Auschwitz Bulletin, 1982, nr. 02 Februari

26e jaargang nr. 2, februari 1982

nederlands auschwitz comité

Secr.: E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel.: 020-905310 bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek. 40.01.75.088 Gem. giro- 4875500, postgiro 293087 t.n v. NAC Redaktie: E. Tas, Amsteldijk 23, tel. 020-795716, 1074 HS Amsterdam Administratie krant: D. van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam (Zuid-Oost), tel 020-972869.

Hoog tijd Verslag doen van en opwekken tot herdenken, we doen het geregeld, het is haast ons dagelijks werk. Hoe zou het komen dat we nog nooit zoveel mensen op de Nieuwe Oosterbegraafplaats hebben gezien en nooit zoveel deelnemers aan onze reünie? Het aantal overlevenden neemt uiteraard steeds af. Een doorsnee van de hele bevolking van Nederland zagen wij op 24 januari, oud en jong, mensen uit alle kringen en alle windstreken, uit Israël, Amerika, uit België en Frankrijk, van ministers tot schoolkinderen en alles daartussen. Dank aan allen, aan die prominenten, laten wij alleen de ministers Gardeniers en van Thijn noemen, of wethouder Jan Wolf van Diemen, aan de artiesten, Martine Bijl en Henk van der Molen, de koorzangers en zangeressen, aan alle, meest onzichtbare functionarissen, vooral van de gemeente, maar ook van de RAI, aan de medewerkers aan de krant en op vele, vele gebieden meer.

De grote opkomst was stellig niet toevallig. Als wij op de begraafplaats staan, herinneren de bloemen op de gebroken spiegels aan de mensen die wij verloren. Het 'nooit meer Auschwitz' in het staande glaspaneel richt zich op heden en toekomst.

Auschwitz, de massavernietiging, is voor niemand vandaag alleen verleden.

Het is een dreiging nu. Dat brengt de mensen in beweging, de ouderen en de heel jongen, mensen die de Auschwitz-tijd doorleefden en zich nu inzetten, 'opdat de Hollanditis, de hoop voor de toekomst van onze kleinkinderen, zich zal verspreiden over de hele wereld'.

Zorgen maakt men zich om wat er kan gebeuren en natuurlijk ook over wat er gebeurt. O p zoveel plaatsen op aarde, maar in het bijzonder daar waaraan wij loodzware herinneringen bewaren: Polen. Het land ook waar wij nog pas

FEBRUARI een paviljoen hebben ingewijd voor de Nederlandse slachtoffers van Auschwitz. In het museum Auschwitz zetelt ook het Internationale Auschwitz Comité waarvan wij het presidium deze zomer in Amsterdam mochten ontvangen. In Polen leven ook nog heel wat van onze lot- en lijdensgenoten.

Des te ontstellender zijn voor ons de berichten over de heersende oorlogstoestand en het inrichten van kampen voor 'internering' van mensen die voor hun rechten opkomen.

Teleurgesteld en verontwaardigd kunnen wij alleen protesteren en hopen dat ook Polen een democratische, een menselijke weg vindt uit zijn moeilijkheden en naar een beter bestaan.

O p donderdag 25 februari gaan wij naar het Mr. Visserplein om de staking te gedenken die dan 41 jaar achter ons ligt.

Het défilé langs de Dokwerker begint om 5 uur. Er zijn al heel veel sympathie-betuigingen gekomen.

Ook wij zullen, na het Amsterdamse gemeentebestuur en het Februaricomité onze bloemen aan de voet van het monument neerleggen. Stellig samen met heel velen van u.

Tot de 25ste.

NAC

Oud kwaad Nieuwe gevaren van vernietiging en onderdrukking bedreigen ons. En het oude kwaad is nog niet eens van de aarde verdwenen. Eén, maar een duidelijk voorbeeld uit helaas vele. Gomerski, een 'Brenner', d.i. de hoofdmoordenaar van Sobibor. In november '81 is zijn proces gestopt, voor de derde maal. Hij loopt kans ziek te worden.

Een klinisch onderzoek moet uitmaken of hij tegen de rechtszaal kan.

Voor de vierde maal. De moord op de — alleen uit Nederland al — 34.000 Joden is niet zo vlot stopgezet.

Ander voorbeeld. Een doortrapte nieuweling in het oude spoor is Manfred Roeder, ex-advocaat, aanprijzer van de Auschwitz-Lüge, bereid 'ieder in zijn gezicht te slaan die opnieuw opstaat om de leugen van de zes miljoen vergaste Joden te vertellen'. Hij organiseert sinds 1974 nazi-actie en -terreur, is vaak veroordeeld en weer vrijgelaten, uitgeweken en naar de Bondsrepubliek teruggekeerd. N u wordt hij eindelijk met enige volgelingen berecht.

Neo-nazi's als deze zijn druk in de weer: de aanslag op een Joods restaurant in West-Berlijn heeft een baby het leven gekost; bommen ontploften in Antwerpen, in Wenen en Parijs, alles antisemitisch geweld: het spoor leidt naar neo-nazi's en hun trawanten. Bedreigingen tegen vooraanstaande Joodse antifascisten zijn ook in ons land verre van ongewoon.

Trouwens, het blijft niet bij anonieme briefjes en pamfletten. Ondanks duidelijke uitspraken van het parlement blijken er nog geregeld niet-Joodverklaringen te worden afgegeven, een vorm van discriminatie die niet alleen schandelijk en daarom verboden is, maar de gruwelijke beelden oproept die, zo dachten wij, naar de geschiedenisboeken waren verbannen. Gelijk elke discriminatie van Joden, waar ook.

Zodat, wij schreven het al meermalen, herdenken van Auschwitz zowel als van de Februaristaking niet allereerst is terugdenken, maar juist op je hoede zijn. Eigenlijk was het altijd zo, maar het is nu wel hoog tijd. Voor iedereen.

Oproep van het Februaricomité

NAWOORD

H E R D E N K T DE FEBRUARISTAKING 1941

Medeburgers, O p donderdag 25 februari herdenken wij opnieuw de staking van meer dan 300.000 mannen en vrouwen tegen het wegvoeren van onze Joodse landgenoten door de nazi's, welke op 25 en 26 februari 1941 plaatsvond.

Deze februaridagen 1941 zijn voor altijd in de herinnering gegrift, omdat die moedige daad van honderdduizenden mensen in Amsterdam en wijde omgeving de solidariteit en het verzet toonde tegen de antisemitische terreur van het fascisme.

De Februaristaking 1941 was het signaal tot grootscheeps verzet; zij verhinderde de tot standkoming van een Mussert-regering en zij vormde een belangrijke aansporing voor de actieve en passieve weerbaarheid van zovelen in de latere, donkere oorlogsjaren.

Aan dit vlammende protest van de bevolking van Amsterdam, de Zaanstreek, het Gooi, Utrecht, zo ook de arbeiders van Hoogovens in IJmuiden, ging de oproep van de illegale Communistische Partij, 'Staakt, staakt, staakt!!' vooraf, die de vonk in het kruitvat van woede en verontwaardiging was.

De Februaristaking kon rekenen op de daadwerkelijke ondersteuning van het overgrote deel van de bevolking van Amsterdam en omstreken. Zij was een felle, onvergetelijke reactie op het arresteren en wegslepen van honderden Joodse mannen op het plein, waar nu De Dokwerker staat. Zij werden naar de vernietigingskampen weggevoerd.

Groot was de verontwaardiging; de woede steeg ten top tegen deze schandelijke terreurdaad van de nazi's.

Het is nodig ook nu, 41 jaar later, daaraan te herinneren, omdat weerstand tegen fascisme, racisme en antisemitisme een actueel gebeuren blijft.

Wij zijn dit tegenover de massa's stakers van 1941 en in het bijzonder tegenover de door de nazi's vermoorde Joodse en niet-Joodse slachtoffers verplicht.

Er is grote afschuw in ons volk tegen de daden van terreur en de aanslagen op Joodse mensen, zoals die in München, Parijs en Antwerpen hebben

plaatsgevonden, tegen de schending van het eregraf van Hannie Schaft in Overveen, tegen het vernielen van gedenktekens en tegen het besmeuren van grafstenen, muren en gebouwen met nazi-symbolen. Daarom is het ook nodig, dat er een verbod komt van racistische groeperingen en dat die worden ontbonden.

Het Februari Herdenkingscomité verheugt zich over de diepe betrokkenheid van zovele jongeren, die uiterst waakzaam en actief zijn. Ook in vele andere landen treden democraten op en eisen zij maatregelen tegen het neofascisme.

In ons eigen land resulteerde deze strijd in het herstel van de Vijfde Mei als nationale feestdag, in de veroordeling van Menten, in de aanvaarding door het parlement van een artikel in de grondwet, dat zich keert tegen onderdrukking naar ras, kleur of sekse.

Dat is verheugend, maar er zal nog veel moeten gebeuren om dit nieuwe grondwetsartikel ook in de praktijk gestalte te geven. Vandaar deze oproep om waakzaam te zijn en te allen tijde en overal te blijven handelen in de geest van toen, die ook nu weer zo duidelijk in ons volk zichtbaar is, wanneer het er om gaat de elementaire democratische vrijheden en rechten te verdedigen en op te komen voor de bescherming en de uitbreiding van de rechten van de minderheden in onze samenleving.

De Februaristaking 1941 was een daad van nationaal protest en verzet. Nationaal is thans ook het verzet tegen de levensgevaarlijke kern wapenwedloop.

Terwijl overal de kosten voor de bewapening met vele miljarden worden verhoogd, nemen in gelijke mate de veiligheid en het levenspeil af.

Wij keren ons met klem tegen de invoering van nieuwe kernwapens en de atoomraketten.

Ons land moet eigen intiatieven ontplooien: Voor een vreedzaam samenleven van de staten Voor de bescherming van de nationale onafhankelijkheid

Heel, heel druk was het op onze reünie: alle beschikbare kaarten waren verstuurd. Helaas moesten wij ook een groot aantal mensen teleurstellen: er was geen plaats meer. Het spijt ons heel erg; er zit maar één ding op: voortaan nog eerder kaarten aanvragen, ze worden behandeld in volgorde van aanvraag. Tot volgend jaar dus! Wij nodigen altijd een groot aantal organisaties uit die ons een goed hart toedragen. Niet altijd komen de vertegenwoordigers zich even bij ons melden.

We kunnen ze dan niet steeds begroeten. Zo waren nu ook, hoewel niet genoemd, het Comité Nederland-Israël, Verenigd Verzet en de Bond van Antifascisten aanwezig.

Van rabbijn Awraham Soetendorp kregen wij het volgende telegram: 'Wegens verblijf buitenland verhinderd. Veel sterkte gewenst op onze gemeenschappelijk weg naar volledige bevrijding.'

Onze goede vriend Joop Voogd, die na een operatie niet mag reizen, vergaderen of telefoneren schreef ons: Tk hoop dat de bijeenkomst even geslaagd, vrolijk en ontroerend is als alle andere keren.'

Zijn mede-ex-Tweede Kamerlid Joop Wolff, ook ziek, was een paar uur voor onze reünie opgestaan en kreeg voor zijn vele goede werk een souvenir aangeboden.

NAC

Voor de vrede en veiligheid in Europa en in de wereld Tegen nieuwe kernwapens in Nederland en in Europa of waar ook ter wereld Het is eveneens nodig niet toe te geven aan welke Duitse eisen dan ook tot de vrijlating van de Twee van Breda, te strijden tegen het aanwakkeren van het revanchisme vanuit sommige kringen in de Bondsrepubliek en voor gelijke rechten in de samenleving van alle mensen. Er is alle reden te blijven waken tegen verjaring van de oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Het gaat om bescherming en verdediging van de democratie, voor verdediging van verworven democratische grondrechten.

Omwille van de mensheid

Harry Visser: 'Auschwitz schoof een raster voor mijn ziel.'

Toespraak namens het college van B&W van Amsterdam door wethouder W. Polak op de Auschwitz-herdenking zondag 24 januari 1982, N . Oosterbegraafplaats te Amsterdam.

Elk jaar opnieuw komen we hier bij elkaar om te gedenken. Elke jaar praten we met elkaar over wat is geweest; vervolging — ontbering en dood. Elk jaar is het verhaal hetzelfde, maar elk jaar is ons samenkomen anders en toch van één hoop. Wij kijken naar wat vandaag gebeurt, maar op ons netvlies zit onuitwisbaar vast het beeld van toen — het beeld van 40-50 jaar geleden.

Kijken we naar vandaag dan zien we tegelijkertijd de dertiger jaren. In de dertiger jaren kwam een eind aan ons optimisme. Nog maar net was de eerste wereldoorlog ten einde. Wij zouden een wereld bouwen van vrede en vrijheid voor de generaties, die na ons zouden komen. De kreet 'nooit meer oorlog' daverde nog over de wereld toen onze samenleving in elkaar klapte. Nederland telde 400.000 werklozen. Het beeld van vandaag valt samen met het beeld dat al 50 jaar onuitwisbaar op ons netvlies vastzit. De derti-

ger jaren, opkomst van fascisme en nationaal-socialisme. Toebereiding tot oorlog; bewapening. Maar ook het verzet tegen het opkomende fascisme.

Het verzet van de arbeiders van Wenen en de strijd van de Spaanse bevolking tegen het geweld van de machtsbeluste generaals.

Voor Spanje staat nu Chili; voor Wenen — Nicaragua of Brazilië of Argentinië.

Het beeld van vandaag valt samen met het beeld dat al 50 jaar onuitwisbaar op ons netvlies vast zit.

Eind dertiger jaren begin veertiger jaren: het geweld breekt los; de tweede wereldoorlog overspoelt eerst Europa en daarna grote delen van de rest van de wereld. Neutraliteit is er niet meer bij — Opzij treden en het langs je heen laten gaan kan niet meer. Sindsdien zal het ook nooit meer kunnen.

Gebeurtenissen waar ook ter aarde Vervolg op pag. 4

Schilderij naar gedicht uit de bundel 'ex Tencbris' 1946-1948 van Ed. Hoormk.

Banger word ik voor mijn eigen wezen: Dachau schoof een raster voor mijn ziel.

Daarom schrik ik als ik zit te lezen; daarom slaap ik in een nachtasiel.

Daarom houd ik, sluipend door de straten, somtijds voor een vreemde huisdeur stil; daarom ga ik wat ik liefheb haten, en ik sla haar die ik strelen wil.

Mijn bestaan hier is een vreemd bestaan: het is god-zijn en het zelf niet weten, het is dier-zijn en zichzelf vergeten, 't is van de een in de ander overgaan.

Alle dingen moet ik dubbel maken om het eigen doodsbeeld kwijt te raken.

HAUSBERGER Het onderzoek inzake burgemeester en oud-SS-er Hausberger in Tirol is gestaakt. Wij herinneren eraan dat Trans, het reisburo van de NS Mayrhofen uit zijn program nam. Het volgende ANP-bericht is van 26 januari.

Ondanks seponering van het gerechtelijk vooronderzoek tegen Frans Hausberger, de burgemeester van Mayrhofen, blijft het bewijsbare feit bestaan dat hij deel heeft uitgemaakt van de SSinfanteriebrigade, ook bekend als 'Mordbrigade'.

Voorts is hij als SS-er betrokken geweest bij de bewakingsdienst voor Duitse concentratiekampen in Nederland.

De oorlogsactiviteiten van Franz Hausberger zijn voor onze organisaties voldoende aanleiding toeristen te vragen de stad Mayrhofen te blijven mijden.

Stiba (Stichting Bestrijding Antisemitisme), Nederlands Auschwitz Comité, Anne Frank Stichting, Expogé, Samenwerkend Verzet 1940-1945, Friesch Verzet, Escape en het Cidi.

Verzet en vervolging 1933-19NU De tentoonstelling Veret en Vervolging 1933-19NU werd rondom de meidagen 1980 in het Paleis op de Dam te Amsterdam door koningin Juliana geopend. Verschillende verzetsorganisaties werkten ervoor samen. Het materiaal is nu overgedragen aan het Comité Nationale viering bevrijding, dat vorig jaar door de regering is ingesteld.

Elk jaar zal de (ambulante) tentoonstelling enkele weken worden opgesteld in de stad waar op 5 mei de centrale bevrijdingsherdenking wordt gehouden. Dit jaar is Groningen aangewezen en daarom zal Verzet en Vervolging 1933-19NU van 26 april tot 18 mei a.s. te zien zijn in de Martinikerk aldaar.

Tot 8 maart staat de expositie op verzoek van het Gemeentelijke 5 mei-Comité te Amsterdam in de Nieuwe kerk op de Dam. Het is nauwelijks nodig te zeggen dat het N A C aan beide genoemde comité's meewerkt.

Vervolg van pag. 3 hebben een wereld-dimensie gekregen.

Onderdrukking en vervolging, oorlog en rassendiscriminatie waar ook ter wereld — gebeurt vandaag hier — vlak voor onze deur.

Het beeld van vandaag valt samen met het beeld dat al 50 jaar onuitwisbaar op ons netvlies vast zit. Toen dachten we nog dat dit allemaal ver van ons bed plaats vond. Vandaag weten wij beter.

Hoewel ook toen al het verzet tegen de onderdrukking georganiseerd werd en een dichter als Hoornik b.v. al waarschuwde voor de dreiging in zijn gedicht waarin hij zegt dat Berlijn heel dicht bij ligt.

De wereld is klein geworden en het wordt tijd — de hoogste tijd dat alle antifascistische krachten van de hele wereld één worden om samen dan eindelijk onze maatschappij zo om te vormen dat dan eindelijk deze wereld in vrede en vrijheid bewoond kan worden.

Als dat de toekomst kan zijn die de mensheid geboden moet worden wie zullen het dan zijn, die die toekomst naderbij zullen brengen?

Elie Wiesel zegt daarover: Voor de doden en de levenden moeten wij getuigen. Wij hebben de gedaanteverandering van de geschiedenis gezien en het is aan ons daarvan te getuigen.

Als men een volk ten dode doemt, zijn alle andere het doelwit. Als men een mensengroep besmeurt, wordt de hele mensheid bedreigd.

De plannen om het Joodse volk te vernietigen en vervolgens de Slavische volken te decimeren droegen de klem van een volstrekt einde in zich. De Joden werden gedood en de mensheid werd

Zeer sterk 80 jaar, de leeftijd der zeer sterken.

En de zeer actieven, mogen wij zeggen.

80 jaar werden in onze kring Bob Scholte, nog steeds en met succes zingend en pas gelukkig hersteld.

Dan is daar Bep Degen de (betere?) helft van ons onvolprezen penningmeesterpaar. En dan hebben we Eva Korper, een strijdster van oudsher en even strijdvaardig als tevoren.

Wij wensen hun alle drie: geluk ermee en ga zo voort!

NAC

vermoord.

Elk jaar als we hier zijn is er bij velen van ons de verwondering hier te staan en te leven in vrijheid. Elk jaar is het verhaal hetzelfde, maar dit jaar is ons samenzijn anders dan in de voorafgaande jaren.

In de afgelopen maanden zijn namen gevallen die voor ons de geschiedenis terug hebben gebracht. Namen zijn gevallen als Sobibor en Katowice. Nemen die voor ons helaas niet onbekend zijn. Namen die verbonden zijn met onvrijheid en dood. O p deze plaats wil ik niet nalaten uit te spreken dat wij hopen dat de goede krachten in Polen het zullen winnen.

Een hoop die alleen bewaarheid kan worden als we op basis van ons verleden en met het denken aan hen die de dood vonden door of in de strijd tegen een afschuwelijke dictatuur — als wij ons inzetten op alle plaatsen die ons geboden worden te werken voor vrede en vrijheid.

Elie Wiesel zegt het zo: Als we onze stem niet verheffen tegen oorlog — wie zal het dan doen?

Wij spreken met het gezag van mannen en vrouwen die oorlog hebben gezien, wij weten wat het betekent.

Wij hebben de verbrande dorpen gezien, de verwoeste steden, de verlaten huizen, wij volgen nog de eindeloze nachtelijke stoeten naar de vlammen die opstegen naar de zevende hemel — zo niet hoger.

Wij zijn hier bij elkaar om te getuigen — samen. Ons verhaal is een verhaal van eenzaamheid en angst en naamloze dood — maar ook van medelijden, edelmoedigheid, dapperheid en solidariteit.

Samen vertegenwoordigen wij iets dat door het geheugen wordt vastgelegd en dat in zijn hevigheid zal blijven bestaan.

In naam ervan zullen wij uiting blijven geven aan onze zorg en onze hoop niet omwille van onszelf, maar omwille van de mensheid.

BETH SIMCHA Beth Simcha, de Stichting JMW in samenwerking met NIISA, de Lairessestraat 13, Amsterdam, ontplooit vele activiteiten, in het bijzonder voor bejaarden. O p maandag, dinsdag en woensdag van 12.45 tot 13.45 is er spreekuur, o.m. voor bejaardenhulp.

U kunt bellen 020-738780. Het postadres is JMW, De Lairessestraat 145, 1075 HJ Amsterdam.