Auschwitz Bulletin, 1986, nr. 01 Januari

4

T

r •-

^ F1 - -

J

1

1

-,V_

f

L 4

-

^ I.

T

• *

>"-JT.

••JA

•

r _p •

_ L

ii

F van Lanschot Bankiers S I N D S 1737

Voor al uw bank- en assurantiezaken.

16 vestigingen.

Hoofdkantoor: 's-Hertogenbosch, Hoge Steenweg 29, tel. 15 34 61.

knikvoetjes... dan piedro korrektie schoenen

Adem benemend Het Amsterdam Diamond Center heeft de grootste collectie ringen, armbanden, colliers, horloges en siervoorwerpen van Nederland. Ook in de prijsklasse die u in gedachte hebt. Wc hebben beroemde merken als Les Must de Cartier, Christian Dior en Van Cleef & Arpels. L* kunt bij ons diamantslijpers aan het werk zien en een film over diamant bekijken. Kortom: het Amsterdam Diamond Center is een adembenemende belevenis.

AMSTERDAM DI^PuOND CENTER ZEVEN GENERATIES DIAMANT

P H ASSCHER DIRECTEUR

Rokin 1 -5,1012 K K / D a m , Amsterdam, 020-24 57 87 Telex 17167 adc (Ook op zondag geopend) Filialen Kalverstraat 56 / Nieuwendijk 1 4 0 / ^ Damrak 12 (Donderdag tot 21 uur open)

Kom eens praten met Uw Piedro-dealer:

Tak SPECIAAL SCHOENEN Bilderdijkstraat 69 1053 KM Amsterdam-W. tel. 124193-129465

I '

nederlands auschwitz c o m i t é

HERDENKINGSNUMMER Oplaag: 25.000 exemplaren 30e jaargang nr. 1, januari 1986 Verschijnt 6x per jaar Secr . E. Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel : 020-905310 Bankrek.' AMRO BANK, Dijk. van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek 40.01.75.088 Gem giro: 4875500, postgiro' 293087 t n v. NAC Redaktie- Drs Eva Tas, Amsteldijk 23, tel 020-795716, 1074 HS Amsterdam.

Administratie krant: D. v Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterdam, tel. 020-972869.

Het wonder der herleving Aartsvader Abraham op Rembrandts ets Hoogbejaard is intussen een deel van de onthaalt de goddelijke afgezanten die hem meestal loslopende - oorlogs- en nazimishet wonder zijn komen aanzeggen: zijn dadigers. Voor hun nestor, Rudolf Hess, eveneens hoogbejaarde vrouw Sara zou deed Bondspresident von Weiszsacker een zoon krijgen. met Kerstmis een goed woordje. Tegen Zal het onze hoogbejaarde wereld zo ver- Barbie, de slachter van Lyon en daar nu gaan en zal er jong leven ontspruiten? gevangene, werd nieuw materiaal aange'Hou nou eens op met dat Auschwitz van bracht. Een andere oude rakker, Erich jullie!' hoorde Henryk Broder in Frank- Raja(kowitsch), eens juridisch adviseur furt. Broder, een uit Polen afkomstige, in van de Duitse bewindhebbers in Den Duitsland opgegroeide Joodse publicist, Haag en persoonlijk verantwoordelijk die nu in Israël woont, signaleerde een voor dc deportatie naar Auschwitz van 82 'platonische haat' tegen Joden niet on- Nederlandse Joden, werkte aan zijn danks, maar dankzij Auschwitz. rehabilitatie. Er werd gepoogd om hem Het is heel goed mogelijk tegen 'Ausch- zijn doctorstitel, die hem twintig jaar gelewitz' en toch antisemiet te zijn, lezen we in den door een Weense rechtbank was ontzijn artikel in Vrij Nederland van 14 nomen, via de universiteit van Graz terug december j.1. Bovenstaande rauwe uitla- te geven. Het Nederlands Auschwitz ting acht Broder de authentieke stem van Comité protesteerde tegen dit voordat an tisemi tisme - vanwege - Auschwi tz. nemen bij het Oostenrijkse ministerie Als we de jeugd vertellen over de kampen, voor wetenschap en wees erop dat in zeggen ze: jullie stakkers! meent onze Nederland nog steeds een bevel tot vriend Teo Ducci. Maar het KZ was de inhechtenisneming tegen de oude nazieindfase na handenvol uitgestrooide haat. jurist bestaat. De protestactie, die natuurWe moeten de jongen mensen van nu lijk vooral door onze Oostenrijkse laten zien waartoe het onbegrip van hun vrienden werd gevoerd, had succes. toenmalige leeftijdgenoten heeft geleid. Rajakowitsch krijgt zijn oude titel niet Het hele kampsysteem had immers ten terug. Evenmin behoren de twee van doel waarden als vrijheid en menswaardig- Breda ooit vrij te komen, dat is geen heid af te schaffen. En juist om die waar- schending van de rechtsstaat.

Geen den te behouden kwamen toen vooral rechtsstaat kan hun misdaad noch doen jonge mensen in beweging, in verzet. boeten.

Er is verband tussen het cynische opschrift 'Arbeit macht frei' op de kamppoort en het bordje 'Verboden voor Pompeji en Amsterdam Joden' op straat. En zowaar: in München zijn onlangs stickers 'Koopt niet bij Joden' Wij menen dat wij en niet alleen als restanten verschenen, uiteraard met hakenkruis. De van een afgesloten periode iets mee te delen, plakkers kwamen cr, in 1985, met 200 D M iets te delen hebben. Weer komen we bij boete af. onze aartsvader Abraham en zijn wonder.

'Uit al die verhalen van mensen die een kamp Rembrandt: Abraham ontvangt de drie engelen. hebben overleefd valt niets te generaliseren.

1656, ets en droge naald. Collectie Rem- Iedereen die het overleefd heeft is een uitbrandthuis Amsterdam. zondering; het was altijd een wonder, een

lotsbestemming.' Primo Levi, uit Turijn, chemicus en verzetsman, als Jood naar Auschwitz gestuurd en sindsdien veelbekroond Italiaans schrijver, dichtte 'op ongewisse tijd'.

Hij vergeleek Anne Frank met het meisje in Pompeij wier omtrek in gips kon worden vastgelegd. 'Niets blijft onder ons van je verre zusje, het meisje in Holland, ingemetseld binnen vier muren, die toch haar jeugd zonder dag van morgen heeft neergeschreven. Haar stomme as is door de wind verstrooid, haar korte leven ligt besloten in een vergeeld schrift.'

Een andere lotgenoot, de psychiater Musaph, heeft erop gewezen dat de door hem gesignaleerde grote veerkracht van de weinige overlevende Joden niet inhoudt dat de vervolging - kamp of onderduik - voor alle individuen of later voor hun gezin zonder nasleep is gebleven. Toch heeft die veerkracht menigeen ook een wonder geschenen.

Realistisch Het wonder waarover Abraham op Rembrandts prent te horen kreeg heeft te maken met de figuren op een tekening in dit nummer: de Arabieren in Jeruzalem. Een groot deel van Israëls bevolking bestaat uit overlevenden, d.i. ontsnapten aan de vernietiging, de massamoord. Zij kwamen naar het antieke heilige land, maar leeg was dat land niet.

Yehoshafat Harkabi, hoogleraar politicologie te Tel-Aviv, heeft in een lezing voor Joodse en Arabische leraren gezegd dat hij van Israël geen ethischer gedrag dan van andere staten verwacht.

Te minder is dit te verwachten waar aan alle kanten geweld losbarst, aanslagen op de luchthavens van Rome en Wenen b.v., terwijl de kaping en het drama van de Achille

iWEir

H e t werk van Clara de J o n g k w a m t o t stand tussen herfst 1982 en begin 1985. D e serie o m v a t 19 tekeningen (techniek krijt, formaat 65 x 50 cm) en 16 schilderijen (techniek olieverf, formaat 60 x 80 cm).

In deze uitgave zijn reprodukties van alle tekeningen en in kleur vier schilderijen opgenomen.

Verkoopprijs Ć’ 25,Uitgave H e i e r m a n n & Co CV Van Hallstraat 685 1051 HG A m s t e r d a m T e l : 020-84 05 05

FIRET bv, Postbus45,3900AA Veenendaal, Holland

Boetiek Tric mode voor jonge mensen Kinkerstraat 111 Amsterdam Telefoon 18 62 03

69

U en ik w e t e n w a t een bril k o s t .

Wij zijn misschien NIET het goedkoopst maar WEL het zuinigst op uw ogen 1

't Is maar wal je het belangrijkst

vindt.

Omdat het beste voor uw ogen pas goed genoeg is.

IJILIAUSBP Hoofddorpplsin 12-14 1058 PD Amsterdam Telefoon (020) 17 0431

Aangeboden door

G. A. K. O. Mister Groep

f Auschwitz Herdenking 1986 De 4lste Auschwitz-herdenking zal op zondag 26 januari plaats vinden. De eigenlijke herdenking wordt, zoals gebruikelijk, gehouden op de Nieuwe Oosterbegraafplaats te Amsterdam bij het monument 'Nooit meer Auschwitz'. Daar zal A.S. Hermann, rabbijn van de Liberale Joodse gemeente Amsterdam, Kaddisj, het gebed voor de doden, zeggen. De burgemeester van Amsterdam, drs. Ed. van Thijn, .zal een kort herdenkingswoord spreken.

12 uur: vertrek vanaf ingang Kruislaan voor de stille tocht naar

het spiegelmonument.

Aansluitend: re端nielunch in het RAI-restaurant, Europaplein, Amsterdam.

13.15 uur: zaal open. De lunch wordt aangeboden door het gemeentebestuur van Amsterdam.

Toegang alleen op vertoon van (gratis) toegangskaart. Kosjere lunch alleen voor wie vooraf heeft besteld.

Aan het programma werken mee het koor van de Liberale Joodse Gemeente Amsterdam o.l.v. Ora Sofer en het Roemeense orkest van Andrei Serban.

Dank u!

1

Heel hartelijk dank voor de talloze blijken van warme belangstelling en grote sympathie die ik van u mocht ontvangen, zowel in het ziekenhuis en thuis.

Het was en is een grote steun voor mi] en ik zal het niet gauw vergeten!

Eva Furth-Halverstad

J

V

Hollandsche Schouwburg 1985 Bij het opruimen van een van de vele laadjes in ons huis kwam ik een veelzeggende enveloppe tegen. Ik maak niet alle w e k e n o f maanden zo een laadje schoon, maar het was alsof ik ertoe gedrongen werd. D i e enveloppe bevatte een trouwboekje met foto.

N u is natuurlijk een foto van vroeger vinden niets bijzonders. Maar deze f o t o wel.

H e t was de trouwfoto van mijn man met zijn overleden vrouw (Sobibor). H e t trouwboekje was een duplicaat, uitgereikt o p 31 juli 1945. Zij waren g e t r o u w d in juli 1942. In de Hollandse Schouwburg: daar was toen een filiaal van de Burgerlijke Stand.

Andrei Serban en de zijnen Andrei Serban en zijn Roemeens orkest v o r m e n een begrip, allang. Andrei speelde al viool in het orkest van zijn vader Gregor. Sinds 1970 is hij zelf orkestleider. Hij is grondig opgeleid aan het conservatorium van Maastricht, waar hij nu zelf lesgeeft. Een Roemeense collega daar, Nicolae Pirvu onderscheidt zich op de

panfluit. D e Nederlanders D o n Biesbroek o p het cembalo, Jan Prent met contrabas en T h e o van Tol op accordeon completeren het gezelschap, dat zijn repertoire baseert op de Roemeense volksmuziek. En dat overal een succes oogst even bruisend als hun eigen spel.

H u n kind (ook Sobibor) was geboren o p 8 januari 1943. Maar de foto wijst uit dat dit toch iets is o m over na te denken. O p de foto staat mijn man met zijn vrouw en zijn vader o p de stoep van de Hollandsche Schouwburg in de Plantage Middenlaan.

Later zijn ze vandaar o p transport gegaan.

Toen ik alles g o e d had bekeken, k o n ik er niet van slapen, want trouwen o p deze manier is niet de g e w o n e weg, dacht ik.

Z o d o e n d e moest ik dit even o p papier zetten. Ik vraag mij af o f n o g meer mensen die in Auschwitz zijn geweest cn terug zijn g e k o m e n , iets dergelijks kunnen navertellen.

N u kan ik gaan slapen.

Esther van Geens-Flora

Succes door energie

Dinkgreve HANDELSOPLEIDING

Boekhouden M.O. S.P.D. M.B.A. Marketing Informatica

Praktijkdiploma's Boekhouden Talen Typen, Steno Middenstandsdiploma Ondernemersdiploma's (Erkende I.M.O.-opleiding)

NIEUW: Secretaresse notuleren KANT.: WILLEMSPARKWEG 31,1071 GP AMSTERDAM

761176 Vraagt prospectus

Wereld's grootste speciaalzaak voor N a p p a en suède kleding Exclusieve

modellen

en

NIEUWENDIJK

kleuren

133-143

HET DUMPPALEIS Nieuwendijk 153 - Nieuwendijk 71 AMSTERDAM

De grootste en best gesorteerde

speciaalzaak

voor

vrijetijdskleding

LES-ADRESSEN IN » ZUID * WEST * NOORD * AMSTELVEEN * PURMEREND * HOORN * ZAANSTAD Lid van de V.P.O.

H.H. Emigranten 1 0 % korting

GEDIPLOMEERDE

r r P T i c i E N l s

TELEFOON 020-166927

SIMON SPEYER N.Y.

Alphen aan de Rijn IMPORT - EXPORT

Auschwitz: misdaad tegen de mensheid Tentoonstelling in VN-gebouw New York

O p 10 december 1985 werd o m 17.00 uur in de hal van het g e b o u w van de Verenigde N a t i e s (General Assembly Public Lobby) te N e w York een Auschwitztentoonstelling geopend.

H e t heeft heel lang geduurd en er is heel wat werk verzet v o o r dat het zover was dat deze tentoonstelling 'Auschwitz' Crimes against Humanity er was. (Auschwitz, misdaad tegen de mensheid.)

Volgens de officiële aankondiging o p gezet door het Internationale Auschwitz Comité in samenwerking met het Poolse Auschwitz staatsmuseum en gesponsord door het Centrum voor Mensenrechten van de V N ter gelegenheid van 4 0 jaar bevrijding van Auschwitz en 4 0 jaar verklaring van de Rechten van de Mens.

Reeds in 1980 werd er over een mogelijke tentoonstelling - die achtereenvolgens o p een viertal plaatsen in Amerika zou worden g e h o u d e n - gecorrespondeerd tussen het M u s e u m Auschwitz enerzijds en enkele in Amerika w o n e n d e Joden. D e grote moeilijkheid was t o e n het vinden van sponsors v o o r de te verwachten grote kosten. Eén van degenen die zich daar heel erg v o o r heeft ingespannen is Mei Mermclstcin - o o k lid van het Indernationale Auschwitz Comité en sedert kort o o k bekend als de man die het proces g e w o n nen heeft, tegen de z.g.n. historici in A m e rika die beweren dat er in Auschwitz g e e n J o d e n vergast zouden zijn.

D e z e Mei Mermelstein had n.1. o p eigen houtje reeds een (kleinere) tentoonstelling in elkaar gezet en deze in verschillende steden in Amerika g e t o o n d .

In g o e d e samenwerking tussen Maurice Goldstein als voorzitter en Mei Mermelstein als Amerikaans lid van het Internationale Auschwitz Comité, zijn toen de contacten gelegd met het secretariaat van de Verenigde Naties, met als resultaat de zeer g o e d e tentoonstelling die dus o p 10 december g e o p e n d werd.

H e t Nederlands Auschwitz Comité deed mij het niet alleen prettige maar o o k vererende verzoek o m dat Comité bij de opening te vertegenwoordigen. Wij reisden via Brussel. Onze gastheer in Brussel, de heer Monczyk, een J o o d s e gevangene, h o e w e l niet uit Auschwitz, had wel gelijk m e t mij in Gross-Rosen gezeten.

I

nw

iur ~~

WWTERS

M . A . TERESA éWEBOCKA AND PH DR FBANOSZEK PKB /mm

PHOXa

HJLAND

MANAGER

CURATORS mm HA.

n*

« S W K ^ ^

MAR» tBMCKI

i Naar de tentoonstelling M e v r o u w kwam haar bed uit en warmde n o g gauw een pizza o p die samen met wat versgezette koffie ons humeur wat o p peil bracht.

N a een tocht met veel moeilijkheden, waarbij alles verkeerd ging wat er maar verkeerd k o n gaan, kwam ik o p zaterdag 9 december in N e w York aan, met een gezelschap leden van de Belgische 'Stichting Auschwitz V.Z.W.'.

O p zondagmorgen en maandagmiddag waren enkele bustochten door Manhattan georganiseerd, waarbij mij vooral opviel het grote aantal zeer grote warenhuizen en winkels waar de Chanoeka-kandelaar brandde.

Voor iemand die zoals ik voor het eerst in N e w York kwam, was het een grote belevenis o m in deze imponerende stad rond te wandelen, maar op dinsdagavond had eindelijk de gebeurtenis plaats, waarvoor w e waren g e k o m e n : de opening van de Auschwitz-tentoonstelling.

Bij deze opening werd gesproken door de secretaris-generaal van de U N O , Percz de Quellas, de voorzitter van het Internationale Auschwitz Comité, Maurice G o l d -

stein en Professor Eli Wiesel, voorzitter van de 'U.S. Holocaust Memorial Counsil'. D e z e sprekers werden aangekondigd door de Vice-secretaris-generaal van de U N O , de Japanse Yasushi Akasli en de hele ceremonie werd verslagen door een van de vele N e w Yorkse televisie-stations.

D e redevoeringen waren alle even indrukwekkend maar toch in het algemeen wel zo als je ze zo vaak hoort en ook verwacht.

Maar de rede van Eli Wiesel was zo hartstochtelijk dar die bij alle aanwezigen duidelijk emoties opriep.

D e zin die mij persoonlijk het meeste trof, was toen hij sprekende over de verschillende groepen van gevangenen in Auschwitz , zoals: politieke, groenen, Jehovagetuigen, zigeuners die naast de J o d e n onder het regime leden, zei: ' N o t all the victims were Jews, but all the J e w s were victims!' ( N i e t alle slachtoffers waren Joden, maar alle J o d e n waren slachtoffers.)

Hij bracht hiermee onder w o o r d e n wat ik zelf in Auschwitz g e v o e l d h e b en daar-

OOT I EEN VISA-RIJDER VAN QNZEGARAGENQTAS ' ZIEN SCHRK IK In tegenstelling tot andere nieuwe auto's weet u bij een Citroen Visa bij voorbaat dat de onderhoudskosten bijzonder laag zijn. Na elke 15.000 km hoeft de Visa slechts 2 uurtjes onze werkplaats in voor onderhoud. En wat andere kosten betreft komt de Visa in onderzoeken als voordeligste in z'n klasse naar voren.

D e anti-roest bescherming is bewezen uitstekend, z'n verbruik aantoonbaar laag: 1 op 20,8 bij 90 km/h constant.

Maak bij ons een vrijblijvende proefrit in de Citroen Visa en ontdek het grandioze comfort, de stille maar krachtige motor en de perfecte wegligging Met een Visa koopt u zekerheid.

CT I ROEN VISA! 7 UITVOERINGEN VA F 13.400,-

* excl aflevenngskosten en ML-behandehng

Citroen en Toyota-dealer

MOLENAAR

Bachman Wuytierslaan Amersfoort

Pegasus voor boeken tegen fascisme en racisme

Nieuw Hansje Galesloot/Susan Legêne

Partij i n h e t verzet

Dé specialist

De CPN in de tweede wereldoorlog 384 pagina's, incl. met eerder gepubliceerde foto's en documenten.

ƒ35,-

ARCHIEFVERNIETIGING

(verschijnt 8 februari 1986)

JO BLIK

Speciale aanbieding, alleen: februari 1 9 8 6

OUD-PAPIERHANDEL Vliegtuigstraat 8 Telefoon 155358b.g.g. 822268

het beroemde epos in drie delen van

T h e u n de V r i e s : Februari van ƒ 1 0 5 , - voor ƒ 6 9 , 9 0 Overal in de boekhandel

Uitgeverij Pegasus, Leidsestraat 25,1017 NT Amsterdam

d o o r was dat voor mij o o k het meest ontroerende m o m e n t .

D e tentoonstelling zelf is heel g o e d in elkaar gezet en geeft naast de (ons allen bekende) foto's van Auschwitz/Birkenau o o k tastbare getuigenissen te zien, zoals grote vitrines m e t afgeknipte haren, brillen, schoenen en andere zaken die bij de bevrijding in 'Kanada' g e v o n d e n werden en een compleet Haftlingspak. Ik w e e t niet wat mij het meest aangreep, een paar m o o i verzorgde lokken tussen al dat haar, een klein kinderjasje o f die paar ing e d e u k t e fiber koffers met de namen erop van families die niet meer bestaan. Ik had dat allemaal al een paar keer in het M u s e u m Auschwitz zelf gezien, en toch greep 't m e weer naar de keel, meer n o g dan al die foto's die toch zo'n g o e d e n vooral compleet beeld gaven van wat Auschwitz was geweest.

Voor de aanwezigen waren er verder grote aantallen g o e d e brochures die aan de bezoekers aan deze tentoonstelling - die tot 31 januari 1986 voortduurt - worden meegegeven.

Bij de opening waren er naast de Europese groep, o o k veel Amerikaanse Joden aanwezig. M e t vele - mij tot o p dat m o m e n t geheel onbekende voormalige l o t g e n o t e n heb ik daar kennis gemaakt. Hierbij valt mij telkens weer op, h o e dat g e m e e n schappelijke lijden toch een sterke band

Toespraak van Elie Wiesel, naast hem Perez de Quillas en (goed zichtbaar) Maurice Goldstein. vormt met mensen die je tot o p dat m o m e n t niet eens kende. Tot mijn grote g e n o e g e n zag ik toch o o k n o g een g o e d e bekende; mijn vriend Mei Mermelstein, wat mij een uitnodiging naar Californië opleverde.

Er waren echter o o k veel mensen die ik niet zo g o e d k o n thuisbrengen, maar waarvan ik vermoed dat het mensen waren die werkzaam zijn bij de U N O : de Poolse vertegenwoordiging bij de U N O , waar Mermelstein mij aan voorstelden.

Rest er n o g te vermelden dat er naast deze

Auschwitz-tentoonstelling o o k n o g de ontwerpen te zien waren, die waren ingezonden v o o r een Poster 'Auschwitz waarschuwt'.

Hiervoor waren 539 ontwerpers uit 23 landen ingezonden en de beste daaruit waren hier o o k tentoongesteld.

Gezien de prominente plaats en de g o e d e opzet van deze tentoonstelling(en) ben ik ervan overtuigd, dat zij geheel aan hun doel zullen beantwoorden en ik b e n erg gelukkig in staat gesteld te zijn van deze opening m e e te maken.

Hans Bcckmann N r . 4 5 2 1 8

Vervolg van pagina 3 Lauro nog maar pas achter ons liggen. En moord o p Israëlische toeristen.

Plus dreiging met geweld, ook in ons land.

Roerend is de verzuchting van de kleine Israëlische Semadar over de verhouding Joden-Palestijnen: 'Iedereen heeft gelijk en tegelijkertijd ongelijk. Ik weet dat terroristen slecht zijn. maar anderzijds, zij willen een eigen staat. En ik wect niet o f wij niet net zo zouden denken. Wij wilden ook een staat.'

(Oorlogskinderen door R Rosenblatt)

Sjoah: bijna 10 uur D e Sjoah, de vernietigingsramp - en niet de holocaust: een brandoffer heeft niemand van ons willen brengen - de film Sjoah heeft Nederland bereikt o p de breedste schaal die mogelijk is: in de huiskamer. Terecht zijn er uit en voor onze kring bezwaren geopperd.

N i e t alleen voor wie zelf dc loodzware herinnering meetorst zijn deze beelden ondragelijk. Wij weten beter dan wie ook dat vaak een magische kracht ons weerhoudt die vermaledijde knop o m te draaien. Sjoah op de tv, dat betekent herbeleving, snerpende pijn, kervend verdriet.

Tegen onze mensen zeggen wij: hoe moeilijk het valt, kijk niet. Maar dat dit lange filmdocument (een tiende van het opgenomen materiaal!) bestaat is uitstekend.

D e jongeren, die het eigenlijk niet wisten, de ouderen, die het liever zouden willen vergeten, kunnen dit onvervangbare getuigenis zien en ondergaan. Uitstekend, erg genoeg.

D e Auschwitz-Lüge, de ontkenning van de genocide, de volkerenmoord op Joden en zigeuners, wordt bij tussenpozen in Europa gehoord. D e Britse zogeheten historicus Irving verkondigt dat de Führer niet van de uitroeiing van de Joden wist. In dc V.S. heeft hij Hitier de grootste vriend van dc Joden genoemd. En toch leven er nu nog getuigen van de waarheid. G e n o e g o m ongevraagde registratie als J o o d o f iets vergelijkbaars af tc wijzen.

'Het lijkt een droom. Ik kan het niet geloven, ik kan het niet begrijpen', heeft een hunner, Jules Schelvis, in april 1945, direct na zijn bevrijding, geschreven. Hij hervond nu zijn verleden in de filmbeelden.

Dertig, veertig jaar later hebben dc weinige overlevenden van Treblinka, Sobibor o f Birkenau niet zomaar hun geheugen uitgeput, zij hebben herbeleefd wat zij voor altijd had-

den willen vergeten. En Claude Lanzmann laat het zijn toeschouwers meebeleven. Laten zoveel offers niet voor niets gebracht, zoveel hartzeer niet voor niets geleden zijn.

Leefbare aarde Wonderen van het leven, van toch n o g blijven leven, van ondanks alles opleven, wonderen van de techniek. H e t speelt zich allemaal o m ons, m e t ons, in ons af. Spanning en strijd, papieren en andere oorlog.

Crisis o p velerlei gebied. O p dc achtergrond, zoals wij in een krant lazen, de tikkende tijdbom van de kernbewapening. Tot in de ruimte toe. W i e nu pas het leven begonnen zijn hebben het niet eenvoudig. Natuurlijk bestaan er alle mogelijke tegenstellingen van belangen, van inzichten, van positie en doeleinden.

Maar v o o r niets daarvan biedt geweld een oplossing en al helemaal niet een Sjoah o p wereldnivo. Er is h o o p g e w e k t door de wederzijdse nieuwjaarsgroet van de leiders van de supermachten via hun tv's.

H e t werd begrepen als een symbool. Voor het behoud van een leefbare aarde. Een herleving die een wonder o p zichzelf zou zijn.

E.T.

Kunst is een weldaad op zijn tijd* Het Kleurkatern van Vrij Nederland is eens per maand gewijd aan kunst

Driemaal voor hetzelfde geld: 1. Vrij Nederland, journalistiek het best gemaakte weekblad

2. De wekelijkse VN-Boeken- 3. Het VN-Kleurkatern, eens bijlage: met de nieuwe per maand gewijd aan boeken van de week, Kunst achtergronden en nieuws

* Aldus H L Mencken, nadenkend over A Thing of Beauty is a Joy Forever

Speciale koopjes in de oudste stoffenzaak van AMSTERDAM Eigenaar — Leo Horn

Bewakingsvormen, portiersdiensten etc. (als maatwerk uitvoerbaar in de plaatsen waarin w i j zijn gevestigd); alarmeringen (ontvangst/verwerking van alarmsignalen; stil alarmcentrale voor geheel Nederland).

FERD. BOLSTRAAT 69 1072 LC Amsterdam — Telefoon 735403

B E V E I L I G I N G I ^ÊÊ0\ BEWAKING-ALARMERING

BV

A' 1902

fjOGISTEtJ,

Vestigingen: Amsterdam/Amstelveen, Rotterdam, Alkmaar/Heerhugowaard, 's H e r t o g e n b o s c h T i l b u r g , Nijmegen, Enschede/Hengelo

Hoofdkantoor:

Ook voor uw geschenken.

Vossiusstraat 8,1071 A B

A m s t e r d a m , Tel. 020-712711

Maasstraat 77 - Tel. 72 70 76 1078 HE Amsterdam

Dames, alleen bij o n s k o o p t u het voordeligst. V o o r al u w stoffen STOFFEN HUIS Linnaeusstraat 34 Amsterdam Tel. 653116

EXCLUSIEVE HERENKLEDING EN -MODE

MARCUS

Kalverstraat, 141-145,

Amsterdam

Thuiskomst 1945 'Er zijn maar weinig ooggetuigenverslag e n die verder gaan dan bevrijding o f capitulatie. Over het thuiskomen sprak zelden iemand, behalve J o d e n in Polen en Rusland, want 'thuiskomst' was v o o r velen synoniem v o o r beledigingen en verdrijving, voor m o o r d en doodslag'.

Aldus begint het Naschrift van het magistrale boek van G.L. Durlacher, 'Strepen aan de Hemel'.

Thuiskomst Wanneer dit blad verschijnt is het 41 jaar geleden dat velen van ons de eerste stappen o p w e g naar die thuiskomst aflegden.

Anderen zetten die eerste stappen pas in april o f mei 1945.

'De haast o m in 1945 de bevrijde Joodse gevangenen terug te halen varieerde van land tot land, evenals het enthousiasme bij hun verwelkoming. Nederland nam een middenpositie in o p de thermometerschaal van menselijkheid'. D i t citaat staat in hetzelfde naschrift, een hoofdstuk dat overigens de moeite waard is los van het boek zelf bestudeerd te worden, want in enkele zinnen t o o n t Durlacher de onverschilligheid aan van de Nederlandse overheid en van het overgrote deel van het Nederlandse volk.

Vele van mijn kennissen en vrienden die het boek gelezen hebben antwoordden o p mijn vraag wat hen in Durlachers boek het meest getroffen heeft met 'De Thuiskomst'. Ik ben dan o o k van mening dat het de moeite waard zou zijn, nu het n o g kan, een onderzoek aan dit onderwerp te wijden. N i e t o m n o g eens aan te tonen dat w e niet alleen tussen '40 en '45 door de regering in ballingschap verwaarloosd zijn, maar o o k daarna. Wél o m overheid en bevolking van wat arrogantie af te helpen, en meer n o g o m ook dat aspect van de Jodenvervolging eindelijk eens g o e d te documenteren. H o e slecht men in Londen geïnformeerd was blijkt uit het hoofdstuk 'Terugkeer' in Pressers Ondergang, deel II waar hij schrijft: 'Zij keerden terug in het Vaderland. D e bevrijden uit de kampen.

D e overlevenden van de dodenmarsen.

Langs allerlei wegen, soms rechte, soms o m w e g e n , soms van heel ver, Z w e d e n , Rusland, Noord-Afrika. H e t waren niet veel, enkele duizenden, een vijf- a zesduizend; de cijfers hieromtrent g e v e n niet veel houvast, maar het w a r e n n i e t de 4 0 . 0 0 0 die m e n i n januari 1 9 4 4 o p e e n L o n d e n s d e p a r t e m e n t n o g m e e n d e te k u n n e n v e r w a c h t e n , (accentuering van mij, A.C.) D a t de Thuiskomst van de uit gevangenis en concentratiekamp terugkerende nietJ o o d s e gevangenen oneindig veel beter

verliep dan die van ons is vanzelfsprekend, immers zij keerden terug naar hun eigen huis en hun eigen gezin.

Ik ben van mening dat de thuiskomst van mijn vader en mij, en alles wat daar aan is voorafgegaan gerekend vanaf het m o ment van onze bevrijding in Blechhammer als typisch voor velen kan w o r d e n beschouwd.

H e t begon al met onze bevrijding. O p een ochtend in eind januari 1945 liep als bij toeval een Russische patrouille door het kamp. N i e m a n d sprak met ze, we keken er wat verdwaasd naar: onze bevrijding was een feit.

Medische verzorging o f voedselvoorziening bestond niet, w e moesten v o o r ons zelf zorgen en zwierven enige maanden door het toenmalige Opper-Silezië. Eind februari begonnen de Russen enige orde in de chaos te scheppen, immers, er zwierven honderden mensen in dat gebied in die periode. W e kregen een met de hand o p kladpapier geschreven verklaring die ons vrijstelde van Russische arbeidsdienst.

H e t heeft niet altijd geholpen.

A f en toe ging ik naar Kattowice en Sosnowice o m bij één o f andere Joodse hulporganisatie te trachten te vinden o f er al van repatriëring sprake was; medio april werd ons te verstaan g e g e v e n dat w e naar Kattowice moesten omdat onze terugkeer daar zou beginnen; de eerste oudgevangenen bevonden zich al in Kattowice en in Odessa. En inderdaad, o p 14 mei begon het eerste traject van onze terugtocht, per trein naar Odessa waar we in de ochtend van 20 mei aankwamen.

D o u c h e n , ontluizen, schoon ondergoed en de mededeling van een Russische officier dat w e n o g diezelfde dag naar het westen zouden vertrekken, 's A v o n d s werden w e ingescheept op een N i e u w - Z e e l a n d s troepentransportschip, de Monoway. H e t schip is n o g steeds in de vaart.

Aan boord kragen w e niet alleen een tandenborstel maar o o k ons eerste R o d e Kruis-pakket.

Enkele dagen later liepen w e de Baai van Istanbul binnen, waar de Nederlandse consul ons via de boordradio enige algemeenheden toevoegde en vertelde dat diegenen die familie in Palestina hadden hun namen m o c h t e n opgeven.

27 mei kwam het h o o g t e p u n t van de reis: Marseille. Toen het schip afmeerde aan een met vlaggen en bloemen versierde haven speelden muziekkorpsen het 'Wien Neerlands Bloed' en de Marseillaise.

D e ontvangst was overweldigend; een w e l k o m s t w o o r d van de Nederlandse consul, een medisch onderzoek, fruit, wijn, bier en eten in overvloed. Waarschijnlijk is mijn liefde voor Frankrijk toen geboren.

Van het Nederlandse consulaat kreeg iedereen 100 francs, de joodse repatrianten bovendien n o g eens 500 francs van een J o o d s e hulporganisatie.

D e eerste registratie v o n d plaats. We kreg e n een Carte de Rapatrié van le Ministère des Prisonniers, D e p o r t é s et Refugiés.

'Wat is uw adres in Nederland?'

'Dat w e t e n w e niet'.

'Maar waar hebt u gewoond?'

'In Amsterdam, in de Majubastraat, maar dat huis zal wel b e w o o n d zijn'.

'Als o p uw w o n i n g andere mensen w o n e n m o e t e n die er onherroepelijk uit'.

M e n gaf blijk uitstekend o p de h o o g t e te zijn. (sic) N a een diner in Marseille n o g dezelfde avond per trein richting België, en wel naar Lustin in de Ardennen. O n d e r w e g voorzagen enthousiaste Fransen en Belg e n ons van brood, fruit en wijn. 29 Mei overnachtten w e in een hotel in Lustin, waar w e opnieuw geregistreerd werden, nu door een afdeling van de A.E.F. D.P. (Allied Expeditionnary Forces, Displaced Persons Registration Record).

D e Nederlandse bijdrage bestond er uit er v o o r te zorgen dat voormalige officieren van het Nederlandse leger de juiste distinctieven kregen en een aparte kamer.

O p n i e u w een registratie.

'Waar w o o n t u?'

'Dat weten w e niet.'

'Maar u komt beslist in uw oude w o n i n g terug.'

D e volgende middag gingen w e bij Eysden de Nederlandse grens over. Een enorme anti-climax. We hadden o p een enorme ontvangst gerekend, tenminste gelijk aan die in Marseille. We dachten zelfs in de verte muziek te horen. Bij de grensovergang niets. 'Misschien o p het station van Eysden'.

Niets.

D e trein reed door naar Maastricht. We m o c h t e n de trein niet uit, maar konden in de trein luisten naar een toespraak met veel cfTchés en veel Vaderland. Circa vijf maal werd het Wilhelmus o p een krassende grammofoonplaat gespeeld, w e werden getracteerd o p een niet v o o r menselijke consumptie geschikte beker soep en wat blikken scheepsbeschuit.

H e t Vaderland verwelkomde zijn uit de d o o d teruggekeerde kinderen.

D e afstand Maastricht-Vlodorp is ca. 45 km. D e trein, met ons er n o g steeds in, deed de hele nacht over die afstand. In de ochtend van 31 mei kwamen w e in V l o dorp aan, vanwaar w e met legertrucks naar de Ernst Casimir kazerne in Roerm o n d werden gebracht.

H e t Nederlandse leger wist niet g o e d wat het m e t ons aan moest, maar w e m o c h t e n ons wel vrij bewegen. Vandaar dat mijn

Diamonds Direct Herman Schipper BM

Waar uw sieraad een belegging en uw belegging een sieraad is.

Official Omega-, Juvenia- and Ebel dealer.

Heihgeweg3.Tel 020-236572 RokmII.Tel 020-237869 Amsterdam

ECHT WAAR V O O R JE GELD. HEMA

ICODO Het ICODO (Informatie- en Coรถrdinatie Orgaan Dienstverlening Oorlogsgetroffenen) geeft ook in eigen beheer brochures uit.

Het laatst verscheen 'De Joodse naoorlogse generatie in Nederland' in verband met het congres op 1, 2 en 3 mei 1984 te Bergen gehouden.

Verder verschijnt viermaal per jaar ICODO-info met verslagen en overige ons interesserende gegevens.

Elke destijds vervolgde of anders door de oorlog getroffene kan voor inlichtingen bij het ICODO terecht.

Het adres is:

Stichting ICODO Willem Barentszstraat 31c 3572 PB Utrecht, tel. 030-730811

Na Jan Rogier Wij hebben een vriend verloren - veel en veel te vroeg. Terwijl dit blad ter perse lag, kregen wij het ontstellende bericht van de d o o d van Jan Rogier.

H e t december-nummer van Heidens hadden wij juist ontvangen. D e z e uitgave van het Lau Mazirelfonds over nomadisch levende mensen was dus zijn zwanezang.

Jan Rogier was een strijdbaar, meelevend en bescheiden mens. D e leegte die hij achterlaat is niet te vullen. We kunnen alleen proberen in zijn geest voort te gaan.

D i t dubbelnummer is een waardevol, zij het niet vrolijk stemmend document. Het geeft een historisch overzicht van leven en toestand van zigeuners en van de congressen die zij hielden o m internationale contacten te leggen sinds 1960 (Parijs,

vader en ik o p zoek gingen naar een J o o d s gezin, dat we inderdaad vonden. D e z e mensen waren in staat ons te vertellen waartoe de Nederlandse overheid tot dusverre niet in staat was gebleken: zij hadden een lijst waaruit bleek dat mijn moeder n o g in leven was; zij was in in Theresienstadt gebleven.

2 Juni 1945 o m 9 uur 's morgens werden w e met n o g enkele honderden met legertrucks naar een verwoest en verlaten A r n h e m gebracht. Daar werd ons meegedeeld dat w e nu maar verder zelf thuis m o e s t e n zien te komen.. Wat 'thuis' was en hoe w e daar moesten k o m e n werd met grote discretie aan onze eigen fantasie overgelaten. Liftend bereikten mijn vader en ik 's avonds tussen 7 en 8 uur Amsterdam waar w e tijdelijk door buren werden o p g e n o m e n .

Direct na aankomst in Amsterdam hebben w e ons o p het politiebureau Linnaeusstraat gemeld. Dat zou wel n o d i g zijn in verband met distributiekaarten en zo. M e n wist evenwel niet wat men met ons aanmoest.

'Probeert u het morgen eens o p het Centraal Station, ik g e l o o f dat daar iets is', aldus de dienstdoende wachtcommandant.

D e volgende dag, op het Centraal Station, was ons w e l k o m een N.S.-beambte die opmerkte dat 'die heren wel een sigaretje v o o r h e m zouden hebben'.

O p het C S . was inderdaad een repatriëringsdienst en een distributiekantoor.

Ik was n o g net geen 18 jaar en kreeg dus een snoepkaart i.p.v. een rookkaart. Achtergrond speelt geen rol, alleen regels. Z o werkte dat.

Londen, Genève, G ö t t i n g e n ) . D e bedoeling is in Nederland levende zigeuners ideeën over organisatie en actie elders aan de hand te doen. Laten zien wat mogelijk is. In letterlijk alle landen zijn de zigeuners verjaagd en erger: ook in de laatmiddeleeuwse Nederlanden en in de 18e eeuw n o g in de Nederlandse Republiek.

Wat men zelforganisatie van zigeuners n o e m t stuit telkens op nauwelijks overkomelijke moeilijkheden.

In Duitsland hebben dc Sinti en Roma een 'Zentralrat', een begin van organisatie geschapen. N i e t overbodig! In de Bondsrepubliek w o r d e n registers en reglementen van het naziregiem immers n o g gebruikt en toegepast. 'Wiedergutmachung', schadeloosstelling, wordt deze nazi-slachtoffers, soms oud-Auschwitzers, vaak o n t h o u d e n omdat zij niet rassistisch vervolgd, maar crimineel zouden zijn.

Twee organisaties moesten in 1979 n o g

Er was ook een mogelijkheid o p het C S . brieven en boodschappen af te geven v o o r familieleden die men terug verwachtte.

Twee brieven hebben we afgegeven v o o r mijn moeder. Toen ze twee w e k e n na ons op het zelfde adres aankwam waar wij logeerden waren haar eerste woorden: 'Ik ben alleen, Abram en Jopie zijn er niet meer'. G e e n van onze boodschappen had haar bereikt en van enig systeem was kennelijk geen sprake. Kafka 1945.

Durlacher heeft in zijn eerder g e n o e m d e boek een ontroerend verhaal over een paar schoenen.

Ik was in Amsterdam aangekomen met twee niet bij elkaar horende schoenen en een onderweg gestolen oud Engels legeruniform. Dank zij een o p g e d o k e n neef en wat kleren van een gedeporteerd familielid liep ik er na enige dagen weer enigszins fatsoenlijk bij.

Mijn vader en ik zijn toen naar onze voormalige werkgever gegaan, een grote machinefabriek in Amsterdam. D o e l van onze tocht: zien o f we weer aan het werk konden, en zo mogelijk een voorschot o f achterstallig salaris vragen.

'Jullie hebben weer alles, je zit g o e d in het pak' kreeg ik te horen. En o p ons verzoek o m een voorschot: 'Waarom, jullie hebben toch al die tijd onderdak en voedsel gehad?'

Bij Volkshuisvesting o f hoe dat toen o o k g e h e t e n heeft kregen we na lang in de rij staan een formulier. Van enige prioriteit was geen sprake. Bij Volksherstel kregen w e o o k een formulier.

H e t enkele jaren geleden in de Haagse Post verschenen artikel getiteld: 'Waarom

van de regering te B o n n eisen dat deze de v o l k e n m o o r d door het Derde Rijk o p zigeuners zou erkennen - en daarmee hun recht op schadeloosstelling.

In 1979 werd ook v o o r het eerst een herdenking van en voor zigeuners g e h o u d e n in Bergen-Belsen. Willy Brandt en Sim o n e Veil, toen voorzitster van het Europese parlement en oud-gevangene van Auschwitz, waren erbij.

E.T.

moest uitgerekend mijn J o o d terug komen' had o p ons kunnen slaan.

Mijn moeder herkende haar linnengoed.

'Er is meer gelijk dan eigen', (een Amsterdamse uitdrukking) D e bibliotheek van mijn o o m was geheel verdwenen. 'Hij heeft gezegd dat w e mochten nemen wat w e wilden'. Hij heeft nooit iets kunnen zeggen, hij is o p 14 juli 1942 tijdens een razzia opgepakt en w e hebben nooit meer iets van hem gehoord.

Thuiskomst.

H e t leven van mijn ouders was vernield, ze zijn nooit over het verlies van hun familieleden h e e n g e k o m e n .

In een 'Brief aan een oud kampgenoot' (Vrij Nederland van 6 december 1947) zegt Ed Hoornik: 'Ze (de Nederlandse regering) hebben ons laten verrekken'. En iets verder in hetzelfde artikel: 'En al die instanties stapelden de ene nalatigheid o p de andere, én de regering, én het Londen Comité en het Nederlandse R o d e Kruis; ze hadden geen initiatief, geen fantasie, g e e n moed.'

D c geschiedschrijver is verplicht zijn vooroordelen in bedwang te h o u d e n en zo objectief mogelijk te zijn.

Maar het wordt hem soms wel erg moeilijk gemaakt. amsterdam, november 1985 A b Caransa Geraadpleegde literatuur G. L Durlacher, Strepen aan de hemel Meulenhoff Amsterdam.

Ed Hoornik, Journalistiek proza en brieven Meulenhoff Amsterdam Primo Levi, If this is a man/The Truce. Penguin Modern Classics.

Romantiek in het hart van Amsterdam.

Marriotfs Candlelight Buffet, elke u arriott zaterdag-en zondagavond.

H o rE

L

Stadhouderskade 21.

Voor reserveringen (020) 83 51 51.

Als A m s t e r d a m jeraakg m a g je H e t Parool niet missen.

Bel nu: 020-562.6266 voor gratis proefnummers!

Voor de prijs van een lunch, krijgt u er zondags nog een ontbijt bij ook.

En dat noemen we Marriott dan brunch.

AMSTERDAM

W

^

H O T K L

Stadhouderskade 21.

Voor reserveringen (020) 83 5151.

Over mijzelf L. de Jong Ik h e b de afgelopen jaren in enkele interviews over mijn persoonlijke gevoelens en problemen gesproken m e t een openhartigheid die ik bewust heb nagestreefd. Ik heb dat gedaan o m twee redenen. D e eerste is dat ik vind dat een historicus als ik, wiens taak, wiens vaak moeilijke taak het is, in openhartigheid over andere mensen te schrijven, die openhartigheid niet uit de w e g mag gaan wanneer zij h e m zelf betreft. D e tweede reden is dat ik vind dat mensen (mannen meer dan vrouwen) vaak zichzelf schade toebrengen door te zwijgen over hun gevoelsproblemen - wie dat vindt, dient te tonen dat het o o k anders kan. Daarom wil ik, o o k hier, over mijzelf spreken, niet omdat ik mijzelf als mens belangrijk vind, maar omdat ik m e e n te m o g e n zeggen dat mijn werk belangrijk is en dat werk heeft een relatie met mijn persoon.

Ik heb, gelukkig, door de o o r l o g maar weinig vrienden en vriendinnen verloren.

Voorzover zij van J o o d s e afkomst waren, hebben zij de onderduik doorstaan. Wel heb ik verloren mijn vader, mijn moeder, mijn tweelingbroer, mijn zestien jaar jongere zusje en bijna al mijn familieleden met inbegrip van mijn schoonzuster. H e t is normaal voor de mens o m zijn ouders en zijn o o m s en tantes te verliezen - mijn verliezen waren, als die van zovelen, in de h o o g s t e mate abnormaal. Mijn broer, die als onderzoeker o p medisch-wetenschappelijk gebied de grondslag had gelegd v o o r een briljante carri猫re, is eind maart '45 het laatste gesignaleerd in een van de Aussenkommandos van het concentratiekamp Dora in de Harz - waar, wanneer en h o e hij o m g e k o m e n is, w e e t ik niet en zal ik nooit weten. Zijn vrouw is bezweken in Auschwitz. Mijn vader, m o e der, mijn zusje en bijna al mijn overige familieleden zijn, m e t meer dan dertigduizend andere uit Nederland gedeporteerden vermoord in Sobibor - h o e vermoord, heb ik in deel 8 van mijn werk beschreven, m o e t e n beschrijven. H e t was mijn taak.

Wat het gezin betrof waarin ik was opgegroeid, stond ik na de bevrijding alleen.

Innerlijk niet geheel onvoorbereid, want ik wist sinds de lente van '43 m i n o f meer wat er in de Duitse vernietigingskampen gebeurde. Maar toch: alleen, geamputeerd als het ware, afgesneden van mijn jeugd.

Er was geen afscheid geweest. Er was geen graf.

D i t was, dit is, onaanvaardbaar. Hiermee bedoel ik: ik kan mij er niet m e e verzoenen. M e n zegt: de tijd heelt alle w o n d e n .

N i e t deze. Z e zijn er te onnatuurlijk voor.

Ben ik gevlucht in mijn werk? Ik m e e n van niet.

Ik van van nature werkzaam. Ik heb het immense voorrecht gehad dat ik niet persoonlijk, direct, aan eigen lijf, aan eig e n ziel, de bezetting en de vervolging, de vreselijke problematiek van de J o o d s e Raad, de onderduik dan w e l de deportatie h e b m o e t e n ondergaan. Mijn eigen g e zin was ongeschonden en ik v o n d in Nederland na de bevrijding de taak die ik in Londen al had begeerd. Maar wanneer ik zeg dat ik van nature werkzaam ben, betekent dat n o g niet dat ik z o u willen ontkennen dat er een directe relatie is tussen de mij toegebracht verliezen en de mate waarin ik mij van meet af aan en nu al bijna veertig jaar lang, aan de mij toevertrouwde taak g e g e v e n heb. Mijn energie telt vele componenten. Er is vreugde in het werk zelf, namelijk de spanning van het onderzoek en de tegelijk wetenschappelijke en artistieke opgave van het uitbeelden; er is de voldoening over de weerklank die dat werk van meet af aan heeft g e v o n d e n .

Maar er is o o k de component van het verdriet dat, ik w e e t het, o p de meest onverwachte m o m e n t e n met onweerstaanbare kracht kan doorbreken, maar, zo voel ik het, toch eerder o p de bodem van mijn ziel aanwezig als een bron van energie. Gesublimeerd verdriet heb ik mijn werk wel g e n o e m d . D a t is beter, o f beter: dat is het 贸贸k, en ik beleef dit zelf als een vorm van verwerking die, daar ben ik zeker van, nooit volledig zal zijn.

In die zin zullen wij, denk ik, o o k als volk het verleden van de Tweede Wereldoorlog nooit volledig verwerken, d.w.z. als een normaal element integreren in ons bestaan - het is er, voor velen, te abnormaal voor geweest en juist die abnormaliteit is sinds jaren in de media (dan denk ik in de eerste plaats aan het zo indringende medium van de televisie) voortdurend onderstreept. M e n veronderstelt wel: nu is het afgelopen - met al die aandacht die de Tweede Wereldoorlog naar aanleiding van de veertigste herdenking van de bevrijding, misschien zelfs overschreden. Ik g e l o o f daar niets van. Dat dacht ik zelf vijftien jaar geleden, in zeventig. H e t is t o e n pas echt begonnen. Daarmee wil ik

niet beweren dat pers, radio en televisie zullen voortgaan m e t in gelijke mate thema's uit de periode van het nationaalsocialisme te behandelen, maar de verwachting dat zij uit de aandacht zullen verdwijnen, lijkt mij ongemotiveerd. J o n geren die de Tweede Wereldoorlog niet hebben beleefd, ja zelfs jaren nadien pas werden geboren, hebben er de speciale betekenis van leren onderscheiden - ik kan mij niet voorstellen dat de g o l f van toenemende belangstelling die zich in de jaren zestig begon te verheffen en die na zeventig n o g hoger is g e k l o m m e n , opeens zal doodlopen o p een breed strand van onverschilligheid. Denkbaar is het dat de belangstelling ietwat zal verminderen, maar verdwijnen zal zij niet en als daar niet het element in steekt van een vlucht uit de gecompliceerde werkelijkheid van de wereld-van vandaag, dan juich ik dat alleen maar toe. Bezinning immers o p wat de toenmalige Duitsers en de toenmalige Japanners ons hebben aangedaan, is impliciet steeds een bezinning o p de door hen toen aangetaste normen van menselijkheid en waarden van een democratische samenleving en juist dat proces van bezinning is het dat ik, los van alle partijpolitieke gebondenheid, zie als een bij uitstek waardevol element in onze samenleving.

M e t vriendelijke t o e s t e m m i n g van de auteur ontleend aan 'Onverwerkt verleden' 1985

K e e s i n g s Historisch A r c h i e f bundelt nieuws dat d e wereld beweegt.

W i e p l a a t s t k e r n r a k e t t e n in W e s t - E u r o p a ....en w i e n i e t ?

Elke dag: de kranten, de radio, het TVjournaal. Aan het eind van de week gevolgd door magazines en opiniebladen. Een continue stroom van meningen, feiten en achtergronden. Doorspekt met advertenties en het nieuws van alle dag.

U selecteert. U leest. Maar, als u het over een paar maanden nog even wilt nalezen, kunt u het dan nog vinden?

Al meer dan 53 jaar vormt Keesings Historisch Archief een betrouwbaar en objectief oriĂŤntatiepunt in de maalstroom van informatie. Het Historisch Archief verschijnt in wekelijkse afleveringen die in een praktische opbergband kunnen worden opgeborgen.

SPECIAAL AANBOD Als u zich nu abonneert op de jaargang 1986, kunt u gebruikmaken van onze speciale aanbieding: alle verschenen en nog te verschenen wekeli/kse afleveringen van 1985, incl. fraaie opbergband, voor slechts

Tezamen vormen ze een waardevolle informatiebron, waarin u moeiteloos het gewenste nieuwsbericht kunt opzoeken.

Politiek, economisch en sociaal. Puur objectief en ter zake. Waar mogelijk met de letterlijke teksten van verklaringen, redevoeringen, rapporten en verdragen. Aangevuld met relevante achtergrondinformatie.

Zo beschikt u over een voortreffelijk naslagwerk met alle feiten waarop een gefundeerde opinie berust.

De regelmatig verschijnende index, en het jaarlijks uitgebrachte namenregister, maken u het raadplegen gemakkelijk.

Keesings Historisch Archief R e p r o s p e c t i e f v a n h e t w e r e l d n i e u w s .

KEESING

BON

voor h e t nieuws d a t d e wereld b e w e e g t .

Onderstaande bon in enveloppe, zonder

postzegel

opsturen naar: Keesing B.V., Antwoordnummer 10001, 1000 PA Amsterdam. Telefoon 020 - 5641222. (s.v.p. invullen in blokletters). m/v

Naam Adres Postcode/plaats I Beroep I 1

I

I

Onderwijsinstelling Datum I

I

[

I

Handtekening Wenst tot wederopzegging, met ingang van heden. • Een j a a r a b o n n e m e n t o p K e e s i n g s H i s t o r i s c h A r c h i e f a d . / 227,50 per j a a r m e t i n g a n g v a n 1986, inclusief opbergband en BTW r of e e n s t u d e n t e n a b o n n e m e n t a d . / 192,50 per j a a r inclusief opbergband en BTW 11 d e s g e w e n s t h a l f j a a r l i j k s e b e t a l i n g 2 x f 118,50 i n c l . n e n m a a k t b o v e n d i e n g e b r u i k v a n het a a n b o d o m de g e h e l e j a a r g a n g 1985 a a n te s c h a f f e n v o o r d e s p e c i a l e p r i j s v a n / 79,- i n c l u s i e f o p b e r g b a n d .

NAC

De tijd heelt niet alle wonden E.A. Cohen Voor een aantal oudere mensen, laten w e zeggen ouder dan 50 jaar, valt het leven uiteen in een periode vóór en een periode na de oorlog. Daar tussenin ligt dus de Tweede Wereldoorlog, een tijd die voor velen met spanningen is gepaard gegaan.

Uit de aard der zaak is deze stress niet uniform. Ik w e e t niet o f voldoende aandacht wordt geschonken aan het feit dat er kwalitatief en kwantitatief verschil bestaat in de stress die deze mensen hebben ondergaan. Z o kan men op geen enkele manier de stress vergelijken van iemand die illegale kranten bezorgde met die van een overvaller o p het bevolkingsregister te Amsterdam. O m de stress te kunnen beoordelen - want vergist u niet: deze is blijven bestaan - m o e t ze invoelbaar, voorstelbaar zijn, en dit is nu juist niet het geval met de stress die het g e v o l g is van het leven in de concentratiekampen.

Wij, ex-concentrationnaires, kunnen onze w o n d e n de 'leek' niet uitleggen, niet begrijpelijk maken omdat hetgeen zich daar heeft afgespeeld buiten het menselijk voorstellingsvermogen valt. H o e kan ik iemand de ellende voelbaar maken die je ondergaat als je van 's avonds tot de volgende ochtend h o o g in Oostenrijk in de 'Nachtschicht' lorries met grint vol m o e t scheppen, zonder voldoende eten, gekleed in een pyama, bij een temperatuur van 15° onder nul. Ieder verhaal en iedere film die een concentratiekamp willen weergeven, zijn vantevoren tot mislukking g e d o e m d doordat deze werkelijkheid niet weer te geven is. Voor mij kwam als ongevraagd bewijs de T V reportage over Ethiopië. H e t waren geen figuranten die over het scherm gingen, maar echte mensen, skeletten met huid bekleed; toen realiseerde ik mij dat ik er net zo heb uitgezien in het voorjaar 1945, als 'Muselman', zo noemden wij de sterk vermagerde gevangenen. Maar ik had het n o g slechter dan deze zielige Ethiopiërs, want ik moest ook n o g hard werken en ik leed onder de hevige kou.

Wat was dan wel het erge in de concentratiekampen? ^ e t begon ermee dat alles wat je bezat, tot en met je haar, je werd afgenomen. En als je naakt was, werd je na een douche weer opgebouwd. Je kreeg 'Haftling' - kleren toegegooid, je kreeg een nummer en was een nummer: je naam als identiteit was je afgenomen. Je moest alle bevelen gehoorzamen van de SS cn van leidinggevende gevangenen zoals de Blockalteste en de Kapo - de machtige basis van het werkcommando. H o e w e l ik arts ben, moest ik zwaar lichamelijk werk

doen. Wat was het moeilijk een volgeladen kruiwagen op de straal te houden, hij gleed er vaak af. En dan die soms urenlang durende appèls. En het eten; de spanning, krijg ik de schep van boven, dun, o f van onder, dik met voedingswaarde. Met trillende handen hield ik de etenskom bij de soepuitdeler: 'Oh G o d , laat het een g o e d e schep zijn,' smeekte ik, want het kon een dag leven betekenen. Al mijn medische kennis bracht ik in, trachtte de calorieën te berekenen die ik moest uitgeven en die ik naar binnen kreeg. Elk m o m e n t van rust benutte ik o m calorieën te besparen.

Volgens mijn berekening zou ik het tot eind mei 1945 kunnen uithouden.

D e SS, de machtige o p aarde voor mij, ontweek ik zoveel mogelijk, maar bij een o n t m o e t i n g deed ik Duits, ik klapte hoorbaar met de hakken, stond stram en riep luid: 'Jawohl, Herr Sturmmann.' Een wenk van hem was een bevel voor mij want hij was heer en meester over mijn leven. En vergeet dit niet: ik wilde overleven! Je moest steeds o p je hoede zijn, de aandacht geen m o m e n t laten verslappen, voortdurend o p zoek naar eten, je normen verlagen, helemaal op je eigen belang gericht zijn, dit was het leven van velen m het kamp, het Haftling-lot. Maar, alsof dit niet voldoende ellende was, ik ben ook een J o o d , die volgens de nazitheorie tot een minderwaardig soort mensen behoorde met wie men slechts een ding kon doen: uitroeien. Als J o o d was ik met een gele driehoek extra getekend en als zodanig behoorde ik tot het vuil der aarde.

O p grond van 'Die Endlösung der Judenfrage' - de nationaal-socialistische camouflage voor de Jodenmoord - heeft Nazi-Duitsland miljoenen Joden gemitrailleerd, vergast, uitgehongerd. Van de 140.000Joden die mei 1940 in Nederland w o o n d e n zijn 104.000 vermoord, met als enige verklaring: het waren Joden. H o e haalt een mens het in zijn hoofd, hoe krijgt één man, Hitler, een heel volk en dan n o g wel het h o o g beschaafde, h o o g culturele Duitse volk in deze waanzin mee?

2

1

Van schuldgevoel is zelfs nu n o g meestal geen sprake. Zoals een SS-er, die in de dodenfabriek Sobibor van begin tot eind had meegedaan tegen mij zei: 'Maar wat had ik dan m o e t e n doen, het was bevolen en ik had toch een gezin.' Het krankzinnige was dat hij ontkende een antisemiet te zijn. Toen ik nogal verontwaardigd reageerde: 'Maar waarom hebt u dan meegedaan?', antwoordde hij: 'Het bevel kwam van boven, het was niet mijn idee.'

Dat hij een eigen verantwoordelijkheid 3

voor zijn daden had, kwam niet in hem op.

In schrille tegenstelling hiermee staat het schuldgevoel dat sommige verzetsstrijders hebben omdat ze niet méér voor de J o d e n hebben gedaan. O f mijn eigen schuldgevoel over daden die ik in de kampen gepleegd heb. O f dat van Joden die zich nog afvragen waarom zij het wel hebben overleefd en zovele anderen niet.

D e kans dat men met ex-concentrationnaires in de praktijk te maken krijgt, is niet erg groot, want o p het totaal van de Nederlandse bevolking vormen ze een klein percentage. Van de 29.000 gedeporteerde politieke gevangenen zijn 7.000 gerepatrieerd, van de 110.000 gedeporteerde Joden 6.000. Tussen deze twee groepen bestaan grote verschillen. D e politieke gevangenen hadden zich tegen dc Duitse bezetter verzet, zij wisten waarom zij in de concentratiekampen zaten, zij hadden min o f meer bewust dit risico genomen. D e 'misdaad' van de Joden was dat zij Joden waren en ze werden daarom gepest, getreiterd, bechicaneerd, en van alle inkomsten, bezittingen en rechten beroofd. We waren vogelvrij, werden op straat opgepakt, uit onze huizen gehaald en tenslotte naar de dodenfabrieken in Auschwitz en Sobibor gezonden. Bij aankomst in Auschwitz werd ongeveer 20% voor werk uitgekozen, in Sobibor slechts enkele procenten. D e rest ging direct de gaskamers in. Naar deze beide oorden des doods werden ruim 94.000 Joden gebracht, van wie 1.070 (u leest het g o e d ) zijn teruggekeerd.

Allen, J o d e n en niet-Joden, die de hel van de concentratiekampen hebben overleefd, dragen de gevolgen hiervan blijvend met zich mee. H e t zou tot 1968 duren voordat men dit in Nederland als het postconcentratiekampsyndroom zou herken.4-7 maar niermee houdt de overeenkomst tussen deze groepen op.

D e politieke gevangenen kwamen terug in hun huis, gezin, familie en milieu; ze werden als helden (en dit waren ze o o k ) ontvangen. D e Joden, en dan niet alleen de ex-concentrationnaires maar ook zij uit Bergen-Belsen en Theresienstadt en de ondergedokenen, kwamen als regel in een leegte terug. Er was praktisch geen J o o d in Nederland die niet het verlies van familieleden te betreuren had; zijn vertrouwde o m g e v i n g was verdwenen, gehele buurten waren ontvolkt. Hij voelde zich eenzaam en niet begrepen; wat hij heeft m o e t e n doormaken was eenmalig in de geschiedenis der mensheid. O p grond van een waanzinnige theorie werd de J o d e n het recht op leven ontzegd.

Thans, van buiten af, lijkt het alsof er niets aan de hand is; ook de Joden gaan met n

e

n

TREIN J U N I 1945: Anna Markus is dertien jaar. Ze is ruim twee jaar ondergedoken geweest zonder haar ouders en ze heeft moeite aan het g e w o n e leven te wennen. H o e weet je, wie je kunt vertrouwen en wie niet?

Met haar ouders kan Anna niet praten over alles wat zij hebben meegemaakt. 'Ze denken, dat ik een klein kind ben', zegt Anna tegen een vriendin. 'Mij vertellen ze niks.'

Met die vriendin kan Anna wel praten. Z e vertellen elkaar over hun belevenissen.

Anna's vriendin heeft een dochtertje, Fannie. Fannie is zeven jaar. N o g steeds w e e t niemand, waar Fannie is. Zelfs het Rode Kruis heeft n o g geen spoor van haar gevonden.

Anna gaat op zoek...

Anna heeft er lang over nagedacht. Eigenlijk durft ze niet, maar ze wil Fannie's moeder zo graag gelukkig maken. W i e weet, zal ze Fannie vinden, tussen de kinderen van de trein, die vanmiddag zal aankomen.

Gisteren stond het in de krant:'MORG E N M I D D A G ZAL OP H E T H O O F D STATION EEN TREIN A A N K O M E N MET K I N D E R E N DIE I N E E N C O N CENTRATIEKAMP ZIJN GEWEEST E N ALDAAR H U N O U D E R S HEBB E N V E R L O R E N . ZIJ Z U L L E N W O R DEN ONTVANGEN DOOR WEESHUISBESTUREN. DE GEPLANDE AANKOMSTTIJD IS 15.48 UUR.' Anna heeft uitgerekend, dat 15.48u ongeveer kwart voor vier is. Z e heeft er lang over gedaan, maar nu klopt het.

Kwart voor vier. Z e kan gaan. Als ze durft.

Anna durft. Z e is o p w e g naar het station.

Z e heeft niemand verteld, dat ze er heen zou gaan. Mamma denkt, dat ze bij de moeder van Fannie is. Fannie's moeder denkt, dat ze thuis is. Als ze elkaar nou maar niet gaan opbellen. Maar ze bellen elkaar nooit op. Waarom vandaag dan wel? Z o praat Anna met zichzelf.

Het helpt wel, o m rustiger te worden, maar het helpt niet tegen de buikpijn, die ze voelt.

Zal ze teruggaan? Misschien zien die kinderen er wel erg zielig uit. Misschien zijn ze wel uitgehongerd en ze zullen kale hoofden hebben, omdat ze luizen hebben gehad. Anna weet precies, hoe het allemaal was, van Roosje. Roosje is terug g e k o m e n uit het kamp, samen met haar

vader. EĂŠn keer heeft Roosje alles verteld en daarna hebben ze g e w o o n gespeeld.

N o o i t meer hebben ze gesproken over het kamp, na die ene keer.

O p het station is het erg druk. Er lopen grote mensen heen en weer. G e e n kinderen. D e klok staat op half vier. Anna voelt zich ziek. D e buikpijn is erger g e w o r d e n en achter in haar nek begint ook pijn o p te komen.

Naast haar staan twee grote mannen.

'Waarde collega, wat weet u van de conditie van deze kinderen?' 'Slecht...bar slecht, collega. Totaal ondervoed waren ze, toen ze werden gevonden. Alhoewel....enkele van de kinderen zijn al in iets betere toestand, omdat ze in januari al zijn bevrijd.'

'Jammer, waarde collega, jammer dat het er zo weinig zijn. Het mag wel een wonder worden g e n o e m d , dat deze kinderen hier straks zullen aankomen. H o e hebben ze het gered in die barre omstandigheden.

Zelfs wij, als artsen, zullen niet veel voor ze kunnen doen. Laten w e hopen, dat ze verder g o e d begeleid zullen worden. Er zullen n o g veel problemen te overwinnen zijn.'

Anna loopt een stukje verder het perron op. Z e wil niet meer naar de mannen luisteren. Z e kan n o g terug. Z e blijft.

In de verte ziet ze de trein. Z e hoort hem ook. Rookpluimen hangen boven de locomotief, die steeds dichter bij komt. Er stapt een vrouw uit. Een vrouw in een witte jas. Anna ziet dat ze haar hand uitsteekt naar een kind, dat in de deuropening van de trein staat. D c zuster tilt het kind uit de trein. H e t is een meisje.

Fannie?

Anna wil naar de trein rennen, maar ze wordt tegengehouden. 'Een kind,' zegt iemand. 'Wat doe jij hier? D i t is geen plaats voor kinderen.' 'Ik....ik wacht o p mijn zusje. Z e is in dc trein.' Anna w e e t niet wat ze anders m o e t verzinnen.

'Dat verandert de zaak,' zegt de man.

'Loop dan maar door. Loop maar naar de trein.' Anna rent weg. Z e is nu vlak bij de verpleegster, die v o o r een rijtje kinderen loopt.

Een korte rij is het en er is geen stem te horen. Anna hoort alleen maar het geluid van klikkende klompjes. Alle kinderen hebben klompen aan.

Er klinkt een stem uit de luidspreker: 'De kinderen, die op perron negen zijn aang e k o m e n , worden met hun begeleiders verwacht in de stationsrestauratie. Ik her-

Auschwitz-Bhopal Wij willen leven Er loopt een spoorlijn van Auschwitz naar Bhopal. D i t zegt Ruth Waterman uit D e n Haag, die bij een bezoek aan Bhopal in India eraan moest denken h o e haar familieleden in de gaskamer stierven. Een onoverzienbare ramp trof Bhopal o p 3 december 1984 door een ontsnapte gaswolk uit de U n i o n Carbide-fabriek. Ruth Waterman maakte een beeld van cement dat een jaar na de ramp v o o r het verlaten fabrieksgebouw werd geplaatst. H e t stelt een boerenvrouw voor die, naar de stad g e k o m e n , door het gas wordt overvallen.

Haar baby is dood, een wat groter kind klampt zich aan haar vast.

H e t beeld is een gedenkteken v o o r de slachtoffers en tegelijk een eresaluut voor hen die v o o r de slachtoffers o p k o m e n .

'Om het m e n s d o m spoorlijnen naar de d o o d te besparen', zegt Ruth Waterman.

Dat staat o o k in het beeld: Wij willen leven.

De buren van Westerbork doe de gordijnen dicht buren van Westerbork Benny komt voorbij Benny...Benny Abrahams doe de gordijnen dicht buren van Westerbork Branca komt voorbij Branca...Branca Polak gisteren won Benny met knikkeren gisteren kreeg Branca nieuwe sokjes doe de gordijnen dicht buren van Westerbork in een raamloze trein komen kinderen voorbij Ida Vos D i t gedicht is een reactie o p een gelijknamig artikel in de Haagse Post van 4 mei 1985. Daarin zegt een vrouw die dicht bij het kamp Westerbork w o o n d e : 'Als de trein voorbij kwam, deden w e de gordijnen dicht.'

Vervolg van pagina 18

haal: D e kinderen, die op perron negen zijn aangekomen, worden met hun begeleiders verwacht in de stationsrestauratie. Einde van deze mededeling.'

Anna loopt naar het restaurant. Z e gaat tegen een muur staan. N u kan ze iedereen zien. H e e l rustig k o m e n de kinderen binnen. Mager zijn ze en ze dragen kleren die niet g o e d passen. Z e blijven staan. Z e b e w e g e n haast niet.

'Ga maar zitten,' zegt een verpleegster.

Anna hoort bijna niet dat er stoelen verschoven worden. Z e hoort zachtjes praten. Anna kijkt naar de kinderen. Daar, een klein eindje bij haar vandaan, is Fannie! Z e gaat naar het meisje toe. 'Ben jij Fannie?' vraagt ze. H e t meisje kijkt Anna aan. Z e zegt niets.

'Hij heet geen Fannie. Hij heet Thomas.' zegt een jongen.

Anna wordt er verdrietig van. Z e kan niet eens zien, wat een jongen o f een meisje is.

D e kinderen zien cr allemaal hetzelfde uit.

Daar...dat is wèl een meisje. Z e heeft bruine ogen en ze heeft een vlekje o p haar

voorhoofd.

Vroeger krullen gehad.

heeft

ze

vast

'Ben jij Fannie?' 'Nee,' fluistert het kindje.

'Ik g e l o o f het niet, dat ik Fannie ben.'

Anna wil weg.

'Heb je je zusje gevonden?' vraagt de man, die Anna wilde tegenhouden. 'Nee' Een klein meisje wil niet op haar stoel blijven zitten. Z e danst door het restaurant, een klompendans is het.

'Kijk die kleine nou eens,' zegt een van de dokters. 'Niet te geloven. Onverwoestbaar, zo'n ukkie.' 'Waarom dans je zo?' vraagt hij. H e t kindje blijft stil staan. 'We zijn met een m o o i e trein gekomen,' zegt ze. 'Een echte mensentrein. Toen we gingen, hadden w e een dierentrein en daarom dans ik.'

'Verdomme.' zegt de dokter.

'Hoe o u d ben je?'

'Tien.'

'Veel te klein, verdomme!'

Anna kan het niet meer uithouden op het station. Fannie is hier niet. Z e kan net zo g o e d w e g gaan.

'Misschien komt je zusje toch n o g terecht,' zegt een verpleegster. 'Wil je ook een broodje? N e t als de andere kinderen.'

'Nee, dank u,' zegt Anna.

Z e rent wegt. Z e m o e t terug naar huis.

Anders gaat ze overgeven. Waar is Fannie?

IDA VOS. uit: A N N A IS ER N O G . verschijnt maart 1 9 8 6 Leopold D e n Haag.

Prinsengracht 263 In Holland staat een huis met steile trappen die leiden naar een kamer met g e d e m p t e stappen Vanuit het venster is een torenklok te zien waarnaar een schim van een klein meisje staart als ieder uur het carillon naar het verleden slaat D e vraag: zou het o o i t weer hangt dwars voor het gesloten raam vervlochten met een vage schaam en het twijfelantwoord van: nooit meer Beneden - schooluitstapsgewichtig wachten de kinderen uit vernieuwde wijken die met de klas g e k o m e n zijn o m de vergrijsde tijden te bekijken Ach Anne met je grote ideaal ik zie de schaduw van een kind dat vreest Als ik voorzichtig van de steile trap af daal weet ik je hier te zijn zoals je bent geweest Uit Literama, februari 1985 Margot H. de Hartog

Huiskapsters opgelet!

V o o r al u w professionele h a a r p r o d u k t e n

Thilène

•

Permanent produkten

•

Haarverfprodukten

•

Haarherstellende p r o d u k t e n

•

Coup de Soleil produkten

DORITA'S

BOETIEK

Kinkerstraat 178 Tramhalte 7 - 17

Tel.: 020 - 1 6 4 0 5 8 Amsterdam

Beethovenstraat 30 — Amsterdam Winkelcentrum, Binnenhof 35 — Amstelveen

Bekouw Mendes makelaars in assurantiën

Wij willen u helpen

w

nu en later, bij uw financiering en het treffen van de juiste voorzieningen voor de toekomst.

wettelijke aansprakelijkheid

NIEUWENDIJK

topöljop

AMSTERDAM *& 2 3 8 1 2 8

hypotheek, brand, inboedel, diefstal, ongeval, auto.

onze service houdt niet op na het sluiten van d e polis.

Bekouw Mendes Stadhouderskade 2 Amsterdam 020 - 555 69 11

115

AÜOllailSI i:.v.

HANDSCHOENENGROOTHANDEL

SCHIPHOLWEG 1011

BOESINGHELIEDE

TEL. 0 2 5 0 5 - 1673

Hoe staat het met de WUV H e t vorig jaar durfde ik v o o r de eerste maal o p deze vraag te antwoorden: redelijk goed.

O o k dit jaar kan ik dat gelukkig zeggen.

Want de grote achterstanden zijn nu werkelijk verdwenen en v o o r de administratieve reorganisatie, die daarop m o e t volgen zijn de eerste plannen en werktekeningen gereed. Over een jaar h o p e n wij o o k daarvan de vruchten te plukken.

D e bedoeling is de afwikkeling van aanvragen, brieven .betalingen etc. vlotter en begrijpelijker te doen verlopen. Voorzover mogelijk, want de W U V is vooral door haar aanvullend karakter een ingewikkelde zaak en dat zal zij helaas blijven.

Van belang is verder dat Staatsecretaris van der Reijden in 1985 opnieuw enige malen heeft verklaard, dat het regeringsbeleid is de uitkeringen aan oorlogsslachtoffers, dus o o k de W U V uitkeringen, o p gelijke v o e t te behandelen als de militaire invaliditeitspensioenen.

Indirect betekent dat koppeling van onze uitkeringen aan de ambtenarensalarissen.

Er is dus g e e n sprake meer van verdere kortingen.

Een dergelijk geluid hoort men o o k uit het eerste rapport van de Commissie-van

Vervolg van pagina 17 vakantie, vieren feest, doen hun werk. Bij de geringste aanleiding breekt echter het verleden weer door, hetgeen onbegrepen reacties ten g e v o l g e kan hebben. H e t is een feit dat, v o o r zover het West-Europa betreft, in Nederland het nazi-ideaal van de vernietiging van de J o d e n het dichtst is benaderd. H e t aantal J o d e n in Nederland ligt thans tussen de 25.000 en 30.000. D e kans dat een arts met J o o d s e patiënten te maken krijgt is dus klein, en als dit gebeurt w e e t hij zo maar niet wat zij in de o o r l o g hebben meegemaakt: hij zal er naar m o e t e n vragen! Bij één categorie hoeft een arts niet te twijfelen, nl. bij de exAuschwitzers; zij hebben een nummer o p hun linker onderarm getatoeërd. Maar laat hij dan niet de vraag stellen: 'Is dit u w telefoonnummer?'

H e t is v o o r deze patiënten kwetsend als een dokter zo van zijn onwetendheid blijk geeft. H e t aantal van deze mensen is in Nederland heel klein. D e s te meer reden voor de arts, die enkelen tot zijn patiëtenkring mag rekenen, hun extra aandacht, begrip en medeleven te schenken.

Tot de overlevenden behoort n ó g een

Dijke, die in opdracht van de Staatssecretaris tracht voorstellen uit te werken v o o r vereenvoudiging en coördinatie van de w e t t e n v o o r oorlogsgetroffenen.

Als eerste uitgangspunt heeft deze C o m missie gesteld dat verkregen rechten gehandhaafd dienen te blijven.

H e t is n o g te vroeg o m iets te zeggen over andere gedachten, waar deze Commissie wellicht mee zal komen. Tot nu toe heeft zij zich voornamelijk bepaald tot het terrein van de Wet B u i t e n g e w o o n Pensioen.

Over de W U V m o e t n o g overleg plaatsvinden. In een uitvoerige brief aan de Commissie heeft de Uitkeringsraad vooropgesteld, dat er naar zijn mening in de eerste plaats behoefte is aan rust o p ons groep kampmensen nl. zij die in BergenBelsen en Theresienstadt hebbhen gezeten. D e J o d e n uit Bergen-Belsen hebben niet in de directe bedreiging van de gaskamers geleefd, maar zij hebben wel de vernedering, ontrechting, honger en abominabele levensomstandigheden meegemaakt. Zij hebben ook een zware tol m o e t e n betalen. Van de 3.722 J o d e n die naar Bergen-Belsen werden vervoerd, overleefden 2.184 (bijna 60%) de oorlog.

H e t g e t t o Theresienstadt was v o o r meer dan de helft van de Nederlandse J o d e n niet, zoals zijn verwachtten, het einddoel, maar slechts een tussenstation o p w e g naar Auschwitz. Naar Theresienstadt ging e n 4.872 J o d e n van wie 1.971 (40%) na de bevrijding in leven waren.

Tenslotte rest er n o g de groep onderg e d o k e n en g e m e n g d - g e h u w d e Joden.

Voor hen geldt wat ik in het begin van dit artikel heb gezegd, nl. het kwalitatieve en kwantitatieve verschil in stress. Zeker, zij hebben ook de de anti-joodse maatregelen m o e t e n ondergaan, maar zijn zijn niet door de hel van de kampen gegaan. Dank zij hun eigen dapperheid en activiteit hebben zij zichzelf met behulp van even dappere niet-Joden veel ellende bespaard.

Over de spanningen die het onderduiken

terrein in het belang van de nu grotendeels bejaarde uitkeringsgerechtigden.

Er waren o o k minder aangename ervaring e n in 1985. D e in 1979 (!) in uitzicht gestelde verruimingen en verbeteringen van de W U V hebben n o g steeds geen kracht van w e t verkregen. Wij h o p e n nu, dat de T w e e d e Kamer het wetsvoorstel tenminste n o g v o o r de verkiezingen zal afdoen.

Een deel van de verruimingen kunnen wij overigens m e t machtiging van de Staatssecretaris reeds uitvoeren.

D a n was er een geval van vermoedelijke fraude bij onze vestiging in de USA. D e schade bij deze onaangename zaak leek m e e te vallen: in slechts twee gevallen besloot de Uitkeringsraad de betalingen v o o r l o p i g stop te zetten, terwijl in enkele andere gevallen n o g onderzoek gaande is.

D e strafrechtelijke kant van de zaak is in handen van justitie en politie, die hun onderzoek o o k n o g niet hebben afgesloten.

Aan het slot van deze korte beschouwing wil ik graag n o g zeggen, dat de Uitkeringsraad grote waardering heeft v o o r de toewijding waarmee zijn ruim 300 medewerkers in het afgelopen jaar hebben gewerkt aan de uitvoering van de Wet, die o o k hen vaak v o o r haast onoplosbare vrag e n stelt. Slechts door hun inspanning was het mogelijk de achterstanden in te halen. ^ j ^ Leeuw Voorzitter van de Uitkeringsraad met zich meebracht, heb ik g e e n ervaring en matig ik mij g e e n oordeel aan.

D e arts die zijn belangstelling doet blijken v o o r het oorlogsverleden van zijn patiënt, riskeert een afwijzing want er zijn nu eenmaal mensen die de verdringing onder alle omstandingheden willen handhaven. D i t zij zo, maar het wordt vergoed door hen die deze aandacht juist o p h o g e prijs stellen, en de arts w e e t dan dat hij zijn werk o p t i m a a l v e r r i c h t . E n m e e r k a n hij

dan

toch niet verlangen.

Literatuur 1. C o h e n EA. H e t D u i t s e c o n c e n t r a t i e k a m p . Een medische en psychologiesche studie. A m s t e r d a m : HJ Paris, 1952 2. C o h e n EA. D e afgrond. A m s t e r d a m / B r u s s e l .

P a n s / M a n t e a u , 1971.

3. C o h e n EA. D e n e g e n t i e n treinen naar Sobibor.

A m s t e r d a m / B r u s s e l : Elsevier, 1979 4. C o h e n EA. D e w e g terug. Algemeen Handelsblad 1968, 6 jan.

5. C o h e n EA. Waaraan wij lijden na h e t D u i t s e concentratiekamp. A l g Dagblad 1968, 17 feb.

6. Cohen EA. Het post-concentratiekampsyndroom. N e d . Tijdschr. Geneeskd.'69, 113: 2049-54 7. Cohen EA. Het post-concentratiekampsyndroom: een 'disaster'-syndroom. N e d . Tijdschr.

Geneeskd 1972; 116: 1680-5 dr. E.A. C o h e n M e t vriendelijke t o e s t e m m i n g o v e r g e n o m e n uit h e t tijdschrift v o o r G e n e e s k u n d e

%ohn ^Rettich b.v Suède- en Nappakleding

Showroom: Confectie Centrum, 3e toren, Beg. grond Kon. Wilhelminaplein 29, A m s t e r d a m - W .

Telefoon 0 2 0 - 174364

Privé: Zacharias Jansestraat 17 hs Amsterdam-Watergraafsmeer Telefoon 020 - 3 5 1 0 3 5

KELTUM GOUD

PLEET &

ZILVER

^ J L ^ DRUKKERIJ DE NOORDSTER B.V. Dir. H. Van Heuvelen

UURWERKEN OPTIEK

Vaal &~ 7)nikk er

M A A S S T R A A T 33 -

AMSTERDAM -

TELEFOON 793388

"afgesproken..."

ELKE ZONDAG CHAMPAGNE BRUNCH van 1 1 . 3 0 - 1 4 . 3 0 Een riant buffet met een rijke keuze uit w a r m e en koude gerechten S m u l zoveel u w hartje begeert f 4 1 , 5 0 p.p.

: Amsterdam

Voor al uw Handels Kantoor Reklame Familie *Sinds 1905

drukwerk

Amsterdam-O. Schollenbrugstraat 22 Telefoon 020-65 52 01

TteklantUijft bij

"Kalief

Con&'Verdonck

Con & Verdonck heeft een uitstekende naam hoog te houden in de Perzische tapijtenwereld. Daarom, wat er ook gebeurt, de klant blijft kalief. En natuurlijk doen wij er alle moeite voor om u goed te adviseren. Hoeveel perzen wilt u z i e n Tien, twintig, vijftig?^ Con & Verdonck ziet u graag komen.

7

ecn.Yodonck Amsterdam-Den HaagRotterdam- ArnhemEindhoven

Oud koper, nieuwe levenskracht Herinneringen aan het diamantvak

O p 11 september werd de eerste paal geslagen. Ik mag wel zeggen in gewijde grond, o m het J o o d s Historisch M u s e u m grootser en praktischer te d o e n herrijzen.

O p het Jonas DaniĂŤl Meijerplein waar nu al weer enige maanden geleden, tussen de e e u w e n o u d e synagogen het er o p leek o f de stoere struise waker D e D o k w e r k e r zijn machtige armen uitgestoken hield, o m van de kinderen uit de hoogste klas van Rosj Pina, die h e m geadopteerd hebben, bij het feestelijke m o o i e weer hun van hand tot hand aangedragen bloemenkrans liefderijk in ontvangst te nemen.

Over een paar jaar zal het J.H.M., een g e b o u w e n c o m p l e x van N i e u w e Synagoge o f N e i e Sjoel uit 1752, de Grote Sjoel, de O b b e n e en de Drittsjoel en de ernaast gelegen voormalige vleeshal, zijn deuren v o o r het publiek open zetten. Ik h o o p voor de inrichting ervan een steentje tc kunnen aanslepen. Wij verzamelen bij voorkeur oude gereedschappen en documentatie betreffende de uitoefening van het aloude 'VAK', het bewerken van de ruwe diamanten.

Diverse, vooral zware stukken liggen in het J.H.M., de Waag reeds opgeslagen.

Lichtere voorwerpen heb ik tot nader order bij mij thuis.

H e e l veel is verloren gegaan. Hitler en zijn rakkers (beulsknechten) hebben het grootste - het J o o d s e - deel van de mensen in de diamantindustrie vernietigd, sinds m e n niet meer in staat was het vak hier in Amsterdam ' N i e u w e levenskracht' te injecteren werd het materiaal op de schroothoop en in containers g e g o o i d en g i n g het bij archiefvernictigers verloren.

Gelukkig zijn er door veel goodwill en grote belangstelling n o g vele interessante voorwerpen en papieren in mijn bezit gekomen.

Ter verduidelijking: Wij zoeken gereedschappen die voor het kloven, het zagen, het snijden en het slijpen van diamant werden gebruikt.

Enige voorbeelden van wat er is.

Behalve handgereedschappen, de eenvoudige b o e k h o u d i n g van het voormalige Diamantbewerkers W e d u w e n - cn Wezenfonds, foto's van fabrieken en werkplaatsen, etsen en boeken. Vermeerdering, die wellicht verbetering e n / o f differentiatie zou kunnen betekenen, wordt in dank aanvaard.

Het ruitje. Naar dia van Jacques I. Furth

De Algemene Nederlandse mantbewerkers Bond.

Dia-

Van de organisatie, dc A . N . D . B . , is het g e b o u w in de tot Hcnri Polaklaan herd o o p t e Franselaan, en zijn roemruchte geschiedenis, slechts over. H e t A N D B g e b o u w in 1900 in gebruik g e n o m e n , schepping van de bouwmeester Berlage, werd als een bolwerk gezien en kreeg de vertrouwen schenkende naam Burcht, o o k vanwege dc kantelen en de'slotgracht die je je er rondom zou kunnen denken.

EĂŠn idee is mij altoos bijgebleven: als zou het h o g e hardstenen bordes met zijn vele treden diplomatiek bedoeld zijn geweest.

Een middel tot kalmering voor aanstormende, heethoofdige, zich verongelijkt voelende leden. Als zij dan in a d e m n o o d boven bij een der bestuurders waren beland, waren zij v o o r rustig overleg handelbaarder geworden.

Henri Polak In zijn eigen kamer werkte de internationaal beroemde voorzitter Henri Polak.

Hij heeft het aanvankelijk deels verpauperde proletariaat van de laatste helft van de 19e eeuw m e t zijn organisatietalenten met zijn leerzame artikelen in het 'Weekblad', beschaafd en o p g e v o e d . Ik h e b er zeer weinig, h o e w e l heel belangrijke exemplaren van. M e t Polak en zijn medebestuurders werd 'De Bond' het

lichtend voorbeeld v o o r de andere o p te richten vakorganisaties. Zij haalden door hun strijd hun leden uit het slop van de bitterste armoede en leidden hen naar een menswaardiger bestaan, en o p den duur naar de achturen-dag.

Voor de leerlingen en jonge vaklieden was er het maandblad: 'Het J o n g e Leven.' Met een staf van wetenschappers en kunstenaars heeft Henri Polak ('ons aller N e e f ) de jonge arbeiders belangstelling v o o r cn gaandeweg liefhebberij in kunst, cultuur, algemene kennis en o o k klassebewustzijn bijgebracht. Ik heb drie jaargangen van het jeugdblad, 1912, 1913 en '14 (het laatste tot 31 juli, Wereldoorlog I) In deze bladen treft m e n verder aan: Natuurlijk de hoofdartikelen van Henri, de redacteur, natuurleven van Jac. P. Thijsse, boekbespreking, spel en sport, toneel en muziek, (muziekinstrumenten) staathuishoudkunde en drankbestrijding.

Ik zoek n o g naar leerlingdiploma's, werkkaarten en de klassieke zwarte bondsboekjes.

Wij willen n o g meer! Verzamelaars zijn o n g e h o o r d hebberig, maar streven naar vervolmaking, een utopie.

Koperen stelen Bijvoorbeeld, de koperen steel; Het sanatorium Zonnestraal in Hilversum werd gesticht van de opbrengst van de verwerkte stukjes steel, (bevestiging van

dop, waarin een te slijpen diamant zit, aan de tang) D e geestelijke vader, oprichter en strijder tegen volksziekte no 1 destijds T B C van het Koperenstelenfonds w a s j a n van Zutffen, die populair als hij werd met dit werk, de naam O m e Jan verwierf. Bij de oprichting van de A . N . D . B . werd hij voorzitter en toen Henri Polak deze functie overnam werd J. v. Zutffen secretaris. Een exemplaar van de busjes die bij collectes v o o r het K.S.F. werden gebruikt en andere desbetreffende attributen ontbreken n o g in onze verzameling. G e e n diamantslijper die de koperen stukjes liet slingeren, die kwamen allemaal in de daarvoor dienende bussen o p de werkplaatsen terecht.

In 1919 bestond de A N D B vijfentwintig jaar. Er werd een o p t o c h t g e h o u d e n m e t praalwagens en ik w e e t niet meer o f er o o k fakkels aan te pas zi]n g e k o m e n . Er werd o o k een groot hemelbed meegedragen, een symbool, 'Het Opgemaakte Bed'.

H e t was bij de feestelijkheid een bescheiden protest der jongere werklieden wie vaak onder de neus gewreven werd dat zij in een opgemaakt bed waren gelegd. In de crisisjaren moest het bed terdege worden opgeschud, want het onderstel b o o d een harde ligging en in de o o r l o g van '40-'45 is de luxe legerstede v o o r bemazzels (gelukkigen) een strozak g e w o r d e n en zijn voor de rest de Joodse diamantbewerkers door vergassing en ontbering de eeuwige slaap ingegaan in Auschwitz.

Maar laten wij liever naar het feestgewoel terugkeren. In de zalen der fabrieken werd het feest onder elkaar met zang en dans gevierd en werd er o.a. een tombola gehouden.

Mijn moeder was vooral bij feestelijkheden gezocht gezelschap. Zij w o n een klein wit stenen piespotje. Dat was haar kennelijk toegespeeld. Wel verre ervan dat zij zich zo in de maling g e n o m e n voelde, hield zij er o p de zaal een collecte mee en verzamelde negentig gulden in het potje voor het KSF. In het kasboek werd het bedrag ingeschreven en op een van de wekelijkse lijsten van het Weekblad verantwoord.

Allen A N D B - leden Toen ik bij het 'Vak' kwam waren er achtduizend allen zonder uitzondering bij de A N D B aangesloten werkende leden met inbegrip van de leerlingen. D e J o o d s e buurten, met overdag een welig tierende populatie, waren v o o r achten 's morgens en na zes uur 's avonds overbevolkt. D e meeste diamantbewerkers stroomden als bloed door aders en slagaders af en aan

door de hoofdstraten van Amsterdams Jodenhoek. Dat waren de J o d e n - cn St. Anthoniesbrcestraat, Weesperstraat en Weesperplein; de fabriek Boas stond o p Uilenburg, van Asscher in de Tolstraat, van van D a m in de Ruysdaelstraat, de Maatschappij o p de N w . Achtergracht en tientallen kleinere fabrieken waren er o p grachten, straten en in stegen. Kleine werkplaatsen vond men in Oud-West en

O p het dagelijks elkaar passeren kon je de klok gelijk zetten. Als je g o e d wakker was, k o n je constateren dat er uit dat elkaar dagelijks passeren menig engagement v o o r t g e k o m e n is.

Z o e k e n d e naar iets van mijn gading kwam ik o p een dag in de meer dan honderd jaar oude stoomdiamantslijperij Boas op Uilenburg terecht. Ik was er maart 1925 als

Vakmanschap meesterschap... de Jordaan, werkers w o o n d e n daar meest in de buurt.

H e t Ruitje.

Een facet van de bezit, wil ik voor de loupe nemen. er met al haar meer.

collectie, mijn tijdelijke u in het bijzonder onder Onze verzameling heeft schakeringen n o g veel

Links en rechts van de trambaan liepen de slijpers meest, rijen dik met meer dan vier naast elkaar, naar alle richtingen in Amsterdam, druk gesticulerend en met de m o n d n o g meer presterend dan dat zij die afgelopen dag hadden 'gemaakt'. Vele ateliervrouwen en tneisjes bewandelden dezelfde wegen, o p dezelfde tijden. Bijna zou ik de modieus geklede diamantsnijdsters niet g e n o e m d hebben. Zij konden veel zorg aan hun verschijning besteden als zij niet in crisistijd als gezinshoofd moesten fungeren, want vrouwen en mannen verdienden in ons vak gelijk loon.

leerling van 14 b e g o n n e n en h e b er m e t lange en kortere tussenposen en ook het laatste jaar cot de o o r l o g samen wel zeven jaar gewerkt. N a een beetje ver- en herkennen en er niemand aan treffend stapte ik het trappenhuis binnen. Alles was er oud, verveloos, beschadigd en verwaarloosd. Van boven, o p de tweede verdieping, b o o g een man zich over de trapleuning. 'Zoekt u iets?' riep hij mij toe. 'Jazeker!' galmde ik met recht terug.

'Ik k o m even bij u!' Hij liet mij binnen in een zaal waar eens raderen zoefden, lange drijfriemen lubberend naar en van de schijven liepen en deze 1400 toeren per minuut lieten maken. D e slijpschijven gaven rondtollend een sissend, krassend geluid, dat uniek en overal op de wereld herkenbaar blijft, zelfs nu die met diamanten bezette draaiende disc tegenwoordig 3000 tot 3500 wentelingen per minuut maakt.

D e man maakte zich aan mij bekend als textielhandelaar. D e aanwezigheid van rollen stof, o p g e s t o u w d in stellingen en

o p de vloer, bevestigde zijn w o o r d . Nadat ik de man had uitgelegd waarvoor ik g e k o m e n was en de zolderverdieping had m o g e n afzoeken, (de andere zalen dienden voor rommelopslag o f waren leeg o f afgesloten) kwam ik onverrichter zake bij h e m terug. Toen nam hij mij mee naar de achterzijde van de zaal. 'Moet je eens kijken' zei hij en toonde mij een ruitje, een van de vakken waarin de grote ramen van oude g e b o u w e n , in het bijzonder diamantslijperijen, verdeeld zijn. Ik dacht dat hij de naoorlogse grote betonnen huizenrij van de Jodenbreestraat bedoelde, maar met een nadere aanduiding kon ik met moeite ontcijferen wat er in het glas gekrast stond.

M o z e s Peekei. Brillandversteller. V r o o lijkstr. N o 281.

O o k met diamant ingekrast stonden tussen deze regels n o g een paar onleesbare woordjes. Apropos, die D m o e t hier niet als taalfout worden gezien, maar als vakterm. Vele J o o d s e vakgenoten spraken van brillanderen (een slijpbehandeling).

Ouderwetse zelfs van blieanderen.

Sterk aangedaan nam ik afscheid van de sympathieke man, die naar ik latet begreep verbaasd achter bleef.

Een week later stapte ik weer naar Boas.

D e gedachten aan het vijf bij drie decime-

maakte de tas, die ik natuurlijk niet toevallig bij mij had, open en t o o n d e h e m een hamer, een beitel en een glassnijder. 'O, ga dan je gang maar', zei hij en m e t zijn hand o p mijn schouder leidde hij mij naar het bewuste raam.

Van emotie en spanning begon ik met trillende handen aan de klus, met handen die net z o beefden, als wanneer ik mijn schaaltje watersoep vanaf de gamel buiten de dringende, wachtende groep in veiligheid trachtte te laveren, in Auschwitz, Dachau en andere concentratiekampen.

Toen ik de steenharde stopverf langs boven en zijkanten van de ijzeren, verroeste sponningen los- en weggewerkt had, bleek het dat de onderkant n o g muurvast in cement gemetseld zat. Een oude man wilde mij met alle g e w e l d adviseren en helpen. Hij was een Italiaan en misschien was terrazzowerker geweest.

Prompt kwam er een wrede barst, die een flinke hoek van het glas weghapte. Ik kon wel janken, nee, ik jankte, maar gelukkig bleef het deel met de tekst ongeschonden.

Misschien heb ik in mijn leertijd van achter de molen vandaan, door dat zelfde ruitje getuurd en deze inscripties niet opgemerkt. Er waren meerdere vensterglaasjes ingekrast. Gekken en dwazen.

Ik heb in die tijd van achter de molen door die ruiten de wijzers van de klokken van

Naar dia van Jacques I. Furth

een beetje o p g e d r o o g d e witte inktsmurrie, vrij aardig schoon. H e t tussen de regels gekraste zinnetje was nu duidelijk leesbaar geworden. ' N e e m uit je winst!' een duidelijk ingekraste gravure van een afgunstige slijper. Een versteller verdiende over het algemeen meer dan een slijper. Een versteller observeerde en gaf met tekens in het soldeer van de doppen (houders) aan, wat de slijper van het kleine 'bloot' gelaten deel van de te bewerken diamant moest afslijpen.

Ik herkende uit dit stiekum t o e g e v o e g d e dollerrijtje een beetje afgunst en de sfeer die o p de slijperij heerste. O p de winkel (Belgische benaming) zat je langer dan thuis als een grote familie dagelijks bijeen.

Meestentijds saamhorig, en medelevend met eikaars familiegebeuren. Vaak boertige lol o f spanning, een gedeprimeerde stemming, vanwege dreigend ontslag.

Immers ons vak was g e v o e l i g als een barometer voor de economische toestanden in de wereld en lag dan o o k het eerste o p zijn kont.

Mozes Peekei bleek aanvankelijk bij navraag bij mijn kennissen en collega's de onbekende X . Maar bij navorsing k o n een onzer vrienden die werkzaam is o p het Amsterdams archief, de volgende gegevens achterhalen.

'Mozes Peekei trouwde met Heintje Emmerik. Zij w o o n d e n van juni 1905 tot april 1915 o p het o p het ruitje vermelde adres (Vrolikstraat). D e eenentwintigste september 1942 werden Heintje, Mozes en hun jongste kind in Auschwitz vergast! (het verslag meldt omgebracht) Zij hadden het laatst o p de Tugelaweg 68 g e w o o n d . Dat was temidden van diamantbewerkers, die daar huis aan huis w o o n d e n . N a dit doodgraverswerk valt het mij moeilijk o m over te schakelen.

Wij hebben al veel materiaal maar varianten kunnen heel verrassend zijn als een misdruk o f ander pronkstuk in een postzegelverzameling. D o e t u mee, als u kunt, brengt spullen uit het vak, opdat t.z.t. de museumbezoekers zich een idee kunnen v o r m e n van het verleden, de tijd toen Amsterdam zich terecht Diamantstad mocht noemen. O m de herinnering levend te houden aan vergane glorie. Aan een lonend vak door noeste, toegewijde vlijt, kundige arbeidsters en arbeiders en ondernemers is uitgeoefend.

Jacques I. Furth.

ter grote glas hadden mij niet losgelaten, Ik trof weer de vriendelijke man. 'Wat mij verwondert' zei hij, 'u zoekt naar dingen,

de Zuidertoren in de Zandstraat g e v o l g d o m aan die onzichtbaar draaiende treiters te zien o f ik spoedig weer vrij zou zijn. Bij

zegt u, die met diamantbewerking te maken hebben maar dat glaasje heeft zeker geen indruk o p u gemaakt.' Ik

mij thuis kreeg ik het glas behalve de verweerde hoeken in de kleuren van de regenboog, een bewijs van oudheid, met

Voor meer informatie en reacties; kunt u contact o p n e m e n met het secretariaat van het N A C .

(1)

REGI3TRATTON

A.E.F. D.P. REGISTRATION RECORD

NCt

Orïsïnaf ^

dcL>uCLVl (2) F a m i l y

(3)

Other Given Names

Name

KJ §

Single Widowed

•

Married Divorced

•

A

Q

(4) M a r i t a l S t a t u s

Sex

D.

E.

F.

G.

H.

1.

J.

/

/

/ * * * *

.

(5) C l a i m e d N a t i o n a l i t y

(7) R e l i g i o n (Optional)

Countrv

Province

Birthplace

C.

t<VU&L^l^C^

t t l c (65 fsfrthfta

B.

Duplïcafe [ | M. F.

GUrlJdA.

J e t

For co ding purpoeea A.

(8) N u m b e r of A c c o m panying Family Members:

. /

(9) N u m b e r of Dependents: (10) F u l f N a n i / o f D e s I R E D

(12)

(11) F u l l M a i d e n N a m e of M o t h e r

Father L a s t

\\'S)

L . E S T I N A T I O N

1 ' e k m a s e n t

R e s i d e n c e

o k

R e s i d e n c e

J a n t j a e y

(2 City

or ViHage

(14) U s u a l T r a d e , Q c c u p a t i o n o r P r e f e s s ï u n [ ( 1 5 )

P e r f o r m e d in W h a l K i n d of E s t a b l i s h m e n t | ( 1 6 ) O t h e r T r a d e s o r O c c u p a t i o n s (18) P o Y o u C l a i m t o be a P n s o n e r of W a r Y e s N o (19) A m o u n t a n d K i n d of C u r r e n c y i n y o u r P o s s e s s i o n (21) S i g n a t u r e of R e g i s t r j

a. b. / c.

(17) L a n g u a g e s S p o k e n i n O r d e r of F l u e n c y (20) S i g n a t u r e of R e g i s t r a n t : (22) D e & t i n a t i o n o r Reception Center: N a m o

2

(23) C o d e 1 for I s s u e

4

3

5

ü

D a t e : ^ - r.

J g g f e j ^ -

or N ' u m K

8

7

1938.

Country

C i t y or Villape

Country

1,

n

C i t y or

r

9

10

11

12 (24)

13

14

15

Vülage

16

/t/A

SclMium

C o u n t r y

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

2i

REMARKS

typ

^%|fffl>

Glom.

(ft^jJ^

DP-a 16—39781-1

RÊPUBUQUE

FRANQAISE ÏTÉS

ooo

J0

_<yOQ

MOM

O

ö - OrO

ET

RÈFV7TÉS f

CARÏE DE RAPATRIE

(4) No:

0)

( 7 ) Fseudoeyme

(10)

D a t e

(12)

N o m d u

(M)

Nationalité

(17)

Dernière

(18)

JVom

(19)

Pièces

de

naissanc

Père

d'origine

residence

e t adresse

d'identité

e n

d e Ia

\

F r a n c e

p e r s o n m

produttes

Prénoms'

1985 Herdenkingsjaar Vlucht naar gewetensvrijheid Immigratiegolven naar Nederland Drie belangrijke feiten zijn in 1985 in Nederland herdacht: 1. D e val van Antwerpen o p 17 augustus 1585. Parma heroverde deze belangrijkste stad van de Nederlanden voor Philips II en decreteerde: ketters moesten zich bekeren o f binnen 4 jaar vertrekken. Hij had er de koning van w e t e n te overtuigen dat uitroeien door brandstapels niet meer in de tijd paste. Van de toenmalige 82.000 inwoners emigreerde ongeveer de helft, hoofdzakelijk naar N o o r d - N e d e r l a n d en speciaal naar Amsterdam, dat hierdoor een ongekende opbloei beleefde. Sinds de Waalse provinciën in 1 5 7 8 / 1 5 7 9 de o p stand tegen Spanje hadden o p g e g e v e n en het Spaanse leger steeds meer gebied heroverde, waren reeds vele duizenden gevlucht. H e t aantal Zuid-Nederlanders, dat zich tussen 1572 en 1590 in de g r o o t ste steden van Holland en Zeeland vestigde, wordt o p 150.000 geschat. In 1622 maakten zij daar ongeveer 42% van de bevolking uit. '

gingen, zoals de dragonnade in 1681, begonnen pas toen de koning geheel onder invloed stond van madame de Maintenon, de fanatieke bekeerlinge, met wie hij na in 1683 trouwde. Zij was o o k de stuwende kracht achter de herroeping van het Edict, daarmee kon de k o n i n g vroegere zonden boeten.

Verloren vrijheid en rechten D o o r de herroeping verloren de H u g e n o t e n niet alleen hun laatste restje godsdienstvrijheid, maar ook hun rechten vals burger. D e predikanten moesten bin-

1

Tot de vluchtelingen uit Antwerpen behoorden o o k Marranen, afstammelingen van Joden, die zich in 1492 v o o r de schijn bekeerd hadden toen alle J o d e n uit Spanje werden verjaagd, maar door de Inquisitie niet m e t rust werden gelaten en daarom de wijk naar Antwerpen hadden g e n o m e n . Portugese Joden, die o f reeds in Antwerpen w o o n d e n , o f Portugal ontvluchtten, t o e n Alva dit land in 1580 v o o r Philips II veroverde, kwamen eveneens naar Nederland. Onder hen en hun nakomelingen waren vele geleerden, bv.

Spinoza en de door Rembrandt vereeuwigde medicus Ephraïm Bueno.

2. D e oprichting van de H o o g d u i t s e Synagoge in 1635 in Amsterdam. Er waren daarvoor toen reeds voldoende uit Duitsland en Oost-Europa uitgeweken J o d e n in Amsterdam aanwezig.

3- D e herroeping van het Edict van N a n tes o p 18 oktober 1685.

D i t was het sluitstuk van de afbrokkeling van de beperkte rechten, die de H u g e n o t e n (de Franse protestanten) bij het Edict van 13 april 1598 gekregen hadden.

Sinds Lodewijk X I V in 1661 persoonlijk het heft in handen had g e n o m e n wilde hij dc eenheid van de Staat bevorderen door eenheid van geloof: un roi, une loi, une foi. (één koning, één wet, één geloof) Steeds meer rechten werden de H u g e n o t e n o n t n o m e n , o.a. het recht o m ambten te bekleden. D e vreselijke vervol-

Mijnwerkersvrouw in Bolivia, plastiek van Truus Menger nen 14 dagen Frankrijk verlaten, anders wachtte hun de doodstraf. Meer dan de helft vluchtte naar Nederland. Voor andere H u g e n o t e n was vertrekken verboden. Werden zij betrapt bij een vluchtpoging, dan gingen de mannen naar de galeien, de v r o u w e n naar de gevangenis en de kinderen naar een klooster. N i e t t e m i n wordt het waarschijnlijk geacht, dat van de 2 miljoen H u g e n o t e n ongeveer 200.000 kans hebben gezien naar een ander land te komen, langs sluipwegen o f per schip, van wie 50 a 75 duizend naar Nederland.

D e H u g e n o t e n , die in Frankrijk bleven, waren v o l k o m e n rechteloos. Krachtens het Edict van N a n t e s hadden de predikanten de functie van ambtenaren van de burgerlijke stand v o o r de H u g e n o t e n , zoals de pastoors die hadden voor de R.K. burgers. Maar de predikanten waren weg, de kerken, 'temples' afgebroken en de registers verdwenen. R.K. d o o p en o p v o e d i n g van de kinderen was verplicht gesteld. D e

pastoors m o e d i g d e n de H u g e n o t e n aan in de R.K. Kerk te trouwen, teneinde een w e t t i g bestaan als burger en wettige kinderen te hebben. Er werden g e e n eisen gesteld, hetgeen de H u g e n o t e n in de mening bracht dat het o m formaliteiten ging. Later merkten zij dan wel, dat het kerkelijk huwelijk als een afzwering van hun g e l o o f werd beschouwd, dat zij naar de galeien o f naar de gevangenis gingen als zij niet stipt R.K. leefden en dat hun kinderen naar kloosters ontvoerd werden als zij geen R.K. o p v o e d i n g kregen.

Schijnbekeringen In 1724 verboden de bisschoppen de pastoors echter, n o g langer g e n o e g e n te nemen met schijnbekeringen bij d o o p en huwelijk; er werden zware eisen gesteld, waaraan vele H u g e n o t e n niet wensten te voldoen. In de loop van de achttiende eeuw dreigde de chaos. Circa twee miljoen mensen in Frankrijk stonden nergens ingeschreven; zij k o n d e n niet geldig trouwen, hun kinderen waren o n w e t t i g en hadden geen erfrecht, tegen o n t v o e r i n g van hun kinderen konden zij niets doen, want zij konden niet bewijzen dat het hun kinderen waren. D e bisschoppen w e z e n ieder verzoek o m soepelheid af: inzake sacramenten had niemand hun iets te commanderen. Toen bepleitten H u g e noten bij ministers het voorbeeld van Holland te volgen, waar degenen die g e e n gebruik wensten te maken van de heersende Kerk, v o o r de magistraat, de burgelijke overheid, k o n d e n trouwen.

Lamoignon de Malesherbes, die tijdens Lodewijk X V I herhaaldelijk minister is geweest, voelde wel v o o r dat denkbeeld.

Hij schreef in 1785 een 'Mémoire' over het huwelijk van de Protestanten en in 1786 een 'Second Mémoire', beide an o n i e m uitgegeven in Londen, maar in 1787 wel aan de koning in zijn Raad overlegd.

Hollandse methode In de eerste publicatie t o o n t hij aan hoe onjuist het is, dat de clerus, de kerkelijke overheid, zeggenschap heeft over de rechtspositie van de burger in de Staat; dat is het terrein van de wereldlijke wetgever. In de tweede bepleit hij, naar analogie van het Hollandse stelsel, alle nietR.K. burgers de keuze te g e v e n o m ten overstaan van de pastoor o f van de rechter te trouwen. D e pastoor moest dan uitsluitend als ambtenaar van de burgerlijke stand optreden, niet in de kerk, maar in dc pastorie. Bij huwen v o o r het gerecht zou m e n niet de Hollandse m e t h o d e m o e t e n volgen; daar hield de magistraat o p bepaalde openbare dagen zitting o m een stoet van trouwparen te ontvangen, opge-

Nieuwe kollektie veriongd en vernieuwd

ForniaMatura

Speciaalschoenen Daar loopt u mee weg

met onze geklede Bandschoenen en Pumps in modieuze uitvoering zacht leer m moderne kleuren De schoen die past als maatwerk Die uw levensvreugde verhoogt.

Ook in Sportieve schoenen zijn WIJ ruim gesorteerd BIJ uitstek geschil' beroepen waarbij u zonder • voetklachten veel moet lopen of staan V o o r k o m e n is beter genezen Forma Naturaheeft voor iedere voet de juiste leest Dat geldt v o o r d e moeilijk voet maar ook voor goede voeten die gemakkelijk willen lopen en goedeconditn willen bliiver

ïormaBatura Amsterdam, DenHaag, Groningen, Rotterdam, Hilversum, Utrecht,

Weteringschans209, Noordeinde 18, St Walburgstraat8, W.deWithstraat9, 's-Gravelandseweg33B, Nobelstraat 1A,

VEERTIG JAAR NA '45

VISIES OP HET HEDENDAAGSE ANTISEMITISME

Prof dr D van Arkel, prof. dr Yehuda Bauer, prof mr J.E. Doek, dr G. Hendriks, dr Hans Jansen, G. Philip Mok, R).G. Molthoff, Awraham Soetendorp, Simon Speijer, Richard A Stein, mr M.J.M. Tripels, Adriaan van der Veen en ing Simon Wiesenthal.

Ingeleid door prof. dr L de Jong.

Deze bundel besteedt aandacht aan de talloze facetten van discriminatie, racisme en antisemitisme die zich ook nu, veertig jaar na de Tweede Wereldoorlog, nog steeds in onze samenleving manifesteren Twaalf gerenommeerde schrijvers en wetenschappers - allen verbonden aan de Stichting Bestrijding Antisemitisme (STIBA) - geven elk in een essay hun visie op het probleem van de schijnbare onuitroeibaarheid van de collectieve haat en de toekomst daarvan.

In zijn nabeschouwing licht s n B A v o o r z i t t e r Richard A Stein de betekenis en achtergronden toe van het werk van de S T I B A en zijn adviseurs.

'Alleen al op grond van dr H. jansens diepgravende analyse van het Evangelie van Johannes verdient deze bundel in veler handen te komen' - prof dr L de Jong in zijn inleiding.

344 bladzijdea f 45,-/bfr 900. In de boekhandel verkrijgbaar.

tel 23 30 12 tel.4641 81 tel 12 18 97 tel 13 57 37 tel 4 90 09 tel.31 10 51

AB Atheneum Boekhandel een tuin in de wildernis

NIEUWSCENTRUM Atheneum Boekhandel Spui 1 4 - 1 6 , Amsterdam telefoon 0 2 0 - 2 3 3 9 3 3 / 2 2 6 2 4 8

MEULENHOFF INFORMATIEF

G.L.

D U R L A C H E R

STREPEN AAN DE HEMEL Herinnenngen aan de oorlog en de bevrijding aan de deportatie en de kampen - met overtuigend historisch materiaal Het nationale autisme der geallieerden, de onbewogenheid van velen en de bewogenheid van weinigen tijdens de ondergang van Europa's joden vormen de coulissen achter het persoonlijke drama van de auteur en zijn voormalige medegevangenen.

De bitterheid van het thema wordt verzacht door de momenten van waardigheid die zelfs nog op het ogenschijnlijke nulpunt van civilisatie behouden blijven.

• Strepen aan de hemel is een afrekening met tal van illusies Het is een combinatie van ervaring met wetenschap en het beschaamt je haast door zijn moed De moed om een geheugen te hebben en de doden en daarmee je verdriet weer op te roepen En om daarna nog een stap verder te gaan en nu echt (e willen welen hoe het werkelijk in elkaar zat ( ) kopen en lezen.

1 let zet je aan het denken - Tamar in Vnj Nederland • (..) een gecondenseerd en indrukwekkend verslag. - Hans Vervoort in NRC Handelsblad • Knap mengt hij zijn persoonlijke kampervaringen met de feiten (..) Frank Ligtvoet in de Volkskrant • Duriachers boekje heeft dat wal voor vele jongeren heden ten dage misschien op fictie is gaan lijken, tot bizarre werkelijkheid teruggebracht.

Tegen Strepen aan de hemel kunnen alle oorlogsarchieven van de wereld met op ( ) Het schnjnendste oorlogsmonument dal ik ooit las - Boudewijn Buch in het Parool Tweede druk 96 blz, f 22,50/bfr 450 In de boekhandel verknjgbaar

MEULENHOFF AMSTERDAM

M

steld naar de rangorde, die m e n v o o r de verschillende religies had vastgesteld: de Lutheranen voorop, de J o d e n achteraan.

D a t k o n omdat er zoveel kleine religieuze organisaties waren. In Frankrijk zou het een Calvinistische manifestatie worden, een soort van Algemene Vergadering, en herinneringen aan de burgeroorlogen wekken.

Tolerantie voor de leugen?

Inderdaad kwam o p 17 november 1787 het Tolerantie-Edict tot stand, door Lamoignon als minister mede-ondertekend. Aan alle niet-R.Kathoüeken in Frankrijk werd de keuze gelaten o m de acten van de burgelijke stand te laten registreren door de pastoor o f door de rechter.

D e vergadering van de clerus in 1788 reageerde fel, vroeg officieel aan de koning o p het Edict terug te komen. Hij had bij zijn zalving m o e t e n zweren de ketterij uit te roeien, hij was gewaarschuwd tegen een schuldige tolerantie, het was voor hem weggelegd de laatste slag toe te brengen aan het Calvinisme in zijn staten. En nu had die secte de vermetelheid een civiel en religieus bestaansrecht o p te eisen! D i e secte wilde v o o r de leugen de rechten usurperen, die alleen aan de waarheid toekomen!

Zeer juist hadden de bisschoppen gezien dat het Hollandse huwelijksrecht allerminst gebaseeerd was op: de dwaling heeft g e e n recht. H e t gaat ervan uit dat de mogelijkheid o m een huwelijk te sluiten v o o r ieder mens m o e t openstaan omdat het huwelijk in de orde van de Schepper ligt. Verder onkent dit recht dat alleen de Kerk zeggenschap over het huwelijk heeft. Want daardoor wordt verwaarloosd dat het huwelijk, behalve een heilige band, o o k de grondslag is van samenleving en Staat en dus van openbare orde.

O o k het algemeen belang is er bij betrokken. D e Staat dient te weten wie met wie g e t r o u w d is. Toestemming van de ouders acht het Hollandse recht noodzakelijk, omdat de verantwoordelijkheid van ouders zich o o k uitstrekt over het huwelijk van hun minderjarige kinderen.

In 1579 was de Unie van Utrecht gesloten.

D e belangrijkste bepaling, die het doel van de U n i e aangeeft, staat in artikel 13: '...mits dat een yder particulier in sijn Religie vrij sal m o g e n blijven, ende dat m e n nyemant ter cause van de Religie sal m o e gen achterhaelen ofte ondersoucken...'

Gewetensvrijheid, afschaffing van dc Inquisitie als reden tot vorming van een Staat is uniek in de geschiedenis.

H e t huwelijk werd zaak van de burgelijke overheid. Te zijner tijd werd het een uitkomst v o o r R. Katholieken, dissenters en Joden.

SN

*•<HEA

les Jacobs: Arabieren te Jeruzalem. Tekening H e t laat zich denken wat het v o o r de uit Frankrijk gevluchte H u g e n o t e n , die H o l land wisten te bereiken, een verademing was, in het land van de gewetensvrijheid tc komen. Juist door het R.K. huwelijksrecht waren zij immers in Frankrijk zo in de knel geraakt. D e filosoof Pierre Bayle, die in 1681 naar Rotterdam uitweek, n o e m d e Holland 'de grote arke der vluchtelingen'. Met open armen werden zij ontvangen, kregen dezelfde rechten als alle burgers en bovendien enige jaren belastingvrijdom. Zij o n t m o e t t e n de sympathie van de bevolking. O o k van de Joden. In een Amsterdams Jiddische krant werd in 1686 vriendelijk over hen g e schreven en de genegenheid was wederzijds. D e bijbelvaste H u g e n o t e n , die de in het Frans vertaalde psalmen zongen, voelden zich, vergelijkbaar met de Joden, als een uitverkoren volk, dat vervolgd wordt.

In een spotgedicht op Lodewijk X I V , door Fransen geschreven, wordt hij genoemd: 'van het ras van Nebucadnezar' en 'volle neef van farao'. ' D e verwantschap was g o e d gezien, want alle geloofsvervolgingen hebben dezelfde oorzaak.

2

Oorzaak van geloofsvervolging D e z e is door alle eeuwen en v o o r alle volkeren dezelfde: een machthebber, een mens o f een instelling, pretendeert een godheid te zijn o f althans met goddelijke macht bekleed. Hieraan wordt de aanspraak ontleend het recht, ja de plicht te hebben over de gewetens van de mensen

te heersen, het enige middel o m van hun v o l k o m e n gehoorzaamheid verzekerd te zijn. W i e zicht daaraan niet onderwerpt m o e t verjaagd o f g e d o o d worden.

Alle Oosterse despoten waren g o d e n in hun land. Voor de heidenen met hun veelg o d e n d o m was dat niet bezwaarlijk. Maar de Joden, de enige monotheïsten, waren er onder geen voorwaarde toe te b e w e h e n een mens als godheid te erkennen. Want dat is in strijd met het eerste en belangrijkste der Tien G e b o d e n : 'Ik ben de Here, uw G o d Gij zult g e e n ander g o d e n voor mijn angezicht hebben.' ( D e u t e r o n o m i u m 5:6 en 7). 'Hoor, Israël: de Here is onze G o d ; de Here is één!'.

(Deut. 6:4). H e t wantrouwen, dat de J o d e n hierdoor w e k t e n bij despoten was zo groot, dat het overal tot vernietigingsplannen leidde; vandaar Mozes in het biezen kistje, de drie jongelingen in de brandende vuuroven, Daniël in de leeuwenkuil en de volmacht van Ahasverus aan Haman o m o p één dag alle J o d e n in zijn rijk te verdelgen, omdat zij volgens hun eigen w e t t e n leefden en niet de koning aanbaden. Dezelfde mentaliteit bij de Germaanse despoot Hitler, die de Tien Geboden, de bron van het persoonlijke g e w e t e n , wilde afschaffen, wat niet zou lukken zolang er J o d e n waren.

J.C. de Meyere

I)Zic Wandelen door Vlaams Amsterdam (Vlaams Cultureel Cenrrum, De Brakke Grond, Amsterdam, 1985) 2) Vlucht naar de Vrijheid, de Hugenoten en de Nederlanden' door H Bots, G H M Posthumus Meyjes en F Wieringa, p 70 (De Baraafsche Leeuw, Amsterdam, 1985)

Op 19 november jl. is in de Lekstraat 63 in Amsterdam-Zuid het Verzetsmuseum Amsterdam geopend.

In dit museum wordt een overzicht gegeven van het verzet tegen de nazi's in al zijn verschijningsvormen. Hiertoe is gebruik gemaakt van vele authentieke voorwerpen en foto's, aangevuld met geluids-, video-, en diapresentaties. De vraag waarom mensen in verzet kwamen en welke gevaren zij daarbij liepen komt eveneens uitgebreid aan de orde. Gebeurtenissen van v贸贸r de oorlog zijn door middel van 'terugblikken' in de tentoonstelling verwerkt.

Op de bovenverdieping staan computers waarmee bezoekers gegevens over de illegale pers kunnen opvragen. Er is opk een tijdelijke tentoonstelling waar 茅茅n bepaald aspect van het verzet nader wordt belicht, of waar aandacht wordt besteed aan actuele vormen van verzet, zoals de strijd tegen discriminatie en racisme.

in het Jaar van de 40e herdenking geopend

Het museum is geopend op: Dinsdag tot en met vrijdag van 10.00 - 17.00 uur Zaterdag en zondag van 13.00 -17.00 uur 's Maandags gesloten

toegangsprijzen: individuele bezoekers kinderen van 6 tot 16jaar / Pas 65-houders kinderen onder 6jaar / museumjaarkaarthouders / CJP-ers gezinstarief

Verzetsmuseum Amsterdam

f3,50 fl,75 gratis f8,75

Lekstraat 63,1079 E M A m s t e r d a m

tfn. 020 - 44 97 97

Joke Kniesmeyer in Frankfurt Wij hadden een kort gesprek m e t de druk bezette J o k e Kniesmeyer na haar bezoek aan Frankfurt a/M. Zij deed daar mee aan de demonstratie v o o r het theater waar het stuk van Rainer Werner Fassbinder 'Der Müll, die Stadt und der Tod' zou worden opgevoerd.

Joke: 'Ja, ik v o n d het bij lezing al een antisemitisch stuk. D o o r de uitbeelding van de persoon van een rijke J o o d als grond- en bouwspeculant. D a t doet m e n beter niet in Duitsland, in ieder geval doe je dat niet in het belang van de positie van de J o o d s e gemeenschap. D i e is daar al gemarginaliseerd. D e mensen hebben het g e v o e l dat ze zo w o r d e n aangevallen, er heerst angst.

H e t is opvallend dat bij deze gelegenheid v o o r het eerst die J o o d s e gemeenschap zich duidelijk heeft gemanifesteerd.

Lange tijd heerste in die kring de gedachte: h o u je maar stil, trek niet de aandacht. Vooral bij de ouderen. Jongeren zijn daar vaak m e e geconfronteerd. Maar nu kwamen er protesten uit alle generaties.

Bij de ingang van de schouwburg stonden ook ouderen en maar enkele niet-Joden.

Dat is het nu: als er meer solidariteit van niet-Joodse zijde zou komen, dan zou m e n in J o o d s e kring niet zo bang zijn v o o r de opvoering van een dergelijk stuk. En waarom is men bang? Omdat m e n de reactie van het publiek niet vertrouwt.

Er was bij het theater ook een demonstratie van de Groenen. Zij richten zich tegen de speculatie in Frankfurt en vinden dat die door de antisemieten beschermd wordt en willen dat het stuk doorgaat. Ik heb m e t ze gesproken. D e meeste kranten daar schrijven: dit m o e t nu kunnen. O f ze vinden het nodig voor de opvoeding. Z e doen alsof de Duitse geschiedenis tien o f twintig jaar beslaat. D e vraag o f een stuk van de strekking van Der Müll kan worden gespeeld hangt af van de gesteldheid van de o m g e v i n g en hoe de mensen die het betreft die ondergaan. D a n blijkt Fassbinders stuk antisemitisch, hoe hij het o o k heeft bedoeld.

Hetzelfde geldt voor boeken. M e i n K a m p f hoort in de bibliotheek, daar m o e t iedereen het kunnen raadplegen, die zich op de h o o g t e wil stellen. H e t hoort niet in de handel o m er propaganda m e e te maken. O o k hier.

VOORLOPIG GERED Ik lag in bad, t o e n mijn gastvrouw doodsbleek binnenrende en riep: 'Vlug D é , vlug. Er is een razzia! D e Groenen roepen Juden heraus. J u d e n heraus. Z e staan al voor ons huis. Ik zal mijn fiets buiten zetten. Probeer daarop te ontkomen.'

D E VERSCHRIKKELIJKE RAZZIA V A N Z O N D A G 20 J U N I 1943 W A S BEGONNEN D i e zondag zijn 5500 Joden opgepakt. D e moffen doorzochten talloze huizen in oost en zuid. D e ongelukkigen, die gepakt waren, werden door J o d e n van de J o o d s e Ordedienst naar verschillende verzamelplaatsen gebracht en vandaar naar het Muiderpoortstation. Alles onder begeleidingvan Duitsers (Grünen en ander schorriemorrie).

DEZE AFSCHUWELIJKE O N M E N S E LIJKE ' G R O S Z A K T I O N ' H E E F T D E HELE D A G G E D U U R D !

M e razendsnel aangekleed; doek o m mijn h o o f d o m mijn donkere krullen te verbergen. Fiets gepakt en weg, Z O T U S S E N

DE G R O E N E N DOOR! GELUKT! De van Baerlestraat in.

Halverwege de van Baerle: L U C H T A LARM!! Ik kan niet o p straat blijven: bij een razzia m o e t e n de straten leeg zijn. Wat m o e t ik doen! Mijn gedachten gaan razendsnel: doorfietsen en m e laten neerschieten? Ergens o p g o e d geluk aanbellen? Opeens zie ik een ijzeren scherm v o o r een winkeldeur. N i e t helemaal tot o p de grond. Tussen de onderkant van het scherm en de trottoirtegels is een ruimte van ongeveer 60 centimeter. Ik kwak de fiets tegen de grond en kijk richting R o e lof Hartplein en dan richting Concertgebouw. G e e n m o f te bekennen. Ik wring me onder het scherm en ga rechtop staan met mijn rug tegen de winkeldeur.

Een paar minuten later rennen de eerste moffenlaarzen voorbij!

H o e het m e gelukt is achter dat scherm te verdwijnen is me altijd een raadsel gebleven, want ik ben nooit lenig geweest en had altijd een laag cijfer v o o r gymnastiek.

Als ze D e r Müll enz. ergens anders zouden willen opvoeren, dan vind ik dat m e n de reden zou m o e t e n weten. Voorlopig sta ik daar wel wantrouwig tegenover.'

Tot zover J o k e Kniesmeyer. D a t zij de plank niet misslaat inzake de gezindheid o o k van de woordvoerders van het Bondspubliek is overduidelijk in de kwestie van het Flick-concern. D i t huidige miljardenbedrijf liet destijds een 20.000 J o d e n als dwangarbeiders v o o r zijn D y namit N o b e l werken. Er is nooit een pfennig Wiedergutmachung uitgekeerd. Voor de 1300 overlevenden heeft een bureau te N e w York 5000 D M per persoon g e claimd. D i t bracht een Bondsdaglid v o o r de Beierse CSU, Hermann Fellner, tot de uitspraak: 'De indruk wordt g e w e k t dat de J o d e n zich snel melden wanneer ergens in Duitse kassa's geld rinkelt.'

Voor commentaar zie boven.

Intussen heeft Flick (nu bezit van de D e u t s c h e Bank) 5 miljoen D M toegezegd.

'Een aalmoes', oordeelt Heinz Galinski, voorzitter van de J o o d s e g e m e e n t e van Berlijn. I.G. Farben en n o g enkele concerns hebben een benepen 'vergoeding' aan overlevende dwangarbeiders uitgekeerd. Zij hebben alle van de 'Vernichtung durch Arbeit' geprofiteerd.

E.T.

In doodsangst kun je blijkbaar prestaties volbrengen, waartoe je in normale omstandigheden niet in staat zou zijn geweest.

H o e lang ik daar heb gestaan, in radeloze angst dat de moffen mijn voeten zouden zien, w e e t ik niet, maar zeker vele uren, want ik kwam pas in de namiddag bij een vroeger onderduikadres aan. Ik ben o n g e l o v i g o p g e v o e d ; mijn ouders waren overtuigde atheïsten, maar in die bange uren heb ik af en toe mijn handen g e v o u w e n en prevelde: Laten ze mijn v o e t e n niet zien; laten ze mijn v o e t e n niet zien...

Eindelijk, eindelijk weer luchtalarm: de jacht in de buurt van het R o e l o f Hartplein was blijkbaar beëindigd. Ik ben n o g een p o o s blijven staan nadat er g e e n laarzen meer langskwamen. Ik wilde niet het risico lopen, dat er n o g moffen o p straat liepen.

Ik dacht na: ik besloot naar Rie J. te gaan, een oud-collega van de Rijkstelefoon, waar ik bij een vorige razzia in west ook al was weggevlucht. 'Ik rijd door het Vondelpark; o p de fiets en n o g door het park ook, dus twee overtredingen tegelijk; zo'n overtreding verwachten de moffen misschien niet.'

In samenwerking met _ gaan wij zeker iedere week

ISRAËL AIRLINES

i$ftAa

naar

Als u plannen hebt in die richting,kies dan ook voor één van onze vrije groeps reizen. U kunt ons bellen of de bon invullen

W i j kunnen v o o r gesloten groepen reizen n a a r u w w e n s e n samenstellen.

Vrijblijvende offertes. # Transferkosten per privé auto ot sherut op aanvraag.

• Vele mogelijkheden voor één- of meerdaagse tours door Israël.

STUDENTEN- EN SCHOLIERENRETOURS (vraag onze speciale tarieven) ( K A N O N G E F R A N K E E R D I N O P E N ENVELOPPE W O R D E N T O E G E Z O N D E N )

Folders en inlichtingen

bij:

NET WORLD TOURIST ORGANIZATION Rokin 9-15, 1012 KK Amsterdam

Tel. 020 - 2 4 3 3 5 0 *

Wij verzorgen al uw reizen over de gehele

wereld.

Onverwerkt verleden?

Herkenning Ik zat o p een avond naar de tv te kijken.

Sonja Barend was erop en haar programma interesseert mij zeer en nu zij in Rotterdam zit b e n ik n o g meer geïnteresseerd. O m d a t mijn hart van geboren Rotterdamse er n o g steeds naar uitgaat, kijk ik nu uit o f ik bekende gezichten kan ontdekken.

Met vriendelijke t o e s t e m m i n g van de auteur ontleend aan 'Onverwerkt verleden?'

1985 Onverwerkt verleden?, de teksten van het R I O D - s y m p o s i u m van 7 en 8 mei 1985 zijn in druk verschenen.

Gelukkig, het tij is gekeerd, zal menigeen verzuchten die kennis heeft g e n o m e n van reeksen referaten van Nederlandse historici uit de laatste tien jaar over de Tweede Wereldoorlog. G e e n van de symposiumsprekers en -schrijvers geeft voor dat de o o r l o g geen rimpeling in de Nederlandse samenleving zou hebben teweeggebracht, zoals o p m e n i g vorig congres van historische zijde werd beweerd.

Psychiaters denken daar allang anders over. D i e waarschuwen dat b.v. de 'derde generatie' w e l g e v o l g e n kan, maar niet per se hoeft te ondergaan van opa's en oma's leed, al zijn h u n ouders daar maar al te vaak diep door geraakt.

Dr. Eddy de W i n d schetst in '...Tot in het derde en vierde geslacht...' de soms wel heel late g e v o l g e n van de jaren '40-'45 in het bijzonder voor onze groep, de vervolgingsslachtoffers, speciaal de overlevenden van Auschwitz. Hij roert een vaak vrijwel onoplosbare problematiek aan.

D e z e wordt juist van de andere kant benaderd door prof. Herman Mussaph in zijn bijdrage 'het wonder der herrijzenis'.

Wonderlijk is niet het snel o f later optredende K Z - s y n d r o o m , maar juist het rijk geschakeerde prestatiepeil van zovele vervolgden.

Binnen- en buitenlandse

verhoudingen

Vervolg van pagina 31 Z o n d e r moeilijkheden bereikte ik haar adres. Zij w o o n d e twee h o o g en in het benedenhuis w o o n d e een N.S.B.er, die m e al jaren kende, maar gelukkig heeft die vent m e niet gezien. Rie en haar man hadden n ó g een Jodinnetje in huis en o o k een bekende verzetsman, Jan Postma, die kort daarna helaas is gearresteerd en later is gefusilleerd...

Ik wilde deze lieve mensen niet langer t o t last zijn en mijn tussenpersoon v o n d gelukkig spoedig een ander adres.

VOORLOPIG WAS MIJN LEVEN WEER GERED! , D e de Haag /

Gerda Roodenburg: Keramiek. k o m e n aan de orde. D e dekolonisatie van Indonesië omvat beide en n o g veel meer, indringend behandeld door prof. C. Fasseur.

Mr. P.M. Brilman, de officier van justitie, belast m e t opsporing van oorlogsmisdadigers en andere politieke deliquenten uit W O II gaf een niet steeds bemoedigend overzicht van de bereikte resultaten. Toch meent hij: 'de zin van de bestraffing en dus o o k van de daaraan voorafgaande opsporing en vervolging van Oorlogsmisdadigers, ligt vooral in de bevestiging van de internationale rechtsnorm: het begaan o f laten begaan vn oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid is beneden de waardigheid van de volkerengemeenschap. D e bewustwording o f liever: het bewust houden van die gedachte is blijvend het nastreven waard. 'Mr. Ineke Haas-Berger, Tweede Kamerlid (P.v.d.A.) onderschrijft dit 'ter wille van het verleden, m e t het o o g o p de toekomst'.

D e o o r l o g in de literatuur door de beter als Ton Anbeek bekend staande literator laten wij liever terzijde tot een andere gelegenheid, samen m e t O o r l o g en literatuur, een essay van W i l l e m Frederik Hermans.

Uit de epiloog door dr. Lou de J o n g kunt u in dit blad belangrijke delen vinden. H e t boek waarnaar velen van ons hebben uitgezien, stelt niet teleur, integendeel.

E.T. 1940-1945: Onverwerkt verleden? Lezing e n van het symposium georganiseerd door het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, 7 en 8 mei 1985. Onder redactie van David Barnouw, Madeion de Keizer, Gcrrsold van der Stroom. H e t Uitgevers, Utrecht, 1985. Prijs ƒ 29.90

Ik dacht dat ik mij verbeeldde dat ik een bekend gezicht had ontdekt. Mijn man zei dat ik weer hallucinaties had, maar natuurlijk bleef ik vol verwachting naar de beelden kijken. En ja hoor, daar was mijn vrind terug in beeld en even daarna zijn zuster. H e t was v o o r mij e e n onvergetelijke avond geworden, want deze twee mensen die ik in meer dan veertig jaar niet had gezien riepen bij mij weer herinnering e n uit de o o r l o g op.

Rie van O s liep in de o o r l o g in de Beethovenstraat en ik stapte af van mijn fiets m e t massieve banden en vroeg haar wat zij daar in de Beethovenstraat deed. Zij liet mij niet uitspreken en verwees mij naar de overkant: daar moest ik even bellen. Tot mijn verbazing werd er door haar broer Leo opengedaan. Hij vertelde mij dat zij zogenaamd een verloofd stel waren en in Amsterdam werkten. Leo stond o p een klein kacheltje m e t een beetje hout zijn potje eten te koken. Ik had nooit verwacht dat ik mijn Rotterdamse vrienden zo zou aantreffen. Ik beloofde hun dat ik, als ik van de boeren terug zou komen, hun wat verse groente z o u k o m e n brengen. Ik heb o o k w o o r d gehouden: o p de terugw e g heb ik wat gebracht. Wat w e e t ik niet meer, maar de herinnering is gebleven.

Toen de o o r l o g was afgelopen en ik ze m e t mijn man ging opzoeken, ben ik bij ze langs geweest. Ik was toen o p w e g naar Eindhoven, waar wij dachten een broer van mijn man aan te treffen. Mijn vrind Leo had een boot o m m e e naar ons doel te gaan. Maar met de b o o t onderweg, mochten wij niet verder dan Dordrecht, want de quarantaine mocht niet w o r d e n bezocht door buitenstaanders. W e hebben later g e h o o r d dat mijn zwager niet was bij degenen die uit de kampen terugkwamen.

D e familie van O s b e n ik n o g dankbaar dat ze ons naar de boot hebben gebracht. D e dag nadat ik ze bij Sonja had gezien heb ik opgebeld en wij hebben weer contact m e t elkaar. Z o zie je maar h o e een tvuitzending je gedachten o p gang kan brengen.

Esther van Geens-Flora

MIGN

IIIIIIHIIIHHIIIIIII

ZDlMPEL-FIX van 't holflaan 53 - tel. 92 48 73 amsterdam-oost

dagelijks dicht-bij-de-ha

advies & installatie b u r e a u zelfbouw centrale verwarming

ook voor het vervangen van uw oude gas- of olieketel. Met en zonder warmwater voorziening.

Nieuwendijk 175, tel. 244078 Leidsestraat 76,tel. 271900 Reguliersbreestraat I9,tel.242994

SEDERT 1967

D. DRUKKER & Zn. N. V

VISHANDEL

Sarphatikade 12,1017 WV Amsterdam

Ruwe-

en geslepen

diamant

MAASSTRAAT 27 AMSTERDAM - TELEFOON 641072

SCHNABEL .' service offic

c v . d r u k k e n ] uitgeverij

heiermann&co v. Hallstraat 685 Postbus 61175, 1005 HD Amsterdam Telefoon 020 - 840505

O F F S E T - O F F S E T ROTATIE Alle illustratie, boek- en handelsdrukwerk

Een goed 1986!

Al onze adverteerders en uiteraard alle lezers wensen wij een gelukkig en voorspoedig 1986.

Nederlands Auschwitz Comité

Prima kwaliteiten en service snelle levering

al

LAAT ONS UWY AUTO VERZORGEN Schnabel - 2e Boerhaavestr 17 - A'damTel. 020-653126

Met de complimenten

AMSTERDAM-ROTTERDAM-BRUSSEL

vvra^

Uitdeuken - spuiten - moffelen Autoreparaties - revisie - doorsmeren Tevens' financieringen, alle verzekeringen

B O B

J. MEERSCHWAM B.V.

C6m^) i ^ v MORRIS

van LEER

AMSTEL DIAMONDS

Amstel 208 1017 A H Amsterdam

BONT

JSSLC

:C3X T

/j$|fP^ |pï* ' ' (

•II

LAMSVACHT

Confectiecentrum 3.01.35 Koningin Wilhelminaplein 2 9 , 1062 HJ AMSTERDAM (Holland) Telefoon 020 - 1 5 60 14*

Geen achterhaalde kreet H e t is nooit verkeerd als de penningmeester erop blijft wijzen dat er geld n o d i g is.

Hij heeft immer te zorgen dat inkomsten en uitgaven zoveel mogelijk met elkaar in evenwicht zijn en blijven o f zoals de Nederlandse w e t het kernachtig noemt: 'als een g o e d huisvader te zorgen....' al w o r d t h e m dit niet altijd in dank afg e n o m e n , omdat een penningmeester per definitie nu en dan een 'nee-zegger' is.

Waarom m o e t het Nederlands Auschwitz Comité - zo kan men zich afvragen eigenlijk steeds o p n i e u w financiële steun aan vrienden en belangstellenden vragen?

Is het zovele jaren na dato dan n o g nodig als Comité te blijven bestaan en zich in de samenleving te blijven manifesteren, waar dit noodzakelijk blijkt te zijn? D e z e vrag e n stellen is tegelijk ze positief beantwoorden.

Keer o p keer wordt o p uiteenlopende manieren naar voren gebracht - o.m. in deze krant - dat blijvende herinnering aan wat gebeurd is en niet-aflatende solidariteit m e t de overlevenden niet voldoende is. N O O I T M E E R A U S C H W I T Z h o u d t een waarschuwing en een opwekking in, speciaal v o o r de jongere generatie(s) die het allemaal uit verhalen van ons ouderen weten, maar vooral v o o r hen die het (nog) niet w e t e n - h o e ongeloofwaardig dit m o g e klinken.

Wat te zeggen van uitlatingen in de Bondsdag dezer dagen toen de gerechtvaardigde eisen tot schadevergoeding van de overlevende 'slaven' van de Duitse oorlogsindustrie ter diskussie stonden?

O f de reakties die werden o p g e t e k e n d tijdens en na de eerste uitzending van de Franse film 'SHOAH'.

Hier zijn twee voorbeelden uit de aktualiteit van de dag die gemakkelijk aan te vullen zijn met zovele kleine en grotere blijken van racisme, antisemitisme o f andere 'ismen' die w e maar kunnen bedenken.

Vrienden - en vooral jonge vrienden hier is de waarschuwing die onze leus ' N O O I T M E E R A U S C H W I T Z ' bevat.

Tegelijk echter de opwekking naar jullie toe o m uiterst waakzaam te blijven en vooral strijdbaar. D e n k niet: 'wat m o e t ik in m'n eentje daar tegen doen?' Als je je persoonlijk schrap zet tegen het bederf dat je tegen k o m t draag je bij tot het een beetje bewoonbaarder maken van deze wereld. Je merkt dan bovendien dat je niet alleen staat in die strijd en dat geeft een sterkend gevoel.

O n s Comité - in alle bescheidenheid - wil zijn bijdrage blijven leveren die waakzaamheid en strijdvaardigheid te aktiveren. H e t vindt daarin dan ook zijn reden van voortbestaan en het vraagt o m steun.

Tegen hen zeggen we: vergeet niet dat de grote vernietiging, waarvan A u s c h w i t z / Als penningmeester ben ik dankbaar v o o r Birkenau als 'symbool' staat, het einde van de morele kant van die steun. Maar even de w e g is geweest die begon met 'kleine erkentelijk zal ik zijn - dit mag ik als discriminatie' als het aanwijzen van twee'goede huisvader' toch wel stellen - als de derangs burgers, b r o o d r o o f en maatmorele ondersteuning van het werk van schappelijke vernedering. Haat tegen alles ons Comité mede tot uitdrukking komt in wat 'anders' is dan wijzelf kent geen grens. • het sturen van geldelijke bijdragen waarIntegendeel: het is een sluipend gif dat zonder we niet eens door zouden zijn werking verricht soms zonder dat w e kunnen gaan. het g o e d onderkennen. Maar het is n o g Ik wens u allen een gezond en strijdbaar steeds onder ons, o p straat, in de super1986 toe. markt en in de officiële vergaderzalen van N i c o Boeken de naties.

Reis naar Auschwitz Wij ontvingen al een aantal opgaven van m e n s e n die t.z.t. een bezoek aan Auschwitz/Birkenau willen brengen. Er wordt van verschillende kanten, o o k door jongere mensen, gewerkt aan de voorbereiding van een dergelijke reis. Zij die o o k zouden willen meegaan kunnen dit - vrijblijvend - melden bij ons secretariaat.

N a d e r e mededelingen zal men in dit blad kunnen vinden in volgende nummers.

Geen telling D e plannen o m een telling te houden van J o d e n teneinde een inzicht in 'Joodse bindingen' te krijgen voor sociale en onderwijs-voorzieningen zijn van de baan.

D e protesten tegen deze plannen waren (en zijn) vrijwel algemeen.

de broers en zusters bewaren wil ik hen in m'n denken we speelden samen achter elkaar de stoelen als een tram of schooltje met boekjes van blaadjes uit een schrift tezamen gebonden met naald en draad soms werd het een winkeltje kranten werden zakjes gevuld met wat Moeders vinden op vergeten plek dat we kregen met het gevoel dat alles kon en was bij Moeder B. v. W.

Internationaal Auschwitz Comité in Israël D e eerstvolgende bijeenkomst van het presidum van het Internationale Auschwitz Comité zal worden g e h o u d e n te Tel A v i v o p 31 maart en 1 april 1986. H e t presidium zal worden ontvangen door president H e r z o g en Yad Washem, instituut en gedenkplaats, te Jeruzalem bezoeken. D e presidium-leden zullen oudgevangenen van Auschwitz o n t m o e t e n en een persconferentie geven.

Annie Fels-Kupferschmidt, de voorzitster van het Nederlands Auschwitz Comité zal als lid van het presidium van het Int. Auschwitz Comité aan de vergadering te Tel-Aviv deelnemen.

Boeken over Auschwitz Verkrijgbaar zijn enige boeken over Auschwitz in het Engels.

Scènes of martyrdom and fighting of Jews on the Polish lan 1939-1945 prijs f 10,- + 2,30 verzendkosten KL Auschwitz, f 22,50 + 5,25 verzendkosten Auschwitz door de ogen der SS, f 18,50 + 4,25 verzendkosten.

De prijs plus verzendkosten dienen bij vooruitbetaling te worden voldaan op postrekening 4875500 of 293087 t.n.v NAC, Amsterdam met vermelding van de titel van het boek De boeken zijn te bestellen bij de 2de penningmeester, J. M. Waterman, Ommerenhof 79 1106XM Amsterdam Tel.: 020-964334

't B e s t e h o e f t i n de Bijenkorf niet a l t i j d 't m e e s t e te kosten. Als je m a a r iets uit de Bijenkorf Huis Collectie koopt.

Bijenkorf Huis Collectie: een zich snel uitbreidend assortiment van artikelen door alle afdelingen van de BIJENKORF ^ H U I S ^ ; Bijenkorf heen. Die minder kosten dan vergelijkbare produkten. Maar die, dank zij de strenge Bijenkorf-normen, wel even perfect van kwaliteit zijn. En veelal exclusief voorde Bijenkorf vervaardigd.

Denk nu niet dat u binnenkort niets anders dan de Bijenkorf Huis Collectie in de Bijenkorf kunt krijgen. Integendeel. Met de Bijenkorf Huis rfs^ Collectie is de keus in de Bijenkorf met nog LT 1 een merk toegenomen. ^5U^

Bij de Bijenkorf ben je beter af.