Auschwitz Bulletin, 1975, nr. 01 Januari

O O

z

natuurlijk verkade chocolade, u proeft wel waarom!

O

0.

Lil

U houdt een uitvoerig, mooi drukwerk in uw hand. U leest van een herdenking, van acties. Dat kost allemaal heel veel geld.

Hoe komen wij daaraan? Door bijdragen, groot en klein, misschien van u en heel veel anderen.

Belangrijke bedragen ontving het N.A.C. van het ministerie van CRM, van de gemeente Amsterdam, van de N.C.R.V., van de schrijver Jan Wolkers, van de firma's Albert Heyn en De Bijenkorf.

U behoeft niet achter te blijven. Juist de hulp uit alle kringen, uit alle streken van ons land en van onze vrienden in alle werelddelen maakt ons werk mogelijk. Elk bedrag is welkom!

Bijdragen op postrekening 293087 of Amsterdamse gemeentegiro N 5500 beide t.n.v. N.A.C, Amsterdam.

I. Stibbe, penningmeester N.A.C.

PISA loopt voor op de s c h o e n e n m o d e van morgen Kalverstraat 14 Tel. 24 59 10 AMSTERDAM

VAN

VEEN'S

SLAGERIJEN

AMSTERDAM

11 filialen Hoofdkantoor

Jacob

v. Lennepstraat 280

tel. 14 37 28 D e slager

met de meeste

bekroningen

voor een lekker kopje koffie in een aangename sfeer naar

^贸pre贸贸o

Kalverstraat 142 Amsterdam

nederlands auschwitz comité Waakzaam en solidair Dertig jaar. . . Wie meende ook weer Auschwitz te kunnen afschrijven, goed om te herdenken voor een slinkend groepje, dat nooit zal kunnen vergeten, omdat het alles heeft verloren, alleen overbleef een klein groepje maar waarvoor Auschwitz de dag van gisteren blijft?

Anderen 'herdenken' Auschwitz op hun manier. Al voor de jaarwisseling werd bij onze oosterburen een campagne gevoerd, niet om beter laat dan nooit met het nazidom af te rekenen, maar voor vrijlating van de drie van Breda (eveneens voor de twee SS-ers in Italië en Hess in Spandau).

De hoogste instanties in de Bondsrepubliek tot president en kanselier toe, waren al eerder binnenkamers ingeschakeld voor de dubbele gratie voor het drietal. Luidkeels is er nu al tweemaal geleurd met petities door het Verband der Heimkehrer (lees oud-SS-ers) voor wat deze heren 'krijgsgevangenen' noemen. De voormalige Evangelische kerkpresident Wilm bleef niet achter met brieven naar de regering in Den Haag en publikaties in de neonaziNationalzeitung.

Op Nieuwjaarsdag verraste bisschop Kurt Scharf van Berlijn ons met de bekende jeremiade en tevens met een nieuwtje: de Wereldraad van kerken en een zg. Joodse wereldraad zouden met hem voor vrijlating van de drie optreden. De Nederlandse vertegenwoordiger van het Joodse Wereldcongres wees de suggestie scherp af, de Nederlandse Raad van Kerken ontkende elk overleg, de Noorse oud-verzetslieden eisen juist bestraffing van oorlogsmisdadigers. Ministerpresident Den Uyl verklaarde dat vrijlating van de drie in zijn kabinet niet aan de orde is, was of komt. Naar onze mening had de Nederlandse ambassade in Bonn evenmin de SS-Heimkehrer met hun lijsten dienen te ontvangen.

Levenslang is daar trouwens levenslang, behalve voor de moordenaar-bureauchef.

HERDENKINGSNUMMER O p l a a g : 25.000 e x e m p l a r e n 19e jaargang, nr. 1, jan. 1975 secr.: victorieplein 32', amsterdam-z., postgiro 293087 bankrek.: AMRO, bijk. van baerlestraat, amsterdam-z. gem.giro N5500 N.A.C. red.: amsteldijk 23, amsterdam-z.

Het Nederlands Auschwitz Comité handhaaft uiteraard onverkort zijn standpunt: geen vrijlating en wijst, evenals b.v. de Contactgroep van verzetsgepensioneerden, elke zgn. humanitaire inmenging van buitenaf van de hand. Het zet dan ook van ganser harte de samenwerking voort binnen het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers, dat in 1972 is ontstaan tijdens de grote volksbeweging tegen de vrijlating van de drie. Het Centraal Orgaan is toen in het Catshuis ontvangen en door de regering erkend als gesprekspartner. Het verkreeg de toezegging — nadat de Kamer collectieve gratie per motie had afgewezen — dat geen van de drie afzonderlijk zou worden losgelaten zonder voorafgaand overleg met het C O .

Dit was ook de strekking van de massaactie die toen culmineerde in een overweldigende opkomst bij de herdenking van de Februaristaking. De toen voor het eerst sinds '45 hervonden eenheid willen wij als een kostbaar goed bewaren.

Al dertig jaar leven wij niet meer in het jaar dat Auschwitz werd bevrijd. Was Auschwitz toen al langer dan vijf jaar 'in werking' geweest? En is het die 27ste januari 1945 wel voor altijd en overal dichtgegaan? Maar als het pas ophoudt te bestaan als er niemand te vinden is die het op gang houdt, zal Auschwitz dan ooit bevrijd worden? Of wij van Auschwitz?

Het zijn vragen waaraan wij niet voorbij kunnen gaan. Nog steeds zijn er concentratiekampen of hoe die oorden mogen heten, zitten er mensen achter prikkeldraad en in martelholen.

Nog zijn er fascistische en andere geweldregimes en loopt het merendeel van de bedrijvers van de oude misdrijven vrij rond. De Bondsjustitie laat ze aan de lopende band vrij, u leest het hier weer.

Neonazi's dreigen en brallen, neo-fascisten plegen (bom)aanslagen in Italië.

Is dan alles tevergeefs? Moeten wij allen, ouder geworden, de eindelijk bevochten tegemoetkoming aanvaarden en de dingen verder op hun beloop laten? Als wij al deze en nog meer vragen aan de orde stellen dan hebben wij het antwoord eigenlijk al gegeven. Wij leggen u dit nummer voor, vol met problemen van vandaag, die verwijzen naar dertig en meer jaren geleden. Wij doen dat wel degelijk om een weg te vinden in het heden, omdat wij de doden in Auschwitz nooit meer uit de as kunnen wekken. Wel kunnen wij proberen te zorgen dat hun dood een alarmsignaal blijft. Afdoende bleek dat niet, in Chili en Indonesië zitten eilanden vol martelaars, nu die er in Griekenland net zijn afgehaald. Maar wij die Auschwitz hebben overleefd of kun-

nen ontgaan, zien het als onze plicht te blijven hameren. Te waarschuwen, als oorlog dreigt, te wijzen op een veeg teken als rassenwaan en natuurlijk in elk geval op te komen voor alle overlevende slachtoffers. Een handjevol leek dat eerst; niet zo heel weinigen van de tweede generatie blijken extra zorg te behoeven.

Verantwoording daarvan leggen op deze bladzijden gasten en medewerkers van Centrum '45 af en ook de verzetsvrouw en de dichters. Tot de vervolgden door de nazi's behoorden zigeuners en homofielen; de moordenaars hadden zich niet of nauwelijks te verantwoorden. Over al deze dingen schrijven een Eerste Kamerlid en een hoogleraar, een ambtenaar, verzetsmensen en een student die de zoon is van een oud-gevangene. Op zijn verzuchting reageert dit gehele nummer. Maar in het bijzonder de korte aantekening van minister Den Uyl. Dat is een oproep tot solidariteit met de slachtoffers, ja, maar ook met onszelf en alle anderen die nooit slachtoffers mogen worden. En tot waakzaamheid, die juist in deze dagen opnieuw zo nodig blijkt, nu de Heimkehrer en hun vrienden de slachtoffers en de strijders voor recht durven te beschuldigen. Een enkel voorbeeld uit één week in november '74: in een Hamburgse sporthal demonstreert Hitiers NSDAP-Auslandsorganisation compleet met nazi-uniformen en hakenkruisen, nadat de convocaties, eveneens met het in de BRD verboden hakenkruis frank en vrij per post waren verstuurd, ondanks de afzender: NSDAP, de nazipartij! Maar 7 Keulse jongelui zaten toen in de bak, omdat zij verspreiding van uittreksels uit Mein Kampf door andere Hitlervrienden hadden willen beletten! En natuurlijk, vaandrig Junker, die durfde schrijven dat veroordeelde oorlogsmisdadigers Bundeswehr-generaals worden werd in Wiesbaden veroordeeld en gedegradeerd.

Inderdaad, beestachtig, zoals een nazivriend ons noemde.

Waakzaamheid en solidariteit, zij zijn geboden, ook in 1975.

E.T.

Dit is het januari- of herdenkingsnummer van ons periodiek, dat minstens zesmaal per jaar verschijnt. Wilt u het blad van het Nederlands Auschwitz Comité geregeld ontvangen, geeft dan uw naam en adres op aan de administratie, D. van Geens, Ortelisstraat 178 hs., Amsterdam-W. Duidelijk geschreven en liefst op een briefkaart.

N.A.C.

R U B I N S T E 1 N E L I S A B E T H

A R D E N

T E I D B M " B.V.

9*

S T E N D H A L DR.

P A Y O T

Import

L A N C Ó M E

voor dames-heren

O R L A N E A

Y E R

en alle bekende F r a n s e

BEETHOVENSTRAAT

O o k vanuit

5A

hoek

Apollolaan,

gemakkelijk

te

BLEYENBURG 4 D E N H A A G Tel.

6 4 6 9 20

AMSTERDAM

(020) 79 63 71

Amstelveen

en kinderen

Parfums

Parfumerie Parisienne TELEFOON

beenbekleding

bereiken.

N.V.

TEX

C r u q i u s w e g 89 A m s t e r d a m C .

Verkrijgbaar bij b o e k h a n d e l Pegasus

LA RÉSISTANCE c h r o n i q u e illustrée 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1950

Oldenburg-De Beethoven

5 delen + 2 0 0 0 blz., plus cassette met d o c u m e n t e n totaal f 5 4 0 , -

DEUTSCHLAND IN ZWEITEN WELTKRIEG

RODALO

v°

u n

9

®

Randy-Jeams

(deel 1, a n d e r e delen in v o o r b e r e i d i n g ) 644 blz., g e b o n d e n

f a s h i o n

f 50,55

D A T ZIT W E L

IMPORT-EXPORT

PEGASUS, LEIDSESTRAAT 25, A M S T E R D A M TELEFOON 020-231138

Koningin Wilhelminaplein

GOED

12—14

Tel. 1581 7 0 - 1 7 5 4 7 4 Amsterdam-1017

p 0 bv

ess

BONEWIT IS EN BLJFT DÉ HORLOGER-JUWELIER V A N

AMSTERDAM

AL BIJNA 50 J A A R !

D O O R EIGEN I M P O R T ISARWEG 6 A m s t e r d a m - Sloterdijk T e l . 11 12 32

VAN

U U R W E R K E N EN J U W E L E N

60%

VAAK

GOEDKOPER

ALBERT C U Y P S T R A A T 166 TEL. 79 09 78

N u Victor v a n Vriesland d o o d is De d o o d volgt o n s o p d e v o e t . Dit geldt voor ieder levend w e z e n . Hoe z o u d e n wij het v e r g e t e n , nu dagelijks juist in o n s midden m e n s e n sterven voor w i e e n i g e verlichting d a a g d e . Wij voelen m e e m e t wie hun na s t a a n . Dit blad w o r d t o o k o p g e d r a g e n a a n hen die h e b b e n g e l e d e n e n wier g e r i n g e h o o p niet m e e r kan w o r d e n vervuld.

Er zijn o n s o o k m e n s e n ontvallen die van g a n s e r harte m e t o n s w a r e n e n die o n s werk jarenlang actief hebben ondersteund.

W i e ziet dan niet dr. V i c t o r van Vriesland v o o r zich. Hij is g e s t o r v e n na e e n rijk gevuld leven d a t van alle k a n t e n m e t w e e m o e d e n d a n k is uitgeluid. Wij m e n e n niet b e t e r t e k u n n e n d o e n dan zijn e e r s t e bijdrage in o n s blad t e herdrukken — d e z e s t a m t uit 1 9 6 3 .

Er h o e f t g e e n w o o r d a f of bij: d a t s p r e e k t v o o r zichzelf en v o o r V a n Vriesland.

De zin der

herdenking

Een herdenking van d e bevrijding van A u s c h w i t z o p 2 7 januari 1 9 4 5 kan in d e stilte van d e b i n n e n k a m e r g e b e u r e n . G e beurt zij in het o p e n b a a r en collectief, dan h e e f t e e n dergelijke herdenking uitsluitend zin, w a n n e e r zij iets a n d e r s b e t e k e n t dan e e n bevrediging van d e persoonlijke sentim e n t e n e n e m o t i e s , die d e z e herinnering o p w e k t . Zij h e e f t alleen zin, m e t a n d e r e w o o r d e n , w a n n e e r zij e e n nuttig resultaat h e e f t v o o r d e g e m e e n s c h a p . Wij m o e t e n d u s d e z e bevrijding h e r d e n k e n m e t e e n s c h e r p g e v o e l v o o r d e actualiteit en m e t het diepe b e s e f , d a t het g e v a a r van openlijk of g e h e i m f a s c i s m e in o n z e tijd, ook internationaal g e z i e n , waarlijk niet veel geringer is dan het w a s in d e j a r e n , die t o t A u s c h w i t z geleid h e b b e n .

W a n n e e r wij dit diep b e s e f f e n e n o n s hiervan r e k e n s c h a p g e v e n , w a n n e e r wij t e allen tijde w a a k z a a m blijven en verenigd in o n s a c t i e f v e r w e e r t e g e n e e n herleving van w a t t o e n t o t s t a n d is g e k o m e n , dan e e r s t h e e f t e e n gezamenlijk h e r d e n k e n van dit verleden en van d e z e bevrijding e e n gerechtvaardigde betekenis.

De 30ste Auschwitz-herdenking 1975 26 januari zal het op een dag na precies dertig jaar geleden zijn dat het kamp Auschwitz door het Sowjetleger werd bevrijd. Deze zondag zal geheel in het teken staan van de Auschwitz-herdenking.

13 uur

Bloemlegging bij de urn met as uit Auschwitz op de Nieuwe Oosterbegraafplaats te Amsterdam. Verzamelen bij de ingang Kruislaan. Te bereiken met tramlijn 9 en bus 8.

Dit is het zinvolle begin van de herdenkingsdag, leder is welkom.

Komt allen!

15 uur

Bijeenkomst in de grote aula van het Instituut voor de Tropen te Amsterdam, ingang Mauritskade.

De grote violist Szymon Goldberg vliegt speciaal van Londen naar Amsterdam om voor deze gelegenheid solo te spelen.

Enny de Leeuwe, onze gevierde en trouwe medewerkster, draagt voor.

Het Collegium Musicum Judaicum o.l.v. Chaim Storosum, wijd en zijd bekend, zal voor ons optreden. Er wordt joodse muziek uitgevoerd, deels speciaal voor deze dag gecomponeerd. Leden van het Collegium zijn Erika Waardenburg, harp, Nadia David en Daniël Esser (cello) en Dieke Visser.

Chaim Storosum (bariton) zal ook het Jizkor, het herinneringsgebed voor de doden, ten gehore brengen.

Mr. Anneke Goudsmit houdt de herdenkingsrede.

De zaal gaat open om 14 uur. In de hall wordt u een kopje koffie aangeboden, we ontmoeten elkaar en maken een praatje.

Het Instituut voor de Tropen is te bereiken met lijn 9, 10, 3 en bus 11 en met de CN-buslijnen uit het Gooi enz. Vanaf de N. Oosterbegraafplaats wordt voor vervoer gezorgd.

De toegang is gratis. Kaarten, zolang de voorraad strekt, verkrijgbaar bij mevr. Furth, Diemerkade 43, Diemen, tel. 020 — 358842, mevr.

Van Geens, Orteliusstraat 178 hs., Amsterdam-W., tel. 0 2 0 - 3 8 5 5 7 2 en 's middags aan de zaal.

Victor E. van Vriesland

18 uur

Vriendenmaaltijd in het Alpha-hotel, Europa-boulevard, ter voortzetting van de reünie. Wij kunnen beschikken over de Rembrandtzaal, onder elkaar blijven en ons het diner laten smaken. De kosten voor de maaltijd van vier gangen en koffie zijn f 20. Er is nog een beperkt aantal plaatsen. Voor inlichtingen belle men mevr. Furth, 020—358842. Men wordt verzocht bij bestelling tevens op te geven of men wel of niet over eigen vervoer beschikt. Ook zij die al hebben besteld, maar niet hebben opgegeven of zij eigen vervoer hebben, worden vriendelijk verzocht dit alsnog telefonisch mee te delen. Er wordt gezorgd dat iedere deelnemer van het Inst. v. d. Tropen naar het Alpha-hotel wordt gebracht. Het hotel is buitendien bereikbaar met lijn 4 en bus 8, 15 en 49.

Tot ziens op de herdenking!

Omslagtekening

Nederlands Auschwitz Comité

en portret van Szymon Goldberg: Paul Citroen.

5

Wij wensen onze Hofleverancier

adverteerders en lezers een voorspoedig 1975

HANDELSOPLEIDING

Dinkgreve Talen Typen Steno M iddenstandsdiploma Erkende opleiding

Boekhouden M.O. S.P.D. M.B.A. Marketing Praktijkdiploma's Boekhouden

KANT.: WILLEMSPARKWEG 31, AMSTERDAM-Z.

761176* 5 LES-ADRESSEN • • •

ZUID WEST SLOTERMEER

•

NOORD

•

AMSTELVEEN

Lid van de V.P.O. Vraagt

prospectus

Auschwitz is een eindpunt geweest. Een wreed eindpunt voor ontelbare mensen, die stelselmatig eerst werden beroofd van hun waardigheid, toen van hun bestaansmogelijkheden, en tenslotte van hun leven. Voor mij en talloze anderen is Auschwitz een term die aangeeft, waarom een belangrijk deel van de familie nog slechts bekend is van foto's en verhalen.

Voor degenen die levend uit de verschrikkingen zijn gekomen is Auschwitz de onuitwisbare, steeds terugkomende nachtmerrie van verschrikking en terreur.

Ook de bevrijding van Auschwitz was een

Dit jaar is het dertig jaar geleden dat Auschwitz werd bevrijd. Die vaststelling zou voldoende moeten zijn om er verder het zwijgen toe te doen, omdat de naam Auschwitz ver is uitgegroeid boven zijn geografische betekenis, en een begrip is geworden dat staat voor alles wat ooit is gepresteerd op het gebied van machtswellust, onmenselijkheid en misdadigheid.

Toch passen bij de herdenking van de bevrijding van Auschwitz een aantal opmerkingen die, helaas misschien, niet genoeg onder de aandacht gebracht kunnen worden.

Het functie. kingen hen, van

Het

van

die de

bewaart

de

de

vond

dwingt

kampen

plicht

de

te

voeren,

Zij

heeft

hebben Onze

de

heeft

dat ook

dat

zich

ons

aan

aan

van

die van

de

die

onder

30

voor

de

verschriklot

waar

die

optreden

geleden,

tegenover ons

de

willen

jaar hen

worden

Nederlandse werking nu

de

ver-

kwijten

van

zo

uit

geholpen.

nationaliteit de

herdacht

geleden

ver-

zijn.

plicht

kunnen

plaats

vrijheid

Vervolgingsslachtoffers

hun

van

nabestaanden

politiek

werd

onder

moet,juist

land

de het

vernietiging

overal,

die

dubbele

nodig.

mateloos

tienduizenden hen,

plaats

en

zijn

zorgvuldigheid

Uitkering

verloren,

eerste

hoe

familie,

solidariteit

worden

Beide

een

behoedt

meedogenloosheid

besef

hun

Wet

Het

waakzaamheid en

vervult

herinnering

overleefden

uiterste

en

regering

door

tot

Het

tot

volgden De

de

herinnering

aangerand

kenmerkt.

Comité

nazi-terreur.

slachtoffers.

De

wordt

Auschwitz

werd

wet

gebracht.

gaat bevrijd,

in

gelden.

J.M.

den

Uyl

r

1 9 . 1 2 . 7 4

1

•

/

.IVvVt/ /

eindpunt. Er werd een einde mee gemaakt aan een periode van ongekende onmenselijkheid, voortgebracht door het Duitse fascisme.

Toch mag een herdenking van de bevrijding van Auschwitz niet in het teken staan van het gedenken van een voorbije zaak.

Natuurlijk is het in stilte stilstaan bij de ontelbare slachtoffers zinvol, maar daar mag het niet bij blijven. Auschwitz heeft de mensheid een harde les geleerd, en die les moet levend blijven. Het heeft geleerd waartoe het fascisme leidt, met zijn machtswellust, zijn corruptie en zijn rassenwaan, en dié les is een van de kostbaarste die de mensheid bezit. Het vergeten of naar de achtergrond dringen van die les zal onvermijdelijk met zich meebrengen dat hij opnieuw moet worden geleerd.

Herdenken van Auschwitz moet daarom in de breedste zin in het teken staan van het 'Dat nooit meer!'. Het Hitler-fascisme is in de Tweede Wereldoorlog van zijn macht beroofd, maar daarmee is het fascisme niet uitgeroeid. In West-Duitsland, dat inmiddels weer is uitgegroeid tot een wereldmacht en in Europa de boventoon voert, treden oude en nieuwe fascisten steeds brutaler op, ook binnen de grote politieke partijen, en kunnen schendschriften waarin oorlogs-'heldendaden' worden verheerlijkt weer openlijk worden verspreid. In vele landen is net fascisme aan de macht; de rassenwaan is nog lang niet uitgebannen. Solidatiteit met de volkeren van landen als Vietnam, Indonesië, Chili, Zuid-Afrika, Spanje en de vele andere die helaas nog aan dit rijtje kunnen worden toegevoegd, is en blijft hoogst noodzakelijk.

In eigen land past een strijdbare waakzaamheid tegen alle pogingen, op welke manier dan ook fascisme en rassisme te doen herleven, en het gebeuren waarvan Auschwitz een onderdeel is geweest te 'relativeren' of af te zwakken. Rassistische uitlatingen als bij de laatste verkiezingen werden gehoord, herhaalde pogingen om de beulen van Breda vrij te krijgen, herdrukken van schendschriften en zelfs een poging 'Mein Kampf' weer uit te geven als een onschuldig curiosum, al die verschijnselen wijzen erop, dat in dat opzicht het laatste woord nog niet gezegd is.

De wonden die door Auschwitz zijn geslagen kunnen niet meer worden geheeld, zomin als kan worden hersteld wat in een relatief korte spanne tijds door het fascisme is aangericht. Maar juist die onherstelbaarheid moet de onontkoombare zekerheid afdwingen, dat vóór alles een herhaling, een nieuwe onderwerping van de mensheid aan deze geseling, met alle middelen voorkomen moet worden. Dat is de les die met het bloed van ontelbaren in de geschiedenis is gegrift; we zijn het aan de slachtoffers verplicht daaraan te werken. Mij dunkt dat er geen betere manier is om hen te gedenken.

Mr. Tom Boekman

Amsterdam HUlon

376 deluxe rooms, new amsterdam grill, half moon bar. coffee-shop. fietsotheque discotheque. shopping arcade, canal boat rides. spacious parking area. amsterdam's finest hotel.

Amsterdam Hilton Apollolaan 138, 020 - 73 06 22

Schiphol Airporl Hiltnn

niUVll

over 200 sound-proofed guest rooms, popular dutch oven restaurant, delft sandwich shoppe for a quick luncheon. swimming and sauna, free shuttle service to terminal building, amsterdam's newest hotel.

Schiphol Airport Hilton P.O. Box 7685 Schiphol Centrum Tel. 020-511 5911

KONINKLIJKE EMBALLAGE INDUSTRIE

VAN LEER B.V.

BOEKEN AFFICHES Ook U bent hartelijk welkom in Boekhandel

ROBERT PREMSELA van B a e r l e s t r a a t 78 Telefoon 72 42 66

Bar-Bodega TILEX Waalstraat 48, hoek Merwedeplein Telefoon 7270 56

HERGO

A m s t e r d a m s e w e g 206 Amstelveen T e l . 0 2 0 - 4 3 43 00

Beethovenstraat 49 Maasstraat 53 Buitenveldertselaan 40 Pretoriusstraat 53 Uw adres voor 1e klas VLEES EN VLEESWAREN Speciaal aanbevolen: OSSE KOOKWORST Tel. 713098

Dagelijks geopend 3.00—1.00 uur Vrijdags en zaterdags 3.00 —2.00 uur

een

ander

tenzij

antwoord

een

zit er t o c h

een-goed-geheugen

( o p zich een

contra-

de slinger n o g naar rechts uitsloeg nooit is g e k o m e n . En dat allemaal met d e razende snelheid,

die

langer

liggende

wetsont-

w e r p e n gemakkelijk inhaalt: bij zoveel i n -

ook het m a x i m u m aan h e r i n n e r i n g s v e r m o -

spanning

gen

aan toe het al meer d a n t w e e jaar o p zijn

uitmaakt,

en

'de

Bartsch'

kindermoordernaar

uitroept,

van

destijds reeds heette: 'erger

wie

dan

d e e d , geschiedde in Duitsland

worden

in,

dictio in terminis) tien jaar teruggrijpt, w a t

Jürgen

Dertig jaar daarné m o e t er meer

niet

lezer-van-de-Bildzeitung-met-

het

wat

hij

nimmer'.

natuurlijk

niet

meer

beurt w a c h t e n d e F r a n s - D u i t s e - v e r d r a g ter berechting v a n o o r l o g s m i s d a d e n ook te

bekrachtigen,

D e aanslag o p de Berlijnse rechter G ü n t e r

toch

v o n D r e n k m a n n valt uiteraard o o k

moeten).

onder

k o m je er

nog

een

Beate

keer

Klarsfeld

voor

in

nog

zal

het

het ' B a a d e r - M e i n h o f ' - b e s t e k .

Niet:

Bewijsmateriaal is niet g e v r a a g d , wel een

M a a r : andere g r o e p e n , a n d e r e z e d e n .

begrafenis met kransen 'ein letzter Gruss,

persdienst ' D e m o k r a t i s c h

Hertha

communistische

B S C ' , een vrije

demonstratiemid-

andere

tijden,

andere

er

geweer

gewoontes.

Initiatief',

De

geen

mantelorganisatie

doch

Ge-

d a g e n een sfeer, die z o n a t u u r g e t r o u w bij

een hoofdzakelijk uit v a k b o n d s k a s s e n

schiedenis m a g zich dan zelden in dezelf-

de laatste d a g e n van een andere republiek

subsidieerde

Münchener

de gestalte herhalen, de gedaante waarin

aansloot dat enkele

gegaan

simpel

de ' h e d e n d a a g s e W e s t d u i t s e historie' o p -

kortstondige) arrestaties in kerkelijke krin-

n i e m a n d onder alle tot n u toe a a n g e k l a a g -

k o m t , is d e p r i m e r e n d g e n o e g .

g e n er haast vanzelfsprekend

de n a z i - m o o r d e n a a r s ooit z ó lang in v o o r -

gedacht

aan

vijftien

jaar

daarvóór.

Natuurlijk betekende de N S D A P w a t anders

dan

zelfs

CDU

nog wel

en

CSU

ge-

den:

(zij het ditmaal bij

nog

behoor-

nu is in elk geval d e Berlijnse

alweer verdeeld in een

kerk

'obrigkeitsgetreue'

dan

arrest zat als de

groep,

vast

te

ge-

is verder

stellen,

hoe

Baader-Meinhof-verdach-

ten reeds zitten en h o e d e meeste

nazi-

vleugel en in een ' b e k e n n e n d e Kirche'.

misdadigers,

lozen er n o g g e e n zes miljoen, maar in een

De vlaggen

komt, o p vrije voet verschijnen.

w o o n g e m e e n s c h a p waar de meesten

h e b b e n v o o r rechter D r e n k m a n n exclusief

D e dienst heeft zes n a m e n o p

halfstok

gezet, ' z o n d e r d e pretentie naar volledig-

zamenlijk en

racisme

ook

nog

zijn één

altijd

als

miljoen

'een

werkhet

ongelukkig

van

alle

gehangen.

overheidsgebouwen Uiteraard

niet

voor

het

al

tot

ogenblikje' b e s c h o u w e n ( N e w Y o r k Herald

Holger M e i n s , d e in hongerstaking

T r i b u n e , 17.12.1974) en het hele d e r d e rijk

k o m e n 'neo-anarchist', over wiens lot het

Gelukkigen, die de laatste

als

eerste officiële w o o r d van m e e d o g e n

gens

een

bedrijfsongeval,

krijgt

ook

de

p o g r o m s t e m m i n g tegen wat dan gemakshalve globaal als ' n e o - a n a r c h i s t e n '

wordt

altijd is uitgebleven. rechter

Dietmar

Maar

omge-

zo

nog

evenmin

voor

Kupke uit Frankfurt,

die

hadden

geschorst

had

we-

met

de

Kurt

Struve, Gerhard

Erren,

hem

maanden

gezondheid

Kühnel, dr. L u d w i g H a h n ,

voor

die

zwakke

Hartmut

ren

geschreven,

hun

deld:

b e r o o f d e . O p de dag dat hij zijn s u p e r i e u -

gewaarschuwd,

rijtje

Adolf

W i l l y Brandt heeft ervoor

erover

leven

een

grootst mogelijke consideratie zijn b e h a n -

zich o p

Heinemann

het

proces

heid te streven'.

a a n g e d u i d , een geheel eigen reliëf.

Gustav

10 d e c e m b e r zelf v a n

hun

Pulmer,

Gustav de

dr.

Barchdorf.

ergste

'Wat

misdadigheid

staat

onder

er het

Kurt Scharf ertegen g e b e d e n . Alles in d e

m o e t e n uitleggen, w a a r o m hij het had g e -

Duitse volk?'

afgelopen

w a a g d kritiek o p al te lang v o o r t s l e p e n d e

Zes t o t 'levenslang' v e r o o r d e e l d e n . K ü h n e l

weken.

Berlijn b o y c o t

En

'het

wat

helpt

rechtse

het?

midden',

In op-

nazi-processen

te leveren

—

t r e d e n d e onder de n a a m C D U en v o l g e n s

overigens als enige direkte

de j o n g s t e opiniepeilingen g o e d v o o r een

het totaal

verkiezingspercentage

v a n 55, de

bijeen-

mislukken

van

kritiek,

de

revisiezaak-

Fasold m e e b r a c h t , w a a r d o o r de W e s t d u i t -

k o m s t in het huis v a n de j o o d s e g e m e e n -

se justitie weer een miljoen mark en

te, waar aan Heinrich Böll en H e l m u t G o l l -

illusie armer w e r d .

witzer

Rechter K u p k e

de

'Carl-von-Ossietzky-Medaille'

w e r d uitgereikt.

D e v o o r g a a n d e alinea wemelt, zoals

men

die

consekwentie

een

het g r o s

te b e d e n k e n . Zij zijn er o o k altijd geweest,

collega's,

euthanasie-arts

maar zij zijn altijd een m i n d e r h e i d

Borm

worden

daag

honderdduizend

bewust-

wie

'weliswaar

v e n . W i e anders had g e h o o p t , w o r d t v a n De

bloeddruk.

West-

Zes

op

Zou

het w e e r

niet een

hoop

marken en illusies en een n o g verder uitsparen, indien wij deze n o r m e n o n m i d d e l lijk ook o p de

voor

kinderachtig.

vrije v o e t e n , ' h a f t u n f a h i g ' w e g e n s te h o g e

ten toepasten?

leden o p totaal andere wijze

ontnuchterd.

niet

b e h o o r d e tot Frankfurts z o g e n a a m d e 'kriti-

trachtte te v e r b i n d e n dan

dag

justitie

sche rechters', die het h e d e n e n het ver-

z o n d e r moeite z o n o g wel een paar dozijn

de

duitse

hollen v a n o n s rechtvaardigheidsgevoel uit

(hij w e r d slechts 4 4 jaar)

ziet, v a n d e g o e d e Duitse n a m e n en er zijn

geble-

zelfs 'achtmaal' w a n t daarin is d e

de

met

elkaar zijner

feitelijk schuldig

verklaard

aan

het

moest

uitroeien

van

concentratiekamp-

Baader-Meinhoof-verdach-

' H e t recht m o e t zijn b e l o o p h e b b e n ' , z e g t de

bondsregering.

drift, w a a r m e e halve

voor

De

ontzaglijke

West-Duitsland

het

recht

geest-

zich

opwerpt,

derkomt

precies een kwart e e u w te laat —

en

bij

het verkeerde objekt. ' D e kriminele Baader-

w o r d i n g v a n w a t er met

'Baader-Meinhof'

gevangenen,

alles w e e r

kwam

w o r d e n vrijgesproken, o m d a t hij niet wist

veiligheidsrisico'.

erger aan d a n d e ervaring, in nu a a n s t o n d s

wat

kwart e e u w geleefd met een v e e l v o u d aan

tien Duitse jaren slechts driemaal

mogelijk

is,

als

schok

maar

objectief

diende

hij d e e d , dat wil z e g g e n

in

het

d a c h t een g o é d werk te d o e n ' .

normale leven een Duitser te h e b b e n

ge-

Dokter

t r o f f e n , die zelf verklaarde, nazi te zijn g e -

den

weest (en één daarvan n o g in O o s t - D u i t s -

van

land, w a t d a n statistisch tenminste

kunnen

geen

leugen betekende).

R u d i Carrell, zojuist

hier

uitgeroepen

tot

' D u i t s l a n d s beste quizmaster', z o u in

het

l o p e n d e - b a n d w e r k w a a r m e e hij déze

me-

daille

kennelijk

verdiende

en

waarin

steeds enkele 'actuele kwesties' vlechten,

e e n s de vraag

kan

dus

geconsulteerd de

in

hij

wor-

afspraak)

en

Frankfurt z o u

nu die d e

vormt

Hebben

een

te

wij

hoog

niet

een

dit veiligheidsrisico, e n leven w e er m e t de

wederom

(na

rechtbank menen,

omdat

Meinhof-vereniging

handen

je

weer

C D U eigenlijk niet n o g steeds

permanent

mee?

D e d o e m v a n Duitsland is, dat d e m i s d a a d er

voorheen

zo

massaal,

zo

miljoenen-

w a t vrij heeft, dat deze v o o r het berechten

voudig

van

w a s . Pas aan d e individuele en geïsoleerde

de

Baader-Meinhof-groep

begripsvollere

instantie

zou

een

zijn

veel

dan

de

collega's in Stuttgart, van wie het d a a r e n -

o p t r a d , dat ze

niet

Baader-Meinhof-groep eigen

frustratie

te

kan o o k

worden

tegen juist d e bedoeling is dat ze dit v o o r -

Een genadeloze h o u d i n g v a n d e

te

jaar

jegens

'collectieve

bende-terrorisme'

het v e r d w a a s d e

een

stuk

geëxempleerd.

hij

het

vervolgen

individu,

overheid en

een

stellen:

g a a n berechten, waarvoor het W e s t d u i t s e

overheid

' W a t staat er v o o r de ergste misdadigheid

w e t b o e k v a n strafrecht weliswaar eigenlijk

nadigheid ook. Dat is niet d e keerzijde, dat

onder het Duitse volk?' Het a n t w o o r d z o u

n o g geen artikelen

kent en

zonder

processen

orde

aarzelen

geschossen', taalgebruik eventueel

komen,

zoals dit

nog

het

wil:

moeten

weet

Borm

te

'aus der

Pistole

moderne

Duitse

'Baader-Meinhof',

dialektisch

verrijkt

met

aan

de

zolang

waren

nazi-

ook

niet

die n o g trots is o p d e z e

onge-

is de eeuwige v o o r k a n t v a n d e medaille.

V o o r tolerantie één w e e k der ' B r ü d e r l i c h -

m o c h t k e n n e n , maar waarvoor d a n nu wel

keit' per jaar en d a a r m e e uit. N u n o g snel

de n o d i g e herzieningen in de maak zijn.

even twee aflaatjes t e k e n e n , d a n

( B e d o e l d o m bijvoorbeeld a d v o c a t e n

w e d e overige 51 w e k e n w e e r v o o r t :

aan

kunnen 'we

' R o t e A r m e e Fraktion', welke term b o v e n -

b a n d e n te leggen. Zij zijn d a n o o k v a n een

dien n o g eens extra misleidend is v o o r wie

ander slag d a n d e verdedigers, die bij n a z i -

M e i n h o f - g r o e p ten sterkste af' e n ' d e drie

zoveel andere g e v o e l e n s jegens een totaal

processen

van

andere R A F v o o r e e u w i g in het g e h e u g e n

leven w e g e n s 'in de

getuigenissen

uit

het

kamp-

loop der jaren

ver-

keuren

de

Breda

handelswijze moeten

van

eindelijk

de vrij'.

BaaderLiturgi-

sche k o p p e l v e r k o o p , maar z o zijn w e t e n -

gegrift heeft.

loren g e g a n e details' ongestraft belachelijk

minste

Ik ken R u d i Carrell te slecht o m te w e t e n

k u n n e n blijven m a k e n . O f b e d o e l d o m bij-

s y m p a t h i e v o o r het s c h a a m r o o d te koeste-

of hij dit bescheid z o u g o e d k e u r e n e n als

v o o r b e e l d 'het sympatiseren' strafbaar

ren ( m a x i m u m straf: levenslang).

gebruikelijk

m a k e n , een idee w a a r o p de w e t g e v e r t o e n

vorstelijk

zou

belonen,

maar

te

van

de

verdenking

gevrijwaard,

Johan van Minnen

ACCOUNTANTS-ADMINISTRATIEKANTOOR

J.

HAAN * Accountancy * Administraties * Belastingzaken Botenmakersstraat 78, Zaandam Tel. 0 7 5 - 1 6 8 5 5 1 Postbus 283

EXCLUSIEVE HERENMODE LEIDSESTRAAT 44 AMSTERDAM

Ook voor uw aangiften inkomstenbelasting en vermogensbelasting.

RIJN-GARAGE B.V.

ALLE MODELLEN UIT VOORRAAD LEVERBAAR

A U S T I N en MORRIS

-DEALER

VOOR AMSTERDAM, AMSTELVEEN EN OMSTREKEN Kantoren en showroom: Ceintuurbaan 219-225 Telefoon 722204 - 7 1 91 54

Werkplaatsen:

Pieter Baststraat 5 Telefoon 797582 2e Jan Steenstraat 80-82 Telefoon 730929

Ruime keuze in alle merken occasions

cv, drukkerij heiermann+co.

Elandsstraat 147, 169-173 Amsterdam T e l e f o o n 0 2 0 - 2 2 72 67

'T HONK Interieurverzorging Kunstnijverheid

BOEKDRUK OFFSET A l l e i l l u s t r a t i e , boek- en handelsdrukwerk Prima kwaliteit en service, snelle levering

Middenweg 105-107-107a Telefoon ( 0 2 0 ) 3 5 12 22 Amsterdam (Oost)

FOTO- EN FILMSTUDIO'S HENK

bSms Utrechtsestraat

20, tel.

243210

Van Woustraat

242, tel.

720666

Meer dan 1 0 0 % service

OTEX Keizersgracht 8 0 6 - 8 0 8 , telefoon 2 3 5 3 3 7 en Confectiecentrum, toren II, 5 e etage, telefoon 1 5 3 5 4 2

Auschwitz in Israël; enkele aspecten De herinnering aan Auschwitz leeft nergens zo sterk als in Israël. Niet alleen in het schrikkelijke monument: Jad Vashem voor de omgekomenen, waar de bezoeker de koude, de honger, de angst, de onvoorstelbaarheid dat dit gebeuren kón, zo beleeft dat hij het nooit meer vergeet.

Auschwizt leeft in Israël ook voort door het menselijk monument der overlevenden, of zij nu uit Auschwitz, uit Sobibor, uit Bergen Belsen of uit Theresienstadt daarheen zijn teruggekeerd. Zij spreken er weinig over, die overlevenden en als zij spreken is het vaak heel rustig, gewoon, zakelijk, zelfs verontschuldigend alsof zij vooral niet aandacht of medelijden willen vragen. Maar men ontmoet ze, men herkent ze en men wordt voordurend herinnerd dat het gebeurd is. Een verpleegster die haar mouwen opstroopt om een patiënt te wassen en het nummer op haar arm ontbloot. Een man die aan het strand ligt te zonnen; op zijn gebruinde huid trekt een getatoueerd nummer de blik en laat die niet meer los. Een dokter die over de Wiedergutmachung van een patiënt komt spreken en terloops zegt: Ik was zelf ook in een Lager. Een plotselinge woede-uitbarsting van een vriendelijke man na een onbetekenende aanleiding, waaraan men het K.Z.-syndroom herkent. Een vrouw zegt heel rustig: Mijn man en ik zijn allebei uit het kamp teruggekomen; hij had zijn vrouw en kinderen verloren, ik mijn man en mijn kinderen. Toen zei hij: 'Wij zijn beide een puinhoop. Misschien kunnen wij uit dit puin samen iets opbouwen.' Dat was zijn huwelijksaanzoek. Maar ze zegt het heel rustig, zelfs met een flauwe glimlach, alleen als verklaring hoe hun huwelijk geworden is.

Slachtoffers uit Auschwitz en andere kampen zijn er in Israël zoveel, dat hun 'geval' gewoon is geworden. Ze spreken er ook over alsof het gewoon is wat ze hebben meegemaakt, alsof ze vrezen voor aandachttrekkers, voor aanstellers te worden gehouden. Ze zijn ook bang anderen te kwetsen met de verhalen van hun verschrikking, zoals iemand die een kunstbeen draagt of een glazen oog, zijn been niet afgespt of zijn oog niet uit de holte haalt, omdat zij de anderen willen ontzien.

Dat is paradoxaal maar zo voelen zij het.

Dat is niet altijd zo geweest. In het begin was het voor velen een ontzettend trauma te bemerken dat hun mede Joden hun lijdensverhaal niet wilden (of durfden) horen. Maar soms, als zij begonnen te praten, onblootte de ander zijn arm: 'Je hoeft mij niets te vertellen.' Anderen tegen wie zij wilden praten waren zelf wel niet in het kamp geweest, maar hun moeder, hun vader, hun broers, hun zusters, hun hele families waren er uitgeroeid en zij konden niet nog eens en nog eens luisteren naar wat er gebeurd was en hoe het gebeurd was. Sommigen konden er niet naar luisteren vanwege een eigenaardig schuld-

gevoel, omdat zij nog leefden en die anderen waren omgekomen. Vreemd, die schuldgevoelens bij joden die niet in de kampen zijn geweest of bij de overlevenden ten opzichte van de omgekomenen.

Terwijl de aanstichters en uitvoerders van de transporten, de bewakingen, de appèls, de verhongering, de vergassing, vaak zo weinig last van schuldgevoelens hebben.

Ook paradoxaal. Maar hoe het ook zij, uit afweer, tot zelfbeveiliging, uit een streven naar emotionale harmonie, kunnen velen in Israël de Auschwitz-verhalen moeilijk horen. En de ex-Auschwitzers voelen dat en dus praten zij er niet of heel zakelijk over, gewoon.

Evenals in Nederland wordt de menselijke benadering van de Auschwitz-slachtoffers scheef getrokken door de 'Wiedergutmachung'. Er zijn een aantal, vooral uit West-Duitsland afkomstige Israëli's, die een schadeloosstelling krijgen omdat het derde rijk zich aan hen vergrepen heeft als mens en als burger. Maar velen moeten om schadeloos te worden gesteld, bewijzen dat zij schade hebben geleden aan leven en gezondheid. Niet als mens, alleen als invalide hebben zij recht op vergoeding om wat hun aan onrecht is aangedaan.

Maar dit betekent dat aan de slachtoffers de bewijslast is opgelegd. Niet het vergrijp tegen de mensenrechten doch een medische diagnose is de rechtsgrond wwarop

om een uitkering moet worden geprocedeerd.

Er is echter nog een andere reden voor dat weinig over Auschwitz praten. In Israël is in het dagelijks leven niet veel tijd voor de terugblik naar het verleden, naar bijna twintig eeuwen ballingschap en zijn vervolgingen. Dat doet men op de herinneringsdagen en bij herinneringsplechtigheden. Maar in het leven van iedere dag vragen de dagelijkse zorgen de aandacht en verder leeft men naar de toekomst. De ploeger die een schedel vindt in de pas getrokken voor kan een ogenblik stil staan en zich afvragen wie de mens geweest kan zijn die in dezelfde aarde gestorven is, waarin straks gezaaid zal worden. Maar dan ploegt hij verder.

Dit is ook de reden voor de vastberadenheid en de doodsverachting van de Israëli's, of zij nu persoonlijk Auschwitz hebben overleefd of zich als volk met de zes miljoen slachtoffers identificeren. Zij zien als zinvol antwoord op Auschwitz de wederopbouw en verdediging van het land waarin hun vaderen hebben gewoond.

Wie door Auschwitz is gegaan, als mens of als volk, vreest de dood niet, immers hij heeft zijn leven behouden om het te geven voor een land (en een wereld!) waarin geen Auschwitz meer mogelijk zal zijn.*) *) Psalm 23

Prof. dr. J. J. Groen

DERTIG J A A R AUSCHWITZ Auschwitz, na dertig jaar; hoeveel zin heeft het om nu nog bij de doden van toen stil te staan? Bij die doden niet veel, ze zullen er helaas niet door gaan leven.

Dertig jaar na Auschwitz heeft het alleen nog zin om stil te staan bij Auschwitz als fenomeen, misschien alleen om te onderzoeken hoe Auschwitz mogelijk was.

Dagelijks immers, overal ter wereld vindt een soort Auschwitz plaats en net als toen klinkt 'Wir haben er nicht gewusst' en net zo als toen is de omringende wereld schuldig. 'De eeuwig aanklagende stem' van die miljoenen doden is nooit gehoord.

Auschwitz was niet uitsluitend het produkt van een specifieke fascistische staat, Auschwitz is en was het produkt van een reeds lang bestaand denk- en normenstelsel, dat niet ontstond tijdens het derde rijk en dat er niet tezamen mee ten onder is gegaan. 'Als we slechts onze vege lijven uit de kampen zullen redden', schreef Etty Hillesum vanuit Westerbork, dan zal dat niet genoeg zijn'. Op pijnlijke wijze wordt iedere dag, uur na uur bewezen dat ze gelijk heeft gehad: Men heeft slechts het vege lijf weten te redden.

Dertig jaar na Auschwitz wordt nog steeds de ideologie als sociaal controlemiddel, de norm als grootste waarheid en de theorie als hoogste rechtvaardiging gebruikt om andere mensen te brutaliseren, om de minachting voor afwijkende denkbeelden te legaliseren, om opsluiting en vernietiging te systematiseren. Nog steeds heiligt het doel de middelen, of dat nou is om Z.O. Azië 'tegen de communisten te beschermen', of de dictatuur van het prole-

tariaat te vestigen, om de katholieken te verdrijven de blanken te beschermen . . .

Nog steeds, en dat terwijl Auschwitz al bestaan heeft.

Dertig jaar later wil men nog steeds niet weten wat er in de wereld gebeurt; Chili, Angola, Rusland of dichterbij, Spanje Portugal; dertig jaar na dato, en dat terwijl men reeds dertig jaar geleden het 'Wir haben es nicht gewusst' weggehoond had.

Nu dertig jaar na Auschwitz zijn er altijd weer mensen, die bereid zijn om mee te werken in het systeem, en al dertig jaar en hoe lang nog verdedigen zij zich door te zeggen dat ze maar een klein onderdeeltje zijn, en dat, als zij het niet doen een ander het wel zal doen. Dertig jaar lang, en hoelang nog?

Auschwitz is niet produktief geweest; kijk om je heen.

Auschwitz is het fenomeen, dat altijd weer opduikt als het systeem de macht over mensen krijgt en de ideologie de norm stelt.

Auschwitz is het fenomeen dat altijd blijft bestaan zolang de mensheid zijn bestaan ontkent.

Auschwitz zal altijd blijven functioneren, zolang men mensen vindt om het te bemannen.

De miljoenen doden zullen niet meer leven, misschien 2 i j n ze tevergeefs gestorven.

Hans Fels

D e vrijheid s m a a k t naar pijn De de de wij

vrijheid is v o o r d e m e n s e n vrijheid b e s t a a t in taal vrijheid is v o o r d e m e n s e n spreken elkander toe

m e t v o g e l s valt niet t e p r a t e n d e m a a n is k o u d als e e n vis m e t v o g e l s valt niet t e p r a t e n z o n is e e n z w i j g z a a m h e i d maar mensen w o r d e n geroepen elk a a n zijn e i g e n n a a m maar mensen worden geroepen ter z a k e v a n ja en n e e Een reisverhaal

Uitverkoop

M i j n v a d e r w a s e e n j o o d je k u n t het zien zei hij ik b e n zijn z o o n

D u i z e n d brillen, duizend schoenen, duizend pruiken op e e n h o o p

t o e n hij in ' 4 3 e e n mist g e w o r d e n w a s rook die o p t r o k b o v e n de brandende schreeuw van een z w e e p n a m ik zijn g e z i c h t e n d r o e g het v e r d e r d o o r d e w e r e l d e e n r e c h t v a a r d i g i n g d a c h t ik ik w a s in veel l a n d e n d a a r n a ik l e e r d e de i n t e r n a t i o n a l e stameltaal van de honger en h e t spijkerschrift der v e r n e d e r i n g nu leest m e n mijn g e z i c h t een aanleiding tot een aanklacht w a n t ik d r a a g in mijn o g e n zijn k a m p n u m m e r het b r a n d m e r k van een ontsnapte geef mij je a d r e s d a n zal ik je later die k r a n t o p s t u r e n m e t de f o t o v a n H e t I n c i d e n t w a a r d o o r d e v o n k v a n d e laatste massacre w e r d aangeblazen de f o t o m e t het g e z i c h t v a n mijn v a d e r Ellen W a r m o n d Naar m e n z e g t . 1 9 5 5 Querido, A m s t e r d a m

in A u s c h w i t z h o u d t het leven uitverkoop.

Kom terug!

Kom terug!

Ik wil je t r o o s t e n ik wil je z e g g e n hoe ik m e t je lijd.

M i j n h a n d o p je g e m a r t e l d lijfje legeen.

Wij overbruggen samen r u i m t e , plaats en tijd.

Ik w i i je z e g g e n d a t ik h e b b e g r e p e n je d u i z e n d a n g s t e n als je v o o r het einde staat.

Ik wil je r o e p e n wenken e n jij blijft stil zwijgen.

er zijn niet veel die z e g g e n wij d e l e n d e z e l f d e tijd er zijn er niet veel die z e g g e n wij breken hetzelfde brood de m e e s t e n een uurlang de m e e s t e n een uurlang zij zij zij zij

w i l l e n alleen m a a r hetzelfde bed w i l l e n alleen m a a r elkaar t e lijf

z e g g e n mijn b r o o d e n mijn a d e m slikken d e w o o r d e n in z e g g e n mijn b r o o d e n mijn a d e m e t e n e n slapen alleen

Ik h e b in mijzelf g e s p r o k e n ik a d e m d e e n k e l v o u d ik h e b in mijzelf g e s p r o k e n e n nu zijn d e a n d e r e n d o o d w a n t vrijheid is v o o r d e m e n s e n w a t lucht v o o r d e v o g e l s is en vrijheid is v o o r d e m e n s e n w a t w a t e r is v o o r e e n vis en vrijheid b e s t a a t in w o o r d e n die b r o o d g e w o r d e n zijn s t e m m e n die zijn g e b r o k e n en b l o e d d a t is v e r g e t e n d e vrijheid s m a a k t naar pijn.

G . v a n der G r a f t . 1 9 6 0 Uit: W o o r d e n v a n b r o o d , D e W i n d r o o s nr. 4 2 . U i t g . m i j . H o l l a n d .

W a t ik begrijp.

Rekenles

Ik b e n al dertig jaar te laat.

Iedere m o r g e n w a s h e t in d e klas gemakkelijer te w e t e n w i e slachtoffer of leerling was.

Klassefoto 1942 Vijf en dertig k i n d e r e n . . vier k u n n e n n o g e r v a r e n w a t het b e t e k e n t in e e n d o n k e r e la ver w e g gezichten te bewaren.

Ida V o s (uit d e b u n d e l vijf en dertig t r a n e n ) te verschijnen bij Drukkerij E i k e r b o u t , p o s t b u s 2 4 7 , Rijswijk

Aardrijkskunde

Joao Apollinario W i j m o e t e n iedereen w a a r s c h u w e n

Zij had e e n o n v o l d o e n d e voor aardrijkskunde die laatste d a g , m a a r w i s t e e n w e e k later precies w a a r T r e b l i n k a l a g .

W i j m o e t e n iedereen w a a r s c h u w e n , bericht z e n d e n , i n l i c h t e n , a l a r m e r e n , dat v o o r elke verstikte b l o e m m i l j o e n e n z a d e n zullen o n t b l o e i e n .

Héél e v e n m a a r .

W i j m o e t e n iedereen w a a r s c h u w e n het w a c h t w o o r d en het t e k e n t o e f l u i s t e r e n o p d a t de s t r o o m v a n de w a a r h e i d a a n z w e l t tot een onweerstaanbare kracht W i j m o e t e n iedereen w a a r s c h u w e n d a t er v u u r is m i d d e n i n het w o u d en dat de doden de w e g vooruit wijzen v a n d e h o o p die overblijft

K l a s g e n o t e n 1942 Shalom Rachel, Shalom David, S h a l o m Esther, Joseef.

W i j m o e t e n iedereen w a a r s c h u w e n d o o r dit m o r s e v a n s m a r t over t e seinen Er is zeer d r i n g e n b e h o e f t e a a n meer bloemen, meer bloemen, meer bloemen

Ik w i l m e t jullie p r a t e n w a t niet m e e r kan o m dit verschil: Jullie zijn d o o d , ik leef.

Uit: T e r r e u r en v e r z e t V e r z e t s p o ë z i e uit P o r t u g a l , v e r t a a l d d o o r B e r t u s Dijk D e B e z i g e Bij, 1971

ZIGEUNERS EN DE W E T Hitier v o e r d e zijn o o r l o g tegen d e J o d e n ,

Berlijn een o p d r a c h t was o n t v a n g e n dat er

kering

dat w e e t iedereen.

een transport zigeuners v e r z o n d e n

f24.000,—

Een kleutertje v a n drie dat toevallig C o h e n

w o r d e n , w e r d e n ongeveer

of A u g u r k i e s m a n

sen

heette, w a s een

vijand

v a n het D e r d e Rijk.

Over

de vervolging

van

de

Nederlandse

Zigeuners is veel minder b e k e n d . Pas

omdat

ze

duizend

men-

toevallig

mooi

van

f 1000, — ,

dan

hoort

u

ineens te krijgen (als er

dus geen

v o o r s c h o t is verleend dat hierop in m i n d e ring w o r d t gebracht).

viool speelden of een zwarte snor h a d d e n

O o k heeft de aanvrager recht o p een v o o r -

of

schot o p de uitkering vanaf acht m a a n d e n

Westhiner

heetten.

Men

had

echter het

na de d a t u m van aanvraag. D a t is de w e t .

transport, en d a a r o m was de J o o d s e Raad

Over de uitvoering v a n d e w e t h e b ik n o g

over v e r s c h e n e n , vooral dank zij de o n v o l -

in W e s t e r b o r k in staat d e meeste m e n s e n

wel enkele v r a g e n .

prezen

weer

laatste jaren

zijn enkele

inspanningen

publikaties

van

mw.

de

opgepakt,

moest

hier-

mr.

Lau

Mazirel. N u Lau o p haar ziekbed in Frankrijk overleden is, is het d e taak v a n vrienden ligt —

haar

v o o r zover het in h u n v e r m o g e n

haar werk v o o r vergetelheid te b e -

h o e d e n en v o o r t te zetten.

D e deportatie v a n

de zigeuners

naar

de

v e r n i e t i g i n g s k a m p e n liep net als de d e p o r tatie v a n d e J o d e n via W e s t e r b o r k . wel

er

verscheidene

Hoe-

transporten

van

Zigeuners zijn geweest, is slechts over een hiervan scriptie prof.

uitvoerig van

dr.

twee B.

A.

geschreven Leidse Sijes),

(in

een

studenten

van

namelijk

het

transport v a n mei 1944. D e reden hiervoor is, dat in d e a n d e r e gevallen de z i g e u n e r s zijn

meegestuurd

omdat

een

als

bepaald

naamloos kwantum

vulsel, gehaald

m o e s t w o r d e n . A l s er een J o o d s transport m o e s t vertrekken e n de trein was n o g niet helemaal v o l , heel e e n v o u d i g , d a n w e r d er een

groep

zigeuners

ingeduwd

en

men

kon vertrekken.

In mei 1944 lag d e zaak anders. O m d a t uit

geen instructies over de grootte v a n

weg

te

sturen.

De

een

had

Peruviaans paspoort, de ander w a s zigeuner allerlei zeggen terug'.

maar

goede

'asociaal',

Zodat

van

de

Degenen

duizend

er

te

meer 'maar'

gedeporontkomen

d o k e n onder, vluchtten in de b o s s e n w a a r ze, v o o r t d u r e n d o p g e j a a g d , het einde v a n de o o r l o g afwachtten.

Evenals andere o o r l o g s v e r v o l g d e n

komen

ook zigeuners in aanmerking v o o r een uitkering v o l g e n s de W e t Uitkering O o r l o g s vervolgden

( W U V ) . V o o r deze w e t

de ' o m g e k e e r d e

bewijslast'.

geldt

U hoeft

niet

te bewijzen dat u w s y m p t o m e n enz. d o o r vervolging

zijn

ontstaan,

nee,

de

ingediend

recht

nooit

die wisten te

hebben

schot krijgen waar

hier

zijn

1e. Is het z o , dat zigeuners die een vraag

om

er

metterdaad

geen

kortom

waren

' w e g jij en k o m

tweehonderd teerd.

zgn. redenen

een

Uitke-

op

bijstand bureau

hebben, krijgen?

van

de

ze als

niet

krachtens bekend

Heeft

het

aan-

het

voor-

de

is dat

Uitkeringsraad

deze

w a t ik niet h o o p , van wie is d a n deze misdadige ( w a n t 't is diefstal) instructie? A l s het niet zo is, w a a r o m w o r d t d a n i e m a n d die naar zijn geval k o m t i n f o r m e r e n t e r u g g e s t u u r d met d e m e d e d e l i n g dat hij rustig af m o e t w a c h t e n , z o n d e r dat hij meerd

wordt

over

de

geïnfor-

voorschotregeling

(waarvan hij het aanvraagformulier

allang

thuisgestuurd

gekre-

diende

te

hebben

gen)?

(Veel v a n de z i g e u n e r s - a a n v r a g e r s m o e t e n leven

klein b e d r a g , f 1 1 9 , — per w e e k v o o r

geschiedt

de

uitkering

met

in-

structie v a n C R M o n t v a n g e n ? A l s dit z o is,

het tegendeel bewijzen. tweede

ze

voorschot-

ringsraad m o e t , als ze niet uit wil keren, Ten

wet

van

de

bijstand,

een

schandelijk een

alleenstaande, f 1 4 0 , — v o o r een g e z i n ) . Is

t e r u g w e r k e n d e kracht vanaf d e d a t u m v a n aanvraag.

H e b t u bijvoorbeeld

t w e e jaar

m o e t e n w a c h t e n o p een maandelijkse uit-

Lees verder pagina

21

Helena Rubinstein

Voor Nederland: V A N ADELSBERG & DE VRIES N.V.

Amsterdam

KELTUM PLEET GOUD & ZILVER UURWERKEN OPTIEK

^ ()

Voor al uw czMal旦meer

^

T)nikker Gr Vaal MAASSTRAAT

115 - A M S T E R D A M

- TEL. 42 75 79

Atheneum Boekhandel een tuin in de wildernis

bloemwerken o

^Bloemenmagazijn

速

j, h 速

Saenredamstraat 64 Amsterdam (Zuid) Tel. 72 01 23

cDeklantb端jft

^Kalief

bij Con&Verdonck

NIEUWSCENTRUM

C o n & V e r d o n c k heeft e e n uitstekende naam Atheneum

boekhandel

tapijtenwereld S p u i 14-16, A m s t e r d a m , telefoon

020-233933/226248

hoog

te h o u d e n in d e P e r z i s c h e Daarom,

wat er o o k g e b e u r t , d e klant blijft kalief. E n natuurlijk d o e n WIJ er alle m o e i t e v o o r o m u g o e d te a d v i s e r e n . H o e v e e l p e r z e n wilt u z i e n ?

T i e n , twintig, v i j f t i g ?

D e g r o o t s t e b r u i d s - en c o c k t a i l a f d e l i n g v i n d t u bij:

Con & Verdonck ziet u g r a a g komen.

Modehuis De Vries & Lamp ie B.V. V e r d e r b r e n g e n wij v o o r u een ruime keus in j a p o n n e n , mantels, pakjes, b r o e k p a k k e n etc.

A l s m e d e een uitgelezen

Kalverstraat 3-5 -

bontcollectie

Tel. 6 6 2 5 8 - 2 3 7 6 3 4 (bij de Dam)

Amsterdam-Den

Haag-

Rotterdam- ArnhemEindhoven

De W.U.V. nu ook van toepassing op de ex-Nederlanders?

Sinds

de

Wet

uitkeringen

vervolgings-

als die welke nu — o p een kleine u i t z o n d e -

slachtoffers o p 1 januari 1973 in w e r k i n g is

ring

getreden is het d o o r velen als een o n v o l -

met de Nederlandse nationaliteit.

ledigheid

Werd

beschouwd

dat

deze

wet

niet

v a n toepassing w a s o p personen die in d e oorlogsjaren

1940—1945

als

Nederlander

na

—

er

W.U.V.

alleen gelden

bij

het

van

voor

personen

totstandkomen

uitgegaan

van

dat als

p u n t moest gelden een bijzondere solidari-

w e r d e n v e r v o l g d , d o c h die in de jaren na

teitsplicht

de

opzichte v a n de Nederlanders die

oorlog

het

verwisseld

Nederlanderschap

voor

een

andere

hebben

nationaliteit.

O o k in dit blad is v o o r de p r o b l e m e n deze g r o e p v a n de

van

vervolgingsslachtoffers

de

van

Tweede

het

Nederlandse

Wereldoorlog

die

in de jaren

werden der jaren

s o m s vaak d o o r externe

deze

slachtoffers

ver-

Nederlanders

1940—1945

ervoor

ook

die

ten

tijdens

in de

volgd

om

doch

volk

werden

v o l g d , niettemin w e r d e n de

meerdere malen de aandacht g e v r a a g d e n gepleit

de

uitgangs-

loop

ver—

omstandigheden

v a n de Duitse en J a p a n s e tirannen uit d e

— het Nederlanderschap v o o r een a n d e r e

jaren

nationaliteit z a g e n verwisseld, v a n de w e t

1 9 4 0 — 1 9 4 5 niet in de kou te

laten

uitgesloten.

staan.

Het ziet er nu naar uit dat deze w e n s vervulling

zal

Staatssecretaris de

gaan.

Ministerraad

stemd o m ook

Op

voorstel

Meijer v a n er

van

C.R.M.

inmiddels

de werkingssfeer

mee van

in

dat

De

overweging

de solidariteitsplicht

landse

volk

zich

niet

daarbij

van

het

was

Neder-

behoefde

uit

heeft

strekken tot personen die niet langer

inge-

Nederlanderschap bezaten.

de

wet

uit te breiden tot de g r o e p v a n

ex-

De

Regering

is thans tot de

te het

overtuiging

g e k o m e n dat dit u i t g a n g s p u n t niet juist is

ont-

geweest en erkent dat de solidariteitsplicht

w e r p - v a n w e t is inmiddels ter b e h a n d e l i n g

zich wel degelijk ook dient uit te strekken

aan

tot de ex-Nederlanders die tijdens de ver-

Nederlanders. Een daartoe strekkend de

volksvertegenwoordiging

aange-

b o d e n . Indien deze zich er eveneens m e d e

volging

kan verenigen — en wie z o u eraan twijfe-

behoorden

len dat dit het geval zal zijn — dan zullen

worden

de ex-Nederlanders met ingang v a n

gevolgen

1 juli

1975 o p dezelfde aanspraken recht h e b b e n

tot d e

Nederlandse

omdat

getroffen van

zij

in

door

samenleving

dezelfde

mate

de veelal

de vervolging.

verlate

Als

gevolg

hiervan k u n n e n zij in meerdere of mindere mate niet langer aan het arbeidsproces in het land waar zij zich bevinden d e e l n e m e n en velen v a n hen leiden als g e v o l g daarvan in d e n v r e e m d e een k o m m e r v o l bestaan.

M e t i n g a n g v a n 1 juli 1975 zullen d e Nederlanders

JOODSE MUZIEK

vergeten

dus

niet

langer

ex-

meer

g r o e p zijn in het kader

een

van

de o o r l o g 1 9 4 0 — 1 9 4 5 w e r d e n g e t r o f f e n .

Het

van

W.U.V.

toepassing

op

de

verklaren

van

ex-Nederlanders

de

betekent

uiteraard een nieuwe extra-belasting

voor

D e H e b r e e u w s e taal heeft in vele gevallen

de o r g a n e n die bij de toepassing v a n

de

wet

basis

gevormd

van de joodse

de

v o o r z i e n i n g e n die v o o r de slachtoffers v a n

voor

muziek,

de

vernieuwing

leder

Hebreeuws

w o o r d in d e T e n a c h is voornamelijk

voor-

zien v a n een muziekteken.

zijn

betrokken,

buitenland

extra

moeten worden

terwijl

ook

in

voorzieningen

getroffen

voor

de het

zullen

de

voor-

bereiding v a n aanvragen ten b e h o e v e v a n

In het j o o d s e volk leeft de innerlijke n o o d -

de Uitkeringsraad. Een extra nieuwe belas-

zaak o m

ting, o m d a t het aantal a a n v r a g e n

steeds weer

een

nieuw

z i n g e n . D a a r d o o r zit in d e j o o d s e een sterk s c h e p p e n d e zich

lied

te

muziek

vernieuwende

kracht, w a a r d o o r o p dezelde teksten vele n i e u w e m e l o d i e ë n ontstaan.

In v r e u g d e e n verdriet, in het bijzonder bij het

herdenken,

wanneer

het

menselijke

gevoelsleven een o n g e w o n e impuls krijgt, vindt

een

muziek

geestelijke

ontlading

plaats. W a n t

muziek

door

betekent

de in

diepste w e z e n d e inspiratie die de s c h e p p e n d e kunstenaar bij zijn v o o r d r a c h t n o d i g heeft.

In het

meer

dan

dertigduizend

bedraagt

steeds w e e r

put

nieuwe

de joodse

kracht

bij de

muziek harde

levensstrijd v o o r het voortbestaan.

Chaim Storosum

en

de

aanvragen met een regelmaat v a n de klok blijven b i n n e n k o m e n . In dit v e r b a n d

past

een eresaluut aan al d e g e n e n die zich

nu

reeds g e d u r e n d e enkele jaren o n d e r h o o g s p a n n i n g met de behandeling v a n de a a n v r a g e n b e z i g h o u d e n of h e b b e n

gehouden

(personeel van de zeven g e m e e n t e n ) . is aan g e e n twijfel onderhevig binnen h u n mogelijkheden

—

dat zij

verblijvende Wereldoorlog

slachtoffers

van

Het

Als de wet inzake uitkering via de W . U . V . voor ex-Nederlanders een feit is, mogen de betrokkenen dat ook op het conto van ons comité schrijven. Van meet af aan hebben wij in onze acties voor pensioen voor nazi-slachtoffers al onze vrienden in het buitenland betrokken. De Rijksgroepsregeling III en nu de W . U . V . zijn eruit gekomen.

Onze solidariteit ging uit naar al degenen die in de jaren '40-'45 in ons land door de nazi's werden vervolgd. Wij hebben daarbij nooit de nationaliteit in het geding gebracht en alleen gekeken naar de gevolgen die de mensen ondervonden. Wij zijn echt blij dat de regering eindelijk de solidariteit in de wet heeft ingebracht.

Opnieuw moeten wij bij al het goede dat tot stand gekomen of op komst is een lans breken voor mensen en groepen die niet onder de W . U . V . zijn te brengen. In het bijzonder denk ik hierbij aan al die Nederlanders die bij de Duitse inval overijld huis en hof hebben verlaten om het vege lijf te redden. Of zij dit deden op de dag van de inval, 10 mei 1940, of daarna, doet niets ter zake. Zij hadden de informaties van de vluchtelingen, die voor de nazi's waren uitgeweken over de nazi-moordlust begrepen en daar de consekwenties uit getrokken. Velen zijn in zee verdronken. Anderen hebben b.v. in Zwitserland in kampen gezeten en weer anderen hebben als displaced persons soms de hele wereld rond gezworven. Allemaal uit angst voor de naziterreur. Zij komen meestal niet in aanmerking voor de W . U . V . Ons land staat al eeuwenlang bekend om zijn tolerantie tegenover godsdienstige en politieke overtuigingen. Duizenden streken hier vaak berooid neer en verzuimden t.z.t. de Nederlandse nationaliteit aan te vragen. Deze mensen, vaak joodse burgers, die pogroms in hun land waren ontvlucht, krijgen wel uitkering van de W . U . V . , als ze hier zijn gebleven. Deze opgejaagde mensen beproefden na de oorlog vaak hun geluk in Amerika, Israël enz. Geen van allen zullen zij onder de nog komende wet op de exNederlanders vallen. Ons comité doet een beroep op regering en uitkeringsraad het bovenstaande eens te bekijken om o.a. de statenlozen, die in Nederland de naziterreur overleefden, ook in het buitenland te hulp te komen.

Wij blijven opkomen voor alle nazi-slachtoffers in ons land.

Jos Slagter

—

alles in het

werk zullen stellen o m de in de herdenken

binnen

het raam v a n de huidige w e t g e v i n g reeds

SOLIDARITEIT

de

vreemde Tweede

o p zo snel mogelijke

wijze

de h u l p b i e d e n d e hand aan te reiken.

P. Versteeg

r

15

Voetklachten?

WIJ

H E L P E N

U !

Cees Tak "VOETVERZORGING" Dames-, heren- en kinderspeciaalschoenen

Bilderdijkstraat 69 Amsterdam Tel. 129465 - 124193 Ook levering van Papierwol en Dozen.

OUDPAPIERHANDEL

See

Vliegtuigstraat 8, A m s t e r d a m .

Telefoon 155358 - 15 7 5 9 2 .

m

morris

bef ore you buy yourreal sheepskin coat.

Bekouw Mendes

Uitgebreide sortering dames- heren-en kinder suedenappa-en lamsvacht jassen.

makelaars in assurantiën

Haarlem: Barteljorisstraat, Tel. (023) 3 1 2 6 5 5 Amsterdam: Leidsestraat, (bij Koningsplein), Tel. (020) 2 2 3 5 9 6

W i j willen u helpen nu en later, bij u w financiering en het treffen van d e juiste voorzieningen voor d e toekomst.

wettelijke aansprakelijkheid

IMPEL-FIX

DENKT U WEL

van t hofflaan 53 - tel. 92 48 73 amsterdam-oost

AAN ONZE ADVERTEERDERS?

advies & installatie

bureau

zelfbouw centrale verwarming

hypotheek, brand, inboedel, diefstal, ongeval, auto.

onze service houdt niet o p na het sluiten van d e polis.

11 Bekouw

Mendes

Stadhouderskade 2

Amsterdam 0 2 0 - 21 2 6 2 6

A l o i l a i i a i:.v.

HANDSCHOENENGROOTHANDEL N.Z. V O O R B U R G W A L AMSTERDAM

101—103

TELEFOON 2 2 2 4 4 4

Vrouwen in verzet Bezetting e n verzet staan ingeboekt in het eindeloze g r o o t b o e k v a n de historie. In archiefstukken en m é m o i r e s of in films ligt het verleden ten dele gestold. Veel is bew a a r d , veel duikt nu hier, dan daar o p .

Veel dreigt verloren te g a a n ; vooral herinneringen. Ervaringen v a n g e w o n e m e n sen w e r d e n vastgelegd in d a g b o e k e n , die ten dele uitgegeven en niet steeds te raadplegen zijn. Er liggen b o u w s t e n e n v o o r de geschiedenis n o g links en rechts verspreid, al zijn er w e i a f g e w o g e n overzichten verschenen.

W a t v r o u w e n in d e oorlogsjaren h e b b e n betekend wordt op initiatief van de v r o u w e n v a n R a v e n s b r ü c k hoor- e n zichtbaar g e h o u d e n in een m o n u m e n t dat in het voorjaar, in d e dertigste bevrijdingslente zal w o r d e n o n t h u l d . Gelijktijdig zal d a n in het V a n G o g h m u s e u m — het g e d e n k t e k e n zal verrijzen o p het A m s t e r d a m s e M u s e u m p l e i n — een bijbehorende tentoonstelling w o r d e n g e o p e n d .

Eveneens o p initiatief v a n de v r o u w e n v a n Ravensbrück is bij Keesing B V uitgek o m e n ' T e r u g in de tijd', een bundel interviews v e r z a m e l d d o o r Dick W a l d a over Nederlandse v r o u w e n in de jaren '40-'45.

Allen h e b b e n t o e n in de een of a n d e r e v o r m stelling g e n o m e n tegen de vijand.

S o m m i g e n v a n deze v r o u w e n hebben d i n g e n opgerakeld waaraan ze niet meer w i l d e n of nauwelijks n o g k o n d e n d e n k e n .

R a u w e k a m p e r v a r i n g e n , de s p a n n i n g v a n koeriersdiensten, v a n onderduikers of b o n kaarten v e r b e r g e n zijn weer b o v e n g e k o m e n . Eigenlijk alle vertelsters lijden n o g aan het verhaal dat hun beleving is. O o k die ene die ook v a n d a a g v o l o p actief in het leven staat, maar die onmogelijk i e m a n d naar de trein kan b r e n g e n , w a n t d a n ziet ze h e m weer staan, in W e s t e r bork.

D e geïnterviewden k o m e n uit heel verschillende kringen, h u n levens tot '40 verschillen h e m e l s b r e e d , h u n gezichtskring ook. En h u n activiteiten na mei '40 niet minder. Er w a r e n er die 'alleen maar' vader of v e r l o o f d e hielpen: s o m s leidde de v o o r geschiedenis v a n het gezin daartoe. O p vallend is hoe vaak politieke stellingname v ó ó r d e o o r l o g z o n d e r veel schokken ze bracht tot verzetswerk, bij de arbeidersv r o u w e n z o g o e d als bij de dochter v a n d e o o g a r t s (en kleindochter, naar wij m e n e n te begrijpen v a n een zeer bekend socialistisch v o o r m a n . ) Het b o e k is in zee gestuurd met het o o g o p d e j e u g d v a n h e d e n . Het is niet romantisch, niet heroïsch.

D e tragiek doortrekt de werkelijkheid, d e m a n n e n die nooit t e r u g k w a m e n , de o n d e r duikers die g e p a k t zijn. D e heroïek gaat vaak schuil achter effen w o o r d e n of is

w e i n i g aan het w o o r d g e k o m e n . In a a n sluiting o p deze zestien g e b u n d e l d e interviews zijn wij v o o r dit h e r d e n k i n g s n u m m e r ook terug in d e tijd g e g a a n . Het relaas v a n de zeventiende v r o u w vindt u hieronder.

W i j raden iedereen aan deze i n d r u k w e k kende b u n d e l te lezen. D e een b r e n g t hij nieuws, de ander een nieuwe manier o m het allang b e k e n d e te bekijken. D e uitgever n o e m t het boek 'een herkenbaar tijdsbeeld, een b r u g tussen d e v r o u w e n in het verzet en de huidige generatie, die vaak volslagen in het duister tast o m t r e n t de m o t i e v e n , die v r o u w e n b e w o g e n h e b ben in het verzet te g a a n . ' Het k o m t o n s v o o r dat juist die motieven v o o r de huidigen meer v o o r de hand liggen dan het leefpatroon v a n het Nederland a n n o 1940, dat de a c h t e r g r o n d van al dit d o e n en leed uitmaakte. M a a r oordeelt u zelf. U ziet d a n de f o t o ' s v a n M a t t h e u s Engel die s a m e n met de v o r m g e v i n g van R o b M e t z en de tekst dit tot een onvergetelijk boek m a k e n .

E.T. T e r u g in d e tijd, Nederlandse v r o u w e n ' 4 0 '45,

interviews

Walda,

1974.

en

samenstelling

Boekenuitg.

Dick

Keesing

BV

A m s t e r d a m / A n t w e r p e n . Prijs f 15, — .

NOG EEN NEDERLANDSE V R O U W IN DE JAREN '40-'45

Met een bult op je rug D e beeldjes die ik nu maak zijn v o o r mij m o n u m e n t e n . Ik kon altijd g o e d tekenen, o p mijn zesde tekende ik Sinterklaas o p het b o r d , de school k w a m kijken. En ik heb een eerste prijs g e w o n n e n o p een tekenwedstrijd v o o r scholen in heel N e d e r land. Ik w a s t o e n veertien en de o o r l o g brak uit. Ik m o e s t gaan w e r k e n , in d e huish o u d i n g . M i j n m o e d e r s t o n d er alleen voor, maar zij wilde ons nooit in een kinderhuis d o e n . Zij was politiek actief, c o m m u n i s t e . Zij deed veel aan hulp v o o r m e n s e n die vervolgd w e r d e n . W i j h a d d e n sinds 1933 j o d e n in huis, tot zij zelf m o e s t o n d e r d u i k e n . Ik was lid v a n een linkse j e u g d b e w e g i n g . T o e n w e h o o r d e n dat een j o n g e n v a n o n z e groep w a s gefusilleerd, het zal 1941 geweest zijn, w i l d e n w e w a t doen. A l vroeg waren we begonnen met een eigen krant. In de Februaristaking g i n g e n w e de Haarlemse bedrijven langs, ook naar de H o o g o v e n s . Daar w o e i t o e n een rode vlag.

Ik h e b mijn moeder altijd g e h o l p e n m e t haar krant te verspreiden en zulke d i n g e n meer. In '42 had ik contact met d e K.P. en later ook met de Raad v a n Verzet, de R V V . In het verzet werkten c o m m u n i s t e n en g e r e f o r m e e r d e n samen, je kende elkaar als verzetsmensen. In het Huis met d e witte beelden in d e H o u t o e f e n d e n w e m e t w a p e n s o n d e r leiding van een c o m m a n dant. W e h a d d e n een kleine g r o e p . W e staken garages in b r a n d ; o p d e V e l u w e heb ik m e e g e d a a n aan een overval v a n d e K P o m persoonsbewijzen. M i j n zus en ik

moesten w e g , w e g i n g e n w e r k e n in een ziekenhuis in Enschedé; daar h e b b e n w e Hannie S c h a f t leren k e n n e n , met haar g i n g e n w e naar Haarlem terug. T h u i s k o n ik niet zijn, ik heb 53 o n d e r d u i k a d r e s s e n gehad.

W e d e d e n heel uiteenlopend werk. W e b e spioneerden lui die gevaarlijk waren, hielpen w e bij o n d e r d u i k e n .

Tientallen j o o d s e kinderen heb ik w e g g e b r a c h t . W e g o o i d e n een h a n d g r a n a a t naar d e N S B burgemeester Plekker, o p zijn verjaardag.

Het d i n g viel bij h e m o p tafel, maar o n t plofte niet. Hannie en ik h e b b e n een trein waar ze een V 2 v a n a f v u u r d e n in tekening gebracht, zij praatte Duits met een v e n t e n ik k l o m intussen over het hek, stapte tussen de landmijnen door. S o m s g i n g e n wij s a m e n , Hannie en ik, s o m s g i n g mijn zus mee. Later had ik wel eens de leiding, w a n t ik was nuchter en praktischer d a n H a n n i e , ik k w a m uit een arbeidersgezin.

Hitier w a s persoonlijk v e r o n t w a a r d i g d over de S D in Holland die d o o r t w e e Flintenweiber aan het lijntje w e r d g e h o u d e n .

Het meest is Hannie in actie g e w e e s t m e t J a n B o n e k a m p die v ó ó r haar is gefusilleerd, een tragedie. V o o r ze erop uit g i n g e n maakte ze zich m o o i o p , dat geeft m e z e l f v e r t r o u w e n , zei ze.

Er w a r e n ook m e n s e n in het g e w a p e n d e verzet die nooit iets h a d d e n m e e g e m a a k t , die g e e n overtuiging en ook g e e n g e l o o f h a d d e n . Die v o e l d e n zich de sheriff, een soort r o m a n h e l d uit een detective.

Je maakte wel gekke d i n g e n mee. Eens reed ik v o o r o v e r op mijn fiets, die loodzwaar w a s v a n koffers m e t w a p e n s .

Een m o f : w a t zit erin? Ik: k a n o n n e n !

Heinz, h e b je geen sigaret? Z o d e e d je dat.

In de d a g e n v a n Stalingrad s c h r e v e n w e o p een inktzwarte m u u r : Leve het d a p p e r e Russische volk!

T o e n Hannie gepakt w a s , ben ik met een brief naar het h o o f d v a n de S D in D e n H a a g g e g a a n . D u bist f r e c h , zei die m a n .

W i j zaten daar juist o m d e S D te bestrijd e n , de twaalf S D - e r s die ik heb neerg e l e g d , Hollanders en Duitsers, meest H o l landers, dat h o o r d e erbij. V o o r w e een aanslag pleegden g i n g e n w e altijd zelf na of ze het verdiend h a d d e n . A n d e r s lieten w e het. O p het h o o f d v a n de S D in Haarlem h e b b e n w e een hele m o r g e n ' o n o p vallend' g e w a c h t , die kerel is t o e n d o o r i e m a n d anders neergeknald. Ze h e b b e n toen uit wraak o p de W e s t e r g r a c h t tien of twaalf m e n s e n gefusilleerd. Gelukkig zijn er nooit représailles geweest na onze acties. M a a r ik heb wel die fusillade o p d e W e s t e r g r a c h t gezien. Hannie m o e s t d e a u t o n u m m e r s o p n e m e n v a n d e g e n e n die c o m m a n d e e r d e n . Een o u d e m a n b e g o n het W i l h e l m u s te z i n g e n . T o e n g i n g het salvo af. D e b e v e n d e o u d e - m a n n e n s t e m w e r d o v e r s t e m d d o o r het g e s c h r e e u w . Ik moest v a n de illegaliteit de k o p p e n uittekenen van de lui die bevelen g a v e n .

M a a r ik heb zo gehuild, ik ben er niet aan toe g e k o m e n . W e t e n dat je g e w a p e n d bent en al die g e w o n d e n m o e t zien o p straat en dat je niet kunt o p t r e d e n .

Iets anders: een j o o d s jongetje v a n vier jaar dat alleen zat o n d e r g e d o k e n in een kelder heb ik eruit gehaald. Ik had een heel g o e d adres v o o r h e m , o p een l a n d g o e d met een grote o m m u u r d e tuin, maar zijn ouders wilden h e m bij zich h e b b e n . Die zaten o n d e r g e d o k e n in het B e n o o r d e n houtkwartier in D e n H a a g . D e j o n g e n s v a n o n z e g r o e p h a d d e n s n o e p e n een pak b o t e r h a m m e n v o o r h e m gespaard. Ik had een trui voor h e m . In d e H o u t sloeg hij een

Lees verder pagina

19

A.

PAIS ZIJDEN- EN WOLLEN STOFFEN

KALVERSTRAAT Amsterdam

Martin

—

146-150,

hoek

Telefoon

Spui

23 22 6 4

Gray

Uit naam van al de mijnen U koopt h e t b e t e r e n v e r s e r bij

M a r t i n G r a y v e r l o o r zijn m o e d e r e n broers in

Galerie MIGNON SUPERMARKT

Treblinka m a a r w i s t zelf u i t h e t k a m p t e

R e g u l i e r s b r e e s t r a a t 19 Nieuwendijk 175 AMSTERDAM

ontsnappen.

M a r t i n G r a y v e r l o o r zijn v a d e r bij d e opstand van h e t g e t t o v a n W a r s c h a u , m a a r zag zelf kans naar d e b o s s e n t e o n t s n a p p e n .

M a r t i n Gray w o r d t p a r t i s a a n , naast d e t e g e n w o o r d i g e g e n e r a a l M o c s a r e n t r e k t a l s nog

fttaMighek&lietér

g e e n t w i n t i g j a r i g e k a p i t e i n v a n h e t Rode

Ver. Nachtveiligheidsdiensten B.V.

Leger Berlijn b i n n e n .

Anno 1902

M a r t i n G r a y v e r t r e k t in '47 naar A m e r i k a w a a r hij in korte tijd f o r t u i n m a a k t .

Hoofdkantoor:

Vossiusstraat 8 Amsterdam Tel. 020 - 7 1 2 7 1 1

In '59 o n t m o e t hij d e v r o u w v a n zijn l e v e n .

T r e k t zich uit z a k e n t e r u g e n v e s t i g t zich in e e n landhuis in Zuid-Frankrijk. Hij w i j d t zich

Vestigingen:

v o l l e d i g aan zijn g e z i n , d a t i n m i d d e l s is

Rotterdam - Den Bosch - Tilburg Nijmegen - Enschede Hengelo - Alkmaar

verrijkt m e t vier k i n d e r e n .

In '70 k o m e n zijn v r o u w e n alle k i n d e r e n o m bij e e n b o s b r a n d . M a r t i n G r a y is o p n i e u w Dames,

alleen.

Uit naam van al de mijnen

is e e n s c h o k k e n d

l e v e n s v e r h a a l d a t ondanks a l l e v e r s c h r i k k i n g

alleen bij o n s k o o p t u h e t v o o r d e l i g s t . V o o r al u w stoffen

e e n g e t u i g e n i s is v a n m o e d e n hoop.

STOFFENHUIS

Linnaeusstr. 34 Amsterdam Tel. 3531 16

MARCUS

EEN UITGAVE V A N A. W . B R U N A & ZOON GEBONDEN f29,50

EXCLUSIEVE HERENKLEDING EN -MODE Kalverstraat, 141-145,

Amsterdam

Vervolg

van pagina

17

arm om mijn nek — wat heeft hij toen gehuild. W e gingen op de fiets, hij achterop.

Bij het viaduct van Leiden liep een colonne Wehrmacht, Engelse vliegtuigen erboven. In de lochen, dat waren de schuilplaatsen, riepen de mensen. Ik wist niet dat de Engelsen die colonnes van de weg schoten, had dat nooit meegemaakt.

Zij gooiden granaten. Een zo een granaat heeft het jongetje onthoofd. Ik moest het de ouders gaan vertellen. Ontzettend.

Veertien dagen later zijn zij omgekomen bij het bombardement van die Haagse buurt. Dat wegbrengen deed ik niet eens in opdracht, dat ging tussen de overvallen door.

Het was een escalatie van geweld, hun geweld sloeg je terug. Mijn angst is dat jeugd van nu zich gaat identificeren met anderen. Terreurgroepen . . . de leermeesters van die jongens zijn de nazi's zelf. Hoe is A. M. de Jong neergeknald door de Sibertanne? Een 6, 700 man hebben die zo op hun geweten. En net zo iets is het leggen van een bom in een supermarkt. Het terrorisme dat je nu ziet is niet redelijk. Een aanslag op, ik noem maar, president De Gaulle, had geen zin gehad. Een aanslag op Hitier was goed, dat sterkte het moreel van het Duitse volk, dat gebeurde niet voor niets.

Naast alle verschrikkingen hebben wij fijne kameraadschap gekend, gelachen hebben we ook. Al die zwaar wegende dingen blijven in je werken. Ik zeg dit niet uit pessimisme, maar het is niet voorbij. Als je uit je diepste wezen iets maakt, een schilderstuk of een beeld, dan hou je dat. W e zijn net marskramers, die bult, die hou je op je rug.

De vervolging van homosexuelen De vervolging van homosexuelen door de nazi's is een nog vrijwel onbekend onderwerp. Na de bevrijding was het sociale klimaat in Nederland nog zó repressief ten aanzien van homosexualiteit dat bijna niemand hierover durfde spreken.

De vervolging begon in Nederland al op 31 juli 1940 met een verordening van Rijkscommissaris Seyss-lnquart 'ter bestrijding van den tegennatuurlijken ontucht'.

De kerngroep van het blad 'Levensrecht' dook onder; Sjoerd Bakker en Ticky

Aron-

deus die uit deze kring kwamen, werden via Lau Mazirel betrokken bij de Gerrit van der Veengroep. Reeds in het najaar van 1940 hield de Nederlandse politie razzia's in homobars, waar de 'Levensrecht'mensen toen allang niet meer kwamen. In Amsterdam werden homosexuelen naar de Marnixstraat gevoerd en daarna naar Vught gebracht. Vanuit Vught werden ze, met transporten politieke gevangenen mee, gedeporteerd naar o.m. Sachsenhausen, waar ze in de beruchte steengroeven werden te werk gesteld en naar Buchenwald waar in 1944 Nederlandse homosexuelen als proefkonijn zijn gebruikt. De categorie homoseksuelen werd in de kampen onderscheiden door een lilaachtig driehoekje op de kleding.

Benno Premsela: 'De homosexueel begint als eenzame. Als je als Jood geconfron-

teerd wordt met discriminatie word je opgevangen door je groep.' De homosexueel mist dat, kruipt in z'n schulp, durft niet naar voren te komen. Vandaar dat er over de homosexuelenvervolgingen zo weinig bekend is. Mensen die terugkwamen lieten zich doorgaan voor ex-politieke gevangenen, zelfs tegenover hun gezin.

Nog steeds komt in de Wet Uitkeringen Vervolgingsslachtoffers de categorie homosexuelen niet voor. De enige mogelijkheid voor de homosexueel is beroep te doen op de zgn. hardheidsclausule (Art. 3 lid 2): 'De uitkeringsraad kan (. . .) met de vervolgden gelijkstellen de persoon ten aanzien van wie het niet toepassen van deze wet een klaarblijkelijke hardheid zou zijn'.

Rob Tielman van het COC wil dat deze clausule toegepast gaat worden op homosexuelen, maar liever nog dat hun aanspraken openlijk in de wet worden vastgelegd. Ook wij menen dat deze discriminatie meteen verdwijnen moet. Rob Tielman zou erg geholpen zijn als homosexuelen die eertijds vervolging ondergaan hebben, hierover met hem willen praten (strikt vertrouwelijk).

Wie met hem in contact wil treden kan dit aan de redactie van dit blad melden. Deze zal dit aan hem doorgeven.

Jelle Itens

T

2 redenen om een opinieweekblad te lezen

• Slechts negen procent van de nederlandse bevolking leest een opinieweekblad - sluit u aan bij een sprekende minderheid.

• Een echt opinieweekblad probeert uw opinie te vormen, niet die te bevestigen - strijd mee voor de geestelijke volksgezondheid.

leest naast uw krant Vrij Nederland

Vroeger had ik nachtmerries over de oorlog, nu over het Centrum

LIES

is 62 jaar

jarige

leeftijd

se

en

Schouwburg

Westerbork

te

waar

zij

17 maanden

van

naar het andere

zwierf,

W e v r o e g e n o n s d a a r o m af, h o e het C e n t r u m n u reilt e n zeilt. W e l e g d e n enkele vragen voor aan t w e e therap e u t e n , Hermance en Jan, en aan t w e e g a s t e n . Lies e n Peter, die respektievelijk als v e r v o l g d e e n als v e r z e t s man worden behandeld.

Russen bereikte

de

ene

kamp

tot zij

terecht

Hier

kreeg

door

nog

Russische

zij via via uiteindelijk

de

zij

zone

overvallen

Dinsdag

Eerste

zij in

huisvrouw.

is 49 jaar,

gehuwd

en

vader

als

door

van een K.P.

Hij

Na

begon, de

Dolle van

Leger

om

van

Canadese

belang-

werd

later

Hij

Divisies hij

officier

en

was

leven

in

leidinggevende

hij het

voorzien.

Bij de bevrijding

Daarna

voor

brak

linies

in twee

19 jaar.

tussendoor

Een week

te

mee.

gewapen-

commandant

inlichtingen

maakte

te en

hielp

hij

Canadese

rijke

hij

was zij

hij

piloten.

het Schelde-offensief zwemmend

Amster-

Daarna

zijn

jaar onder

de B. S. in zijn district.

operaties

1945 keerde

en en

werd

Brussel.

dam terug.

dook

werd mede-oprichter

onderduikers

het

vanaf

twee

nam deel aan verschillende de

waarbij

Na

inlichtingendienst

gewerkt,

de

Op 29 juni

PETER

hebben

de

de

1945 woog

Vanuit

voor

In

Bij haar bevrijding

64 pond.

agent

Hij was

verzet.

zij

C/eve.

op 2 mei

15e in het

maakte mee,

zij maandenlang in Neustadt

in 10),

van drie dochters.

verbleef.

'dodenmars'

zij typhus.

gedepor-

(block

H e t C e n t r u m ' 4 5 w e r d o p 16 m e i 1973 door koningin Juliana geopend en deze 'aparte kliniek' draait d u s m e e r d a n a n d e r h a l f jaar.

kwam

en

daar ondergebracht

oorlogswinter

beruchte

26-

Amsterdam

experimentenb/ock

laatste

Op

Holland-

naar Auschwitz

teerd. Zij werd het

gehuwd.

werd zij via de

in het

de was

marinebedrijfsfunkties

werkzaam.

V Vraag: ' W e l , dit g e b o u w C e n t r u m ' 4 5 stelt

Hoe

zich ten doel d e medische e n p s y c h o l o g i -

beiden

sche b e h a n d e l i n g e n begeleiding v a n h e n ,

v i n d e n toepassing?

Ik kan n u m e t m i n d e r medicijnen volstaan.

Hermance: D e d a g g a s t e n k o m e n een hele dag in d e week.

kunnen

die

nadelige

gevolgen

verzetsaktiviteiten

en

ondervinden vervolging

in

van de

T w e e d e W e r e l d o o r l o g . ' K u n t u dit nader omschrijven?

Jan: H e t C e n t r u m staat o p e n v o o r verzetslieden en v e r v o l g d e n . In d e zin v a n o n z e statuten w o r d e n hiermee b e d o e l d d e g e n e n die een pensioen o n t v a n g e n krachtens d e Wet Buitengewoon Pensioen 1940-'45, althans in het bezit zijn v a n e e n z g n . verzetsverklaring v a n d e S t i c h t i n g '40-'45. En dan voor hen die aanspraak kunnen m a k e n o p een uitkering uit h o o f d e v a n d e W e t Uitkeringen Vervolgingsslachtoffers ' 4 0 - ' 4 5 , d a n w e l e e n verklaring v a n d e Uitkeringsraad h e b b e n , waaruit blijkt, dat zij slachtoffer zijn in d e zin v a n die w e t . O n middellijke hulpverlening krijgen o o k pers o n e n , v a n wie n o g niets vaststaat, maar t.a.v. wie w e l m a g w o r d e n a a n g e n o m e n , dat zij blijken te b e h o r e n t o t d e hiervoor b e d o e l d e slachtoffers.

Minder duidelijk, exact, te f o r m u l e r e n in d e psychiatrische indicatie. A l s d e staf v a n m e n i n g is dat d e behandeling, zoals die in d e l o o p v a n d e tijd gestalte heeft g e k r e g e n in het C e n t r u m , geschikt is v o o r d e kandidaat, kan hij w o r d e n o p g e n o m e n , hetzij in d a g - , hetzij in w e e k b e h a n d e l i n g .

Vraag:

Betekent dit, d a t het C e n t r u m zich

specialiseert?

Jan:

Z o z o u je het k u n n e n

stellen.

specialisatie geldt d a n d e te

De

behandelen

g r o e p : d e d o e l g r o e p . Er is sprake v a n een keuze, zoals u z a g .

Hermance:

een v o l -

ledig medisch o n d e r z o e k d o o r d e internist J . H . Hers, die al dertig jaar ervaring heeft met verzetslieden en v e r v o l g d e n . Daar d e internist o o k v e r b o n d e n is a a n het A c a d e misch Ziekenhuis Leiden, is e e n snelle verwijzing naar andere specialisten meer

v a n gasten

geconcludeerd

medische

worden,

voorzieningen

mogelijk.

mag zonder dat

deze

bijzonder

ge-

apprecieerd w o r d e n .

Vraag:

d e behandeling

in d e praktijk?

voor

Welke

deze

therapieën

H u n p r o g r a m m a bestaat uit 1 % u u r groepstherapie (dat h o u d t in een gesprek m e t ± 8 gasten en 1 of 2 t h e r a p e u t e n erbij), 1V4 u u r kreatieve therapie, d u s eigenlijk met je h a n d e n iets uitdrukken v a n de gevoelens die je in je leven en daarover met d e kreatief therapeut(e) e n / o f andere gasten, die daar d a n o o k zijn, k u n n e n praten.

Ook

heeft

partner

elke

gast

alleen

een gesprek

individuele

of

m e t zijn

therapeut.

A l s het

m e t zijn of

haar

enigszins

kan, betrekken wij altijd d e partner in het zijn

hier,

omdat

moeilijkheden

o o k in het gezin

zoveel

jaren

deze

hebben

ge-

leefd.

De weekgast

heeft

altijd

één d a g in d e

w e e k d a t hij of zij m e t d e d a g g r o e p m e e leeft.

Daarnaast

dagelijks mede

hebben

de

weekgasten

groepsgesprek

weekgasten

hebben ook

een

zij natuurlijk

's nachts

en

met hun

stafleden.

Ook

's a v o n d s

en vaak

d e mogelijkheid

o m een

b e r o e p te d o e n o p elkaar en d e a a n w e z i g e sociotherapeut.

Het is immers een grote

ellende o m nachtmerries en slapeloosheid alleen te m o e t e n verwerken en d u s m o e t iedereen

de

kans

hebben

daarover

k u n n e n praten of al w a s het alleen

te

maar

o m niet alleen te h o e v e n zijn.

Vraag: K u n n e n Lies en Peter vertellen, d a t er m e t hen g e b e u r d e v ó ó r ze hier k w a m e n en o o k h o e ze hier k w a m e n ?

Elke gast o n d e r g a a t

Uit d e reakties

verloopt

U sprak over d a g - e n w e e k g a s t e n .

Lies: Na z o ' n 20 jaar bij een z e n u w a r t s o n d e r b e h a n d e l i n g te zijn geweest, kreeg ik geleidelijk het gevoel, dat het f o u t g i n g .

D e medicijnen w e r d e n alsmaar zwaarder.

Ik k o n haast niet meer b i n n e n s h u i s blijven.

T o e n ik in februari 1974 naar het C e n t r u m '45 w e r d v e r w e z e n , voelde ik mij een wrak. Ik z a g het toen echt niet meer zitten. T o t eind september w a s ik d a g g a s t in d e w o e n s d a g g r o e p . Pas nadat er bij herhaling o p w a s a a n g e d r o n g e n , k o n ik v o o r mezelf besluiten, o m als w e e k g a s t

intern

te k o m e n .

Ik v o n d

dat een hele

stap, maar b e n er achteraf gezien blij o m .

Er zijn zoveel d i n g e n , die niet worden

Centrum

gemaakt.

natuurlijk

ongedaan

D a t kan het

o o k niet,

maar

alles

w o r d t w a t dragelijker en je staat hier niet alleen m e t je ellende.

Peter: In d e jaren na d e o o r l o g h a d ik er nogal een p r o b l e e m m e e o m s p a n n i n g e n en nervositeit te v e r w e r k e n , z o n d e r daar a n d e r e n m e e lastig te vallen. Ik zat o o k m e t de nare g e v o l g e n v a n e e n v e r w a a r l o o s d e dysenterie, die ik in het C a n a d e s e leger had o p g e l o p e n . W e g a v e n o n s niet veel kans o m d e o o r l o g door te k o m e n , dachten o o k niet over het naoorlogse. J e geeft in z o ' n situatie d a n eigenlijk meer dan je hebt. V a n die geestelijke en lichamelijke uitputting, die v o o r mij nogal j o n g k w a m , m o e t je d a n maar w e e r af zien te k o m e n . T o t 1967 g i n g het geleidelijk beter, vooral 1952 w a s een keerpunt, maar t o e n geraakte ik in d e tijd v a n een g o e d half jaar in e e n ernstige crisis. Onverklaarbare vlagen v a n paniek en v e r w a r r i n g , verstijfde t o n g en kaken, o m een paar d i n g e n te n o e m e n . J e wil daar n i e m a n d in k e n n e n , dat varkentje zal je w e l zelf w a s s e n . W i e wil er eigenlijk v a n d e lijst worden a f g e v o e r d ? H a r d w e r k e n lijkt je d a n o o k een g o e d middel o m die d i n g e n w e g te s t o p p e n ; slapeloosheid bijvoorbeeld.

O m o n n o d i g e s p a n n i n g e n te v e r m i j d e n , draai je je ambities o p een lagere pit. En d a n ineens helpt niets meer, l o o p je vast.

Zelfs t o e n k o n ik het n o g niet geloven of a a n v a a r d e n , z o vergaat het velen. Ik w e i g e r d e ziektewet, stelde kontakt m e t d e Stichting ' 4 0 - ' 4 5 steeds maar uit. Zij w e z e n m e d e w e g naar het C e n t r u m '45.

Vraag: Jullie h e b b e n het p r o g r a m m a niet zelf bedacht. H o e k o m t d e b e h a n d e l i n g o p jullie over? K u n n e n jullie er o o k verschillende kanten m e e uit?

Lies: Het is natuurlijk z o , d a t het p r o g r a m ma,

dat

ons

wordt

voorgelegd,

niet

d w i n g e n d is. Misschien laat je o o k d a a r o m niet g a u w iets schieten. J e b e n t hier t o c h o m aan jezelf te w e r k e n .

D e therapieën,

die v o o r mij het meest b e t e k e n e n , zijn w e l

de persoonlijke en de creatieve therapie.

De sociotherapie vind ik erg belangrijk, want deze therapeuten vangen ons tussen de programmadelen ontzettend goed op, ook wanneer je 's nachts moeilijkheden hebt.

Peter: In grote trekken onderga ik dit ook zo. Net als Lies raakte ik zo'n 20 jaar geleden creatief geblokkeerd. Tekenen, schilderen en boetseren gingen mij vroeger altijd goed af, maar kostten mij later de grootste moeite. Zou het me lukken, dit te overwinnen, dan heb ik het gevoel dat ik iets waardevols van vroeger terughaal. Het is verbazend hoe snel dat hier in deze omgeving in zijn werk gaat. Ik volg evenals Lies het hele programma. Er zijn echter dagen, dat ik er 6 of 8 kratieve uren bij doe. Op andere dagen blijf je in groepen doorspreken. Natuurlijk ook veel 's nachts, wanneer je slaapproblemen hebt. Omdat velen zo dubbele dagen maken, gaan processen sneller. De inrichting van het Centrum vind ik daar geweldig voor. Je hoeft niemand te storen, wanneer je 's nachts doorpraat of gaat boetseren, alles is toegankelijk.

En wanneer je jezelf eens vergeet, zodat je midden in de nacht met een lap klei staat te dreunen met de deur open, dan zeggen de volgende ochtend een aantal gasten alleen maar: 'Je bent wel bedankt, kerel!'

Dat overkomt ons allemaal wel eens, dat hoort er misschien wel bij. De sociotherapeuten draaien ook hier op een geweldig fijne manier in mee, dat ben ik helemaal met Lies eens.

Vraag: Die voorkeur of afkeur ten opzichte van bepaalde therapieën houdt wellicht verband met je persoonlijke drempels in de maatschappij?

Peter: Ja, dat is wel aannemelijk. Wat op mij vreselijk afkomt is de (grote) groepstherapie. *lk onderga die soms als een slachtpartij, krijg ademnood en zoek vluchtwegen. Met Jan hier zoek ik naar een verklaring daarvoor. Ik kan wel 10 of 20 redenen opnoemen, maar die verklaren nog niet waarom ik zo buitensporig reageer. Maar dat er een verband is, staat voor mij wel vast. Ik denk dan b.v. aan mijn reaktie in vensterloze warenhuizen, volle treinen, files voor loketten. Vooral die laatsten doen met geen goed, dat ben ik nooit meer kwijtgeraakt. Dan zit je in een controle-angst van tijdens de oorlog, je zit in een val, 't is afgelopen. Juist omdat die afkeer je op bepaalde problemen drukt, waar misschien wel een oplossing voor mogelijk is, moet je niet te gauw de pijnlijke therapieën laten schieten. Vind je de oplossing niet, of is er geen oplossing voor, dan kan je naar mijn mening beter die situatie vermijden. Net zoals een suikerzieke die suiker moet laten staan.

wil dat programma afmaken.

met begrip beantwoordt de socio-therapie.

Peter: Met de stap van dag- naar weekgast was ik niet aanstonds ingenomen, nu wel. Het weekend kan ik daar tot nu toe goed in plaatsen.

Vraag: Zien Lies en Peter dit als een gemis of nadeel?

Vraag: Waarom eerst niet?

Peter: Je geeft je laatste bolwerk prijs, het is weer een soort capitulatie, zo voelde ik het wel. Die dagbehandeling is natuurlijk wederzijds nuttig als een verkenning op elkaar en intussen doe je iets aan jezelf.

Vraag: Hoe ondergaan de therapeuten de vaak geladen problemen, die zo geconcentreerd op hun afkomen? Hoe maken zij zich daar los van?

Jan: Dit werk vraagt heel veel van je. De gemiddelde leeftijd van de gasten ligt rond 55 jjar. Een collega heeft pas goed verwoord, wat ik nu aanstip: 'De ontdekking van nogal wat gasten, dat ze na de oorlog niet echt geleefd hebben, dat er in de oorlog iets kapot is gegaan, een stuk doodgegaan is, dat na de oorlog niet meer levend is geworden, ondanks de schijn van een bloeiende zaak, een aktieve werkkring, een huwelijk, is iets ontzettends'.

Ik betrap mij erop, dat er nu dingen met mij gebeuren, die me vroeger nooit overkwamen. Ik heb soms angstdromen, ben prikkelbaarder. Je voelt je, net als de gasten gehad hebben, veranderen, je wordt ernstiger en je dreigt het lachen af te leren. Ik moet oppassen, dat mijn gezin er niet onder lijdt. Ik vraag me dan ook af: hoe lang houd ik dit vol?

Hermance:

Ik sta er mee op en ga er mee

naar bed. Vroeger had ik nachtmerries over de oorlog, nu over het Centrum. Het is voor mij nog steeds volstrekt onaanvaardbaar dat mensen elkaar deze vernederingen en mishandelingen hebben kunnen aandoen en ook het weten dat het ergens anders nu en vandaag nog steeds kan gebeuren. Voor mij is de beste manier om ervan los te komen: mij te concentreren op dingen in mijn privéleven, dus mijn vrienden, kinderen en alles wat daar omheen leeft.

Vraag: Je zou geneigd zijn te veronderstellen dat een therapeut verzets- of kampervaring moet hebben om zijn werk goed te kunnen doen. Hoe zien jullie dat?

Hermance: Zelf heb ik in de oorlog veel meegemaakt. Vanaf 1941 in het verzet, ook 2 maal voor korte periodes in de gevangenis, maar geen kamp. Ik geloof niet dat het storend is dat stafleden geen oorlogsverleden hebben, integendeel, ik geloof dat zij daardoor onbevangener de gasten tegemoet kunnen komen. Het gaat tenslotte om het vermogen te kunnen luisteren en te kunnen inleven in de problemen van anderen en daar iets mee te Lies: Dat benauwde gevoel overvalt mij in kunnen doen, waar de ander wat aan die situaties ook vaak. Daar komt bij: die heeft. voortdurende rusteloosheid, waar ik nu al 30 jaar mee rond loop. En de nachten niet Jan: Aanvankelijk heb ik mij daar onzeker te vergeten. over gevoeld. Dat gevoel heb ik nu minder. Ik was 15 jaar toen de oorlog uitPeter: Wat ik gezegd heb over de grote brak en heb vrij bewust toch bombardegroep, geldt niet voor de kleinere dag- menten meegemaakt en was getuige van groep. Daar zit je met zijn zevenen of razzia's en bij de bevrijding heb ik NSB-ers achten. Het blijft mensenwerk! zien ophalen en bestraft zien worden.

Vraag: Jullie zijn hier weekgasten, maar Maar het is relatief gezien een schijntje. Ik op de weekends gaat het Centrum dicht. kan de gasten, die vaak klagen over onbeHoe werkt dat uit? grip bij familie en kennissen dienen als Lies: Het is begrijpelijk, dat het Centrum representant van de niet begrijpers. op weekends sluit; toch het intensief Het verwijt: Als je het niet meegemaakt contact met therapeuten en gasten in het hebt begrijp je het ook niet, hoor ik steeds Centrum wil je niet graag onderbreken. Ik minder. Aan de behoefte aan lotgenoten

Lies en Peter samen: Nee, nee, integendeel,

het lijkt ons vaak een voordeel, dat een therapeut niet bevangen of bevooroordeeld is door eigen oorlogservaring. Belangrijker is dat een therapeut je vertrouwen weet te winnen en te behouden, zodat je ook met de pijnlijkste zaken naar voren durft te treden.

Begrip voor de gevolgen van de beleefde oorlogssituatie vind je bovendien overvloedig bij de medegasten. Per slot van rekening is het een programmapunt dat de gasten tevens eikaars therapeuten zijn.

De situaties van enerzijds vervolgden en anderzijds verzetsmensen zijn schijnbaar tegengesteld. Het is merkwaardig, dat deze geheel verschillende ervaringswerelden toch in hun gevolgen zo vaak dezelfde problematiek te zien geven. Daardoor is het voor velen makkelijker elkaar hier te herkennen en dus te steunen.

Vervolg

van pagina

73

het nooit in het hoofd van een bijstandsambtenaar opgekomen deze mensen voor te lichten over de WUV? Of staat dat niet in zijn instructie? En waarom is het maatschappelijk werk op de woonwagenkampen zo laks hiermee? Het is mijn indruk dat men er nog steeds van uitgaat dat deze mensen 'toch niet met geld kunnen omgaan', alsof alle niet-zigeuners dat wèl kunnen, alsof het trouwens iemand wat aangaat, waaraan mensen het geld besteden, waar ze recht op

hebben.)

2e. Voor de W U V geldt de omgekeerde bewijslast. Wordt dit principe consequent toegepast, óók bij zigeuners? Welk percentage van de Joodse aanvragen wordt afgewezen, en welk percentage van de Zigeuners? Zo daarin een verschil is, waaraan ligt dat?

3e. De uitkeringen behoren te geschieden met terugwerkende kracht. Prachtig, maar gebeurt dit ook?

Kortom, krijgen zigeuners de gelijke handeling waar ze recht op hebben?

be-

Jelle Itens

************** Een woord van dank Alle medewerkenden aan dit nummer en aan de Auschwitz-herdenking worden van deze plaats alvast hartelijk bedankt voor de moeite, de inspanning en toewijding die zij zich opnieuw hebben getroost.

Ditmaal een bijzondere hulde aan onze adverteerders, die verspreiding op zo grote schaal van dit nummer hebben mogelijk gemaakt. En dan nog een extra-hulde . . . voor de secretaressen, die hun principalen en ons zo prachtig hebben bijgestaan.

N.A.C.

In samenwerking met AL. gaan wij zeker 3x per maand ISRAEL AIRLINES

naar

l$ftA<L

Als u plannen hebt in die richting,kies dan ook voor é é n van onze vrije groepsreizen. U kunt ons bellen of de bon invullen DAGELIJKS INDIVIDUELE I T E - R E I Z E N U kunt zelf uw reisdata bepalen met een minimum verblijf van één week en maximaal één kalendermaand, terwijl u éénmaal mag onderbreken in Europa op de heenreis en éénmaal op de terugreis. *

Transferkosten per privé auto of sherut op aanvraag.

He Vele mogelijkheden voor één- of meerdaagse tours door Israel.

STUDENTEN- EN SCHOLIERENRETOURS

(vraag onze speciale tarieven) ( KAN O N G E F R A N K E E R D IN O P E N E N V E L O P P E W O R D E N T O E G E Z O N D E N )

te

*<-

t

Folders en inlichtingen bij:

3

NET WORLD TOURIST ORGANIZATION Rokin 9-15 Amsterdam

Telefoon 020-243350*

Wij verzorgen al uw reizen over de gehele wereld.

SCHAAP

JUWELIER

B.V.

DIRECTIE- M. S C H A A P & W M . C. H O G E R V O R S T Beëdigde makelaars en t a x a t e u r s

alleen en uitsluitend gevestigd in Den Haag Noordeinde 86 naast Koninklijk Paleis Telefoon 070-185044

TERUG IN DE TIJD Nederlandse vrouwen in de jaren '40-'45

interviews en samenstelling: . DickWalda

Antieke en

Moderne sieraden

TERUG IN DE TIJD

De AGO is een groot verzekeringsconcern.

Met onbepeikte verzekeringsmogelijkheden, legen goede voorwaarden i gunstige premies.

Niet te hoog. Niet te laag.

Maar aangepast aan de speciale situatie van uw cliënt.

Informeer eens.

In dit b o e k is feitenmateriaal g e r a n g s c h i k t n a a s t g e s p r e k k e n m e t , ervaringen van , r e p o r t a g e s over en d a g b o e k n o t i t i e s van v r o u w e n die op e e n of a n d e r e wijze iets t e m a k e n h e b b e n g e h a d m e t het v e r z e t t e g e n d e Duitse b e z e t t i n g in d e t w e e d e wereldoorlog.

Niet: n ó g e e n o o r l o g s b o e k . W e l : e e n herk e n b a a r tijdsbeeld, e e n brug t u s s e n d e v r o u w e n in het verzet en d e huidige g e n e r a t i e , die vaak volslagen in het duister t a s t o m t r e n t d e m o t i e v e n , die v r o u w e n b e w o g e n h e b b e n in het verzet t e g a a n .

Formaat 2 0 x 2 0 cm - 152 blz. geïllustreerd - prijs f 15,—

verzekeringen Boeken uitgeverij Postbus 5007 -

Keesing b.v. Amsterdam