPENEN DER AARDE paperback ƒ 1 1 , — Camillo Torres, REVOLUTIE, CHRISTELIJKE OPDRACHT paperback ƒ 1 3 , — Camara, REVOLUTIE IN VREDESNAAM paperback Anoniem, DAGBOEK VAN EEN GUERILLERO zwart b e e r t j e ƒ 2,75

ƒ9,75

Eldridge Cleaver, SOUL ON ICE, brieven en e s s a y s paperback ƒ 1 1 , — Debray, REVOLUTIE BINNEN DE REVOLUTIE zwart b e e r t j e ƒ 2,75 Mhacko, DE SMAAK VAN DE MACHT paperback ƒ 9 , 9 5 Mhacko, DE ZEVENDE NACHT paperback ƒ 1 2 — Susan Sontag, REIS NAAR HANOI paperback ƒ 5,25 Spock, DR SPOCK OVER VIETNAM zwart b e e r t j e ƒ 2 , 7 5 Vassilikos, 2. DE ZAAK LAMBRAKIS paperback ƒ 13,75

Leopold de Buch en Bcb Groen, DE VERBEELDING AAN DE MACHT / REVOLUTIE IN EEN INDUSTRIESTAAT paperback ƒ 1 1 , —

BRUNABOEKENBRUNABOEKENBRUNABOEKEN

waar ik mijn voet zet heeft de angst wortel geschoten in de omwoelde aarde. de nieuwsberichten strooiden vers zout op de wonden. achter de horizon rusteloze jacht naar verre op aarde kan alleen het sterven worden

dagelijks

planeten;

nog geleerd.

Greet van

MIJN ARRESTATIE Het begon op de t w e e d e verjaardag van ons kind, de elfde februari 1943, o n g e v e e r elf uur 's avonds.

R e e d s enige uren g e l e d e n waren de mensen, g e k o m e n om ons t e f e l i c i t e r e n , w e e r huiswaarts g e k e e r d , gevolg van é é n der v e l e t e g e n o n s Joden uitgevaardigde verb o d e n : zich niet m e e r na a c h t uur op s t r a a t mogen bevinden.

Mijn vrouw en ik zaten nog in de gezellige voorkamer, w a a r m e n uitzicht had op h e t Krugerplein. De die dag ontvangen cadeaut j e s van Dave lagen bij elkaar op een taf e l t j e in e e n hoek. O n d e r s t e b o v e n g e k e geld s p e e l g o e d . Verstild leven.

In e e n f e e s t e l i j k e s t e m m i n g v e r k e e r d e n wij e c h t e r niet. Onze ouders en de m e e s t e n van onze familieleden en k e n n i s s e n werden r e e d s lang o p g e s l o k t door e e n niet t e verzadigen muil.

Van de g r o o t o u d e r s waren e r g e e n pres e n t j e s bij. Toch waren onze g e d a c h t e n bij hen en tranen namen de plaats in van het grapje bij onze g e w o n e f e e s t e l i j k h e den.

Er w a s al geruime tijd g e e n sprake m e e r van f e e s t v i e r e n , al bezochten de achterg e b l e v e n e n elkaar nog dagelijks. Men kroop bij elkaar. Men gruwde van het w a c h t e n in e e n z a a m h e i d , 's avonds na a c h t uur. Men wilde de wurgende g r e e p , die o n s t a s t e n d , onafwendbaar naderde, ontlopen. Men zocht e i k a a r s g e z e l s c h a p en v e r z a m e l d e moed om angstig wachtend deze geladen a t m o s f e e r t e weers t a a n . In enige dagen kon m e e r g e b e u r e n dan in g e w o n e tijden in j a r e n .

Men l e e f d e op e e n w e r k e n d e vulkaan die elk m o m e n t t o t uitbarsting kon komen.

Zelfs na de bevrijding r e a g e e r d e n wij op nu onbelangrijke v o o r v a l l e t j e s als t o e n .

Na mijn t e r u g k e e r liep ik op e e n donkere winteravond m e t mijn o u d s t e broer op e e n pleintje in O o s t . Het w a s bijna e e n jaar na d e bevrijding. De straatverlichting f u n c t i o n e e r d e nog niet b e s t . Alleen de lampen langs hoofdstraten en op pleinen werden gebruikt en gaven e e n spaarzaam licht.

Onwillekeurig dwaalden onze blikken de donkere diepte van e e n zijstraatje in. Door zijn eigen verlichting o n d e r s c h e i d d e n wij een overkapte C a n a d e s e legerauto. Bij de c a b i n e stonden e e n paar ginnegappende jongelui.

Amstel

door J . Furth

Wij kwamen de hoek om en hoorden en zagen plotseling dit r o e z e m o e z i g e tafereel. Het beeld dat Fie en ik vanaf het bovenhuis avond aan avond gezien hadden: de overvalwagen m e t zijn rompslomp.

Langs mijn n e u s weg m e r k t e ik dan ook nu op: " D e groenen halen w e e r vana v o n d ! " Prompt antwoordde mijn b r o e r : "Ik mag een boon worden, als ik niet hetzelfde d a c h t ! Als ik zo iets opmerk, m o e t ik altijd w e e r terug denken aan die tijd. Jij hebt dat dus ook nog, h è ? " Neen, dat v e r g e e t men nooit.

Zeven maanden waren de Duitsers nu al bezig m e t het lugubere w e r k : het J o o d s e g e z i n s l e v e n uit elkaar t e rukken, have en goed t e o n t e i g e n e n en m e t het wegvoeren der s l a c h t o f f e r s Bijna i e d e r e avond stond er op het plein recht t e g e n o v e r o n s , s l e c h t s een twintigtal m e t e r s van ons huis, een overvalwagen. De m e n s e n werden door Duitse of s p e c i a a l voor dit werk g e k w e e k t e Hollandse politiemannen van huis gehaald en naar deze w a g e n s gevoerd.

De s l a c h t o f f e r s ondergingen het uiterlijk gemoedelijk. Alles ging in zijn werk m e t de rust die S e y s s Inquart van node had en waar hij om had verzocht om het land te doen welvaren. Om de overvalwagen heen ging het wel e e n s w o e l i g e r t o e . Dit rumoer werd dan in hoofdzaak veroorzaakt door omringende kijklustige jongelui, w a n n e e r zij, door nieuwsgierigheid gedreven, dichter opdrongen en door de politie uit elkaar werden g e j a a g d .

Gelukkig was h e t niet altijd nieuwsgierigheid van de o m s t a n d e r s , maar vaak het verlangen om de ongelukkigen t e h e l p e n .

Natuurlijk konden alleen n i e t - J o o d s e familieleden en vrienden de vertrekkenden a s s i s t e r e n , als zij durfden t e n m i n s t e en h e t risico namen om w e g e n s J o d e n b e gunstiging gepakt t e worden.

Het s c h o u w s p e l werd bijna i e d e r e avond herhaald. Of wij e r wel of niet naar gluurden, wij kenden de uitvoering ervan tot in de kleinste bijzonderheden en b e l e e f den deze tot in de f i n e s s e s m e e . W a n n e e r wij e r niets van zagen, zaten wij angstig a c h t e r de m e t verduisteringspapier geblindeerde ramen. Het lukte nooit o n s ervan los t e rukken

Het w a s de w e t e n s c h a p : „Eenmaal ook w i j ! " O n g e v e e r t e g e n elf uur gingen wij naar bed om w e e r s t a n d voor de volgende dag op t e doen. Fie viel dan onmiddellijk in v a s t e slaap. Bij mij wilde dat nooit zo gauw lukken. Buiten — de j o e l e n d e drukt e van c o m m a n d o ' s , g e r o e p en de angstige s t e m m e t j e s van de uit hun slaap gehaalde kinderen.

W a n n e e r de buit binnengehaald w a s , werden de motoren der w a g e n s a a n g e s l a g e n .

Voort ging het dan, naar vage verten, naar e e n v e r s t i k k e n d e onbekendheid.

Telkens verliet ik dan het bed en gluurde naar buiten. Mijn blikken dwaalden over het plein en vingen alleen zachtblauwe lichtschijn van e e n t e l e f o o n c e l op.

Daarnaast het bloedrode oog, het achterlicht van de op w a c h t s t a a n d e wagen, dat in h e t aardeduister „onveilig" gloeide.

Een n e g a t i e f lichtpunt.

Als dan eindelijk het geknerp van de motor zich verwijderde en t e n s l o t t e wegstierf, verliet ik het raam, b l e e f nog even staan bij het b e d j e van de kleine, ordende zijn dek en s t a p t e dan m o e van zorgen in bed om e e n hazenslaapje t e doen.

Ook t h a n s staken we al in pyama, doch rekten de avond. Het leek wel of we in ons onderbewustzijn de ramp voorvoelden: dat we de l a a t s t e avond onder dit dak s a m e n doorbrachten.

Fie zat in een a r m s t o e l t j e e e n b r o e k j e voor Dave'je t e breien. Ik leunde t e g e n de kachel m e t mijn benen naar beide kanten om het l a a t s t e b e e t j e van de stervende w a r m t e t e b e m a c h t i g e n .

Onze blik hing aan het s p e e l g o e d , maar onze gedachten dwaalden ervan w e g . Onze spaarzame woorden betroffen onze ouders.

In w e l k e omstandigheden v e r k e e r d e n dez e n ? Dachten zij nu ook aan o n s ? Het w a s zelfs niet t e g i s s e n of, hoe en waar ze e r g e n s huisvesting hadden gevonden. Niet in het minst vermoedden wij dat zij al hun l a a t s t e weg, die door de g a s k a m e r s leidde, hadden a f g e l e g d .

Toen s t r i e m d e d e b e l .

Ruw werden wij door dit plotselinge geweld opgeschrikt. Het geluid s c h e u r d e de d r o m e r i g e stilte en s c h o k t e als electriciteit door ons lichaam.

Fie kreeg het grauwgele g e l a a t van e e n dode. Ik e e n niet te bedwingen beving.

Het sidderde en tintelde tot in mijn haar.

Nog even leefde de hoop op dat mannen van de l u c h t b e s c h e r m i n g kwamen protest e r e n , omdat ons licht naar buiten zou s t r a l e n en door hen o p g e m e r k t zou zijn.

Van de schrik een b e e t j e bekomen ging ik opentrekken. Op mijn vraag antwoordden bonkende soldatenlaarzen. E e r s t stomm e l e n d en dan de trap o p s t o r m e n d .

Spoedig kreeg ik de s c h o u d e r s en helmen van t w e e „Grüne Polizei" t e zien. „Furth! Woont die h i e r ? " klonk het snauwend uit e e n der koppen van Jut, die mij naar e e n voorhamer deden verlangen. „ J a w e l " , antwoordde ik machinaal, omdat mijn g e d a c h t e n m e t vluchtplannen bezig waren, die e c h t e r , als zo vaak, plannen m o e s t e n blijven, want de soldaten stonden inmiddels voor de enige uitgang van onze verdieping.

In s o m m i g e huizen hadden de b e w o n e r s schuilhokken laten maken van kasten of nissen Maar in de eenvoudige woning van ons ging dit niet, de moeilijkheden om e r m e t vrouw en kind in t e verdwijnen daargelaten. Ik liet hen binnen en nam e e n formulier aan dat mij t o e g e s t o ken werd. Het was e e n oproep om vrijwillig in Duitsland t e gaan w e r k e n . De oproep die voor duizenden malen duizend het doodvonnis werd. Een leugen die niet geloofd, maar toch door bijna i e d e r e e n noodgedwongen aanvaard werd.

Vervolg op pagina

23

De 2 1 e april 1967 mag wel b e s c h o u w d worden als e e n der z w a r t s t e data van de j o n g s t e g e s c h i e d e n i s . Toen i m m e r s werd e r in Griekenland m e t behulp van e e n Nato-plan en Nato-wapens opnieuw in West-Europa e e n f a s c i s t i s c h e diktatuur g e v e s t i g d . Een handvol militairen s c h o n d de G r i e k s e Grondwet m e t machtsmiddelen die b e s t e m d waren om die grondwet t e b e s c h e r m e n . Binnen e e n etmaal werden de v r o e g e r e c o n c e n t r a t i e k a m p e n w e e r in gebruik g e n o m e n . De A t h e e n s e „Eut e r p e s t r a a t " , „ W e t e r i n g s c h a n s " e t c . heten daar „ B o u b o u l i n a s " , „Averof", „Kaess a r i a n i " e t c , het G r i e k s e Amersfoort Vught e t c . D y o n i s s o s , Y a r o s , Leros, Orop o s e t c . In de a f g e l o p e n twee-en-half j a a r h e e f t het schrikbewind van kolonel Papadopoulos c . s . e n i g e tienduizenden gearr e s t e e r d , vaak afschuwelijk gemarteld, verminkt, gedreigd m e t e x e c u t i e of a r r e s t a t i e en marteling van dierbaren, langdurig, e e n z a a m o p g e s l o t e n , verbannen naar a f g e l e g e n b e r g d o r p j e s en e i l a n d j e s , gedeporteerd naar kampen en g e v a n g e n i s s e n . Deze s l a c h t o f f e r s , wier e n i g e .misdaad' h e e f t b e s t a a n uit verlangen naar e l e m e n t a i r m e n s e l i j k e , d e m o c r a t i s c h e vrijheden komen uit alle lagen van de Grieks e bevolking.

Iedere nacht zijn e r a r r e s t a t i e s en in v e l e huizen schrikt men t e l k e n s panisch wakker w a n n e e r e r e e n auto door de stille s t r a a t rijdt. Voor w i e e e n g e a r r e s t e e r d e vriend of kennis h e e f t is e r nog m e e r reden t e vrezen van huis t e worden weggehaald. Bij velen s t a a t e r bij de voordeur alvast e e n koffertje m e t het hoogstnodige klaar. De a n g s t is groot in Griekenland. De v r e e m d e l i n g en de tourist die het land niet kennen, evenmin als de Nederlandse Nato-kolonel, zullen iets van deze gruwelijke a s p e c t e n van de kolonels-

JULLIE LIED EEN GEWEER door Loet S t e e n b e r g e n

diktatuur merken. Buitenshuis gedraagt de Griek zich „zo normaal en onopvallend" a l s maar mogelijk is. I m m e r s de g o e d b e taalde v e r r a d e r s zijn overal.

Maar binnenshuis zijn zij als gekooide vog e l s , t e l e u r g e s t e l d in de t e lakse houding van de vrije Europese landen, radeloos, l a m g e s l a g e n en — tijdens de m a s s a a l beluisterde G r i e k s e uitzendingen van de BBC, e.a. — hunkerend naar e l k e hoopg e v e n d e strohalm nieuws. Deze uitzendingen t e z a m e n m e t een aantal door de verz e t s b e w e g i n g e n uitgegeven ondergrondse periodieken zijn op dit m o m e n t d e steunpilaren voor het moreel van de Grieken, die t e kampen hebben m e t een verlamm e n d e angst, ook voor e e n nieuwe burgeroorlog, die niemand m e e r wil. Vooral deze l a a t s t e angst houdt — t e z a m e n m e t de houding van het Pentagon en dus ook van de Natopartners — dit schrikbewind in het zadel.

Urenlang lopen op PormaNatura schoenen Forma Natura schoenen behoeven niet ingelopen te w o r d e n , u voelt het g e m a k vanaf het m o m e n t dat u z e draagt. Forma Natura schoenen worden op verantwoorde leestvormen g e m a a k t in g e k l e d e e n ^ sportieve modellen.

O o k te dragen met^ losse steunzolen.

Christina Cünne MIKIS THEODORAKIS, kent men als de c o m p o n i s t van de aangrijpende Mauthaus e n l i e d e r e n , die in het najaar '67 in maar l i e f s t drie v e r s i e s op de Nederlandse plat e n m a r k t v e r s c h e n e n en op de A u s c h w i t z - , herdenking 1968 door Liesbeth List z i j n ' g e z o n g e n . Uit T h e o d o r a k i s ' n i e u w s t e werk zal Christina Cünne e e n zestal liederen vertolken op de Auschwitz-herdenking.

De z a n g e r e s h e e f t Griekenland m e e r m a len b e z o c h t en Theodorakis o n t m o e t . De liederen zijn g e s c h r e v e n in de A t h e e n s e Bouboulinas-gevangenis en in het ballingsoord Zatouna, ook e e n g e v a n g e n i s , maar een natuurlijke. Zij zijn gebundeld onder de verzameltitel „de Zon en de Tijd".

EXCLUSIEVE HERENKLEDING EN -MODE Kalverstraat

141-145,

Amsterdam

CarloModehuis BETERE DAMES-CONFECTIE

Vraagt toezending brochures

F O R M A NATURA

Overtoom 524-526

SPECIAALZAAK

W E T E R I N G S C H A N S

2 0 9

• L I N N A E U S S T R A A T

A M S T E R D A M

81

m e u b e l e n

| s t o f f e n

a p o l l o l a a n

8 3 a

i

s i e r k u n s t

a m s t e r d a m - z

Nooit meer een Auschwitz Dit is de titel van de c o m p o s i t i e van S e d j e Hémon, die op de herdenking wordt gespeeld.

W i e is deze S e d j e Hémon. W a t h e e f t haar ertoe gebracht componiste te worden.

Hoè ontstond deze c o m p o s i t i e ?

S e d j e t e k e n d e als kind geen h u i s j e s en p o p p e t j e s zoals andere k l e u t e r s . Zij z e t t e stippen over h e t papier en verbond deze m e t g e b o g e n en r e c h t e lijnen. S o m m i g e a f g e b a k e n d e vlakken werden opgevuld.

tra11leur in de rug werd z i j op 29 april 1944 t e A m s t e l v e e n g e a r r e s t e e r d .

De e e r s t e verhoren en mishandelingen begonnen in de E u t e r p e s t r a a t A m s t e r d a m Zij wist wat haar verder t e w a c h t e n stond G e s t e r k t door de overtuiging het niet t e overleden, en vervuld van e e n o n b e g r e n s de haat t e g e n deze beulen en het r e g i m e , lukte h e t de Nazi's niet, i e t s uit haar t e krijgen, ondanks zware mishandelingen.

in het Kurhaus vinden. Nadat zij er voor h e t e e r s t e e n v i o o l c o n c e r t hoorde, w i s t

Eind d e c e m b e r 1944 slaagden enige Ned e r l a n d s e musici uit Auschwitz erin, de u i t g e m e r g e l d e en kapotgeslagen Sedje, „door-gebrek-aan-violistes!M" in het aldaar bestaande Auschwitz-Damesorkest te plaatsen.

H e t gezin w o o n d e in Scheveningen e n als zij zoek was, kon m e n haar meestal

zij w a a r n a a r ze z o c h t : Sedje wilde violiste w o r d e n , maar m e t tekenen ging zij ook door. Zij bleef zich op beide terreinen bew e g e n , niet v e r m o e d e n d later naast violiste ook schilderes te zullen worden.

D e oorlog brak uit. In o k t o b e r 1941 verliet haar b r o e r m e t e n i g e vrienden illegaal

h e t land. Sedje bleef m e t haar ouders in

Nederland. Vanaf dat m o m e n t begon haar verzetswerk.

Begin 1943 werden haar o u d e r s door d e Nazi's bij de F r a n s - Z w i t s e r s e g r e n s gea r r e s t e e r d ; korte tijd later werden zij in het vernietigingskamp S o b i b o r v e r m o o r d .

Ter n a g e d a c h t e n i s v o e g d e zij de voornamen van haar ouders t e z a m e n t o t de naam Hémon. (Hendrika en Simon) Zij vertrok naar A m s t e r d a m .

Jarenlang werd op haar g e j a a g d . M e e r dan 20 k e e r m o e s t zij van a d r e s v e r w i s s e l e n . Zij w i s t t e ontvluchten over daken, door over s c h u t t i n g e n t e klimmen, of hield zich dagenlang schuil onder de grond. Negen maal lukte het, haar beulen t e ontkomen, s t e e d s m e t achterlating van haar schaars e bezittingen. Haar v a l s e papieren verw i s s e l d e n voortdurend op andere naam. haar uiterlijk v e r a n d e r d e zij m é é .

Doch het noodlot sloeg t o e . M e t de mi-

Sedje H é m o n werd voor straf niét doodgeschoten, doch naar het vernietigingskamp Birkenau/Auschwitz gedeporteerd.

Zij w a s niet in s t a a t t e lopen, ook niet bij m a c h t e e e n viool vast t e houden. Zitt e n d e in het o r k e s t m o e s t ze bewijzen, voor haar l e v e n s b e h o u d , dat ze de Duitse marsmuziek kon s p e l e n . Drie w e k e n lang w a s ze „ P r o m i n e n t " Dat b e t e k e n d e : g é é n slaag, g è è n urenlange appèls s t a a n , en e e n s t r o o m a t r a s om op t e slapen.

Dank zij enige Nederlandse musici uit het Auschwitz-Mannenorkest, kreeg ze, m e t wederzijds l e v e n s g e v a a r , s o m s e e n klein extra r a n t s o e n . Door haar van oorsprong ijzeren, gezondheid, haar jeugd, optimism e , en vooral haar s t e r k e wil en vertrouw e n , redde deze drie weken èn het vioolspelen haar leven.

Ze o v e r l e e f d e in januari 1945 „de Dodenm a r s " uit Auschwitz en daarna dwangarbeid en mishandelingen in Ravensbrück en Neustadt. Op 5 mei 1945 werd S e d j e Hémon bevrijd, nog j u i s t op tijd ontdekt naast e e n r e e d s overleden l o t g e n o t e . Zij woog 28 kilo.

Drie jaren, t o t 1948 m o e s t ze zonder onderbreking in ziekenhuizen doorbrengen Gelukkig b l e e f zij geestelijk ongebroken Hoewel nog niet bij m a c h t e rechtop t e zitten, wilde zij e e n kwartier per dag ving e r o e f e n i n g e n op haar viool s t u d e r e n . Gedurende de lange jaren, werd muziektheorie b e s t u d e e r d en verdiepte zij zich in onderwerpen van aanverwante kunsten

O m d a t Sedje H é m o n tijd had na te denken over kunst, en niemand o m mee te discussiëren, groeide langzamerhand een persoonlijke zienswijze

Vanaf 1948 s t u d e e r d e jaren viool.

zij g e d u r e n d e

vijf

Zij b l e e f e c h t e r ziek en eind 1953 werd definitief door doktoren verboden de vioolstudie voort t e z e t t e n . Haar illusies, vioolcarrière, t o e k o m s t , a l l e s w a s verloren Er b l e e f S e d j e Hémon n i e t s a n d e r s over dan schilderijen t e maken op dezelfde wijze, waarop zij zich v r o e g e r uitte door middel van haar t e k e n i n g e n . D e

v.v'^'.V.'.-.V.'.',V--. .'.''.V.V. ,

strijkstok w e r d vervangen door het penseel en tot haar verrassing ontdekte zij, dat kon worden voortgebouwd op een artistieke basis

In 1955 werd zij uitgenodigd in Parijs t e e x p o s e r e n in de „Réalité N o u v e l l e " destijds e e n internationale groep van bekende s c h i l d e r s .

Deze en anderen b e w e e r d e n , dat S e d j e

NOTEN/BEELD V A N „ H A R M O N I E "

De lijnen van het schilderij blijven op het raster van het noten/beeld herkenbaar Als deze partituur w e e r ruimtelijk zou worden g e n o t e e r d , o n t s t a a t opnieuw het noten/beeld en deze noten vormen w e e r de lijnen en vlakken van het schilderij

Hémon's schilderijen g e g e v e n s voor mu ziek m o e s t e n b e v a t t e n . Zij voelden aan dat deze schilderijen uit muziek g e b o r e n waren en spraken van „Muziek voor het o o g " , zonder van haar muziekopleiding te w e t e n .

Deze uit lijnen en vlakken bestaande schilderijen, m e t zwart o p het linnen geschilderd, of in contrasterende frisse kleuren op het linnen, of o p een gekleurde ach-

tergrond, meen:

hebben

alle

het volgende

ge-

De lijnen en vlakken s u g g e r e r e n e e n zekere diepte en beweging, alsof deze naar voor af a c h t e r verspringen, draaien en naar alle richtingen schijnen t e b e w e g e n

Ze zijn in de ware zin abstract, ontstaan uit gevoelsbelevingen, emoties, gedachten en ideeën Ze zijn niet gemaakt uitgaande van enig visueel voorbeeld

S e d j e Hémon maakt haar innerlijke wereld zichtbaar door middel van e e n schilderij, zoals de c o m p o n i s t zijn wereld hoorbaar kan maken, door middel van klanken.

Stippen die zij zet als zij schildert, zijn te vergelijken m e t noten, die de componist z e t op het muziekpapier Afstanden tussen die stippen komen overeen m e t soortgelijke afstanden in de muziek, de intervallen

S e d e r t 1962 b e s t u d e e r t mevrouw Hémon als eenling en zonder v o o r b e e l d e n het nog braak liggende gebied integratie schilderkunst/muziek, terwijl de kiem hiertoe r e e d s in haar kinderjaren aanwezig w a s Begrippen a l s „lezen", „ s p e l e n " , „ h o r e n " van haar schilderijen zijn voor S e d j e Hémon even vertrouwde begrippen als „lez e n " , . s p e l e n " , „ h o r e n " van e e n partituur Het beeld van vlakken en lijnen van het schilderij, ontstaan in noten op het over het schilderij g e s p a n n e n t r a n s p a r a n t e papier, noemt zii noten/beeld Tijdsduur van picturale en muzikale compositie is bij het tot klinken brengen precies dezelfde, bepaald door het t e m po

Prof. Dr H. L C. J a f f é schrijft over haar werk o.m • „Hier is voor het e e r s t in de g e s c h i e d e n i s sprake van daadwerkelijke integratie t u s s e n schilderkunst en muziek S e d j e Hémon s t r e e f t vooral niet naar een willekeurige weergave van haar schilderijen in muziek, noch naar e e n vage muzi-

kale interpretatie.

Integendeel.

Haar schilderijen en haar muziek daarvan is één zelfde „compositie", visueel e n auditief geïntegreerd, gebaseerd op verhoudingen

en muziekwetten Zij is de e n i g e , die er in g e s l a a g d is, na jaren van i n t e n s e stu die en grote volharding, de éénheid van deze t w e e kunsten, deze integratie schilderkunst/muziek t e verwezenlijken, e e n ideaal waarnaar vele k u n s t e n a a r s vóór haar s e d e r t e e u w e n t e v e r g e e f s hebban gezocht."

S e d j e Hémon's c o m p o s i t i e „Nooit meer een Auschwitz", afgeleid van é e n van haar schilderijen, is dus in de dubbele b e t e k e n i s van het woord e e n . . a b s t r a c t e c o m p o s i t i e " Deze muziek s t r e e f t er niet naar b e s t a a n d e geluiden t e imiteren Zi| is ontstaan uit dezelfde bron als het schil derij; uit haar innerlijke wereld, haar ge v o e l s b e l e v m g e n en e m o t i e s .

25 lange jaren is zij ziek t e n g e v o l g e van het verblijf van é é n jaar in c o n c e n t r a t i e kampen. Zij heeft e c h t e r nóóit de moed o p g e g e v e n , nóóit haar goede humeur verloren, nóch het vertrouwen op g e z o n d e r e tijden Liggende in ziekenhuizen en thuis h e e f t zij haar ideaal in de kunst w e t e n te verwezenlijken. En haar vertrouwen werd beloond Haar vurige wens is dat haar muziek in staat zal zijn te ontroeren en dat haar boodschap velen mag bereiken: Nooit meer een Auschwitz

®

HEMA

{

f

Voor al uw bloemwerken

§ czMalómeer f o ^ J3loemenmag © ®

®

®

®

® h

Saenredamstraat

®

Tel. 72 01 23

Amsterdam

64

®

(Zuid)

®

MARCEL FRENKEL KELTUM PLEET GOUD & ZILVER

EXCLUSIEVE

UURWERKEN

HERENMODE

OPTIEK Beethovenstraat 7b Amsterdam

Drukker &~ Vaal MAASSTRAAT

115 - A M S T E R D A M - TEL. 42 75 79

Niemand h e e f t voorafgaand verlof nodig, o m door de drukpers

gedachten

of g e v o e l e n s t e o p e n b a r e n , b e h o u d e n s i e d e r s verantwoordelijkheid v o l g e n s de wet.

(Art. 7, Grondwet voor h e t

M. V e r d o n e r

Koninkrijk d e r Nederlanden)

van Baerlestraat 84

WIJ NODIGEN

A m s t e r d a m tel. 722608

U UIT!!

DAMESTASSEN,

HANDSCHOENEN

REISARTIKELEN,

PARAPLU'S

ALLE LUXE LEDERWAREN

S C H O T A N U S & JENS N.V. drukkers - uitgevers Lange Nieuwstr. 20 - Utrecht t e l . ( 3 0 ) 1 2 4 19

Ook 's maandags de gehele dag geopend BRILJANTEN

Waar mode een lust voor het oog is

en OBJECTEN g e m a a k t in

MANTELS —

JAPONNEN

D E U X PIÈCES — SUEDE — BONT —

MANTELCOSTUUMS BOUTIOUE

Speciale collectie

Modehuis

NAPPA

Bruidstoiletten

De Vries en Lampie K a l v e r s t r a a t 3 — 5 , bij d e D a m , Tel. 020 — 23.76.34

Amsterdam

eigen

atelier

voor de halve prijs

fa. Barber & Zoon Keizersgracht 740 Amsterdam Tel. privé 42 34 78

Een belangrijk v e r s c h i j n s e l , dat wel e e n s als hét s p e c i f i e k e symptoom van het postconcentratiekampsyndroom wordt be-

Het post<oncentratiekampsyndroom Hieronder een belangrijk deel van een artikel van dr E. A. C o h e n in het Nederlands Tijdschrift voor G e n e e s k u n d e van 15 nov. 1969 (gekozen onder toezicht van dr. G. de Haas) m e t t o e s t e m m i n g van de redactie van het N.T.v.G. en van dr E. A. C o h e n te A r n h e m , de voorzitter van de medische sub-commissie van de c o m m i s s i e van advies inzake bijstand aan vervolgden.

Kampjaren tellen vierdubbel

In de Duitse c o n c e n t r a t i e k a m p e n waren de g e v a n g e n e n aan zeer e x t r e m e lichamelijke en p s y c h i s c h e levensomstandigheden b l o o t g e s t e l d . De gevolgen hiervan waren rampzalig. Wij w e t e n dat van de ruim 60.000 naar Auschwitz vervoerde joden o n g e v e e r 500 zijn t e r u g g e k e e r d : van de 34 313 naar S o b i b o r g e t r a n s p o r t e e r d e joden zagen s l e c h t s 19 ( n e g e n t i e n ) Nederland w e e r terug. Hier h e e f t de gaskamer zijn fatale werk gedaan.

Van de o n g e v e e r 1000 gearresteerde Noorse joden o v e r l e e f d e n twaalf de deportatie Van de 238.000 g e d e p o r t e e r d e Fransen kkwamen er 38.000 terug, van wie 16.000 "in 1956 g e s t o r v e n waren Van de 8000 ged e p o r t e e r d e Noorse politieke g e v a n g e n e n waren in 1962 e r 2000 overleden.

De mishandelingen, de c h r o n i s c h e ondervoeding, de dwangarbeid, de s l e c h t e behuizing, het vrijwel ontbreken van hygiëne en m e d i s c h e verzorging, onvoldoende kleding, de terreur, de te korte rustperioden, de verminderde w e e r s t a n d t e g e n infect i e s en het b l o o t g e s t e l d zijn aan alle klimatologische omstandigheden brachten Richet tot de uitspraak: „Als oorlogsjaren dubbel tellen, dan tellen kampjaren vierdubbel."

Vele e x - k a m p b e w o n e r s leden bij hun terugkeer aan de hongerziekte.

In 1961 s c h r e v e n Fichez en Klotz: „Men had elke KZ-gevangene a priori als zwaar zieke m o e t e n b e s c h o u w e n en als zodanig b e h a n d e l e n . " Eerlijkheidshalve voegen zij e r aan toe dat de uit het c o n c e n t r a t i e kamp a f k o m s t i g e patent moeilijk tot opname in e e n ziekenhuis te b e w e g e n zou zijn g e w e e s t . Na zoveel jaren vrijheidsberoving zouden deze ook niet gemakkel i j k in e e n g e r e g l e m e n t e e r d s y s t e e m gePpast h e b b e n .

Door de c h r o n i s c h e ondervoeding had het lichaam te weinig calorieën en eiwitten ter beschikking; dit tekort werd aangevuld door het verbruiken van het lichaamsvet. van spieren en organen. De j o o d s e a r t s e n S t e m en Fenigstein vonden in het h o n g e r e n d e en ten dode o p g e s c h r e v e n g e t t o van W a r s c h a u behalve e e n volledige verdwijning van het v e t w e e f s e l o.m. ook enige keren g e w i c h t s a f n e m i n g van de h e r s e n e n . De door e e n c o m m i s s i e van Noorse a r t s e n g e c o n s t a t e e r d e h e r s e n b e schadiging is van veel belang, omdat het c e n t r a l e z e n u w s t e l s e l het e n i g e orgaan is dat g e e n r e g e n e r a t i e v e r m o g e n h e e f t .

Zij zagen er goed uit

De g e r e p a t r i e e r d e n s c h e n e n zich wonderbaarlijk snel t e h e r s t e l l e n Alle f a c t o r e n werkten m e e : g e e n dwangarbeid, b e t e r e voeding en hygiëne en de v r e u g d e s t e m ming van het bevrijd zijn. De symptomen van de hongerziekte verdwenen vrij s n e l .

Opmerkelijk w a s de toeneming van het l i c h a a m s g e w i c h t , waardoor zij e r spoedig w e e r „ g o e d " uitzagen; maar men vergat dat dit hoofdzakelijk vetaanzetting w a s en niet, of in onvoldoende m a t e , h e r s t e l van de s p i e r s t e l s e l of de organen.

Vaak kregen de v r o e g e r e g e v a n g e n e n het advies w e e r aan het werk t e gaan om er zodoende p s y c h i s c h w e e r bovenop t e komen. Men wist niet dat voor herstel van het s p i e r s t e l s e l zeker e e n rustperiode van 6—12 maanden nodig was en een goed s a m e n g e s t e l d e voeding. Maar zelfs dan kon men niet van een volledig h e r s t e l verzekerd zijn. Hoe het ook zij, na verloop van tijd leken de repatrianten w e e r normaal en gingen zij aan het werk. Velen o v e r s c h a t t e n hun krachten en m o e s t e n het werk s t a k e n . Centraal stonden bij hen de klachten over moeheid en s n e l l e vermoeibaarheid.

De e x - c o n c e n t r a t i e k a m p b e w o n e r s n e g e e r den hun symptomen, want zij bezaten nog de k a m p - m e n t a l i t e i t : niet ziek zijn, „ e s ist hier kein S a n a t o r i u m . " De symptomen die de v r o e g e r e gevangenen tonen worden door hen allen op vrijwel dezelfde manier b e s c h r e v e n . Deze verzameling van symptomen mogen wij het post-concentratiekampsyndroom noemen. Volgens Targowla is het e e n psychosomatisch ziektebeeld.

D e e n s e a r t s e n c o n s t a t e r e n dat het ziekt e b e e l d e r n s t i g e r is naarmate e e n gevang e n e m e e r aan lichaamsgewicht verloren h e e f t en naarmate de omstandigheden ellendiger waren Ik zou hieraan nog de doorgemaakte evacuatie-dodenmars willen t o e v o e g e n .

Er is verband gevonden t u s s e n e x t r e m e Vermagering en geestelijke achteruitgang. Belangrijk lijkt mij een c o n c l u s i e ; aantasting van het intellect is e e n teken van o r g a n i s c h e h e r s e n b e s c h a d i g i n g De ex-Hafthng kan zijn werk niet volhouden zonder talrijke rustperioden; het t r i e s t e gevolg hiervan is werkgelegenheid op e e n lager niveau.

Niet begrepen

De ex-Haftling is vaak prikkelbaar, hij is gauw in paniek, overgevoelig voor geluiden en zoekt de e e n z a a m h e i d , zo vertelde e e n patiënt mij dat hij zich pas rustig en prettig voelt als hij in de natuur is en alleen maar bomen en bloemen ziet. Het zich afsluiten impliceert ook dat de vroeg e r e g e v a n g e n e n weinig over hun sympt o m e n praten, g e e n aanvraag tot pensioen indienden, dat zij van anderen die niet dezelfde ervaring hebben, verschillen en zich door de buitenwereld niet b e g r e p e n v o e l e n . De niet-gedeporteerden willen niet m e e r met deze ellende geconfronteerd worden; het is niet onmogelijk dat zij daarbij e e n schuldgevoel h e b b e n , om dat zij menen te weinig of niets te h e b b e n gedaan. Maar nog moeilijker is het ten opzichte van de nieuwe g e n e r a t i e , voor hen is dit alles s l e c h t s g e s c h i e d e n i s Dit is ook het geval bij de jonge arts Doordat hij niet w e e l dat de v e r z e t s m e n s e n on< gaarne hun klachten uiten en bang zijn voor „ o v e r d r e v e n " te worden aangezien en doordat hij de e m o t i o n e e l beladen woorden zoals transport, s e l e c t i e , muzelman, appèl, dodenmars, niet aanvoelt, h e e f t de e x - g e v a n g e n e het gevoel dat deze arts hem toch niet begrijpt, met het ge volg dat hij „dichtklapt"

schouwd,

is

de

voortijdige

veroudering.

In dit s y s t e e m zien s o m m i g e n ten dele een verklaring voor de verhoogde s t e r f t e van de e x - c o n c e n t r a t i e k a m p b e w o n e r s .

Men kan zich afvragen of er m e n s e n zijn die de s c h a d e , aan ons lichaam en onze g e e s t aangericht kunnen s c h a t t e n zonder dat zij de ellende aan den lijve h e b b e n ondervonden. Er is gezegd dat s o m m i g e gebeurtenissen het bevattingsvermogen van e e n normaal m e n s t e boven gaan en dat e r in zulke gevallen o n o m k e e r b a r e veranderingen in de persoonlijkheidsstruc tuur kunnen o n t s t a a n .

Een extra moeilijkheid vormt de latente periode. De v r o e g e r e gevangenen gedroegen zich min of m e e r normaal, maar toonden het „ i j s b e r g f e n o m e e n " ; s l e c h t s e e n klein deel van hun problemen kwam aan de oppervlakte. Men wijst op de teleurstelling die menige verzetsman na de oor log ondervond, waardoor de spanningen niet bij de bevrijding werden o p g e h e v e n .

Dit w a s ook het geval m e t de j o o d s e repatrianten, die vaak al hun familieleden hadden verloren.

De Noorse c o m m i s s i e s t e l d e v a s t dat in hun groep de overlevenden van de concentratiekampen geen schuldgevoelens hadden ten opzichte van de o m g e k o m e nen, zoals dit bij joden wel voorkomt.

Bij de beoordeling van de s a m e n h a n g tussen ziekte en het o o r l o g s g e b e u r e n is de duur van de latente periode e e n factor van b e t e k e n i s .

Omgekeerde

bewijslast

In de nieuwe regeling voor oorlogsslachto f f e r s hier te lande moet worden bewezen dat e e n ziekte g e e n s a m e n h a n g met oorlogsomstandigheden heeft.

Ik m e e n dat patiënten die w e g e n s hun oorlogsverleden e e n b e r o e p doen op wettelijke voorzieningen beoordeeld m o e t e n worden met de o m g e k e e r d e b e w i j s l a s t en in twijfelgevallen, in hun voordeel. Omdat een m e n s zonder kamp- of verzetservanng zich de ellende hiervan niet kan v o o r s t e l l e n , moet m i. in deze zaken de arts die zelf ex-Haftling is het l a a t s t e woord h e b b e n . In Frankrijk is men al zover, daar heeft men een c o m m i s s i e uit ex-Haftlingartsen", bij wie de v r o e g e r e g e v a n g e n e n in beroep kunnen gaan. Hetzelfde geldt voor de t h e r a p e u t i s c h e situa t i e : juist w e g e n s de bijzondere p s y c h e van de ex-Haftling is het waarschijnlijk van bepalende invloed voor hem te w e t e n dat de a r t s tot wie hij zich richt ook een g e v a n g e n e is g e w e e s t Het vanzelfsprekende c o n t a c t , het b e l e e f d hebben van gelijksoortige ervaringen, het op j u i s t e waarde s c h a t t e n van woorden en uitdrukkingen geven de patiënt het gevoel bs grepen te worden.

Het post-concentratiekamp-syndroom is door de Noorse c o m m i s s i e bij 8 3 % van de o n d e r z o c h t e 227 Noorse e x - c o n c e n t r a tiekampbewoners vastgesteld Oorzakelijk o n d e r s c h e i d t zija. lichamelijke beschadigingen zoals, ver wondingen van het hoofd, honger en infecties; b. c h r o n i s c h e p s y c h i s c h e s t r e s s (extras p a n n i n g ) , waarbij angst van grote invloed is Conclusie de afwijkende gezondheidst o e s t a n d was bij 9 2 % door de oorlogsomstandigheden veroorzaakt Een onderzoek zoals in Noorwegen is in Nederland niet gedaan Als men er alsnog toe zou overgaan, b e s t a a t de kans dat dit voor de ex-verzetsman en de exconcentratiekampbewoner gevolgen zou kunnen hebben

Confectiehuis „JOLANDA"

ANTIQUARIAAT-BOEKHANDEL

PFANN

DAMES- EN HERENKLEDING Damesafdeling

Herenafdeling

Wollen m a n t e l s v.a. 79.50 D e u x - P i è c e s v.a.

49.50

Regenjassen

19.95

J a p o n n e n v.a.

LINNAEUSSTRAAT

Kostuums

104 - T E L E F O O N

59.50 109.—

v.a.

50208

S e d e r t 1919

(TO

Spui

1 hoek ROKIN, G e b o u w 'Arti e t A m i c i t i a e ' tel. 22 61 50

HEMA)

RIJN-GARAGE N.V. ALLE MODELLEN UIT VOORRAAD LEVERBAAR AUSTIN-7

A l

>=3~-

U

^^TlJEE^,

^^f^ ^

r

^

lÉË^T

5

^

^

AU5T

1N-DEALER VOOR AMSTERDAM, AMSTELVEEN EN OMSTREKEN

Kantoren en Showroom:

Werkplaatsen:

Ceintuurbaan 223-225

Pieter Baststraat 5

\

^Xw

ƒ

W

I C T I M

T

e

l

e

f

o

o

n

7

2

2

2

0

4

"

7

1

9

1

5

4

Telefoon

79 75 82

Jan Steenstraat 80-82 Telefoon

73 09 29

499T20 Ruime keuze in alle merken occasions

HERGO

Confectie-Krausz

BEETHOVENSTRAAT 4 7

U w adres voor 1e klas VLEES EN VLEESWAREN Speciaal aanbevolen: OSSE KOOKWORST Tel.

NIEUWE UILENBURGERSTRAAT 173 AMSTERDAM

71 3 0 9 8

FOTO- EN FILMSTUDIO'S

B§MS

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

^ ^ V I / V A K E E NPROfcl R l V IIS^^* H E T W O I M D E R Of» W I E L E N

PETER

Utrechtsestraat

20, tel. 243210

Van Woustraat

242, tel. 720666

M e e r dan 1 0 0 % service

JONGMANS GRANDE

Beethovenstraat 9

HENK

BOUTIQUE

A m s t e r d a m (Z)

Telefoon 7 3 66 05

ONVOORSTELBAAR

Hoe zij het zien BERT EN G E R D A , J A A R G A N G

1940

een wat

Bert: D e s t u d e n t e n b e w e g i n g , die d e laatste jar e n in h e e l E u r o p a is o p g e k o m e n , heeft als doelstelling het realiseren van e e n bet e r e m a a t s c h a p p i j . Zij is e e n onderdeel van een algemene beweging onder jonger e n , d i e n i e t m e e r g e l o v e n in d e h u i d i g e politieke leiders.

H e b b e n deze g e z a g s d r a g e r s hun m o n d vol o v e r v r e d e , d e o o r l o g in V i e t n a m gaat d o o r , d e c o n f h k t e n in N i g e r i a e n h e t M i d den-Oosten worden niet tot een oplossing g e b r a c h t , d e h o n g e r in d e D e r d e Wereld w o r d t steeds schrijnender. Ook kijken de jongeren o m zich heen en zien dat het d a a r v a n h e t z e l f d e laken e n p a k is. D e mokratie schijnt te m o e t e n bestaan uit h e t e e n k e e r in d e 4 j a a r a f g e v e n v a n h e t s t e m b i l j e t , in d e w e r k s i t u a t i e h e e f t n i e m a n d iets te vertellen. D e inkomstenverschillen worden steeds groter.

D e s t r i j d v a n d e s t u d e n t e n is e e n s t r i j d t e g e n h e t k a p i t a l i s m e . H e t k a p i t a l i s m e is gebaseerd op uitbuiting van de ene mens door de andere. De jongeren van nu, die ^ ^ ï a a r een betere maatschappij streven, ^ J t v i l l e n het aan het kapitalisme inherente concurrentieprincipe, v e r v a n g e n door samenwerking.

In d e j a r e n d e r t i g h e e f t h e t kapitalisme het f a s c i s m e v o o r t g e b r a c h t als laatste oplossing o m een socialistische maatschappij t e g e n t e h o u d e n e n d e internationale a r b e i d e r s b e w e g i n g d e k o p in t e d r u k k e n .

H i e r d o o r is h e t f a s c i s m e in f e i t e h e t k a p i t a l i s m e in zijn meest gruwelijke verschijningsvorm.

O o k n u z i e n w e in d e V e r e n i g d e Staten fascistoïde tendensen de kop op steken.

De kapitalistische landen beschermen fasc i s t i s c h e r e g i e m s , z o a l s d i e in G r i e k e n land, S p a n j e e n P o r t u g a l . D e z e l a n d e n zijn a l l e e n m a a r in s t a a t de bevolking de meest elementaire burgerlijke vrijheden te o n t h o d e n , d o o r d e s t e u n , d i e zij m e t n a m e van de Verenigde Staten krijgen.

W a t e r in d e t w e e d e w e r e l d o o r l o g is g e beurd, door welke vernietigingsdrang de nazi's b e z e t e n w a r e n en w a t daar de gruw e l i j k e g e v o l g e n v a n w a r e n , d a t is v o o r de jongeren onvoorstelbaar. Natuurlijk, ze

•

lezen de boeken, ze zien de films, mispchien zelfs bezoeken ze de concentratieen v e r n i e t i g i n g s k a m p e n , m a a r t o c h blijft er iets o n w e z e n l i j k s h a n g e n , h e t blijft onvoorstelbaar.

H e t is d e z e o n v o o r s t e l b a a r h e i d , d i e een beeld geeft van het gevaar dat bestreden m o e t w o r d e n . I m m e r s , als m e n alles begrijpt, als m e n zich precies kan voorstell e n , w a t e r is g e b e u r d , d a n is h e t b i j n a al a a n v a a r d , e n d a a r m e e d e w i l e r t e g e n te v e c h t e n reeds half g e b r o k e n . H e t is „normaal" geworden, zoals het uitmoord e n v a n e e n d o r p e r g e n s in Z u i d - V i e t n a m voor de Amerikaanse militairen „normaal" is g e w o r d e n .

Het wezenlijke van onze maatschappij is nog niet veranderd sinds de jaren van v o o r d e o o r l o g . H e t is n o g s t e e d s e e n kap i t a l i s t i s c h e m a a t s c h a p p i j , e n b e v a t in z i c h juist daardoor de w o r t e l s voor het fascisme.

D a a r o m strijden de studenten tegen deze m a a t s c h a p p i j , zij b e g i n n e n o p h u n eigen universiteiten, om te zorgen dat de wet e n s c h a p n i e t m e e r in d i e n s t s t a a t v a n d e oorlogsmachine, o m te zorgen, dat de toek o m s t i g e a c a d e m i c i , niet m e e r willoze jak n i k k e r s v a n dit s y s t e e m zijn, m a a r a k t i e f verzet plegen .

Johan

Middendorp

oproep van het

Ze zeiden: dan buitenland,

zien

we

ook

Gerda:

Ik ben overal ondergedoken geweest, in A m s t e r d a m , in Utrecht, bij ooms en tantes die g e m e n g d gehuwd waren ook, een poosje bij de een, dan bij de andere. Bij de bevrijding w o o n d e ik bij het Galileiplantsoen. Er zaten Canadezen in de scholen.

Mijn vader is in het verzet gefusilleerd, mijn moeder heeft een vol jaar in A u s c h w n z gezeten. Driemaal kwam er een officieel bericht dat zij dood was. Eens is iemand per vliegtuig terug gekomen en die z e r . je moeoer leeft, t n ze kwam terug, nogal laat. Ze haastte zich niet, ze dacht dat ze niemand meer over had. Tenslotte zat ze aan het Centraal Station en z e r rijdt u toen maar even langs de Newtonstraat. Daar zat ik. M o e d e r heett een pensioen van de Stichting, ze is heri r o u w d . Mijn stiefvader is nu ook gestorven.

Door de btienting b e n ik als kind ook naar SinterKiaasieesten en eens zes weken naar Friesland geweest.

M o e d e r praatte er nooit over. Als ze ero v e r praten komen er huilpartijen. BIJ vader tnuis waren ze m e t hun negenen, van de zes broers is alleen de ene gemengd gehuwde over, oe drie zusters h e D b e n allemaal een kind or een man verloren.

M o e d e r lijdt aan slapeioosneid, ze heeft last van haar hart en van astma.

Ik b e n z e i r voor astma in een sanatorium geweest en een jaar in een pleeggezin in Hilversum. Mijn pleegvader hao ook in net verzet gezeten. Hij had boeken. Door hem ben ik gaan lezen, hen boek als ,de gesel van het hakenkruis' b.v. M e i een jaar of 18 b e n ik bewuster g e w o r d e n , m e n vond ik een krant van kort na de oorlog, daar stond een procesverslag in.

Het ging over de agent die mijn vader heett opgepakt, d e z e n o e die Hannie Schaft ook had gepakt, t e n getuige verklaarde dat hij in oe gevangenis een man had ontmoet, maar niet herkend. De man had gezegd: ik ben Leen. Dat was mijn vader.

Ze hadden hem de leiding v a n de illegale actie aangewreven. Daar zochten ze altijd Joden voor uit.

Bij een tante waar ik juist in huis was, hielden ze een overval, die een hele dag duurde, maar ik heb g e e n mond opengedaan. Ik moet het gesnapt hebben. Maar oude mensen zijn wel vrijwillig gegaan, na

See

D e b e v r i j d i n g h e r i n n e r ik m e h e e l g o e d .

De lichtkogels en eten! Lekker eten; de e e r s t e p i n d a ' s e n b a n a n e n ! T o c h w e e t ik nog hoe w e daarvoor een klein pitje op t a f e l h a d d e n s t a a n . Ik w a s b a n g in h e t d o n k e r , ik b e n h e t n o g w e l e n d a n nam vader m e aan de hand mee. Mijn pleegb r o e r k w a m t e r u g , d a t w e e t ik o o k .

Vader en moeder ...

Bert: Ik w e e t n o o i t w i e zusjes bedoelt.

ze

met

vader

of

haar

Gerda: H e t zijn m i j n o u d e r s , zo v o e l ik h e t We zijn w e l n e r v e u z e r d a n a n d e r e n v a n o n z e leeftijd, sterk g e ë m o t i o n e e r d . O n z e kinderen hebben moeilijkheden door hun ouders, zegt m e n op het Medisch-Opvoedk u n d i g B u r e a u . N o u j a , in m i j n p l e e g g e z i n w a r e n drie onderduikers, er w e r d verzetswerk gedaan, een bepaalde spanning moet e r g e w e e s t zijn. Er w e r d o v e r al d i e d i n g e n g e p r a a t . Er w e r d g e s t e n c i l d , ik m o c h t meehelpen. Mijn pleegzus bracht pamf l e t t e n r o n d . D a t h e b ik v a n h o r e n z e g gen, hoor Ik w a s e r g b e s c h e r m d in d a t strijdbare milieu. S o m m i g e dingen van nu s c h o k k e n m e e r g , n u ik z e l f m o e d e r b e n g e w o r d e n . S o m s w i l ik h e t n i e t z i e n , z o a l s d i e V o n T h a d d e n . D a n v o e l ik a n g s t d a t er w e e r iets zal g e b e u r e n . M i j n pleegouders stelden m e telkens gerust. „We hebben g e w o n n e n en zullen w e e r winnen."

M a a r h e t o n r u s t i g e g e v o e l h e b ik meer dan Bert Bert: D i e u i t g e m o o r d e d o r p e n , ik w e e t d a t h e t g e b e u r t , m a a r G e r d a is e r o n d e r s t e b o v e n van.

D a n g e b e u r t e r w e e r w a t in I s r a ë l .

W a a r m o e t je n a a r t o e ? Ik k a n m e d a a r nog wel overheen zetten.

Gerda: Onbegrijpelijk dat A m e r i k a a n s e soldaten d e V i e t n a m e z e n m e t zien als m e n s e n .

De interviews Eva Tas.

zijn o p g e t e k e n d

door

morris m

before you buy yourreal sheepskin coat.

Uitgebreide sortering dames- heren-en kinder suedenappa-en lamsvacht jassen.

Haarlem: Barteljorisstraat.Tel. ( 0 2 3 ) 3 1 2 6 5 5 Amsterdam: Leidsestraat, (bij Koningsplein), Tel. ( 0 2 0 ) 2 2 3 5 9 6

natuurlijk verkade chocolade, u proeft wel waarom!

(De handigste verpakking beschermt nu M L Blue Mint's nieuwe, heerlijke, fantastisch frisse smaak !) M L Blue Mint nieuwverpakt, stimulerend fris

30 ct

O O K U BENT HARTELIJK W E L K O M

"LEX V A N

IN

WEREN'S"

BAR - BODEGA

TILEX

'99

W a a l s t r a a t 4 8 A m s t e r d a m - Z u i d - t e l . 72 7 0 5 6

Geopend dagelijks: van 3 tot 1 uur zondag's van 4 tot 1 uur

voor een lekker kopje koffie in een aangename sfeer naar

e 贸pre贸贸o Kalverstraat 142 Amsterdam

Amsterdam

H I L T O N - H O T B L Apollolaan

138-140

Rotterdam

H I L T O N - H O T B L Weena 1 0

Schwejk

omnibus

. . 'een

Ut

even

eeuwige

beroemde

figuur

als

en Don

Quichot' schrijft De F r i e s e Koerier. 831 blz. geïll. g e b . ƒ22,50.

Een g o u d e n horloge

ring,

of uurwerk

Theun de vol fit,

koopt m e n allen bij

Vries:

Verhalen-omnibus DE GESPRENKELDE VOGEL . . .'een overrijke

verzameling,

die op de m e e s t

TBonewit

verschei-

den wijze de v e r t e l l e r s g a v e van Theun de Vries e t a l e e r t ' zo oordeelt De G r o e n e .

365 blz., gebonden

de gasaansteker met wereld-service

W. alleen nog Alb. Cuypstraat 166 —

Kinkerstraat 338

ƒ 14,90.

Burchett:

VIETNAM WINT! het ongelooflijke verhaal

h o e h e t on-

mogelijke mogelijk werd en e e n klein, arm

land

kan zegevieren

over zo'n

m a c h t i g e t e g e n s t a n d e r als de U.S.A. 264 blz., geilI. paperback ƒ 1 0 , 9 0 .

Specialiteit in briljantenringen

VOOR DE HANDEL: B.D. LEEFSMA N.V. KERKSTR. 25 AMSTERDAM, TEL 232727

«ff

Uitgeverij

PEGASUS

Leidsestraat 25, Amsterdam, t e l . 0 2 0 — 2 3 11 3 8 .

OUD-KAMPGENOTEN!

ALLEN GELIJK 17 januari zal h e t 25 jaar geleden zijn dat het g r o o t s t e deel der in Auschwitz opges l o t e n g e v a n g e n e n op h e t b e r u c h t e dodentransport werd g e s t e l d Vijf en twintig lange jaren, waarin h e t mij maar al t e duidelijk is geworden dat het in normale tijden door normale m e n s e n b e d a c h t e spreekwoord- ,,De tijd h e e l t alle w o n d e n " voor mij e e n volmaakte onwaarheid i s .

Is h e t s p r e e k w o o r d onwaar? Waren d e tijden abnormaal of waren en zijn wij h e t ?

Voor mij is dit l a a t s t e h e t geval, want in slapeloze nachten gaan aan mijn oog voorbij o n a f g e b r o k e n rijen van „proefkonijntjes" uit h e t experimentenblok, waarvan ik e n k e l e n , die nog overbleven, later mocht behandelen of o p e r e r e n . Vooral ook van de s t u m p e r s die zich vrijwillig opgaven voor de „Puff", op g e g e v e n beloften na drie maanden t e worden bevrijd, een b e l o f t e waarvan mijn Poolse c o l l e g a en ik, die, gedwongen, hen dagelijks m o e s ten behandelen, w i s t e n , dat deze zou worden ingelost in d e g a s k a m e r .

Voor deze l a a t s t e n , waarvan e r g e e n levend ontkwam, h e e f t ook niemand m e e r iets kunnen doen. Laten wij hopen dat

hun familie niet op de hoogte is g e b r a c h t van de l a a t s t e maanden van hun leven.

Voor de weinigen van de „proefkonijnt j e s " die terugkwamen werd door de Duits e regering onder de fraaie leuze: „Wied e r g u t m a c h u n g " (alsof zo iets goed t e maken zou zijn') e e n c o m m i s s i e voor onderzoek ingesteld Ik vroeg toen voor hen ƒ 50.000 s c h a d e v e r g o e d i n g , e e n bedrag dat, o f s c h o o n het toen nog wat betekende, volgens mij al laag w a s . Zij werden afgescheept met ƒ 2800' Voor deze s l a c h t o f f e r s is dus i e t s , h o e weinig dan ook, gedaan; voor anderen m o e s t h e t e c h t e r duren tot voor betrekkelijk korte tijd voordat de publieke opinie rijp w a s gemaakt voor de g e d a c h t e dat, e v e n a l s voor de weduwen van vermoorde gijzelaars of Puttenaren ook voor J o o d s e s l a c h t o f f e r s of hun n a b e s t a a n d e n m o e s t worden gezorgd. Gelukkig zijn wij nu e c h t e r op de g o e d e w e g en ondervindt de Nederlandse c o m m i s s i e , die na lange voorbereiding is gevormd, alle medewerking van de betrokken minister en vooral van de s t a a t s s e c r e t a r i s mr. van de Poel.

Helaas is h e t niet mogelijk gebleken (waarom is mij niet duidelijk) de slacht-

o t t e r s onder de zorgen van de Buiteng e w o n e Pensioenraad t e brengen, maar moet de aanvraag om bijstand worden ingediend bi| B u r g e m e e s t e r en Wethouders van de g e m e e n t e waar het slachtoffer woont. Dan volgt de procedure de g e w o n e ambtelijke w e g , onder supervisie van de „ C o m m i s s i e van Advies inzake Bijstand aan V e r v o l g d e n " , van Lawick van P a b s t s t r a a t 12, Arnhem.

M e t betrekking tot de uitkering werd de mogelijkheid g e s c h a p e n tot h e t verstrekken van e e n periodieke uitkering tot e e n maximum t h a n s van ƒ 203 per week Te v e n s b e s t a a t de mogelijkheid tot h e t verstrekken van e e n bijzondere uitkering ter betaling van kosten w e g e n s g e n e e s k u n dige behandeling en verpleging, a l s m e d e de kosten van andere voorzieningen, verband houdende m e t of voortvloeiende uit de door de vervolging o n t s t a n e invaliditeit, voorzover deze kosten niet door verzekering of e e n der s o c i a l e verzekeringsw e t t e n worden g e d e k t en/of niet zonder redelijk bezwaar uit de inkomsten kunnen worden voldaan.

Toch blijf ik van mening, dat w e m e t alle ten d i e n s t e s t a a n d e w e t t i g e middelen er voor m o e t e n blijven ijveren de p e n s i o e nen t e brengen t e n m i n s t e op de hoogte van d e g e n e die door de Buitengewone Pensioenraad worden uitgekeerd De ver* antwoordelijkheid van alle Nederlander^ is m.i voor alle s l a c h t o f f e r s gelijk

Oud-gevangene 2 0 0 2 0 0 Dr M J E M Stei|ns

Pensionering moet mogelijk zijn R e e d s vanaf h e t o n t s t a a n van h e t Ned. Auschwitz C o m i t é stond de k w e s t i e van schadeloosstelling van nazi-slachtoffers op o n s programma. De v e r z e t s b e w e g i n g Verenigd Verzet had al in 1954 de regering verzocht de J o o d s e nazi-slachtoffers e e n p e n s i o e n t o e t e kennen De oprichting van h e t C.S.N. ( C o m i t é S c h a d e l o o s stelling Nazi-slachtoffers) in mei 1959 was erop g e r i c h t om de a c t i e e e n breder karakter t e g e v e n . Wijd en zijd werd onze s t e m gehoord en honderden brieven van s l a c h t o f f e r s bereikten o n s .

Enige p r a k t i s c h e punten die wij toen r e e d s aan de orde s t e l d e n : 1. Uitbetaling van d e Wiedergutmachung ( s c h a d e l o o s s t e l l i n g ) ook aan de verzetm e n s e n en nagelaten betrekkingen d.m.v. een

directe

uitkering

van rijkswege,

zo

nodig m e t terugbetaling bij e e n vredesverdrag.

Dat de c o m m i s s i e - D r e e s e r toen t o e overging de t o e g e s t o p t e 125 miljoen DM t e verdelen over al d e g r o e p e r i n g e n van nazi-slachtoffers w a s m e e r e e n politieke manoeuvre dan e e n r e ë l e o p l o s s i n g . Zij m e e r goodwill en de regering b e h o e f d e niet t e b e t a l e n . Goedkoop, zuinig en n e t j e s .

2. Een p e r m a n e n t e uitkering aan de Joods e nazi-slachtoffers op b a s i s van h e t BEG ( B u n d e s e n t s c h a d i g u n g s g e s e t z ) , d e Duitse uitbetalingsregeling aan d e nazi-slachtoffers.

W a a r o m ? In o n s lieve landje bestond nog s t e e d s g e e n behoorlijke regeling en de Duitse bood e e n ruimer p e r s p e c t i e f voor onze m e n s e n . Men houde in h e t oog dat deze BEG eigenlijk w a s o p g e z e t voor alle nazi-slachtoffers

in

geheel

Europa.

De

uitkeringen werden t e n s l o t t e beperkt t o t West-Duitsland en tot e e n f r a c t i e van de

miljarden marken die aan de nazi-generaals zijn uitbetaald Wij hebben die cijf e r s al m e e r m a l e n gepubliceerd.

De CADSU kwam en onze m e n s e n ont vingen bedragen die op g e e n e n k e l e wijze h e t grote o n r e c h t o n s aangedaan goed konden maken ZIJ sukkelden voort zondei e r g e n s het j u i s t e begrip t e vinden Inmiddels verkregen de gijzelaars, de Jehovagetuigen en de Puttenaars e e n uitkering op b a s i s van de B u i t e n g e w o n e Pensioenw e t . Zeker, e r bestond e e n rijksgroepsregeling, e e n vervolg op de D.B.V O-uitkeringen, maar e e n oplossing in de zin als boven w a s h e t en is h e t niet.

Wij stelden duidelijk en ondubbelzinniy dat wij ook voor de bijzondere pensionering in aanmerking wilden komen Wij zetten onze a c t i e voort en deze culmineerde in e e n adres aan de T w e e d e Kamer van s e p t e m b e r 1965 aan de regering. Pas na de e m o t i o n e l e rede van Ed Hoornik op onze h e r d e n k i n g s b i j e e n k o m s t in de RAICongreszaal in 1968 ging de pers zich m e t de zaak b e m o e i e n . De aanval van Dick Verkijk op h e t I A K . en op o n s h e e f t ongewild e e n s t e e n t j e t o t df t o e d e zaak bijgedragen M e t alle r e s p e c t ,/oor de goede bedoelingen h e e f t de verruiming van de rijksgroepsregeling o n s tot heden niet

kunnen b e v r e d i g e n . Er zijn gelukkig mensen geholpen, wij zijn daar zeer blij m e e ,

maar h e t moet toch a n d e r s veel t e veel van onze m e n s e n er leven t e veel op de g r e n s m o e d e Het m o e t mogelijk zijn andering t e b r e n g e n .

Er sterven vroegtijdig, van de ardaarin ver

De g r o o t s t e groep van zieken meldt zich niet, omdat de rijksgroepsregeling hun onvoldoende levensmogelijkheden biedt. ZIJ die niet verder kunnen melden zich en hopen daarbij op e e n wonder dat hun in staat stelt behoorlijk t e leven Er is hier

veel aan t o e t e v o e g e n a s p e c t e n die m e e s t a l niet in h e t geding komen, vers p e e l d e kansen door o n b e g r e p e n ondermijning van g e e s t en lichaam.

Regering, kom af m e t p e n s i o e n !

„Met de w e t in j e hand kun j e gaan naar alle kant", zei iemand e e n s t e g e n mij. De ( e x ) - s t a a t s s e c r e t a r i s s e n Egas en van de Poel proberen o n s duidelijk t e maken d a t pensionering van J o o d s e n a z i - s l a c h t o f f e r É op b a s i s van de B u i t e n g e w o n e Pensioen™ wet niet kan Goed, zeiden wij, maar h o e zit h e t dan m e t gijzelaars, Puttenaren en J e h o v a ' s g e t u i g e n ' Dan komt e r e e n lang verhaal, waaruit moet blijken dat dezen indirect iets m e t h e t verzet hebben t e maken enz enz W a t e e n fijngevoeligheid en wat e e n begrip s p r e e k t daar uit Wij willen het duidelijk stellen V e r z e t s m e n s e n en hun nagelaten betrekkingen m o e t e n tot in lengte van dagen blijvend verzorgd worden.

Ook op de g e n o e m d e drie groepen hebben wij geen enkele aanmerking. Wat o n s dwars zit en wat WIJ al v e l e malen hebben t o e g e l i c h t , is dat onze groepering niet u i t g e s l o t e n kan en mag bhjven W I J kunnen de regering zeer wel e e n r e s p e c t a b e l e lijst voorleggen van m e n s e n die een belangrijke rol in h e t verzet hebben g e s p e e l d en t e v e n s tot onze c a t e g o r i e vervolgden behoren Maar daarom gaat het nu niet Regering, laat deze s t e e d s kleiner wordende groepering niet in de kou staan Laat oud-gevangenen en hun nagelaten betrekkingen niet van de treeplank drukken Zorgt ervoor dat onze s t e m wordt gehoord J o s Slagter

V o e t k l a c h t e n ?

IWIÜ H E L P E N

U!

Cees Tak

"VOETVERZORGING" D a m e s - , heren- en kinclerspeciaalschoenen Bilderdijkstraat 69 A m s t e r d a m Tel. 129465 - 124193

V

E R Z . E

K E R I N G

E N KEURSLAGERIJ

„BEER"

onder nieuwe v l a g !

LEVERT ALLEEN HET BESTE TEGEN BILLIJKE PRIJZEN ALGEMEENE

FRIESCHE

GROOT- NOORDHOLLANDSCHE

Specialisten:

OLVEH

U.C.A.

'T HONK Interieurverzorging Kunstnijverheid

105-107-107a

Amsterdam

(Oost)

Telefoon ( 0 2 0 ) 5 12 22

cv, drukkerij heiermann+co.

Elandsstraat 147, 169-173 Amsterdam Telefoon 020-24 59 82 - 23 46 30

A.

PAIS

CONFECTIEZAAK

ZIJDEN- EN

VOOR

WOLLEN STOFFEN

H E T BETERE

GENRE Middenweg

o s s e n w o r s t en kalfsleverworst

P r e t o r i u s s t r a a t 55 - A m s t e r d a m - Tel. 9 4 5 1 7 9

KALVERSTRAAT Beethovenstraat Tel. 720744 Amsterdam

11

Amsterdam

—

146-150,

Lees naast Uw krant

BOEKDRUK OFFSET Alle illustratie, boek- en handelsdrukwerk G e s p e c i a l i s e e r d in s e t s Prima kwaliteit en service, snelle levering

hoek

Telefoon

Vrij Nederland

Spui

23 22 6 4

De Waarheid

de enige krant die ook nü konsekwent stelling neemt tegen West-Duits militarisme en hedendaags fascisme, een principiële krant, onafhankelijk van de monopolies en grote ondernemers vraag

een

gratis

proefabonnement

aan:

De Waarheid antwoordnr. 2 5 1 8 , Amsterdam

r

C H R I S T I N A G U N N E SINGS MIKIS THEODORAKIS' SONGS FROM Z A T O U N A - and f r o m Bouboulinas - and A v e r o f - p r i s o n Een h i s t o r i s c h d o c u m e n t o p d e g r a m m o f o o n p l a a t .

(er hoeft geen postzegel op)

- f

IMPEFUAL - 5 C 0 6 2 . 2 4 1 5 0

19,

90

A d m i n i strati e-ka n too r

't I s g o e d b a n k i e r e n bij de B a r y

J. Haan Administraties Belastingzaken Verzekeringen Botenmakersstraat 78 Zaandam, tel 02980 -68551 B g g tel. 02980 - 66491 Ook

voor

Uw

belasting

aangiften

en

De relatie met onze cliënten wordt gekenmerkt door het besef van verbondenheid, dat ons er toe aanzet uw belangen zo goed mogelijk te dienen.

inkomsten-

vermogensbelasting.

ï V A N

D E R

1 EXCLUSIEVE

H. ALBERT DE BARY & CO. N.V.

Amsterdam: Herengracht 4 4 8 - 4 5 4 Telefoon 221155 Rotterdam: Oppert 3 4 Telefoon 144311

HERENMODE

LEIDSESTRAAT 44

V/H

KUPPERS

AMSTERDAM

A R R O W shirts

Vervolg van pagina 11

De soldaten volgden mij naar de huiskamer, pakten e e n stoel en maakten het zich gemakkelijk. Een deed zijn helm af en legde hem op t a f e l . De andere wilde zich niet t e v e r uitrekken en legde zijn hoofddeksel op d e grond. M e t de holle kant naar boven dobberde h e t a l s e e n o n b e h e e r d e s l o e p . Op het g r o e n e veld van d e helm zaten aan beide kanten m e daillons m e t daarin hakenkruisen. Die bleven heen en w e e r gaan, wiegend a l s de s w a s t i k a aan h e t halskettinkje van mijn m o e d e r . H e t grillige figuurtje werd destijds gedragen a l s m o d e - o b j e c t voor ringen, b r o c h e s en oorknoppen.

Nadat ik h e t formulier vluchtig ingekeken en op tafel gelegd had, haalde ik mijn p e r s o o n s b e w i j s voor d e dag. Ik toonde het en voegde eraan t o e : ,,lk ben g e s p e r r t , kijk m a a r ! " In e e n gelaten houding en m e t haar gedachten schijnbaar e l d e r s , zo s t a a r d e Fietje voor zich uit, alsof de onderhandelingen haar niet aangingen. Ze zat geslagen door h e t noodlot dat, s t e e d s door o n s v e r w a c h t , o n s nu toch o n v e r h o e d s ihad g e t r o f f e n .

Pbngeduldig

geworden c o m m a n d e e r d e e e n der d i e n d e r s : „ G e r e e d m a k e n , m e e g a a n ! " en n e g e e r d e mijn t o e g e s t o k e n p.b.

Terwijl ik h e t oproepformulier stond t e v e r f r o m m e l e n , viel mijn blik op de gegev e n s . Naam, geboortedatum, h e t w a s alles juist. „Maar alléén voor m i j ! " Om vooral tijd t e winnen p r e s e n t e e r d e ik e e n s c h a a l t j e , waarop nog enige overg e b l e v e n b a l l e t j e s lagen, die ze e c h t e r w e i g e r d e n . Een richtte zich op en snauwd e : „ O p s c h i e t e n ! " F i e zat er nog s t e e d s v e r s u f t bij.

Vlug s c h o o t ik in de a f g e l e g d e d a a g s e kleren, terwijl ik in k o e t e r w a a l s Duits pleitte om vrouw en kind t e kunnen acht e r l a t e n . Ik maakte hun duidelijk dat d e kleine ziek w a s en koorts had, waarbij ik F i e ' s hulp m o e s t inroepen om „ k o o r t s " voor mij t e vertalen. (Het w a s h e t e e r s t e woord dat zij uitbracht.)

Ik v e r t e l d e dat Dave'je de afgelopen dag m e t hoogtezon behandeld w a s en nu b e zwaarlijk in de nachtlucht g e b r a c h t kon worden. T e n s l o t t e w e e s ik hun erop dat ik de volgende morgen zou worden losgel a t e n , zoals h e t m e t d e diamantbewerk e r s t o t n u t o e s t e e d s w a s gegaan.

Ze haalden hun s c h o u d e r s op en schudden de koppen, a l s o f ze de w e e r opgez e t t e helmen wilden afgooien. Ze stonden mij nog e n i g e , minuten t o e om mij reisvaardig t e maken. Ik trok mijn o v e r j a s aan en rolde e e n van h e t bed getrokken deken in elkaar.

Fietje kwam m e t e e n stukje zeep aandragen. Plotseling w a s ze uit haar droomt o e s t a n d ontwaakt en sprak ijzig rustig. ,,lk ga m e t jou. J a c q u e s . Ik ga liet kind a a n k l e d e n ! " Ik schrok van haar woorden Het bloed voelde ik uit mijn hoofd vloeien, terwijl mijn maag krampend kneep Ik trok haar dicht naar mij t o e en nam haar lieve zwarte hoofdje in mijn handen en keek in haar donkere ogen.

Toen ik haar zo dicht bij mij had dat onze neuzen elkaar bijna raakten sprak ik t o t haar, ieder woord sterk articulerend, a l s wilde ik haar hypnotiseren: „Fie. luister naar mij. W e e t j e niet m e e r w a t wij s a men a f g e s p r o k e n h e b b e n W a n n e e r het in e e n van o n s beider vermogen lag, zouden wij h e t kind redden! De kans is e r nu. Gebruik j e v e r s t a n d ! " Om haar t e overdonderen b e s l o o t ik s n e l : ,.Blijf jij bij onze Dave. Ik kan mijzelf redden " Sophie w a s e e n nerveuze vrouw Vooral de laatste maanden hadden haar tranen 7

overvloedig g e s t r o o m d . O n t r o o s t b a a r w a s zij. niet in staat zich w e e r o p t e richten, w a n n e e r door razzia's of r e g e l m a t i g e r m e thoden s l a c h t o f f e r s vielen onder o u d e r s of andere bloedverwanten Zij w a s t e zacht van karakter om w e e r s t a n d t e bieden aan haar ontroering en huilde s t e e d s om al d e ongelukkigen.

Ik stond e r dan m a c h t e l o o s bij en kon g e e n troostwoorden vinden. I m m e r s , haar p r o f e t i e : „Ik zie ze nooit m e e r t e r u g , " kon ik moeilijk w e e r l e g g e n Ik had in die ogenblikken van onmacht haar b e traande lieve gezicht zo graag naar mij t o e g e t r o k k e n en haar zorgen w e g g e k u s t .

De „ g r o e n e n " liepen de gang in, langs onze slaapkamer, waar Dave'je lag. Wij hadden h e m bij o n s g e n o m e n om dadelijk bij zijn b e d j e t e zijn, w a n n e e r bombardementen hem wakker maakten of w a n n e e r hij door het a f w e e r g e s c h u t angstig werd.

Ook nu w a s h e t k e r e l t j e , waarschijnlijk intuïtief, wakker geworden. Rechtop stond hij. De handjes om de rand van zijn bedj e geklemd wrong hij zich in bochten en gilde van angst, alsof hij b e g r e e p dat zijn levensloop e e n wending ging n e m e n .

Ik g r e e p d e g e l e g e n h e i d aan e n w e e s d e moffen op h e t kabaal dat hij m a a k t e . „Dat h e b b e n wij iedere avond. Een gevolg van de k o o r t s ! " loog ik erop l o s . Nog begrijp ik niet waarom de soldaten dat gepraat a c c e p t e e r d e n . Ontdooiden hun bevroren zielen? Wilden zij onderweg g e e n last h e b b e n Of m e e n d e n zij hem later nog wel op t e zullen halen?

De dekenrol b e l e t t e o n s e e n innig afs c h e i d . D e deken die a n d e r s onze e e n h e i d o m s l o o t s t o o t t e die nu af. Ik zoende F i e ten a f s c h e i d , duwde haar z a c h t j e s de s l a a p k a m e r in en z e i : ,,Ga maar rustig slapen en neem Dave'je maar bij j o u . " Ik volgde d e d i e n d e r s d e trap a f . Optim i s t i s c h riep ik naar boven: „Tot m o r genochtend!"

7

Eindelijk opluchting, de s t r a a t . Mooi zacht v r i e s w e e r trof ik Duiten. De s t r a a t s t e n e n g l o m m e n e n w e e r k a a t s t e n h e t maanlicht.

Ik had mij in onverschilligheid gehuld a l s in e e n b e s c h e r m e n d harnas. Nu w a s dit echter e e n d o o r g e r o e s t pantser g e w o r d e n .

Het gaf mijn zwakheid bloot en liet mij b e s t o k e n e n wonden door herinneringen en verdriet. Want ik hield van haar.

M i s s c h i e n j u i s t daarom kon ik mij t e r verdediging wapenen m e t onverschilligheid. Voorlopig w a s zij gevrijwaard en kon ik rustig en s t e r k van haar s c h e i d e n . Tem e e r omdat h e t totnutoe liep zoals ik s t e e d s gehoopt en g e w e n s t had. H e l a a s , ik h e b e r ook zo op gehoopt haar w e e r gezond en wel terug t e krijgen.

Boven werd e e n raam o p g e s c h o v e n , waar Fie zich t o t v e r buiten h e t kozijn overheen boog. Haar zwarte glanzende haren wapperden om en in haar wit a f s t e k e n d gezicht. M e t s c h o r g e r o e p : „Daag, d a a g ! " wilde ze onze scheiding overbruggen.

Een t a f e r e e l s c h o o f mij voor d e g e e s t dat ik, s t a a n d e voor dezelfde ruit, meermalen had g a d e g e s l a g e n . Aan de overzijde, hoog boven het huis, zat op de punt van e e n antennepaal e e n door het zonlicht glanzende zwarte kraai t e krijsen.

Een kreet van verlangen naar h e t wijfje,

de wijde omgeving in. Weldra gaf zij g e hoor aan de voor haar lokkende roep en kwam zij g r a c i e u s aanzeilen. D e kraai verliet zijn hoge zetel en s c h o o t op h e t wijfj e af. S a m e n dartelden ZIJ dan verder en verdwenen a c h t e r d e daken.

Sophie w a s , a l s ik maar had gekikt, graag met mij m e e g e t r o k k e n , maar zo w a s h e t b e t e r . A l s h e t rauwe k r a s s e n d e r kraaien klonk haar a f s c h e i d s g r o e t : „Daag! dag Jacques'" Al zovele malen voordien had h e t angstaanjagend daag! over h e t plein geklonken als e e n s c h o r r e kreet van de e e n z a m e reiger door d e avondstilte. Wij hadden in de z o m e r van '42 de g r o e t gehoord in v e l e toonaarden, van kinderen, vrouwen en mannen.

Dat w a s in h e t begin, toen m e n zich vrijwillig o p w e g begaf. M e t dronken moed. maar de a n g s t in h e t hart m e e d r a g e n d , traden zij de o n z e k e r e t o e k o m s t t e g e m o e t .

Zij werden door de achterblijvenden, die zich niet minder moedig wilden tonen, t e ruggegroet m e t e e n benepen „Da-ag!"

M e t van zenuwspanning dichtgeknepen keel hingen de m e n s e n uit de ramen en zagen zichzelf zo al gaan.

Wij staken de korte s t r a a t over die op het plein uitliep. Aan h e t a n d e r e einde woonde h e t gezin van mijn broer Hoe ging h e t daar t o e ? Lagen zij e r in diepe rust of w a s het daar ook e e n v e r s t o o r d n e s t geworden. S l e c h t s e e n dertigtal huizen verwijderd leek h e t mij of ze in e e n ander deel van de wereld l e e f d e n . Zo ook de familie van Fie haar broer in de s t r a a t a c h t e r d e onze M a a r zij waren g e m e n g d gehuwd.

Toen kwamen wij op h e t plein. De s t r a t e n lagen verlaten, a l s van e e n stad waarvan de bevolking gevlucht i s . Alleen haar roep en de stappen d e r b e s l a g e n laarzen onderbraken d e s t i l t e .

1946

TUSSEN DE PAGINA'S ,,U w e e t natuurlijk dat ik het altijd graag d o e " , zei prof. Röling uit Groningen, g e vraagd om na vijf jaar opnieuw zijn visie t e geven op Auschwitz en oorlog. Hij is te druk m e t c o m m i s s i e w e r k in h e t belang van d e v r e d e .

Opperrabbijn Berlinger s c h r e e f o n s : „Gelukkig is h e t vraagstuk van d e oorlogsmisdadigers voorlopig van de baan. Ik hoop d a t wij nooit m e e r tijd e n m o e i t e hieraan b e h o e v e n t e b e s t e d e n , wij m o e t e n e c h t e r waakzaam blijven Zoals u begrijpt ligt d e zaak mij warm aan het h a r t . " Van prof. Verkuyl, e v e n e e n s e e n overbelast man, ontvingen wij e e n sympathiek briefje „omdat ik h e t eigenlijk w e l e e n s ben m e t de g e d a c h t e dat wij door m o e t e n gaan m e t a t t e n t t e zijn voor die s i t u a t i e s in d e wereld waarin dezelfde g e e s t die in Hitler-Duitsland h e e r s t e op a n d e r e wijze zich openbaart "

V O O R ELK JAAR EEN D O L L A R !

„Voor elk jaar e e n d o l l a r ! " s c h r e e f de trouwe New-Yorkse vriendin van het Ned. Auschwitz Comité en zij maakte 25 dollar over U b e h o e f t m e t a c h t e r t e blijven. Ook u kunt voor de 2 5 s t e herdenking 2 5 dollar of gulden overmaken, of 25 maal 25 of 25 kwartjes of dubbeltjes Dit blad. u ziet h e t , kost zeer veel geld Door uw bijdrage helpt u o n s werk voort t e zetten, postrekening 29 30 87 - gem.giro Amsterdam N 5500 - t.n.v. N.A.C., A m s t e r d a m .

U kunt anderen dit blad laten lezen!

Vraagt bij het s e c r e t a r i a a t zoveel e x e m plaren aan a l s u nodig a c h t .

U kunt dit blad blijven lezen: u b e h o e f t s l e c h t s uw naam en adres op t e geven aan h e t s e c r e t a r i a a t , Victorieplein 32', Ams t e r d a m Z.