Auschwitz Bulletin, 1981, nr. 06 November December

nederlands auschwitz comité

25e jaargang nr. 6, november, december 1981

Secr.: E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75.088 Gem. giro: 4875500, postgiro: 293087 t.n.v. NAC Redaktie: E. Tas, Amsteldijk 23, tel. 020-795716,1074 HS Amsterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam (Zuid-Oost), tel. 020-972869.

Hollanditis... omdat wij mensen zijn Wij weten het allemaal; in Brussel, in Frankfurt is het nog pas uitgesproken: de nazi's hadden vier jaar nodig om in Auschwitz vier miljoen mensen te vermoorden. In een kernoorlog kan dat — en gebeurt het — in enkele seconden. Daarom waren wij en al onze vrienden die nog een voet kunnen verzetten in Amsterdam, op het Museumplein, op de Dam of ergens tussenin, op die onvergetelijke 21ste november.

Een en al Hollanditis wat de klok sloeg. De 35 tv-ploegen konden het constateren. De vijftien Amerikaanse activisten tegen het kernwapen, de Cambridge-studenten, de Australiërs en Canadezen en de bussen vol Westduitsers, Belgen en Fransen deelden mee in de heilzame bacillen.

'Zo mooi dat alle leeftijden meedoen', vonden een paar jongelui en doelden op de mensen die de Auschwitz-vlag droegen. En je zag inderdaad wuivende bejaarden achter alle ramen van hun rusthuizen, waar — wat waren het? — stoeten, menigten, mensenstromen langs bruisten. Een vrolijke, zachtmoedige, een vriendschappelijke en ook vastberaden stemming, een natuurlijke saamhorigheid, iets wat niemand voor mogelijk had gehouden en dat nu bovenkwam door het ondenkbare gevaar dat toch niet ver weg blijft.

We leven in een tijd van records, een recordtijd hoeft dat niet te zijn. Alles moet liefst het eerste, maar zeker grootste, machtigste, snelste of knapste zijn. Er is voor het heel gewone, alledaagse gevoel en inzicht dat je vast en zeker wilt leven die term Hollanditis bedacht en als eretitel aanvaardt. Onbetwist is dat in Europa dag in week uit burgers te hoop lopen. Waarom? Omdat zij het leven stellen boven machtsgeweld. Dat drukte de mensenzee op, om, van en naar het Amsterdamse Museumplein uit. 'Omdat wij mensen zijn', staat op een brug.

Serieuze sociale onderzoekers, die maar hoogst zelden zulke massa's gelijktijdig in het vizier krijgen, hebben met serieuze methoden geschat — wat anders — dat het om zo een 400.000 personen ging. De toeschouwers thuis en soms ook van elders laten we nu maar rusten. Rekent u zelf maar het percentage van onze bevolking uit, de toeristen mogen er gerust bij. En dan de sympathie van de velen die om welke reden dan ook er niet bij konden zijn, maar via radio en tv meededen.

Toch, wij zijn het niet vergeten: deze goedgemutste happening was geen lolletje. Er zijn veel behartenswaardige woorden gesproken op dat plein. U weet dat via de radio. Wie erbij was heeft ze meestal niet gehoord, maar wel de zin van die woorden belichaamd.

Het is de hoogste tijd, maar wel het juiste moment. N u u dit leest zijn er onderhandelingen van de Grote Twee, aan de gang: dat is alvast een stap. Je hoeft geen koffiedik te kunnen kijken om te vatten dat die gesprekken aan het grote meer lang zullen duren. Maar

tenminste wordt er na twee jaar tussn de twee supermachten over raketten althans gepraat. En wel, zoals ieder weet, over raketten in Europa, dus over leven en dood van ons allemaal.

Daar worden de regeerders in ons werelddeel, laat staan wij gewone burgers, niet in betrokken, zelfs niet formeel gehoord. Alleen wordt er achter gesloten deuren door twee woordvoerders van de macht gepraat, nadat een groter deel van de bevolking dan ooit tevoren zich op straat heeft vertoond en zo geuit. In hetzelfde Amsterdam, dat als massa-demonstrant alweer 'de kroon droeg van Europe' kwamen gelijke klanken van de hoorzittingen van de Wereldraad van Kerken en van het congres van vrouwen uit de hele wereld voor vrede.

De Hollanditis heeft wijd om zich heengegrepen. Kort samengevat: wij willen leven. Of, zoals een piepjonge demonstrant op een bord rond droeg: Ik wil ook groot worden.

Wij hebben het al op onze manier uitgedrukt: de wereld mag geen Auschwitz worden, we blijven het zeggen.

En we blijven pal staan. Zolang wij leven. En voor wie na ons komen. Hollanditis heerst nooit genoeg.

Auschwitz herdenking

24 januari 1982

Op 24 januari 1982 wordt de bevrijding van Auschwitz herdacht. Zoals gewoonlijk door een korte plechtigheid op de Nieuwe Oosterbegraafplaats en vervolgens door een reünie in het RAI-restaurant, beide te Amsterdam!

Om 12 uur precies verzamelen wij ons bij de ingang Kruislaan. Bij het monument 'Nooit meer Auschwitz' zal wethouder W. Polak namens de (dan afwezige) burgemeester een korte toespraak houden en zullen wij bloemen leggen.

Aansluitend zullen wij allen in het RAI-restaurant deelnemen aan de lunch, die ons evenals vorige jaren wordt aangeboden door de gemeente Amsterdam.

Onze reünie zal worden opgeluisterd door Martine Bijl, begeleid door Henk van der Molen, met hun répertoire. Het koor van de Liberale Joodse Gemeente Amsterdam o.l.v. Joppe Poolman van Beusekom zal eveneens voor ons optreden.

Gratis kaarten voor de reünie (inclusief lunch) zijn te bestellen bij mw. E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel. 020-905310. Doet het vlug!

NAC

D e zaak Hausberger

In Brussel

'Wij fotografeerden alles en nog wat', heeft burgemeester Hausberger in december 1980 gezegd tegen de Nederlandse, in Wenen gevestigde journalist Jules Huf. Het ging om een foto waarop een galg, drie gehangenen en Hausberger zelf in SS-uniform. De uniform van de 1ste SS-Infanteriebrigade, waartoe de burgemeester van het Tyroolse Mayrhofen behoorde en waarin hij zowel in de Oekrajine als in Nederland heeft 'gediend'. Hij zou toevallig bij de wandaad voorbijgekomen en toen door een compaan gekiekt zijn.

Hij zou op de hoofden van in een moeras gedreven Joden hebben geschoten, zoals hij in zijn Heimat Mayrhofen in 1942 zelf vertelde. 'Alles Lügen', zeg hij nu. Ook zou het een leugen zijn dat mevrouw Hausberger redacteuren van het blad 'profil' een gratis vakantie in het fraaie Alpenstadje had aangeboden, als zij niet over dit oord en zijn burgervader zouden schrijven. Ter geruststelling van onze lezers: de vakantie ging niet door, het gevreesde, artikel verscheen.

Het Internationale Initiatief van verzet en vervolgden tegen SS-bonden en nazi-propaganda en tegen verjaring van nazi-misdaden (denk aan de massa-demonstraties in Keulen in 1978 en te Straatsburg in 1979) is bijeen geweest te Brussel, waar destijds de oproep werd opgesteld waaraan zovele organisaties van oud-verzetsmensen en vervolgden gehoor hebben gegeven. Er waren nu 74 organisaties, waaronder veel Belgische, vertegenwoordigd.

Ditmaal stond, hoe kan het anders, de dreiging van de kernwapenwedloop en daarmee van een derde en laatste wereldoorlog in het middelpunt van de aandacht. Er werd gewaarschuwd tegen een 'wedloop met de dood' en een 'atoom-holocaust'. Toeneming van (neo-)fascistische aanslagen, verbreiding van de zg. Auschwitz-Lüge en schoonwassen van Hitier en de zijnen eisen onze activiteit, verklaarde ook Maurice Goldstein, de voorzitter van het Int. Auschwitz Comité.

Een voorstel van de organisatie van Franse oud-gevangenen, de FNDIRP, om in september 1982 tegen de nieuwe superbewapening en de dreiging van totale vernietiging der mensheid een internationale bijeenkomst te houden op het terrein van het kamp Mauthausen werd gunstig ontvangen. Het zal dan 40 jaar geleden zijn dat de massadeportaties begonnen en tevens dat het verzet (vooral in West-Europa) grote vormen aannam.

Het N A C , dat geregeld aan het werk van het Internationale Initiatief deelneemt, was op de vergadering in Brussel vertegenwoordigd.

Een en ander kwam ter sprake in een proces te Wenen. Niet tegen de oudSS-er. Maar door deze aangespannen tegen Franz Klar van de Oostenrijkse Verzetsbeweging, die de brochure 'Von der Mordbrigade ins Bürgermeisteramt' redigeerde. Een brochure die ook in Nederland bekend is en de grondslag vormt voor de ook door het N A C geuite wens dat de reisorganisaties hier Mayrhofen zullen mijden, zolang Hausberger daar burgemeester is.

De toevloed van Nederlandse toeristen is daarop deze zomer sterk geslonken, soms tot geen 60 procent van 1980.

Een reclamecampagne hier te lande werkte averechts. En dan: Mayrhofen zit met vijf plaatsen elders in'een soort kuurbond. Luxemburgs Bad Mondorf stapt daar nu uit, de andere zullen wel volgen. Klap op de vuurpijl.

Het 'Ehrenbeleidigungs'proces (want zo heet dat) te Wenen werd na enige uren hoor en wederhoor voor onbepaalde en waarschijnlijk lange tijd opgeschort.

Wat wij deden U houdt onze krant weer in handen, na enige tijd. U leest iets over de komende herdenking in het nieuwe jaar.

Maar ook tussen de verschijningsdata van ons blad blijft het N A C actief. In eigen land plegen wij aanwezig te zijn bij alle ons betreffende aangelegenheden. Het N A C was vertegenwoordigd bij de jaarlijkse herdenking in het Oranjehotel te Scheveningen, op het Expogé-congres in Kerkrade en de landdag van de Landelijke Kontaktgroep Verzetsgepensioneerden (LKG) in Den Bosch. Wij feliciteerden Tom Stamer, o.a. redacteur van Aantreden met zijn 70ste verjaardag en de Liberaal Joodse Gemeente met haar 50-jarig bestaan. Wij waren bij de opening (door staatssecretaris van Leijenhorst) van de tentoonstelling 'Nederland tolerant?' in het Anne Frankhuis.

Na de moorddadige bomaanslag bij de synagoge te Antwerpen namen wij deel aan de protestdemonstratie bij de Dokwerker, waar men eigenlijk alleen

zou opkomen tegen discriminatie van Joden in de Sowjet-Unie. Natuurlijk beleefden wij in het Amsterdamse stadhuis de verschijning van 'Joods verzet' geschreven door onze vriend Jacques van de Kar, die toen met zijn vrouw en zijn 'duikmoeder' het verzetsherdenkingskruis mocht aanvaarden.

Over het officiële bezoek aan Washington van onze voorzitster zult u nog meer horen, de resolutie die zij meebracht uit Frankfurt vindt u in dit blad, evenal een verslagje over ons bezoek aan Brussel.

Alweer in het Anne Frankhuis luisterden wij naar Ida Vos, die voorlas uit haar juist verschenen jeugdboek 'Wie niet weg is wordt gezien'; ook daarover meer in ons komend herdenkingsnummer.

Natuurlijk, dat begreep u al, hoorde ook ons comité tot de ontelbare organisaties die in Amsterdam opriepen tot 'de' demonstratie, die van 21 novem-

ber. Wie, ook van ons, een been had om op te staan, deed mee. Wie niet, zat voor radio en buis. Net als u, ongetwijfeld. Wij stelden ons ook op de hoogte van de hoorzitting van de Wereldraad van Kerken in de VU en van het vrouwencongres tegen kernwapens in het Tropeninstituut, ook in Amsterdam.

O p de Erebegraafplaats te Overveen en in de Haarlemse Schouwburg nam ons comité deel aan de Hannie Schaftherdenking temidden van een lange reeks jeugdorganisaties en van verzetsstrijders.

Voor evenwichtige ontwapening Resolutie Int. Auschwitz Comité Het Presidium van het Internationaal Auschwitz Comité was op 28 en 29 november in Frankfurt a/M bijeen. Het Int. Auschwitz Comité vertegenwoordigt overlevenden van dit concentratiekamp, de weinige getuigen van de volkerenmoord, die in vier jaar tijd in Auschwitz aan ongeveer vier miljoen mannen, vrouwen en kinderen werd voltrokken. De krankzinnige bewapening en de vele malen overmatige kernbewapening in Europa kunnen binnen luttele seconden voeren tot een volkerenmoord gelijk aan die van Auschwitz.

De Europese volkeren hebben op indrukwekkende betogingen in Amsterdam, Bonn, Brussel, Boekarest, Londen, Madrid, Parijs, Potsdam, Florence en Lissabon laten zien welke weg naar vrede zij verlangen.

Wij bezweren de verantwoordelijke staatslieden van de hele wereld om met alle hun ten dienste staande middelen wegen te zoeken naar evenwichtige ontwapening.

Met de door een dergelijke politiek vrijgekomen reusachtige geldmiddelen zou de verschrikkelijke honger in de wereld overwonnen kunnen worden.

Schadevergoeding voor beul Lichte straffen voor een miniem groepje moordenaars van Majdanek was nog niet genadig genoeg. Tegen de SS-beul Reinartz werd het proces eerst geschorst en nu definitief gestaakt wegens diens hartkwaal. Hij krijgt nog schadevergoeding ook wegens schade ondervonden door voorlopige hechtenis. Proceskosten e.d. komen ten laste van de staatskas der Bondsrepubliek.

Dit is geen verzinsel. Het gebeurde op 6 november in Düsseldorf. De rechtbank gaat ervan uit dat het behandelen van alle werkzaamheden van een kampbeul, stuk voor stuk, een te tijdrovende zaak voor de verzwakte dader is.

Wij hebben al meermalen erop gewezen: 'De massamoord werd in enkel afzonderlijke daden gehakt en de moordbende van de SS in afzonderlijke daders. En dan moet voor iedere dader een of meer concrete daden tot in kleinigheden worden bewezen.

De moordmachine Majdanek wordt in onderdelen uitgesplitst in plaats van het vrijwillige invoegen van alle SS-bewakers in de moordmachine strafrechtelijk als bewuste en gewilde samenwerking te beoordelen met als doel het gewelddadig, uit minderwaardige beweegredenen, achterbaks en wreed doden van een groot aantal mensen.' Wij halen maar eens de Westduitse publicist Klaus Poweleit aan.

'Heimtückisch und grausam', achterbaks en wreed, zo omschrijft de Bundesverfassung. de Botidsgrondwet, moord. Een SS-er die een groep Joden

had bijeengedreven en gezegd: 'Dames en heren, wij maken u af' en ze vervolgens door scherpschutters recht in het hart had laten schieten, zodat ze op slag dood waren, deed volgens die definitie niet aan moord. Niet achterbaks, niet wreed.

De nu ten dele veroordeelde Majdanek-SS-ers zijn niet alleen door verdedigers en aanhangers toegejuicht, maar ook bijzonder vertroeteld door ene Josefine Jürgens, die niet moe werd haar beschermelingen als zondebokken en lammeren af te schilderen. Dit namens de 'Stille hulp', aan nazimisdadigers wel te verstaan en dat sinds 1945. Deze hulpkrachten lukte het herhaaldelijk b.v. nazimisdaden op dode of verdwenen moordenaars af te schuiven. In mei van dit jaar mocht Jürgens voor haar menslievende bemoeiingen het Bundesverdienstkreuz in ontvangst nemen. Dit moest zij nu echter teruggeven. Ook lid van de SPD (wat zij bleek te zijn) mocht zij niet blijven. De SPD, de socialistische partij, heeft onlangs, na eindeloos aandringen van veel leden, haar lidmaatschap onverenigbaar verklaard met dat van de H I AG, de club van oud-SS-ers. Het werd wel tijd.

Intussen gaat in de rechtszalen de stille verjaring voort. Hubert Gomerski, berucht slachter van Sobibor, kan zijn derde proces te Frankfurt niet aan.

Eerder tot levenslang en 15 jaar tuchthuis veroordeeld, maar niet gestraft, mocht hij nu naar het ziekenhuis. Weg proces, ten derde male.

Bevrijders bijeen in Washington In Amerika bestaat sinds enige jaren een instelling die de herinnering aan de slachting van de Europese Joden levendig wil houden. Deze US Holocaust Memorial Council (Amerikaanse Raad ter herinnering aan de Holocaust) heeft een Internationale Bevrijdersconferentie bijeengeroepen en wel te Washington, van 26 to 28 oktober j.1. Zo vond in het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse zaken een bijeenkomst plaats van voornamelijk slachtoffers uit alle Europese landen die aan de oorlog tegen Duitsland met eigen strijdkrachten hebben deelgenomen.

Onder de 500 conferentiegangers bevond zich een door onze regering uitgezonden delegatie van zeven personen onder leiding van dr. L. de Jong, oud-directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. De voorzitster van het Nederlands Auschwitz Comité, Annie Fels-Kupferschmidt, was hiervoor uitgenodigd, evenals een andere oud-Auschwitzer, A.F. van Velsen, oud-kolonel der mariniers.

Annie Fels heeft in een voorbespreking op de Nederlandse ambassade te Washington verteld over het werk van ons comité (dat naar dr. de Jong zei, in N e derland in hoog aanzien staat) en ook van onze ervaringen met de WUV. De conferentie werd voorgezeten door Elie Wiesel, ook een oud-gevangene van Auschwitz, nu hoogleraar in Harvard, die in het Engels, voordien in het Frans heeft gepubliceerd en van Poolse afkomst is. O p zijn bijdrage, vooral over de massamoord, komen wij nog terug.

De verdediger van de voormalige SSpolitiechef van Warschau heeft onder meer het getto daar als een soort ziekenpost voorgesteld — hij had trouwens allang in een boek 'de Nazi-rassenkunde opnieuw geformuleerd'.

Galinski, voorzitter van de Berlijnse Joodse gemeente, eiste een uitspraak van een ereraad van juristen.

Overigens is voor het eerst, na 36 jaar, in de BRD een onderzoek ingesteld naar het optreden van nazirechters, de moordenaars in toga, die voorzover in leven, allen van hun pensioen genieten.

Daarvoor hebben de verzetsmensen ontelbare documenten moeten opstapelen, zij en niet de justitie.

PENNINGMEESTERKRABBEL Beste mensen. O p het moment dat ik dit schrijf zijn onze acceptgirokaarten circa 10 dagen geleden verzonden en ongeveer 200 stuks zijn al binnen.

Voor deze vlugge begunstigers onze hartelijke dank, maar dit is nog maar een klein gedeelte. Mag ik alle anderen vriendelijk verzoeken dit goede voorbeeld te volgen. Het is voor ons comité bijzonder prettig vroegtijdig te weten waar we financieel aan toe zijn voor 1982. Mag ik dit keer een extra beroep op u doen om een zo hoog mogelijk bedrag in te vullen, omdat ons door de overheid is verzocht aan de in 1982 op te richten permanente tentoonstelling in Westerbork een bronzen beeld te schenken, gelijk aan het door ons geschonken exemplaar in het Nederland-

se 'Blok' te Auschwitz in Polen.

Bovendien was het september j.l. 25 jaar geleden dat door een paar actieve overlevenden uit de concentratiekampen ons Nederlands Auschwitz Comité werd opgericht. Dit feit mag toch ook wel een stimulans zijn om ons financieel extra te begunstigen. U weet dat wij in principe alles wat wij doen en organiseren u gratis aanbieden, maar zonder uw financiële steun zijn we nergens.

Ons werk is nu méér dan ooit noodzakelijk en dat wij grote waardering genieten bij de overheid en parlement daarvan getuigt de brief die wij van het ex-Tweede Kamerlid de heer J. J. Voogd mochten ontvangen.

W U V en n o g wat Uit 'Aantreden' van november 1981 namen wij een stukje over de WUV over van de hand van J. B. Vlam. De Expogé secretaris Tom Stamer was zo vriendelijk ons alvast zijn artikel uit het komende Kerstnummer toe te sturen: hartelijk dank!

Het causale verband en de 'omgekeerde bewijslast' Een veel omstreden punt, zeker wat haar uitvoering betreft, kreeg ook in de Vaste Kamercommissie veel aandacht.

Gewezen werd daarbij op de wat vage zin bij de uitvoeringsmaatregelen voor de WUV nl. 'Daarbij wordt rekening gehouden met inzichten en ervaringen van de medische wetenschap met betrekking tot de relatie tussen vervolging en de geestelijke en lichamelijke gezondheidstoestand'. De tegenstrijdigheid in het wel aanvaarden — medisch gezien — van het causaal verband, en de wens om van de medische adviseurs te verlangen, dat zij het bewijs leveren, dat een bepaalde ziekte of gebrek niet als gevolg van de oorlog is ontstaan, is niet in oveenstemming met de wettekst.

Het aantal gevallen, waarin de vervolgde niet kan bewijzen dat er een causaal verband is, en de medicus niet dat er geen relatie is, vormen volgens de Vas-

te Kamercommissie een grijs middenveld waar tamelijk heimelijke beslissingen worden genomen. Gevraagd werd of het niet zinvol zou zijn om hierover op korte termijn advies te vragen aan de Gezondheidsraad. De Staatssecretaris van CRM merkte met betrekking tot het begrip causaal verband op, dat in de Wet het 'voorondersteld verband' is ingebouwd. De aanvragers van een uitkering wordt derhalve het voordeel van de twijfel gegund.

Niet opnieuw Duitse schadeloosstellingen voor Nederlanders In enkele Nederlandse dagbladen hebben enige maanden geleden berichten gestaan, dat de Duitse regering besloten had een uitbreiding aan de bestaande regelingen terzake te geven door 'Smartegeld ook aan niet-Joden uit te keren'.

Dat is voor verschillende Nederlanders aanleiding geworden de vraag te stellen of er wellicht ook voor hen een uitkering mogelijk zou zijn.

In de betreffende richtlijn van de Duitse regering staat: 'dat er nog slechtoffers van niet-Joodse afstamming zijn, die door nationaalsocialistische maatregelen van geweld schade aan de gezondheid hebben geleden en zich in een bijzonder slechte

Waarde vrienden, Nu ik uit de Tweede Kamer ben teruggetreden en uit dien hoofde geen bemoeienis meer zal hebben met de zaken van oorlogsgetroffenen, heb ik er behoefte aan U hartelijk dank te zeggen voor de grote medewerking welke ik vele jaren van U ontving. Zonder dat was veel van mijn werk onmogelijk geweest. Met veel respect heb ik Uw arbeid en de toewijding daarbij ervaren, en ik wens U gaarne, ten behoeve van de oorlogsgetroffenen en van Uzelf, veel goed en voldoeninggevend werk toe.

Met vriendelijke groet, Joop Voogd.

Ik besluit deze babbel met de hartelijke groeten en gezondheid voor de heer J. J. Voogd en u allen.

Frits Degen penningmeester

toestand bevinden, doch op formele gronden geen schadeloosstelling konden ontvangen...' en dan volgen de bepalingen op grond waarvan alsnog een schadeloosstelling te verkrijgen is, alsmede de maximale grootte daarvan.

De richtlijn heeft een grote beperking, namelijk schade aan de gezondheid en geen andere uitkering op grond van de wetten terzake. Bovendien deelt de Duitse regering mede op vragen daaromtrent dat de Bondsrepubliek door het met het Koninkrijk der Nederlanden afgesloten financiële verdrag van 8 april 1960 de door nationaal-socialistische vervolgingsmaatregelen getroffen Nederlandse onderdanen globaal heeft schadeloos gesteld. De uitwerking en verdeling van de beschikbaar gestelde gelden is door de Nederlandse autoriteiten verricht.

Met het vorenstaande wordt gedoeld op de Cadsuregeling, welke in het begin der zestiger jaren tot uitvoering is gebracht.

Het moge duidelijk zijn, dat de nieuwe Duitse richtlijn derhalve geen mogelijkheden voor Nederlandse onderdanen biedt om alsnog een schadeloosstelling te verwerven. Het heeft geen zin verzoeken daarover in te dienen.

De Duitse regering betreurt, dat door een onvolledige publikatie in de N e derlandse pers, verwachtingen zijn gewekt, welke niet gehonoreerd kunnen worden.