Auschwitz Bulletin, 1981, nr. 01 Januari

Deze advertentie is geplaatst door

VROOM & DREESMANN

Gezellig drinken en voortreffelijk eten aan het water..

In het A p o l l o H o t e l , luxe 5 - s t e r r e n h o t e l w a a r je best z o m a a r e e n s g e z e l l i g e e n g l a a s j e k u n t g e b r u i k e n of e e n h e e r l i j k h a p j e eten m e e n s t e e d s u i t s t e k e n d e a m b i a n c e M e t z ' n t w e e t j e s of m e t e e n hele b r u i l o f t of p a r t i j W a a r o m e i g e n l i j k n i e t N u alvast v a n h a r t e w e l k o m ' 9

thfj Hotels

a p o l l o

h o t e l

a m s t e r d a m

A p o l l o l a a n 2, 735922

knikvoetjes... dan piedro korrektie schoenen

Q "O O

3>

Kom eens praten met Uw Piedro-dealer:

Tak SPECIAAL SCHOENEN Bilderdijkstraat 69 1053 KM Amsterdam-W. tel. 124193-129465

'

nederlands auschwitz comité

HERDENKINGSNUMMER Oplaag: 25.000exemplaren 25e jaargang nr. 1 januari 1981

Secr E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel 020-905310 Bankrek AMRO BANK, bijk van Baerlestr 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 293087 t n.v NAC Redaktie E Tas, Amsteldi)k 23, tel 020-795716, 1074 HS Amsterdam Administratie krant D v Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam, tel 020-972869

WAAROM WIJ DIT DOEN M o e t dat n o g m a a r steeds, een h e r d e n k i n g s n u m m e r en o p 25 j a n u a r i een h e r d e n k i n g v a n d o o d en lijden w a a r al 36 jaar g e l e d e n een e i n d aan k w a m ? M a a r w a s dat w e l een e i n d e W a t g e b e u r t er i m m e r s m e t de k i n d e ren v a n C a m b o d j a , in Z u i d - A f r i k a en m e t de Indianen? En is het M i d d e n - O o s t e n , w a a r na de T w e e d e W e r e l d o o r l o g en de u i t r o e i i n g v a n zes m i l j o e n J o d e n de staat Israël o n t s t o n d , niet zoiets als een olierijke v u l k a a n ?

Het is a l l e m a a l w a a r en n o g veel m e e r o o k Er w o r d e n h a k e n k r u i s e n v e r h a n d e l d o p het W a t e r l o o p l e i n , Hitiers f o t o h a n g t in een A n t w e r p s café; de V i k i n g j e u g d v e r s p r e i d t s c h e n d s c h n f t e n en w e r f t l e d e n . Processen w e g e n s m o o r d o p h o n d e r d d u i z e n d e n in erk e n d e d o o d s f a b r i e k e n w o r d e n g e v o e r d als g o l d het w a t r u w e zakkenrollers en de m o o r d e n a a r s w o r d e n v r i j g e s p r o k e n ' w e g e n s gebrek aan b e w i j s ' . Hitiers b l o e d r e c h t e r s , m o o r d e n a a r s in t o g a , bereikten zelfs n o o i t de b e k l a a g d e n b a n k 7

In N e d e r l a n d klaagt mr. de B e a u f o r t , n o g g e e n t w e e jaar belast m e t o p s p o r i n g en verv o l g i n g v a n o o r l o g s m i s d a d e n o p Nederlands g r o n d g e b i e d , dat w i j te laat m e t die v e r v o l g i n g zijn b e g o n n e n . Ook h i e r o u d , n o g steeds b r a n d e n d zeer. T r o u w e n s , er w o r d e n n o g v a n d a a g n i e t - J o o d v e r k l a r i n g e n verstrekt.

Intussen laait o m o n s heen g e w e l d o p . A a n s l a g e n in A n t w e r p e n , in B o l o g n a , M u n c h e n en Parijs o p k i n d e r e n en a n d e r e o n s c h u l d i gen N o g veel g r o t e r g e w e l d d r e i g t : een k e r n o o r l o g , die het v o o r t b e s t a a n v a n de gehele m e n s h e i d in g e v a a r b r e n g t . Het g e v a a r v a n de escalatie v a n k e r n r a k e t t e n w o r d t o o k gec o n s t a t e e r d d o o r b e r o e p s m i l i t a i r e n als generaal v o n M e y e n f e l d t en de W e s t d u i t s e (op n o n - a c t i e f gestelde) g e n e r a a l - m a j o o r Bastian.

De m e n s h e i d , dat is praktisch v a n o n s uit gez i e n : de j e u g d . W a n t w i e in de o o r l o g ' e r b i j '

w a r e n v o r m e n n o g slechts een kleine fractie v a n het m e n s d o m .

W a a r o m w i j , als een splintertje v a n die fractie, t o c h dit h e r d e n k i n g s b l a d in g r o t e o p l a a g v e r s p r e i d e n ? A l s een g e s c h r e v e n m o n u m e n t ? W a s het m a a r w a a r . Een blik o m o n s heen is v o l d o e n d e : het v e e l k o p p i g beest v a n f a s c i s m e , r a s s e n w a a n , t e r r e u r blijkt niet d o o d en b e g r a v e n , m a a r t o o n t n i e u w e , l u g u bere levenstekens En m e t h o e w e i n i g o u d e re m e n s e n en zeker o v e r l e v e n d e n w i j o o k zijn, d a n m o e t e n w i j reageren Gelukkig verre v a n alleen A l in de V e r e n i g d e Naties zijn r a c i s m e en n e o - f a s c i s m e aan de o r d e Het p o s i t i e v e s t a n d p u n t v a n de Raad v a n Europa ( m e t nam e het E u r o p e s e p a r l e m e n t ) leest u h i e r a c h ter, m e t de i n s t e m m i n g v a n de o v e r l e v e n d e n v a n t o e n , zoals w i j , uit geheel E u r o p a . Het a n t i s e m i t i s m e w o r d t hier b e h a n d e l d d o o r mensen van t w e e generaties, t w e e w e r e l d delen en t w e e g o d s d i e n s t e n N i e t t e m i n — j u i s t de g e v a r e n die w e e r v o o r de m e n s en v o o r kleine g r o e p e n m e n s e n o p d o e m e n m o g e n en h o e v e n o n s n i e t t e leiden tot zg. d o e m d e n k e n . M e n w o r d t n.l o o k bew u s t e r . W e l w o r d t in allerlei v o r m e n de ' A u s c h w i t z - L u g e ' g e c o l p o r t e e r d ('er w a r e n g e e n g a s k a m e r s ' ) in eerste i n s t a n t i e , m a a r niet alleen, bij onze O o s t e r b u r e n in de B o n d s r e p u b l i e k . M a a r daar is o o k de f i l m 'Der g e l b e S t e r n ' g e m a a k t , een n u c h t e r e en des te verschrikkelijker r e p o r t a g e v a n de J o d e n v e r v o l g i n g m e t g e b r u i k v a n het a u t h e n tieke m a t e r i a a l .

De Duitse t h e o l o g e D o r o t h e e Solle heeft v o o r de N e d e r l a n d s e tv laten h o r e n hoezeer zij juist als Duitse en t h e o l o g e de nazi-misd a a d en het v e r g o e l i j k e n d a a r v a n , z o w e l als m i l i t a r i s m e en k e r n b e w a p e n i n g in e i g e n land afwijst In W e s t - B e r l i j n s p a n n e n j o n g e l u i zich in de Aktion Suhnezeichen met hartverwarmend e n t h o u s i a s m e en inzicht in o m iets g o e d te

m a k e n v a n w a t h u n o u d e r s en g r o o t o u d e r s h e b b e n aangericht.

De c o ö p e r a t i e L o n g o M a i , heeft o m . de alte K a m e r a d e n i n K a r i n t h i ë aan de kaak g e s t e l d Haar. c a b a r e t g r o e p ' C o m e d i a M u n d i ' , m e t Duitse en O o s t e n r i j k s e j o n g e k u n s t e n a a r s als g a n g m a k e r s , b r e n g t een plaat m e t antifascistische liederen en een u i t s t e k e n d cabar e t p r o g r a m m a uit, o o k s o m s hier te zien.

De g r o t e b o n d e n v a n het W e s t d u i t s e vakverb o n d , de D G B , h e b b e n zich alle t e g e n het neo-nazisme uitgesproken, w a t natuurlijk een m a s s a l e uitspraak betekent Het (officieel t o e g e s t a n e ) c o n g r e s v a n de neo-naziNPD riep in de Beierse stad A u g s b u r g 12 a 15 000 m e e s t j o n g e t e g e n - d e m o n s t r a n t e n o p de been.

1

Last not least onze Z u p f g e i g e n h a n s e l . U zag al h u n affiche en v i n d t m e e r o v e r h e n o p p. 5. zij zijn het z i n g e n d e en k l i n k e n d e b e w i j s dat Duitse j e u g d a n d e r s kan en w i l d a n t i j d e n s A u s c h w i t z O m d i t A u s c h w i t z i s v a n d a a g een w e r e l d in b e w e g i n g , een w e r e l d w a a r d r e i g i n g v a n v e r n i e t i g i n g niet is b e z w o r e n M a a r t e g e n v e r n i e t i g i n g v o r m t zich een m a c h t , uiteraard voornamelijk van jongere generaties.

W a t d o e n w i j die uit A u s c h w i t z t e r u g k e e r d e n en die er h u n d i e r b a r e n v e r l o r e n in deze tijd?

W i j g e v e n dit blad uit, v o l h e r i n n e r i n g e n aan het o n v o o r s t e l b a r e dat w i j h e b b e n m e e g e m a a k t , m a a r o o k m e t v e r w i j z i n g naar w a t o n s allen t e d o e n staat. O m d a t w i j het fascism e in zijn w a r e g e d a a n t e h e b b e n o n d e r v o n d e n , v o e l e n w i j o n s v e r p l i c h t t e s c h r i j v e n en te s p r e k e n , n o g steeds e n m i s s c h i e n m e e r dan ooit.

D a a r o m l e g g e n w i j niet alleen o n z e l o t g e n o t e n , m a a r ook t i e n d u i z e n d e n k l e i n k i n d e r e n dit n u m m e r v o o r . Laten zij zelf o o r d e l e n en ernaar h a n d e l e n

Omslag: affiche voor de plaat 'ch hob gehert sogn 'van de Zupfgeigenhansel

KONINKLIJKE EMBALLAGE INDUSTRIE

VAN LEER B.V,

AMSTERDAMSEWEG 206 1182 HL AMSTELVEEN TELEFOON 020-5402911

BOEKHANDEL JOACHIMSTHAL Europaplein 85 —Tel. 020 - 640017 1078 GZ

Amsterdam

Onze specialiteit JUDAICA Tallith — Tallith-zakken — Mezoezot Machsoriem — Choemasjiem —Tefilien

STARHOUSE B.V. Imitatie-bontmantels uit voorraad CONFECTIECENTRUM 3.05.10 —R. Lobatto Kon. Wilhelmmaplein 29 Tel 020- 17 98 58

Boetiek Tric mode voor jonge mensen Kinkerstraat 111 Amsterdam Telefoon 18 62 03

HERGO Aangeboden Beethovenstraat 49 Maasstraat 53 Buitenveldertselaan 40 Pretoriusstraat 53 U w adres voor 1e klas VLEES EN V L E E S W A R E N Speciaal aanbevolen: OSSE K O O K W O R S T Tel. 71 3 0 9 8

door

G. A. K. O. Groep Mister

U KOMT TOCH OOK? 25 JANUARI: AUSCHWITZ HERDENKING 1981 Zondag 25 januari is de dag van de Auschwitz-herdenking 1981.

12.00 uur De eigenlijke herdenking vindt plaats bij het spiegelmonument 'Nooit meer Auschwitz' van Jan Wolkers op de N i e u w e Oosterbegraafplaats, Amsterdam, waar bloemen worden gelegd.

Burgemeester W. Polak zal een kort w o o r d spreken. Verzamelen bij ingang Kruislaan (tramlijn 9, bus 8).

Na afloop staat er een bus klaar naar de RAI. 13.30 uur De deuren van het RAI-restaurant, Europaplein, gaan open voor de reünie.

Wij gaan aan de lunch, ons weer aangeboden door het gemeentebestuur van Amsterdam, uiteraard tot onze grote voldoening. Er is alle gelegenheid elkaar te treffen voor een gezellig praatje.

Na de lunch volgt het optreden, voor het eerst in Nederland, van de Zupfeigenhansel.

IK HEB HOREN ZEGGEN...

Deze jonge Duitse musici — het is een zangduet met een violist en een bassist die begeleiden — legt zich toe op volksmuziek. Bijzonder veel werk en diepgaande studie hebben zij gemaakt van Jiddisje liederen. Op een grammofoonplaat 'Ch hob gehert sogn' (ik heb horen zeggen...) zijn er daar elf van opgenomen.

Soms zijn deze liederen van oudere d a t u m , de makers zijn onbekend. Andere zijn geschreven door dichters en zangers die tussen 1848 en 1920 zijn geboren. De inhoud is zeer afwisselend.

Naast leed staat liefde, naast onderdrukking verzet, vreugde naast rouw, moed naast wanhoop. Deze liederen zijn meer dan de spiegel van narigheid, zij zijn daarenboven middel tot zelfexpressie en uitdrukking van 'en toch'.

Zo kan men het Thomas Friz en Erich Schmeckenbecher horen zeggen. De Zupfeigenhansel hebben er welbew u s t voor gekozen om het cultuurgoed van de vele Oosteuropese Joden, die door de nazibenden zijn uitgeroeid, w e e r op te zoeken te bewaren. Het is een eerbewijs aan hen die er niet meer zijn, een hoopvol teken voor de toekomst.

De Zupfgeigenhansel zijn zeer vereerd m e t onze uitnodiging. Wij zijn ertrots op dat wij hen aan het Nederlandse publiek, aan onze vrienden, mogen voorstellen. Aan onze andere vrienden, w a n t zij horen erbij.

Bestel kaarten voor de reünie met lunch bij het secretariaat van het NAC, mevr. E. Furth, Diemerkade 43,1111 AC Diemen, tel. 020-905310.

Kaarten zijn kosteloos verkrijgbaar zolang de voorraad strekt.

T E I D E M B.V.

Ontdek zelf eens watdeHema voor u betekent

Import beenbekleding voor dames-heren en kinderen PRODUCTIEWEG 52 TEL. 071 - 8 9 9 2 4 5 ZOETERWOUDE - RIJNDIJK

HEMA

BONEWIT IS EN BLJFT DÉ

Verkrijgbaar bij boekhandel Pegasus

HORLOGER-JUWELIER V A N

De waarheid in de oorlog — een bundeling van illegale nummers uit de jaren '40-'45 304 pagina's in facsimile — een uitvoerige inleiding — geven een unieken indrukwekkend beeld van de strijd tegen de fascistische bezetters. paperback

AMSTERDAM

AL BIJNA 50 J A A R !

DOOR EIGEN I M P O R T

VAN

U U R W E R K E N EN J U W E L E N

VAAK

ƒ 45,—

Theun de Vries: Februari De monumentale roman over de Februaristaking 1941.

1280 blz., in drie delen, 4e druk gebonden ƒ 90,— Theun de Vries: Het wolfsgetij — of een leven van liefde Herdruk van de befaamde roman over bezetting en collaboratie. gebonden ƒ 35,—

60%

GOEDKOPER

ALBERT C U Y P S T R A A T "TEL. 79 09 78

166

Uitgeverij en boekhandel PEGASUS Leidsestraat 25, Amsterdam. Tel. 231138 Hoogstraat 143, Rotterdam. Tel. 125322

DO RIT AS

BOETIEK

MeubelTapijthuis

Kinkerstraat 178 Gespecialiseerd in: Bijouteriën — Haarmode en Toiletartikelen

en

VAN DER BIJL

Knip deze advertentie uit: 10% korting op al onze artikelen

L. DE VRIES & CO.

Groothandel in • * JUWELEN SIERADEN

Beurs voor de diamanthandel Nieuwe Achtergracht 36 — Amsterdam Telefoon 020 - 22 56 80

VanWoustraat 4 en 6 Telefoon 737165 Amsterdam

Tegen fascisme, racisme en antisemitisme Wel vijftienduizend mensen, daartoe opgeroepen door 86 organisaties, hebben op 14 december in de straten van Amsterdam gedemonstreerd en daarna de Jaap Edenhal meer dan gevuld: tegen fascisme, racisme en antisemitisme. Hoe bitter nodig dit blijkt, toont bijgaande foto: in alle vroegte hebben onverlaten die zondagmorgen het voetstuk van de Dokwerker besmeurd. Met een hakenkruis. De fotograaf heeft het vastgelegd voordat functionarissen van de gemeente deze schennis hadden verwijderd Met te meer recht hebben duizenden, vooral jonge mensen ervan getuigd dat de schenners geen kans meer mogen krijgen.

In de hal spraken, behalve de secretaresse van het Nederlands Auschwitz Comité, Johan Bosma uit de kring van jeugdorganisaties, Hugo Kooks namens Surmamers en Antillianen, de Marokkaan Mohamed Rabbae en Rob Pistor voor de homofielen-beweging. Rabbijn Awraham Soetendorp, als spreker uit Joodse kring nep in gloedvolle woorden op om nooit en nergens welke groep mensen ook, of het zigeuners zijn of Joden, Surinamers of Marokkanen op ras-, godsdienst- of sexuele gronden te discrimineren 'De strijd tegen fascisme, racisme en antisemitisme is het cementvan onze saamhorigheid en onze solidariteit', zei hij Er werd tenslotte een Appèl aan de leden van de Tweede Kamer voorgelezen en aan het zestal aanwezige Amsterdamse Kamerleden aangeboden. Het Appèl verzoekt dringend alle initiatieven te nemen voor een doeltreffende bestrijding van fascisme, racisme en antisemitisme, door aan te dringen op verscherpte toepassing van het wettelijk verbod op rassendiscriminatie; door verscherping van de wetgeving, waar deze tekortschiet; door verwijdering van discriminerende bepalingen uit het vreemdelingenrecht; door strafbaarstelling van discriminatie van mensen met homosexuele voorkeuren, door aan te dringen op ontbinding van fascistische groeperingen, die stelselmatig rassen- en vreemdelingenhaat prediken De Amsterdamse demonstratie heeft in het hele land weerklank gevonden en krijgt ook in vele plaatsen een vervolg. Tot in Amerika toe is de manifestatie van Amsterdams bevolking bekend geworden

En elders Het kwaad woedt, zoals bekend, zowel binnen als buiten de grens. In Frankrijk zijn er na de bom in de rue Copernic nog weer nieuwe aanslagen geweest. Daar heeft ook de beruchte Faurisson weer een boek gepleegd ter 'revisie' van de geschiedenis er zouden geen gaskamers in Auschwitz, Sobibor en Majdanek zijn geweest, want er zijn geen getuigen die de vergassing hebben naverteld.

Alleen crematoria hebben bestaan Een beroemde Amerikaanse geleerde, N Chomsky, heeft zich ertoe geleend een voorwoord voor dit schendstukte schrijven in naam van 1

Zo zag het J D Meyerplein er op zondagmorgen 14 december 1980 vóór de demonstratie Een bewijs te meer hoe nodig is, juist nu, ons tegen het fascisme te weren. de vrijheid van drukpers en daarmee de Auschwitz-Luge ondersteund.

Verder zou Faurisson geen antisemiet zijn' Maar intussen rakelt hij de nazi-propaganda van vlak na 1945. Toen heetten de dodenkampen een bedenksel van de Joden en had Hitier noch Himmler de Joden zg. een haar gekrenkt In het Anne Frankhuis laat een (helaas actuele) tentoonstelling zien dat de kreet er waren geen gaskamers' en de bewering dat Het Achterhuis, Anne's dagboek, een vervalsing zou zijn, het handelsmerk van oud en nieuw nazigespuis is Het zijn de parolen van het neo-nazisme. Dubbel goed dat er in Amsterdam is gereageerd. Het mag er niet bij blijven. Het hakenkruis aan de voet van de dokwerker zij ons een teken.

Rede van Eva Furth Op de grote demonstratie tegen fascisme, racisme en antisemitisme te Amsterdam op 14 december sprak ook Eva Furth, de secretaresse van het Nederlands AuschwitzComité Hier volgt haar rede in de Jaap Edenhal Dames en heren, lieve vrienden, Koningin Wilhelmina gaf de stad Amster-

uit.

dam het devies: Heldhaftig-VastberadenBarmhartig.

Het werd gegeven voor het moedige gedrag van de Amsterdammers tijdens de bezetting en de strijd tegen de vervolging van Joodse stadsgenoten.

Van vervolging en verzet zal ik proberen u iets, in kort tijdsbestek, te vertellen.

Toen op 10 mei 1940 de Duitse legers ons land binnenvielen wist bijna iedereen dat er voor ons land zware tijden zouden aanbreken. Vooral de Joden waren bang en menigeen wachtte de toekomst niet af en pleegde, soms met het hele gezin zelfmoord.

Al vroeg begon men zich tegen de bezetterte weren en het allereerste verzetsblad verscheen reeds op 14 mei. Zij die het uitgaven noemden zich 'De Geuzen'. Deze groep werd al spoedig opgerold, van hen werden enkele gefusilleerd en samen met de later gearresteerde februaristakers vormden zij de '18 do den' waar Jan Campert zijn beroemd, ontroerend gedicht over schreef.

Naarmate de bezetting langer duurde werden de maatregelen en verordeningen tegen de bevolking steeds scherper Vooral de Joden moesten het ontgelden In opdracht van deSS terroriseerden NSB-ers Joodse winkeliers, martkooplieden en zakenlieden. Joodse jongens vochten zij aan zij met hun nietf vervolg pag. 21)

%ohn Rettich b.v Suède- en Nappakleding

Privé: Zacharias Jansestraat 17 hs Amsterdam-Watergraafsmeer Telefoon 020 - 3 5 1 0 3 5

Showroom: Confectie Centrum, 3e t o r e n , Beg. grond Kon. Wilhelminaplein 29, A m s t e r d a m - W .

Telefoon 0 2 0 - 174364

KELTUM GOUD

PLEET &

ZILVER

/\

jK

DRUKKERIJ N O O R D S T E R B.V.

DE

Dir. H. V a n H e u v e l e n

UURWERKEN OPTIEK

Vaal Gr T)rukker M A A S S T R A A T 33 -

AMSTERDAM -

TELEFOON 793388

A t h e n e u m Boekhandel een tuin in de wildernis

NIEUWSCENTRUM

Atheneum boekhandel

S p u i 14-16, A m s t e r d a m , t e l e f o o n 0 2 0 - 2 3 39 3 3 / 2 2 6 2 '

MODALET

Voor al uw Handels Kantoor Reklame Familie ' S i n d s 1905

drukwerk

Amsterdam-O. Schollenbrugstraat 22 T e l e f o o n 020-65 52 01

IJeklantblijft

"Kalief

bij Con&Verdonck C o n & V e r d o n c k heeft e e n uitstekende naam hoog t e h o u d e n in d e P e r z i s c h e tapijtenwereld Daarom, w a t er o o k g e b e u r t , d e k l a n t blijft kalief En natuurlijk doen WIJ er- a l l e m o e i t e v o o r o m u g o e d te adviseren Hoeveel perzen wilt u zien?

Tien, twintig, vijftin?

Con & Verdonck ziet u g r a a g komen.

voor Europese mode

1. de Vries B.V. Kalverstraat 3-5 bij de D a m , tel. 266258-237634.

Enorme kollektie in dames en heren lammy jacks en vachtjassen.

Altijd aanbiedingen in bont, dames mantels. japonnen, e t c , etc.

Amsterdam-Den HaagRotterdam- ArnhemEindhoven

Raad van Europa tegen neo-nazisme De noodzaak het weer opduiken te bestrijden van de fascistische propaganda en zijn racistische kanten vormt de inhoud van resolutie 743 van de Raad van Europa. Deze resolutie is na een uiteenzetting van de Luxemburgse afgevaardigde Robert Krieps, zelf eens een gevangene in Hitiers kampen, door het parlement van de Raad van Europa op 1 oktober 1980 aangenomen met 31 tegen 0 stemmen en 1 onthouding.

Hieronder de tekst.

Het p a r l e m e n t b e v e s t i g t zijn g e h e c h t h e i d aan de b e g i n s e l e n v a n d e m o c r a t i e en m e n s e n r e c h t e n , de g r o n d s l a g e n v a n de Raad v a n E u r o p a ; is e r n s t i g b e z o r g d o v e r het vers c h i j n e n in v e r s c h e i d e n lidstaten v a n een heftige p r o p a g a n d a ter r e h a b i l i t e r i n g v a n de fascistische t h e o r i e ë n en h u n racistische aspecten: h e r i n n e r t aan de a a n b e v e l i n g uit 1966 en de resolutie v a n de raad v a n m i n i s t e r s o v e r te n e m e n m a a t r e g e l e n t e g e n o p h i t s i n g t o t rassenhaat, n a t i o n a l e en g o d s d i e n s t h a a t , v e r o o r d e e l t de recente a a n s l a g e n die des te w e e r z i n w e k k e n d e r zijn, o m d a t zij zijn gepleegd tegen onschuldige menigten, J o o d se k i n d e r e n , b u i t e n l a n d s e a r b e i d e r s en vluchtelingen' v e r o o r d e e l t m e t de m e e s t e kracht deze p r o p a g a n d a , die m e t veel lawaai w o r d t te baat g e n o m e n d o o r e x t r e m i s t i s c h e g r o e p e n en in een a t m o s f e e r v a n e c o n o m i s c h e en sociale o n r u s t g e h o o r v i n d t bij b e p a a l d e delen v a n de b e v o l k i n g en zelfs o p s u b t i e l e r e wijze vas-

t e v o e t t r a c h t te krijgen in de i d e o l o g i e v a n s o m m i g e politieke partijen m e t g r o t e aanhang.

Het p a r l e m e n t h e r i n n e r t aan A a n b e v e l i n g 453 (1966) a a n g a a n d e m a a t r e g e l e n t e g e n rassenhaat, n a t i o n a l e en g o d s d i e n s t h a a t , w a a r i n het de raad v a n m i n i s t e r s v r a a g t de l i d - r e g e r i n g e n te v e r z o e k e n een d o e l t r e f f e n de w e t g e v i n g t o t s t a n d te b r e n g e n t e g e n o p h i t s i n g tot rassenhaat, n a t i o n a l e en g o d s d i e n s t h a a t en tot g e w e l d of, als zulk een w e t g e v i n g al bestaat, de t o e p a s s i n g en doeltreff e n d h e i d d a a r v a n o p n i e u w te bezien in het licht v a n de h u i d i g e o m s t a n d i g h e d e n en o m b o v e n d i e n alle m a a t r e g e l e n b i n n e n h u n verm o g e n te n e m e n o p d a t deze w e t t e n strikt worden uitgevoerd

a) m a a t r e g e l e n t e n e m e n o m het k w a a d bij de w o r t e l aan te v a t t e n d o o r allen t o e g a n g t e v e r s c h a f f e n tot de rechtspraak, het recht o p a r b e i d , c u l t u u r en o n d e r w i j s , w a a r i n m e t nam e een b e h o o r l i j k e plaats d i e n t i n g e r u i m d v o o r het o n d e r w i j s in de m o d e r n e g e s c h i e d e n i s t e n e i n d e de j o n g e r e n beter v o o r te bereiden o p de u i t b o u w v a n de d e m o c r a t i e b) w e t t e n aan te n e m e n — als die n o g niet bestaan — o m d o o r r a c i s m e en v r e e m d e l i n g e n h a a t i n g e g e v e n d a d e n t e g e n te g a a n , o v e r e e n k o m s t i g de C o n v e n t i e v a n de V N (41-1969) en de resolutie v a n de raad v a n m i nister (31-10-1968) o v e r het v e r b i e d e n v a n d i s c r i m i n a t i e w e g e n s ras, n a t i o n a l i t e i t en godsdienst

De v e r g a d e r i n g v e s t i g t de a a n d a c h t v a n de j o u r n a l i s t e n en v a n d e g e n e n die v e r a n t w o o r d e l i j k zijn v o o r de m a s s a - m e d i a o p h u n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d inzake de v e r b r e i d i n g in de o p e n b a r e m e n i n g v a n i n f o r m a t i e die racistische en elitaire reacties in de h a n d w e r k t . Het p a r l e m e n t p n j s t z i c h g e l u k k i g m e t de c o n f e r e n t i e o v e r i n t o l e r a n t i e in E u r o p a d o o r het Europese j e u g d c e n t r u m v a n de Raad v a n Europa te S t r a a t s b u r g (9-11 dec e m b e r 1980)en m e t het b e l a n g dat de Raad v o o r Culturele S a m e n w e r k i n g hecht aan de v o o r b e r e i d i n g v a n de l e e r l i n g e n v a n het v o o r t g e z e t o n d e r w i j s o p het leven in een democratische samenleving.

Het p a r l e m e n t roept de raad v a n m i n i s t e r s o p bij de r e g e r i n g e n v a n lid-staten e r o p aan te d r i n g e n o m m e e r d o e l g e r i c h t e m a a t r e g e len te n e m e n o m de centra v a n fascistisch en nazi g e w r o e t en o m de v r i j e , d e m o c r a t i sche i n s t e l l i n g e n te b e s c h e r m e n t e g e n g e w e l d d a d e n die m e e r m a l e n tot m a s s a m o o r d zijn u i t g e g r o e i d .

De raad v a n m i n i s t e r s w o r d t v e r z o c h t o m t e z o r g e n dat in h u n respectievelijke l a n d e n de E u r o p e s e c o n v e n t i e o p de o n v e r j a a r b a a r heid v a n m i s d a d e n t e g e n de m e n s e l i j k h e i d en o o r l o g s m i s d a d e n w o r d t g e t e k e n d en g e r a t i f i c e e r d . Deze m i s d a d e n m o g e n niet o n g e s t r a f t blijven en er m o e t beter w o r d e n s a m e n g e w e r k t o m hen die deze z w a r e m i s d a d e n h e b b e n b e d r e v e n te v e r v o l g e n — zoals staat in de a a n b e v e l i n g v a n 2-2-1979.

ZIJ verzoekt r e g e r i n g e n en p a r l e m e n t e n v a n de lid-staten o m :

BRIEF AAN DE RAAD VAN EUROPA Het Internationale 'Initiatief van Verzets- en Vervolgingsslachtoffers', dat een honderdtal organisaties uit geheel Europa, ook het Nederlands Auschwitz Comité groepeert, heeft de beide vergaderingen van de Raad van Europa de volgende brief gestuurd:

M e e r d a n h o n d e r d v a n deze o r g a n i s a t i e s uit 18 l a n d e n h e b b e n d e e l g e n o m e n aan d e g r o te d e m o n s t r a t i e s v a n Keulen o p 22 april 1978 en S t r a a t s b u r g o p 21 april 1979 en d a a r n a aan de I n t e r n a t i o n a l e C o n f e r e n t i e te Luik o p 29 m a a r t 1980.

Het w e e r o p k o m e n v a n fascistische, nazi- en neo-nazi-activiteiten heeft de nationale en internationale verbonden van verzetsmens e n , g e d e p o r t e e r d e n en slachtoffers v a n naz i s m e en f a s c i s m e e r t o e g e b r a c h t h u n p o g i n g e n o m daar een e i n d aan te m a k e n te verenigen.

De d o e l e i n d e n v a n onze g e m e e n s c h a p p e l i j ke actie zijn.

O p 11 j u n i 1977 h e b b e n zij de O p r o e p v a n Brussel d o e n u i t g a a n . O p 4 n o v e m b e r 1978 b e s l o t e n zij te L u x e m b u r g o m h u n g e m e e n s c h a p p e l i j k e actie te betitelen als ' I n t e r n a t i o naal Initiatief v a n v e r z e t s m e n s e n en slachtoffers v a n n a z i s m e en f a s c i s m e ' .

— o p h e f f i n g v a n de S S - b o n d e n ; — v e r b o d v a n elke nazi-activiteit en - p r o p a ganda; — v e r v o l g i n g en v e r o o r d e l i n g v a n allen die v e r a n t w o o r d e l i j k zijn v o o r o o r l o g s m i s d a d e n en m i s d a d e n t e g e n de m e n s e l i j k heid zonder aanzien des p e r s o o n s .

Nu de Raad v a n E u r o p a de r e g e r i n g e n a a n beveelt o m te s t r e v e n naar strikte t o e p a s s i n g v a n de b e s t a a n d e w e t t e n of h e t u i t v a a r d i g e n

v a n d o e l t r e f f e n d e w e t t e n te v e r s t e r k e n en te c o ö r d i n e r e n , verklaart het I n t e r n a t i o n a l e Initiatief alle m a a t r e g e l e n o m de h e r l e v i n g v a n het f a s c i s m e s t o p te zetten, te o n d e r s t e u n e n A l heel lang w i j z e n onze n a t i o n a l e en internationale o r g a n i s a t i e s de o p e n b a r e m e n i n g uitdrukkelijk o p het g e v a a r v a n het w e e r bov e n k o m e n van racisme, antisemitisme, v r e e m d e l i n g e n h a a t en nazi-fascisme De o u d - v e r z e t s l i e d e n en o v e r l e v e n d e n uit de c o n c e n t r a t i e k a m p e n zullen m e t g r o t e belangstelling de actie b l i j v e n v o l g e n v a n de Raad v a n E u r o p a , w a a r v o o r zij v a n g a n s e r harte dank z e g g e n .

De brief w e r d o n d e r t e k e n d d o o r de v o o r z i t ter v a n het I n t e r n a t i o n a l e Initiatief, E d o u a r d Barbel ( L u x e m b u r g ) .

Wereld's grootste speciaalzaak Nappa

en suède

Exclusieve

modellen

en

NIEUWENDIJK

voor

kleding kleuren

133-143

Doelen

HET DUMPPALEIS Schiller

Nieuwendijk 153 - Nieuwendijk 71 AMSTERDAM

Amster

Centre De

grootste

gesorteerde

en

best

speciaalzaak

voor

vrijetijdskleding

H.H. Emigranten 1 0 % korting

HANDELSOPLEIDING VERKOOP VAN:

BRANDKASTEN MUURKLUIZEN GELDKISTEN SLOTEN E T C .

Dinkgreve Boekhouden M O SPD. MBA. Marketing Computerkunde

Praktijkdiploma's Boekhouden Talen Typen, Steno Middenstandsdiploma Ondernemersdiploma (Erkende I.M. O.-opleiding)

KANT: WILLEMSPARKWEG 31,1071 GP

GEDIPLOMEERDE

O P T I C I E N S

TELEFOON 020-166927

761176*

LES-ADRESSEN IN * ZUID * WEST * SLOTERMEER > NOORD * AMSTELVEEN * PURMEREND Lid van de V.P.O.

AMSTERDAM

Vraagt prospectus

Opnieuw de wacht betrekken!

Onze Europese samenleving—en in hetverlengde daarvan de Noordamerikaanse én Zuidamerikaanse — lijdt nog altijd, in tegenstelling tot die van het Verre Oosten (en m.i zelfs die van het Nabije Oosten) aan defatale doorwerking van wat de Franse hoogleraar Jules Isaac in een onthullend boek als de 'katechese der verguizing' heeft beschreven.

Stellig bestond er al in de Oudheid allerlei roddel en schimp (met soms vervolging) jegens de Joden, zoals men bv. bij een toch tamelijk nuchter en kritisch historieschrijver als Tacitus duidelijk kan vaststellen. Als die namelijk begint over Joden en Jodendom vertelt hij de onzinnigste verhalen, die kennelijk niet eens uitzijn eigen duim afkomstig waren.

Maar dat alles was kinderspel bij wat de latere zg. 'christelijke' eeuwen, onder aanvoering van allerlei anti-Joodse theologen aan schandelijke en vloekwaardige theorieën en praktijken aan de Joden werd toegedicht, met de bijbehorende maatregelen en uitbarstingen. Natuurlijk kan men, zoals een Joodse gesprekspartner mij eens jaren geleden, lichtelijk schertsend tegenhield, stellen dat kerk en christendom echt niet het 'alleen vertoningsrecht op antisemitisme' bezitten.

Het feit immers dat juist in onze eeuw, waarin de secularisatie en ontkerkelijking toch al ver voortgeschreden waren, de gruwelijkste uitbarsting van antisemitisme van alle eeuwen heeft plaats kunnen vinden, vormt inderdaad een waarschuwing dat wij werkelijk de bron van die ellende niet in de religieuze

TER HERINNERING Het was augustus 1942. Ik had een baby van zes weken oud, toen ik een brief kreeg uit Rotterdam, van mijn broer. Hij schreef mij dat hij te werk zou worden gesteld en zich gereed moest houden om naar Polen te worden gestuurd en nog wel naar het Silezische dwarsstraatje. Zijn vrouw en vier kinderen mochten ook mee.

Dat was voor mij een hele schok. Ik had niet anders meer van mijn familie dan mijn moeder en broer, terwijl mijn moeder bij mij in Amsterdam in huis was wegens het bombardementvan Rotterdam. Ik leende van een vriendin

een kruisje

met ketting,

die ik om

mijn hals deed om maar niet als een Joodse vrouw herkend te worden en nam de trein naar Rotterdam met de baby in mijn armen.

tegenstelling tussen Jodendom en christendom als zodanig moeten blijven zoeken, maar in reëlere en duidelijker regionen dan die zg. 'religieuze' gevoelens en beseffen plegen te bereiken i Nu er dus ondanks alles wat er in ons werelddeel nog maar kort geleden aan gruweldaden is gepleegd opnieuw duidelijke antisemitische terreuraanvallen op Joodse mensen en instellingen zijn gepleegd moet het sein niet allereerst'religieus', maar allereerst politiek-maatschappelijk op onveilig komen te staan en moeten wij, met allen die hiertegen waakzaam weten te moeten zijn, ongeacht welke 'religieuze' overtuiging ieder dan ook heeft, over één breed front de wacht betrekken Die terroristen bedoelen namelijk niet alleen en niet allereerst enkele 'tegenstanders' uit te schakelen, maar veeleer politieke onrust te verwekken teneinde zg. 'latente tegenstellingen' in de samenleving aan de dag te brengen en ze te verhevigen, zelfs als die zg. tegenstellingen vervalst zijn of gefantaseerd. Daarom komt het niet alleen aan op onze sympathieën e d., maarop een nuchtere politieke analyse en vooral op heldere oordeelvellingen. Ik wil wel eerlijk bekennen dat daarom de uit Amerika afkomstige en sindsdien in zwang gekomen gewoonte om over de miljoenenmoord opzovele Jodentespreken en te schrijven als 'holocaust' mij hoe langer hoe meer tegen de borst stuit. Dat woord is namelijk afkomstig uit de klassieke religieuze offer-terminologie en blijkt dan

In de trein ging alles goed tot Schiedam, daar begon de controle door de groene politie, voor persoonsbewijzen Wat een ramp, het mijne had een J erop Voor de trein zich in beweging zette sprongen jongens eruit en ik ging tegelijk met die jongens er ook uit, die dans was ik met mijn kind ontsprongen. Buiten het station mocht ik met iemand mee die naar Rotterdam moest Op de Coolsingel stapte ik uit en liep naar de Binnenweg, waar mijn broer woonde, maar hij was niet thuis.

Ik was toch in Rotterdam en ging maar naar een oud-tante van mij BIJ toeval kwam ik toch onderweg mijn broer tegen. Hij wees mij een portiek aan waar wij wat verscholen konden praten. Want WIJ mochten niet gezien worden, hij met een ster op en ik met een kruisje om mijn hals. Wel vroeg hij mij of ik mij had laten bekeren, omdat ik geen ster droeg, maar wel een kruis. Hij begreep het even laterwel: om naar Rotterdam te komen

ook hier en daar met zeer vreemdeen onaanvaardbare religieuze associaties gepaard te gaan.

Het lijkt bijna alsof Hitier en zijn medegangsters een ontzaglijk en onafzienbaar 'totaal brandoffer' (dat betekent dat woord') ter verzoening of vereffening hebben doen opgaan, in plaats van pure ordinaire rovers en moordenaars te zijn geweest, die medemensen bij duizenden en miljoenen hebben vernield en vernietigd, omdat ze daarbij niet tijdig en radicaal verhinderd werden door anderen medemensen die daar dapper èn verenigd genoeg voor waren. Zo mogelijk nèg mèèr staat mij echter de titel tegen van een boekje dat begin 1980 over de 'verwerking van de holocaust in Jodendom en christendom' verscheen onder redactie van een christen-theoloog' 'Izaak wordt weer geofferd.' Ondanks een wat beter bedoelde inhoud en intentie moet immers nadrukkelijk volgehouden worden, dat Genesis 22 met kracht zegt, dat de God van Abraham géén mensen-offer wilde en dat ook in deze eeuw niet wilde of wil.

Wij moeten niet een 'holocaust' verwerken, maar een onverdraaglijke onmenselijke miljoenenmoord 'brandmerken door de moordenaars bij hun naam te noemen en hun miljoenenmoord vooral niet diepzinnig met 'God' in verband te brengen Wij moeten alleen maar de bode van Adonai opnieuw nazeggen: dat nooit.

K. H Kroon

moest je wel je ster ruilen voor een kruis Na een kwartier namen wij afscheid, hij ging eerst, ik zag hem nog even voorzichtig naar mij zwaaien en ging dehoekom,stiekum,als was hij of ik een misdadiger Nooit heb ik hem weergezien, zo min als de rest van mijn familie. Wel heb ik na de oorlog een kaart van hem ontvangen die hij aan buren van hem had gestuurd Die briefkaart was toen uit de trein gegooid en geadresseerd Oude Binnenweg 96, Rotterdam Na de oorlog kwam ik bij een vriendin en zij vroeg mij of mijn broer op dit adres had gewoond. Ik zei natuurlijk ja. Ik heb die briefkaart persoonlijk gekregen Hij ligt nu als museumstuk in het Joods Historisch museum in de Waag, waar hij in lengte van jaren mag blijven liggen, als herinnering en als herkenning van menselijk leed.

Esther van Geens-Flora

Speciale koopjes oudste stoffenzaak AMSTERDAM

in de van

Eigenaar — Leo Horn KALVERSTRAAT 148 1012 XD

Amsterdam —Telefoon 23 22 64

Oldenburg-De Beethoven Dames, alleen bij o n s k o o p t u het voordeligst V o o r al u w stoffen STOFFENHUIS Linnaeusstr. 34 Amsterdam

MARCUS

Tel. 3531 16

Dit indrukwekkende boek krijgt u kado als u zich abonneert op Vrij Nederland.

BEVEILIGING VER NACHTVEILIGHEIDSDIENSTEN B V

, i

r

1

Ik abonneer mij op Vrij Nederland Ik betaal per

I I

• kwartaal (ƒ 33,75) •

jaar(/

• halfjaar (ƒ 67,50)

135,—)

(hokje naar keuze dichtmaken a.u.b.)

• als welkomsgeschenk ontvang ik het boek: "De samenzwering tegen Simon Wiesenthal" (winkelwaarde ƒ 17,50) " ::

Naam: _ _ Adres:_ _ Plaats:

_

_

A

"

1 9 0

''

% HOOFDKANTOOR TE AMSTERDAM - M I ' A J ' 'i

TL L H O H N /"I ,V 1 ' | 1 li|'"'"l

Bewaking

Alarmering

• Geüniformeerde por tier sdiynston

• Brand • Inbraak • Overval • Computerbeveihging • T e c h n i s c h alarm • A a n s l u i t i n g op e i g e n stil a l a r m c e n t r a l e voor geheel Nederland

•

Bedt i j f s b e w a k i n q

•

Mobiele

v ei I i q h e i d s p a t r o u i l l e s • Riandprt>ventie c o n t i o l e • Prnodtoko bi ,indveihqheids-inspectie<

•

fnqen g e s l o t e n m o b i l o f o o n n e t

Vestigingen Amsterdam* - Rotterdam - 's Hertogenbosch Tilburg - Alkmaar - Nijmegen - Hengelo - Enschede

...

Bon opsturen in open envelop zonder postzegel aan: Vrij Nederland, Antwoordnummer 3043, 1000-PA Amsterdam.

Betalen na ontvangst van de acceptgirokaart.

O f bel even: 020-262375 ~

L D e o p b r e n g s t v a n dit b o e k k o m t ten g o e d e aan het Vi ï e s e m h a l i o n d s

EXCLUSIEVE HERENKLEDING EN Kalverstraat

141-145,

-MODE

Amsterdam

Fossielen in barnsteen Aan DOLLY:

Vught

Kampcommandant Grunewold was door SS Sturmbannfuhrer Huttig vervangen.

Hoewel hij een ondergeschikte de uitvoering opgedragen had, was het Grunewold die de misdaad, het Bunkerdrame op zijn geweten (?) had. Negenentachtig vrouwen uit het FKL hadden zich solidair verklaard met een barakgenote Hun protest, werd bloedig onderdrukt, alsof het een opstand gold Zesentachtig van hen werden voor het merendeel in één cel opgesloten en zeventien die er niet meer bij konden in een tweede Bij het openen van de deuren de volgende morgen, bleken er in de als een ton vol haringen gestampte cel tien vrouwen door verstikking en vertreding te zijn gestorven Door de illegale pers werd het bericht van deze moordpartij, dit lugubere gebeuren, buiten het kamp verspreid en wereldkundig gemaakt.

Vanzelfsprekend had het onder al de gevangenen grote verslagenheid veroorzaakt.

Diep getroffen rouwden wij nog dagen lang. leder van ons had hetzelfde kunnen overkomen.

Voor ons Joden in het bijzonder was Grunewolds leiding een schrikbewind geweest.

Tot de kleinste functie, behalve die van Lehman, de Lager-schreiber van het gehele kamp, werd door 'Ariërs' overgenomen. Wat stond ons met de 'Nieuwe' te wachten?

Mijn moeder, diezich van dietypisch Joodse uitdrukkingen placht te bedienen zou haar oordeel geveld hebben met. 'Een pischer weg, een kakker terug'. In ieder geval kon er aan azijn niets meerzuurworden De eerste zaterdagmiddag werd er groot appèl voor hem gehouden. De mannelijke gevangenen stonden opgepoetst en wel bloksgewijs aangetreden. Wij, ruim driehonderd loodse mannen, overgebleven van de duizenden geselecteerden en 'durchgegangen' voorgangers, stonden min of meer achteraf.

Onze barakleider Felix, een volgevreten Oberkapo, liet onophoudelijk zijn speurende blikken langs onze rijen gaan.

Daarkwam hij opdagen, de man in hetgroen tot en met zijn jagerspet met zijn staf van Hauptsturm — tot Unterscharfuhrers

Facharbeiter Model schreed hij inspecterend langs de rijen. Bij onze groep gekomen bleef hij, alsof hij de rand van een afgrond genaderd was, stokstijf staan.

'Gibt es noch Juden hier'? vroeg hij Saathoff, de Unter — tot Oberscharfuhrer gepromoveerde, die intern als de Führer van het Joodse kamp te beschouwen was.

'Das sind alle Facharbeiter' antwoorde deze.

Vraag en antwoord waren voor de meesten van ons duidelijk te verstaan. Het was het

eerste woord van erkenning ooit door hem over ons geuit. Wij hadden nooit anders van hem gehoord dan. 'Scheisz-Jude, Scheisz OD', het was alles Scheisz wat hem uit de keel spoot, Scheisze-gal.

Misschien beschouwde hij zich door ons gesperrt, speelde het feit doorzijn pisbleke kop, dat wanneer hij hier overbodig was geworden, hij naar het Oostfront gestuurd kon worden en dat was op dat moment ook geen geintje. De tijd dat zij zich al schietende in Rusland uitleven konden was gedaan.

Hoe dan ook, WIJ klampten ons vast aan zijn antwoord. Wij grepen het aan als een voetsteun in ons leven op drijfzand.

Van de nieuwe commandant mochten Joden niet meer buiten het kamp werken Kon dat verbetering betekenen In het achtergedeelte van het kamp bevonden zich z g Werkstatte. Het industrieterrein was zeker zo uitgestrekt als het voorgedeelte Vele barakken dienden er als werkplaatsen en ateliers.

De meeste plaatsruimte werd door 't z.g. commando Luftwaffe ingenomen Naar dit terrein werden de wrakstukken der vliegtuigen van vriend en vijand aangevoerd.

Zowel de in twee delen gebroken Douglasbommenwerper, met de vier grote intact gebleven motoren er nog aan, als de weefspoel-vormige jachtvliegtuigjes, de Messerschmidts, werden er binnengebracht. De Joden die nog geen emplooi bij 'De Philips' of andere bedrijven gevonden hadden, werden aan de duinhoge schrootberg gezet die er opgehoopt lag.

Wij waren er niet rouwig om, om de nieuwe werkkring. Met een stuk metaal of bout onder de arm konden wij nu rustig discussierend 'bewegen'. Een erg nare dag herinner ik mij, toen er uit de brokstukken een afgeknelde vriendenhand in geel leren handschoen stak In de winterse kou was het toch hartverwarmend dat wij nagenoeg geen -hinderlijke Duitse- of Hollandse SS-bewakers hadden Die drukten zich nog meer dan wij Nog aangenamer werd het voor mij, toen ik bij Philips aangenomen werd Mijn scrupules had ik over boord gegooid Andere werkverrichtingen waren tenslotte ook steeds voor de vijand geweest. Ik leerde hier koperdraad isoleren dooremaillering.

Van mij, diamantbewerker, werd enige handigheid verwacht en onze 'fijngevoelige'vingers waren 'n factor om dat werk wel te kunnen klaren. (Toen ik in het buitencommando gewerkt heb, waren ze dit vergeten ) Wij leefden nu in een andere wereld, in de veilige, heerlijk verwarmde barak. Op werkdagen de Philips-prak, zonder rotte veenkluiten, maar met boter en vet bereid, koninklijk voedsel Brood in overvloed uit pakketten door liefdadigheids-commissies bezorgd. Voor ons Joden, wat de anderen daarvan overlieten.

Onderwezen werden wij dooreen civilist van het Philipsconcern Voor hem, Gerritse (?) waren wij medemensen, we werden in het 7

begin met u aangesproken.

In de vier weken dat ik binnenshuis gewerkt had, concludeerde ik toch een mate van lichamelijke decadentie bij mijzelf. In die tijd werd ik méér keren verkouden dan in de dertien voorafgaande maanden.

Ingedut Wij waren in slaap gedommeld. Maar onze dromen werden abrupt afgebroken, wreed verstoord 26 maart '44 We hadden het middagmaal net doorgeslikt, toen Saathoff, de demon, onze woonbarak binnen stapte 'Allemaal naar de appèlplaats ' gelastte hij Onze kartonnen dozen, die open nog op de ruwhouten tafels lagen, moesten wij onverwijld achterlaten Zij waren nog ons enige en laatste bezit. In die van mij lag nog een stukje brood en een paar pakjes sigaretten (van 10 stuks). Eén, indien voorradig in de kantine, het 14-daags rantsoen, scheergerei en de vele belangrijke verzamelde stukken, zoals touwtjes, een paar knopen en soortgelijke snuisterijen, die ik had kunnen buitmaken.

Al had niets erop gewezen, wij begrepen het direct. Geen enkel signaal hadden wij opgevangen of was ons doorgegeven Geen galgenmaal, transportsoep of-pap werd ons dit keer voorgeschoteld Bij verrassing waren wij beetgenomen. Het nazi-brein was ons weer te slim afgeweest. Voor ons was echter zo een gluiperige overval niet nodig Voor ons was er geen vluchten mogelijk, geen enkele wijde maas in het over ons heen geworpen en dichtgetrokken net.

Van de appèlplaats werden wij na geteld te zijn, naar het badhuis gestuurd. Van deze gelegenheid, die nog pas korte tijd afgebouwd was, hadden WIJ slechts weinige malen gebruik mogen maken. Voor het gebouw moesten wij ons spiernaakt uitkleden. Alleen een broekriem mochten wij behouden. Een vooruitziende blik, want in Polen zou hij dichter aangehaald moeten worden Ik probeerde een ovaal zakspiegeltje mee naar binnen te smokkelen Op de rugkant was een kleurenfotootje van mijn vrouw Een paar harde klappen beduidden mij dat ik het moest achterlaten.

Een nog kleiner fotootje van Fietje en mijn zoontje, toen net 3 jaar, was mij door een kennis, binnengekomen met een der transporten, gegeven Weggefrommeld in de voornoemde gordel heb ik het in diverse kampen meer dan een jaar bij me kunnen dragen.

In het badlokaal was de Bademeister, een Duitse Kapo, met groene Winkel, het embleem der Verbrecher, heer en meester.

Hij zwaaide weliswaar geen scepter, maar richtte een ijskoude straal uit de brandslang op ons en schreeuwde: 'Wenn ihr etwas in 1

KLASSE KLEDING B.V. De kledingzaak met de beste service

IMPORT-EXPORT SPECIAAL UIT HET VERRE OOSTEN HUISHOUDELIJKE EN LUXE ARTIKELEN SPORT- EN VRIJETIJDSKLEDING SCHOEISEL WONINGTEXTIEL

VAN PERLSTEIN & ROEPER BOSCH BV. POSTBUS 481 AMSTERDAM, TEL 861151

F. MICHEL Amsterdam W.

morris

Kinkerstraat 143-149 T e l . 188313

See

hef ore

u

you

buy

y o u r r e a l sheepskin coat.

Bekouw Mendes

Uitgebreide sortering dames- heren-en kinder suedenappa-en lamsvacht jassen.

makelaars in assurantiĂŤn

Wij willen u helpen

Haarlem: Barteljorisstraat, Tel. (023) 3126 55 Amsterdam: Leidsestraat, (bij Koningsplein), Tel. (020) 22 35 96

nu en later, bij uw financiering en het treffen van de juiste voorzieningen voor de toekomst.

wettelijke aansprakelijkheid hypotheek, brand, inboedel, diefstal, ongeval, auto.

onze service houdt niet op na het sluiten van de polis.

TE Groothandel in heren- en jongensconfectie Keizersgracht 806-808, telefoon 235337 en Confectiecentrum, toren II, 5e etage, telefoon 153542

Aloilana

K.V.

HANDSCHOENENGROOTHANDEL

illlll Bekouw Mendes Stadhouderskade 2 Amsterdam 0 2 0 - 21 2 6 2 6

S C H I P H 0 L W E G 1011

BOESINGHELIEDE

TEL. 02505-673

(vervolg van pag. 13)

Ihrem Arsch versteekt haltet, schiesz ich es wieder heraus' Vanuit het 'Mikwah' van alle smetten vrij, moesten wij weer klassikaal naar buiten.

Saathoff regisseerde met toe- en alziend oog. Van een hoop vodden, intussen daar aangevoerd, moesten wij vlug ondergoed pakken. Dit had veel overeenkomst met kaas met gaten en de vergaste kleerluis met de kaasmijt. De gestreepte broeken en jassen waren niet beter. Tijd om te passen kregen wij niet, maar geen van ons morde of toonde zich verslagen Bijna vergat ik de klompen te noemen, waarop de eerste gevangenen, van Amersfoort afkomstig, met erdoor gewonde voeten in het begin voortsukkelden Niets van onszelf bezaten wij nog Arm, berooid en bestolen, maar rijk aan ervaring en enig_szins voorbereid op hetgeen ons nog boven het hoofd hing, gingen wij op weg, naar het mij bekende stationnetje van Vught.

Ik kan niet zeggen dat ik mij ongelukkig voelde In Westerbork zou ik na veertien maanden weer met mijn vrouw verenigd zijn.

den', stond hij te genieten van een van zijn saffies. Zijn neef Leon bedelde hem een trekje af Terwijl Meyer de peuk met beide knuisten vasthield, gunde hij zijn familielid een trekje, maar waakte ervoor dat het niet te veel werd Verschillende jongens noemden zich zijn vrienden en drongen zich bij hem op, of Meyer, zoals kleuters, op een toverbal stond te sabbelen en ieder op zijn beurt stond te wachten om een kleurtje te mogen veranderen. Had ik een van mijn pakjes bij mij gehad, zou ik het zeker opgedeeld hebben, maar ik was en ben geen roker Kurt Kaufmann kwam midden zomer '43 bepakt als een alpinist in het kamp. Hoewel betrekkelijkjong werd hij onmiddellijk als onze barakleider aangesteld. Triomfantelijk toonde hij ons een zakhorloge 'Ze hebben mij niet in mijn toges gekeken', glunderde hij.

Eindelijk botsten de bumpers tegen elkaar en zette de trein zich in beweging Hoe lang wij heen en weergezeuld werden weetikniet meer. Alsof er een razend druk treinverkeer was, stonden WIJ nog urenlang op een emplacement, maar rolden de dag na ons vertrek 's middags het kamp Westerbork in.

Westerbork

Tekening van Jerzy Adam

Vught: verleden tijd De trein, een gordel van grauwe veewagens, stond er stomend op ons te wachten Met ongeveer zestig mannen per wagon klommen wij erin. Gelukkig was het de hele dag wel koud, maartoch droog gebleven De vloer was van blinkend, schoon metaalbeslag, doch koud als ijs Onmiddellijk spraken wij onderling af hem zo schoon mogelijk te houden. Lange uren bleef detrein staan. Er werd op het avonddonker gewacht, want daglicht konden hun duistere daden nooit velen.

Meyer Knoop, die eens Stubendienst in blok 2 was, kreeg op onopvallende

wijze van de

Kapo van de kantine ertegenover, een pakje sigaretten in handen gespeeld. Ook lucifers ontbraken niet, want na een tijd 'stilgestan-

Voor de administratiebarak stonden wij te kleumen. Ik weet niet of we in de hoofdstraat waren Naar de ruimte te oordelen was het op een plein. Een grote groep nieuwsgierige mensen stond in een wijde boog om ons heen geschaard.

Ze werden op afstand gehouden, of wij een troep melaatsen waren Ik zag Fietje zich los maken van tussen de toeschouwers en een metertje naar voren stappen. Zij plaatste haar rechte benen in spreidstand, stevig op de grond. Ook ik maakte een pas in haar richting en zwaaide wild naar haar. Ze droeg een korenblauwe, mij niet bekende sportjas met brede revers Voor mij zag ze eruit als een afbeelding in een modeblad. Twijfelend of ze mij wel herkende zwaaide ze met half geheven arm in mijn richting. Het was te begrijpen, want met onze kale, bolle koppen, gestreepte kleren en ogen van gevangenen, hol alsof de oogappels wijde pupillen waren, leken WIJ meerlingen-broers Het publiek verdween, misschien voor het appèl of om te gaan eten Ondertussen ging het registreren voort, konden we baden, kregen WIJ vrij goed passende burgerkleding en even onze namen terug Met het slachtveestempel, de okergele ster met ons kenmerk, het woord JOOD in het hart, fossielen in barnsteen, bleven wij gewaarmerkt. Na de metamorfose werden wij in het Odeon verzameld. Hettoneel was leeg, de stoelen stonden in de zaal gestapeld en in elkaar geschoven, terwijl een peerlampje, triest als een winterzonnetje tegen de schemering, ons probeerde bij te lichten. WIJ zetten de stoelen op de poten en wachtten af. Ik zat nog maar net, toen Fietje met meerdere vrouwen op ons af stormde. Onstuimig sprong ze op mijn schoot en overstelpte mij met kussen Aanvankelijk beantwoordde ik haar zoenen.

Het ontging mij niet dat enigen van de mannen, met wie ik ellende en zelfs de inhoud van de pakketjes had gedeeld, ons omringden en met jaloerse blikken ons geluk aanschouwden.

Vrienden Wij waren boezemvrienden. De meesten van hen hadden vele maanden geleden al afscheid van hun vrouwen kinderen genomen en ze af moeten staan. Ze werden meegevoerd met de transporten naar hun einde (Sobibor).

Een van hen was Bram Hakker van hetzelfde transport naar Vught als ik, met vrouw en een schoolgaande jongen. Vol van liefde en verliefdheid hield hij ons altijd het beeld van haar voorzoals zij in een grijs mantelpak door de straatjes van het kamp schreed Inderdaad was zij een charmante, rijzige vrouw en de weinige toegestane familiebezoeken die ons in het begin op zondagmiddag werden toegestaan, verfraaiden dat beeld naargelang het verdween.

Zijn trots had hij in zijn doos moeten achterlaten Dat was een schoolschrift met de werkstukken van zijn zoontje die stuk voor stuk met hoge cijfers gesierd en beloond waren. Dan was hier Juda met zijn vriendelijk zacht karakter. Ook vrouw en kind moeten offeren (kindertransport).

Op een avond, na het werk in de barak in Gleiwitz, kwam hij huilende bij mij. Hij was als voorman aangesteld bij een groepje mannen die zand moesten vervoeren met lorries. Er waren enige oude mannen onder hen. Die pasten niet in het systeem en moesten zo vlug mogelijk geliquideerd worden.

En Juda moest hen van de kankerende wachtposten uitschelden en afranselen.

Mannen met wie we in Vught meer dan familie werden.

Weerzien Ik duwde Fietje met zachte drang terug, heel voorzichtig Nadat wij door grune Polizeimannen gescheiden werden, hadden wij in veertien ondoorkomelijk lange maanden elkaar niet meer gezien, niet meer gesproken, niet meer gekust en elkaar niet meer aangeraakt. Alleen werd na enige weken schrijven toegestaan. Mijn eerste brief werd een afstandelijk teken van leven. Hij moest in het Duits gesteld worden en daar had ik een Duitser voor nodig. Het werd dus: 'Het is hier best uit te houden' en 'blij dat we mogen schrijven' Mijn verlangen moest ik bedwingen en emoties onderdrukken. Tevens heb ik de censuur geen inzage van mijn gevoelens gegund Als ik, toen zij nog met Dave, ons tweejarig zoontje, in Amsterdam woonde, geschreven had: 'Kom'' of naar de minste hunkering naar hen had laten doorschemeren, had zij zich ogenblikkelijk naar Vught gespoed en aan de poort gebedeld om binnengelaten te worden.

Toen WIJ nog samen waren, zaten we er eigenlijk op te wachten dat wij zouden weggehaald worden. Dat was het niet te ontlopen lot Toch woelde de gedachte door mijn hoofd, dat er van scheiding sprake kon zijn, dat ik alléén op de een of andere manier gearresteerd zou worden. Als er een dergelijke situatie zou ontstaan, konden wij weinig of niets voor elkaar doen prakkizeerde ik ver-

BANK Zwemmen mag ze niet meer. Niet omdat ze ziek is Nee hoor. Gewoon, de moffen hebben het verboden. Zelfs al ben je tien jaar, zwemmen mag je niet als je Joods bent en een grote gele ster op je borst moet dragen Rolschaatsen mag wel en dat doet ze ook. Ze heeft ze zomaar gekregen. Ze was niet eens jarig, nog niet, maar toch heeft ze nu acht mooie glimmende wielen onder haar voeten.

In het begin kwam ze niet zo goed vooruit, maar nu gaat het al beter. Zo af en toe schaatste ze zelfs op één been en dat is heel moeilijk.

Vandaag gaat het erg goed Wel twintig keer rijdt ze hetzelfde stukje. Bij haar huis is een sloot en langs die sloot is een stoep die heel lang is. Ze hoeft dan niet elke keer overte steken en dat vindt ze fijn.

Als ze een poosje heeft gereden wordt ze moe. Op het bankje dat op de stoep staat, gaat zal ze even gaan rusten.

'Hè hè'zucht ze.

'Dat zit lekker'

Onderstaand verhaal is een hoofdstuk uit een boek voor de jeugd, dat in 1981 zal verschijnen bij uitgeverij Leopold in Den Haag.

De voorlopige titel van het boek is: WIE NIET WEG IS WORDT GEZIEN.

Als ze de volgende dag wil gaan rolschaatsen, komt moeder naar haar toe Ze legt een arm om haar schouder en zegt: 'Schat, ik moet je iets vertellen Vanaf vandaag mogen we niet meer buiten op een bank zitten De Duitsers hebben het verboden. Je weet wat er kan gebeuren als je het toch doet ' 'Ja mam' Ze moet ervan zuchten. Het heeft zeker weer in de krant gestaan die alleen voor Joden is Alweer iets dat niet mag Niks aan te doen, zij gaat wel op de grond zitten als ze haar rol-

'Zo, even op de bank gaan zitten en dan zullen we eens kijken wat er aan de hand, of eigenlijk aan de knie is' Ze begint te gillen 'Nee niet doen Niet doen'' 'Niet bang zijn' zegt de meneer 'Ik zal je niet pijn doen. Kom, alleen maar even op de bank ' Hij wil haar op de bank zetten, maarzegilt.Ze probeert de meneer te bijten. Daar heeft ze zijn hand te pakken. Zo hard ze kan zet ze haar tanden in zijn vingers 'Rotmeid' roept de meneer, terwijl hij zijn

7

N I E U W E

EDITIE

2A

JAARGANG

NO

23

-

11 S E P T E M B E R

1942

23

ELOCL

5 / 0 2

>,JVf U I T G A V E V A N DEN DOODSCHEN RAAD VOOR

AMSTERDAM

JOACHII<$THAL'S BOEKHANDEL U I I G - EH D R U K K E R I J B E D R I J F N V

ONDER VERANTWOORDELYKHEID VAN A AS5CHER EN PROF DR DCOHEN

Zitverbod op banken te Den Haag

II, W RL. . M . . . , R . L I < T I UI ,1. N I -< N. [> K NR \ M V T . R.1 .

- I * N IIH . 11 V M IH O M ' . . . IH- I1 HI I TI. ITV|, H/I , TL.) I IH N I . <L< .1.

H HL' • 'IL \ , I N I - i' U T IN 1 ^'I'LIRUIKIN.IK< RT \ IIL I' 'LIL • I ,1 r |,,,| [| ,,,, , C

L R

Ze kijkt om zich heen. Het is mooi buiten. De blaadjes aan de bomen worden een beetje geel. De eendjes die deze zomer zijn geboren, zijn groot geworden. Die groeien ook, net als zij, maar wei harder.

H I'

R-

/TI

/I.

,1 I-

h iN I

I'. I .UIL,

1

ML

' •

I.III1IU 11 , '

/,

I.

OP

PUL.H. ALN /IT'.

II L M .

1-

'LILT LLLJK ML

M ! I I- 1:1 IN,., „ , „ I H U T - HL I , ' I' NRIH N

1

7

7

Ze zegt niets meer. Tineke hoeft niette weten dat ze van haar moeder wel mag, maar van de moffen niet.

Nog even blijft ze op het bankje zitten Dan ziet ze moeder, die uit het huis komt met een grote boodschappentas aan haar arm.

'Stop mam, ik ga mee'' roept ze.

Ze doet haar rolschaatsen af en brengt ze thuis Ze vindt het altijd heel gezellig om samen met moeder boodschappen te doen.

Eigenlijk is dat nog leuker dan buiten spelen.

schaatsen aan en uit wil doen Alszetoch op de bank zou gaan zitten, zouden ze de hele familie gevangen kunnen nemen en dat wil ze niet.

Net als de vorige dag schaatst ze op de lange stoep langs de sloot. Het lijkt wel of de eendjes weer een beetje groter zijn geworden. Kijktoch wat leuk, nu zwemmen ze allemaal achter hun moeder aan en daar 'Au' roept ze heel hard. Hoe het is gekomen weet ze niet, maar ze zit zomaar op de straattegels. Zevoelteen vreselijkpijn in haarknie Ze legt een hand op de pijn en als ze naar de hand kijkt is die helemaal rood Allemaal bloed ziet ze.

'Mamma ' schreeuwt ze 'Mamma ' 'Kom maar' zegt een meneer die alles heeft gezien 'Kom maar, ikzal je helpen Hij tilt haar op 1

1

II'. Ï

N UM.1.

M

'Mirjam ' Ze kijkt naar de overkant Tineke heeft haar geroepen.

'Dag'' roept ze terug.

'Waar ga je naartoe ' Meteen ziet ze dat ze dat eigenlijk niet hoeft te vragen. Tineke heeft een handdoek onder haararm. Zij gaat natuurlijk zwemmen.

'Naar het zwembad. Ga je m e e ' 'Mag ik niet'' 'Misschien mag je morgen van je moeder', schreeuwt Tineke.

-1

(

•

(

•I

IMITL

| HUN ^I LIM I

vingers in zijn mond stoptom de pijn te laten verdwijnen.

'Eigenwijze rotmeid' Met grote stappen loopt hij weg. Vreselijk boos is hij.

ZIJ zit vóór de bank op de stoep. Ze moet nog snikken, maarze isookwel een beetje blij dat die sterke man haar niet op de bank heeft kunnen zetten Stel je voor dat het was gelukt. Het mag helemaal niet 'Stommeriki' zou ze heel hard willen schreeuwen 'Stommeriki' Ineens weet ze dat hij misschien helemaal niet zo dom is, want hoe kunnen mensen zónder sterren weten dat mensen mèt sterren niets m o g e n 7

Ida Vos

Vergeten sterren, tekening van Truus Menger

y

ets haim b o o m ? geef a n t w o o r d w a a r zijn ze? jij h e b t z e g e z i e n onder j o u w takken h e b b e n ze g e l o p e n mijn broeders m i j n zusters w a a r zijn ze b o o m ? b o o m ! geef a n t w o o r d w a a r zijn ze? jij h e b t ze g e z i e n onder j o u w bladeren h e b b e n ze g e l o p e n m i j n zusters mijn broeders w a a r zijn ze b o o m ? zes e n d e r t i g r i n g e n later e n n o g g a a n w e door met bloeien h o e kan dat? boom...?

Ida V o s

ONGEBOREN Een h o u t e n krib een lege w i e g een bed van oude v o d d e n VAKANTIE Op v r e e m d kerkhof tussen m a r m e r van beeld en s y m b o o l mijn familie herdacht leder druk m e t eigen niette vervullen wens de mijne voor mijn moeder's eigen graf

Het o n g e b o r e n k i n d s p r e e k t aan in v e l e t a l e n Het k l a a g t m i j a a n het d a n k t het kust m i j m a a r h e t t r o o s t m i j niet t r o o s t niet Het w a c h t n o g o p w a t al zo l a n g niet m e e r

M a r g o t H. d e H a r t o g

'OPA VERTELT...!

Ik zit achter in de klas en sla de verrichtingen van een hospitant gade Het gaat over de bezettingstijd en hij is niet onaardig bezig Door vragen te stellen aan de kinderen probeert hij erachter te komen wat ze er al van weten, van .'onderduiken' bijvoorbeeld, weten ze wat dat is? En met behulp van een paar mm of meer goede antwoorden wordt vastgesteld wat 'onderduiken' is Kennen ze misschien ook iemand die ondergedoken is geweest, je opa of zo? Ja hoor' Een meisje roept enthousiast: 'mijn opa heeft de hele oorlog in een kast gezeten'' Ik grinnik in mezelf, het lijkt me een oncomfortabele positie voor de duur van vijfjaar... Maar dan opeens schrik ik op. Je opa? Je opa? Maar ik ben zelf opa, bedenk ik, ben zelf ook ondergedoken geweest en voldoe dus ruimschoots aan de vereisten door de hospitant gesteld. En ik realiseer me dat hier rond mij de derde generatie zit, dat het de grootouders en oudooms van deze kinderen zijn die de oorlog hebben meegemaakt.

Voorzover ik kan nagaan, vindt deze generatie de oorlog en de bezettingstijd niet oninteressant, ze willen er best wat over horen en zien er ook wel het belang van in. Maar veel weten ze er niet van, hun kennis is sterk fragmentarisch en vaak erg romantisch gekleurd. Er zijn grote lacunes, ook met betrekking tot hoogst belangrijke zaken. De hospitanten weten nauwelijks beter, slechts een paar jaar ouder dan de kinderen zien ook ZIJ deze tijd als 'geschiedenis', in wezen niet zo anders als de Franse Tijd of de Tachtigjarige Oorlog. Daar weten ze trouwens ook niet veel van, vaderlandse geschiedenis behoort niet tot hun voorkeur onderwerpen. Vandaar dat ze zich de dag van tevoren, soms wat al te haastig ('ja, ziet u, ik kon zo gauw geen geschikt materiaal vinden'), op hetthema 'bezettingstijd' moeten voorbereiden.

Maar ook als de informatie zakelijk juist en voldoende is en de hospitant(e) redelijk goed op de hoogte, ontbreekt er toch iets. Laatst hoorde ik een andere hospitant bezig over de illegale pers, hij had zich erg goed voorbereid, er mankeerde historisch niets aan. Nu heb ik zelf een illegaal krantje geredigeerd, geproduceerd, etc. en 't is vreemd als historie te horen behandelen wat een stukje van je eigen leven is 'Inleving' is misschien wel het allermoeilijkste van de geschiedbeoefening en waar deze jongen niet in slaagde was de eigenaardige sfeer van deze dagen over te brengen

Maar, zo bedacht ik later, misschien kan ik dat zelf ook niet meer, dat echte inleven, dat hernieuwd meebeleven Soms, op 4 mei, van 19 58tot20 00 uur, komt het wel eensterug, maar meestal liggen de emoties diep verborgen En ze schijnen steeds dieper weg te zakken, 't Is als met oude muziek waarheidsgetrouw gespeeld op authentieke instrumenten Dat lijkt 'net echt', maar je hoort die Telemann-sonate niet zoals de tijdgenoten die hoorden, WIJ horen haar dwars door Mozart, Beethoven, Brahms, Ravel, Reger, Bartok, Holliger heen En zo zien we, of herbeleven we, de bezettingstijd door allerlei latere gebeurtenissen heen, de koude oorlog, de dekolonisatie, de welvaartsstaat, de ontzuiling en wat niet al, om maar te zwijgen van de feiten uit ons persoonlijk leven sindsdien, en die gevoelens uit de naoorlogse geschiedenis vermengen zich onmerkbaar en onontwarbaar met die uit de bezettingstijd en verlenen daar een andere toonaard aan Het is niet anders en het is goed zo Dat de kinderen dit deel van de geschiedenis geen andere rang toekennen dan welk ander stuk ook, dat ze het zien als een object van huiswerk, leerboek en overhoring, dat ze het onbekommerd aan de vergetelheid prijsgeven en zich daar niet geschokt om tonen, dat ze het romantiseren en het best een spannend onderwerp vinden voortv-series en avonturenboeken, dat alles bewijst dat deze generatie oorlog en bezetting, zonder grootse plechtigheid, heeft bijgezet in het mausoleum van de geschiedenis Is het goed dat ze dat doen?

Ja en neen Voor zover ze er liquidatie van het verleden mee bedoelen is het niet goed, want de geschiedenis is geen opruiming, maar verwerking Maar het is wel goed, dat ze blijkbaar van mening zijn dat de oorlog is afgelopen en niet meer actueel Natuurlijk bedoel ik daarmee niet, dat de leerlingen (en anderen) zo goed als alles maar rustig mogen vergeten Geschiedenis is nu juist hettegendeel van vergetelheid, en 't deugt daarom niet, als onze leerlingen niet weten wie Alva is of wat de Bataafse Republiek of wie Seyss Inquart, dingen die toch niet zelden voorkomen Ik blijf dus pleiten voor een overzichtelijk, zakelijk en niet al te beknopt of haastig onderwijs in de geschiedenis, ook met betrekking tot de bezettingstijd. Geenszins mogen de belangrijke namen en gebeurtenissen daaruit vergeten worden Zo'n geschiedenis-onderwijs zou er ook toe kunnen bijdragen dat deze periode daar ge-

plaatst wordtwaarze hoort, neen, niet in het mausoleum, in een combinatie van vereren en vergeten, maar in het kader van een verantwoorde historie, een geschiedbeoefening die niet alleen vertelt wat er is gebeurd en waarom, maar ook wat we er nu verder mee aan moeten En juist dit laatste weten we nog niet, deze tijd behoort nog tot ons 'onverwerkt verleden' De kinderen zijn niet in staat dit te verwerken, omdat hun ouders en de andere ouderen, met inbegrip van de geschiedenisleraren, dit ook niet kunnen Een van de voornaamte functies van het geschiedenis-onderwijs, de mensen te helpen harmonie te scheppen tussen henzelf en het verleden, wordt op dit punt niet vervuld Tijdens een internationale conferentie in Zwitserland, in mei 1980, beleefde ik een dramatisch moment Naar aanleiding van het conferentieteam 'Staatsnation und Kulturnation' stelde een Westduitser aan alle aanwezige buitenlanders de vraag hoezetegenover hetfeit van de Duitse deling stonden En al die Fransen, Italianen, Oostenrijkers, Zwitsers, draaiden er omheen of zeiden, zo beleefd mogelijk verhuld, dat ze het bestaan van twee Duitse staten toejuichen, omdat ze een verenigd Duitsland gevaarlijk vonden. Ik noem dit een typisch oorlogssyndroom alsof het feit van twee Duitse staten op den duur niet gevaarlijker zou kunnen worden, en alsof een (ooit) herenigd Duitsland nog in iets zou lijken op het Derde Rijk Het probleem zal dan veel meer zijn hoe die twee uit elkaar gegroeide helften het met elkander zouden stellen.

We hebben ook zelf nog wel wat te doen' Hoe zou het bijv. komen dat onze Nederlandse leerboeken geschiedenis zo gemakkelijk heenghjden overde Jodenvervolging Erbestaan boeken, niet eens zo weinig, die de 'Endlรถsung' met geen woord vermeldenI Waarom niet? Zou ons geweten niet zuiver zijn? Zijn we toch niet zo 'barmhartig, standvastig, vastberaden' geweest?

Opa verteld Maar opa kan me zo langzamerhand nog meer vertellen metz'n verhalen van 'de hele oorlog in een kast gezeten'' Want het wordt tijd, met het oog op onze toekomst, dat we van de bezettingstijd echt geschiedenis maken- verantwoord, kritisch en op de toekomst gericht

dr. P. F. M. Fontaine

(vervolg van pag. 15/

der. Om deze denkwijze op haar overte brengen heb ik als een exorcist getracht het idee; alle leed samen te delen, het lot gezamenlijk te ondergaan, bij haar uitte drijven.

Toen de kindersterfte in het kamp zijn dagelijkse slachtoffers maakte, heb ik op vele manieren illegale alarmerende briefjes het kamp uitgesmokkeld, om haar te kunnen laten besluiten onze jongen in veiligheid te brengen. Gelukkig heeft zij zich deze enorme opoffering kunnen getroosten Haar ogen, die net nog een diepe glans van vervoering hadden uitgestraald, keken mij vragend aan. 'Je bent veranderd Jacques', zei ze met vibrerende zachte stem. Ze had moeite haar tranen te bedwingen Ik was machteloos Van ontroering vol, kon ik niet antwoorden, haar nu niet helpen. Ik was niet bij machte haar te tonen hoe gelukkig ook ik was

Quarantaine De avond was om. Wij, de mannen van het transport, moesten naar de quarantaine-barak. Het was een grote teleurstelling voor ons.

Herman en ik brachten onze vrouwen naar hun barak. Leny en Herman verkeerden in precies dezelfde situatie als wij tweeën Terwijl Herman ongeveer dezelfde tijd als ik in Vught was geweest, woonde Leny samen met Fietje op ons adres en heeft ze ook hun zoontje gelijk met onze Dave laten onderduiken. Mijn alarm-slaan had bijgevolg een tweeledig succes, want ook Max, hoewel ouderloos, is nog in leven Zijn pleegouders hebben het hem aan niets laten ontbreken en hem ouderliefde geschonken.

Voor hun verblijf namen wij afscheid en wuifden hen dag tot zij achter het prikkeldraad verdwenen.

In de ons toegewezen barak werd ons warm eten gegeven. Het was gestampte pot, behoorlijk bereid, maar veel te weinig. Nu had ik pas opgemerkt dat ik meer dan dertig uren niets had gegeten.

De volgende dag mochten wij bij elkaar zijn Het bleek dat de vrouwen in de transportbarak lagen. We waren op verhaal gekomen, ons samenzijn rustiger, gewoon als vanouds, heerlijk. Woorden waren overbodig geworden Veertien maanden scheiding waren als krijt op een schoolbord met een paar streken weggevaagd.

Beroerd echter was het, dat WIJ geen ogenblik voor ons beiden alleen mochten hebben Behalve Leny en Herman, sloten zich aldoor vrienden bij ons aan Wij konden onze lotgenoten moeilijk wegsturen 'Ik begrijp nu, Jacques, wat een pakketje betekent ' Het had haar misschien verwonderd of zelfs teleurgesteld, dat ik in de officiële brieven de inhoud der tekens van leven en liefde nauwkeurig opsomde. De eerste tijd ontvingen Hermanen ikdepakketjesvanonze vrouwen en toen de laatsten in Westerbork waren hebben Harry en Rie, vraag niet hoe, voor ons allemaal tot de laatste dag in Nederland gezorgd (Harry is de broer van Fie, Rie zijn vrouw.)

1

Ochtendappèl in Auschwitz

Zij hadden hun getal Fietje had enige relatie met een van de Duitse 'Ingezetenen', een oude man die er al jaren lang woonde, een Duitse vluchteling Ik wilde dat de vrouwen moeite moesten doen, misschien, misschien, misschien met zijn invloed (?) om uitstel voor hen te verkrijgen van het transport Of ze veel moeite gedaan hebben betwijfel ik, wantzij wilden niet weer opnieuw van ons gescheiden worden Om iets te bereiken moesten ze naar de administratie Zolang er nog Joden in Amsterdam waren en deportaties plaatsvonden werd er in de toegestane ruimte als in een rattenval gerend. Van Uilenburg (Centrum) en Tugelaweg (Oost) werd er naar de Joodse raad (Zuid) gelopen Onze fietsen waren al lang naar recreatieoorden in Duitsland gestuurd en van o.a de tram mochten wij, gesterden, geen gebruik maken In Vught kwam het een maal voordat mannen hadden geprobeerd methun vrouwen kinderen mee te mogen, met gelijk succes als van de mensen die ik boven beschreef, n.l nihil bij praktisch al die pogingen (kindertransport 6en 7 juni'43) Onze vrouwen verging het niet anders Met de verse aanvoer hadden zij hun getal, konden de gesettelden weer even langer naar onze bevrijders uitzien (al was ik het zelf) Negentig van onze mannen waren gelukkig Die mochten weer terug, omdat ZIJ onmisbaar waren, wist Philips waar te maken.

Twee maanden langer uitstel betekende het voor de gelukkigen. Het percentage overlevende was dan ook het hoogste bij de Philips-werkers

Onze eerste en enige reis samen naar het buitenland Gearmd gingen we naar het perronnetje Daar stonden enige SS-figuren. Ik zou niet kunnen getuigen wie dat waren Fietje en de vrienden ook niet. Daarvoor hadden ze terug moeten komen.

We hadden een grote koffer bij ons, met kleren van de vrouwen, eten en medicijnen voor Fietje tegen ernstige darmklachten. Ze hadden goed geholpen, had zij mij in haar brieven steeds gerustgesteld. Ze zag er ook uitstekend uiten was van mager volslank geworden. Als zij ze had mogen behouden, had zij grotere kansen gehad Alweer misschien.

Ook hier een lange trein, veewagens.

In devoorstewagons hadden mensen zich al geïnstalleerd In de opening van een der wagons stond een vrouwtje te gillen. Met wijd gespreide armen en benen als een spin, klampte zij zich aan het houtwerk vast. Het was ongelooflijk, de explosieve kracht en geluid dat dit kleine vrouwtje ontwikkelen kon. Haar man probeerde haarte overreden om naar binnen te gaan en haar te kalmeren. Twee oude mensen stonden bedremmeld naar haar te kijken. Haar ouders, zij mochten achterblijven.

Maar hier hielpen geen vader en moedertje.

Onze vadertjes en moedertjes waren ons anderhalf jaar geleden al voor gegaan.

De SS-ers draaiden hun rug naar het voorval.

Wij zouden allemaal wel op de plaats van bestemming komen (Auschwitz-Birkenau).

Keesings Historisch Archief brengt elke week 16 pagina's hedendaagse wereldgeschiedenis bij u thuis!

O p de hoogte bli| \ en van het wereldgebeuren is voor veel mensen een must Informatiebronnen zijn er genoeg, maar voor het wekelijks d o o r w e r k e n van stapels kranten en tijdschriften uit binnen- en buitenland is veel tijd nodig, tijd die vaak niet beschikbaar is.

Keesings Historisch Archief "zeeft" het belangrijkste nieuws uit binnen- en buitenland en presenteert dat m een wekelijkse aflevering van 16 pagina's Daarin wordt b e k n o p t , feitelijk en overzichtelijk weergegeven wat er zich vooral op politiek en economisch terrein afspeelt. Keesings Historisch Archiefstreeft naar een zo groot mogelijke objectiviteit Waar mogelijk worden de teksten van verklaringen, redes, rapporten, verdragen e.d. letterlijk weergegeven, aangevuld met de nodige achtergronden De 52 wekelijkse afleveringen worden opgeborgen in een praktische, fraaie o p b e r g b a n d Al die geïllustreerde afleveringen samen vormen een waardevol en levend overzicht van de huidige wereldsituatie D e periodiek verschijnende,steeds bijgewerkte index vormt de sleutel tot deze unieke informatieverzameling.

Voor iedereen die op de hoogte wil zijn van de hedendaagse wereld is Keesings Historisch Archief al 50 jaar onontbeerlijk O o k voor bibliotheken, leeszalen en documentatieafdelmgen is dit archief een d a n k b a r e « n veelomvattende informatiebron. D o o r zijn b e k n o p t h e i d , objectiviteit en gemakkelijke toegankelijkheid Een greep uil de jaargang 1980: Sowjet-interventie in Afghanistan De terugkeer van Indira G a n d h i .

Ontwikkelingen na militaire coup in El Salvador. Nieuwe leiding Suriname. Spaans regionalisme Machtswisseling in Liberia Nieuw regime in O e g a n d a . Turkije o n d e r militaire junta Irak en Iran in conflict.

Indien u zich nu abonneert voor de jaargang 1981 dan kunt u gebruik maken van ons introductie-abonnement, omvattende de complete jaargang 1980, inclusief fraaie opbergband, voor slechts/55,^ (zolang de voorraad strekt) N B. De vooroorlogse jaargangen van Keesings Historisch Archief zijn nu ook verkrijgbaar op microfiches.

O n d e r s t a a n d e bon in e n v e l o p p e , zonder postzegel opsturen naar Keesing BV., A n t w o o r d n u m m e r 10.001, 1000 PA A M S T E R D A M (telefoon 020-6811 S v p invullen in blokletters

wenst tot w e d e r o p z e g g i n g

J _ L L L L L L L ± 1 _J_L1_ j . _ U J

postcode

I I I I I I I Li J i L l 1 J M woonplaats

beroep/onderwi|sinstelling datum handtekening .

I I M

) 1 IJ

11111

i een a b o n n e m e n t o p Keesings Historisch Archief ad ƒ 172,-per j a a r inclusief o p b e r g b a n d en BTW, pc r 1 -1 -" 81 1

een s t u d e n t e n a b o n n e m e n t ad / 146,- per j a a r , inclusief o p b e r g b a n d en BTW, per 1-1-'81 en maakt b o v e n d i e n gebruik van het i n t r o d u c t i e - a b o n n e m e n t laargang 1980 voor de speciale prijs van j 5 5 . mclusiet o p b e r g b a n d

, stuur mij tevens uw i n f o r m a t i e p a k k e t over de o u d e j a a r g a n g e n Keesings Historisch Archief o p microfiches

KEESINGS H I S T O R I S C H A R C H I E F - van blijvende waarde

NOOIT MEER!

Wij zijn allemaal bezorgd over het opkomende antisemitisme in Europa, inclusief Holland. Er zijn weer gevallen van openlijke neonazi-organisaties en geweldpleging tegen Joden in Frankrijk, Engeland en België. In Amsterdam worden Joden op weg naar de synagoge lastig gevallen en dikwijls door de jeugd uitgescholden. Weliswaar zijn het jongeren, maar men moet niet vergeten dat zij slechts herhalen wat ze thuis horen Dit heeft tot een zekere ongerustheid in de Joodse gemeenschap geleld. Individuen zijn angstig en Joodse organisaties moeten veiligheidsmaatregelen in overweging nemen wanneer zij bijeenkomsten willen organiseren Of dit nu overdreven is of harde werkelijkheid is nog niet duidelijk. Maar men ziet toch het probleem onder ogen.

De redenen van dit verschijnsel doen wel niet terzake, maar het is een feit en dat is wat telt Vijfendertig jaar na de moord op zes miljoen Joden, is het woord 'jood' niet langertaboe Eriseen nieuwegeneratieen men vindt het niet langer moeilijk, noch voelt men zich slecht op zijn gemak, wanneer men over de Joden spreekt. Er zijn vele mensen die er niet aan willen worden herinnerd wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd.

Psychologen beweren dat één van de redenen van het antisemitisme is 'onbekend maakt onbemind'.

Het is waar dat Holland altijd zijn deuren voor de Jood heeft geopend — of zij nu gevlucht waren uit Portugal in de 16e eeuw of ontsnapt uit nazi-Duitsland in de 20e eeuw, de Jood is nog steeds een buitenstaander Dit heeft zijn wortels in de godsdienst daar WIJ door de eeuwen werden vervolgd omdat WIJ het Christendom niet aanvaard hebben. Er bestaat een bepaalde jaloezie, daar wij geen missionaire godsdienst zijn. WIJ trachten bekeerlingen te ontraden over te gaan tot onze gemeenschap en wij vinden dat iedereen bij zijn eigen godsdienst moet blijven Bovendien heeft de ene Jood een sterke band met de andere Jood, zelfs wanneer zij bewoners van verschillende landen zijn Een Jood in de Verenigde Staten is werkelijk bezorgd over het lot van de Jood in Israël, Europa en de USSR zelfs wanneer er een politieke prijs voor moet worden betaald. Hoe veleChristenen echtersteunen daadwerkelijkde Libanese Christenen Hoeveel Katholieken voelen zich verbonden met hun geloofsgenoten in Ierland en Polen Ik wijs erop, dat ik slechts een feit memoreer. Dat wil niet zeggen dat wij slechts onze eigen geloofsgenoten moeten steunen. Wij hebben zelfsde verplichting als mensen elke regering te bestrijden die menseljke rechten met voeten treedt. Elk 7

7

zichzelf

respecterend

mens

moet

daad-

werkelijk alle minderheden helpen wanneer zij vervolgd worden.

Sociologen kunnen u vertellen dat in tijden

(vervolg van pag. 7)

van economische stagnatie er een opkomend antisemitisme ontstaat. De Jood wordt de zondebok voor alle economische moeilijkheden Om kortte gaan, de Talmoed heeft ons reeds verteld dat het een gegeven is: 'Ezau haat Jacob'. Met andere woorden, ondanks de goede bedoelingen van vele mensen die ons helpen, zal ertoch altijd antisemitisme blijven bestaan De belangrijke vraag is nu: wat moet of kan er worden gedaan? De Joden in Holland hebben op verschillende wijze gereageerd.

Vele Joden, vooral in de jongere generatie, zijn meer bewust van hun Jood-zijn. Zij zijn vastbesloten dat wat er onder de nazi's is gebeurd nooit meer herhaald mag worden. In sommige gevallen heeft dit geleid tot de oprichting van zelfverdedigings-groepen. Zoals de Talmoed zegt: 'Wanneer er iemand komt om u te doden, wees hem een slag voor en vernietig hem'. Aan de andere kant zijn er die er opstaan dat van de eigen politieautoriteiten moet worden geëist dat zij ons beschermen en ervoor gietste doen valt.

In werkelijkheid echter, ligt het antwoord ergens in het midden Zoals Maimonides, een Joods geleerde in de Middeleeuwen het stelt: 'De goede weg is de gulden middenweg'. Wij moeten de situatie duidelijk en eerlijk bekijken. Goddank leven wij hier in Holland in een democratisch geregeerd land.

Elke burger heeft het recht tegen aanvallen te worden beschermd door de eigen politie In eerste instantie moeten wij ons tot de politie wenden. Wij moeten er ook aan denken dat het officiële regermgs-apparaat en de meeste mensen elke vorm van antisemitisme veroordelen. Wij kunnen op hun steun rekenen Laat ons echter aan de andere kant geen struisvogelpolitiek bedrijven. Zoals de Profeet Ezechiel ons mededeelt. 'Niet door kracht, noch door macht, maar door Mijn geest, aldus zegt G'd'. Het is onze taak het publiek regelmatig op de hoogte te houden van alle uitingen van antisemitisme. Het is van buitengewoon groot belang vooralle organisties het publiek op te voeden, met betrekking tot het gevaar voor de wereldvrede dat besloten ligt in het antisemitisme. Dit geldt ook voor andere uitingen van discriminatie en vervolging op de wereld.

Maar dit alles is niet altijd voldoende Voorlopig zouden wij maatregelen moeten nemen voor onze eigen veiligheid, wanneer de politie ons mededeelt dat er niet genoeg kracht is om bepaalde Joodse bijeenkomsten te bewaken. Dit kan zijn in de vorm van vrijwilligers, die een oogje in het zeil willen houden om erop toe te zien dat geen verdachte elementen dergelijke bijeenkomsten betreden, totdat is vastgesteld dat zij geen bijbedoelingen hebben. De details zijn niet belangrijk.

Wat wel belangrijk is, is dat wij waakzaam moeten blijven Rabbijn Aryeh Ralbag

Joodse vrienden tegen de provocateurs. In die strijd vond de NSB-er Koot de dood De nazi's namen wraak. Op zaterdagmiddag 22 februari 1941 zetten zij de gehele Jodenbuurt (Waterlooplem en omgeving) af De bruggen werden opgehaald en alle inwoners zaten als ratten in een val.

400 jonge Joodse mannen werden op het Jonas Daniël Meyerplein bijeen gedreven, geschopt, geslagen en tenslotte weggevoerd.

Zo groot was de verontwaardiging over het gebeuren dat de stakingsoproep van de illegale communistische partij overal gehoor kreeg en heel Amsterdam en omgeving op dinsdag 25februari staakte.

Allen tegen de gemeenschappelijke vijand De staking van 1941 was van grote historische betekenis en een stimulans voor het verdere verzet Nooit eerder in de geschiedenis is het voorgekomen dat de bevolking van een gehele stad zich inzette tegen Jodenvervolging. Van de 400 Joodse weggevoerde mannen stierven allen, op twee na, in enkele maanden een gruwelijke dood in Mauthausen.

De Jodenvervolging ging stelselmatig door.

De Joodse bevolking werd grotendeels gedeporteerd naar concentratiekampen in Polen. Dankzij de hulp van goede Nederlanders die, met gevaar voor eigen leven, Joden en vooral Joodse kinderen in huis namen, konden sommigen dit lot ontlopen. 104.000 Joodse Nederlanders overleefden niet, ZIJ werden vermoord voornamelijk in de.gaskamers van Sobiboren Auschwitz-Birkenau. In dit laatste kamp alleen kwamen 4 miljoen mensen om het leven.

Ikzelf bracht bijna twee en een halfjaar in dit en andere kampen door.

Bij mijn terugkomst, na de bevrijding in 1945, bleek mijn gehele familie te zijn uitgemoord.

Dat is één van de redenen dat ik hier voor u sta om te getuigen tot wat rassenwaan en antisemitisme lijden kan Wij—overlevenden — hadden nooit kunnen vermoeden dat wij, 36jaar na Auschwitz, opnieuw tegen neo-fascisten zouden moeten optreden. Parijs, Antwerpen, Bologna en München zijn het bewijs dat de internationaal verbonden fascistenbenden, met dezelfde methoden als in het verleden, brutaal weerin hetdaglichttreden. Gevluchte Duitse kampbeulen en oorlogsmisdadigers zijn welkome leermeesters in foltermethoden in landen van Europa, Afrika en Zuid-Amerika Wij, verzetsmensen en vervolgden, achten ons gelukkig in een democratisch land te leven Wij overschatten én onderschatten neofascistische groeperingen niet. Inhakend op de onlustgevoelens, die in Nederland aanwezig zijn, over de groeiende werkloosheid, vooral de jeugdwerkloosheid, woningnood en andere problemen, zouden zij op jonge mensen vat kunnen krijgen. Fascisme heeft tot de Tweede Wereldoorlog geleid die, naar schatting, 56 miljoen mensenlevens heeft gekost.

Vanuit onze ervaringen waarschuwen w i j ' Vanmiddag hebben wij bloemen gelegd bij 'De Dokwerker' als een hulde aan diegenen die hun leven gaven in de strijd tegen een verfoeilijk systeem In hun geest zetten WIJ de strijd voort.

1

Dagelijks vers vlees uit eigen slagerij

Rond ,Munt & Station k

Dagelijks vers fruit en groente

Dagelijks verse zuivelprodukten

Reguliersbreestraat 19, tel. 242994 - Nieuwendijk 175, tel. 244078

D. DRUKKER & Zn. N. V Sarphatikade 12, A m s t e r d a m 1017 W V

Ruwe-

en geslepen

Antiekzaak Bettina en Carola Wolf

diamant Nes 89 â&#x20AC;&#x201D; Amsterdam-C. Telefoon 020 - 248339

SCHNABEL

cv. drukkerji he e irmann co. v. Hallstraat 685 Postbus 61175, 1005 HD Amsterdam Telefoon 020 - 840505

Prima kwaliteiten en service snelle levering

Interieurverzorging Kunstnijverheid

Uitdeuken - spuiten - moffelen Autoreparaties - revisie - doorsmeren Tevens: financieringen, alle verzekeringen

LAAT ONS U W

Middenweg 105-107-107a Telefoon (020) 35 12 22 Amsterdam (Oost)

MAASSTRAAT 27 AMSTERDAM - TELEFOON 641072

Y

AUTO

VERZORGEN

Schnabel - 2e Boerhavestr. 17 - A d a m Tel. 020-35 31 26

LEER BONT

J . M E E R S C H W A M B.V.

AMSTERDAM-ROTTERDAM-BRUSSEL

AUSTIN

'T HONK

BOEKDRUK OFFSET Alle illustratie, boek- en handelsdrukwerk

MORRIS

LAMSVACHT

Confectiecentrum 3.01.35 Koningin Wilhelminaplein 29, 1062 HJ AMSTERDAM (Holland) Telefoon 020 - 1 5 60 14*

Een onderhoud met Herr...?

Het was een mooie dag in de voorzomer van 1944. Ik was ingedeeld bij het commando 'Sandgrube Has Sieben'. De banen voor de lorries waarmee zand en grind naar hun bestemming werden vervoerd moesten worden verlegd en verlengd. Daarom namen wij na het uitmarcheren een andere weg en kwamen bij de 'Bauhof waar wij twee wagens, beladen met stukken rails, meekregen. Tegen het einde van de dag was het karwei geklaard, alleen de wagens moesten nog terug.

De Kapo wees drie groepen aan die de wagens weer terug moesten brengen, mijn groep was er een van.

Vlak voor wij vertrokken keek de Kapo op zijn horloge en berekende dat wij onmogelijk terug konden zijn vóór het commando moest afmarcheren om op tijd weer in het kamp te zijn. Hij droeg ons op om na het afleveren van de wagens tegenover het nieuwe SS-kamp in de berm van de weg te wachten.

Als het commando langs kwam konden wij dan achter aansluiten. Zo gezegd, zo gedaan. Toen wij de wagens hadden teruggebracht staken wij een stuk braakliggend terrein over en kwamen op het overeengekomen rendez-vous aan, waar wij in de berm gezeten de komst van ons commando afwachtten.

Dit nieuwe SS-kamp bestond uit naar ik meen zestien blokken, uiterlijk ongeveer identiek aan die, waarin wij in Auschwitz waren ondergebracht. Het was opgezet in vier rijen van vier, met de langsnchting evenwijdig aan de weg. De eerste twee blokken uit de tweede rij van rechts waren doormiddel van een prikkeldraadomheining van de andere blokken gescheiden en vormden het nieuwe vrouwenkamp. Hier zaten wij recht tegenover Op een gegeven moment, en ondanks herhaalde waarschuwingen dit niet te doen liep er iemand uit onze groep naar de overkant en begon met een van de bewoonsters te praten in de hoop enige informatie over vrouwelijke familieleden los te krijgen. Even later werd er geroepen: 'hé, kom terug ' en jawel hoor, daar kwam een SS-er aangestapt.

Toen deze ons op zo'n vijftneter was genaderd, bleef hij midden opde weg staan en gelastte ons ons op te stellen. Wij formeerden ons zoals bij het commando, behalve de man die naar de overkant was geweest en om wie alles draaide, die had zich ergens 1

middenin tussen een paar grotere mannen verstopt. Gewoontegetrouw stond ik in de laatste rij, uiterst rechts en had zodoende een mooi uitzicht op de SS-er.

Wijdbeens bleef hij wachten tot wij stonden aangetreden en vroeg toen: 'Wie van jullie is bij het vrouwenkamp geweest ' Niemand gaf antwoord Nu, bozer- 'Vooruit, zeg op, wie was het ' Weer geen reactie, 'het was iemand met een licht jasje aan',' zei hij, in mijn richting kijkend.

7

7

ga toegeven is het toch al te laat. Bovendien ben ik een Hollander, dus een stijfkop en dus blijf ik bij wat ik heb gezegd.' En hem nog steeds strak aankijkend zei ik weer: 'Ik ben er niét geweest'.

Hij bleef mij nog steeds dreigend en doordringend aanstaren. Tenslotte liet zijn blik de mijne los en dwaalde af naar mijn nummer.

In het midden van de driehoek die aangaf waarvoor ik was gevangen gezet had ik, zoals velen deden, een H getekend.

'Je bent een Hollander, is het niet ' vroeg hij plotseling op een vriendelijke toon.

Nu gaf ik hem beleefd zijn rang toen ik hem antwoordde: 'Jawohl, Herr Scharfuhrer'.

Met zijn linkerarm wees hij in de richting van mijn plaats in de colonne.

'Hau ab du, du Hollandischer Dickkopf'.

Terwijl ik naar mijn plaats terugliep kon ik de groep verlicht horen opademen. Toen de verantwoordelijke voorman op zijn vraag wat wij daar eigenlijk deden, uitleg had gegeven, zei hij: 'Gaan jullie maar een eindje verderop wachten. Afgemarcheerd.vEn laat ik jullie niet weer bij de vrouwen betrappen i' Hij bleef staan kijken tot wij voorbij waren.

Toen ik hem als laatste passeerde, plaatste hij zijn voet onder mijn zitvlak.

Een echte schop was het niette noemen.

Toen ik er jaren later nog eens over nadacht kreeg ik het idee dat, was ik een van zijn ondergeschikten, of een normale burger geweest, hij mij waarschijnlijk een schouderklopje zou hebben gegeven.

7

Er ging een schok door mij heen. Zover ik in een oogopslag kon zien was er buiten mij en de schuldige niemand anders die een licht jasje droeg. Ik besloot om niet te reageren.

'Jij kleine zak', riep hij mij wenkend, 'kom eens hier ' Ik voelde mij beslist niet gevleid door zijn belangstelling voor mij, maar omdat ik niets had misdreven liep ik uiterlijk onbewogen op hem toe en ging in de houding staan 'Jij bent bij de vrouwen geweest' stelde hij vast, mij streng aankijkend. Ik keek hem recht in de ogen terwijl ik hem, zonder hem met zijn rang aan te spreken op een zo uitdagend mogelijke toon als ik maar durfde, antwoordde.

'Ik ben daar niét geweest.'

'JIJ bent daar wél geweest.'

'Ik ben daar niét geweest.'

Hi zette een been naar voren, haalde uit en maakte zich gereed om me een flinke klapte verkopen terwijl hij woedend uitriep: 'Verdomme nog aan toe, jij bent er wél geweest' ik bleef hem strak aankijken, knipperde zelfs niet met mijn ogen, zo weinig was ik onder de indruk. Het zou waarachtig niet het eerste pak rammel zijn dat ik opliep. Bovendien, ik had niets misdaan. Uiterlijk nog steeds rustig, hoewel ik mij inwendig woedend begon te maken omdat ik niet werd geloofd, antwoordde ik weer: 'Ik ben er niet geweest'.

De klap bleef uit. De man boog zich nu naar mij over en zwaaide dreigend zijn wijs- en middenvinger onder mijn neus heen en weer.

'Mensch, ik wéét dat je staat te liegen. Als je nu niet toegeeft dat je er bent geweest dan laat ik je vanavond na het appèl doodknuppelen.' Degene van de gevangenen die het dichtst bij mij stond fluisterde: 'Geef toch toe dat je er bent geweest', maar ik dacht: 'Verdomme, ik ben er niet geweest Als ik nu 1

Een anderhalf jaar later zag ik zijn gezicht op een krantenfoto als een der beklaagden i n een proces tegen een kampbeul Zijn naam was Josef Kramer, alias de beul van BergenBelsen waarheen hij enige maanden later was vertrokken.

PS. Toen wij op de aangewezen plaats waren aangekomen ging ik apart van de anderen zitten. Niemand hoefde te zien dat als reactie op de ondervraging, de dreigementen en ten slotte de schop, mij de tranen in de ogen waren gesprongen.

Mijn God, wat voelde ik mij toén verlaten...

Fred Norden

STA EEN OGENBLIK STIL...

M o n u m e n t e n b o e k 1940-1945 Tekst: W i m Ramaker Foto's: Ben van Bohemen ' . . . en beider arbeid is uitgegroeid tot wéér een monument. Ramaker is een kritische toeschouwer, die lang niet altijd mooi vindt wat wij geacht worden mooi te vinden. En wat is er soms gesold met die m o n u m e n t e n ! Ze zouden er staan „ten eeuwigen dage", — jawel, zolang het duurt. Een schitterende reportage, maar soms wel triest stemmend.'

Het Parool 'Sta een ogenblik stil . . .

Een teken aan de wand voor velen.'

Nieuw Israëlietisch Weekblad

Dit monumentenboek betekent voor de lezer een tocht langs 750 in kleur afgebeelde monumenten . . . een stille rondgang.

W i m Ramaker schreef een ingehouden sobere en tegelijk aangrijpende tekst. Meteen register van alle monumenten 1940-1945 in Nederland.

Een indrukwekkend boek dat een plaats gezin.

256 bladzijden, vierkleurenomslag.

Prijs ƒ 55,-

en voor Nederland uniek verdient in elk Nederlands

gebonden

met

een

Verkrijgbaar in de boekhandel

UITGEVERSMAATSCHAPPIJ J . H. KOK K A M P E N

Nü in boekvorm

tekeningen

uit het concentratiekamp

DE D A G D A T TOMMY DRIE W E R D

De dag dat Tommy drie werd

Theresienstadt, 22 januari 1944 - Tekenen voor later • Prentenboek van Bedrich Fritta Tekst Mies Bouhuis 90 blz., gebonden / 20,90

Ontroerende vierkleurentekeningen door een joodse schilder illegaal gemaakt in Theresienstadt voor de derde verjaardag van zijn zoontje. Ingemetseld in de muur overleefden deze tekeningen de oorlog.

Mies Bouhuys verwoordde de geschiedenis voor de kinderen van vandaag en maakte het boek tot een aangrijpend document voor kinderen en volwassenen samen.

Theresienstadt

Gelijktijdig is ook een facsimile-editie verschenen getiteld:

V O O R T H O M A S OP Z I J N DERDE VERJAARDAG Theresienstadt, 22 januari 1944 106 blz., met 52 vierkleurentekeningen gebonden in een linnen band, ƒ 57,90

Toegevoegd werd een „woord ter herinnering" van Tommy's pleegvader Prof. Leo Haas, die Theresienstadt overleefde en een levensschets van Thomas Fritta Haas, door hemzelf geschreven.

De exemplaren van deze facsimile zijn genummerd van 1-2000.

Bedrich Fritta tekende voor later, alleerst voor zijn zoontje. Deze tekeningen zijn echter bestemd voor alle mensen, opdat volgende generaties zullen weten wat er toen gebeurd is.

Deze uitgaven zijn verkrijgbaar in de boekhandel

OMNIBOEK - DEN HAAG

STA EEN OGENBLIK STIL..

Tekens aan de w e g Tekens aan de w a n d Samengesteld door C. Reitsma, conservator van het Verzetsmuseum Friesland, ligt voor ons een fotoreportage van Gedenktekens in Friesland, '40-'45 (in zwart/wit). In steen, hout of brons getuigen zij van heldenmoed, vaderlandsliefde en trouw. De talrijke bekende en onbekende verzetshelden worden hier geëerd, zij die hun leven gaven in de strijd tegen de gehate vijand, het nazisme, en de bezetters.

Friesland is bekend om zijn talrijke moedige verzetsdaden, om zijn onderduikers, vooral om de vele Joden en vooral Joodse kinderen, die gered werden.

Gaarne bevelen wij dit boek aan, een waardig bezit in uw boekenkast, om er telkens weer in te kijken, in te lezen en stil te staan bij dit zo nabije verleden.

Sta een ogenblik stil... die raad zal zeker worden opgevolgd en niet alleen op 4 mei om acht uur 's avonds. Het boek met foto's van Ben van Bohemen dringt eersttot zitten, bladeren, kijken en lezen. Prachtige foto's, op zichzelf al bezienswaardig genoeg. Daarna beseft men pas de massa werk die twaalf jaar lang is besteed, vaak letterlijk aan het achterhalen van de monumenten en gedenktekens die sinds 1945 in Nederland zijn neergezet.

Een enkele eenvoudige naald of bakstenen muurtje is nog tijdens de bezetting verrezen voor gesneuvelde militairen.

Indelen van die vele foto's, het zijn er wel 750, in alle formaten en nu en dan een pagina groot, bracht zijn eigen problemen mee. Fotograaf Van Bohemen en tekstschrijver Wim Ramaker deden een meervoudige keuze De oudste eerst, chronologisch dus. Dan naar de gebruikte figuren en zinnebeelden: leeuwen, zwaarden, het naakt, vlaggen, het kruis Dan weer ging de rangschikking volgens de herdachte groepen: het verzet, daarin de vrouw in het verzet, gefusilleerden. Elders zijn nationale en provinciale monumenten bijeengebracht.

Ruime aandacht kreeg de herinnering aan de vervolgden. Er staan in het boek bijzonder goede foto's van Jan Wolkers' glazen gedenkteken 'Nooit mefir Auschwitz' op de Amsterdamse N. Oosterbegraafplaats, dat door onze lezers tot stand kwam. Maar ook de gebogen rails in Westerbork, de Hollandse Schouwburg en vele andere vonden hun plaats zowel in beeld als in tekst.

Een onderwerp op zichzelf is natuurlijk de bevrijding. Dikwijls luidde de opdracht aan de kunstenaar een monument voor de bevrijding te maken en die opdracht is dan ook in een weelde van variaties uitgevoerd. Een enkele figuur of een groep, symbolisch of abstract, alles passeert de revue.

Een goede gedachte was het om een aantal gedenktekens in hun functie te laten zien: het Nationaal Monument op de Dam tijdens een 4de mei, de gebroken spiegels op de N Oosterbegraafplaats die de bloemen weerspiegelen en de herdenkingsstoet in de besneeuwde laan, de Dokwerker in de avond met een brede, kleurige krans om zijn voetstuk.

Instructief en piëteitsvol is de tekst van Wim Ramaker, die ook de onderschriften verzorgde, maar gelukkig een keur van dichters en prozaïsten het woord laat Wij hebben lang op een dergelijke, vrijwel complete, uitgave moeten wachten, maar nu deze bestaat is het een onschatbaar bezit Hulde' E.T. Sta een ogenblik stil.. Monumentenboek 1940/1945 Teksten van Wim Ramaker bij een beeldregistratie van Ben van Bohemen.

Uitgeversmaatschappij J H Kok, Kampen, 1980. Prijs: ƒ 55 —

E.F-H De Friese Pers, Leeuwarden, prijs ƒ 49,50.

Joodse vrouw met kind; onderdeel van het oorlogsmonument in het Volkspark te Enschede, in 1955 gemaakt door Mari Andriessen

WOORDEN TEGEN VERNIETIGING Met de titel 'Woorden tegen vernietiging' is eigenlijk alles gezegd. Vooral als men de omslag met kinderen achter prikkeldraad ziet Bertus Dijk heeft Europese poëzie uit de Tweede Wereldoorlog bijeengebracht. Hij heeft Nederlandse verzen uitgekozen en de Engelse, Franse, Spaanse en Portugese ook vertaald. Voor de vertaling uit zestien andere talen zorgden andere, allen zeer competente auteurs De bloemlezer heeft ervoor gewaakt dat bij het verzamelen het internationale karakter van de strijd tegen het fascisme uit het oog zou worden verloren, zoals hijzelf opmerkt.

Wat te schrijven over deze veeltalige schreeuw van pijn, van verdriet, om recht, om leven? Wij kennen die maar al te goed, maar toch is het steeds anders, niet wegens het telkens andere land, maar uit een ander mens Geen historisch verslag kan dit getuigenis evenaren, zette de uitgever achterop.

Inderdaad. De woorden van de overlevenden en van de gefusilleerden — van een enkele zijn de verzen in een massagraf gevonden — zijn zo indringend dat ze elke weergave wegvagen Het is zware lectuur omdat vnjwe) ieder vers de hele gruwel laat herleven. Hetzelfde, maar wel telkens totaal anders.

De stof is ons maar al te zeer vertrouwd; de

dichters en dichteressen varieren van anoniem tot overbekend. Onze lezers zullen onder de Nederlandse auteurs er vele aantreffen die in dit blad hebben gepubliceerd. Ook het kwatrijn dat A. Roland Holst op ons verzoek schreef is in de bundel opgenomen.

Het boek eindigt met een summiere toelichting op oorlog, bezetting, verzet en genocide, met literatuur en een register.

Omdat de lezer helaas 'de wijs en het lied' kent, laten wij hier iets van de andere kant volgen: de eerste en de laatste strofe van het gedicht 'Waarom ikde vrede wil'van de Oostenrijker Walter Niedermayer, vertaald door W.Wielek-Berg.

Mijn broerwas met het Hitlerleger in Polen.

In tijden van vrede — zo zeiden ze — zou hij geen moordenaar geworden zijn.

En ook dit zijn woorden tegen vernietiging.

Bertus Dijk heeft voortreffelijk werk gedaan.

E.T. Woorden tegen vernietiging. Europese poëzie uit de Tweede Wereldoorlog, samengesteld door Bertus Dijk. Van Gennep Amsterdam, 1980. Prijs: ƒ 22,50.

...in het harnas t e sterven...

Luister, wie oren heeft en 't hoort, om 't even wie vertelt: naar schucht're fluistering, 't betoog vlammend op schrift gesteld,

Luistert, naar hen die doorgeven de lessen van weleer, opdat wat toen geschieden kon niet nogmaals gebeurt weer!

Luistert, naar wie waarschuwt, wijst, die kennen het gevaar en nu als wachters zijn alert, staan onversaagbaar klaar,

aarz'lend gezegd een kortverhaal, de weldoordachte speech, 't pathetisch, lyrische gedicht, gebroken zin... dan niets

't Is onverschilig, hoe gezegd, als 't komt diep uit het hart, gemeend de woorden zijn en waar al is de waarheid hard.

om wat verworven is, gered nooit meer te raken kwijt.

Luistert, naar wie getuigt van toen voor ons in deze tijd!

1

Marijke Karten-Pels

Een sterk b o e k , duidelijk verteld d o o r een o n t w i k k e l d m a n , die over de dingen van het leven heeft nagedacht en ook een gelovig man en iemand die zowel lichamelijk als geestelijk een groot uithoudingsverm o g e n bezat. [k vind dit boek (nog) beter dan dat van Dick Walda over Lex van Weren.

Het staat duidelijk o p een hoger plan Maandorgaan van de Documentatie groep '40 - '45

Uitgeverij T. Wever b.v., Franeker. Telefoon 051 7 0 - 3 1 4 7

. ex. H. Sachnowitz MUZIKANT ONDER DE GALG a f 24,50 Naam: Straat: â&#x20AC;&#x201D; Postcode:

â&#x20AC;&#x201D;

L

Plaats

Bankrekening- of gironummer *doorhalen wat u niet wenst.

In open envelop zonder postzegel zenden aan: Uitgeverij T. Wever b.v., A n t w o o r d n u m m e r 5, 8 8 0 0 VB. Franeker.

verzekeringen Wij w e n s e n adverteerders en lezers nog een goed 1 9 8 1 ! N A C

o l

Penningmeesterkrabbel Mijn krabbel in dit herdenkingsnummer wil ik niet benutten voor onze financien, maar voor iets dat ik momenteel dringend vind.

Deze krant is gewijd aan de herdenking van de bevrijding van Auschwitz, die plaats vindt op de Nieuwe Oosterbegraafplaats bij ons momument. Bij dit monument staat groot geschreven 'Nooit meer Auschwitz', hetgeen tevens inhoudt 'Nooit meer Oorlog' en strijd tegen elke vorm van fascisme. Wij voeren onze strijd vrij en onafhankelijk van welke politieke partij dan ook.

Natuurlijk is het wel zo dat de politiek ons niet ongemoeid laat en die zich wel met ons bemoeit.

Wij doen mee alser demonstraties zijn tegen b v. de neutronenbom en wij vinden het prachtig als de Synode van de Hervormde Kerk zich uitspreekt voor éénzijdige kernontwapening.

Ikvmd hetmin of meerbelachelijkalserpolitiek wordt touw-getrokken over het aanschaffen van bepaalde aantallen oorlogsvliegtuigen en of ze wél of niet van kernwapens moeten worden voorzien. In tijden van oorlog kunnen ze immers in een vloeken een

zucht voor kernbewapening worden omgebouwd Ik vraag mij weieens de zin af van wel of geen neutronenbom, als er reeds genoeg 'gewone' kernbommen zijn om de zelfvernietiging compleet te doen slagen, afgezien nog van het verschrikkelijke chemische en technische zogenaamde conventionele oorlogstuig waarover men beschikt.

Niet meer en nog uitgekiender bewapening kan tot oplossing van conflicten leiden, maar de enige weg blijft onderhandelen. En als er een voorlopige overeenkomst als SALT II is, laat men dan daaraan vasthouden en laat niemand hem in de prullemand gooien Ik ben van mening dat de mens tot grote dingen in staat is. Wij hoeven maar te denken aan onze prestaties op de gebieden van techniek, kunst, natuurwetenschappen, gezondheidsleer enz. Waarom zouden wij dan niet tot een rechtvaardiger wereldeconomie en politiek kunnen komen en zelfvernietiging door oorlog kunnen uitbannen?

1

Fnts Degen

Het interieur der wagens werd gemeubileerd met ieder een leeg botertonnetje, een luxe vergeleken bij onze vorige en volgende reizen. Op een spoordijk mochten enige van onze mannen ze zelfs in een van de zwarte nachten, terwijl de trein er expres voor stopte, legen.

Een nacht reden wij dwars dooreen straat en over de huizen van een grote stad heen. Reizigers onder ons beweerden dat het Berlijn was Wij verdrongen ons voor de luiken. De stad, hoewel verduisterd, zag er ongeschonden uit en het leven scheen er normaal geleefd te worden. Ook de spoorbaan was van begin tot einde gaaf en ongeschonden. De spoorwegen brachten ons ongehinderd naar het verdoemde verdelgingsoord

De laatste nacht van samenzijn Fietje schoof onder onze deken vandaan. De heerlijke Leidse wollen deken. Het enige wat nog over was van thuis. Zij had daar onze vereniging als met vleugels beschermd Maar de engelen hadden reeds lang de liefde op een andere planeet gezocht.

Sophie moest gebruik maken van het sanitair. Haar billen bolden over de rand en deden de rest van haar naakt raden. Een stompje kaars, misschien een offerande van deze of gene rijkaard onder ons, verlichtte onze spelonk.

Een golf van begeerte doortstroomde mij.

Fietje kroop weer bij mij. Ik trok haar dichterbij me 'Dat kan hier toch niet, tussen al die mensen ' lispelde zij tussen haar kussen door, alsof zij mij daarmee wilde troosten.

De baby van Kurt begon te kirren. Dat heerlijke half jaar jonge kindje lag in een reismandje naast ons te slapen. Waren de geluiden van het kindje een waarschuwing van daar, uit de helse kraters, de gaskamers, de stank, rook en vlammen der crematoria?

Fietje richtte zich op en boog zich over het mandje. Het kindje sliep weer. Het had de boodschap afgegeven.

Fietje legde zich weer in mijn armen 'Hadden wij Dave ook niet bij ons kunnen hebb e n ' pruilde ze Banaal antwoordde ik: 'Daar zal het ook wel onmogelijk zijn voor kinderen, als wij weer bij elkaar zijn, krijgt hij broertjes en zusjes.

Ik voelde mij rot alsof ik onze jongen van haar had afgenomen. De dag was ook al triest.

Terwijl de vrouwen een weinig mastiek maakten, stonden wij mannen naar buiten te kijken Alles was groezelig wit. We reden evenwijdig aan een heuvelrug, gelijk van hoogte, een witte dijk, geen uitzicht daarachter. En de trein denderde maar door.

Leny verdeelde een pannetje gekookte gort.

Alle vrienden kregen ook een klont. Mij smaakte het minder dan rauwe bonen.

7

D E KRIJTBERG Het is in d e a n n a l e n o p g e t e k e n d : één o p t w e e h o n d e r d k w a m w e e r o m van deportatie WIJ OVERLEVENDEN Wij overlevenden v a n alle o o r l o g e n uit alle e e u w e n a l l e n zijn w e e v e n o u d Wij horen bij n i e m a n d en nergens O n s a f g r i j z e n is e e n d e r het v e r v u l t o n s i m m e r w e e r plots en toch verwacht In g e i j k t e d r o o m w a c h t ons de angst Wij geloven de mensheid te k e n n e n e n h e b b e n elkaar m a a r m o e i z a a m lief

Alziende blikken uit g e b r o k e n o g e n beoordelen mijn stap O m r i n g d g a ik m i j n w e g D e w e r e l d is te k l e i n v o o r m i j n tekort.

Ik w a n k e l o p d e k r i j t b e r g van t w e e h o n d e r d leegten Z o b o e t ik i e d e r e d a g v o o r het leven dat mij v o o r w a a r t s d w i n g t

M a r g o t H. d e H a r t o g

7

Zij is niet teruggekomen. Een van honderdenvierduizend Nederlanders. Ik heb het vege lijf hier weer kunnen presenteren. Mocht ik meer verlangen Hoe zij daar gestorven is?

Is zij zich haar daad bewust gebleven? Zij zal het begrepen hebben!

Heeft zij het begrepen 7

7

In samenwerking met _ gaan wij zeker iedere week

ISRAËL AIRLINES

m a r

l5feA<L

Als u plannen hebt in die richting,kies dan ook voor één van onze vrije groepsreizen. U kunt ons bellen of de bon invullen.

In 1981 publiceren w i j 13 begeleide reizen met volledige verzorging.

W i j kunnen voor gesloten groepen reizerrnaar u w wensen samenstellen Vrijblijvende offertes.

s(c Transferkosten per privé auto of sherut op aanvraag.

H: Vele mogelijkheden voor één- of meerdaagse tours door Israël.

STUDENTEN- EN SCHOLIERENRETOURS (vraag onze speciale tarieven

Folders en inlichtingen

bij:

NET WORLD TOURIST ORGANIZATION Rokin 9-15, 1012 KK Amsterdam Wij verzorgen

Tel. 020 - 2 4 3 3 5 0 *

al uw reizen over de gehele

wereld.

WUV-gerechtigden opgelet!

Van het ministerie van CRM ontvingen wij het volgende persbericht VERZETSDEELNEMERS EN VERVOLGDEN Met het ministerie van Volksgezondheid en milieuhygiëne is overleg gevoerd over de mogelijkheid aan personen, die een beroep hebben gedaan op de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers 1940-1945 of de Wetten buitengewoon pensioen, inzage te verschaffen in medische gegevens, die bij de uitvoerende instantie berusten en die als basis hebben gediend voor de beslissingen op ingediende aanvragen.

Het overleg is nog niet afgerond. In het komende begrotingsjaar zal de Uitkerirrgsraad naar Zoetermeer verhuizen Aangenomen wordt, dat de betere huisvesting een positieve uitwerking zal hebben op de behandelingsduur van de aanvragen Ook zal een wijziging van de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers 1940-1945 tot stand worden gebracht, waardoor de werkingssfeer van deze wet met terugwerkende kracht tot 1 januari 1980 wordt uitgebreid met bepaalde groepen staatlozen en displaced persons Tevens zal dan geregeld worden, dat de aanvullende periodieke uitkering aan de gehuwde vrou-

Droom En nog een ander verhaal.

welijke vervolgde, wier man een lager inkomen heeft dan de voor toepassing van de W u v. geldende minimum-grondslag ook na 65-jarige leeftijd wordt voortgezet. Verder ligt het in de bedoeling 1981 een ontwerp van wet aan de Kamer aan te bieden, die de huidige op de Algemene Bijstandswet steunende Rijksgroepsregeling Oorlogsslachtoffers omzet in een afzonderlijke wet.

Over de uitvoering van deze wet zal nader overleg plaatsvinden met de betrokken organisaties en instanties. De uitkeringssystematiek van de huidige rijksgroepsregeling zal geen ingrijpende veranderingen ondergaan, zij het dat, waar mogelijk, op een aantal punten een afstemming op de bepaling van de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers 1940-1945 zal plaatsvinden In de Wet Buitengewoon Pensioen zullen enkele wijzigingen worden voorgesteld. Ze zijn van technische en administratieve aard. Ook zal echter de mogelijkheid onder ogen worden gezien, of het opnemen van een sluitingsdatum met betrekking tot het indienen van aanvragen om een buitengewoon pensioen aanbeveling verdient Tenslotte ligt het in het voornemen door middel van een wijziging in bovengenoemde wet het voorzitterschap van de Buitengewone Pensioenraad niet langer te koppelen aan de functie van directeur van het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds.

Een paar jaar geleden heb ik een droom gehad die ik nooit meer vergeet, die ik trouwens ook direct opgeschreven heb.

Ik was weer in de gevangenis — een thema dat de dromen van onze generatie nu eenmaal vervult — en ik stond met mijn mede gevangenen op het appèl en wij moesten, zoals steeds 'abzahlen'. Maar de man die tegenover ons stond was niet een Duitse bewaker maar de Franse leraar die ik op de middelbare school had gehad en die een beruchte NSB-er was geworden En in mijn droom stond hij vlak voor me en vroeg me opeens: En wat is het nou eigenlijk wat jullie tot Hollanders maakt? En ik antwoordde: de wind in de bomen. En toen werd hij woedend en schreeuwde: dat is onzin, er moet iets anders zijn dat je niet zeggen wilt. En ik zei: Ja, dat wij en de Joden bij elkaar horen Prof dr. J. W. Schutte Nordholt

Uit. het geestesmerk van het Nederlands verzet Rede op de reünie van de Vriendenkring van Oud-Natweilers 24-10-1980.

Zigeuners in Dachau Er staat een monument voor de in de oorlog vermoorde zigeuners in Amsterdam De levenden die men in enige Nederlandse gemeenten probeerde te integreren hebben het nog steeds moeilijk.

In Beieren zijn de nazi-regelementen tegen de Sinti zoals de betreffende stam heet, pas een tiental jaren opgeheven. Officieel. In feite worden ze nog steeds toegepast. De (over) levende Sinti verlangen geen geld, maar verzoening. Daarvoor zet de Aktion Suhnezeichen, die ook samenwerking tussen Christenen en Joden nastreeft, zich in. Deze groep ondersteunde ook de Sinti die (zomer 1980) in de stad Dachau in een lokaal van het Evangelische kerkbestuur een hongerstaking hielden Een drietal hongerstakers had in datzelfde Dachau en in Auschwitz in het kamp gezeten.

Als volgende stap wil men in Dachau een cultuur- en ontmoetingscentrum voor de Sinti inrichten. Bovendien moet er een documentatiecentrum komen voor onderzoek van de nazimisdaden tegenover de zigeuners. Ook hierbij zegt de Aktion Suhnezeichen hulp toe.

Monument in Jad Wasjem te Jeruzalem

In Amerika is het initiatief genomen om van 15-18 juni 198Ue Jeruzalem een samenkomst te houden van overlevenden van de massamoord op de Joden. Inlichtingen bij Sonny Herman, Lindenlaan 22, Zaandijk, tel 075-282766.

Nieuwe kollektie verjongd en vernieuwd

f oriqa Natura

Speciaalschoenen Daar loopt u mee w e g

met onze g e k l e d e B a n d s c h o e n e n en P u m p s m o d i e u z e u i t v o e r i n g z a c h t l e e r in m o d e r n e k l e De s c h o e n d i e p a s t als m a a t w e r k D i e u w levensvreugde verhoogt O o k in S p o r t i e v e s c h o e n e n z i j n WIJ r u i m g e s o r t e e r d BIJ u i t s t e k g e s c h i k t v o o r d i e beroepen waarbij u zonder v o e t k l a c h t e n veel m o e t l o p e n of s t a a n V o o r k o m e n is b e t e r genezen Forma Naturaheeft voo e d e r e voet de j u i s t e leest Dat geldt v o o r d e moeilijk voet maar o o k voor goede voeten die gemakkelijk w i l l e n lopen en goedeconditii w i l l e n bluvei

Dé specialist ARCHIEFVERNIETIGING

J O BLIK OUD-PAPIERHANDEL Vliegtuigstraat 8 Telefoon 155358-157592 b.g.g. 822268

D a t u r a Amsterdam, Amsterdam, Den Haag, Groningen, Rotterdam, Hilversum, Utrecht,

Ham Koekoek

Weteringschans 209, Linnaeusstraat81, Noordeinde 18, St Walburgstraat8, W deWithstraat9, 's-Gravelandseweg 33 B, Nobelstraat 1A,

tel tel tel tel tel tel tel

23 30 12 65 39 59 46 41 81 12 18 97 13 57 37 4 90 09 31 10 51

Geopend: maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 16.00 uur

Hans Koekoek

Bnina

OVER OORLOG EN VRIJHEID, OVERLEVING EN VERNIETIGING

Het houten hoofd In s o b e r e stijl v e r h a a l t d e schrijver o v e r de belevenissen v a n een j o n g e n — half J o o d s — in d e t w e e d e w e r e l d o o r l o g , t e g e n latere e r v a r i n g e n in e e n ' v r i j e ' w e reld.

De v i e r v e r h a l e n d i e d i t boek completeren, bevatten e l e m e n t e n uit d e v o o r b i j e o o r l o g d i e in s o m m i g e v a n Koekoeks karakters letterlijk o f f i g u u r l i j k als e e n ziekte is blijven navreten.

Bij

M. VERDOONER Uw taarten en bolusleverancier nu ook GODIVA BONBONS

C H O T O U . 111 K

M. VERDOONER

bruna

Gelderlandplein 55 TEL. 44 10 56

(ook zondag tot uw dienst)

Bezoek aan Auschwitz Uit het dagoek van dr. Sam Bos Katowice, maandag 23 juni 1980 Twee souvenirs zal ik uit Polen meenemeneen klein boekje, de catalogus van het internationale Auschwitz museum en bovendien een klein bosje bloemetjes geplukt tussen de restanten van de gaskamers, de crematoria en de barakken van het onzalige Birkenau.

Birkenau is het meest troosteloze en akelige dat wij op deze reis hebben meegemaakt: een groot vlak verlaten barakkenkamp Vele barakken staan nog rechtop, vele anderezijn vergaan, verdwenen of vervallen De spoorrail ligternog, het eindpuntvan hetspoordat in Nederland in Westerbork begon en in alle andere landen van Europa een ander beginpunt had. Hierwas het grote eindstation, het eindstation van het leven van ongeveer vier miljoen mensen, bijna allen Joden De spoorrail eindigt vóór de grote crematoria II en III; de ruines van deze crematoria staan er nog Tussen deze crematoria bevindt zich hetgrote en indrukwekkende monument. Hier ging Sonny Hermans van de Liberaal Joodse Gemeente ons voor in het kaddisj gebed Het was erg indrukwekkend. Daarna doolden wij wat rond over deze vlakte Toen Birkenau nog in vol 'bedrijf was, was het één grote

modderpoel, vertellen ons de overlevenden van dit kamp die de reis meemaakten. Nu is er alles vredig, overal groeit het gras en er tussenin vele bloemetjes. Ik lette er eigenlijk niet op maar werd mij deze paradox pas bewust toen Chaja Polak uit onze groep een klein bundeltje bloemen, dat zij geplukt had aan mij overhandigde- bloemen uit Birkenau' Ik heb ze meegenomen naar Nederland; ik weet nog niet wat ik er mee moet doen.

Wij hebben in het concentratiekamp Auschwitz lang niet alles bekeken Het terrein iserg groot, vele barakken zijn tot permanente musea ingericht en wel per land. Uitvoerig bezochten wij het door Israël verzorgde Joodse museum. Natuurlijk mag de naam van Israël niet op de betreffende barak prijken in het museum van het Joodse lijden Daar ben ik twee keer geweest Eén plaats hebben wij in Auschwitz bewust niet opgezocht en wel de gaskamer en het crematorium I welke nog intact zijn. De meeste bezoekers gaan er wel naar binnen, maar wij hebben het niet gedaan Op zaterdag 21 juni gingen wij na het bezoek aan Auschwitz in de morgen een sightseeing maken naar Krakau gedurende de namiddaguren Krakau is een mooie oude stad in het oude Galicie Onze kop stond

niet erg naar het maken van zo een tour, maar het Poolse reisbureau dat de reis voor weinig geld heeft georganiseerd vond dat dit er wel bij behoorde. Het meest waren wij nog geïnteresseerd in de oude Joodse wijk met haar twee zeer oude sjoels. Veel Joden zijn er niet meer in deze oude stad met haar vroeger zo grote Joodse bevolking. De oude (niet Joodse) Pool, die een sjoel voor ons openmaakte hield er een behoorlijke fooi aan over. Ik gaf hem een dollar dat is één van de vijf dollars die ik op deze hele reis heb uitgegeven.

Een verder opvallend verschijnsel was onze maaltijd in een goed restaurant in de plaats Auschwitz (Oswiecim) op 22 juni na de opening van het Nederlands paviljoen door minister Gardeniers (tijdens een wolkbreuk met onweer in de openlucht) en vóór ons bezoek aan Birkenau. Het was een goede vismaaltijd: forel.

In het bezoekerspaviljoen van het Nederland paviljoen hebben wij opgeschreven In dankbaarheid aan de nagedachtenis aan onze ouders en familie die hier zijn omgekomen :

(ik was er te naar aan toe om beter Nederlands te produceren).

Onze reis zit er op Wij hebben onze ouders begraven en kaddisj gezegd en dat was het doel.

Sam en Ruth Bos-Watermann

Nederlanders in Auschwitz 1980 In het nummer juli/augustus van het bulletin van het Internationaal Auschwitz Comité staat een uitvoerig artikel over de Nederlanders in Auschwitz van Tadeusz Iwaszko, een medewerker van het Auschwitz-museum De schrijver wijst erop dat de martelgang van de Nederlandse slachtoffers nooit meer volledig zal zijn na te gaan, omdat de adminitratie-bescheiden grotendeels door de SS zijn vernietigd. De eerste Nederlanders in Auschwitz waren twee politieke gevangenen, de gebroeders Johan en Robert Beekman. Zij kwamen aan op 8juli 1942 en kregen resp. de nummers 45218 en 45216.

Negen dagen later arriveerde de eerste trein met Joden uit Nederland Van de ruim 60.000 Nederlanders die naar Auschwitz zijn gedeporteerd zijn er maar 17 309 ooit in het kamp Auschwitz geregistreerd. Alle overigen zijn direct na aankomst vergast. Ook de meeste gevangenen vonden, zoals men

weet, de dood. Slechts 1053 van hen zijn ooit teruggekomen.

In de eerste maand van de deportaties, tussen 17 juli en 18 augustus 1942, werden er 4591 Nederlandse Joden geregistreerd, alleen op 17 augustus 1942 stierven er, blijkens bewaarde aantekeningen, 105 Nederlanders. Men heeft op grond van bewaard gebleven gegevens kunnen berekenen dat in de loop van die eerste maand al 40 a 50 procent van de Nederlanders die in het kamp zijn terechtgekomen, waren gestorven. De 115 in 1944 uit Nederland gedeporteerde zigeuners moeten allen zijn omgekomen Eén gevangene, Jenny Spritzer, nr 10291, slaagde erin tijdens de dodenmars te ontsnappen en bij omwonende Polen onder te duiken.

Op 27 januari 1945 troffen de Sowjet-militairen die het kamp bevrijdden 230 gevangenen uit Nederland aan, die niet hadden kunnen meelopen bij de evacuatie

Défa/7 van het onvoltooid gebleven monument door Edu Waskowsky ter nagedachtenis van de 3000 vermoorde Joden van Groningen Het staat daar aan de Heereweg Foto: B. van Bohemen.