Auschwitz Bulletin, 1983, nr. 12 December

27e jaargang nr. 12, december 1983

nederlands auschwitz comité

Secr E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel. 020-905310 bankrek AMRO BANK, bijk van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 2930871 n v. NAC Redaktie-E Tas, Amsteldijk 23, tel 020-795716,1074 HS Amsterdam Administratie krant. D van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam (Zuid-Oost), tel 020-972869

Wij m o e t e n door aan De dag erna...

Wij waren erbij in Den Haag. De Auschwitz-vlag van ons comité werd gefotografeerd, buitenlandse journalisten spraken ons aan. Een paar druppeltjes in een zee, een mensenzee. Er is al veel over de 29ste oktober geschreven, er is al veel, ook aan de afwezigen van vertoond.

Ouderen vielen op, daarbinnen ook wij. De enigen zijn wij niet. Bezorgdheid heerst overal, in Oost zowel als in West-Europa.

In de VS heeft een van de grootste tvstations een film uitgezonden over de hopeloze gevolgen van een kernaanval: de dag erna — bij de eigen bevolking dan. De Amerikanen zijn immers in alle, in deze eeuw gevoerde oorlogen door een oceaan van het oorlogstoneel gescheiden geweest.

Deze film was dus anders dan een vergelijkbare sensatie van een 35 jaar geleden, toen een bekend tijdschrift Amerikanen na een gewonnen oorlog het Kremlin liet binnentrekken en daar een musical opvoeren. N u bleek het volstrekte niets waarvoor wij allen en dan speciaal de hele jeugd door atoomgeweld zou komen te staan.

Er werd gesproken van een mogelijke 'nucleaire holocaust', ter afschrikking.

Maar ook zonder deze rauwe herinnering zouden wij voor het leven in vrede hebben gekozen. Wij niet alleen: in diezelfde VS grijpt de beweging voor 'Freeze', het bevriezen van kernwapens op het huidige peil, om zich heen; zelfs een voormalig minister van defensie, McNamara, treedt ervoor op.

Intussen is het zover: kruisraketten zijn gearriveerd in Engeland en Pershings II in de Bondsrepubliek. In Genève brak de Sowjet-Unie de onderhandelingen over de middellange-afstandsraketten af, tot gehuichelde ver-

bazing van sommige zijden: die stap was immers ruimschoots aangekondigd.

De vredesbeweging, dat zijn alle groeperingen, stromingen en kringen die Europa niet in de allereerste gevarenzone willen hebben, gaat uiteraard door met voorlichting en actie. Het gevaar dat zoveel mensen van alle generaties op de been bracht is immers alleen maar groter geworden. Niemand kan er de ogen voor sluiten. Geen regering kan het zijn ontgaan dat hun bevolkingen op hun qui vive zijn. Zo iets kan niet meer tot het diepste geheim beperkt blijven. Wij, overlevenden van de Tweede Wereldoorlog achten ons getuigenis volstrekt onweerlegbaar.

Racisme her en der Wij worden trouwens vandaag de dag op talloze manieren ermee geconfronteerd dat wij een oorlog, een racistische slachting, een fascistische golf en bezetting hebben overleefd. Antisemitisme treffen wij ongeveer in alle hoeken van de aarde aan, zodat wij alleen daarom wel alert moeten zijn.

Racistische uitbarstingen zijn letterlijk aan de orde van de dag; het bezorgt menigeen van ons slapeloze nachten.

Het woedt in Parijse voorsteden, in Londense wijken, in het Berlijnse Kreuzberg, het Nederlandse — nieuwe — Almere. Soms is het, zoals in de Bondsrepubliek, gelieerd aan neo-nazi's, soms aan oude. Ook in een land als Zweden, dat gelijk bekend elke dans is ontsprongen, maken weldenkenden zich ongerust over neo-fascistische roerselen.

Niet meer onvoorstelbaar Inderdaad, wij weten waarom het gaat.

Wij zijn het volkomen eens met rabbijn van Voolen: 'Auschwitz was mogelijk omdat niemand, of heel weinigen, het voor mogelijk hield.' En terecht voegt hij daaraan toe: (zie NIW, 28-10-1983) 'Voor het eerst in de menselijke geschiedenis zijn we in staat de gehele schepping te vernietigen. De mens, zegt het Jodendom, moet zich bewust zijn van zijn grote verantwoordelijkheid voor de gehele schepping.'

Van Voolen citeert ook de Talmoed: 'Een mens moet het gevaar niet zoeken en zeggen: een wonder zal me wel redden.' Gevaar vermijden, gezamenlijk strijden voor de leefbaarheid van de wereld, bekende zaken.

Maar medemensen, Joden en zigeuners, stelselmatig vermoorden, dat was destijds iets onvoorstelbaars. 'Nu kan dat onvoorstelbare ook plaatsvinden, op eindeloos grotere schaal', schrijft van Voolen.

Dit alles blijft waar, nu Amerikaanse transportvliegtuigen hun moorddadige waar ook op Europese bodem hebben gelost en het gesprek is gestaakt tussen de beheerders van die waar en degenen die iets overeenkomstigs aan de andere

N o g eens de H I A G De voorzitters van zeven kamporganisaties, onder wie Maurice Goldstein namens het Int. Auschwitz Comité, op 1 oktober 1983 bijeen in het UNESCO-paleis te Parijs, hebben geprotesteerd tegen de erkenning door de Bondsrepubliek als openbaar-nutsinstelling van de H I A G van oud-SS en -Waffen-SS. Zij herinneren eraan dat deze nazi-formaties door het Internationale Gerechtshof te Neurenberg oorlogsmisdadig zijn verklaard en veroordeeld.

Het onlangs te Bonn getroffen besluit kan derhalve niet worden aanvaard door hen die, al of niet nazi-slachtoffers, rehabilitatie van oorlogsmisdadigers, in welke vorm van ook, afwijzen.

Het Belgische Initiatief voor een Europa zonder nazisme heeft zich in dezelfde geest geuit over het schrappen van de H I A G van de lijst van extreemrechtse organisaties: men is daarover ontsteld en verontwaardigd. Verder vindt het Initiatief: 'De handelwijze van de autoriteiten te Bonn betekent een ondragelijke belediging voor de nazi-slachtoffers en voor de overleven-

den van de SS-terreur. Het is smaad jegens de volken van Europa en ook voor de burgers van beide Duitse staten die met het rampzalige nazi-verleden hebben gebroken.'

Onze correspondent, dr. Martin Hecker, de pers-attaché van de BRD in Den Haag, heeft ons weer van uitvoerige toelichtingen voorzien. Maar het feit dat niet alle HIAG-onderdelen steeds overal allemaal op een of andere zwarte lijst stonden neemt niet weg dat het schrappen van de hele zaak koren op de neo-nazimolen is. Gelukkig is over de Rijn niet alles zwart — of zwart-wit. Graag maken wij van de gelegenheid gebruik te wijzen op de talrijke, voortreffelijke Duitse tv-uitzendingen die ons raken. Er zijn geregeld interviews en panel-discussies b.v. met schrijvers, geestelijken, ervaren antifascisten, vertegenwoordigers van het 'andere Duitsland'.

Als voorbeelden noemen wij slechts een herhaling van de lange reportage 'Zeugen' (getuigen), veelzijdige, uitvoerige getuigenissen van voormalige gevangenen van Auschwitz en het optreden van Grete Weil, die eens als fo-

Prof. Bastiaans vertelde hoe het uitdenken van recepten en hele menu's een steun kan zijn, als men ondragelijke honger lijdt. De vrouwen van Ravenshrück konden soms menu's tekenen.

Een voorbeeld uit het boek van T. Wibaut-Guilonard. tografe in Amsterdam neerstreek, als schrijfster debuteerde met 'Halte Beethovenstraat' en haar literaire carrière in de Bondsrepubliek voortzet.

Vervolg van pagina 1 kant van Europa hebben staan. Als er dan niet wordt gepraat, er dient althans te worden geluisterd.

Vergelijken met de crisis Vergelijkingen met de jaren dertig, ook wel de tijd tussen twee wereldoorlogen of interbellum genoemd, zijn gangbaar. Natuurlijk had die jongen gelijk met zijn bord: 'Ik ben van na de oorlog en ik wil dat blijven.' Toen waren het enkelen die de oorlog voelden naderen. Fascistische bewegingen en regeringen doken op, verbreidden en vestigden zich, uiteraard gevolgd door antifascistische acties.

De sterkste herinnering aan vijftig jaar geleden bewaren wij ouderen aan de crisis met al zijn nevenverschijnselen: de werkloosheid, de karige steun, het stempelen en vult u verder maar in.

De kille herfst waar wij al eens over geschreven hebben is overgegaan in een periode van heftige acties van het overheidspersoneel tegen drie procent

inkomens vermindering voor hen en de uitkeringstrekkers. Met hoevelen zijn de laatsten niet en wie heeft geen kans er zelf een te worden? Verreweg de meesten van ons leven toch ook van een uitkering.

Ongetwijfeld geven stakingen overlast; maar is die vergelijkbaar, met aantasting van het bestaan zelf?

Een crisis met nasleep veroorzaakt onvrede. Vanwege die onvrede worden zondebokken gezocht en gevonden.

Dat is de troebele bron van uitwassen als de Centrumpartij of in een iets ander vlak: van geweld en antisemitisch gebral op voetbaltribunes.

Er is over die Centrumpartij een ware publikatiegolf ontstaan. Geen tv-programma, geen weekblad of er wordt tijd- of plaatsruimte aan besteed, vaak in den brede.

Het blijft nee In brede kring ook loopt de discussie over een verbod van deze racistische groepering. Velen van ons zijn daar-

voor geporteerd. Maar zelfs als het tot een verbod zou komen, zou het probleem niet zijn opgelost, zou de situatie die racisme schept en laat groeien niet zijn gewijzigd. Tekenend en bemoedigend is de bloei van antifascisme-, antiracisme- e.d. groepen, vooral op scholen en ook verder bij jonge mensen. Die richten zich met ons tegen de duistere krachten.

Het blijft nee, kunnen wij zeggen met het Amsterdams Fotografen Kollektief tegen uitbreiding van het kernwapenarsenaal. Sienie Strikwerda sprak van het heldere en louterende vuur van de vredesbeweging.

Nee blijven wij zeggen tegen vergoelijking van fascisme hier, van opstekend racisme daar. Tegen het zoeken en maken van zondebokken, als het slecht gaat en tegen het verhalen van de lasten op de zwaksten, waar de meesten van ons immers toe behoren. Wij moeten wel doorgaan met nee zeggen tegen dit alles: wij zeggen ja tot de frisse krachten die zich teweer stellen.

Auschwitz-herdenking 1984 Op 29 januari 1984 zal voor de 39ste maal de bevrijding van Auschwitz worden herdacht. Wederom zullen wij in stilte samenkomen op de Nieuwe Oosterbegraafplaats te Amsterdam, om 12 uur.

Amsterdams nieuwe burgemeester, drs.

Ed van Thijn zal een korte herdenkingstoespraak houden. Rabbijn Sonny Herman zal het Kaddisj-gebed uitspreken.

Voor onze reünie gaan wij vervolgens naar het RAI-restaurant, waar een broodmaaltijd zal klaarstaan, ons aangeboden door de gemeente Amsterdam.

Wij blijven deze middag gezellig bij elkaar in de sfeer van de salonmuziek door de Silver Seven.

Ook dit jaar gaan wij luisteren naar het

In herinnering: In de nacht van twee op drie november verloor Bob Scholte, onze kampvriend, zijn laatste gevecht tegen de dood.

Hij bereikte de leeftijd van twee en tachtig jaar, die der zeer sterken.

Wij waren er bij met honderden vrienden en collega's op de begraafplaats waar Zorgen vlieden.

Wij waren er bij in Carré, bij de viering van zijn vijftig-jarige en ook van zijn zestig-jarige toneelloopbaan in 1966 en 1976.

In de nachtvoorstelling ten bate van het geestelijk gehandicapte kind, trad hij ook zelf op. Hij droeg toen o.a. zijn populaire potpourri voor en bij het door iedereen meegezongen lied 'Hup Holland Hup', sprong hij gekleed in chique blauwe smoking en zwarte geplakte haren, minstens een halve meter rechtstandig omhoog.

Hij kwam altijd op onze bijeenkomsten en verleende vaak zijn medewerking want hij was een van ons in het comité.

Hij sloot zich aan bij onze stoet om langs de Dokwerker te defileren, en

koor van de Liberaal Joodse Gemeente o.l.v. Joppe Poolman van Beusekom in nieuw repertoire.

De zangeres Shura Lipovsky zal optreden met enige Jiddisje liederen.

De toegang tot de middagbijeenkomst, inclusieflunch, is gratis, maar men dient, zoals gebruikelijk, kaarten aan te vragen. Als men een kosjere lunch wenst, wordt men verzocht dit uitdrukkelijk te vermelden.

Wacht u niet te lang met bestellen; als de kaarten op zijn, kunnen wij u helaas geen plaats meer aanbieden.

Kaarten en verdere inlichtingen aan te vragen bij mevrouw E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel. 020905310.

Bob

Scholte

zijn zoon extra te memoreren, die in de bewuste razzia werd gepakt, naar Mauthausen gevoerd en daar vermoord.

Zijn leven was tot het laatst een jachtige rit met alleen even oponthoud bij stopsignalen ter viering van zijn verjaardagen.

Hij was een voortreffelijke gastheer.

Trots toonde hij ons dan zijn verworven decoraties (de gouden speld van Amsterdam, trofeeën voor en in België behaald etc.) en gouden platen, terwijl zijn lieve buurvrouw en vriendinnen met de lekkernijen rondgingen.

Wat dreef hem om op zulk een hoge leeftijd steeds opnieuw het podium op te klimmen? Was het vluchten voor de bij hem opdoemende beelden, wanneer hij in een van zijn comfortabele fauteuils wilde uitrusten?

Het thema is op vele wijzen in kranten en grafredes in verband met hem aangeroerd. Met recht kan ik zeggen dat Bob bij ons in het concentratiekamp Vught een hartverwarmend zonnetje gebracht heeft.

In een rustig half uurtje 's avonds na het eten, in de halfduistere barak 2A, zong hij soms en vertelde moppen.

Voor zijn vertelsels had hij een figuurtje gecreëerd naar voorbeelden zoals de Amsterdamse schnorrers; de portier Japie Schapendief, Simon Endje (verzamelaar van sigarenpeukjes), het echtpaar 'de Sterrenkoeker', later alleen de weduwe en vele anderen. De avonturen van zijn mannetje Jehoedi...

Drol (what's in a name?) voerden onze gedachten uit een dampkring van drukkende zorgen, angst en verdriet, door en over het prikkeldraad naar ons heerlijke Mokum.

Daar was toen nauwelijks of helemaal geen familie meer van ons en de bedelaars verdrongen zich niet meer ruziënd voor de synagogen en reden niet meer samen met de 'Gooise moordenaar' (stoomtram) naar de Joodse begraafplaatsen om te beuren.

Jacques I. Furth

2-6 oktober in Jeruzalem

Internationale bijeenkomst ter herdenking van Joods verzet en strijd in de Tweede Wereldoorlog Onder deze titel werd van 2 tot 6 oktober 1983 in Jeruzalem een soort inventariserende vergadering gehouden waarvoor het Nederlands Auschwitz Comité ook een uitnodiging ontving.

De voorzitster en ondergetekende — door familiebezoek toch al in Israël aanwezig — gaven met een ongeveer dertigtal Nederlanders uit het voormalige verzet aan die uitnodiging gevolg.

Inventariserend was de bijeenkomst omdat het door de organisatoren kennelijk nuttig werd gevonden eenmaal zoveel mogelijk mensen bijeen te brengen die op een of andere wijze de strijd tegen de onderdrukker hebben gevoerd, om hen in de gelegenheid te stellen voor het oog van de wereld te vertellen waar en op welke wijze ze hun deel aan die strijd hebben geleverd.

Misschien was een andere drijfveer af te rekenen met het sprookje dat de Joden zich niet tegen de nazi's verzet hebben en zich zonder meer hebben laten wegvoeren en afslachten.

Hoe het ook zij, ongeveer 800 mensen waren naar Jeruzalem gekomen om aan allerlei plechtige herdenkingen deel te nemen'en verslag te doen van hun daden onder de omstandigheden waarin ze gedurende de oorlog geplaatst waren. Een uiterst kleurrijke mengeling van ex-Polen, ex-Russen, Amerikanen, Canadezen, Fransen, Nederlanders en Israëli's afkomstig uit de Poolse en Russische getto's, van de partizanenlegers uit de geallieerde legers, het ondergrondse Westeuropese verzet en de toenmalige Jewish Brigade.

Zo'n bijeenkomst heeft een natuurlijk bijverschijnsel, n.1. het ontmoeten na jaren van verspreid wonende oude strijdmakkers, wel of niet maatschappelijk geslaagd in het nieuwe land van vestiging na 1945. Alle Westerse civilisatie viel dan weg en veelal in welluidend Jiddisj begroetten mannen en vrouwen van middelbare leeftijd elkaar.

Ontroerend en hartverwarmend.

Trouwens wat dit Jiddisj betreft: het was naast het Hebreeuws en Engels de derde voertaal gedurende de vijf dagen. Met spijt stelde ondergetekende vast dat zijn opvoeding toch beslist on-

volledig geweest is omdat hem de kennis van die z.i. prachtige taal bijna geheel ontbrak.

In feite waren de informele contacten de belangrijkste, als we de vele plechtigheden bij en in Yad Vashem niet meerekenen.

Er was slechts één dag uitgetrokken voor de deelnemers om hun oorlogservaringen in het openbaar naar voren te brengen. Sommige maakten van de gelegenheid gebruik om die dan ook in den brede uit te meten, hun heldhaftige daden daarbij niet onder stoelen of banken stekend.

Anderen legden getuigenis af van waarlijk heroïsche daden door Joden met uiterst geringe middelen verricht om de moordzuchtige vijand te bestrijden.

We beseften dat met name in de getto's en de partizanenlegers door een aanzienlijk aantal Joden gestreden is. Het was goed om zich daarvan rekenschap te geven, omdat we na de oorlog hebben geleerd te 'leven' met het smartelijk verlies van onze zes miljoen broeders en zusters.

Hier ligt naar mijn mening dan ook de zin van de Assembly. Het was goed om naast het in erende gedachtenis houden van onze dierbare doden als slachtoffers van het nazibeest kennis te nemen van een actief verzet en onverzettelijke strijd door Joden, waar ook ter wereld onder vaak onbegrijpelijk moeilijke omstandigheden.

Daarom zijn we tenslotte tot de conclusie gekomen dat de bijeenkomst geslaagd genoemd mag worden en aan zijn doel beantwoord heeft, ondanks de kritiek die we hier en daar op het geheel hadden.

Enkele cijfers Letterlijk op alle fronten hebben in de oorlog Joden tegen de nazi's en dus tegen hun eigen vernietiging gestreden: wij hebben daar in dit blad herhaaldelijk over geschreven.

Naar schatting hebben er 1.5 miljoen Joden gevochten, de meesten gewapenderhand.

Om te beginnen behoorde ongeveer een half miljoen Joden tot de legers zowel van de Verenigde Staten als van de Sowjet-Unie.

In het Poolse leger, dat de eerste stoot van Hitiers Blitzkrieg moest opvangen, stonden 150,000 Joden. Van hen sneuvelden er 32.000, 60.000 werden er gevangen genomen en weldra geslachtofferd.

Enige tienduizenden Joden maakten deel uit van het Franse leger en men schat dat 20% van de maquisards en andere verzetsmensen in Frankrijk Joden waren.

Ook in Griekenlanden in al HitIers satellietlanden zaten Joden in het verzet.

Deze gegevens zijn ontleend aan het boekje dat door het Museum van Strijders, Partisanen en Overlevenden te Tel-Aviv ter gelegenheid van de Internationale Bijeenkomst werd gepubliceerd. Men heeft daarvoor blijkbaar geen gebruik gemaakt van ook in Israël aanwezige gegevens over verzet van Joden in Nederland. Evenwel hebben tot de meeste Nederlandse verzetsgroepen Joden behoord.

Tot in de Hollandse Schouwburg en Westerbork toe waren verzetsstrijders actief, in de laatste gevallen en uiteraard 'intern'uitsluitend Joden en dan naar buiten in samenwerking met andere mensen van het verzet onder wie Duitse Joden en niet-Joden.

Eenmaal te vergaderen in een nietslachtoffer-sfeer was juist. Wij — de overlevenden waar ook ter wereld — zullen verder bezig moeten blijven aan het bestrijden van een nieuw opkomend fascisme hier en elders.

Diepvries en ontdooien Enkele passages uit de toespraak van prof. dr. J. Bastiaans bij de presentatie aan de pers van 'Zo ben je daar' door Tineke Wibaut-Guilonard op 13-41983. Dit boek zal in ons volgend nummer worden besproken.

"Over de kampen wordt in de laatste tijd steeds meer geschreven. Wij waren getuigen van de opening van het herinneringscentrum in Westerbork, een centrum dat er eigenlijk veel te laat kwam, veel te laat omdat men Westerbork maar het liefst zo gauw mogelijk wilde vergeten. Ik heb mij afgevraagd waarom het boek van Tineke Wibaut ook vrij laat is gekomen. Zij geeft daarvoor een verklaring. Veel ging in de diepvries. Toegeven, zo zegt zij, toegeven aan verdriet en aan angst zou tot wanhoop kunnen leiden en dan zat je (in het kamp) goed fout. Wij hielden ons onderkoeld. Maar je nam wel het hele pakket met verdriet, angst en afschuw, in diep gevroren toestand mee naar huis. Voor ieder van ons, zo schrijft zij, ligt het ontdooiingsproces anders. En... er zijn ook dingen die beter bevroren kunnen blijven!

Hiermee wordt eigenlijk de kern van

het KZ-syndroom aangeduid. Wij weten dat bij sommigen dat ontdooiingsproces snel verliep, doch lang niet altijd in de zin dat dan voor hen een nieuw vitaal leven werkelijkheid werd.

Sommigen leven al jaren bewust met de nachtmerrie van het verleden zonder dat zij daarvan bevrijd kunnen worden. Bij anderen merken wij eerst in de laatste jaren hoe het onvoltooide verleden zich gaat aandienen, hoe het plotseling kan doorbreken en hoe dat verleden dan toch eigenlijk een tragisch 'nu' is.

Zeer levendig herinner ik mij uit het begin van de vijftiger jaren dat je steeds weer hoorde: 'Nu moet het maar eens afgelopen zijn, het is al zo lang geleden'. Dat horen wij nog steeds. Steeds moeilijker wordt het ook aan de naoorlogse generatie werkelijk over te brengen wat de vorige generatie moest doorstaan. Zo lang je het zelf niet in enigerlei vorm hebt ervaren, blijft het moeilijk het menselijke empathisch (inlevings)vermogen zo te activeren en zo te ontwikkelen dat je degenen van toen, die de grote verschrikkingen doorstonden, werkelijk kan begrijpen of verstaan.

Tast de WUV niet aan!

Voor de behandeling van de kortingen op o.m. uitkeringen in de Tweede Kamer heeft het Nederlands Auschwitz ComitĂŠ zich per telegram tot alle Kamerleden gericht.

'De uitkeringen voor de vervolgingsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog, die al te laat zijn begonnen, vormen de aflossing van een ereschuld. Wij verzoeken alle Kamerleden dringend deze uitkeringen onaangetast te laten.'

Vrouwen op dodenmars na de evacuatie van het kamp RavensbrĂźck in februari 1945. Tekening van Atie Siegenbeek van Heukelom uit 'Zo ben je daar', het boek met kampervaringen van Tineke Wibaut-Guilonard.

Wat nu zo uitstraalt van het boek van Tineke Wibaut is dat zij niet alleen in deprimerende trant alleen maar gruwelijkheden heeft beschreven. Dat hebben al velen voor haar gedaan. Maar Tineke geeft meer. In haar boek beschrijft zij zelfs de menu's die in gedachten werden gemaakt en voorbereid, b.v. voor Kerstmis of Pasen. Een prachtig menu is daar opgetekend op 2 april 1945. Hoe stond dit menu in schrille tegenstelling tot de werkelijkheid van toen. Maar die vrouwen van toen, die sterken, wisten hoe levensreddend zo'n menu kan zijn. En juist iets van de geest van het creatieve en reddende menu is daar in het geheel van dat boek."

J. Bastiaans

Een blijvende vriend ging heen Hij was van onze herdenkingen niet weg te denken, al vond hij het eigenlijk te veel om ook nog mee te eten. En wie kwam het meer toe om met ons te gedenken en samen ons brood te eten, hem die door dik en dun met ons meeleefde, dominee Kleys Kroon?

Hij schreef ook voor ons blad, over het antisemitisme, dat zijn hele wezen weersprak en waartegen hij zich met het woord en metterdaad heeft gekeerd, zijn leven lang.

In het N I W van 11/8 november staat een uitstekend overzicht van Kroons verzetsactiviteiten, samen met zijn vrouw, en van zijn vele publikaties. In het bijzonder wilde hij de betekenis van Joods zijn en denken aan Christenen voorhouden.

Met de titel van de vorig jaar verschenen bundel artikelen van zijn hand wordt hij geheel en al getekend: Blijvend verzet. Verzet tegen alles wat hij slechts als onrecht of als onjuist kon ervaren.

Wij zullen hem bij de komende herdenking moeten missen. Blijvend zal de herinnering zijn aan deze even beminnelijke als hoffelijke en strijdbare man. Laat dat ook een stille troost zijn voor zijn vrouw en medestandster.

Eva Tas

Verdwenen wereld

V a n de penningmeester

Het eerste jaar van mijn penningmeesterschap van het N A C is voorbij. Het heeft me veel voldoening gegeven, want zonder enige plichtpleging werd ik opgenomen in de kring van vrienden die het Comité vormen.

Al snel leerde ik hun warme toewijding en grote inzet voor het werk kennen.

In striktere zin heeft het beheren van de penningen mij direct al in aanraking gebracht me de gevarieerdheid van dit werk.

De uiteenlopende activiteiten hebben me tot de overtuiging gebracht dat het Nederlands Auschwitz Comité — ik schreef het reeds in mijn introductiestukje van vorig jaar — onverminderd bestaansrecht — zelfs bestaansplicht — heeft in de Nederlandse samenleving.

De mentaliteit die tot de Tweede Wereldoorlog heeft geleid en die de grote vernietiging heeft mogelijk gemaakt is nog allerminst verdwenen. In tegendeel: hun die de wereld voor 1940 gekend hebben valt het niet moeilijk dezelfde tendenzen van haat, discriminatie en zelfzuchtigheid aan te wijzen.

Anti-democratische stromingen, verguizing van groepen in onze maatschappij die in minderheidsposities verkeren en 'dus minder zijn' beginnen bedenkelijke invloed uit te oefenen in het openbare leven. Het zinloze antisemitisme manifesteert zich direct en indirect en brutaal geweld neemt hand over hand toe.

Samen met de andere positieve krachten moet het Nederlands Auschwitz Comité zich daarom teweer blijven stellen. Het doet dit ook, of het nu gaat om mee te demonstreren tegen de oorlogsdreiging door de afschuwelijkste wapens die het menselijk brein tot nu toe heeft kunnen uitdenken of dat we ons beschikbaar stellen onze jongeren ervan te helpen doordringen dat hun actieve inzet onontbeerlijk is om een nieuw AUSCHWITZ te voorkomen... ons Comité ontbreekt niet als er een beroep wordt gedaan.

En dan praten we niet veel over de hulp die er gegeven wordt in individuele situaties van mensen die zich zorgen maken over hun materiële bestaansmogelijkheden na alles wat ze tijdens de vervolging door de nazi's hebben

moeten lijden en verdragen. Ook dit is een wezenlijk onderdeel van ons werk.

Het zal dat helaas nog lang^ blijven, denken we.

De lezer begrijpt dat ik als penningmeester vanzelf tot de conclusie kom dat al dit werk niet mogelijk is zonder geld. We hebben dit onverminderd nodig van onze vele vrienden die ons tot nu toe nooit in de steek hebben gelaten.

Ik ga hier geen gedetailleerde uiteenzetting geven over stijgende kostenevenmin als ik ga klagen over het teruglopen van de bijdragen van onze 'grote' gevers en begunstigers.

Niemand van ons in dit land ontkomt aan het met overleg uitgeven van zijn geld. Iedereen moet — zoals dat tegenwoordig heet — prioriteiten stellen.

Ik durf het aan allen die de betekenis van het Comité in deze tijd blijven erkennen en herkennen te vragen hun bijdrage hoog op hun prioriteitenlijstje te laten staan en daar door overmakingen op onze giro- of bankrekening uitvoering aan te geven. Wij kunnen ons werk dan niet alleen in materiële zin zonder al te grote zorgen voortzetten, maar wij zullen door die bedragen ons bovenal gesterkt voelen door gevoelens van sympathie en solidariteit van onze talrijke vrienden. Het Nederlands Auschwitz Comité blijft op u rekenen. ..

Nico Boeken

Onder de titel 'Een verdwenen wereld' is er tot 25 maart '84 een opmerkelijke tentoonstelling te zien in het Joods Historisch Museum. Het betreft foto's van de thans 86-jarige in Rusland geboren en pas ereburger van N e w York geworden Roman Vishniac. Van kind af aan heeft Vishniac gefotografeerd en na zijn studie in de medicijnen te Berlijn gevestigd, reisde hij tussen 1933 en 1939, soms illegaal, naar de landen van Midden- en Oost-Europa. Daar fotografeerde hij het Joodse leven in talloze, veelal tragische facetten.

Zo springt de schrijnende armoede geregeld naar voren. De fotograaf heeft voorvoeld dat van dit barre, maar intense levert weldra niets meer over zou zijn. En een zondvloed die alle vorige overtrof heeft al die sjtetl en leerhuizen, kinderen en wijze oude mannen weggevaagd. Een onheelbare weemoed hangt aan de wanden van de bovenruimte in de Waag.

Een boek met de foto's 'a vanished world' is verschenen bij Meulenhoff/ Landshoff en kost ƒ 165,— (voor vrienden en donateurs van het Joods Historisch Museum ƒ 140,—). j . ^

Afscheid Twee mensen die op ons gebied werkten en wie onze zaak zeer ter harte gaat hebben de afgelopen weken afscheid genomen van hun functie. Het zijn de heer F. J. Teutscher, die zijn taak als hoofd van de financiële rapportage voor de WUV (nu in Diemen) heeft neergelegd en de heer W. Nijsse, die aftrad als hoofd van de directie Verzetsdeelnemers en Vervolgden op het ministerie van WVC te Rijswijk.

Velen van ons hebben een van hen of beiden leren kennen en hoog schatten.

Onze beste wensen vergezellen hen!

NAC

Bezoek aan Nederlands paviljoen Mensen die naar het voormalige kamp, thans museum Auschwitz reizen en daar het Nederlandse paviljoen willen bezoeken, hebben gemerkt dat dit blok 21 gesloten is. Dat komt, omdat er niet voldoende personeel is om alle, vaak unieke, collecties te bewaken.

Zij die het Nederlandse paviljoen willen zien dienen zich bij de receptie van het Staatsmuseum Auschwitz te melden en het doel van hun bezoek te noemen. Zij kunnen dan hetzij de sleutels, hetzij een begeleider krijgen, die ons

paviljoen voor hen opensluit. Neemt u bij een eventueel bezoek hier nota van.

Wij vestigen opnieuw de aandacht op het Herinneringscentrum Westerbork, waar zich de exacte copie bevindt van het Nederlandse Auschwitz-paviljoen, maar dat in dit winterseizoen dicht zal blijven. Het centrum heeft al meer dan 50.000 bezoekers gehad sinds mei 1982 en zal in het voorjaar weer opengaan.

Men verwacht ook dan weer veel schooljeugd.