Auschwitz Bulletin, 1981, nr. 05 September Oktober

nederlands auschwitz comité

25e jaargang nr. 5, september, o k t o b e r 1981

Secr.: E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58,1071 BA Amsterdam, spaa rrek. 40.01.75.088 Gem. giro: 4875500, postgiro: 293087t.n.v. NAC Redaktie: E. Tas, Amsteldijk 23, tel. 020-795716, 1074 HS Amsterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam (Zuid-Oost), tel. 020-972869.

D e wereld geen A u s c h w i t z Vakantie en zonnebad liggen alweer ver achter ons. Een nieuwe Kamer en een nieuwe regering, hoewel met beperkte troonrede, zijn aangetreden, in N e w York kwam de Algemene Vergadering van de V N weer bijeen. Door berichten van overvallen en al of niet gelukte kapingen heen klinkt het voortdurend: nieuwe raketten, neutronenbommen.

Geen dagblad en geen periodiek (zoals dit) kan daaraan ontkomen. Niemand kan zich aan die dreiging, die angst ontrekken. Ook wij niet. Hoe zouden wij ook?

Overlevenden van een vervolging die ons en miljoenen met ons door een oorlog overkwam moeten wij er wel extra gevoelig voor zijn, als de spanning in de wereld toeneemt. In Nederland sta je daarmee allengs allerminst alleen en dat is een gezond verschijnsel. Toch is die actieve bezorgdheid een ziekte genoemd, de Hollanditis, de Hollandse ziekte. Deze gezonde 'zieken' willen niet alleen geen eventuele en nog (of niet meer) aan te wijzen vijanden aanvallen, men wil evenmin in een oorlogssituatie een kernaanval uitlokken door supergevaarlijk oorlogstuig hier te plaatsen. Hetzelfde geldt natuurlijk voor heel Europa. Dat is nu eenmaal geen woestijn en geen atol of koraaleiland in een oceaan. Of het nu modernisering, verfijning of verkleining van kernwapens waar ook ter wereld in oost, west, noord of zuid betreft, het brengt de absolute bedreiging voor alle mensenleven naderbij. En dan staan we even stil. Wat bedenken we? We lopen de kans door de ene of de andere kant kapot gemaakt te worden. Waarom verzetten we ons niet nog veel meer? Van alle kanten zou Europa het slagveld worden en voorgoed. Wat kan het schelen door welke

bom je wordt vermoord? Je leeft niet meer, je kinderen en kleinkinderen ook niet. En wij willen dat ze blijven leven. Datzelfde willen ook die duizenden die tegen levensbedreigende installaties op de been zijn gekomen, om het even in Berlijn, in Assisi of in Arnhem. En ook de stellig ontelbaren die op 21 november Amsterdam zullen overstromen: tegen kernwapens.

Bonn kreeg een vredelievende invasie uit eigen en ons land. De Engelse bevolking reageert niet anders.

Wij, die dit schrijven en die dit lezen, hebben geen politieke beslissing te nemen, zelfs niet te bespreken. Wij hebben in geringe mate geschiedenis gemaakt. Wij zijn wel zo hard door de geschiedenis geraakt dat wij recht van spreken, ja de plicht tot spreken hebben. Want wij zijn en blijven bloedgetuigen; zo moeten wij die onze naasten door massamoord hebben verloren wel waarschuwen, nu algemene vernietiging dreigt. Een vernietiging waartegen Auschwitz, Sobibor, Majdanek en Theresienstadt zouden verschrompelen.

Wij hebben in onze provincies, van Rotterdam via Friesland tot Amsterdam de Cruise tegen de Cruise(raketten) en de neutronenbom gezien. Velen van ons wensen vurig dat de Hollandse ziekte die de vernietiging van het mensdom wil keren tot een wereldepidemie uitgroeit en datzelfde mensdom bewaart.

De kernwapenwedloop als vergroting van het oorlogsgevaar wordt niet alleen afgewezen door angstige nazislachtoffers, rebelse jongeren en wereldverbeteraars op geitenwollen sokken. Niet alleen burgers uit alle geledingen waarschuwen, ook hoge militairen (minder hoge trouwens net zo goed), b.v. oud-vice-admiraal La Ro-

HERDENKING 1982 Dit najaar is het Nederlands Auschwitz Comité 25 jaar aan het werk.

Ook in 1982 wordt er weer een Auschwitz-herdenking gehouden in het RAI-restaurant te Amsterdam.

Vooraf gaat natuurlijk de bijeenkomst op de Nieuwe Oosterbegraafplaats. De datum is 24 januari 1982. U zult er nog van alles over horen en lezen. Houdt u nu vast deze datum vrij!

Tot ziens op de Auschwitz-herdenking!

NAC

que in Amerika. In de Bondsrepubliek is de gepensioneerde brigade-generaal Bastian een van de initiatiefnemers van het Krefelder Appèl om de dodelijke wedloop te beperken, dat door meer dan een miljoen mensen wordt onderschreven.

De Nederlandse generaal-majoor b.d. von Meyenfeldt richt zich voortdurend in woord en geschrift tot de mensen in binnen- en buitenland. Zo schreef hij in De Groene van 16 september j.1.: 'Als je in deze kwetsbare samenleving oorlog wilt voeren met militaire middelen, bereik je alleen maar massale vernietiging. Oorlog was alleen bedoeld om een politiek doel te bereiken, een conflict op te lossen. Ik denk dat we dat nu niet meer in de hand hebben.

Nog in de Tweede Wereldoorlog kon je de gevolgen van je beslissingen overzien, de mensen die besloten de atoombom op Nagasaki te werpen konden nog overzien wat ze deden en konden ter verantwoording worden geroepen. Maar wie vandaag een oor-

Mayrhofen Eind 1980 werden wij erop attent gemaakt dat de burgemeester van het bekende Oostenrijkse vakantieoord Mayrhofen een oud-SS-er was, die ook in Nederland, o.a. in het kamp Amersfoort, heeft huisgehouden. O p het 'behandelen' van Joden in de Sowj et-Unie in 1941 heeft hij zich zelfs in woord en geschrift beroemd. Wij hebben toen in een telegram aan de 'Landeshauptmann' te Innsbruck aangedrongen op afzetting van deze burgemeester, aangezien vele Nederlandse toeristen Mayrhofen plachten te bezoeken en dan geconfronteerd werden en worden met een zwaarbelaste exSS-er.

N a publikatie van ons protest en dat van anderen verklaarde Trans, het reisbureau van de Nederlansde Spoorwegen, dat Mayrhofen van het reisprogramma zou worden geschrapt. Daarentegen achtte de Nederlandse Reisvereniging bij monde van de heer Felderhof stappen niet nodig; men zou met hoteliers, niet met burgemeesters onderhandelen.

Uit Oostenrijk vernamen wij intussen dat in juni van dit jaar het bezoek aan Mayrhofen uit Nederland, vergeleken met 1980, met ruim 30% was gedaald en in juli met ongeveer 20%. In april en mei is er resp. bijna en ruim 42% minder bezoek uit Nederland geweest dan vorig jaar. Een en ander bracht de V W van het Zillerdal, waar Mayrhofen ligt, op het idee de goodwill voor hun bergen in onze lage landen wat op te vijzelen met behulp van Tiroler winkelweken in enige kleinere Nederlandse steden. Daartoe, zo vernamen wij, zouden er op 31 augustus j.1. persconferenties worden gehouden in Weert en Alphen aan de Rijn.

Naar achteraf bleek waren het eigenlijk werkbesprekingen met de plaatselijke winkeliers, waarbij alleen de regionale pers was uitgenodigd. De weigering om de redactrice van dit blad toe te laten wekte evenwel zoveel verbazing— later werden ook verslaggevers van enige landelijke dagbladen geweigerd — dat vertegenwoordigers van pers en radio en ook van maatschappelijke organisaties, zoals het Wiesenthalfonds, de Stichting Bestrijding Antisemitisme en het Centrum voor Informatie en Documentatie over Israël, naar Alphen stroomden. Een boemerang-effect dus. De folder met de naam Mayr-

HERMAN BOASSON

hofen is intussen ingetrokken.

Met deze STIBA, CIDI, de Anne Frankstichting, de Expogé, de Nat. Fed. Raad v.h. voormalig verzet en het Wiesenthalfonds is ons comité bij de Ned. Reisvereniging (NRV) blijven aandringen om Mayrhofen zolang uit het programma te nemen.

Ten overvloede willen wij hier verklaren: wij hebben niet het geringste tegen toerisme naar Tirol. Juist daarom willen wij het aftreden van burgemeester Hausberger — die tot nu toe door zijn burgerij wordt gesteund.

Na een langdurig vooronderzoek is in oktober een proces over zijn oorlogsverleden tegen Hausberger geopend.

VARA's Achter het Nieuws heeft eind 1980 en deze zomer aandacht besteed aan de zaak-Hausberger, die ook Nederland aangaat. Laat ons hopen dat de Oostenrijkse justitie dit stuk zwart verleden in Tirol eindelijk opruimt.

In contact met JMW Ons comité staat in geregeld contact met JMW (Joods Maatschappelijk Werk) vooral wat betreft de uitvoering van de WUV. Dit wordt zowel door ons als door de mensen van JMW op hoge prijs gesteld en wij komen hier binnenkort op terug.

Wij ontvingen een programma van activiteiten van het met JMW verbonden Vervolg van pag. 1. logsbeslissing neemt kan onmogelijk weten wat hij doet, want je zet een actie-reactie-proces in werking waarvan de uitkomst onbekend is.'

Voor ons tellen zulke uitspraken dubbel zwaar, omdat wijzelf wandaden ondergingen die toentertijd onvoorstelbaar waren — en dat vaak ook bleven — maar die toch zijn begaan.

Naast ons vinden wij de artsen op het congres ter voorkoming van een kernoorlog, half september te Hamburg.

Hun conclusie: wij moeten de politici dwingen te ontwapenen en onze patiënten waarschuwen: in een kernoorlog kunnen wij jullie niet helpen. Dan zullen de levenden de doden benijden.

Natuurlijk wordt er actie tegen de kernwapenwedloop en aanverwante zaken allereerst gevoerd door de

Weer hebben wij een van ons op zijn laatste tocht begeleid. Herman Boasson, een grote vriend, een goed mens. Voor tallozen was hij dat, het bleek bij de crematie.

Wij willen deze jurist uit Middelburg, lang hoog ambtenaar op Sociale Zaken, steunpilaar van de Joodse geestelijke volksgezondheid en bijbehoren, verdienstelijk musicus en nog veel meer, vooral gedenken als oud-Auschwitzer en ook daarin een vraagbaak voor menigeen.

Wij hebben in dit blad enkele van zijn schetsen gepubliceerd, over de muziek, die hij één van zijn vaste steunpunten heeft genoemd en die hem ook het leven heeft gered. Muziek in Auschwitz... Maar er zat muziek in Herman zelf, die nu hij er niet meer is op veel plaatsen zal blijven klinken. Tot troost, hopen wij, voor Wiep, dat andere steunpunt van Herman.

E. T. Beth Simcha, een clubhuis voor mensen boven de 55 jaar.

Er is een spreekuur voor gezinsverzorging/bejaardenhulp elke maandag, dinsdag en woensdag van 12.45 tot 13.45 uur.

Verschillende cursussen worden gegeven. U kunt inlichtingen krijgen.

Adres: Beth Simcha, De Lairessestraat 13, 1071 N R Amsterdam, tel., 020 738780. jeugd, door mensen die nog niet geboren waren, toen de treinen bestemming Auschwitz liepen. Maar er is geen scheiding te maken, zomin tussen generaties, landen, blokken, rassen, derde of andere werelden. En niet tussen oude slachtoffers en verse lichtingen.

Zoals onze zinspreuk 'nooit meer Auschwitz' geldt voor iedereen, voor alle volken, leefitjden, huidskleuren en werelddelen, zo is het terugdringen van de bewapenings-cruise voor elk levend wezen de eis des tijds.

Wij kunnen vanzelf niet achterblijven, omdat wij maar al te goed weten wat uitroeiing op massaschaal betekent. De miljoenen die tot as zijn vergaan leggen ons de plicht op de bel te luiden nu er vernietiging dreigt op wereldschaal.

De wereld mag nooit en nergens meer een Auschwitz kennen en ook geen Auschwitz worden.

Naklank v a n Majdanek

Iedereen die het nazidom en zijn bedrijvigheid verafschuwt ziet het als een overwinning van recht en rede dat moord en daarmee de nazimoord in de Bondsrepubliek niet meer kan verjaren. Dit staat voorop, hieraan valt niet te tornen. De nazimisdaad wordt ook verder berecht, maar die berechting is verre van vlekkeloos.

Verontwaardiging heerste in Düsseldorf en ook bij ons na de vonnissen in het Majdanek-proces. Een belediging voor de slachtoffers en van het Duitse volk, in welks naam wordt rechtgesproken, aldus een plaatselijke journaliste. 'Enkele seconden straf per moord', vond Gideon Hausner, Eichmann's aanklager. Het socialistische Bondsdaglid, Emmerlich, meent dat de politici het de slachtoffers schuldig zijn dan de laatsten niet straffeloos worden gehoond. Een bejaard kantonrechter en oud-gevangene beschuldigde de politici die tientallen jaren berechting verijdelden, omdat zij er zelf belang bij hadden de misdaden van het fascisme onder het tapijt te vegen. Rau, de minister-president van NordrheinWestfalen (hoofdstad Düsseldorf) gaf als oorzaak van de zeer late vonnissen het feit dat tot 1964 archief-materiaal uit Oost-Europa niet door de Westduitse justitie mocht worden geraadpleegd.

N u dit wel mag: de eigenaardige procesvoering blijft. Met 300 getuigen, de tien jaar vooronderzoek en de vijf jaar proces om moord en sadistisch optreden door één persoon in telkens één geval te bewijzen, de zg. excessen.

Maar dit gaat buiten de eigenlijke zaakMajdanek om. In Majdanek — en dat zou volgens de president van de rechtbank geen eigenlijk vernietingskamp zijn geweest — zijn op zijn allerminst een kwart miljoen mensen, hele bevolkingsgroepen, aan de lopende band uitgeroeid. Het zg. oogstfeest dat zonder enige twijfel door de SS-bende is gevierd kan ook naar aanleiding van de 500.000ste of 750.000ste moord zijn gehouden.

Aan die gemechaniseerde, geadministreerde, nauwkeurig geplande massamoord hebben alle nu gevonniste en ook de eerder berecht SS-lieden deel-

genomen. Zij waren allen uitvoerders van de Endlösung. Dat zij niet stuk voor stuk die plannen bedacht en uitgewerkt hebben, dat zij geen Himmler, Heydrich of Eichmann waren en ook geen Hitier, doet niet ter zake. Zij hebben Majdanek op gang gehouden, dat betekent zij hebben dag in dag uit gemoord. Zij zijn moordenaars en niet alleen 'medeplichtigen' zoals het in het eindoordeel in Düsseldorf weer eens heette. Daarin schuilt al de goedpraterij en dus de vervalsing van de nazimisdaad.

Duizenden kostbare uren rechtspraak zijn verdaan aan de vraag of de Unterscharführer die dag in het groen of in het zwart liep, of hij een krukje of een trapje onder de voeten van de gehangene had weggetrokken. Het ging dan kennelijk alleen over extraatjes in de misdaad. De misdaad zelf was de massamoord, een slachting van een omvang als geen abattoir ooit heeft gezien.

Verjaring langs omweg Er is ons tegengeworpen dat de verjaring toch maar is geschrapt en er processen worden gevoerd. Hoe zouden wij dat niet weten? Wijzelf hebben immers met onze verzetsvrienden in heel Europa van ganser harte eraan meegewerkt dat moord niet verjaart in de BRD. Moord: de nazi-misdaad wordt niet genoemd. In de onderhavige zaakMajdanek speelt de verjaring trouwens geen rol, zomin als in andere in 1979 al lopende zaken, b.v. die tegen Asche, de Belgische Lages.

Natuurlijk is het vervallen van de verjaring een belangrijk succes voor alle antifascisten. Vooral voor het Internationale Initiatief van verzet en slachtoffers, dat nu nog ontbinding van SS-bonden en verbod van (neo-)nazi-propaganda nastreeft. Maar juist wij, de gangmakers van de actie tegen verjaring, kunnen niet zwijgend toelaten dat langs de omweg van scrupuleuze rechters 'vol begrip' verjaring toch weer binnensluipt of door jarenlang rekken van de berechting de dood eventuele straf ongedaan maakt. 'Bio-

logische verjaring' heet dat. O p huichelachtige wijze verjaart de misdaad zo toch, schreef een Franse krant.

Volkerenmoord als winkeldiefstal Stuitend voor elke normale waarnemer blijft het dat volkerenmoord door de Westduitse justitie wordt behandeld als een winkeldiefstal. Dat geldt zowel voor de procedure als voor de strafmaat. Door lichte straffen wordt de nazimisdaad gerehabiliteerd en teruggebracht tot een kleine misstap die ieder misschien in zijn jeugd wel kan begaan.

De Times schreef destijds dat de gebrekkige rechtspleging in de Bondsrepubliek laat zien dat de Duitsers, zoals alle mensen, hun eigen misdaden niet waar willen hebben.

En de rechters zelf? Toen een lid van het 'Bundesverfassunsgericht' (vergelijkbaar met de Hoge Raad bij ons) zijn collega's eraan herinnerde dat geen van Hilters bloedrechters ooit in een beklaagdenbank heeft gezeten, brak een waar tumult los. Toch is en blijft het zo: geen moordenaar in toga stond ooit terecht.

Maar wie wel terechtstaat en tien seconden per moord krijgt hoort zijn barbaars handwerk a.h.w. bagatelliseren, alsof het om fout parkeren ging.

En, verschillende getuigen merkten dit op, vergelding is immers onmogelijk.

Daarentegen dient er een norm te bestaan: de oppermisdaad mag niet ongestraft blijven, al komt daarmee niet één zuigeling tot het leven terug. Bij een schertsberechting moet de jonge generatie, die de voorgeschiedenis niet precies kent, wel menen dat het met die nazimisdaad zo een vaart niet heeft gelopen. Dat zegt b.v. een Gideon Hausner, die in 1961 Eichmann aanklaagde. Een andere bekende woordvoerder van de slachtoffers, de voorzitter van de Joodse gemeente van Berlijn, Heinz Galinski, vindt dat het wanvonnis van Düsseldorf voor alle vervolgden en voor alle democraten een aansporing moet zijn om zich tegen alle vormen van neofascisme te weer te stellen.

S a m e n k o m s t in Jeruzalem 14.00 Jewish Meantime Alfred Perlmutter is ca. 55 jaar oud en hoogleraar in de zoölogie aan de universiteit van New York. De Tweede Wereldoorlog heeft hij in zijn geboortestad New York doorgebracht. Zijn vrouw is geboren in de Tsjechische Karpaten, na drie jaar Auschwitz, het nummer van zes cijfers op haar arm getuigt daarvan, en na nog wat omzwervingen is ook zij in N e w York terecht gekomen. We staan met ons vieren in de Jeruzalemse zon te wachten op de bus die om twee uur zou vertrekken naar Kibboets Netzer Sereni, waar het programma gewijd aan de wedergeboorte van het Joodse volk en aan datgene wat sinds 1945 bereikt is, zal worden uitgevoerd. Tot de stichting van deze kibboets werd besloten kort na de bevrijding, in juni 1945, gelijktijdig in Buchenwald en in Bergen Belsen. Als we uiteindelijk om half vijf vertrekken is het begrip 'Jewish Meantime' geboren: de afgesproken tijd plus 2 V 2 uur.

Niet alles duurt even lang, maar alles bij elkaar genomen slaat de organisatie alles wat ik op het gebied van slechte organisatie ooit heb meegemaakt.

David Schaecter, één van de organisatoren, woonachtig in Florida, drie jaar Auschwitz: 'We hebben een tekort van 300.000 dollar op een totaal budget van 800.000 dollar. Isram, onderdeel van de Histadroeth is niet geïnteresseerd, geen geld- dan ook geen organisatie.'

Dit alles ondanks de giften van $ 100,— tot | 10.000,— die met name genoemde personen en organisaties hebben geschonken.

Waarom deze sarcastische inleiding?

O m de tranen te verbergen die naar boven komen wanneer ik aan het geheel terug denk. Terugdenk aan de trotse mededeling 'Officieële voertalen: Hebreeuws, Jiddisj en Engels'.

Terugdenk aan mevr. Rosenbaum, in 1922 in Bratislava geboren en nu in Stockholm woonachtig, op haar linkerarm no. 2756, op 9 mei 1942 naar Auschwitz gedeporteerd. Birkenau was nog niet in gebruik. Ze zit naast mij tijdens het culturele programma 'Van Holocaust tot Wedergeboorte', een van de meest flitsende programma's die ik ooit in Israël gezien heb, uitgevoerd voor een publiek dat elke seconde die wedergeboorte bewust beleeft met elke vezel van zijn ziel.

Am Jisraeel Chai, het volk Israël leeft.

Het leeft iutens, met een enorme veerkracht, met een angstig goed geheugen dat zich met grote regelmaat moet ontladen en met een enorme levensdrift.

Natuurlijk heeft er een vóórselectie plaatsgevonden; velen die bang waren dat het allemaal te emotioneel zou worden zijn thuisgebleven. Nochtans zijn er ondanks de volstrekt onvoldoende publiciteit zowel in Israël als elders en ondanks het feit dat het de Joden uit Oosteuropese landen verboden was de wereldsamenkomst bij te wonen, in Jeruzalem ca. 6000 deelnemers geweest, waarvan 2000 uit Israël. De slotbijeenkomst bij de Kotel werd zelfs door in totaal 10.000 mensen bijgewoond.

Overlevenden of...

Er waren dus 6000 deelnemers, waarvan ca. 3800 overlevenden, 200 'tweede generatie' en ongeveer 200 familieleden. Daarnaast een groot aantal mensen van de diverse media. Mensen uit 24 verschillenden landen.

'Are you a survivor, a second generation or a journalist?' (Bent u een overlevende, tweede generatie of een journalist?)

Elke bijeenkomst is een aaneenschakeling van hoogtepunten, van sprekers — waaronder Gideon Hausner, Chaim Herzog en Elie Wiesel — tot en met major Arie Braun, chef voorzanger van het Israëlische leger. (Welk ander leger heeft een chef voorzanger?).

Een man met een stem als Joseph Schmidt. Als ik hem tien dagen later in Tel Aviv ontmoet en hem complimenteer zegt hij bij het afscheid nemen: 'Bleib Gesund'. Hij blijkt Paul Gorin goed te kennen.

Hoe nu de bijeenkomst te omschrijven? Een congres is het niet: Voor een congres worden afgevaardigden gekozen. Wij zijn in 1945 qualitate qua gekomen, omdat wij het zijn. Laten we het maar op bijeenkomst houden. Met welke kwalificatie? Het Duitse woord 'Einmalig' geeft het nog het beste weer; het was uniek en niet voor herhaling vatbaar. Clichés blijken ineens geen clichés meer te zijn omdat niemand in staat is zijn gevoelens in woorden weer te geven. Zelfs Elie Wiesel geeft toe dat hij daartoe niet bij machte is. Voor het eerst in de geschie-

denis zijn 4000 mensen bijelkaar die op 20 januari 1942 (de Wannsee Conferentie) definitief van de spelerslijst zijn afgevoerd. En daar zijn ze, huilend, lachend, kankerend omdat de bussen weer te laat zijn, in Israël of all places.

De grootste nederlaag die voor het nazisme denkbaar was heeft hier zijn beslag gekregen. Wij hebben toch gewonnen, ondanks alles. 6.000.000 ter ere.

4000 egodocumenten plus 2000 die, alhoewel na 1945 geboren er toch onder hebben geleden en er soms nog onder lijden.

Praten Het blijkt dat velen, waarschijnlijk voor het eerst van hun leven, kunnen praten; tientallen malen wordt het zelfde verhaal aan dezelfde mensen verteld. Niemand zegt: 'Hou nu eindelijk eens je mond'. Wanneer mensen tegen mij beginnen te praten, schaam ik mij, wanneer ik, soms na zeer geruime tijd, het gesprek moet afbreken omdat ik een afspraak heb of omdat we naar een ander programma-onderdeel moeten.

Luisteren naar de verpleegster die in de crèche tegenover de Schouwburg heeft gewerkt. 'Er waren zelfs enkele jonge SS-ers die geholpen hebben kinderen uit de crèche te smokkelen.'

Tk zoek drie Nederlandse meisjes die bij mij in Trawniki waren. Van één weet ik de voornaam nog. Het waren zulke enorme mensen'.

Een week lang verbaas ik me elke seconde dat deze bijeenkomst mogelijk is. Eigenlijk leef ik een week min of meer in trance. Eén van de belangrijkste thema's is: 'Getuig, opdat het niet weer gebeurt'.

Hoe heeft het kunnen gebeuren, waarom juist de Joden?

Yehuda Bauer, hoogleraar in de wetenschap van het moderne Jodendom — lees: de leer van Holocaust — geeft tijdens het symposium getiteld 'Overlevenden van de Holocaust geconfronteerd met de opleving van het anti-semitisme' een voortreffelijke analyse.

'De Joden zijn gekozen uit de veelheid van volkeren en groepen door de eeuwen heen omdat ze: — In tegenstelling tot het heersende cultuurpatroon de slavernij verworpen hebben, toen iedereen die nog als normaal accepteerde.

— Altijd getuigd hebben dat alle menselijke wezens gelijkwaardig zijn.

— Zich verzet hebben tegen assimila-

Amalia Seckbacb: jonge gevangene met bloemenjn gezien als koningin Collectie Kibboets van Gettostrijders, Israël

droom

tie en altijd getracht hebben zichzelf te blijven.

— Voor velen onbegrijpelijk waren, o.a. door hun humanisme en monotheïsme en daardoor per definitie kwaadaardig.

— Uitsluitend door de duivel tot de Godsmoord konden zijn aangezet.

In 1897, zegt Bauer, wordt in Duitsland het antisemitisme als wetenschap geïntroduceerd.

Voor Hitier waren de Joden het symbool van alles wat hij haatte, zoals H u manisme en Liberalisme.

Wat kan er gedaan worden om een herhaling te voorkomen? De nadruk moet volgens prof. Bauer liggen op het onderwijs; op kennisoverdracht. ' O p dat wij niet vergeten'. Bovendien, wees zelfbewust. Kom uit voor wat je bent, waarvoor je staat. Verontschuldig je existentie niet. 'Leg uit en verontschuldig je niet.'

3800 van de 200.000 overlevenden uit de kampen hebben dat een week lang gedaan, voorzover ze dat in hun eigen omgeving niet altijd al doen.

Voor de oud-gevangenen uit Theresienstadt was er nog een extra bijeenkomst belegd in Beth Terezin, in kibboets Giwat Chajiem. Veel van de bewoners van deze kibboets zijn oud-gevangenen van Theresienstadt. Een programma was er niet, evenmin als georganiseerd vervoer. Het was bovendien Sjabbat. Ook hier weer mensen die elkaar na 36 jaar en na 41 jaar terugzagen. Ik ontmoette mijn eerste chef uit het Getto, Peter.

Destijds leider van de Jugendhundertschaft (werkverschaffing voor jeugdigen), nu aannemer in Asjkalon. Weer mensen die hun verhalen kwijt willen, steeds maar weer willen vertellen.

'Tussen 1945 en 1964 heb ik niet kunnen lachen; steeds als ik het probeerde barstte ik in huilen uit.' Een 51 jarige, uit Tsjechoslowakije afkomstige, nu in Tel Aviv wonende vrouw. Mihal: 'In de winter van 1942/43 zei mijn vader in Theresienstadt tegen mij tijdens een wandeling: zeg niets aan je moeder, maar ik weet dat al onze familieleden die naar het oosten doorgestuurd zijn dood zijn. Ik heb niets gevraagd, maar vermoed dat hij door zijn vrienden uit de Aeltestenrat op de hoogte is gebracht. Enkele maanden later, 44 jaar

oud pleegde hij zelfmoord.'

N a de samenkomst zijn we nog een week in Israël gebleven en op diverse tochten hebben we deelnemers ontmoet, o.a. in de beroemde kibboets Jad Mordechai.

Is het mogelijk nu al een afsluitende samenvatting te geven van datgene wat zich tussen 14 en 21 juni '81 aan ons voltrokken heeft? Eigenlijk nog niet.

Het is nog niet bezonken. Meer dan wat feiten en indrukken weergeven is nog niet mogelijk.

Toen ik in 1964 voor het eerst in Israël kwam was Jiddisj eigenlijk taboe; het was te zeer verbonden met de diaspora en met het getto. N u blijkt dat Jiddisj een ware renaissance doormaakt.

Israël heeft er zoals het zich laat aanzien een tweede volkslied bij: Het partisanenlied van Hirsch Glick 'Sog nischt kejnmol as du gesjt dem letzn Weg', destijds in Amsterdam vertolkt door Chaja Goldstein, laatstelijk in 1948.

De beste samenvatting is misschien het voorwoord van het programma, omdat daarin ook de essentie van de bijeenkomst is vastgelegd.

'Wij overlevenden zijn leden van een zwijgende, over de gehele wereld ver-

spreide broederschap. We hebben deelgehad aan een periode van de geschiedenis, zo ingrijpend dat de buitenwereld het niet heeft kunnen begrijpen.

Het doorzettingsvermogen van het Joodse volk is een bewijs dat uiteindelijk het leven zegeviert over de krachten van kwaad en vernietiging.

De bijeenkomst had o.a. tot doel de wereld te laten weten dat de Holocaust nooit kan en mag worden vergeten.

Hij had eveneens tot doel onze historie, ons testament aan onze kinderen en kleinkinderen door te geven, opdat elke generatie er opnieuw voor zal waken dat dit zich nog ooit zal herhalen.

De Holocaust is de meest overweldigende en ingrijpende gebeurtenis geweest van de hedendaagse Joodse geschiedenis. In Israël hebben we getracht levende getuigen van het verleden te zijn voor een aan geheugenverlies lijdende wereld.'

Mede gezien het geringe aantal kunnen we niet alleen maar hopen daar in geslaag te zijn, 'Lest We Forget', opdat we niet vergeten.

A. Caransa Amsterdam, 4 juli 1981

Joop Voogd Park Heel jammer, maar in de nieuw gekozen Tweede Kamer komt Joop Voogd niet meer terug.

Hij heeft zich niet meer verkiesbaar gesteld en daarmee is een eind gekomen aan een lang en actief lidmaatschap van de volksvertegenwoordiging.

Voor vele duizenden in het land is ook een eind gekomen aan het aanwezig zijn van een kamerlid op wie je altijd een beroep kon doen voor hulp en bijstand en bij wie je altijd terecht kon met je problemen.

Speciaal diegenen, die in de oorlog zwaar hebben geleden, maar ook zij die in het verzet hebben gestaan en daaraan hun tol hebben betaald, vonden in Joop Voogd een trouw en actief

strijder voor hun rechten.

Wij — dat zijn de ondertekenaars van deze brief — vinden, dat we Joop Voogd niet zomaar mogen laten gaan.

Integendeel, wij dachten aan een blijvend monument, dat gestalte kan geven aan wat hij voor anderen heeft gedaan.

Passende lijkt ons een Joop Voogd Park in Israël.

Iedereen kan er aan bijdragen door het planten van één of meer bomen in dit park.

U kunt uw boom, of bomen planen in het Joop Voogd Park door ƒ 15,— per boom over te maken op postgiro no.

49998 van het Joods Nationaal Fonds te Amsterdam, onder vermelding 'Joop Voogd Park'.

Wij rekenen op een constant groeiend park!

Het comité van aanbeveling Joop Voogd Park in Israël: mevr. A. S. Fels, voorzitster Nederlands Auschwitz comité; mevr. E. Furth, secretaresse Nederlands Auschwitz comité; J. Glaser, lid permanente commissie tot alg. zaken v.h. Nederlands Israelietisch Kerkgenootschap; D . Houwaart, voorzitter Anne Frank Stichting; G. Londo, voorzitter van de Stichting 1940-1945; W. Meijer, lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal; W. Polak, wethouder van Amsterdam; M. W. Schakel, burgemeester van Hoogblokland, Hoornaar, Noordeloos, oudlid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal; A. Soetendorp, rabbijn van de Liberaal Joodse Gemeente; A. A. Verheij, lid van het hoofdbestuur van de Stichting 1940-1945; postgiro no. 49998 t.n.v. het Joods Nationaal Fonds Amsterdam ƒ 15,— per boom voor het Joop Voogd Park in Israël Een certificaat van uw boomplanting wordt u direct na ontvangst van uw giro toegezonden.

40 jaar na Babi Jar Babi Jar is een helling aan de rand van Kiew. De laatste septemberdagen van 1941 hebben de nazi's, na hun inval in de Sowjet-Unie van juni, daar 34.000 Joden bijeengehaald, vermoord en naar beneden gegooid. Er moeten mettertijd een 100.000 mensen in die mooie, bosrijke buurt zijn afgeslacht en in de diepte achtergelaten. De naam Babi Jar werd in heel Europa, in de hele wereld bekend als een nazi-moordhol, een van de bittere gedenkplaatsen van de 'Endlösung'.

Er staat geen monument op Babi Jar.

'...Ik beef' dichtte Jewgenijewtoesjenko.

Bij een bezoek aan Kiëw in 1960 werd ons dat ook duidelijk.

In 1977, bij een tweede bezoek stond er — sinds een jaar — een indrukwekkend monument, het terrein was goed onderhouden en met tram en bus goed bereikbaar. Wij konden aan de voet Nederlandse strobloemen neerleggen.

Een gedenksteen vermeldt in het Oekrajiens dat hier nazi-slachtoffers vielen, maar verzwijgt dat deze plek allereerst het graf van de Joodse bevolking van de Oekrajiense hoofdstad is geworden.

De massamoord is dezer dagen juist

Duitse neo- en anti-nazi's Een jaar geleden werd de aanslag gepleegd op het Oktoberfest in München (13 doden, 200 gewonden) en dat is op 26 september herdacht. De zelf omgekomen Kohier van de Wehrsportgruppe Hoffmann wordt als de schuldige beschouwd en officieel hij alleen. De politie en de Beierse regering zoeken niet bij de neo-nazi's, hoewel dat maar al te zeer voor de hand ligt.

Genoemde Hoffmann is trouwens pas dezer dagen ervan beschuldigd op 19 secember 1980 de Joodse uitgever Shlomo Levin en diens vriendin samen met een aanhanger in Erlangen te hebben vermoord. Hoffmanns vriendin, die haar bril op de plek van de moord liet liggen, heeft meegeholpen.

Pas nu werd bekend dat de voorzitter van de commissie van onderzoek voor dienstweigeraars in de BRD drie jaar de volijverige aanklager van het beruchte bloedige Volksgericht is geweest. Hij heeft ruim vijftig doodvonnissen geëist.

'Nazi-terreur stopzetten!' eist in München een zg. burgerinitiatief van o.a. de schrijversbond dat een scherp onderzoek in neo-nazikringen eist.

De Aktion Sühnezeichen, een van de belangrijkste Duitse anti-fascistische bewegingen, geleid door de evangelische bisschop Scharf, gaat een ontmoetingscentrum voor de jeugd inrichten in Auschwitz, een km van het kamp, in samenwerking met de Poolse Zbowid. Bij de eerste steenlegging was de burgemeester van West-Berlijn, von Weiszacker, vertegenwoordigd, evenals het Evangelische kerkbestuur en de Judendring van Hessen. Aanwezig was ook Barbara Distel, directrice van de gedenkplaats Dachau.

veertig jaar geleden gepleegd.

Natuurlijk is dat niet vergeten, ook niet wanneer er geen officiële aandacht aan wordt gewijd. Een vijftal personen is onlangs op het station van Kiëw gearresteerd: zij wilden een krans gaan leggen bij Babi Jar. Het waren Joden van elders uit de Sowjet-Unie, die een visum voor Israël hadden aangevraagd en wie dit was geweigerd.

Wel een schrille tegenstelling tot het aangrijpende monument en een krasse inbreuk op de plicht die op öns allen rust de volkerenmoord door het fascisme waakzaam te gedenken.

E.T.

Joods Verzet N a de bevrijding zocht Jacques van de Kar het toen gloednieuwe Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie op en vertelde dat hij een heleboel documentatie-materiaal had. 'Ze antwoordden dat ze het niet nodig hadden. Ze hadden kasten vol.' zo eindigt het middenen hoofddeel van Joods Verzet, terugblik op de periode rond de Tweede Wereldoorlog. In de inleiding staat het verslag van dertig jaar onvermoeid doordrammen om erkenning van wat met recht Joods verzet mag heten. In tegenstelling tot andere landen in Oost- en West-Europa zijn er hier geen aparte Joodse verzetsgroepen geweest, gewapend of niet. Een naar verhouding groot aantal Joden was in het verzet betrokken, in het nationale, algemene verzet in velerlei vormen.

'Maar "Joods verzet" was daar waar alleen Joden waren. Dat zijn de Hollandsche Schouwburg, crèche, Nieuw Israëlitisch Ziekenhuis, Joodsche Invalide en andere gebouwen, zoals 'Zentralstelle' Adama van Scheltemaplein.'

Zo schrijft terecht Jacques van de Kar, die ondergedoken sinds september '43 volop opnieuw deelnam aan het verzet, nu in en om Beekbergen.

Van de Kar, een van die in de jodenbuurt geboren en getogen marktkooplui, begint zijn boek met een sappige beschrijving van de nu zowel uitgemoorde als gesloopte buurt. Een buurt van hard, opgewekt leven, zwaar gedrukt door de crisis en, zoals sommigen zagen, het opkomend fascisme.

De Vissteeg, de Tip Top-artiesten, de ijskarren en lompenkramen, ze staan in een paar rake zinnen weer voor ons.

Na de oorlogsdagen gedemobiliseerd, meldt de schrijver: 'Op het Rembrandtplein en omgeving hebben mijn broer Jules en ik plakkaten op verkiezingszuilen, peperbussen en kale muren geplakt. Het waren altijd dezelfde leuzen: 'Fascisme is moord' of 'Weg met de Duitsers'. Zo begon het. Knokploegen in de Joodse buurt om zich te weren tegen NSB-ers enz., Illegale groepjes, broer Jules wordt verraden.

Hijzelf wordt in 1942 bode bij de 'Expositur' van de Joodse raad.

De schrijver stelt hier terecht de Joodse Raad niet ter discussie. Hij en zijn medestanders maakten er gebruik van.

Honderden en honderden die al waren gepakt hebben zij buiten het bereik van de moffen gebracht, lang niet altijd we-

ten zij of de toen geredden de oorlog hebben overleefd.

Eerst haalden zij mensen uit de HBS aan het Adama van Scheltemaplein; zij hielpen ook mensen zichzelf te bevrijden. Sommigen gingen op karren, bedekt met stro. Treinsleutels kregen enkelen mee om het portier van een derde-klas-treincoupé op weg naar Westerbork te ontsluiten en te vluchten.

Kortom, 1001 stuk voor stuk hoogst gevaarlijke trucs om gepakten te bevrijden, aan deportatie te onttrekken.

Elke man, elk kind dat zo vrijkwam bewijst hoe onzinnig de bewering is dat de Joden zich als vee zouden hebben laten afslachten. Wij weten wel beter.

Een groot deel van het Nederlandse verzet viel na de tweede helft van 1942.

Toen waren de meeste joden weggevoerd en vermoord. De rest zat, goed of slecht, ondergedoken. En het vinden van onderduikplaatsen, we lezen het ook in dit boek, was moeilijk, soms zelfs onmogelijk.

Verder waren alle Joden ten dode opgeschreven; op allen werd gejaagd.

Geen enkele groep kan ooit in zijn geheel, met inbegrip van baby's en senielen, verzet leveren, ook al zijn ze allemaal bedreigd. Juist het familieverband hield vaak extra gevaar voor groep en omgeving in. Geen deel van het Nederlandse verzet, van rechts tot links en uit het midden, van socialisten en gelovigen, of er zaten, uiteraard illegale, Joden in. Voor de Hollandse Schouwburg en Westerbork, verzamelplaatsen vóór de deportaties, noemt de schrijver, die geen namen wil noemen, er nog vele tientallen.

Een groot verzetsman, Waker Süsskind, een Duitse Jood, heeft Van de Kar naar de Hollandse Schouwburg gehaald. Hij werkte daar vooral 's nachts, omdat er dan minder bewaking was, als hij, naast mensen die er officieel uit mochten, anderen officieus ofwel stiekem naar buiten loodste. Het zg. Joodse verzet moest dan aansluiting vinden bij het algemene: wie uit de

Gettostrijder uit: Een vlinder heb ik hier niet gezien, Artia, Praag

Wij roepen op!!

Wij roepen op, dit zeggen wij, die als tweede generatie te boek staan.

In Jeruzalem bij de World Gathering of Holocaust Survivors alwaar Judith aanwezig was als afgevaardigde van het Nederlands Auschwitz Comité is op de slotmanifestatie een plechtige belofte gedaan. Deze belofte hield in 'nooit meer een massavernietiging van het Joodse volk waar ook ter wereld toe te staan' en zodoende de erfenis van onze ouders over te nemen. Maar als wij niet oppassen en niet waakzaam en actief zijn, wordt niet alleen het Joodse volk met vernietiging bedreigd, maar met de huidige wapenwedloop van de afschuwelijkste vernietigingswapens loopt de gehele mensheid gevaar vernietigd te worden.

Wij roepen u op, jonge mensen die zoals wij die erfenis onzer ouders willen aanvaarden, wij roepen u op om met ons in of naast het N A C waarmee wij zelf verbonden zijn, ons te helpen en bij te staan om zodoende te bereiken de wereld waarin wij leven, voor ons en onze kinderen leefbaar te maken, of liever gezegd te houden.

Zodat zij en wij zonder gevaar voor ons leven en zonder angst voor fascisme en antisemitisme kunnen wonen en werken.

Als u ideeën of mogelijke initiatieven heeft, belt of schrijft u ons dan.

Joop en Judith Waterman Ommerenhof 79 1106 XM Amsterdam tel.: 020-964334

Penningmeesterkrabbel Hier ben ik weer met mijn krabbelbabbel.

Wij zitten alweer ruim in de 2e helft van dit jaar en dan begint mijn penningmeestersgeweten te spreken. Het lijkt mij daarom goed u er op attent te maken, dat wij komende maanden starten met onze financiële acties voor 1982. Onze jaarlijkse Herdenking en Reünie vindt plaats op zondag 24 januari 1982 en de zaal in de RAI is reeds besproken.

Dus lieve mensen noteer nu vast deze datum. U weet, de prijzen stijgen nog steeds, tracht a.u.b. zoveel mogelijk voor ons comité te reserveren en verras ons straks met vorstelijk ingevulde acceptgirokaarten.

Mijn dank spreek ik uit voor degenen die ons tussendoor hebben verrast met een bijdrage, misschien doet goed voorbeeld goed volgen.

N u ik bezig was u financieel warm te maken voor ons comité, dwalen mijn gedachten af naar de huidige toestand op onze planeet en de op gang zijnde bewapeningswedloop en ik vraag mij af: 'waar ben ik mee bezig?'

Ik realiseer mij echter dat het juist nu meer dan ooit nodig is onze stem te laten horen onder ons motto 'Nooit meer Auschwitz', hetgeen inhoudt: tegen fascisme en onderdrukking van de vrije meningsuiting, tegen vervolging om ras, geloof en wereldbeschouwing en vóór de Wereldvrede!

Ik droom verder en zie de mens met zijn scheppingsmogelijkheden op alle gebieden van kunst, wetenschap en techniek. Ik begrijp dan niet waarom de mens niet in staat zou zijn een we-

reld te scheppen waarin onze kinderen, klein- en achterkleinkinderen zouden kunnen leven zonder vrees voor een mensonterende oorlog met een atoomparaplu boven hun hoofd.

De mens beschikt over de technische middelen om de gehele oppervlakte der aarde in kaart te brengen en kan bovendien door de lucht- en ruimtevaart nauwkeurig een balans opmaken van ale rijkdommen die moeder aarde bewaart in haar bodem om de mensheid in stand te houden. De computers kunnen daarbij bijzonder goed en snel hun rekenwerk verrichten.

Wij leven snel en wat vandaag utopie lijkt, kan morgen werkelijkheid worden. U heeft misschien wel eens gelezen en gehoord van de schorpioen. Dit is een gevaarlijk en spinachtig insect, levend in tropische en subtropische gebieden. Hij heeft in het spitse uiteinde van het achterlijf een gif-stekel zitten, waarmede hij zijn vijanden een dodelijke steek kan toebrengen. Van dit beest wordt verteld, indien hij in gevaar is en geen uitweg vindt, dat hij zich dan zelf die dodelijke steek toedient en ik vraag mij af: 'wat is de mens, met al zijn vernuft en geest, dan meer dan die schorpioen'?

Wij zijn immers met onze atoombommen, chemische oorlogsmiddelen en zelfs met de allernieuwste z.g.n. conventionele wapenen, zover gevorderd, dat wij bij een nieuwe oorlog ons overgeven aan totale zelfvernietiging.

In mijn droom zie ik dat de grote wereldmachten, gedwongen door de weerstand en massale acties van de burgers en ook uit zelfbehoud, om de

Vervolg van pag. 7.

den. De schrijver zegt het zo: 'De doden worden wel herdacht en een enkele Joodse held kreeg een brug naar zich vernoemd, maar eerbetoon bij het leven is mooier.'

Inderdaad, dit boek, uitstekend verzorgd door de Stadsdrukkerij, maakt iets goed wat veel te lang is verzuimd: erkenning van de stille daden van de vervolgden zelf om de vijand te weerstaan en de medemens te helpen overleven.

E.T.

naziklauw loskwam had een onderduikadres nodig en die waren er in de eerste en vaak zwaarste periode van de vervolging veel te weinig.

Jacques van de Kar heeft een forse bijdrage geleverd op een gebied waar de meeste literatuur over oorlog en verzet vrijwel overheen loopt. Enkele vlekjes o.a. in de samengevatte voorgeschiedenis van de Nederlandse Joden en de vertaling van wat Hebreeuwse woorden laten we nu maar daar. Een dubbele bijdrage: in onze kennis van onze smartelijke historie en in het delgen van een ereschuld aan wie streden onder de allermoeilijkste omstandighe-

Jac. van de Kar, Joods verzet. Terugblik op de periode rond de Tweede Wereldoorlog. Stadsdrukkerij van 1981, prijs ƒ 21,90.

tafel gaan zitten om zich, geadviseerd door economen en andere wetenschappers en geleerden, te gaan bezinnen op een nieuwe, gemengde wereldeconomie.

Dit houdt in als eindresultaat een wereld onder strenge controle met behoud van het particulier initiatief, maar de oorlogsindustrie in zijn totaliteit (conventionele, chemische en atoomwapenen) zal worden ontmanteld en onder beheer worden gebracht van de Centrale Macht, die ook zal moeten zorgen voor internationale wetten en het naleven daarvan. Een belangrijk onderdeel is ook het tegengaan van de vervuiling van bodem, zeeën en wateren.

Dit is in het kort mijn droom. De volksmond zegt: 'dromen zijn bedrog'. Wie zal het zeggen? Zeg nooit 'nooit'!

Terug in de werkelijkheid en klaar wakker zeg ik: 'er moet iets dergelijks gebeuren, want anders vrees ik dat die oorlog gaat komen mèt of zonder neutronenbom. ' Frits Degen

Eindstation Auschwitz De uitgeverij en boekhandel Van Gennep heeft met 'EINDSTATION AUSCHWITZ* van E. de Wind wat zij noemt de integrale fotografische herdruk opnieuw onder de aandacht gebracht, met een nieuw nawoord van de schrijver.

Dit vaak stukgelezen boek (ook door de primitieve vervaardiging destijds) was een van de allereerste kampverslagen, het leven van een practiserend arts in Auschwitz.

Naast het voordeel (t.o. van de man in het buitencommando) van wat meer voedsel en een weinig beter comfort, was het vooral het door het verhaal geweven geluk dat man en vrouw mochten smaken elkaar te ontmoeten, moreel te steunen en bij te staan. Factoren die de wil te overleven sterkten.

Zijn werk stelde hem echter voor het dilemma: de zieke mensen het leven proberen te verlengen, maar ook moest hij de vele patiënten afstaan, de geselecteerde slachtoffers, voor wie het eindstation de gaskamers betekende.

Het boek is het herlezen en bezitten ten volle waard.

J. I. Furth 175362 E. de Wind, Eindstation Auschwitz.

Amsterdam, Van Gennep, 1981.

200 blz., prijs ƒ 14,95.