Auschwitz Bulletin, 1975, nr. 03 Maart Mei

nederlands auschwitz comité

73e jaargang, nr. 3, maart/april/mei '75 secr victorieplein 3 2 ' , a m s t e r d a m - z , p o s t g i r o 2 9 3 0 8 7 bankrek A M R O , bijk van baerlestraat, a m s t e r d a m - z . g e m giro N 5 5 0 0 N.A C. red amsteldijk 2 3 , a m s t e r d a m - z .

DERTIG J A A R V R I J !

1975 schijnt, behalve een heilig, een herdenkingsjaar te worden . . . de vrouw en de monumenten laten wij nu maar even rusten. In de eerste maanden van 1945 werden de kampen bevrijd, op 5 mei Nederland en drie dagen later eindigde de oorlog in Europa.

Dit alles is nu dertig jaar geleden. D e ouderen zien alles nog net zo voor zich en voelen het leed, de angst en de pijn nog in eigen vlees. Zeer veel jongeren, die misschien niet eens zo goed de feiten van de Tweede Wereldoorlog kennen, reageren toch op hun manier fel op dreiging van geweld o f fascistische symptomen.

W i e van ons nog op de been is gaat op 4 mei de doden gedenken, we kunnen op 5 mei bevrijdingsdag officieel en zonder snipperdag houden; we zullen eindelijk een bijzonder en toch algemeen monument onthullen, dat voor de vrouwen in het verzet. In het Van Goghmuseum en in vele scholen zullen tentoonstellingen aan de jaren '40-'45 en soms van 1933 tot nu toe zijn gewijd.

Men behoeft niet lang te snuffelen om te ontdekken dat er nog heel wat overeind staat wat in '45 voorgoed platgelegd leek. W e bedoelen niet ruïnes.

Hoe schandelijk weinig bedrijvers van nazimisdaden zijn ooit berecht sinds de Neurenberger processen! Zelfs nu de lang uitgestelde Frans-Bondsrepublikeinse overeenkomst geratificeerd is en in Frankrijk bij verstek veroordeelden in hun Heimat berecht kunnen worden.

K u n n e n worden: na jarenlang 'vooronderzoek' zijn deze lieden immers allemaal te ziek voor een rechter.

Hebben wij niet beleefd dat rechters vergassers humaan noemden en de vergassers-naar-eigen-bekentenis vrijuit lieten gaan? Het begrip 'Auschwitzleugen' is herhaaldelijk gehanteerd; er zouden in Auschwitz geen gaskamers hebben bestaan. In deze 'geest' werd in West-Berlijn een Auschwitz-tentoonstelling beschadigd.

VALS J E U G D S E N T I M E N T D e Duitse versie van het jeugdsentiment is ook allerminst onschuldig. In

Frankfurt en niet daar alleen ligt Hider als grammofoonplaat te koop in oerechte nazihoes. O p de jaarbeurs van Hannover verkocht men Hitlerbustes waarin gegraveerd: Tk geloof in Duitsland en strijd ervoor'. De staat Beieren veilt geregeld 'zouvenirs' uit de erfenis van de nazibonzen. Zo maken Goerings kunstvoorwerpen hogere prijzen naarmate er meer hakenkruisen op staan.

Koperen Hitlerkoppen zijn voor nog geen 100 DM te krijgen, een koopje.

Zelfs kon men met Kerstmis te München zijn kinderen tinnen Hitlertjes, Goerinkjes en mini-Mussolini's offreren, in Franco-Spanje gemaakt. Die kinderen horen dan soms op school 'Heil Hitier, oder wie man heute sagt, guten T a g ' . O p de carnavalsmarkt in Dachau leurden ze dan ook met de Stürmer: 'Nu mag dat weer'.

Een andere verwerking van het jeugdsentiment bracht een Italiaanse publikatie die liet zien hoe het fascisme van de Duce op ansichten zijn eigen wansmakelijke tronie tekende. In deze 'autobiografie' van het fascisme wordt onderstreept dat takken, niet de wortels van het fascisme zijn uitgerukt.

Een enkele caféhouder in Sleeswijk, een ander waard op het eiland Sylt, wordt toch op het matje geroepen, omdat hij Hitiers verjaardag compleet met hakenkruisen liet vieren.

De Kripo-chef in het getto van Lodz moge na de oorlog zijn functie rustig in Hannover hebben bekleed, de in Amerika en een soldatenhuwelijk ondergedoken kampbewaakster Hermine RyanBraunsteiner moet in Düsseldorf — elf jaar na haar opsporing — terechtstaan.

Twee zusters, Berta Haase en Anneliese Franz, kampcommandanten in Ravensbrück en Auschwitz, waar Haase het strafblok leidde, zijn onlangs door W i e senthai opgespoord. Ludwig Hahn, een al meermalen (licht) veroordeelde S D baas in Warschau, zit nu na jarenlange procedures voor het eerst enige weken.

In Frankrijk krijgt Hitier nog wel eens op een Parijse muur gelijk en is een internationale bijeenkomst van de zg.

Nieuwe Europese Orde gehouden. Maar de meeste steun krijgen de fascisten er via de t.v. Daar verscheen de gegratieer-

de Franse Gestapoknecht Touvier en de beruchte Skorzeny, die in kamp Oranienburg huishield en de gevangen Mussolini bevrijdde, zelfs driemaal!

Nederland heeft pas een poging om Mein K a m p f weer in circulatie te brengen afgeslagen en verneemt telkens Duitse en andere smeekbeden om vrijlating van de Drie van Breda. Maar ook hier komen misdadigers als Doenitz en Speer per t.v. in de huiskamers.

KAN HET NOG? Na dertig jaar zitten we er dus nog middenin. De vraag kan worden gesteld, zoals in een I K O R - f i l m , hoe een arts kamparts wordt, hoe een mens massamoordenaar wordt. Kan het nog, hoe kon en hoe kan het?

Het antwoord op die vraag blijven wij zoeken. De dertigste bevrijdingsdag is een feestelijke dag, een dag vrijaf. Een Vervolg op pagina

Op 4 mei naar de Dam Op 4 mei zal voor de 30ste maal de traditionele stille tocht plaats vinden, in Amsterdam naar het Nationaal Monument op de D a m . Na de twee minuten stilte zal ook het N . A . C , zoals ieder jaar, hier bloemen leggen.

Verzamelen tussen 18.15 en 1 8 . 3 0 uur op de Nassaukade bij de Bosboom Toussaintstraat.

Vertrek 18.30 uur.

W i j roepen ieder op mee te gaan met de stille tocht door de stad en als dat niet mogelijk is naai de Dam te komen. N e e m t uw kinderen en uw vrienden mee, nu wij voor de dertigste maal onze doden herdenken. „ „ T

A

2

Groet uit Californië

EEN VOORBEELD

De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel van staatssecretaris Meijer van CRM aanvaard om de W . U . V . ook op exNederlandse vervolgden toe te passen.

In Californië heeft een groep van dezen zich aaneengesloten tot een comité van ex-Nederlandse vervolgden uit de bezettingstijd. Deze groep heeft op 26 januari bloemen laten leggen bij de urn met as uit Auschwitz en namens de voorzitster, Charlotte Cohen, zijn de volgende woorden uitgesproken: Beste vrienden, Wij weten het, u weet het, de tweede wereldoorlog is geen 'front-pagina' nieuws meer.

Vandaag dertig jaar na de bevrijding van Auschwitz, zijn wij in gedachten bij al onze vermoorde vaders, moeders, zusters, broers, vrouwen, kinderen en vrienden. W i j , de overlevenden van

Auschwitz, Bergen-Belsen, Sobibor, Treblinka en andere vernietigingskampen kwamen terug, zonder naaste familieleden. W i j vertrokken naar ver afgelegen landen, en leven vandaag onder een vreemde vlag.

Het Comité ex-Nederlandse vervolgden uit de bezettingstijd heeft een grote verantwoordelijkheid tegenover u de doden, de vermoorden uit het naziregime.

Zolang wij leven zullen wij de wereld vertellen over het onmenselijke leed u allen aangedaan. U bent het symbool van moed en vastberadenheid . . . opdat wij kunnen verder gaan. Door ons Comité in Los Angeles, California hebben wij vele 'kampvrienden' terug gevonden. In gedachten zijn wij vandaag in Amsterdam . . . en zeggen wij uit naam van hen die achterbleven: W I J ZULLEN JULLIE N O O I T V E R G E T E N .

A . Fels—Kupferschmidt

In Auschwitz is niet vergast. . .

In Auschwitz is niet vergast . . .

Het dagboek van Anne Frank is een vervalsing . . . Dit laatste vernam een lerares in Baden-Würtemberg, die met haar leerlingen enkele bladzijden uit het meisjesdagboek las per telefoon. O p grond van de uitgave van het pamflet 'Die Auschwitzlüge' is nu tegen de advocaat Manfred Roeder een vervolging ingesteld wegens ophitsing. (Die hij ook bedreef toen hij in Frankfurt op 20 januari de Wannsee-conferentie van de Endlösung verheerlijkte). Het schotschrift zelf wordt verder in de Bondsrepubliek verspreid. En het wordt naarstig aangeprezen in de Schwarzwalder Bote, een in het Schwarzwald verschijnende krant, van 14 maart j . 1 .

Een arts, Helmut W a g n e r , citeert daarin een zekere Christophersen die zegt dat er geen gaskamers in Auschwitz

Mevrouw E. T a s — C o h e n is op 9 april te Amsterdam op 85-jarige leeftijd overleden. Diegenen die Eva's moeder, zoals ze bij ons heette, h e b b e n gekend, begrijpen waarom er zoveel vrienden bij haar begrafenis op Muiderberg aanwezig waren om haar de laatste eer te bewijzen.

Voor ons, leden van het N . A . C , was mevrouw Tas een lichtend voorbeeld. Een vrouw die ondanks het grote verdriet dat zij door de dood van man en zoon in de donkere jaren van de bezetting heeft ondervonden, toch moedig door het leven ging. Een zwakke gezondheid ten spijt had zij op hoge leeftijd nog volle aandacht en belangstelling voor het wereldgebeuren. D a t zij ons comité een warm hart toedroeg wisten wij allen.

Maar dat zij dat ook door een schenking na haar dood wilde bewijzen, stemt ons tot dankbaarheid.

Zij ruste in vrede.

Vervolg

waren. Een andere nazivriend beweert dat er geen getuigenverklaringen over gaskamers bestaan — met reden: wie is daar ooit levend uitgekomen? Massavergassingen waren er niet, aldus H. Wagner c.s., daarover is het Duitse volk maar een schuldgevoel aangepraat.

Het N . A . C . heeft tegen deze liederlijke taal geprotesteerd bij de redactie van de Schwarzwalder Bote en bij de Landesregierung van Baden-Wütemberg. Ons protest luidt: 'Als kleine aan vergassing ontkomen groep protesteren wij scherp tegen de bewering als zouden er in Auschwitz geen gaskamers zijn geweest. Dit is een zware belediging voor al onze vermoorde verwanten, van zuigelingen tot hoogbejaarden.'

Leren doen deze Duitsers het nooit.

van pagina

1

jubeldag is het niet. W i j werden op 5 mei 1945 bevrijd van de nazi-bezetting, maar er is oorlog gevoerd en vervolgd ook sindsdien. Zij die destijds vervolgd en bevrijd zijn h e b b e n een bijzonder gevoelig oor behouden voor gevaar en vege voortekens, zogoed als voor late nazi-deunen en oud-SS-feestjes. W i j blijven onze stem verheffen; wij zien in een verbod om de Weisse Rose, de bloem van Duitsland, te gedenken, in het wegpraten van de volkerenmoord, een belediging van onze doden niet alleen, maar een aanslag op onze kinderen, op alle kinderen die nu leven. W i j willen niet dat nieuwe oorlogshaarden ontstaan o f blijven. En er wordt gevochten: er zijn achterhoedegevechten in Zuid-oost-Azië, waar het gaat om de bevrijding van kleine, ogenschijnlijk zwakke, maar onverzettelijke volken. Er is de oorlogshaard in het Midden-Oosten, waar alleen een onderlinge overeenkomst een uitweg zou brengen, maar waar zowel Israël als zijn buren betrokken lijken in allerlei zaken buiten hen o m , wat de tegenstellingen alleen maar aanwakkert.

Dertig jaar zijn wij nu vrij van de nazibezetting. D e geschiedenis kent geen eindpunt. W i j willen de vrijheid behouden o f verkrijgen, voor ons, voor anderen, voor allen.

DE DRIE VAN BREDA Grepen uit het het maandblad (Expogé).

maartnummer Aantreden

van

De schrijver van dit artikel, dr. J. H. J. van der Pot te Oegstgeest, doceert wijsbegeerte der geschiedenis aan de Rijksuniversiteit te Leiden. In de oorlogsjaren was hij gevangen in zes Duitse concentratiekampen.

Hij bestrijdt de argumenten dergenen, die vrijlating van de drie van Breda bepleiten en gaat daarbij in het bijzonder in op het pleidooi van mr. G. E. Langemeijer in het Nederlands Juristenblad van 1-2'75.

D e laatste weken zijn er wederom enkele pleidooien gehouden voor de vrijlating van de drie zich nog in Nederlandse gevangenschap bevindende Duitse oorlogsmisdadigers.

D e onrust en de ergernis, die door deze pleidooien worden veroorzaakt in de kringen van diegenen, die het zwaarst onder de activiteiten van het genoemde drietal en hun consorten geleden hebben, doet mij naar de pen grijpen om de argumenten van degenen die vrijlating bepleiten te bestrijden.

De Nederlandse jurist komt hiermee in zijn dagelijkse rechtspraktijk nimmer in aanraking; de enigen, die hier wel de vereiste ervaring bezitten zijn wij, die deze drie oorlogsmisdadigers of daarmee vergelijkbare figuren in de oorlogsjaren aan het werk hebben gezien en hun 'werk' aan den lijve hebben ondervonden.

WILM WEER VOOR DE DRIE Zondag 13 maart meldden de nieuwsberichten dat de bekende heer W i l m , president van de Westduitse Evangelische Kerk, zich weer tot de Nederlandse regering en parlement richtte met een campagne voor vrijlating van de Drie van Breda. Het Tweede Kamerlid drs. J .

J . Voogd g a f hierop in A V R O ' s radiojournaal een kort commentaar en deelde ons desgevraagd mee dat hij twee jaar geleden een gesprek met W i l m over deze kwestie had gevoerd en sindsdien herhaaldelijk brieven van hem had gekregen . ' D e toon daarvan is duidelijk harder geworden,' aldus de heer Voogd, 'zo van: het moet nu maar uit zijn. Maar juist dertig jaar na de bevrijding kan er geen sprake van zijn dat de slachtoffers die al eens door de hel zijn gegaan daar nog eens aan worden blootgesteld.'

Opnieuw blijkt dat de duistere, trouwe vrienden van de drie nergens voor staan.

EN HUN

D E SPECIFIEKE AARD VAN H U N MISDADEN Dat hier inderdaad een specifieke soort van misdaad in het geding is, die niet met 'gewone' misdaad is te vergelijken, blijkt overduidelijk uit de getuigenverklaringen en de rechterlijke vonnissen van 1949 (herdrukt in de Bijlagen van de Staten-Generaal 1971—1972, 11714).

Hieruit moge reeds duidelijk geworden zijn, dat het zo dikwijls ten gunste van het Bredase drietal aangevoerde argument, dat hun werkzaamheden slechts bestonden uit het uitvoeren van orders van superieuren, volstrekt ongegrond is.

Uiteraard zouden zij, indien dit wel het geval ware, reeds door hun medewerking aan de orders van een misdadig regiem een onvergelijkelijk zware schuld op zich geladen hebben. Het is echter van groot belang in te zien dat hun activiteiten, evenals die van andere Jodenvervolgers en concentratiekampbeulen, zich allerminst beperkten tot het uitvoeren van gegeven orders, dat zij integendeel een grote mate van ijver en initiatief hebben ontwikkeld en dat zij, zonder dat iemand hen daartoe dwong, een onvoorstelbare wreedheid aan de dag legden.

Het is dus essentieel voor de beoordeling van concentratiekampbewakers (hetzelfde geldt voor Jodenvervolgers), dat het 'systeem' van hen geen uitingen van sadisme eiste, maar er hun wel alle ruimte voor liet. Dat wil dus zeggen dat zij zich voor datgene dat hun het zwaarste toegerekend dient te worden niet op opdracht kunnen beroepen.

Het type misdaad, waaraan de drie van Breda zich schuldig gemaakt hebben, wordt dan ook volstrekt onvoldoende gekarakteriseerd, indien men het met Langemeijer aanduidt als 'veelvuldige moord'. Alsof hun misdaad slechts een optelsom was van een aantal 'gewone' moorden! Typerend voor de drie van Breda en soortgelijke figuren is immers, dat zij van het moorden en kwellen hun dagelijks bedrijf maakten en dat zij dit met hartstocht deden.

BEROEP OP VERGEVENSGEZINDHEID Tijdens de in 1972 over de vrijlating van de drie van Breda gevoerde discussie kon men dikwijls horen zeggen, dat het voortgezet gevangen willen houden van dit drietal een uiting van haatdragendheid zou zijn, en dat het een pliiht van christelijke naastenliefde zou zijn om hun hun misdaden te vergeven.

Hier moet wel even opgemerkt worden, dat geen van deze drie 'heren' ooit op het idee is gekomen hun slachtoffers om vergeving te vragen. Dat neemt niet

SLACHTOFFERS weg dat ik de grootste achting heb voor ieder, die hem aangedaan ernstig leed weet te vergeven.

Weinig achting daarentegen heb ik voor hen, die in 1972 met hun vergevensgezindheid pronkten, terwijl zij slechts 'vergaven' wat aan anderen is aangedaan. Een goedkoper wijze om zich met het etiket van christelijke naastenliefde te versieren is moeilijk denkbaar. Het is te wensen dat bij een eventuele hernieuwde discussie over vrijlating — die overigens de slachtoffers bespaard moge blijven — een dergelijk farizeïsme niet opnieuw de kop zal opsteken. Ook wij, ex-gevangenen en J o d e n , die wel onder de misdaden van de drie o f van hun consorten hebben geleden, hebben alleen het recht te vergeven wat ieder van ons persoonlijk, niet echter wat onze lotgenoten is aangedaan. Gelukkig treffen wij dit beroep op vergevensgezindheid niet aan in het pleidooi van Langemeijer.

DE SLACHTOFFERS Het doet op zijn minst gezegd vreemd aan een z.g. 'te kort schieten' tegenover de drie van Breda als iets vergelijkbaars genoemd te zien met ons onvergeeflijke tekort schieten, in de oorlog tegenover onze Joodse landgenoten.

Het is Langemeijer eveneens bekend, dat velen van hen, die hun familie in de gaskamers verloren h e b b e n en velen van hen, die de hel der Duitse concentratiekampen overleefd hebben, hieraan een zwaar psychisch lijden hebben overgehouden. Men is het er nu vrij algemeen over eens, dat dit lijden door vrijlating van de drie van Breda zou worden verergerd.

Langemeijer maakt niet alleen dezelfde ernstige fout die zo vele anderen begingen, van niet in te zien, dat wij expolitieke gevangenen en de J o d e n , die hun familie verloren hebben, een belangrijke stem met betrekking tot de vraag van al-of-niet vrijlating dienen te hebben, neen, hij gaat nog verder: hij ziet diegenen van ons, die een 'zwaar psychisch lijden overgehouden h e b b e n ' niet als gesprekspartners, maar nog slechts als stumpers, die gemanipuleerd moeten worden.

Moreel beter dan een beginselenrigorisme acht ik de verantwoordingsvolle houding van degene die zich bij elke handeling afvraagt: welke gevolgen heeft zij voor de concrete er door getroffen medemensen? Het is duidelijk, dat wij dan in het onderhavige geval niet alleen aan de drie van Breda moeten denken, maar ook aan de duizenden, wier psychisch lijden door een vrijlating verergerd zou worden. Het lijkt me, dat de keuze in dit 'conflict van plichten' — indien men het nog zo noemen wil — niet moeilijk kan zijn.

Vervolg op pagina

8

VIJF EN DERTIG TRANEN

3$

In onze herdenkingsnummers 1974 en '75 publiceerden wi) gedichten van Ida Vos. N u is haar bundel V i j f en dertig tranen met tekeningen van Han Verhaar uitgekomen, in simpele, bijna altijd treffende woorden roept zij haar jaren als ondergedoken kind o p :

I

'

\, >4 f

III I

'Q •

$ 5

Ze is er wel ze is er niet, ze mag er niet meer zijn.

Ze herbeleeft in het gedicht van de vernietiging, de Schouwburg, Westerbork, de verzet, degeen voor wie een gepakt:

alle fasen Hollandse trein, het ander was

D e kogel die voor mij was en jou doodde, doorboorde jou slechts één seconde, maar mij al bijna dertig jaar.

Dit is de ondertoon van de gedichten.

Het verleden duurt voort, valt m e t het heden samen. Aan mijn grootvader: 'Hij aanvaardde de reis van Westerbork naar de eeuwigheid, n u . . . al drie generaties lang.'

Als de dichteres nog eenmaal met de vermoorde kinderen kon praten, merkt zij: 'Ik ben al dertig jaar te laat'.

Steeds kwelt haar een onbepaald gevoel van schuld, die niet door het oproepen en gedenken van de vermoorde kan worden verminderd:

Ik wil % ik weet Ik gooi z^'^iriaar in de lucht want ni^§c'l^^ben je daar.

Nj^f^:^ji:v^J^L engeltj e N

met

g a M B f i

v l e g e l s aan,

maar W : e r w e S ik dat jouw as, de r e s | j r v a j £ % a t ] r e eenmaal was, in

h e & i ^ ^ ^ ) % e g a a n .

Ik ben erbij Toch is mijn lichaam niet tot het allerlaatst gebleven.

Aan het slot dankt zij ieder die zijn leven heeft moeten offeren om ander leven te kunnen b e h o u d e n ; zonder hen zou deze bundel nooit geschreven kunnen zijn. Hier volgt Dank aan de gevallene Ik dank je dank uit heel mijn hart om je verbroken leven, dat jij geofferd hebt om mij te kunnen geven toekomst, verleden heden.

Ida Vos Han Verhaar

Illustratie

In de stroom van boeken en

andere

publicaties van dit jaar mag m e n zich deze gedichten niet laten ontgaan.

V i j f en dertig tranen van Ida Vos en Han Verhaar kan worden besteld

bij

postbus 2 4 7 , Rijswijk ( Z . - H . ) Het kost ƒ 4 . 9 0 plus 30 cent porto te storten op postgiro 3 3 0 1 1 6 3 - D e nettowinst komt ten goede aan Amnesty International.

M A X CROISET: 6.000.000 'Verzoening m e t de dood is doden' lezen wij in het bundeltje gedichten dat de acteur-dichter Max Croiset bij Nijgh en van Ditmar te D e n Haag liet verschijnen en waarin ook verzen uit vroegere bundels staan. H e t thema is het zelfde als van Ida Vos, de tekst, uiterst summier, is geconcentreerd om de titel en de aangehaalde regel. Er is een ondertoon die de dichter en de dichteres gemeen h e b b e n met vrijwel alle overlevenden, een meer dan half uitgesproken schuldgevoel: ik leef nog, terwijl zij . . . .

Buiten zijn bundel om stuurde de auteur ons nog een gedicht ter publicatie in dit nummer. W i j doen het graag.

De eerste lente in vrijheid In het 1 m e i - n u m m e r 1 9 4 6 van het Weekblad van de A . N . D . B . de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond, publiceerde J . Furth de volgende De lente lacht en komt ons begroeten.

Het eerste voorjaar op vrije voeten.

W e lopen rechtop, het hoofd omhoog en kijken rond met stralend oog.

wij twee毛n

Vorig jaar, die tijd, was ik in een kamp.

Steeds moet ik terugdenken aan die ramp.

Om vier uur opstaan, v贸贸r dag en dauw.

ik wil die foto niet meer zien

Buiten wachtten de sneeuw en de kou.

van die razzia met dat angstig kijkende jongetje

Het eerst, door ruiten, spleten en kieren

op zijn borst een jodenster

Zocht ons oog daarbuiten de populieren,

een rugzak achterop

die zwaaiend, zwiepend met kale staken

op weg naar Polen

immer onze illusies braken.

die foto staat in het boek

Toch is voor ons het geluk gekomen,

de ondergang

gelijk met de blaadjes aan de bomen,

dat boek zal ik niet meer opendoen

wuifden met hun zwierende toppen.

maar even duidelijk zie ik dat ventje

Dat waren in 't kamp de lenteboden,

als ik naar mijn eigen kinderfotoos kijk

doch ook een groet aan de vele doden,

want wij lijken sprekend op elkaar

rampzalig geofferd aan de bende,

die met tak en groene knoppen

scheppers van geleden ellende. maar op geen foto kijk ik angstig want ik hoefde nooit een ster op

't Is Lente. D e Mei zal weldra komen,

en moest nooit naar Polen

blad en bloesem tooien weer de bomen.

茅en keer heb ik die bladzijde opgeslagen

mijn feest, want op die dag kwam ik vrij.

De mens zal vieren de eerste mei, en tot mijn einde zal het zijn o f ik terugkwam en dat kereltje in mijn plaats achterliet in Auschwitz MAX CROISET

J . Furth

Eerbied voor de m e n s Als ambtenaar heb ik na de oorlog de 'taalstrijd' in het bedrijf meegemaakt, vooral daar ik toen zelf een vakexamen moest doen. D e brieven, circulaires en zelfs het reclamemateriaal waren zo dat een gewoon mens er maar met moeite uit wijs kon. Deze strijd heeft ook gewoed sinds de publikatie van de R O III in juli 1968 en blijkbaar tot de dag van vandaag. Nog steeds schrijft men volzinnen die moeilijk te vatten zijn. Ik weet dat het vaak lastig is om over wetsbepalingen in eenvoudige taal te schrijven. Heel wat slachtoffers moeten bij anderen informeren: wat staat er nu precies? W a t krijg ik en waarvoor?

Door het invoeren van de computer is er wel wat vereenvoudigd, maar toch ontstaan er papierlawines met veel cijfertjes.

Nu is dit voor ons die hier regelmatig mee te maken krijgen niet zo moeilijk.

Maar wat zegt een slachtoffer die gisteren twee papieren heeft ontvangen, waar op het ene ƒ 4 0 0 meer staat aangegeven dan op het andere? Uit de aanduiding is niet veel wijzer te worden, daar ze van precies dezelfde datum zijn

en er nergens een papiertje bij is waaruit de man kan opmaken waartoe de papieren dienen.

W i j verzoeken dringend toch nog meer aandacht te besteden aan vereenvoudiging en betere voorlichting, ook op papier. Uit informatie blijkt dat de wijGoed en begrijpelijk taalgebruik blijft nodig, evenals het inhalen van de achterstand juist bij de zwakste groepen, die met de lage inkomens.

Onze vrienden wijzen wij erop dat zij telefonisch alle inlichtingen bij de stichting kunnen krijgen (tussen 9 en 12 uur). D e mogelijkheid bestaat ook dat er een ambtenaar bij u thuis komt. D e W . U . V . moet niet een instelling zijn waar u tegenop kijkt, maar deze is er voor u ; dat is het goede uitgangspunt.

Er moet een binding ambtenaar-slachtoffer zijn, geheel ingesteld op hulpverlening. Er is ook geregeld en vriendschappelijk contact tussen de Stichting ' 4 0 - ' 4 5 en ons comité over de uitvoering van de W . U . V . , wat wij ten zeerste waarderen.

J o s Slagter

K o m terug!

K o m terug!

Ik wil j e troosten.

Ik wil j e zeggen hoe ik met j e lijd.

Mijn hand op j e gemarteld lijfje leggen.

Wij overbruggen samen ruimte, plaats en tijd.

Ik wil j e zeggen dat ik

Hotel De Wereld Dank zij hardnekkig aanhouden o.a. van verzetsorganisaties en in de Kamer door de heer J . W o l f f , kon de afbraak van Hotel de Wereld te Wageningen worden voorkomen, de plaats waar de capitulatie van de W e h r m a c h t in Nederland door generaal von Blankowitz werd ondertekend, blijft bestaan.

Op 5 mei a.s. zal het hotel, tot een eenvoudig museum geworden, weer open gaan. Terecht, in dit hotel is het vertrapte Nederland weer opgestaan.

heb begrepen j e duizend angsten als j e voor het einde staat.

Ik wil j e roepen, wenken en jij blijft stil zwijgen.

Wat ik begrijp.

Ik ben al dertig jaar te laat.

Illustratie

Ida Vos Han Verhaar

Tussen wal en schip De rol van ons comité in het bestrijden en signaleren van fascisme en neo-fascisme wordt algemeen erkend. Voortdurend staan wij verder op de bres voor de maatschappelijke en morele belangen van de nazi-slachtoffers, ook al zijn deze zich daar niet altijd van bewust. Er zijn onder de slachtoffers nog steeds mensen die ons vergelijken met ambtenaren die hen helpen, omdat dit hun beroep is. Onze taak is een geheel andere en moet eigenlijk in ruimer verband worden bekeken.

W i j houden precies bij wat er gaande is en reageren op zaken waar de wet soms geen oplossing voor geeft. Er is geen wet te maken o f er vallen hiaten i n ; er komen uitzonderingsgevallen voor waar gewoon geen oplossing voor bestaat.

Gelukkig kent de wet de anti-hardheids clausule, maar die geeft niet in alle situaties antwoord. Hier komen dan de opvattingen van doktoren in het geding, die niet altijd parallel lopen. Ook kan de omgekeerde bewijslast wel o f niet goed worden toegepast.

W i j geven een voorbeeld. Er zijn twee broers van boven de 80 jaar. Beide waren gemengd gehuwd en beiden waren in Westerbork. Een van beiden heeft zich laten steriliseren en werd naar huis gestuurd. Hij is nu in de W . U . V . opgenomen. D e andere broer (nu 86) moest in Westerbork blijven, stond tweemaal op de doorgangslijst en is door twee artsen als nazi-slachtoffer gekwalificeerd. Maar hij krijgt geen W . U . V . Tot 2 x toe is hij afgewezen.

Zoiets klopt niet. Een ander wonderlijk geval is dat van iemand die pas na zes jaar werd geaccepteerd en nu ƒ 2 5 per maand extra ontvangt. O p dit treurige geval komen wij nog terug.

Er wordt de laatste rijd weer veel over concentratiekampen, fascisme enz. gesproken. Gevoelsuitlatingen waar ervaring ontbreekt kunnen tot verkeerde conclusies leiden. En er zijn ervaringen, die ook wij hebben die zich niet in het keurslijf van de wetten laten vatten.

Toch voelen wij dat hier een diepmenselijk probleem verscholen zit. Er zijn er nog die niet aan hun trekken komen en hulp nodig hebben. K i j k , met zulke problemen willen wij u helpen. Schrijf ons en wij zullen ons best voor u doen.

J o s Slagter

DE JODEN IN BEZET De heer H . Jacoby te D e n Haag zond ons een beschouwing over het boek Studies over Jodenvervolging van prof. dr. B . Sijes. W i j ontlenen daaraan het volgende: Met grote belangstelling zal men de opstellen over Rajakowitsch en Eichmann lezen en kennis kunnen nemen van de rol, die beiden bij de deportatie en uitmoording van de Nederlandse joden hebben gespeeld.

Men maakte toen een verschil tussen 'Auswanderung', (emigratie), en 'Aussiedlung', (deportatie). Emigratie was overigens nauwelijks mogelijk. Een enkele keer werden joden, die een buitenlands paspoort hadden, anders behandeld.

Rajakowitsch bezat grote invloed en kon 'over leven en dood van joden beschikk e n ' . Men zal met ontroering en gedeeltelijk met afkeer de aantekeningen van Mr. P. J . Idenburg lezen, die in een persoonlijk gesprek Rajakowitsch benaderde om Prof. Meijers en zijn gezin van de ophanden zijnde deportatie te redden. Het is de belijdenis van een oprechte Nederlander, die bitter gestemd was, 'omdat kontakt met dergelijke onevenwichtige, volkomen onder de ban van verderfelijke ideologieën zijnde personen door de bezetting nodig was geworden'. Zowel Eichmann alsook Rajakowitsch waren zeer invloedrijk en beslisten over de deportatie, beiden waren zonder mededogen. 'Van de 1 0 7 . 0 0 0 op transport gestelde Nederlandse joden overleefde slechts 5 % de kampen! Men schat, dat ca. 1 6 . 0 0 0 joden in Nederland ondergedoken 3000 zijn naar het buitenland ontkomen.

In het zesde hoofdstuk wordt uvu de positie van de joden tijdens de Tweede Wereldoorlog in Bezet Nederland gesproken. Voor de oorlog werd een aantal joodse vluchtelingen in Nederland toegelaten en Sijes zegt, 'dat de grenzen werden gesloten nadat het contingent vluchtelingen was bereikt.

(7000—8000).

Verhelderend is bijv. dat de toenmalige directeur van het departement van handel en nijverheid D r . H. M. Hirschfeld in een nota aan de minister in 1938

NEDERLAND schreef: ' D e Duitse jood heeft veel en vaak eigenschappen in zich verenigd, die de Duitsers vaak weinig populair m a k e n ' . D e rol die het college van Secretarissen-Generaal in de oorlog gespeeld heeft wordt nader bekeken. Tn plaats van een schild voor de joden te zijn en de joden waren toch immers ook burgers van Nederlandse staat? lieten de secretarissen-generaal hen in de steek'.

Natuurlijk worden de gedragingen van de Joodse Raad onderzocht. Sijes zegt terecht, dat 'de leiding van de J o o d s e Raad in generlei opzicht een weerspiegeling was van de sociale en politieke structuur van de Nederlandse j o d e n ' .

Het werk van de Joodse Raad was gebaseerd op overleg, op legale samenwerking, een andere hadden de Duitsers niet geaccepteerd en daarin nam hij in zijn ondergang duizenden m e e ' .

Heel mooi positief schrijft de auteur over het hulpwerk. Eerst waren het kleine groepen, die joden en andere mensen die in nood waren, hielpen, in 1943 en 1944 werd het hulpwerk beter georganiseerd. 'Er is een hartverwarmende solidariteit, zelfopoffering en humaniteit geweest, als slechts in dagen van grote nood kan ontstaan'. 'Het is de historische verdienste van de eerste illegale groepen en later van de georganiseerde illegaliteit, de joden weer als Nederlandse staatsburgers te h e b b e n behandeld door hen die bescherming te verlenen, die de secretarissen-generaal — zij voorop — hadden opgezegd'.

Sijes besluit het boek met zijn zienswijze over gratie en vrijlating van de drie van Breda: Tk zie geen reden mijn vroeger standpunt inzake de vrijlating te wijzigen, alleen omdat misdadigers tegen de menselijkheid reeds eerder zijn vrijgelaten. Dit standpunt door velen gedeeld, door velen afgewezen, heeft als centraal probleem: het lot van weerloze en onderdrukte mensen te beschermen tegen de acties van georganiseerde agressieve groepen. Het is dit oude beginsel, dat mijn standpunt bepaalt en het is ontoelaatbaar in de discussie omtrent dit onderwerp de tegenstanders van vrijlating, bedekt o f niet bedekt, een gebrek aan menselijkheid in deze te verwijten'.

Het getto stond op!

Elk jaar begint voor ons met herdenken; 27 januari, Auschwitz; 25 februari het verzet, de staking. En 19 april is de volgende, onuitwisbare mijlpaal van het verweer van de mens tegen het geweld, het kiezen van het leven tegen de dood, tot in de dood, ook als dit het leven kost. D e opstand van het getto van Warschau is en blijft die mijlpaal, ook na alles wat erop gevolgd is. En dat is het einde van al die joodse gemeenschappen, die honderden, soms meer dan duizend jaren een soms bloeiend en bijna altijd hachelijk bestaan h e b b e n geleid.

De opstand van de laatste opgesloten en ten dode gedoemde mensen tegen hun moordenaars is niet alleen een baken voor alle verdrukten en een teken dat verzet mogelijk en verkieselijk is. D e opstand van Warschau is een kernstuk geweest bij het neerslaan van het fascisme, een opgestane stad tegen een almachtige overweldiger, een hoopje nauwelijks bewapenden tegen een overmacht van moordtuig, in elke betekenis.

De opstandelingen van Warschau zijn niet alleen onze broeders en zusters, uitgeroeid zoals onze familieleden, zij zijn ook een voorbeeld voor ons en voor allen die na ons komen. Hun heldhaftige, hun waarlijk menselijke daad is gekleineerd en verdoezeld, net als de massale misdaad van SS en W e h r m a c h t .

Zolang wij een woord kunnen uitbrengen en een snipper papier bedrukken, zullen wij hen eren. D e jongeren moeten onthouden dat in de jaren 4 0 — 4 5 niet alleen treinen vol joden naar Auschwitz en Treblinka zijn versleept, maar dat er ook is gevochten op de puinhopen van Zamenhofstraat en Mila.

N.A.C.

Dank voor uw medewerking Dank zij uw offervaardigheid is onze herdenking ook financieel een succes geworden. Een subsidie van ƒ 1500 van C R M , van ƒ 1000 van de gemeente Amsterdam, bijdragen van een omroep als de AVRO en van de firma Philips kwamen goed te pas.

Vooral danken wij onze onvermoeibare vrouwen, zoals Eva Korper, Liesje Heertje en Annie Marreveld, die ongelofelijk veel werk hebben verzet en een belangrijk deel van de ingezamelde ƒ 4 0 0 0 hebben binnengehaald.

Ook de girobijdragen zijn binnengevloeid. J a m m e r genoeg zijn er nog steeds mensen die zich niet de moeite kunnen getroosten om ook een girootje met een — vrijwillige — bijdrage in te vullen. O m de kosten te drukken zenden wij degenen die tien gulden o f minder hebben overgemaakt geen speciale bedankkaart meer. Onze dank blijft toch even hartelijk gemeend!

D e penningmeester I . Stibbe

Wie kende Joseph Huisman?

Joseph Huisman, geb. 19-2-1913 te Appingedam werd op 26 juni 1943 in zijn woonplaats Den Haag gearresteerd en opgesloten in het Oranjehotel, de gevangenis te Scheveningen in cel 5 0 1 .

Overbracht naar Vught werd hij nr.

7677 in cel 15. Uit Vught ontving zijn vrouw voor het laatst bericht van hem, gedateerd 3 1 - 1 0 - 1 9 4 3 . Hij moet op o f omstreeks 18-11 1943 in Auschwitz zijn vergast. Op het formulier van het Rode Kruis stond hij aangegeven op lijst 3, nr. 4 5 9 .

Ieder die ooit de heer Huisman heeft ontmoet of van hem gehoord heeft wordt verzocht zich in verbinding te stellen met mevrouw M. Huisman—van Boheemen, P. Langendijkstraat 126, Den Haag, tel. 0 7 0 — 6 5 7 4 3 8 .

Vervolg

MONUMENT VROUWEN IN HET VERZET Op 25 april wordt om 15 uur te Amsterdam in het van Goghmuseum, Paulus Potterstraat (zijingang) de tentoonstelling 'Vrouwen in verzet' geopend.

De tentoonstelling is ingericht door Han de Vries en Ephraïm Milikowski en blijft geopend t . e . m . 31 mei. Toegang gratis, ingang v. d.

Veldestraat.

Om 16 uur wordt op dezelfde 25 april eveneens op initiatief van het Comité Vrouwen van Ravensbrück op het Museumplein te Amsterdam, achter het Stedelijk Museum, een m o n u m e n t onthuld 'voor haar die tot het uiterste neen bleven zeggen tegen het fascisme'. De onthulling wordt verricht door zeven vrouwen van het werkcomité Ravensbrück; Enny de Leeuwe draagt voor. Het monument is ontworpen door Joost van Santen, Guido Eckhard en Frank N i x ; technisch uitvoerder is de heer B .

Burgers.

W i j wekken ieder op bij de onthulling aanwezig te zijn. Alle vrouwen, alle mannen horen hierbij.

'Terug in de t i j d ' , een bundel interviews met Nederlandse vrouwen over 4 0 — 4 5 , verschenen, ook op initiatief van de Vrouwen van Ravensbrück, is door ons al besproken. Het eerste van 2500 ex. die bestemd zijn voor het voortgezet onderwijs zal op die middag in het van Goghmuseum aan een scholiere worden aangeboden.

N.A.C.

van pagina

3

DE ONAFHANKELIJKHEID V A N DE RECHTERLIJKE MACHT Met veel meer recht dan Langemeijer kunnen de tegenstanders van vrijlating zich op een in Nederland erkend rechtsbeginsel beroepen; op het beginsel van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.

Ik citeer in dit verband mr. J . Zaaijer, indertijd procureur-fiscaal bij het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag, die in een interview (NRC Handelsblad 26 febr. 1972) over Van Maarseveen, de minister van justitie omstreeks 1950, die zich onvermoeibaar beijverde voor gratiëring van de ter dood veroordeelde oorlogsmisdadigers, verklaarde: 'Het optreden van de minister, trouwens van zijn hele departement, was een affront aan de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, een ondermijning van het rechterlijk gezag. Het typische van een rechtsstaat is dat óók de regering de uitspraken van de onafhankelijke rechter te eerbiedigen heeft. Bij voorbaat waren er in ons land regels gesteld dat op een doodvonnis gratiëring zou volgen. D e gratie-afdeling op het departement voelde zich een soort superrechtbank. D e administratie ging op de stoel van de rechter zitten.'

Onder de ter dood veroordeelden, in 1951 gegratieerd door Van Maarseveen, bevinden zich ook de drie van Breda.

Als dus hun eerste gratiëring reeds een verkrachting van een belangrijk rechtsbeginsel was, hoeveel te meer zou dit dan gelden voor een — op zichzelf ongebruikelijke — dubbele gratiëring!

G E V A N G E N E N DIE MEER O N Z E STEUN VERDIENEN Tenslotte moet mij nog iets van het hart. Het is mij volstrekt onbegrijpelijk, dat er in Nederland nog mensen zijn, die — ten koste nog wel van hen die in de oorlog zwaar geleden hebben — zoveel morele energie verspillen aan het voeren van pleidooien voor de vrijlating van deze drie monsters. En dat terwijl in vele landen duizenden mensen gevangen zitten, wier enige 'fout' is dat zij een andere politieke overtuiging hebben dan die van het heersende regiem, in gevangeniscellen waarbij vergeleken die van de genoemde drie heren luxe verblijven zijn. De velen die onder onmenselijke omstandigheden gevangen zitten en gemarteld worden, hebben meer recht op de steun, die bekwame en ethisch bewogen juristen als Langemeijer hun via Amnesty International zouden kunnen geven, dan het genoemde drietal.