nederlands auschwitz comité
32e jaargang nr. 5, november 1988. Verschijnt 6 x per jaar.
Secretariaat: zie pagina 5. Bankrek.: AMRO BANK, bijk. van Baerlestr. 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek.: 40.01.75.088. Gem. giro: 4 8 7 5 5 0 0 , postgiro: 2 9 3 0 8 7 t.n.v. NAC. Redaktie: Drs. Eva Tas, Amsteldijk 23, tel. 0 2 0 - 7 9 5 7 1 6 , 1 0 7 4 HS Amsterdam. Administratie krant: D. v. Geens. Renkumhof 5 0 , 1 106 JB Amsterdam, tel.: 0 2 0 - 9 7 2 8 6 9 .
Je moet getuige blijven D e zwarte weduwe h o u d t haar pensioen en haar wat minder zwarte collega in ZuidLimburg dus ook. Wij willen o p dit m o m e n t slechts één ding aanstippen: de drogreden die zogenaamd rechtszekerheid boven rechtvaardigheid stelt. Daarbij laten we de gevoelens van de oorlogsgetroffenen en met name de nazi-slachtoffers hier even buiten. Er is een fout gemaakt d o o r de na-oorlogse wetgever. Terwijl aJle ambtenaren, burgemeesters etc. die achterhaalbaar ' o u t ' zijn geweest zijn ontslagen en van h u n pensioenrechten vervallen verklaard, zijn de (weduwen van) de gekozen Kamerleden ontzien. Ten onrechte. Rost van Tonningen heeft zich aan veelvuldig landverraad in de zwaarste v o r m schuldig gemaakt. Hij heeft meer misdreven dan praktisch iedere foute official die na 1945 ook uit zijn pensioenrechten is gezet. Hij heeft daarenboven de eed van t r o u w aan de g r o n d w e t , die elk Kamerlid m o e t afleggen, grof geschonden, vanaf de bezetting tot de formele opheffing van h e t parlement ruim een jaar later. H e t heeft weinig zin de nu o p k o m e n d e generatie v o o r te spiegelen dergelijke landverraders in de 21ste eeuw te zullen bestraffen, gelijk een C D A - o n t w e r p v o o r s t e l doet. Een K a m e r m e e r d e r h e i d weigert nu immers al een oude nalatigheid te erkennen en te corrigeren. N o g erger dan het negeren van de gevoelens van verzetsmensen en vervolgden vinden wij dit staaltje van onbeleid tegenover de jeugd, die 'het allemaal niet heeft meegemaakt', maar die wel vragen stelt. En met reden. N u en dan duikt de zaak van de twee van Breda weer o p . Wij kunnen, evenals het gehele Samenwerkend Verzet slechts verklaren dat wij ons standpunt niet veran-
deren. Wij delen ook in het telegram van Samenwerkend Verzet om niet H i r o h i t o , maar zijn slachtoffers te eren.
Auschwitz herdenking 1 9 8 9
Emigranten zoon en apartheid
D e Auschwitz-herdenking 1989 is vastgesteld o p zondag 29 januari. N a d e r e bijzonderheden vindt u in ons volgend nummer. H o u d t u die dag alvast vrij! Tot ziens in Amsterdam.
Racisme is 'uit' vandaag de dag. W i j , bloedgetuigen van datgene waar racisme toe leidt, hebben ons steent,e bijgedragen en doen dat n o g steeds. Wat wij tussen 1940 en 1945 hebben gekend: h e t isoleren, discrimineren en naar believen u i t m o o r d e n van bevolkingsgroepen van overheidswege bestaat maar in één land: Zuid-Afrika. Buiten en gelukkig ook binnen dat land groeit verzet tegen de apartheid. Maar in augustus deed zich een bijzonder geval voor. Een dienstplichtige, David Bruce, weigerde in dienst te gaan. N i e t als antimilitarist. Maar zijn J o o d s e moeder was in de jaren 30 uit nazi-Duitsland gevlucht, naar Zuid-Afrika. D e zoon wilde niet de wapens o p n e m e n o m de apartheid, een vergelijkbaar racistisch systeem, te verdedigen. Hij werd t o t een gevangenisstraf van zes jaar veroordeeld. Hij verklaarde niet, zoals eens zijn moeder, zijn land te willen ontvluchten. H e t Nederlands Auschwitz Comiré heeft o m bovenstaande reden per telegram aan de ambassadeur van Zuid-Afrika in Den Haag geprotesteerd tegen het schandalige vonnis.
Pensioenen D e aandacht is destijds o p de weduwe Rost gevallen, omdat zij niet alleen pensioen trekt van haar nazi-misdadiger/echtgenoot. Deze is alleen nooit veroordeeld, omdat hij in de cel zelfmoord pleegde. Haar tot o p
NAC
heden onverflauwde nazi-ijver spreidt zij geregeld ten toon en dat viel op. In Vrij Nederland van 24 september staat een beknopt detective-verhaal over de 'schrik van Roden', die via Paraguay in Canada wist binnen te komen. Daar is hij nu ter verantwoording geroepen d o o r de justitie. Hij was eens zelf gevangene en mishandeld. D e rechter zat met de vraag in hoeverre hij vrijwillig in het k a m p te O m m e n optrad. D e kleurenbijlage van hetzelfde V N bevat een interview door Adriaan Venema met J a n Rudolf H o m m e s , fronrdicher en SSKriegsberichrer, geïllustreerd met diens eigen foto's van het Oostfront. Hij heeft het daar t o t Untersturmführer gebracht. Maar na zijn k o r t e straftijd - hij profiteerde van de barmhartigheidsgolf zegt hij zelf - werd hij ambtenaar, trad dus in Nederlandse staatsdienst. En hij eindigde als referendaris o p h e t ministerie van Landbouw en Visserij. N u is hij zeventig, m e t pensioen uiteraard. Maar ja, zijn eerste hoogste chef in D e n Haag was niemand minder dan ir. Staf. E n had die niet in dezelfde Oekraïne van H o m -
Rijkspogromnacht In de nacht van 9 o p 10 november 1 9 3 8 werden in Hitiers Derde Rijk overal synagoges en winkels van J o d e n d o o r bruin gebroed overvallen. Twintigduizend J o d e n werden opgepakt, mishandeld en tenslotte verm o o r d . Deze opmaat tot het g r o t e m o o r d e n heette in het nazijargon weldra Reichskristallnacht, naar het Kristall van de verbrijzelde winkelruiten. Beter is het te spreken van de Reichspogromnacht. Dat gebeurt dan ook vijftig jaar na de eerste georganiseerde wandaad o p D e r d e Rijksschaal. Ter herdenking van deze generale repetitie van het nazigeweld w o r d e n er in de Bondsrepubliek allerlei manifestaties gehouden, die veel instemming vinden, o.m. bij de vakbeweging. Uit de kringen van slachtoffers van verzet en vervolging en jongere voor-
Waar wij waren vechters van de mensenrechten uit heel Europa is een initiatiefgroep g e v o r m d o m o p zondag 6 november te Bonn een symposium te houden. D e onderwerpen zjin: de uitroeiingspolitiek tegenover de J o d e n , de euthanasie-misdaad, de zigeunervervolging, de politiek van vernietiging der Slavische volkeren en de gevaren van herlevend fascisme in de landen van West-Europa. O v e r het laatste spreekt een Bondslid van het Europa-parlement. D e zg. euthanasie van de nazi's w o r d t behandeld door prof. Maurice Goldstein, de voorzitter van het Int. Auschwitz Comité. H e t symposium duurt van 10 tot 18 uur en vindt plaats in de aula van de Gesamtschule Bonn Beuel Siegburgstrasse 3 2 1 , 5 3 0 0 Bonn. Belangstellenden zijn welkom.
Vervolg van pag. 1 mes' foto's de Oost-compagnie bestierd? Daar kraait in N e d e r l a n d van anno 1 9 8 8 geen haan naar. Maar wel stelt de regering een peperdure commissie voor coördinatie van de w e t t e n o p oorlogsgetroffenen in. En dat voor een snel afnemend aantal mogelijke cliënten. O o k als de mogelijkheid van hulp aan de tweede generatie open blijft, waar wij ook tegenover de minister o p aandrongen. Oorlogsgetroffenen zullen vaker psychische hulp nodig hebben, aldus het rapport van de commissie-Polak. In hetzelfde n u m m e r van V N roept Igor Cornelissen zijn herinneringen o p aan de leegte geworden Amsterdamse J o d e n h o e k . D i t naar aanleiding van een tentoonstelling van foto's van Philip Mechanicus (een jongere editie dan de schrijver van In d é p o t ) . Een pendant van de vrolijke geschiedenis van de zwarte weduwe. D e achtergrond van de frontdichter en de D r e n t s e kapo. En van de ter dood veroordeelde K i p p in Buenos Aires, die wel niet door Argentinië zal worden uitgeleverd.
Bezetting in huis Er is een zekere ontspanning in de mammoeth-conflicten ingetreden, h e t k o u d e oorlogsklimaat is wat opgeklaard. Lokaal is het anders. En dan doelen wij niet o p heibels tussen kabinet en parlement in Nederland. O m de Golf en de Caraïbische zee lijken de politieke stormen wat te gaan liggen. Maar intern spant het in het M i d d e n - O o s t e n . Meer dan een half jaar is er intifada, opstand
in de door Israël bezette gebieden. D e Israëlische regering a n t w o o r d t o.a. door mensen met 'administratieve hechtenis' letterlijk de woestijn in te sturen. 'Naar mijn idee', schteef Judith Herzberg uit Tel Aviv, 'is het niet alleen in het belang van die gevangenen, maar ook van Israël zelf dat er iets gedaan w o r d t aan die administratieve hechtenis.' Intussen zijn er niet alleen gevangenen gemaakt, maar ook honderden doden gevallen. Onderhandelen w o r d t alleen maar moeilijker, maar blijft even nodig. Uri Arnon, een zoon van J a k o v Arnon, eens de bekende Amsterdammer Jaap van Amerongen, was in Nederland en zei o.m.. 'Bij elk huisgezin is Israël is de bezetting binnengekomen Men is gedwongen over de Palestijnen na te denken. Uri A r n o n en de zijnen z i e n het einde van de bezetting als het allerbelangrijkste. ( N I W 3 0 - 9 - 1 9 8 8 )
Antisemitisme her en der Antisemitisme cn racisme zijn niet verdwenen. Wel verloor Le Pen stemmen bij de kantonale verkiezingen in Frankrijk en denkt in Zuid-Afrika president Botha na over mogelijke vrijlating van de zwarte leider Nelson M a n d e k - na meer dan een kwart eeuw gevangenschap. Zelfs in het vanouds d o o r veel J o d e n bewoonde N e w Yorkse Brooklyn is antisemitisch geweld aan de orde van de dag. In een synagoge is d o o r twee tieners brand gesticht, nadat hakenkruisen o p de m u u r waren geklodderd. Vijf Thora-rollen gingen verloren. O p G r o t e Verzoendag vloog een
D e voorzitster van ons comité behoorde tot de gasten die de onthulling o p 15 augustus bijwoonden van het 'Indische M o n u m e n t ' in het Z u i d e r p a r k te D e n Haag. D e indrukwekkende beeldengroep werd o n t w o r p e n d o o r de Joegoslavische winnares van een prijsvraag. Voordien was er in het Provinciehuis een tentoonstelling geweest van een tiental kunstenaars die onder de Japanse bezetting in het toenmalige Nederlands-Indië hadden gevangen gezeten. Enkelen van ons namen deel aan de traditionele D a g van het Verzet o p 3 1 augustus. Wij waren verder d o o r voorzitter D o l m a n uitgenodigd voor een bijeenkomst in het g e b o u w van de Tweede K a m e r in verband met de actie Adopteer een M o n u m e n t van de Stichting Februari 1 9 4 1 . Inmiddels zijn niet minder van 1.000 scholen b e t r o k k e n bij deze actie - het leggen van een krans bij een verzets- of o o r l o g s m o n u m e n t . Dit wil zeggen dat in de k o m e n d e vijftien jaar tegen een half miljoen kinderen 'een ogenblik stilstaan' bij wat nooit of te nimmer meer mag gebeuren. Een initiatief dat inderdaad de sympathie van burgers en politici verdient. Natuurlijk bezoeken wij regelmatig jaarvergaderingen etc. van onze verzetsvrienden. En even natuurlijk zonden wij :>nze beste wensen aan de L K G , de organisatie van Buitengewoon gepensioneerden, bij h u n 2 5 jarig bestaan. Zoals wij tussen vele andere binnen- en buitenlandse gasten 4 0 jaar Verenigd Verzet meevierden.
steen d o o r de deurruit van een andere synagoge. Blijkens een artikel in Afdruk, een blad tegen racisme en diskriminatie, kent Z o e t e r m e e r een duister clubje antisemieten dat zich 'de ware Israëlieten' n o e m t en de bevolking van Israël en de overige J o d e n 'Kinderen van Satan'. Heel ernstig achten wij de triomf van het Vlaamse blok bij de Belgische gemeenteraadsverkiezingen. En juist in Antwerpen. Wij dienen dit alles te signaleren. Waarom? O m d a t wij niet vinden, zoals de pas gestorven Franz Josef Strauss, dat het Duitse volk wegens latere prestaties niet meer aan Auschwitz herinnerd behoeft te worden. Wij denken zoals Martin Gray, die eens vocht in het g e t t o van Warschau en na een leven vol rampspoed nooit toegaf, ook niet aan de haat. Voor de Westduitse tv zie Gray: je m o e t getuige blijven.
Congresberichten van Dr. de Loos
Velen van mijn patiënten hebben eind augustus en d o o r middel van dit h o r m o o n o n d e r z o e k begin september moeten merken dat ik niet aanwe-wegen vrijkomen voor een betere behandezig was. Dit was niet het gevolg van vakantie of ling van het beruchre concentratiekampziekte, maar omdat ik achtereenvolgens 3 congres-syndroom. sen heb bezocht, waarvan het belang voor mijn werk in de Unit Oorlogs- en Gewelds-slachtoffers mij heel groot leek. Ik had behoefte om op interna-Trauma en stress in 1990 tionaal niveau wetenschappelijke contacten op te doen en steun te ondervinden van gelijkgestemde H e t tweede congres vond plaats in Lincoln, zielen. Ook wilde ik trachten iets uit te dragen vanEngeland, dat ik heb kunnen bezoeken het werk dat ik hier in Leiden doe als voortzetting dankzij de welwillende steun van de Directie van de praktijk van Dr. Hers. Verzet en Vervolgden van het Ministerie
Hormonen en syndroom H e t eerste congres was in Groningen, of eigenlijk H a r e n en had betrekking o p de wederzijdse betrekkingen tussen de hersenen en h o r m o n e n in de ruimste zin. Wij weten tegenwoordig dat veel psychische processe, met name emoties, weerspiegeld worden in h o r m o n e n in het lichaam en dat die g r o t e invloed hebben o p het algemeen lichamelijk functioneren. O o k heeft m e n o n t d e k t , dat allerlei h o r m o n e n o p h u n beurt weer grote invloed hebben o p de werking van de hersenen en alles wat daaraan vastzit. Dit is dan ook een onderzoeksterrein, waarvan ik g r o o t belang zie voor de slachtoffers van oorlog en geweld, omdat vooral zij ongekend heftige emoties te verwerken hebben en wij van de gevolgen daarvan d o o r het lichamelijk functioneren nog maar heel weinig weten. O o k weten wij nog vrijwel niets van invloed van die h o r m o n e n o p het telkens opnieuw meemaken van de indringende herbelevingen, angstreacties en depressie of uitputting. Tijdens dit congres heb ik verslag uitgebracht van gesprekken, die ik m e t enkele patiënten heb gevoerd. Daarbij had ik ook met een automatische b l o e d d r u k m e t e r de reacrie van bloeddruk en hartslag gevolgd en tegelijk m e t enkele bloedafnames de reactie van bijnierschorsh o r m o o n (heel belangrijk bij stress) geregistreerd. Een aantal internationale congresgangers heeft hiervoor g r o t e belangstelling g e t o o n d en mij o o k aangemoedigd hiermee verder te gaan, omdat het h u n heel belangrijk leek. M e n was vooral onder de indruk van de e n o r m e diepgang van de schokkende levenservaringen, die mijn patiënten tijdens de o o r l o g hadden opgedaan en van de enorme waarde, die dit onderzoek kan hebben voor een beter begrip van de menselijke reacties hierop. Zelfs is het denkbaar, dat er
van W V C . Dit was de eerste Europese conferentie over het onderzoek naar traumatische stress (First European Conference o n Traumatic Stress Studies). H e t was georganiseerd onder auspicieën van de Engelse Psychologen Vereniging. H e t o n d e r w e r p was traumatische stress in de breedste zin en betrof dan ook veel onderwerpen zoals gemartelde vluchtelingen, veteranen van de Falkland-oorlog, slachtoffers van het geweld in Noord-Ierland, de brand in het station van de ondergrondse in King's Cross, London, vliegtuigrampen, krijgsgevangenen, enz, enz. H e t congres werd bezocht d o o r psychiaters, psychologen, maatschappelijk werkers, politie-officieren, een gedelegeerde van de Wereld Gezondheids Organisatie uit Genève, een enkele neuroloog en mijzelf als internist. Zij kwamen uit alle hoeken van de wereld, met name veel Engelsen en N o r e n , 2 Amerikaanse vertegenwoordigers van de internationale Vereniging voor Traumatisch Stress Onderzoek, enkele Australiërs en ook artsen uit Iran, Iraq, Liban o n en Israël. H e t bleek van g r o o t belang, dat zovelen uit verschillende landen elkaar o n t m o e t t e n o m h u n ervaringen uit te wisselen en daardoor het niveau van het wetenschappelijk onderzoek en van de mogelijkheden voor patiënten-behandeling te verhogen. H e t was zeer stimulerend te ervaren hoeveel belangsrelling er voor mijn eigen voordrachr was, maar het meest van al nog hoeveel belangstelling en waardering er internationaal bestaat voor de Nederlandsekennis en ervaring o p h e t gebied van oorlogstraumatisering en de hulp hierbij. O m d a t men algemeen van mening was, dat deze conferenties regelmatig zouden moeten w o r d e n gehouden, heeft men het dringende verzoek aan mij gericht o m de organisatie van de eerstvolgende conferentie in 1990 o p mij te nemen. Dankzij de grif gegeven organisatorische sreun van Dr. Weerts, Directeur van het I C O D O , voelde
ik mij gerechtigd dit inderdaad te aanvaarden, zodat ik o p het ogenblik al bezig ben o m een organisatiecomité o p te richten, dat bestaat uit vertegenwoordigers van de voornaamste groeperingen o p dit terrein in ons land. H e t plan is o m in september of o k t o b e r 1990 een conferentie te h o u d e n onder de titel: 'Posttraumatische stress reacties: H o e te v o o r k o m e n , er mee te leven, resp. te behandelen'. Zij staat open v o o r allen, die beroepshalve m e t zulke problem e n te maken hebben.
Lichaam en geest H e t derde congres was de 17e Europese Conferentie over Psychosomatisch onderzoek, dat ik al een aantal malen eerder had bijgewoond en van welker internationaal aanbevelingscomité ik deel uit maak. O p deze serie congressen is de relatie tussen geestelijke en lichamelijke gezondheid en h u n wederzijdse beïnvloeding het hoofdthema. Hier werd eveneens een middagzitting van een w e r k g r o e p gewijd aan de gevolgen van traumatische levenservaring. Ik heb h e t genoegen gehad deze zitting te mogen voorzitten en er zelf een voordracht te h o u d e n over een aantal aspecten van de lichamelijke klachten bij oorlogsoverlevenden. O o k o p dit congres bleek hiervoor een levendige belangstelling te bestaan. Tevens werd hier een besluit g e n o m e n o m een internationale studiegroep o p te richten o m de invloed van grootschalige stress o p de gezondheid in het algemeen te bestuderen. Deze werkgroep staat onder voorzitterschap van Dr. Bohdan Wasilewski uit Polen, die ook Poolse gedelegeerde is voor de Inrernarionale Vereniging van Artsen t o t het voorkomen van kernoorlog ( I P P N W ) . D e vrucht van deze congressen is de uitbreiding van contacten o p internationaal niveau en grotere bekendheid van het werk, dat hier in Nederland gebeurd. Naast de wetenschappelijke plannen, die ik in de tweede alinea al schetste heb ik contacten gelegd m e t h e t Ministerie van Defensie en m e t de president van de World Veterans Federation over het opzetten van een g r o o t na-onderzoek met langdurige follow-up van de militairen, die deel hebben uitgemaakt van h e t N e d e r landse Unifil-detachement in Libanon.
Goud Een grote dag was 28 augustus. Het ereteken van verdienste in goud van de gemeente Amsterdam werd toen uitgereikt aan Eva Furth, de welbekende secretaresse van het Nederlands Auschwitz Comité. Burgemeester Ed van Thijn was in persoon naar het A M C gekomen om de daar opgenomen, maar als altijd strijdbare activiste de sierlijke broche op te spelden. Alleen kinderen en kleinkinderen woonden de bescheiden receptie bij, een verdiende hulde aan een even sympathieke als energieke persoonlijkheid. Dit zal zeker tot haar herstel bijdragen, nu zij inmiddels is geopereerd. Het is tevens een eer voor ons hele comité. Burgemeester van Thijn speldt Eva Furth het gouden ereteken van de stad Amsterdam op. (Foto: Dolly Furth).
Geen vereenvoudiging
Vervolg van pag. 3
Daarnaast blijkt in de praktijk de patiëntenstroom niet kleiner te worden, maar eerder groter, zeker nu er steeds meer kinderen uit Jappenkampen en anderen, die als kind oorlogservaringen hebben ondergaan, bijkomen. Dit strookt met de voorspelling die de Projectgroep Behandeling Oorlogs en Geweldsgetroffenen (PBOG) onder voorzitterschap van Prof. B.S. Polak heeft gedaan en die vervat is in het eindverslag, dat op 10 oktober aan Minister Brinkman zal worden aangeboden. Ik ben in mijn functie lid geweest van de werkgroep Gezondheidszorg van deze projektgroep en heb dit ook gehonoreerd gezien in een officiële vermelding van mijn unit in het betreffende eindverslag. Al deze ontwikkelingen tesamen doen op dit moment de gedachte rijzen, dat in de toekomst uitbreiding van de mankracht in mijn unit met een tweede internist wenselijk zou kunnen zijn. Aan het slot van dit verslag is het misschien wel goed om vast te stellen, dat op nationaal en internationaal niveau de kennis over de late gevolgen van oorlogsgeweld gestadig blijft toenemen en dat het uitdragen hiervan in het belang is van alle slachtoffers, die er op vele plaatsen in de wereld ook nu nog steeds vallen.
W.S. de Loos
De rechtszekerheid voor de oorlogsgettoffenen is heel wat minder onaantastbaar dan voor weduwe Rost. Henk Roos sptak dit nog eens uit voor de KRO-radio op 4 oktob e r Ook aan rechtsongelijkheid tussen oude en nieuwe uitkeringsgerechtigden tilt de regering niet zwaar. Wel worden er in het wetsvoorstel vereenvoudiging en coördinatie van dc wetten voor oorlogsgetroffenen zwaardere eisen gesteld wat betreft inkomstenderving dan bij de AAW. Gezien het bijzondere karakter van de W U V zou men het omgekeerde verwachten. Onduidelijk is wat er gebeurt met de 6 5 plussers, wat de meeste uitkeringsgerechtigde aanvragers zijn. En wat gebeurt et met de 20% die in het buitenland woont? D e vergoeding en tegemoetkomingen in de W U V berusten op de bijzondere solidariteitsplicht van het Nederlandse volk jegens de vervolgden. In het wetsvoorstel wordt het beginsel van integrale vergoeding van medische kosten losgelaten. Drie soorten regels maken toepassing van de W U V veel ingewikkelder. Het werkt niet snel, niet doorzichtig en niet cliënt-vriendelijk. Nieuwe vertragingen door de voorgestelde wet zijn te verwachten.
Lin Jaldati Een berichtje in de pers: de Nederlandse zangeres Lin Jaldati is, 75 jaar oud, in Oost-Berlijn gestorven. Velen van ons hebben Lientje Brilleslijper gekend. Z i j wist als jong meisje een dansopleiding te krijgen, een zeldzaamheid in die dagen, zeker voor een kind uit de arme Jodenbuurt. Z i j ging ook zingen, legde zich vooral toe op het Jiddisje lied en trad al gauw op samen met de Duitse antifascistische vluchteling Eberhard Rebling, pianist en musicoloog. Een halve eeuw lang vormden zij een voorbeeldig en onafscheidelijk paar, in het leven en in de kunst. Verzet en duister verraad brachten in de oorlog Lientje naar Auschwitz en daarop naar Bergen-Belsen. In 1 9 4 8 vestigde het jonge gezin zich in Oost-Berlijn, dat uitgangspunt werd van een succesrijke carrière. Beide dochters wijden zich ook aan muziek en toneel: Amsterdam was in 1986 ook getuige van een familieoptreden en gul applaus. In kinderen, kleinkinderen en plaatopnamen leeft Lin Jaldati voort. Een slinkende, maar trouwe vriendenkring behoudt de herinnering aan Lientje Rebling. E.T.
Welzijn of niet-zijn Veertig jaar bestaat J M W , het J o o d s Maatschappelijk Werk. Veertig jaar - voor ons een begrip, zwaar van betekenis en niet alleen in bijbelse zin. Veertig jaar in de woestijn na een tocht d o o r de hel, waar de meesten van de onzen verloren gingen. J M W omvat tegenwoordig - met uitzondering van religieuze zaken en onderwijs - alle activiteiten o p J o o d s gebied, van nietmaterièle hulp t o t babbelgroepjes, zowel voor jongeren als hoogbejaarden. H e t bekendst is J M W in onze kring d o o r de W U V : het is een officieel uitvoeringsorgaan voor deze wet. Uiteraard vaagde de Sjoah, de grote vernietiging, niet alleen vier-vijfde van de J o d e n van Nederland weg, maar ook h u n talrijke en fijnvertakte organisaties. D e resten of nieuwe stekjes zijn vanaf 1948 onder één koepel gebracht en dat is J M W . Een zeer druk bezocht symposium in het Tropeninstituut te Amsterdam bezegelde de veertig jaar d o o r een toespraak van minister Brinkman, die de jubilaris aan het algemene maatschappelijk werk hier te lande ten voorbeeld stelde. Een voorbeeld voor de verantwoordelijke samenleving. (?) Drie inleidingen h o o r d e men. Van oudvoorzitter dr. M. G o u d e k e t , van dr. R o b e r t Cohen van de universiteit Haifa en van dr. I. Lipschits, hoogleraar te Groningen. Elke inleiding werd gevolgd door discussie met een forum van wisselende samenstelling, steeds onder de vertrouwde, levendige en spitse leiding van J o o p van Thijn. J M W 2 0 0 0 , Welzijn of niet-zijn, zo werd het o n d e r w e r p aangeduid. Natuurlijk was het uitgangspunt h e t J o o d s e begrip 'tsedaka', dat eigenlijk rechtvaardigheid betekent, maar meer omvat, ook liefdadigheid. O o k de plicht voor wie iets kan bijdragen o m dat dan te doen en dus het recht van wie dit nodig heeft die steun te ontvangen. Een en ander toegelicht met een van de vermaarde sjnorrer-moppen. In een schitterend gedocumenteerd b e t o o g (ondanks veelal o n t b r e kende exacte cijfers) schetste R o b e r t C o h e n toch een somber beeld van her getal der J o d e n in Nederland voor de rest van de eeuw en daarna. Prof. Lipschits, zelf een pupil van een b o n t e groep fondsen en aanverwante instellingen, bood een treffende uiteenzetting over de Nederlandse J o d e n en de J o o d s e wereld. Zowel het bestaan van de J o o d s e identiteit als de houding tegenover Israël werden belicht van uit een sterk persoonlijke visie. Terecht gewaagde directrice W i l m a Stein aan het eind m e t veel boeketten van een geslaagd symposium.
Deze steen werd op 20 mei j.l. door Vluchtelingen Werk, een overkoepelend orgaan voor hulp aan huidige vluchtelingen, aangeboden aan het gemeentebestuur van Dinxperlo. In deze dicht bij de Duits grens gelegen plaats in de Achterhoek werd in de dertiger /aren veel hulp geboden aan mensen die voor de Hitlerterreur moesten vluchten.
Secretariaat NAC Wegens haar ziekte en verblijf in het ziekenhuis kan Eva F u r t h het secrerariaat niet voeren. Men w o r d t dringend verzocht geen post voor het N e d . Auschwitz Comité naar Diemen te sturen en ook niet te telefoneren. Alle brieven, drukwerk etc, voor h e t comité wik u wel sturen naar het voorlopig secretariaat: Suzet Valkhoff Wibautstraat 3 1 a 1091 G H Amsterdam tel. 020-6686307 Wij vertrouwen dat u hiervan goede nota neemt. Dank u!
Getrouwde vrouw en W U V Pas eind 1978, zes jaar te laat, heeft de Nederlandse regering gehoor gegeven aan het voorschrift van de Europese gemeenschap en de achterstelling van de gehuwde vrouw bij de W U V opgeheven. Formeel, ja. D e nieuwe wet is er nog nier, maar zal ook niet alle getrouwde vrouwen die recht kunnen laten gelden o p een uitkering die ook toekennen. Een aantal vrouwen heeft daarom geen aanvraag ingediend. W i e dat wel deed kan een uitkering ontvangen met terugwerkende kracht, d.i. vanaf 1987. Als u in aanmerking k o m t voor W U V en een getrouwde vrouw bent, doet u er goed aan alsnog een periodieke W U V - u i t k e r i n g aan te vragen.
NAC E.T.
NAC
Oproep na 5 0 jaar Herinneringscentrum Het Herinneringscentrum Westerbork spreidt een g r o t e activiteit ten toon. Sinds de aanbouw en uitbreiding zijn er weer vele tienduizenden bezoekers ontvangen, vooral veel schoolklassen. Ter gelegenheid van de bijeenkomst van donateurs van de Stichting Herinneringscentrum Westerbotk, die destijds o p last van de kampcommandant G e m m e c k e r is gemaakt. Verder mocht directeur D . Mulder een nauwkeurige maquette in ontvangst nemen van het vernietigingsoord Sobibor, waar meer dan 34.000 J o d e n uit N e d e r l a n d zijn vermoord. H e t fraaie werkstuk is uitgevoerd door leerlingen van de Chr. H T S te Apeldoorn onder leiding van de heer K n o l . D e adjunct-directeur H . Esmeyer heeft er de s t o o t toe gegeven na een bezoek aan Sobibor tijdens de door het N A C georganiseerde reis naar Auschwitz en andere kampen in 1986. Een waardevol stuk is uiteraard ook het dagboek dat de heer I J . van Gelderen uit Doetinchem als ordonnans in W e s t e r b o r k heeft kunnen bijhouden. N u verrijkr het de
collectie van het - alweer te klein geworden Herinneringscentrum. Toch w o r d t ieder opgeroepen dingen die met het kamp te maken hebben naar het gebouw in Hooghalen te brengen of te sturen. Daar zit men overigens niet stil. Tot 1 november is er een tentoonstelling van heel persoonlijke tekeningen van Jacques Kopinsky, als een soort therapie gemaakt. In de vakantie was een expositie gewijd aan de strip Maus van Art Spiegelman, die de Sjoa in beeld bracht. In april hebben basisscholen uit Westerbork het herinneringsteken en het nabij het kampterrein gelegen verzetsmonument geadopteerd. O p het terrein worden de laatste jaren onder belangstelling o p 4 mei de doden herdacht. Rondleidingen over het terrein, filmvertoningen in het centrum vinden geregeld plaats. Z o vertoont men 'Een schijn van twijfel' d o o t Rolf Orthel. O m nieuwe schenkingen van soms onverwachte vondsten o p zolders enz. aan te moedigen worden in de hall recente aanwinsten tentoongesteld.
H e t Internationaal Auschwitz ComitĂŠ heeft van zijn algemene vergadering te Auschwitz ( 2 4 / 2 6 - '90) een o p r o e p doen uitgaan, nu de 'Reichskristallnacht' vijftig jaar achter ons ligt. 'De brandende synagoges hebben o n t h u l d wat de rassenpolitiek van Hitler was: branden, r o o f en misdrijven hadden in die tragische nacht o p g r o t e schaal plaats. Er bleken h o n d e r d J o o d s e personen o p straat te zijn doodgeslagen, tienduizend werden gedeporteerd naar concentratiekampen en overal werd er gemarteld en mishandeld. Deze racistische razernij v o r m t de eerste etappe van dc politiek van gemoeide die uitliep o p de helse uitbarsting in de gaskamers van Auschwitz. D e n k e n d aan de miljoenen nazi-slachtoffers zijn wij verontrust d o o r de huidige dreigende gevaren: de mensheid loopt gevaar zichzelf te vernietigen. N i e u w e h o o p rijst door de vernietiging van de raketten voor de middellange afstand. Anderzijds stellen wij vast dat bijna een halve eeuw na de val van het nazi-systeem rassenhaat en in het bijzonder antisemitisme o p k o m e n evenals vreemdelingenhaat overal waar fascistische of neo-nazibewegingen herleven. Wij herinnneren daarom aan de boodschap van alle gedeporteerden in het voorjaar van 1945: ' N o o i t m e e r fascisme, n o o i t m e e r oorlog!'
Terug uit Polen Van 5 tot 10 o k t o b e r heeft een g r o e p van 87 personen van wijd en zijd, uit alle kringen en generaties een bezoek gebracht aan verschillende kampen in Polen. D e reis was georganiseerd d o o r het N e d e r landse Auschwitz ComitĂŠ met hulp van het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. Onderwijsmensen, journalisten, functionarissen in het openbare leven en vele jonge mensen van de tweede generatie b e h o o r d e n tot de deelnemers. D e leiding berustte bij voorzitster Annie Fels-Kupferschmidt. Auschwitz-Birkenau, Sobibor, Treblinka en Majdanek, alle destijds bestemd voor de EndlĂśsung, werden bezocht. Deze bezoeken hebben o p iedereen diepe indruk gemaakt. Unaniem vond men de verzorging van vervoer en verblijf door de L O T (luchtvaart) en het reisbureau Orbis voortreffelijk. Er zijn al aanvragen binnen voor een volgende reis. W i e weet.
Tentoonstelling Mauthausen Vanaf 2 november tot en met 19 december 1988 zal in her Anna Frank Huis aan de Prinsengracht 263 een fototentoonstelling betreffende het voormalig concentratiekamp Mauthausen te zien zijn. D e foto's zijn gemaakt tijdens een reis die de vriendenkring Mauthausen in april 1988 heeft georganiseerd. In de expositie w o r d t geprobeerd d.m.v. recent fotomateriaal een beeld te geven van het concentratiekamp Mauthausen; hoe het was en hoe het is. Tevens w o r d t aandacht bsteed aan de totstandkoming van het Nederlands monument in Mauthausen. Een van de meer dan 1600 Nederlandse slachtoffers die in dit kamp gevallen zijn, was Peter van Pels. Als onderduiker in het Achterhuis is hij in Anne Frank's dagboek bekend g e w o r d e n onder de naam Peter van Daan.
OREGANUM
Uit de H o r t u s Botanicus. K o r t na het tot stand k o m e n van de G r o t e en de Portugese Synagoge werd achter de laatste de H o r t u s Botanicus aangelegd, alles te Amsterdam. Van meet af aan legde men zich toe o p het kweken van geurige kruiden. Van de wilde marjolein w o r d e n al eeuwen dergelijke tekeningen gemaakt.