Auschwitz Bulletin, 1981, nr. 02 Februari

nederlands auschwitz comité EEN DRUK JAAR Een druk jaar is begonnen. Niet omdat de bevrijding een lustrum viert. Wel is de 5de mei zojuist tot nationale feestdag uitgeroepen, een heugelijk feit, al lijkt de afwerking vooralsnog wat krenterig.

Overigens is het juist veertig jaar geleden dat de Februaristaking een licht ontstak in de duistere bezettingstijd.

Het Amsterdams Historisch Museum, gevestigd in het Burgerweeshuis, wijdt er vanaf 26 februari een tentoonstelling aan. Daar zal ook een door de VARA gemaakte film over de staking worden vertoond.

Toch zal 1981 minder een jaar van herdenken dan van opwekken zijn, aangezien oud kwaad nieuwe koppen opsteekt. O p 14 december heeft Amsterdam, opgeroepen door tientallen organisaties, zo bezielend gecoördineerd door mr. Frans Vries, overduidelijk neen gezegd tegen fascisme, racisme en anti-semitisme. Want die zijn, de een meer, de ander minder, allang weer opgedoemd. Er hebben zich ongure symptomen voorgedaan: provocaties, bedreigingen, schotschriften.

Het blijft dringend nodig zich in eigen kring, woonplaats en land teweer te stellen. Men houdt ook internationaal al geruime tijd contact inzake fascistische en/of neo-nazi-uitingen. Er mogen dan al wat verdoolde jongelui hier en daar tussendoor lopen, de jeugd reageert fel op discriminatie van welke soort ook, zoals in de manifestaties terzake van de de zigeuners.

De jeugd in het buitenland? Wij volstaan met te wijzen op onze Duitse gasten, de Zupfgeigenhansel, die welbewust voor ons wilden zingen en spelen en aan de vooravond van onze herdenking nog in Darmstadt voor een jong en actief publiek zijn opgetreden.

Wij mogen ook wel vermelden dat het

25e jaargang nr. 2, februari 198((5

Secr.: E. Furth, Diemerkader 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.. AMRO BANK, bijk van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75 088 Gem. giro: 4875500, postgiro: 293087 t.n.v. NAC Redaktie-E.Tas,Amsteldijk23,tel.020-795716,1074 HS Amsterdam Administratie krant. D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam, tel 020-972869.

affiche voor de Zupfgeigenhansel op de omslag van ons herdenkingsblad ontworpen is door de veelzijdige Duitse cabaretier Dieter Süverkrüpp.

Net als met ons uitvoerige januarinummer richten wij ons in dit drukke en al drukkende jaar grotendeels tot de jongere generaties. Drukkend door een snelgroeiende werkloosheid en ook door de dreiging van supergeweld.

De nieuwe Amerikaanse regering liet aan dit laatste geen twijfel bestaan. Menigeen van ons zal herinneringen aan zijn jonge jaren moeilijk opzij zetten.

Hoe dan ook: de tijd om op onze lauweren te gaan rusten zal wel nooit komen. Nu kan er minder dan ooit sprake van zijn.

Naar de Dokwerker O p woensdag 25 februari trekken wij, als ieder jaar, weer langs de Dokwerker op het Jonas Daniël Meyerplein. Ook wij zullen bloemen leggen aan de voet van het vermaarde momument van Mari Andriessen. Juist nu, veertig jaar later, is de Februaristaking ieder tot voorbeeld.

Komt allen met uw kinderen en kleinkinderen, uw buren en wie u maar om u heen hebt. Tot ziens op het plein!

De Auschwitz-herdenking

Bi] bet spiegel-monumentvan

Jan Wolkers op de Nieuwe

NAC

1981

Oosterbegraafplaats.

HOE WIJ HERDACHTEN Een heel goed bezochte en geslaagde herdenking hebben wij achter de rug.

Daarvan getuigen de stemming in de RAI en ook een reeks brieven en telefoontjes van bezoekers. Grote indruk maakten de Zupfgeigenhansel, die, anders dan wij eerst meldden, al eens in ons land en wel tijdens het laatste Holland-Festival in de Rotterdamse Doelen waren opgetreden, maar die nu in een grotere kringe bewondering hebben geoogst. De groep was ook aanwezig op de begraafplaats, tussen de uitzonderlijk grote schare bezoekers. Minister Gardeniers en een lange reeks vertegenwoordigers van stad en land luisterden er naar de toespraak van burgemeester Polak, die u in dit blad kunt lezen.

Na de uitstekende lunch, ons door het Amsterdamse gemeentebestuur aangeboden, liet de voorzitster van het Nederlands Auschwitz Comité, Annie Fels-Kupferschmidt, enkele hoogtepunten in de activiteiten van ons comité in 1980 de revue passeren. Daar was de tentoonstelling van het Nederlandse paviljoen voor Auschwitz in de Zuiderkerk te Amsterdam en de opening van deze door Dick Elffers ontworpen permanente tentoonstelling in blok 21 op het kampterrein zelf. (Intussen is het voorstel van het Tweede Kamerlid Joop Wolff aanvaard om een

copie van deze expositie op het terrein van het voormalige kamp Westerbork op te stellen.)

De voorzitster memoreerde dat zij als lid van de officiële delegatie naast minister Gardeniers het woord had gevoerd en dat alleen het N A C een bijdrage voor het Nederlandse blok heeft mogen leveren in de vorm van een beeldengroep door Nina Baanders.

Daarenboven hebben door bemiddeling van het N A C ruim 70 landgenoten de plechtigheid in het kamp kunnen bijwonen.

Ook aan de tentoonstelling 1933-19nu deed ons comité mee. Wij riepen mede op voor de demonstratie van 14 december jl. tegen fascisme, racisme en anti-semitisme. Helaas blijken zulke acties weer nodig.

Tegelijk met onze herdenking had een demonstratie plaats ten behoeve van een groep zigeuners met wie op stuitende wijze werd omgesprongen. Mevrouw Fels herinnerde aan de maatregelen voor opvang en begeleiding van de juist vrijgekomen Amerikaanse gijzelaars 'Wij waren het voorbeeld', zei zij, maar ook nu ontkennen sommige artsen het verband tussen ons lijden en de vervolging.'

Haar opmerking: 'Verzet en vervolging horen bij elkaar' werd beaamd door haar gehoor, waar vele, vele verzetsvrienden uit een bonte rij van groe-

Psychotherapie voor oorlogsgetroffenen Dezer dagen verscheen het rapport in opdracht van CRM gemaakt door een werkgroep van het Psychoanalytisch Instituut te Amsterdam over psychotherapie voor oorlogsgetroffenen.

Door toedoen van dr. E. de Wind, psychiater en oud-Auschwitzer konden wij het rapport op de hierover gehouden persconferentie in ons bezit krijgen.

Wij zullen nog uitvoeriger op een en ander terugkomen, want het betreft o.m. broodnodige hulp aan onze lotgenoten, die destijds soms nog kinderen waren en hun en onze kinderen.

De moeilijkheden en problemen waar wij en sommigen van ons heel sterk mee te kampen hebben zijn al heel wat van ons teveel geworden. Hulp is eerder meer dan minder nodig. Alle goede, d.i. deskundige hulp kost geld, zo-

als ieder weet. Aan de therapie die het Psychoanalytisch Instituut kan verstrekken blijkt grote behoefte te bestaan. Men wilde daar dan ook een aparte afdeling inrichten voor de behandeling van oorlogsgetroffenen.

Blijkbaar wordt die behandeling nu bekostigd door de ziekenfondsraad en dat is weer geregeld bij de Algemene Wet op de bijzondere ziektekosten.

Het resultaat was dat het Psychoanalytisch Instituut (PAI) moest aanzien hoe op zijn begroting van elf miljoen in 1980 voor dit jaar op eens twee miljoen werd gekort. U mag raden wie van deze bezuiniging, lees inkrimping van hulp, het slachtoffer worden. O m met dr. de Wind te spreken: de zwaksten.

Juist diegenen onder ons die eindelijk een uitweg zien uit hun nood door een weinig spectaculaire, maar vaak doel-

peringen, oud-kampgenoten, oude en nieuwe bekenden, zowel van officiële als van informele zijde elkaar troffen, opzochten en (vaak) vonden. Ook uit België, Engeland, tot Californië toe.

'Een plechtige, hartverwarmende en onvergetelijke herdenking', aldus Herman Natkiel van de Expogé. Men kan het hem alleen maar nazeggen.

Tolerantie voor zigeuners De Auschwitz-herdenking viel samen met een protest in ruime kring tegen de wijze waarop in januari gesold werd met een groep zigeuners. In de RAI vroeg mevrouw Fels om humanitair optreden van overheidswege.

In de Mozes en Aaronkerk werd de volgende verklaring voorgelezen: Het Nederlands Auschwitz Comité kan hier niet zijn, omdat op dit moment de Auschwitz-herdenking plaats vindt, waar wij ook over de zaak van de zigeuners spreken.

Wij, als Nederlands Auschwitz Comité, zijn diep begaan met hun lot en vragen de regering om tolerantie en een menswaardige behandeling van zigeuners, met wie wij ons door een gezamenlijk lot in het verleden verbonden voelen. Evenals de Joden hebben immers de zigeuners in de jaren 40-45 aan vervolging blootgestaan. In het heden verwachten wij een humanitair beleid.

treffende behandeling.

Door het dichtdraaien van de therapiekraan dreigen de waardevolle bevindingen en adviezen van de werkgroep een slag in de lucht te worden. En dat is heel treurig, om het vele werk en vooral om de getroffenen, die weer langer slachtoffer kunnen blijven. „ ' E.T.

Plaat Zupfgeigenhansel Zowel zij die op of na de herdenking bij ons een plaat van de Zupfgeigenhansel aanvroegen als andere geïnteresseerden kunnen de plaat 'Ch hob gehert sogn' binnenkort verkrijgen bij Gregory BV, Zeilstraat 60 te Amsterdam a ƒ 25,95.

Ongetwijfeld zullen ook andere firma's deze Jiddisje liederen leveren. U zult begrijpen dat ons comité zich daarmee niet zelf kan belasten: het zou u ook meer kosten. . ^ X T

Als de dag van gisteren Toespraak van burgemeester Polak

Waarom zijn wij hier? Vandaag, op deze plaats? Mijn grootmoeder die in Auschwitz of in een van de andere tientallen nazi-kampen is vermoord — mijn grootmoeder placht, toen ze nog gewoon in Amsterdam woonde, op gezette tijden de graven van haar overleden familieleden te bezoeken. Waarom?

Dan heb ik weer even met ze gesproken, zei ze. — Zesendertig jaar geleden is het alweer, dat het vernietigingskamp AuschwitzBirkenau werd bevrijd. Een hele tijd.

Een half mensenleven. Hoevelen hebben daar de dood gevonden wier leven, naar menselijke maatstaf gemeten, nog niet halverwege was?

Maar menselijke maatstaven schieten tekort als dit onmenselijke regime ter sprake komt.

De verbeelding schiet tekort. De tijd schiet tekort. Het zijn geen zesendertig jaar die ons van die tijd scheiden. Het is als de dag van gisteren, op een dag als vandaag.

In het leven van alledag moeten er mo-

numenten zijn en momenten om te gedenken. Dan hebben we weer even met ze gesproken. Met hen, die we nog missen, elke dag.

In het afgelopen jaar heb ik tijdens een bezoek aan Warschau als vertegenwoordiger van de stad Amsterdam bloemen gelegd bij het monument dat daar ter herinnering aan de strijd, de hopeloze strijd, in het ghetto is opgericht. Ik heb gezien waar het ghetto heeft gestaan.

In het afgelopen jaar hebben velen van ons de tentoonstelling gezien in de Zuiderkerk, en hebben enkelen die tentoonstelling, die de Nederlandse inzending voor Auschwitz was, ook daar gezien.

Later in het jaar was ik in Manchester bij de tentoonstelling Joodse kunstschatten uit Praag. Het indrukwekkendst waren voor mij n i e t de echte kunstschatten, maar de verzameling kindertekeningen uit concentratiekampen, voornamelijk Theresienstad.

— uitingen van argeloosheid en levensmoed van kinderen — onder de zwarte

Greet van Amstel gestorven Greet van Amstel is gestorven, ondanks haar zwaargeschonden gezondheid toch nog plotseling. Een slag voor haar kinderen, haar vrienden, van ons allemaal.

Onze lezers kennen haar door de verzen in dit blad. Een aantal van ons is in het gelukkige bezit van haar schilderwerk.

Greet Cardozo, gearresteerd als verzetsstrijdster, heeft zelfs zelf voor een gevangene van Auschwitz een bijzonder tragisch lot gekend. Maar zij was ontembaar. Beeldhouwster voor haar arrestatie (zij exposeerde voor het eerst in 1931) kon zij na haar terugkeer dat zware ambacht niet meer aan. Zij ging dichten en later schilderen. Zij was hertrouwd met de schilder Willy Boers, die onlangs overleed. Het ordenen van zijn werk, een zelfopgelegde taak,

heeft zij niet kunnen voltooien. Tot het laast toe bleef zij haar abstracte 'kleurrijke verbeeldingen' maken, kleurrijk, maar ingetogen en intens.

'Verboden te leven' noemde zij haar in 1965 gebundelde verzen. Een gedicht dat verscheen in ons herdenkingsnummer 1980 drukken wij hier nog eens af, te harer nagedachtenis.

E. T. over diepe ravijnen van onbegrip door lianen overwoekerd, oerwoud van haat zoeken wij, afgemat door het eeuwig verzet tegen dreigende koorts. een nieuw continent.

koepel van dood en vernietiging.

En steeds weer voel je de machteloze woede en opstandigheid en het diepe verdriet dat maar niet over gaat, over wat is gebeurd. N i e t door een natuurramp, maar door mensen bedacht en door mensen tot uitvoering gebracht. Wij herdenken. Maar dat heeft alleen zin, als wij die die tijd hebben meegemaakt — en als zij die goddank te jong zijn om dit te hebben kunnen meemaken, gezamenlijk alert zijn.

Alert om te strijden vandaag tegen alle uitingen van weer opkomend fascisme en racisme — tegen alle discriminatie van mensen, of dat nu Joden, christenen, zwarten, zigeuners, Surinamers, homofielen of wat ook zijn.

Laten wij alert zijn en blijven.

Maar daarbovenuit gaat nog iets anders. Wij kunnen alleen zinvol herdenken, wij kunnen alleen waakzaam zijn, als wij daarboven uit een vast geloof hebben in het ideaal van een betere wereld, waarin de vrede is verzekerd en waarin niemand wordt achtergesteld om reden van ras, geloof of aanleg, een wereld waarin de mensen en de gedachten vrij zijn. Vanuit diepten van verdriet zullen wij het lichtpuntje van dat ideaal in het oog moeten houden.

Terwille van hen, die wij vandaag gedenken, zullen wij, onvermoeibaar, samen moeten strijden voor het nabij brengen van d a t ideaal.

Oproep Februaricomité 40 jaar geleden, op 25 en 26 februari 1941 gingen meer dan 300.000 vrouwen en mannen, arbeiders en ambtenaren, winkeliers, scholieren en studenten in Amsterdam in staking tegen het wegvoeren van joodse medeburgers door de nazi's.

De staking was een machtige daad van solidariteit en verzet tegen de fascistische terreur; zij gaf de stoot tot massaal verzet en droeg bij tot het verhinderen van een Mussert-regering.

Het initiatief tot de staking werd genomen door de illegale communistische partij; oproep en organisatorische voorbereiding werden beantwoord met een eensgezinde en massale actie, door vrijwel de gehele bevolking van Amsterdam ondersteund. Deze staking maakte in één slag duidelijk, dat ook in zulke moeilijke omstandigheden als tijdens de onderdrukking door een fascistisch terreurregime, strijd en verzet mogelijk waren.

In 1946 vond de herdenking voor het eerst in alle vrijheid en na het verslagen zijn van het fascisme plaats. Sindsdien is het nooit bij het herdenken alleen gebleven. Het défilé staat ieder jaar weer in het teken van de actualiteit van de strijd voor verdediging van de nationale onafhankelijkheid, van de verworven democratische- en sociale rechten, tegen terreur en onderdrukking en maant steeds weer tot waakzaamheid tegen Duits revanchisme en neo-fascisme.

Steeds meer jongeren nemen de verantwoordelijkheid op zich om de tradities van de antifascistische strijd verder te dragen, ondanks het feit dat zij het fascisme zelf niet beleefd hebben.

Veertig jaar zijn verstreken sinds de heldhaftige Februaristaking. Steeds weer in die verstreken veertig jaar bleef het noodzakelijk te waarschuwen tegen herlevend fascisme, rassisme, antisemitisme en vreemdelingenhaat, waar ook ter wereld. N u dwingt ons opnieuw de treurige actualiteit tot een vlammend protest tegen terreur tegen mannen en vrouwen, gebouwen en monumenten, in Frankrijk, Italië, de Bondsrepubliek en ons eigen land.

Schrikwekkender zijn deze verschijnselen omdat zij gepaard gaan met een economische crisis, die vele ouderen onder ons doen denken aan de jaren dertig. Des te klemmender juist nu deze oproep tegen herlevend fascisme,

veertig jaar na de Februaristaking 1941.

Bij sommige rechtbanken in de Bondsrepubliek worden na jarenlange slepende processen oorlogsmisdadigers en kampbeulen vrijgesproken; zijn neo- en oud-nazi's in de gelegenheid om vrijuit te demonstreren en hun propaganda naar buiten te brengen. Terzelfder tijd worden nog immer beroepsverboden tegen progressieve en democratische mensen toegepast. Het verzet tegen deze verschijnselen groeit echter in gelijke mate met de onrust die zich hierover ontwikkelt in de Bondsrepubliek en daarbuiten.

In vele Europese landen ontwikkelt zich het massaprotest tegen verschijnselen van oplevend fascisme en rassenhaat.

Door de levende antifascistische traditie in ons land kon een brede protestbeweging ontstaan in de zaak Menten; ook tegen het rassistische optreden van kleine fascistische groepen wordt voortdurend geprotesteerd en dat zal nodig blijven tot dat ontbinding van deze groepen is bereikt. Voortdurende waakzaamheid is ook geboden tegen de verkoop van nazi-symbolen en propaganda materiaal.

Tocht naar Jeruzalem In juni 1981 zullen duizenden overlevenden van de nazi-vervolging in Israël een pelgrimstocht houden naar Jeruzalem. Dit met het doel de blijvende betekenis van de vervolging en vernietiging en van de bevrijding van de nazikampen te onderstrepen. Men wil de hele wereld erop wijzen dat de mensenvernietiging niet vergeten en niet herhaald mag worden. Dus: nooit meer Auschwitz.

Voorts willen de Amerikaanse initiatiefnemers de twee, soms drie generaties van zoons, dochters en verdere familieleden van overlevenden samenbrengen. Men wil de erfenis ook van hen die te gronde gingen doorgeven aan de toekomstige generaties.

Er zal ruimschoots gelegenheid zijn voor overlevenden uit alle werelddelen om elkaar te ontmoeten.

Dezer dagen is besloten dat de bijeenkomst van 14 tot en met 18 juni zal worden gehouden en zal beginnen met een ontvangst te Tel Aviv door de Wereldfederatie van Joodse verzetsstrijders en gedeporteerden.

Voor inlichtingen wende men zich zo spoedig mogelijk tot Sonny Herman,

WUV-data opgeschoven Een van onze vrienden die in 1980 langer op zijn uitkering heeft moeten wachten en zich toen tot de Uitkeringsraad wendde, kreeg van die raad het volgende antwoord: De beslissing inzake opschuiving der betaaldata van de periodieke uitkeringen krachtens de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers 1940-1945 (WUV) is genomen door de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en kan uiteraard door de Uitkeringsraad—slechts belast met de uitvoering van genoemde Wet — niet ongedaan worden gemaakt.

De getroffen maatregel beoogt een meer gerichte afstemming op de betaaldata van uitkeringen ingevolge andere wettelijke regelingen.

Voor hen, die daadwerkelijk in moeilijkheden dreigen te geraken door deze maatregel bestaat de mogelijkheid om voor overbrugging van een bepaalde periode een voorschot aan te vragen.

Intussen worden alle bedragen tegen het einde van elke maand uitgekeerd, zodat een voorschot vragen niet meer aan de orde is. Dit ter geruststelling van degenen die bang waren te lang te moeten wachten. Wij wijzen er wel op dat het meestal wel enige dagen duurt voor het bedrag op iemands giro is overgeschreven, vaak tot de eerste dagen van de nieuwe maand. Dit valt buiten het werkterrein van zowel het ministerie van CRM als van de Uitkeringsraad en er zal wel niet veel aan te doen zijn.

NAC

Hongaarse bruiloft met korting O p 3 april 1981 voert de amateur-toneel- en operettevereniging Kunst en Vriendschap o.l.v. onze vriend Lex van Weren de operette Die ungarische Hochzeit (De Hongaarse bruiloft) op in De Hoeksteen, Jan van Galenstraat te Amsterdam. Aanvang 20.00 uur.

Het bestuur is zo vriendelijk de lezers van dit blad ƒ 5,— te berekenen i.p.v. ƒ 7,—. Men kan kaarten krijgen bij Bert Hoeting, 3e Kostverlorenkade 11' 1054 T N Amsterdam, tel. 020121489.

Lindenlaan 22, 1544 AT Zaandijk, tel. 075 - 282766.