Auschwitz Bulletin, 1987, nr. 03 Juni - November

31e jaargang, nr. 3, jum-november 1987

nederlands auschwitz c o m i t é

Secr . E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel 020-905310 bankrek. A M R O BANK, bijk van Baerlestr. 58, 1071 BA A m s t e r d a m , spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 293087 t n v NAC Redaktie Drs Eva Tas, Amsteldijk 23, tel 020-795716, 1074 HS A m sterdam Administratie krant D van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amsterd a m (Zuid-Oost), tel 020-972869

Plicht tot getuigen W a a r o m doen wij al dat werk? Spreken, schrijven, opbellen, naar Rijswijk of Zoetermeer of veel verder reizen, herdenkingen organiseren, ons vertonen bij plechtigheden, een krant uitgeven... Een enkele maal zien wij resultaten van zoveel bemoeiingen.

Als een rechter in Leeuwarden voor antisemitische bedreigingen ƒ 1000,- boete eist niet voor de schatkist, zoals gebruikelijk, maar ten bate van H e t Nederlands Auschwitz Comité. Wij geven dat geld een passende bestemming.

En als de jaarlijkse herdenking van de Belgische fascistische landverrader Wies Moens in het Limburgse Beek voortaan w o r d t verboden na ook ons protest.

Als wij begin september worden uitgenodigd niet alleen naar het Oranjehotel en andere bijeenkomsten van onze N e d e r landse verzetsvrienden, maar ook naar Athene d o o r het Europese Joodse Congres.

Al kunnen wij, gezien onze verplichtingen hier, daar niet heen gaan, het betekent dat ons comité met zijn werk en zijn doelstelling naar waarde w o r d t geschat.

Rechtdoen Er is meer positiefs te melden. Tegen Barbie is levenslang geëist. Voor hij de slager van Lyon werd heeft hij het bureau- en beulswerk beoefend in Nederland, in Amsterdam. In Jeruzalem stapelden de bewijzen van de schuld van Demjanjoek, 'Iwan de Vcrschikkclijke' eens kampbeul in Treblinka, zich op. Collega's van hem, eens slinks de V.S. binnengekomen, werden uitgeleverd; in de Sowjet-Unie is er één, Fedorenko, terechtgesteld.

Soms horen wij dat wij uit wraakgevoel de zaken tegen nazi-misdadigers volgen en publiceren. Wij zouden ons met daarvoor hoeven schamen: er is immers alle reden voor. Er zijn alleen nog andere redenen.

Sinds onze terugkeer in een min of meer normale wereld is intussen een derde generatie aangetreden. Wij zijn het daaraan,

evenals aan de mensen die wij verloren, verplicht te herinneren aan wat er is gebeurd.

W i e de slachtoffers zijn, wie de daders, de helpers en de goedpraters. O m de nieuwkomers en de onverschilligen voor te lichten.

Berechting van tot o p heden ontsnapte nazien oorlogsmisdadigers h o o r t daar onlosmakelijk bij. Vervolging, hoe Iaat ook, van n o g rondlopende nazibeulen achten wij even nodig als jaarlijkse herdenkingen en o p dezelfde gronden: nooit meer Auschwitz!

Rechtdoen blijft vereist.

Zelfs na ruim veertig jaar. N o o i t is de eed o p de g r o n d w e t zo zwaar geschonden als d o o r de NSB-Kamerleden, Rost van Tonningen voorop. Dat juridische en financiële gevolgen daarvan zijn uitgebleven k o m t d o o r nalatigheid van het parlement. Dit verzuim in te halen is geen gelegenheidswetgeving, maar plicht. Wij verwachten dat een voorstel in deze geest de Tweede Kamer zal worden voorgelegd.

Jeugd doet mee O n d a n k s de toenemende tijdsafstand merken wij groeiende belangstelling o p bij de jeugd. Gestimuleerd w o r d t dit d o o r uitstekende initiatieven als de actie 'Adopteer een

De krans op de spiegels (foto: Harold Verhagen)

Auschwitz-herdenking 1988 D e Auschwitz-herdenking 1988 zal worden gehouden o p zondag 24 januari 1988.

N a d e r e bijzonderheden volgen.

H o u d t u deze dag alvast vrij.

NAC

m o n u m e n t ' , die inmiddels al h o n d e r d e n gedenktekens in het hele land omvat. O n s Auschwitz-monument, het spiegelvlak o p de N i e u w e Oosterbegraafplaats in Amsterdam is o p 4 mei geadopteerd d o o r de St. Lidwinaschool, begeleid door onze vriend Herman Natkiel.

Volgend jaar denkt men via 600 scholen 450 m o n u m e n t e n te hebben geadopteerd.

Bij de adoptie van het Ravensbrückm o n u m e n t , daarna, o p 5 mei, was koningin Beatrix aanwezig. Een school kan 15 jaar lang telkens met zijn hoogste klas een krans leggen bij het geadopteerde m o n u m e n t . D i t betekent dat ook omstreeks het jaar 2000 schoolkinderen actief bezig zullen zijn met wat nooit mag worden vergeten.

Vervolg

Op

pag. 2

De adoptie van het Auschwttz-monument (foto: Harold Verhagen)

Restant Eén restant van het kwaad is voor korr verdwenen: Rudolf Hess, in zijn hoogtijdagen plaatsvervanger van de Führer. Hij werd, zoals gepasr, voor de rv d o o r Loe de J o n g uitgeluid. Maar, vermeldden de omroepers terstond, de gevangenis van Spandau zou ijlings worden afgebroken, voor deze een bedevaartoord voor neo-nazi's zou worden.

En inderdaad, de (jonge) heren lieten niet lang o p zich wachten. O o k in D e n Haag werden hakenkruisen gekliederd. Wij hebben ons steeds tegen vrijlating van oorlogsmisdadigers verzet, o.m. o m blijde ontvangsten d o o r hun oude en nieuwe vrienden te v o o r k o m e n . D e dood sluit deze dus ook niet uit, zelfs niet met 93 jaar.

H e t blijft trouwens noch over de oostgrens noch hier bij oude naziklanten. Sommigen van ons hebben een vunzig antisemitisch pamflet in de bus gevonden en het C I D I heeft dienaangaande een klacht bij het Openbaar Ministerie ingediend.

Rapport van Dijke H e t langverwachte rapport-van Dijke is verschenen. Uiteraard is de onrusr niet verminderd, inregendeel. Vooraf hebben bet r o k k e n organisaties en groeperingen, ook ons comité, h u n opvattingen aan minister Brinkman voorgelegd. Er is een golf van gerechtvaardigde kritiek geuir o p het rapport en zijn aanbevelingen. N i e t voor niets heeft prof. Ben Polak een minderheidsstandpunt er tegenover uitgebracht.

Bovenal willen wij onderstrepen wat binnen de Stichting 1940-1945, het orgaan dat over de Buitengewone Pensioenen voor verzetslieden gaat: het gehele stuk verzaakt moreel ten aanzien van de oorlogsgetroffenen.

NRC-Handelsblad bracht o p 1 september een artikel over een reorganisatie van het werk in de Uitkeringsraad. Kosten noch moeite worden hierbij gespaard, alle zg. afslankingen ten spijt. Een topman die per dag wordr betaald moet het karwei klaren.

Wij volgen deze zaken uiteraard op de voet en hopen dat veranderingen alle ten gunste van de uitkeringsgerechtigden van de W U V zullen uitkomen.

Innerlijke bevrijding Z o k o m e n wij terug o p onze eerste vraag: waarom doen wij dit, waarom moeten wij dit doen? D e vraag is h o n d e r d v o u d i g gesteld en hier en daar beantwoord. Wij doen dat nu met de w o o r d e n van de oud-Auschwitzer Primo Levi: 'Wie de kampen heeft beleefd voelt zich in het bezit van een oerervaring die met recht en reden zijn plaats in de wereldgeschiedenis inneemr.'

Al tijdens zijn gevangenschap had Levi de gelofte afgelegd die 'de gelovige jegens G o d en de ongelovige aan zichzelf d o e t : als ik t e r u g k o m zal ik het vertellen, opdat mijn leven niet doelloos is geweest.' Vertellen om anderen deelgenoot te maken, maar ook omwille van innerlijke bevrijding. Primo Levi is vaak komen spreken voor de jeugd.

'Ik ben o n d e r en met jullie', zei hij.

K o r t voor zijn zelfgekozen dood trad de als

schrijver wereldberoemd geworden chemicus in het krijt tegen een g r o e p hisrorici die Auschwitz tot één uit vele gewelddaden willen ompraten. Hij schreef: 'Deze m o d e r n e terugkeer naar de barbarij staat centraal in het bewustzijn van de schuldigen van toen en van h u n erfgenamen. Anders zouden wij nu nier de liederlijke poging hebben meegemaakt van de revisionisten. Dat zijn die jonge historici die pas de laatste jaren te voorschijn zijn g e k o m e n , die zich politiek blanco verklaren, als onbeschreven bladen, onparnjdig, neutraal, die opensraan voor alle voor- en-regens. Maar het zijn zij die er bladzijde na bladzijde polemische acrobatiek aan wijden o m aan te t o n e n dat wij niet hebben gezien wat wij gezien hebben en dat wij niet hebben beleefd wat wij beleefd hebben.'

Auschwitz, de Endlösung, de Sjoah, staat voor een in de geschiedenis unieke opzet.

Ten grondslag ligt daaraan de nazi-theorie van de ongelijkheid van de mensen. Allen die wegens ras, levenswijze of opvattingen 'minderwaardig' werden geacht moesten massaal w o r d e n uitgeroeid. Dit beginsel werd nauwkeurig technisch berekend en industrieel in ware doodsfabrieken uitgevoerd. Vergassing en 'Vernichtung durch Arbeit' waren de hulpmiddelen o m het doel, de vernieriging van hele volksgroepen, te bereiken.

W i e dit heeft doorgemaakt of ertoe was bestemd gaat voort te getuigen. Als een plicht en risico tevens, gelijk Primo Levi het uitdrukte. Hij heeft dat gedaan vanaf zijn eerste boek, 'Is dat een mens'. D e plicht te getuigen voelen ook wij.

Van Dijke en W U V Brief aan minister Brinkman Amsterdam, 27 augustus 1987 Aan de minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, Rijswijk Zeer geachte heer Brinkman, Hiermee geven wij gevolg aan uw verzoek kommentaar te geven op het rapport van de Commissie-van Dijke in verband met de bespreking ter zake waarvoor u het Nederlands Auschwitz Comité uitnodigde op 8 september a.s.

Gezien de doelstellingen en de aktiviteiten van ons Comité hebben wij ons in dit kommentaar beperkr tot de voorstellen die betrekking hebben op de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers.

Sluiting van de W U V in het jaar 2010 achten wij onaanvaardbaar. Aan personen die zich na en in dit jaar gelegen datum melden wordt dan een recht ontnomen dat wel is toegekend aan anderen tot de doelgroep behorenden die de leeftijd van 65 jaar nog niet hebben bereikt. Aldus druist het voorstel in tegen het door de samenleving aanvaarde en in de Wet neergelegde beginsel van de 'bijzondere solidariteit'.

Indien de voorgestelde evaluatie zal leiden tot aanscherping in de zin van beperking verklaren wij ons daartegen. Evenals her

door ons gestelde waarschuwen wij regen het scheppen van rechtsongelijkheid.

Bij de totstandkoming van de W U V heeft de wetgever uitdrukkelijk gesteld dat de anti-hardheidsbepaling - mede toepasbaar op leden van de zg. tweede generatie -is opgenomen om een te starre toepassing van de Wet te voorkomen. Het valt dan ook moeilijk te begrijpen dat de Commissie zonder uitgewerkte argumentatie die groep wil uitsluiten. Waar het rapport zelf vermeldt dat het aantal behandelde 'tweede generatie-gevallen' zeer beperkt is gebleven menen wij nadrukkelijk dat de situatie moet blijven zoals die thans is. Wij pleiten echter wel voor één wijziging: de toepassing van de anti-hardheidsbepaling dient in handen gelegd te worden van de Uitkeringsraad.

Deze Raad heefr door grote ervaring en zorgvuldige behandeling bewezen beslissingen ter zake zelf te kunnen nemen. Bovendien komt het ons voor dat de procedures niet onbelangrijk verkort kunnen worden.

In het rapport wordt nergens aangetoond dat door verbetering van de medische causaliteitsbeoordeling de rechtszekerheid en rechtsgelijkheid worden bevorderd. Voorts geven systematisering en uniformering geen garantie voor verbetering. Bovendien laat de praktijk van meet af aan zien dat de medische causaliteitsbeoordeling steeds op individualisering neerkomt omdat de ervaring

De krans wordt gelegd (foto naar dia van Jacques I. Furth)

van elke aanvrager 'uniek' genoemd moet worden. Systematisering en uniformering zijn o.i. dus niet mogelijk.

Uit het laatste deel van het door ons al gestelde vloeit voort dat de omgekeerde bewijslasr - niet zonder reden later in de Wet opgenomen - niet gemist kan worden.

In vele gevallen is er sprake van medische twijfel; het voordeel van die twijfel dient onverkort aan de aanvrager te worden gegund.

Wij betwijfelen ten zeerste of integrarie van de onderscheiden Raden een afdoend middel biedt voor het kennelijk zo moeilijk op te lossen probleem van de steeds opnieuw bekritiseerde burokratie. Het is zelfs de vraag of zulk een integratie die burokratie niet zal vergroten met alle nadelige gevolgen voor de wachtende aanvragers. Bovendien doemt het gevaar op dat de verworven ervaring en deskundigheid van de verschillende Raden geheel of ten dele ongebruikt raken.

Leeftijdsbeperking voor de leden van de wetstoepassende Raden lijkt ons niet nodig en zelfs ongewenst. De enige kriteria dienen te zijn: betrokkenheid op de onderhevige materie en bekwaamheid tot het nemen van verantwoorde beslissingen.

Dit voorstel lijkt tot verduidelijking en verbetering te voeren. Nadere overdenking

Vervolg op pagina 4

Opmerkelijk vonnis Leeuwarder rechtbank In de zomer van 1983 stuurden twee Friese neo-nazi's, leden van de Viking-Jeugd, een dreigbrief aan de verzetsman Albert de Vries in Drachten. Een foto van De Vries was op dc brief geplakt, rondom zijn hoofd een schietschijf getekend. Onder de foto de tekst: 'Mocht er ooit een confrontatie met dit tuig plaats vinden, dan zal hij worden geëxecuteerd'.

Afzender: NSDAP Gau Drachten.

Rond diezelfde tijd werden er in cn rondom Drachten regelmatig fascistische stickers geplakt, met hakenkruisen en teksten als 'Auslander raus' en 'Wir sind wieder da'.

Het Drachtstcr Anti-Fascisme Komitee, waarvan Albert de Vries aktief lid is, deed aangifte bij de politic. Maar zonder sukses.

Het zou niet de eerste keer zijn dat antifascisten bot vingen bij politie en justitie.

Dat is op zich niet zo verwonderlijk - een politieapparaat heeft met andere zaken rekening te houden dan een comité van antifascisten. Tot zover enig begrip bij dc Friese anti-fascisten. Maar dat begrip sloeg om in woede toen bleek dat de politie tot in de finesses op de hoogte was van alle aktiviteiten van de Viking-Jeugd. Een Vikinger, die optrad als BVD-informant, had namelijk regelmatig gesprekken met de politic. De politie wist dus alles: daden en daders met naam cn toenaam.

Nadat deze BVD-informant ook kontakt had gezocht met de heer de Vries en in verschillende lange gesprekken veel informatie over de Viking-jeugd en zijn dubbel-positie had doorgespeeld, was het D A F K er van overtuigd dat de politie best had kunnen optreden, maar het domweg verdomde. In

Vervolg van pagina 3 bracht ons echter tot de conclusie dat zulks maar zeer betrekkelijk het geval zal zijn.

'Zoveel mogelijk' verwijzen naar voorliggende voorzieningen kan verschraling van de gedifferentieerde mogelijkheden die thans bestaan tot gevolg hebben. Juist die mogelijkheden geven de vervolgden het gevoel van vertrouwen dat hun belangen met de uiterste zorg worden behartigd.

Wij waarschuwen nadrukkelijk tegen terugkeer van de situatie vóór de invoering van de W U V , waarin de doelgroep 'op een hoop gegooid' werd met andere groepen uitkeringstrekkers.

Wel willen wij een pleidooi leveren voor de afschaffing van overbodige keuringen in her kader van aanvragen van medische voorzieningen.

Het afschaffen van bezwaarschriftprocedu-

het Dossier Drachten toonden de antifascisten dat aan. Vanaf dat moment verschenen e r grote koppen in de provinciale pers: 'Anti-fascisten zijn lakse houding van politie en justitie beu'.

Het Dossier tikte nogal aan bij het gezag in Friesland, maar had niet tot gevolg dat e r alsnog tegen de Vikingers werd opgetreden.

De hoofdofficier van justitie, mr. Bosch, was namelijk van mening dat een sticker met een hakenkruis en de tekst 'Auslander raus' niet onder artikel 137 Wetboek van Strafrecht (anti-discnminatie-bepaling) viel, omdat er niet naaf ras was gespecialiseerd.

'Onwil en laksheid', oordeelden de antifascisten, 'want wat moet er dan in godsnaam wel op stickers staan wil het sttafbaar zijn?' 'Justitie moet gesambahseerd worden', zei Albert de Vnes, en in die geest zocht het DAFK, in samenwerking met het Frysk Anti-Faksisme Komitee, de publiciteit.

Grote stukken in de kranten, gesprekken met het O.M., de VARA-uitzcnding van een uur over de Drachtster affaire, een brief aan de Kamer cn de minister.

En toen - na jaren aktievoeten - leek e r iets te bewegen binnen het justitiële apparaat.

Het O M in Leeuwarden werd op de vingers getikt door de minister e n daar bleek men gevoeliger voor dan voor de argumenten van de Friese anti-fascisten. De vervolging kwam er toch: vier jaar na dato!

Onlangs zijn dc beide Vikingers veroordeeld. En ondanks een krachteloos rekwisitoor van de officier van justitie - hij maakte zich zichtbaar kwader over de bemoeienissen van de anti-fascisme komitccs dan over het racisme van de verdachten - heeft de rechtbank in Leeuwatden een prima vonnis gewezen. Natuurlijk is het voorhanden heb-

ben van stickers met hakenkruisen en de tekst 'Auslander raus' strafbaar, oordeelde de rechtbank, en niet alleen voor nietblanke buitenlanders, maar ook voor Joden omdat de kreet onmiskenbare verwantschap heeft met het nazi-parool 'Juden raus'.

Voor het voorhanden hebben van deze stickers - over dc andere stickers liet de rechtbank zich niet uit - en het versturen van de dreigbrief werden beide verdachten veroordeeld tot vier maanden voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaar.

Opmerkelijk aan het vonnis was de bijzondere voorwaarde die er aan toegevoegd was: beide verdachten moeten duizend gulden storten op de rekening van het Auschwitzcomité. Dit overigens tot woede van de beide Vikingers, die het geld liever in dc staatskas hadden gestort. Voor de rechtbank kwam dat niet als een verrassing. 'De spijt van verdachten is op pragmatische gronden betuigd', vermeldde de strafmotivatic...

Dc Ftiese anti-fascisme komitccs wachten nu op een telefoontje van het O.M.. 'Onze excuses, want bij nader inzien hadden jullie 't toch niet zo slecht bekeken'. Maar dat zal wel te veel gevraagd zijn. Achteraf zijn de comité's overigens met ontevreden over het resultaat van hun akties. Wnat het - duidelijke - vonnis is niet het enige effect van vier jaar onophoudelijk aktievoeren: door alle publiciteit is de Viking-jeugd inmiddels opgeheven.

res achten wij ten enen male verwerpelijk.

Het is ontoelaatbaar dat een belangrijk rechtsbeginsel - vrijwel in de gehele administratieve en burgerlijke rechtspraak opgenomen - ter zijde wordt geschoven. Overigens heeft de Commissie nergens goed onderbouwd aangetoond dat de bezwaarprocedures niet (meer) nodig zijn.

Verder moet ons de opmerking van het hart dat de aangevoerde overweging als zou de bezwaarschriftprocedure bevorderen 'dat in eerste aanleg onvoldoende gegevens worden verstrekt' (blz. 92) nauwelijks nog als korrekt kan worden beschouwd. Het lijkt er op dat kwade trouw bij aanvragers wordt gesuggereerd echter zonder dat er een spoor van bewijs wordt geleverd. Men gaat in het algemeen in bezwaar indien enigerlei beslissing met de daaraan ten grondslag liggende motivering niet wordt aanvaard.

Resumerend komen wij tot de algemene

slotsom dat de Commissie- Van Dijke er niet in geslaagd is een wezenlijke bijdrage te leveren aan een substantiële vereenvoudiging en koördinatie van de Wetten voor oorlogsgetroffenen.

We spreken de hoop uit dat u en vervolgens de Ministerraad deze mening zullen delen, hetgeen betekent dat de voorstellen en aanbevelingen niet zullen worden overgenomen.

Tenslotte nemen wij in vertrouwen aan dat er met alle kracht naar gestreefd zal worden eindelijk rust te brengen in de Wetgeving voor oorlogsgetroffenen.

Met vriendelijke groet en gevoelens van hoogachting,

Het Dossier Drachten is a ƒ 2,50 (excl. porto) tc bestellen bij het FAFK, Postbus 566, Leeuwarden en het D A F K , p/a Moezel 71, Drachten, tel. 05120-20640.

Ate de Jong

namens het Nederlands Auschwitz Comité,

A.S. Fels-Kupferschmidt, voorzitster

Passage naar vrijheid D e ondertitel van de onlangs als boek verschenen bewerkte en verkorte doctoraalscriptie van Ben Braber is niet e t g gelukkig.

Van J o o d s verzet in Nederland m o e t men eigenlijk niet spreken. J o d e n , Nederlandse en buitenlandse, hebben in betrekkelijk groten getale aan het verzet in al zijn v o r m e n deelgenomen. J o o d s verzet is dit meestal met. D e Duitse, meest J o o d s e emigranten die bij de Amsterdamse Galerij sinds 1937 samen kwamen hebben een belangrijke rol als verzetsgroep gespeeld. Al eerder hebben mensen uit die groep-Oosteinde hun Nederlandse gastvrouwen cn -heren met hun illegale ervaringen in Duitsland wegwijs gemaakt.

D e passage naar vrijheid, Oosteinde 16, wetd o.m. een springplank naar onderduikadressen. H e t staat er zo eenvoudig, maar zo

eenvoudig was het niet. Alleen overleven al eiste o n g e h o o r d e inspanning en moreel standhouden niet minder. Daarnaast kwam het bezorgen van illegale lectuur in Duitsland. In de oorlog hebben medewerkers van de g r o e p een illegale zender bediend.

D e bestaande organisatie van J o o d s e vluchtelingen uit Duitsland (enkelen kwamen eigenlijk uit Polen) heeft van maart '41 tot zomer '43 deel uitgemaakt van de J o o d s e Raad, een moeilijke, maar bruikbare dekmantel voor verzetsactiviteiten.

D e spil van het centrum aan het Oosteinde was Alice Heymann-David, die grote vindingrijkheid aan zeldzame sociale kwaliteiten paarde. H e t meest opzienbarende werk van groepsleden was wel het laten ontvluchten van gevangenen uit Westerbork. Werner Stertzenbach, een 'oude' ingezetene van

het kamp, was daarbij de hoofdfiguur. Een zeer belangrijke rol bij dit reddingswerk speelde G e r van Reemst, een ambtenaar van Staatsbosbeheer, die de voornaamste schakel werd tussen de J o o d s e verzetsmensen binnen en de andere medestrijders buiten het kamp. Voor een brede kring van lezers zal het een troost zijn dat zij de meeste personages uit dit spannende relaas n o g k u n n e n tegenkomen en misschien al kennen. Vrijwel alle beschreven verzetsstrijders hebben de passage naar de vrijheid inderdaad gehaald.

E.T. Ben Braber, Passage naar vrijheid. J o o d s verzet in Nederland 1940-1945. Amsterdam, uitgeverij Balans 1987. Prijs ƒ 25.-

Een bezinningscentrum en de fusilladeplaats op de Vughtse heide worden samen het Nationaal Monument Kamp Vught. Een ere-comité is gevormd.

Brief aan U.S.S.R.

ambassadeur

voor ontelbaar velen het symbool is van menselijke solidariteit en waardigheid.

Hoogachtend,

Excellentie, O n d e r g e t e k e n d e organisaties vragen aandacht voor het volgende.

uw

4 augustus a.s. zal het vijfenzeventig jaar geleden zijn dat Raoul Wallenberg werd geboren. Raoul Wallenberg is over de hele wereld bekend als de redder van duizenden Hongaarse J o d e n , die o p h e t punt stonden naar de gaskamers van Nazi-Duitsland te worden afgevoerd.

O p 17 januari 1945, toen Budapest bevrijd werd d o o r het R o d e Leger, bracht Wallenberg een bezoek aan het Sowjet hoofdkwartier in Debrecen (Hongarije). Sindsdien is niets meer van h e m vernomen.

Wij willen u m e t klem verzoeken er bij de regering van de Sowjet-Unie o p aan te dringen definitief opheldering te verschaffen over het lot van Wallenberg, een man die

Anne Frank Stichting Nederlands Auschwitz Comité Comité Vrouwen van Ravensbrück Vriendenkring Oud-Dachauers Expogé (Ex-Politieke Gevangenen) Stichting Samenwerkend Verzet Landelijk Contact Verzetsgepensioneerden Vriendenkring Oud-Natzweilers Verenigd Verzet

MONUMENT VUGHT Op initiatief van het gemeentebestuur van Vught en het bestuur van de Stichting Samenwerkend Verzet 1940-1945 is op 24 december 1986 de Stichting Nationaal Monument Kamp Vught opgericht Het doel van de stichting is het instandhouden van de herinnering aan -

het door de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog te Vught

opgerichte "Konzentrationslager Herzogenbusch", meer bekend als "Kamp Vught", - het leven en de behandeling van hen, die daar gevangen hebben gezeten op grond van ras, religie of politieke overtuiging danwel wegens hun verzet tegen de bezettende macht; - de wisselwerking tussen het concentratiekamp en de "buitenwereld".

De stichting tracht dit doel onder meer te bereiken door- het instandhouden van het Crematorium en de Fusilladeplaats, die deel hebben uitgemaakt van het Kamp Vught, - het reconstrueren of gedeeltelijk (her)bouwen van gebouwen en inrichtingen, die deel hebben uitgemaakt van het Kamp Vught, - het bevorderen van de kennis overen het doen verzamelen van gegevens, die betrekking hebben op het Kamp Vught - Naast het crematorium moet een bezinningscentrum komen

Wij hebben als mens geleefd Dit boek moest geschreven worden. O m vele redenen. Natuurlijk is 'Het J o o d s e proletariaat van A m s t e r d a m 1900-1940' een onderwerp dat o m behandeling schreeuwt.

Al of niet als proefschrift. H e t heeft talloze kanten: 20ste-eeuwse, J o o d s e , sociale, religieuze of stads-geschiedenis, naar keuze.

Bovenal natuurlijk de geschiedenis van een mensengroep die niet meer bestaat, die letterlijk is ausradiert.

In dit tragische verband vervult het boek een functie waarop, voorzover ons bekend, nog met is gewezen: de functie van nagekomen inleiding o p Pressers O n d e r g a n g . Dit zeer gedetailleerde, tweedelige werk begint met de Duitse inval. Vaak is verzucht: wat was dat voor een g r o e p mensen die onderging? Ja, de mediene, dat zijn de J o d e n buiten Amsterdam en de gezeten J o o d s e burgerij blijven hier buiren beschouwing, maar er valt een helder licht o p de armoedzaaiers, die het van de 'gangen' o p Uilenburg tot de nieuwbouw van A m s t e r d a m - O o s t brachten - voor zo korre tijd.

Armoedzaaiers - Amsterdam mag dan als uitzondering o p andere g r o t e steden een J o o d s e proleranaat hebben gekend, de diamantbewerkers m o g e n in vakbeweging en sociale politiek een doorslaggevende rol hebben gespeeld, zij stonden dicht bij de venters en marktkooplui. In de diamantindustrie heersre vaak en veel werkloosheid.

Crisistijden dreven werkloze diamantbewerkers dikwijls achter de handkar de straat op. O o k hier weer: zo weinig kinderen van arbeiders van voor 1940 zijn n o g o p aarde te vinden dat directe, mondelinge gegevens uiterst schaars zijn.

Album Monument Mauthausen Een album, her Nederlandse M o n u m e n t in Mauthausen, zag het licht en t r o k al dadelijk veel belangstelling. Men vindt er foto's en een beschrijving in van dit m o n u m e n t en een verslagje van de openingsplechtigheid o p 9 mei 1986 met de tekst van het daar uitgesproken Hebreeuwse gebed. Er sraan ook namen in, voorzover bekend, van de in Mauthausen o m g e k o m e n Nederlanders. D c namen zijn aangebracht aan de binnenzijde van het d o o r Ab Drielsma uit Maastricht ontworpen monument.

Bestellingen en inlichtingen: secretariaat Stichting Vriendenkring Mauthausen, Borssenburgstr. 35", 1078 VB Amsterdam, tel.

020-719954. Prijs / 10,-, per post ƒ 1 5 , - .

D e titel 'Wij hebben als mens geleefd' geeft de gevolgde m e t h o d e aan. oral history, het verhaal berust in hoofdzaak op persoonlijke herinneringen, o p verhalen van b e t r o k k e nen, uiteraard ouderen.

Bandjes met interviews v o r m e n dan ook de h o o f d m o o t van het bronnenmateriaal. D e herinneringen, dat spreekt vanzelf, zijn gekleurd d o o r de tijd, door gruwelijke herinneringen, door het heden en alweer: hoge o u d e r d o m . Nauwgezet heeft de schrijfster het allemaal verwerkt. H e t is hier niet de plaats om theorieën voor en methoden van historisch onderzoek te bespreken. Een o p m e r k i n g maar. Direcre bronnen, geregistreerde huwelijken, geboorren en sterfgevallen liggen vast. Wij weten dat in de 17de eeuw de kindersterfte procentueel heel h o o g en dus normaal was. Wij kennen tientallen gedichten van Vondel over de dood van evenzovele Constantijntjes. K e n n e n wij nu ook de gevoelens van de getroffen ouders? Toch altijd onvolledig. Selma Leydesdorff heeft geprobeerd voor her Amsterdamse J o o d s e proletariaat van de eerste veertig jaar van deze eeuw de socialistische en 'beschavende' invloed af te wegen tegen het hechten aan de J o o d s e traditie. Zij vond dat bij de meesten die traditie aanwezig bleef, wat leidde tot een o p zichzelf gesteld, binnen de Amsterdamse bevolking toch geïsoleerd bestaan. Dit heeft o p zijn beurr de wegvoering d o o r de nazi's uit die niet vijandige bevolking vergemakkelijkt. Elke beschouwing, elke gevolgtrekking aangaande de massa van de J o d e n van N e d e r land k o m t immers uit in het gapende gat van de grore moord.

H e t rijdvak van dit onderzoek is evenwel ook de periode van ontkerkelijking en dat is sinds 1940 versterkt doorgegaan. H e t heeft van meet af aan o o k de J o o d s e bevolking geraakt en ten dele omvat. Helaas zal men nooit k u n n e n weten hoe dat proces in deze eeuwhelft zou h e b b e n doorgezet. D e overlevenden en volgende generaties J o d e n zijn uiteraard allen aangetast d o o r de onverm o e d e orkaan, ook wat betreft h u n gevoelens tegenover traditie, geloof en alle andere aspecten van het Jood-zijn. Wij zullen nooit het beeld k u n n e n krijgen van de confrontatie van de m o d e r n e industriële maatschappij en de bijkans vier eeuwen oude J o o d s e gemeenschappen in M o k u m Alef, de plaats bij uitstek.

Sjalhomo

gen hebben zich pas de laatste jaren gemanifesteerd en zijn binnen de hulpverlening pas recent o n d e r k e n d ' , zo luidt de motivering.

Men wil de belangen van de doelgroep behartigen, samen met anderen.

O p 1 en 2 juli j.l. is in Krasnapolsky, Amsterdam, de tiende conferentie van Homofiele en Lesbische J o d e n gehouden. 'Gastpersoon' was de Stichting Sjalhomo, dc sinds 1978 bestaande g r o e p J o o d s e h o m o - en bisexucle mannen en vrouwen. D c beweging groeir snel en zal de overeenkomstige buitenlandse groepen ondersteunen. Het N A C heeft van de ons gezonden uitnodiging gebruik gemaakt en werd getroffen door de hartelijke sfeer.

Kinderen Jappenkamp Er is te Amsterdam een Stichting O u d J a p p e n k a m p k i n d c r e n opgericht. 'De late gevolgen voor hen die in h u n kinderjaren de Japanse internering, de Bersiap-periode en de daarop volgende repatriëring ondergin-

Bij alle o n o n t k o o m b a r e weemoed stemt het dankbaar dat een aantal onvervangbare herinneringsbeelden zijn vastgelegd en getoetst aan een menigte schriftelijke gegevens. D c literatuur-opgave omvat 14, het notenapparaat 25 pagina's.

Wij wensen dit boek heel veel lezers toe.

E.T.

Selma Leydesdorff, wij hebben als mens geleefd. H e t J o o d s e proletariaat van Amsterdam 1940-1945. Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de letteren aan de Universiteit van Amsterdam, 8 mei 1987. Meulenhoff Amsterdam 1987. Prijs ƒ 39,50.

ICODO Drs. H.A.A. M o u r i t s is verrrokken als directeur van de Stichting I C O D O . Hij w o r d t opgevolgd door drs. J M.P. Weerts, 37 jaar, arts, wetenschappelijk medewerker in de huisartsengeneeskunde aan de R.U. Utrecht en bestuurslid van de N e d . Ver. voor Medische Polemologie.

Adres van I C O D O .

Willem Barentszstraat 3 1 c 3572 P B U t r e c h t tel.: 030-73 08 11

Gelijke rechten gehuwde vrouw door mr. Froukje Hijink G e h u w d e vrouwelijke oorlogsslachtoffers kunnen zelfstandig een uitkering krijgen, ongeacht of zij kostwinner zijn volgens de Wet Uitkeringen Vcrvolgingsslachtoffers.

D e Centrale Raad van Beroep heeft in een procedure beslist dat het uitsluiten van vrouwen discriminatie oplevert. De Uitkeringsraad heeft reeds het ministerie van welzijn, volksgezondheid en cultuur te kennen gegeven, dat hij zal overgaan tot handelen overeenkomstig de uitspraak.

Vrouwelijke oorlogsslachtoffers, die menen recht te hebben op een periodieke uitkering kunnen een aanvraag indienen, onafhankelijk of die in een eerder stadium is afgewezen. D e uitspraak van de Centrale Raad van Beroep is van belang voor de gehuwde v r o u w die wel een uitkering volgens de niet meetbare invaliditeit krijgt, maar verder is afgewezen voor periodieke uitkering, omdat zij geen kostwinner is. Heeft zij nimmer aan het arbeidsproces deelgenomen, dat kan zij ook thans geen recht doen gelden o p een uitkering. (Voor haar heeft de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep geen gevolgen.)

Voor degene die wel heeft gewerkt, maar als g e h u w d e vrouw toch geen periodieke uitkering kreeg, is de uitspraak wel van belang.

Althans als zij ten gevolge van ziekten of

Foto naar dia van Jacques I. Funh.

gebreken afgeleid van de vervolgingen haar werk heeft moeten stopzetten. O f wel die vrouwen die uit het arbeidsproces zijn getreden en nadien gevolgen van de oorlog ondervonden. In de eerste omstandigheid zal aannemelijk moeten worden gemaakt dat men inderdaad genoodzaakt was arbeid te staken wegens invaliditeit. In het tweede geval zal via medisch onderzoek moeten worden vastgesteld dat de late o p t r e d e n d e invaliditeit verband h o u d t met dc oorlog.

Vrouwelijke vervolgden, die in het verleden een negatieve beschikking hebben ontvangen gen o p een aanvraag om periodieke uitkering o p g r o n d van kostwinnerschap, hebben recht op deze uitkering met terugwerkende kracht vanaf 23 december 1984. Voor degenen die zich thans voor het eerst melden voor vaststelling van een uitkering, geldt echter dc hoofdregel, te weten het m o m e n t van indienen van de aanvraag als m o m e n t waarop de uitkering ingaat.

Zoals bekend is het zeer wel mogelijk dat een periodieke uitkering niet altijd gunstiger is dan een uitkering voor niet meetbare invaliditeit. O o k dient er rekening mee te worden gehouden dat indien men alsnog met terugwerkende kracht tot 23 december 1984 een periodieke uitkering krijgt toegekend, de vanaf die tijd reeds g e n o t e n invaliditeitsuitkering zal worden afgetrokken.

O m d a t echter de meest gunstige regeling

d o o r de Uitkeringsraad zal worden toegepast, geldt in ieder geval dat men er financieel nooit minder van kan worden.

(N.I.W., 21 augustus 1987) Volgens persberichten wil de regering via een noodwet de uitspraak van de CRB negeren. Ontoelaatbaar.

Haagse Joden Sinds geruime tijd zoek ik naar gegevens betreffende dc werkkampen waar tijdens de 2e W . O . door de bezetter Haagse J o d e n tewerk werden gesteld.

H e t is mijn bedoeling over dit onderwerp een boekje te schrijven, maar mijn speurwerk heeft nog geen resultaat gegeven. Wel ben ik de namen van enkele van deze kampen te weten gekomen, n.1.

Havelte, Erica cn Ybenheer.

Misschien kunnen de lezers cn lezeressen van dit blad mij helpen. H o e gering het is, wat u weet kan voor mij zeer belangrijk zijn en ik zie graag uw reacties tegemoet.

Mw. K. Coster Irisplein 36, 2565 T D Den Haag Tel. 070-639447

Een zwart kleinood 'In Drente niet ver van Hooghalen daar lag eens een Jodenkamp'.

"Wie dacht er destijds aan vergassen in Anlo/ Beilen/Borgcr/Assen'.

Enkele regels vatten 'Westerbork for ever' samen, een bundel Joodse poëzie door Saul van Messel, de dichtersnaam van een bekend historicus. Het boekje verscheen rer gelegenheid van de opening van het educatieve centrum van de Stichting Voormalig Westerbork met tekeningen van Ronald Abram, eveneens een oud-gevangenne.

De tekst doemt met een witte letter van het zwarre papier op. Daartussen de tekeningen, donker- op lichtgrijs. Het geheel is kennelijk met veel liefde in deze vorm gegoten.

Wie Westerbork for ever meedraagt zal op deze luttele regels meevibreren, wie ontsnapt is of later geboren zal een schok ervaren bij het door- en weer terugbladeren in dit zwarte kleinood, de neerslag van 'een Joods verleden dat nooit wederkeert'.

Namen in Praag De Pinkas-synagoge in Praag hebben velen van ons in weemoedige herinnering. Daar zijn vrij kort na de oorlog op de wanden de namen aangebracht van alle om het leven gebrachte Joden van Tsjechoslowakije.

Wie sinds de 70er jaren Praag bezocht kon die synagoge, een deel van het Joodse Staatsmuseum, niet betreden. Restauratie, zei men. De restauratie (en ontoegankelijkheid) duurde deze zomer 1987 voort, zoals de Anne Frank-stichting heeft ervaren.

Voor dr. S. Schoon, curator van de Stichting, verkreeg zij van de ambassade in Den Haag geen visum ter bezichtiging van het gebouw met zijn grote symbolische waarde.

Op 18 april schreef de Tsjechoslowaake cultureel attaché na herhaald aandringen: 'De berreffende autoriteiten bekijken de mogelijkheid om de namen zo te plaatsen dat zij in het Joodse Staatsmuseum tc Praag toegankelijk zullen zijn.'

E.T. saul van messel, westerbork for ever. een bundel joodse poëzie met tekeningen van ronald abram, uitgave iwema/asscn. prijs ƒ15,.

Een map met dezelfde tekst en 12 losbladige reprodukties groot formaat, gesigneerd door dichter en tekenaar verscheen in 100 genummerde exemplaren bij Moderne Boekhandel Bas te Amsterdam. Prijs ƒ 80,-.

Ervaringen van Oorlogsgetroffenen Het Nederlandse Instituut voor Maatschappelijk Werk Onderzoek gaar in opdracht van het ministerie van W V C bij hen die te leven hebben met de nadelige gevolgen van de Tweede Wereldoorlog onderzoek doen naar hun ervaringen met de hulp- en dienstverlenende instellingen.

Als u wilt meewerken kunt u bellen naar N I M A W O , Willem de Zwijgerlaan 66, 2586 ES Den Haag, tel. 070-541211.

Als u opbelt, vraagt u de telefoniste dan naar de dames R.R.s' Jacob of M . van Huizen.

Presidium in Amsterdam Eind oktober komt het presidium van het Internationaal Auschwitz Comité, waar de voorzitster van het N A C , Annie Fels-Kupferschmidt, lid van is, te Amsterdam bijeen. Het presidium zal de gasr zijn van ons comité.

Wij danken de heer I. de Leeuw van Golden Tulip Barbizon Centre bij voorbaat voor te verlenen faciliteiten.

Van Beth Simcha sociaal kulturcel werk voor ouderen van de Stichting Joods Maatschappelijk Werk in samenwerking met de N.I.I.S.A. (sociaal orgaan N I H S ) De Lairessestraat 13, 1071 N R AMSTERDAM opent het nieuwe seizoen met dc instuif op zondag 23 augustus.

Beth Simcha heeft vele aktiviteiten zoals kursussen Iwriet en Engels (3 niveaus), Frans babbelgroepje, Joodse kuituur en geschiedenis, kreatieve handvaardigheid, gymnastiek, koor, volksdansen, kaartclubs en gespreksgroepen.

Elke zondag is er een instuif met één maal per maand een gezellig muziekprogramma, zoals het zigeunerorkest PACSIRTA ROM A N A op zondag 13 september.

Iedere week zijn cr kulturele middagen. Om daar eens een greep uit te doen. op maandag 24 augustus verwachten wij M A R I K A N A R D I zang en piano met Frans, Jiddisj en Hollands repertoire en op dinsdag 15 september is er een lezing met dia's over dc architektuur rondom het Rijksmuseum en omgeving.

Hoogepuntcn in het klubscizoen zijn de vieringen van dc Joodse feestdagen. Zo is er op 28 september een Rosj Hasjana receptie voor allen.

Alle aktiviteiten vinden ZES dagen per week O V E R D A G plaats. Op 8 november is er een open dag, bazar en rommelmarkt.

Voor een volledig programma en informatie kunt u even langskomen of opbellen onder nummer: 020-738780.

Wordt lid van onze klubs, B E T H S I M C H A is zeer de moeite waard!

Wat wij deden Ook uit deze krant blijkt dat het N A C niet stilzit. Wij woonden de opening van het nieuwe CIDI-studiecentrum in Den Haag bij. Daarop hadden wij met C I D I cn Anne Frank Stichting een bespreking met minister Korthals Altcs over de zaak-Goeree.

(Het echtpaar Goeree, dat de Joden de schuld geeft van hun uitroeiing, is tenslotte door de Hoge Raad veroordeeld en heeft zich nu tot het Europese Gcrechtshot gewend).

Diezelfde weck ontving minister Brinkman ons om onze mening te horen over de 'vereenvoudiging' etc speciaal inzake de W U V .

Ons comité was vertegenwoordigd bij de uitreiking van onderscheidingen door Jad Wasjem in het Tropenmuseum op 11 april.

Wij gaven gehoor aan de uitnodiging van de Expogé voor hun congres in Groningen.

Wij bezochten afscheidsrecepties van de heer Mourits die het I C O D O verliet cn van Rijksvoorlichter H. Smittenaar, die ons zo goed terzijde heeft gestaan bij de opening van het Nederlands paviljoen in Auschwitz.

Al voor de meidagen namen wij als gewoonlijk deel aan de herdenkingen van Sachsenhausen, Buchenwald en Ravcnsbrück. Wij nepen mede op tot dc bijeenkomst in de Hollandse Schouwburg ter gelegenheid van Jom Hasjoa op 26 april.

Met de stille tocht op 4 mei liepen wij op verschillende plaatsen mee; in Holendracht sprcak toen onze secretaresse Eva Furth. Op 10 mei waren wij met de Expogé op de Erebegraafplaats in Overveen.

Eind mei nam onze voorzitster Annie FelsKupferschmidt haar plaars in op de tweedaagse ICODO-conferentie naai aanleiding van dc activiteiten van de commissie-van Dijke.

Wij kregen enige uitnodigingen voor 15 augustus om de capitulatie van Japan cn het einde van de oorlog in het Verre Oosten te herdenken. In Roermond waren wij tc gast bij dc Indische Vriendenkring.

Op dc Dag van het Verzet (31 augustus) hoorde een delegatie van ons comité minister Brinkman in Nunspeet het rapport van dc commissie-van Dijke aanprijzen. Op 8 september hebben voorzitster en penningmeester onze visie op het rapport tegenover de minister persoonlijk toegelicht.