Auschwitz Bulletin, 1985, nr. 02 Februari

nederlands auschwitz c o m i t ĂŠ

29e jaargang, nr. 2, februari 1985, verschijnt 6x per jaar.

Secr E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel 020-905310 bankrek AMRO BANK, bijk van Baerlestr 58, 1071 BA Amsterdam spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 293087 t n v NAC Redaktie Drs Eva Tas, Amsteldijk 23, tel 020-795716, 1074 HS Amsterdam Administratie krant D van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam (Zuid-Oost), tel 020-972869

Indrukwekkend en onvergetelijk 'Wij herdenken dat waarzonder wij niet zouden bestaan.' Woorden van een radiopastor, die voor ons bij uitstek slaan op 27 januari '85. Indrukwekkend en onvergetelijk, steeds keert dat terug in de ontelbare brieven en telefoontjes die wij ontvingen. En nog stromen er betuigingen van dank en sympathie binnen. O n ze prestatie en inzet worden hoog gewaardeerd.

Foto: Ronald van

I

Dokkum

D e media bleven niet achter; in de huiskamer was de plechtigheid te zien op de Nieuwe Oosterbegraafplaats, waar tegen de 1500 mensen naar toe waren gekomen. Minister Brinkman vertegenwoordigde er de regering. Een extra zaal van het RAIrestaurant moest open om een 1100 vrienden voor lunch en reĂźnie te ontvangen. Daar las Annie Fels-KupVervolg op pag. 2

25 februari: herdenkt de staking!

Als op 25 februari 's middags om 5 uur de staking van 1941 zal worden herdacht, zullen wij er weer bij zijn. U toch ook? Neemt uw kinderen en kleinkinderen, vrienden en buren mee!.

Verzamelen op het Waterlooplein. Bloemen worden gelegd bij de Dokwerker. Tot ziens.

NAC

Het Internationaal Auschwitz Comité roept op Oproep Als vertegenwoordigers van meer dan twintig landen zijn wij teruggekeerd naar Auschwitz, ter herdenking van de miljoenen die hier de dood hebben gevonden.

Wij gedenken vandaag dat veertig jaar geleden dit kamp werd geëvacueerd, begin van de dodenmarsen en wij gedenken de bevrijding op 27 januari 1945 door de Sowjettroepen.

Dit jaar, tevens het jaar van de overwinning op het nazidom, eren wij alle soldaten en alle verzetsmensen die hebben gestreden om Europa te bevrijden van het Hitlerjuk.

Vanaf deze onmetelijke dodenakker zonder graven, waar de nazi-moordenaars de as van onze doden lieten verwaaien, richten wij een oproep tot de wereld.

Wij hebben dicht bij de gaskamers geleefd. Wij zijn getuigen van de volkerenmoord op Joden, Zigeuners en Slavische mensen. Deze plek zal ten eeuwige dagen gegrift staan in het ge-

Vervolg van pag. 1 ferschmidt de verklaring van het Internationaal Auschwitz Comité voor. Uit alle provincies, maar ook uit België en Engeland, uit Californië en Israël was men voor deze dag overgekomen. D e Joodse kerkgenootschappen, maar ook allerlei andere geloofsrichtingen, officiële instanties en alle verzetsgroepen, nu ook gebundeld in Samenwerkend Verzet, de meest uiteenlopende kringen en personen kon men hier vinden. H e t heeft ons voldaan gestemd tegenover allen die in welke vorm, in welke hoedanigheid dan ook met ons zijn.

In de allereerste plaats moeten wij het gemeentebestuur van Amsterdam noemen. Te beginnen met de burgemeester, wiens toespraak elk van ons zal heugen, tot de toegewijde medewerkers die ons in alles terzijde stonden. Zo kon onder meer het aantal aangeboden lunches met een kwart verhoogd worden, toen de vraag steeg.

heugen der mensheid, als de hel van Auschwitz.

Daarom moeten wij blijven strijden om de wortels van het nazidom uit te roeien, tegen herlevend fascisme, tegen neo-nazi's, anti-semieten en racisten.

Veertig jaar na Auschwitz wordt de mensheid geconfronteerd met een ander gevaar, het gevaar van de kernwapens. Wij mogen niet toelaten dat onze aarde een wereldwijd nucleair Auschwitz wordt. Vergeten wij H i roshima en Nagasaki niet. Laten wij onze planeet redden door ons te ontdoen van kernwapens, op het land, op zee en in de ruimte.

De onlangs hervatte dialoog tussen de grote mogendheden laat nieuwe hoop toe. Laten we alles opzij zetten wat ons verdeeld houdt, laten wij samen gaan om de vrede te redden, want zoals Pasteur zei: 'Als de mensheid de oorlog niet doodt, doodt de oorlog de mensheid.'

Internationaal Auschwitz Comité Auschwitz, 18 januari 1985

Uitzonderlijke gevoelens riepen de toneelspelers op die met zulk een overgave voor ons publiek Anne Franks achterhuis lieten herleven.

D e gevoelens bleken wederzijds: zie de brief van Jeroen Krabbé. Deze was — het zij hier nog eens gereleveerd — uit het ziekenhuis 'ontsnapt' om O t t o Frank te spelen; arts en eventuele vervanger stonden in het theater klaar! Natuurlijk hebben wij alle medespelenden een toepasselijk boek aangeboden.

Al met al een mijlpaal voor ons comité en voor ieder die het een goed hart toedraagt. Een waardige start voor dit herdenkingsjaar. Hetzelfde kan gezegd worden van ons herdenkingsblad dat met de gebruikelijke oplaag van 25.000 exemplaren te klein is. Wij zullen er dus met het oog op de vele in 1985 te verwachten tentoonstellingen, congressen en andere bijeenkomsten enige duizenden moeten laten bijmaken.

Een kostbare zaak, zult u denken.

Een zeer kostbare zaak. Ondanks de door ons ten zeerste geapprecieerde

Geneeskundige behandeling in het Academisch Ziekenhuis Leiden Naar aanleiding van de in ons vorig nummer gepubliceerde brief van Dr. J. F. Ph. Hers betreffende de mogelijkheid tot poliklinische als mede klinisch medische zorg in het Academisch Ziekenhuis Leiden, werd ons gevraagd of deze zorg ook geldt voor vervolgingsslachtoffers. O n s antwoord is: inderdaad die zorg geldt öök voor de vervolgingsslachtoffers.

Oud-verzetsmensen en vervolgingsslachtoffers ontvangen, ongeacht de mate waarin zij zijn verzekerd, derhalve ook indien zij slechts laag zijn verzekerd, in het Academisch Ziekenhuis Leiden een gerichte (voorkeurs) behandeling.

D e hiervoor verantwoordelijke medicus, waartoe u zich moet richten, is: W. de Loos, internist, Academisch Ziekenhuis Leiden, Afd. Inwendige Geneeskunde.

Telefonisch onder nummer: 07126911 A Z L of doorkiesnummer: 071-2626440 of 262642

bijdrage van de adverteerders kost elk exemplaar van ons herdenkingsnummer een fiks bedrag. En u weet zelf ook wel dat de herdenking, ondanks de royale hulp van gemeente en toneelgroep, eveneens zeer kostbaar is.

Wij zijn heel blij met uw positieve uitingen en zullen, daardoor gesterkt, verder werken. Maar niet minder kijken wij uit naar nog meer financiële steun om dat noodzakelijke verder werken mogelijk te maken.

U ziet het al: in de hand houdt u een uitgebreid februarinummer, boordevol dingen die ons ter harte gaan.

O o k dit nummer, het zal u niet verbazen kost veel geld. U w komst, uw meedeleven, uw reacties zijn een voortdurende stimulans bij ons werk. Wij kunnen daar niet buiten.

O m te herdenken en te publiceren zoals u dat blijkt te waarderen hebben wij naast uw morele ook uw materiële steun nodig. U zult dat stellig niet vergeten. Zomin als die 27ste januari.

Je raakt het nooit meer kwijt Toespraak van burgemeester op 27 januari 1985.

E. van Thijn tijdens de

De wereldgeschiedenis bestaat uit twee fasen: de periode vóór en de periode na Auschwitz.

Over de periode voor Auschwitz, die vele eeuwen en beschavingen omspant, is alles bekend, al hebben wij toen nagenoeg niets geweten. We weten ook zeker hoe die periode is afgelopen namelijk met Auschwitz.

In Auschwitz kwam de geschiedenis der menselijke beschaving tot een einde. In Auschwitz verloren wij het predikaat menselijk en beschaafd te zijn.

D e periode na Auschwitz is totaal anders.

Voor velen onder ons is er sindsdien alleen nog maar Auschwitz, 40 bange jaren lang, 'je raakt het nooit meer kwijt', (een overlevende in 'Het Parool') Voor het merendeel echter, is Auschwitz iets van ver weg, waar je liever niet aan herinnerd wordt, maar dat niettemin — zij het op een totaal andere manier - toch altijd aan je knaagt.

H e t verschil immers tussen de periode vódr en na Auschwitz is, dat niemand vandaag meer kan zeggen, dat

Foto: Ronald van

Dokkum

Auschwitz-herdenking

hij het niet heeft geweten.

Iedereen wéét wat er in Auschwitz is gebeurd. De vraag alleen is, wat weten we nu precies?

Feiten, getallen, verhalen, gruwelijkheden, ja we weten het. Maar kunnen we die wetenschap ook bevatten?

Nee. Presser, die een poging heeft ondernomen, bekent dat hij er niet uitkomt en maar in de 'feiten' is gevlucht: 50°3'30" noorderbreedte, 19°13'30" oosterlengte - 50 km in rechte lijn ten westen van Krakau aan de Weichsel. (in 'Ondergang').

Over Auschwitz is alles gezegd en tegelijkertijd niets, omdat de menselijke taal, het menselijk bevattingsvermogen tekort móet schieten.

Of, zoals Lou de Jong laatst zei: 'Zodra onze geest deze elementen in zich opneemt, stoot hij ze zelf weer uit ... het is zo tegennatuurlijk, zo onvoorstelbaar erg, dat je geest er ook niet bij stil kan blijven staan'.

Dat verklaart ook wat Soetendorp in 'de Volkskrant' beschrijft: de kloof tussen de generaties van overlevenden en hun kinderen. D e laatsten willen alles weten. De eersten kun-

nen niet alles overdragen.

Ze communiceren met elkaar, machteloos, zoals vissen, naar het ons voorkomt in een aquarium.

D e periode na Auschwitz wordt vooral gekenmerkt door het feit, dat Auschwitz thans ons aller leven bepaalt. Maar hoe precies, weet niemand. Het kost elk van ons moeite met Auschwitz in het achterhoofd richting te geven aan ons leven; persoonlijk, maatschappelijk, politiek.

Kunnen wij, met Auschwitz in het achterhoofd, onze tijd verstaan?

Herkennen wij de dingen, die herkend zouden moeten worden. Reageren we op de juiste manier? Zeker dat wij alles willen dóen om herhaling te voorkomen?

N o o i t meer Auschwitz, maar doen we dat ook.

De wereldgeschiedenis valt in tweeën uiteen: de periode voor Auschwitz en die erna, nu al 40 jaar. H o e déze periode afloopt weet niemand.

We kunnen niet waakzaam genoeg zijn.

Over Mengele Mengele was een van de ergste nazimisdadigers, een arts die duizenden mensen het gas instuurde en even afgrijselijke als zinloze experimenten uitvoerde op vrouwen onder meer om ze te steriliseren en verder op tweelingen.

Voor het eerst in veertig jaar is een deel van de weinige overgebleven toenmalige kinderen op 27 januari bijeengekomen en in Auschwitz. De plechtigheid daar hebben wij op de tv kunnen volgen. Een week later hebben tweelingen op een tribunaal in Jad Wasjem te Jeruzalem getuigd van de ongehoorde misdaden die zij hebben ondervonden en over hun dode lotgenoten. Een tribunaal, ook bij verstek van Mengele, blijkt nodig, omdat de genocide, de volkerenmoord met alle bijbehorende gruwelen een Joods bedenksel is genoemd. D o o r kwaadwillige fascisten of nazivrienden, zeker. Maar ook constateerden de organisatoren een neiging in de jongere generatie in Israël om afstand te nemen van dit deel van hun geschiedenis.

Mengele zelf wordt gedurig gesignaleerd in Paraguay. Waarschijnlijk om die telkens opduikende berichten heeft Washington toegezegd hem nu (eindelijk) ook te zoeken en te vervolgen.

Oproep van het Februari

Herdenkingscomité

Humaan, tolerant, democratisch Maandag 25 februari 1985 zal in Amsterdam opnieuw de Februaristaking 1941 worden herdacht.

Deze jaarlijkse herdenking zal plaatsvinden aan de vooravond van de herdenkings- en bevrijdingsdagen in mei 1985. H e t zal veertig jaar geleden zijn dat ons land werd bevrijd, waarbij er aan de nazi-bezetting een einde kwam.

Juist in dit lustrumjaar zullen velen beseffen hoezeer het nodig is inspirerende daden van de bevolking uit het verleden levend te houden. Zo kreeg de stad Amsterdam het devies 'Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig' in haar stadswapen. Dat was mede een eerbewijs aan de Amsterdamse bevolking, die zich op en rondom de 25ste februari 1941 moedig teweer stelde tegen de vervolging van de Joodse stadgenoten. De stakers van toen reageerden eensgezind op de oproep van de illegale C P N , verwoord in het manifest 'Staakt, staakt, staakt', dat een felle aanklacht vormde tegen de nazi-terreur en waarin tegelijkertijd een indringend beroep werd gedaan op de gevoelens van menselijkheid, solidariteit en saamhorigheid van de bevolking. Dit kwam in het manifest onder meer tot uiting in deze passage: 'Onttrekt de Joodse kinderen aan het Nazi-geweld, neemt ze in U w gezinnen op!!!'. D e Februaristaking 1941 kon daardoor uitgroeien tot een daad van zeer velen, waarmee behoud van menselijke waarden als het hoogste goed werd aangegeven en waardoor tevens de scheidslijn met het Duitse nationaal-socialisme werd gemarkeerd.

In de geest van de staking Juist nu is het van groot belang aan dit facet van de Februaristaking te herinneren, daar getracht wordt een sfeer van haat en discriminatie op te roepen tegen minderheden in de samenleving. Het gaat er thans om alle vormen van georganiseerd fascisme, racisme, vreemdelingenhaat en anti-

semitisme te bestrijden, en te verhinderen dat deze bij komende raads-, kamer- en statenverkiezingen andermaal de kop zouden kunnen opsteken.

Er zal opgetreden dienen te worden tegen alle fascistische groeperingen.

Hier is ook een belangrijke taak weggelegd voor de overheden. Zij dragen verantwoording tegenover allen, die allerwegen verlangen dat aan zulke uitwassen in de maatschappij paal en perk wordt gesteld. Het is ook een plicht ten opzichte van de slachtoffers van het nazi-regiem. Men mag niet passief staan ten opzichte van de inhoud van artikel I van de Grondwet, dat luidt: 'Allen, die zich in N e derland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan'.

Actief handelen is geboden! Dat is in de geest van de Februaristaking 1941.

Daarom is het zo belangrijk, dat overal initiatieven worden genomen om de strijd tegen racisme en discriminatie door te zetten. O o k om lering te blijven trekken uit ervaringen en tradities uit de geschiedenis en van hen, die zich onbaatzuchtig voor hun medeburgers tijdens de donkere jaren van de bezetting hebben ingezet. De totstandkoming van het Verzetsmuseum in Amsterdam, waartoe nu de voor bereidingen in volle gang zijn, is om die reden van het grootste gewicht. H e t is te hopen en te verwachten, dat dit initiatief - zeker in de stad van de Februaristaking - zeer brede ondersteuning zal verwerven.

kerheid tegemoet zien. Vooral de jongeren dreigt elk perspectief als gevolg van de werkloosheid te worden ontnomen. H u n mogelijkheden op een eigen bestaan, studie, huisvesting e.d. worden steeds kleiner. O n der geen beding mogen zij aan hun lot worden overgelaten.

Een ieder dient zich verantwoordelijk te voelen.

Dit geldt ook voor de plaatsing van atoomraketten op Nederlands grondgebied; dat moet worden voorkomen. D e heilloze weg van de atoombewapening zal men moeten verlaten in Oost en West, en waar ook ter wereld. In het lustrumjaar van de bevrijding zullen dan ook alle vredelievende krachten alles in het werk moeten stellen om een kentering ten goede — ter wille van vrede en veiligheid — tot stand te brengen.

H e t Februari Herdenkingscomité is ervan overtuigd, dat opnieuw duizenden mensen naar de Dokwerker in Amsterdam zullen komen om aan de herdenking deel te nemen. O n zerzijds hebben we het humane karakter van de Februaristaking 1941 in herinnering willen roepen. O p dit moment dient tegenover onverdraagzaamheid en discriminatie waarvan nog zovelen de dupe worden — de tolerantie te staan van allen, die een democratische samenleving nastreven.

H e t is tegen deze achtergrond, dat wij een ieder oproepen, op grond van eigen overwegingen, m a a n d a g 25 februari 1985 aanwezig te zijn op het Jonas Daniël Meyerplein voor de jaarlijkse herdenking van de Februaristaking 1941.

Terwille v a n vrede en veiligheid Het valt niet te ontkennen, dat in deze tijd van groeiende werkloosheid en daling van inkomen, van aantasting van de koopkracht, en van gevaren voor het behoud van de vrede, vele mensen de toekomst met onze-

Soldaten zonder geweren... heet de film van Kees Hin met als uitgangspunt de Februaristaking.

Herdenking Zondag 27 januari was ik bij een voorstelling van het toneelstuk 'Het Dagboek van Anne Frank' dat werd opgevoerd voor een speciaal gezelschap, namelijk overlevenden en nabestaanden van het kamp Auschwitz. O p 27 januari 1945 is het concentratiekamp Auschwitz bevrijd, veertig jaar geleden, ook op een zondag. Het Auschwitzcomité, dat de jaarlijks herdenking organiseert, had dit toneelstuk gekozen voor deze dag. H e t comité doet wel meer dan de jaarlijkse dag, het is een antifascistische groepering die onder andere actief is in het uitdragen van een mening over het groeiend fascisme in de wereld.

H e t was een bijzondere voorstelling omdat elk woord dat op het toneel werd gesproken absolute werkelijkheid was voor de mensen in de zaal, omdat er een spanning was tussen actrices, acteurs en zaal, omdat er getuigen van de gebeurtenissen in de zaal zaten, die nog veel en veel erger hebben meegemaakt, omdat er zoveel verdriet in de zaal zat, zei Nelly Frijda.

De mensen die de oorlog en de gruwelijkste kant daarvan hebben overleefd, zijn nu allemaal ouder. H o e moet dat straks, dacht ik, moet zo'n comité nou ophouden te bestaan als de laatste overlevende heeft opgehouden te bestaan, of moet je zorgen dat er zo langzamerhand jongeren in zitting nemen zodat de boodschap overleeft.

Ik bedoel natuurlijk niet alleen het Auschwitzcomité, maar alle comités. Een gedenkteken geeft zichzelf alleen publiciteit als er menselijke stemmen aan te pas komen.

En daar ging ik weer. Ik zag een boek over Auschwitz met verschrikkelijke foto's erin en ik kon het weer niet laten om ze te bekijken. Het zinkende gevoel sloeg weer toe. Ik heb geprobeerd het weg te doen door lekker in de stad te gaan eten en niet te denken aan mishandeling en marteling. Ik zette de fascistische regimes van vandaag de dag uit m'n hoofd en nam een drankje vooraf.

H e t was roze, maar ik dacht daardoor niet aan de discriminatie van homoseksuelen. H e t was een beetje bubbelig, maar ik dacht daardoor niet aan de vervuiling en de zure regen. Ik ontspande een beetje.

Ik bestelde een voorgerecht zonder aan de walgelijke uitwerking van de tweeverdienersmaatregel te refereren. Ik had vreselijke honger, maar ik lustte plotseling niet meer. Ik dacht niet aan de weerzinwekkende uitspraken van baron Duisenberg over werklozen. Niet aan de apartheid, die tot onmenselijke onderdrukking leidt en is ingevoerd door de Nederlanders die in Zuid-Afrika zijn geland, vergeet dat nooit. Ik dacht geheel niet aan liegende en onbetrouwbare ministers. Ik dacht niet aan het feit dat die ellende Paus de bevrijdingstheologie in LatijnsAmerika heeft veroordeeld. Ik dacht niet aan Sharon, aan Cambodja, aan de Engelse mijnwerkers, kortom niet aan belangrijke hedendaagse misstanden op welk terrein dan ook.

Ik dacht ook niet aan m'n eten en mijn drinken. Niet aan de firma List en Bedrog. Niet aan de firma Folter en Kwel. Niet aan de firma Moord en Doodslag. Niet aan de firma D o m en Stom. Niet aan de firma Sterf en Kist. Niet aan de firma Kleur en Ras. Niet aan de firma Man en Macht.

Een kleine onbenulligheid had zich in m'n hoofd genesteld en wilde er niet meer uit.

Oorlogsmisdadiger Waker Reder die in Italië een slachting heeft aangericht in 1944 is vorige week door de Italiaanse autoriteiten uit de gevangenis gelaten en aan Oostenrijk overgedragen. De Oostenrijkse minister van Defensie, ausgerechnet, Frischenschlager is naar het vliegtuig getogen om Reder te ontvangen.

Met een Frischenschlagersmes om hem alsnog dood te steken? Nee, om hem te verwelkomen. Dat is inmiddels een grove politieke blunder genoemd. N o u kan ik wel weer gaan zeuren dat het een kwestie van mentaliteit is, maar daar gaat het niet om.

H e t gaat om het feit dat ik me op de dag van de herdenking van de bevrijding van Auschwitz, onveilig en bedreigd voel in mijn eigen stad, in mijn eigen land. En er zijn mensen die veel directer bedreigd en beledigd en vertrapt en gediscrimineerd worden dan ik. Kan het iemand schelen?

Gelijke behandeling? Welnee, de mens vervolgt de mens uit pure slechtheid.

Annemarie Grewel

uit De Groene 30-1-1985

Amsterdammer,

Zionisten en nazi's H e t ongelofelijke blijkt waar. Het persbureau Tass heeft uitspraken verbreid van ene als historicus aangeduide Kornejew: de zionisten zouden met Gestapo etc. hebben samengewerkt om de Joden te vernietigen.

Met andere woorden: de Joden hebben zichzelf uitgeroeid. Zionisten zijn immers altijd Joden. En die zouden zich hebben uitgesloofd voor Hitiers Endlösung.

H e t verzwijgen van de volkerenmoord op Joden, het weglaten van de aanduiding 'Joden' op het bordje van Baby Jar, het was een voorspel.

Niet alleen tijdens, ook na de oorlog was de publiciteit over de uitroeiing van de Joden, ook op eigen grondgebied, in de Sowjet-media meestentijds miniem.

N u is er een omslag, maar vraag niet hoe. De zgn. historicus Kornejew citeert zelfs een beruchte vervalsing uit 1933 (!) over denkbeeldige steun van een Amsterdamse Joodse bankier aan Hitler.

Anderzijds: Mordechaj Anielewicz, de leider van de opstand en Ringelblum, een echte en onvolprezen historicus in het getto van Warschau, waren beiden zowel zionist als socialist.

Van de duizenden Joodse verzetsstrijders in Oost-Europa noemen wij tevens voor alle anderen Alexander Petsjerski, tweede luitenant van het Rode leger, die op 14 oktober 1943 de opstand in Sobibor heeft geleid.

Hij heeft nog nachtmerries van het gegil van de kinderen in de gaskamer. Dat was de grote misdaad van de nazi's. Wie die de Joden in de schoenen schuift begaat lijkenschennis, ook aan de eigen bevolking. En dat nog wel in het land dat het nazidom de nekslag heeft toegebracht.

Nazi-Duitsland op school-tv Vanaf 1 maart zendt de N O T (Ned. Onderwijs Televisie) via N e d . I een vijfdelige serie uit over het nationaalsocialisme in Duitsland, telkens op vrijdag om 10.30 uur.

Herinnering 's nachts 2/3 februari 1985 H e t is twee uur. Ik kan niet slapen.

Het is of ik het weer beleef, 3 februari 1943. De dag van mijn verjaardag.

Ik zou verjaarsvisite krijgen van mijn vrienden uit Hilversum. Daar ik geen familie meer heb, ben ik blij dat er iemand komt.

Terwijl ik bezig ben koffie te zetten geeft mijn vriend, die bij ons ondergedoken is, mij een brief die net gebracht is. Ik bekijk hem en tot mijn verbazing is het een brief uit Amsterdam. Ik dacht: het zal wel niets bijzonders zijn, maar ik kon het niet laten om hem toch gauw even te lezen.

Het briefhoofd was opgeplakt. Daar stond iets van een SS-teken op. De inhoud van die brief was een waarschuwing. Als wij onze vriend willen behouden, dan moeten wij zaterdagavond om acht uur een envelop met ƒ 250 aan de knop van de buitendeur hangen. Want, zeiden zij in de brief, Mauthausen en Auschwitz waren geen gezonde verblijfplaatsen voor onze vriend.

Ik wist niet zo gauw wat ik moest doen, want met mijn visite kon ik daar niet over spreken. Ik speelde de brief in handen van onze vriend en die zei dat wij er maar over moesten slapen. Dat was donderdag. De volgende dag bespraken wij wat wij moesten doen. Wel of niet tegen mijn huisgenoot iets zeggen? Wie kon ons dat gedaan hebben?

Er was maar één vrouw die van de situatie afwist - dat wij een onderdui-

In de Kleine Komedie Jiddische liederen Voor het eerst na 35 jaar treedt de bekende zangeres van Jiddische liederen, Lin Jaldati, weer in Nederland op. Lin Jaldati werd in Amsterdam geboren (Lien Brilleslijper). Zij ontmoette voor de oorlog in Amsterdam haar latere man Eberhard Rebling.

Samen met Eberhard Rebling (piano en tekst) en hun dochters Kathinka (viool) en Jalda (zang en voordracht) brengt zij Jiddische liederen, waarvan de meeste tijdens de oorlog zijn

ker, een Joodse jongen, in huis hadden. Ik ging naar de overkant, waar zij woonde en vertelde haar van de brief en vroeg haar of zij die ƒ 250 wou lenen. Ze moest erover denken.

N a een uur kwam zij naar ons toe en zei dat zij wel ƒ 125 zolang wou lenen. Maar wij zeiden dat wij geen geld hadden, dus dat ging niet door.

Toen besloten wij dat w e het zouden vertellen, als mijn huisgenoot thuis kwam. Misschien zou het zo'n vaart niet lopen. Maar tot onze grote schrik moest mijn vriend zo gauw mogelijk het huis uit.

Toen het een beetje donker werd, heb ik hem gebracht naar zijn zuster, die ook in de Indische buurt woonde. Een hoofddoekje deden wij ieder om en niemand zag dat hij een jongen was. Bij die zuster kon hij één nacht blijven: zij was ook gemengd gehuwd. Maar zij wist misschien wel iemand. De volgende dag moest hij van zijn zuster weg en op zoek naar een ander adres. D i e mevrouw had maar één bed. Hij mocht onder het bed slapen.

D e zaterdag van het geld ging ik brutaal naar cie politie en zei dat alles gelogen was en ik geen onderduiker had. Ze raadden mij aan om een envelop aan de knop van de deur te hangen. D e politie stond om de hoek van de straat met hond af te wachten.

Maar mevrouw van de overkant zag dat de politie was ingeschakeld.

Dat is het verhaal van 3 februari 1943. D e onderduiker is toch nog in Theresienstadt omgekomen.

Westerbork 40 jaar bevrijd Herdenkingsbijeenkomst 40 jaar bevrijding Kamp Westerbork.

Op donderdag 18 april 1985. 'Jom Hasjoa'.

Besturen van vereniging en stichting 'Voormalig Kamp Westerbork' laten hierbij weten de bevrijding van Kamp Westerbork op 12 april 1945 te willen herdenken samen met allen die zich daarbij betrokken voelen.

De herdenking zal uit drie delen bestaan: A. Herdenkingsbijeenkomst (pl.m.

10.45-12.00 uur) in het cultureel centrum 'De Kolk' te Assen.

B. Herdenkingsplechtigheid bij het hennneringsteken op het voormalig kampterrein (13.00-14.00 uur).

C. Eenvoudige lunch in 'De Kolk' (14.30-16.30 uur).

Voor busvervoer Assen-voormalig kampterrein/Herinnenngscentrum wordt gezorgd.

Voor deelneming aan de herdenkingsbijeenkomst, de lunch en gebruikmaking van het busvervoer is het noodzakelijk dat men zich van te voren aanmeldt. Hiertoe kan men schriftelijk of telefonisch een opgaveformulier aanvragen bij het secretariaat van het Hennneringscentrum Voormalig Kamp Westerbork, Postbus 5, 9414 Z G Hooghalen of tel.

05939-600/05920-12719.

E. van Geens-Flora

ontstaan. Daarnaast liederen van onder meer Brecht en Neruda. Een boeiend, ontroerend, maar vooral fascinerend programma, aaneengepraat met persoonlijke ervaringen en citaten uit Anne Franks 'Het Ach-

terhuis'.

Een waardige aansluiting bij de herdenking van de Februaristaking, door Lin Jaldati en de haren vooral bedoeld als waarschuwing.

Dinsdag 26 februari, 20.15 uur.

'Voor Anne Frank', Lin Jaldati, Eberhard, Kathinka en Jalda Rebling, in de Kleine Komedie, Amstel 56, Amsterdam. le rang: 1 5 , - ; 2c rang: 12,50; 3e rang: 10,- (CJP/65+ : 8,50)

Dit gedenkteken voor het stationsgebouw van Vught werd door Otto Treumann ontworpen en op 23 oktober door Prinses Juliana onthuld.

Jeroen Krabbé schreef: Amsterdam

De IJssalon 6.2.1985

Lieve Mevrouw Furth, lieve vrienden, Ik was zeer verheugd om jullie lieve bloemen vanmorgen te krijgen.

H e t deed mij zeer goed te weten dat de voorstelling zoveel positieve rcakties heeft losgemaakt.

Ik vond het een eer voor jullie te mogen spelen, en samen met 'mijn groepje' er voor te zorgen dat jullie één van de allermooiste voorstellingen hebben kunnen zien die we in de loop van de hele tournee gespeeld hebben.

Alle akteurs waren zelf zéér onder de indruk van de algehele verbondenheid en 'understanding' die er tijdens de voorstelling heerste, er gebeurde iets wat we tot daarvoor nog nooit hadden meegemaakt, er was een emotioneel, bijna geheimzinnig verbond tussen wat er op het toneel gebeurde en het publiek in de zaal ... Het feit dat wij een situatie verbeeldden, die een gruwelijke realiteit voor jullie allen geweest is, gaf ons een huiveringwekkende echtheid in ons spel, een unieke ervaring.

Wij allen hebben ten opzichte van jullie, en jullie generatiegenoten een ereschuld, en we waren heel gelukkig die op deze manier in te lossen ...

Nogmaals heel erg bedankt voor de bloemen en de lieve woorden, het doet mij goed.

Mochten jullie me ooit nog nodig hebben, je weet me te vinden.

Hartelijke groeten, Jeroen

Een uitnodiging voor de première van de IJssalon lag er op een koude januanmorgen in de brievenbus. Ik keek ernaar met gemengde gevoelens. Zal ik gaan of niet? Zal ik weer die benauwde dagen terug beleven?

Ik lees en herlees de uitnodiging ...

Nee, de film is geen herhaling van het gebeuren half februari 1941 in de Amsterdamse van Woustraat. Ik woonde toen in de Vechtstraat. H e t scenario van Dimitri Fenkel Frank is gebaseerd op een historisch verhaal.

Voor mij geen verhaal: bij stukjes en beetjes komt alles weer in mijn gedachten. Die bange dagen, de overval van de Duitsers op onze ijssalon 'Koco', de moedige broers, de eigenaars, Duitse Joodse emigranten, die de Duitsers (Grüne Polizei) met een ammoniakspuit uit hun winkel verjoegen. De Hollandse jongens die hen te hulp kwamen.

Een van hen, een jongen van 18 jaar, is nog enige nachten bij mij ondergedoken geweest, omdat hij niet naar huis durfde, uit angst voor arrestatie.

Dit alles was mede de aanleiding voor de razzia op het Jonas Daniël Meijerplein en de daarop volgende Februaristaking.

D e film is anders...

Maar toch geeft hij de sfeer weer van angst en terreur, van moed en actie.

Een film, waard om gezien te worden, met prachtig spel van Gerard Tholen, Renee Soutendijk en Bruno Ganz.

H e t opnieuw beleven van toen is nodig om heden de strijd tegen terreur en neo-facisme voort te zetten.

Eva Furth

Vrouwen ongerust Er heerst ongerustheid onder onze lezeressen (in de eerste plaats) over eventuele toepassing van de wet op de tweeverdieners en de gevolgen voor de gehuwde vervolgde vrouw en haar eigen uitkering. Wij zijn bezig de zaak te onderzoeken en blijven in gesprek met de betreffende autoriteiten. Er is contact opgenomen met de vaste Kamercommissie van W V C . Wij houden u precies op de hoogte. In ons volgend nummer zult u hier meer over lezen.

NAC

Naar D o r t m u n d op Goede Vrijdag 5 april Het internationaal verbond van verenigingen van verzets- en vervolgingsslachtoffers, het 'Initiative internationale', dat enkele jaren geleden de demonstraties in Keulen en Straatsburg organiseerde, roept ons op deel te nemen aan een grote demonstratie op Goede Vrijdag, 5 april 1985 in D o r t m u n d . Deze demonstratie staat in het teken van de 40-jarige herdenking van de bevrijding en overwinning op het nazidom en fascisme.

Kort voor het einde van de oorlog tussen de 7e maart en de 9e april 1945 werden door de Gestapo in Dortmind in het gebied van het Rombergpark 240 mensen gedood. Belgen, Fransen, Nederlander, Joegoslaven, Polen, Russen en Buitsers onder hen krijgsgevangenen, gedeporteerde buitenlandse arbeiders en Duitse verzetsstrijders.

De herdenking zal plaats vinden in het Rombergpark te Dortmund, waar een gedenkteken staat, en begint om 15.00 uur. O m 18.00 uur is er een bijeenkomst met artistiek programma in een grote zaal. De reis wordt in moderne bussen gemaakt.

Men moet in het bezit zijn van een geldig paspoort of toeristenkaart.

Inschrijving tot en met 20 maart a.s. en inlichtingen bij de heer J. Kamphuis, Molenstraat 66, 9531 C K Borger. Telefoon 05998-35116 (bereikbaar tussen 18.00 en 19.00 uur). Bij inschrijving wordt men verzocht het verschuldigde bedtag van Ć’ 2 5 , - per persoon over te maken aan de penningmeester van de Landelijke Kontaktgroep Verzetsgepensioneerden Orteliusstraat 345', 1056 PB Amsterdam, postgiro 1510118 of gemeentegiro Amsterdam 4827800, onder vermelding 'Dortmund'.

Opstapplaatsen en vertrektijden Bus I Hoogeveen N S vertrek 8.00 Zwolle N S vertrek 8.30 Apeldoorn NS vertrek 9.10 Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00 Bus II Enschede N S vertrek 8.00 Hengelo vertrek 8.15 Deventer NS vertrek 9.00 Zutphen N S vertrek 9.15 Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00

uur uur uur uur

uur uur uur uur uur

Aanmeldings-formulier Opsturen aan J. Kamphuis, Molenstraat 66, 9531 CK Borger.

Ondergetekende neemt deel aan de demonstratie in Dortmund op Goede Vrijdag 5 april a.s.

Naam

_

Adres Woonplaats ...

Tel.nr.

Aantal personen

.

.

Postcode

Busnummer en opstapplaats

Bus III Amsterdam (Museumplein) vertrek 8.00 uur Utrecht (uitgang Jaarbeursplein) vertrek 8.45 uur Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00 uur Bus IV Amsterdam (Amstelstation) vertrek 8.00 uur Arnhem N S vertrek 9.15 uur Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00 uur BusV Den Haag (Hollands Spoor) vertrek 7.00 i Rotterdam (Busstation N S Centrale halte LL) vertrek 7.30 Nijmegen N S vertrek 8.45 Aankomst A C restaurant Zevenaar 10.00 Bus VI Den Bosch N S Tilburg N S Eindhoven N S Venlo N S Aankomst Raststatte Bottrop

vertrek vertrek vertrek vertrek

7.30 8.00 8.30 9.15

uur uur uur uur uur uur uur uur

10.30 uur

Terugkomst omstreeks middernacht