39e jaargang, nr. 4, November 1995. Verschijnt 6x per jaar Een uitgave' vatrt fi©| Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131, 1070 BC Amsterdam
Auschwitz Bulletin Wereldwijd 50 jaar Verenigde Naties, en nog iets meer na het einde van Wereldoorlog II. Maar weer zijn er verwoeste steden, woedt er etnische zuivering. Een oorverdovend herdenkingsgedruis wordt alleen overtroffen door miljoenen mensen, van huis en hof verdreven en vaak letterlijk de woestijn ingejaagd. In Afrika vooral, hier en daar in Azie, in bananenrepublieken in Latijns Amerika en ja, ook in Europa, niet ver van het nog steeds toverachtige Venetië. In het aanverwante Dubrovnik ontploffen weer de granaten. Het zijn niet de enige plekken in het Middellandse Zee-gebied waar door geweld doden vallen. Israël kent twee bevolkingsgroepen, of liever, twee volken. (Jok hier onderlinge politieke tegenstellingen. Na veel geharrewar werd terrein afgebakend. Maar het zo moeizaam op gang geraakte gesprek werd en wordt ongetwijfeld nog telkens meer of minder ruw verstoord. Amnesty International heeft ernstige klachten over behandeling van jeugdige Palestijnse gevangenen; fanatieke fundamentalisten, van de Harnas, plegen zelfmoordacties met vele slachtoffers. Een eerste aanloop tot een vredesregeling lijkt het zoeken en tasten naar een handelsaccoord tussen Israël, Libanon en de PLO waar onze Ed van Thijn op uitnodiging van de betrokkenen mee bezig is.
Hernieuwd racisme De beide kampen, die van de hete en de koude oorlog, bestaan niet meer. Maar hernieuwd racisme, geplant op verniel- en hebzucht, duikt telkens op. De duce's en caudillos treden beurt om beurt vooral in kleinere landen op: de Verenigde Naties gaan hun tweede eeuwhelft weinig verenigd in. De massa-vernietigingswapens, waarvan sommigen meenden dat ze over en weer een wereldbrand uitbanden, bleven onderaards, maar ze bestaan. Hypernationalisme maakt zich juist in Oost-Europa breed. De zaak O.J.Simpson bewijst het opborrelende zelfbewustzijn van het zwarte volksdeel in de Verenigde Staten door een kenmerkende vrijspraak, die nog wel een staartje kan hebben. Een stapelplaats van nazi-propaganda is gevonden in Solingen, waar een heel Turks gezin aan een racistische wandaad ten prooi viel. Gelukkig kwam de bevolking in protest de straat op. Nu is er een hele bezending natie-propaganda in het messenstadje boven water gekomen. Vrij van nazi-roest is het gerenommeerde Solingen niet. 'Het fascisme zal nooit volledig verleden tijd voor mij zijn', verklaart Günther Grass; 'het trauma is een deel van het leven en een deel van dit land'. De rassenkwestie is een voorwendsel. De Amerikaanse zwarte bevolking is oorspronkelijk onder dwang met geweld uit Afrika gehaald en kenbaar aan de huidskleur. Joden, die zich nu niet, maar in vorige eeuwen wel hadden
afgezonderd, waren dat niet. De gele ster moest hen herkenbaar maken. Maar niet het ras bepaalt ons handelen, in het groot noch in het klein. Er zijn sociale, culturele verschillen, er gapen economische kloven. Godsdienstige ge- en verschillen spelen nog heel vaak ook door andere verschillen heen.
Chaos Zijn wij die nu leven zo weinig wijzer geworden? Wij die massavernietiging onder velerlei motivering hebben meegemaakt. Worden wij zo slecht begrepen? Bondgenootschappen, machtsconcentraties zijn ingestort, chaos vol moord en doodslag verving straf georganiseerde staatsapparaten - aan slachtoffers geen gebrek. Etnische zuiveringen, even onzinnig en wellicht even noodlottig als het ons nog bekende 'reine ras', doemen op. Het mist allemaal 'de fabelhafte' organisatie van een halve eeuw geleden, maar schrikbarend is de regelmaat waarmee hele volksgroepen, baby's en hoogbejaarden inbegrepen, 'verdwijnen'. Of, beducht voor erger, op drift raken; bij elkaar miljoenen. Is het niet om wanhopig van te worden. En dat mogen wij, juist wij, juist niet. We hebben gezien wat niemand kon vermoeden. Wereldwijd. Die ervaringen mogen wij niet voor ons houden. Wij moeten ze delen. Wereldwijd.
Eva Tas.
Auschwitz herdenking 1996 Op zondag 28 januri organiseert het Nederlands Auschwitz Comité de jaarlijkse Auschwitz-herdenking bij het Spiegelmonument Nooit meer Auschwitz van Jan Wolkers in het Wertheimpark. Vanaf 10.30 uur is de Boekmanzaal van het Stadhuis open. Om 11.30 uur vertrekt vanaf het Stadhuis de Stille Tocht naar het Wertheimpark. De herdenking begint om 12.00 uur met een toespraak door burgemeester Schelto Patijn van Amsteroam, gevolgd door het Jizkor en Kaddisj door rabbijn Sonny Herman. Vervolgens kunnen organisaties en particulieren hun kransen en bloemen bij het monument leggen. Na de herdenking staan tegenover de uitgang van het Wertheimpark de bussen klaar voor de mensen die kaarten aangevraagd hebben voor de reünie in de RAI. De bussen vertrekken om 12.30 uur. De restaurantzaal van de RAI gaat om 13.00 uur open. De reünie begint om 13.30 uur met een toespraak van voorzitter Anita Löwenhardt van het Nederlands Auschwitz Comité. Als hoofdspreker op de reünie is minister Borst-Eilers van volksgezondheid, welzijn en sport (VWS) gevraagd. Zij heeft nog niet toegezegd, omdat zij misschien in het buitenland zal zijn, maar we hopen dat ze toch kan komen. Voordat de lunch begint, bieden wij u een optreden van het Beth Ami Koor en tijdens de lunch zal vrolijke jiddisje muziek klinken. Evenals vorig jaar zijn wij genoodzaakt u voor de lunch een bescheiden bijdrage van tien gulden (12,50 gulden voor een kosjere lunch) te vragen. Bestelbon en wijze van bestellen vindt u hiernaast.
Het programma 10.30 uur: 11.30 uur: 12.00 uur:
12.30 uur: 13.00 uur: 13.30 uur:
16.00 uur:
verzamelen voor de Stille Tocht in de Boekmanzaal van het Stadhuis in Amsterdam, ingang Waterlooplein begin Stille Tocht naar het Wertheimpark Herdenking bij het Auschwitz Monument Rede ooor burgemeester Patijn van Amsterdam Kaddisj en Jisjkor door rabbijn Sonny Herman Vertrek bussen naar de RAI grote zaal van de RAI open begin lunch en reünie sprekers: Minister Borst-Eilers van VWS (gevraagd) Anita Löwenhardt, voorzitter N.A.C. muziek: Beth Ami Koor en jiddisje muziek Einde reünie
Nederlands Auschwitz Comité Ere-voorzitter: Annetje Fels-Kupferschmidt Voorzitter: Anita Löwenhardt fy Secretariaat: H. Sarfatij Postbus 74131, 1070 BC Amsterdam tel./fax 020-6723388 Penningmeester: J. M. Waterman, Wulp 30, 1111 WJ Diemen tel/fax 020-6996562 Bankrek: ABN/AMRO, nr. 40.01.75.088. postbank 293087 en487S500. De herdenking bij het Spiegelmonument 'Nooit meer Auschwitz' (foto: Han Singels)
BESTELBON voor reünie en lunch op zondag 28 januari 1996 in de RAI
Wilt u plaatsen reserveren voor de reünie-lunch, dan verzoeken wij u deze bon vóór 7 januari 1996 op te sturen naar: de heer J.M. Waterman, Wulp 30,1111 WJ Diemen. Gezien de jaarlijks grote belangstelling voor onze reünie is het raadzaam snel te reageren. Wij verzoeken u het totaalbedrag (het aantal kaarten dat u wilt hebben maal 10 of 12,50 gulden), gelijktijdig met het opsturen van deze bon, over te maken naar: Postbank-rekening: 29.30.87, t.n.v. Penningmeester Nederlands Auschwitz Comité, Diemen.
Kaarten kunnen wij alleen versturen als onze penningmeester de betaling heeft ontvangen. naam:
adres:
postcode en woonplaats: land: I telefoon:
aantal kaarten voor een lunch aantal kaarten voor een kosjere lunch
a f 10,- = f. a f12,50 = f . totaal f .
Overmaken op Postbank-rekeningnummer: 29.30.87 t.n.v. Penningmeester N.A.C. Deze bon vóór 7/1 /1996 opsturen aan de heer J.M. Waterman Wulp 30, HU WJ Diemen. (Als u dit blad niet wilt beschadigen, kunt u de bon ook fotocopiëren)
Hoofdredactie: drs. Eva Tas Redactie: Anita Löwenhardt, Clairy Polak Redactie-adres: Nieuwezijds Voorburgwal 286, 1012 RT Amsterdam tel. 020-6261353 Abonnementenadministratie: Jacques Grishaver, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen tel. 020-6990658 Met naam ondertekende artikelen zijn voor verantwoording van de schrijver en vertegenwoordigen niet noodzakeiijkerwtyze de mening van het Nederlands Auschwitz Comité.
Verzoening nog in de kinderschoenen Voor de eerste maal sedert de bijna honderdjarige strijd tussen het zionisme en het Palestijnse nationalisme is er een redelijke kans dat de angel uit het Israëlisch-Arabisch conflict wordt gehaald. Dat is de betekenis van het op 13 september 1993 n de Noorse hoofdstad Oslo getekende eerste IsraëlischPalestijnse akkoord. Op die historische dag erkenden Israël en de PLO elkaar en werd de eerste stap gezet op de moeilijke weg naar de deling van Palestina in een joodse en een Palestijnse staat. De recente moord op de Israëlische premier Yitschak Rabin zal de voortgang van het vredesproces, zeker op de korte termijn, niet beïnvloeden. Beide partijen erkenden in Oslo in een grondig veranderd patroon van krachten in het Midden-Oosten, als gevolg van de val van het Sovjet-imperium en de neerslag van de Golf-oorlog, dat ideologische opvattingen plaats moesten maken voor een pragmatische benadering. Twee lang gekoesterde dromen, waarvoor duizenden zijn gevallen, werden in Oslo in de kast van de geschiedenis gezet. Israël, dat wil zeggen het zionisme, zag definitief af van inlijving van Judea en Samaria, de bijbelse benaming van de westelijke Jordaan-oever en de Palestijnse revolutie gaf de hoop op bevrijding van heel Palestina op. Deze ideologische doorbraak in het Israëlisch-Palestijnse conflict, die in een andere context in 1979 vooraf werd gegaan door de Israëlisch-Egyptische vrede, opent perspectieven voor een nieuw Midden-Oosten. De Israélisch-Jordaanse vrede van dit jaar is er een rechtstreeks gevolg van en de kansen dat Israël en Syrië ook een vredesregeling zullen weten uitte werken zijn ondanks alle moeilijkheden nog niet verkeken. ;
Economische groei Het akkoord van Oslo heeft Israël reeds uit zijn politiek-geografisch isolement in het Midden-Oosten verlost. Israëlische ministers vliegen van Marokko naar Oman, van Jordanië naar Egypte als de gewoonste zaak ter wereld. De Israëlische economie is thans een van de snelst groeiende ter wereld. De belangrijkste internationale ondernemingen, die Israël wegens de Arabische economische boycot schuwden, openen de één na de ander kantoren in Tel-Aviv om vandaat uit het hele Midden-Oosten te kunnen bestrijken. Zelfs de Japanse premier heeft al zijn opwachting in Jeruzalem gemaakt. Vorig jaar vond in Casablanca de eerste grote economische conferentie in het Midden-Oosten plaats en in oktober dit jaar herhaalde dit gebeuren zich op kleinere schaal in de Jordaanse hoofdstad Amman. Het gonst van de economische projecten, van wegen van het Midden-Oosten naar Europa tot herleving van oude treinroutes. In de strook van Gaza waar Yasser Arafat nog maar een jaar de scepter zwaait is sedert het vertrek van de Israëlische bezettingsmacht, met belangrijke internationale financiële hulp al veel veranderd. De bouwactiviteit is er opvallend koortsachtig en langs de kust van de Middellandse Zee verrijzen zelfs wolkenkrabbertjes. Deze economische momentopname van de ontwikkelingen in het MiddenOosten moet de steunpilaar zijn van het vredesproces, ledereen moet er beter van worden. Dat is het idee. Gevulde magen en werkende handen maken tevreden mensen die wel wat anders willen dan voor een idee te sterven.
Dikke vraagtekens Toch hangen boven hete Israëlisch-Palestijnse vredesproces nog dikke vraagtekens omdat de verzoening nog maar in haar kinderschoenen staat en de last van de geschiedenis nog heel zwaar op het Israëlisch-Palestijns conflict drukt. In het Israëlische kamp lopen de spanningen over het overdragen van belangrijke delen van Judea en Samaria aan de Palestijnen op. Vooral de religieuze zionisten, maar zij niet alleen, kunnen niet aanvaarden dat het door God beloofde land aan vreemden wordt overgedragen. Het debat is fel, heel diepgaand en brengt allerlei vragen over het voortbestaan van het joodse volk in Israël aan de oppervlakte. Het debat in de Palestijnse maatschappij, voornamelijk in Islamitisch fundamentalistische kringen heeft analoge trekken. Voor vrome zionistische joden
en vrome Islamieten is de deling van Palestina - om religieuze redenen onaanvaardbaar. Beiden eisen de hele pot op. Daarom staan Israël en de PLO voor de moeilijke opgave het vredesproces door een moeras van gevaren te leiden. De aanzet is hoopgevend en ontroerend geweest, de uitvoering van de vredessymphonie tussen Israël en de Palestijnen is een van de ingewikkeldste en emotioneelste opgaven uit de moderne geschiedenis.
Gescheiden In Zuid-Afrika wisselden blank en zwart in een bestaand politiek systeem van wacht. In Israël moeten joden en Palestijnen uiteindelijk van elkaar gescheiden worden. Alleen superoptimisten kunnen geloven dat Israëliërs en Palestijnen in vrede, onder één dak, kunnen coëxisteren. De verzoening kan uitsluitend langs de scheidslijnen van de scheiding worden gerealiseerd. Dat proces is nu aarzelend begonnen. Er is veel moed en ook geluk voor nodig om het tot een goed einde te brengen omdat nog heel moeilijke problemen zoals de kwestie Jeruzalem tot een oplossing moeten worden gebracht.
Salomon Bouman
Wie kan mi) iets vertellen over de laatste jaren van mijn grootvader, Dr. Zeno Paul Polak (geboren 1888)7 Hij werd in mei 1944 verraden, verbleef tot 3 september in Westerbork en overleed, een maand na de bevrijding, op 26 februari 1945 in Auschwitz. Ik zou graag mensen spreken die hem in Westerbork of Auschwitz hebben gekend. Hij was chemicus van beroep en is vermoedelijk in Monowitz tewerkgesteld. Hij was gemengd gehuwd en is misschien met andere gemengdgehuwden uit dat laatste transport apart gezet. Voor de oorlog woonde hij met zijn gezin van drie kinderen in Hilversum. Hij werkte voor het Shell Laboratorium in Amsterdam. Voordat hij onderdook zou hij nog op een joodse school scheikundeles hebben gegeven. Zijn er ook mensen die dit kunnen bevestigen? Tevens ben ik op zoek naar Leo Maurits Muller, voor 1940 wonend te Apeldoorn, van beroep vertegenwoordiger, in april 1945 teruggekeerd uit Auschwitz. Graag contact opnemen met: Karen Polak, Pretoriusstraat 40" 1092 GH Amsterdam, tel. 020-6933856
De apotheek als kijkglas van de hel. Als de Duitse gouverneur op 3 maart 1941 besluit tot een 'Judischer Wohnbezirk' is het getto van Krakau een feit. 'Arische', Poolse bewoners krijgen het bevel het gebied (in de wijk Podgörze) zo snel mogelijk te verlaten. De enige die weerstand aan deze opdracht weet te bieden is apotheker Tadeusz Pankiewicz. Ondanks talrijke pogingen tot sluiting van de nazi's blijft zijn apotheek Onder de Adelaar bestaan tot de liquidatie van het getto in maart 1943. De apotheek groeit uit tot een ontmoetingsplaats, waar de met ondergang bedreigde mensen de (uitzichtloze) situatie voor de joden bespreken, elkaar bemoedigen en soms discussiëren over filosofische onderwerpen. De zaak dient de radeloze slachtoffers ook als schuilplaats tijdens de razzia's van de SS-beulen. Pankiewicz is met zijn drie medewerksters getuige van de misdragingen van de bezetter in het getto. Over deze trieste periode schreef hij na de oorlog een kroniek met de titel Onder de Adelaar. Een boek dat aanvankelijk in het nog communistische Polen werd verboden. Inmiddels is er ook een Nederlandse vertaling (bij uitgeverij Xeno in Groningen) verschenen. Het afgelopen jaar is er een lawine van oorlogsboeken, ooggetuigenverslagen en memoires over de periode 1939-1945 verschenen. Een deel daarvan betrof de systematische uitroeing van joden in de vernietigingkampen in Oost-Europa. Vaak aangrijpende verhalen van gekneusde mensen, die Hitler's vernietigingsmachine overleefden. Onder de Adelaar mag in die boekenstroom als een uniek document worden aangemerkt. Pankiewicz heeft als één van de zeer weinigen de hele hartverscheurende ondergang van het getto Krakau meegemaakt. Hij hoefde maar uit zijn winkelraam te kijken om getuige te zijn van de verschrikkelijkste wandaden. En die werden in zijn geheugen gegrift. Wat hij zelf niet vanuit zijn apotheek zag, hoorde hij van de wanhopigen, die zijn apotheek binnenvluchten. Soms ging hij, hoewel dat streng verboden was, naar buiten en zag wat zich op straat afspeelde. Gedachten aan de vernietiging werden in het getto verbannen, totdat zo schrijft Pankiewicz op een zonnige dag een bericht zich bliksemsnel verspreidde, van mond tot mond werd doorgegeven, dat een man van het transport met als eindstation Belzec, zich had weten te redden en was teruggekeerd in het getto. Op welke manier had hij zich als enige weten te redden? Wie was die dappere man? (...) Wat zegt hij? Wat is er met de overige gedeporteerden gebeurd? Welk lot staat hem te wachten? Vragen zonder ophouden. Die man bleek tandarts Bachner te zijn. Hij vluchtte uit het transport. Hij zette alles op alles, rende naar de dichtstbijzijnde latrine en sprong midden in de kuil. Tot aan zijn borst in de menselijke uitwerpselen hield hij het daar een paar dagen vol. Toen hij van de gedeporteerden niets meer hoorde en de stilte viel, is de man 's nachts uitzijn verschrikkelijke schuilplaats geklommen. En langzaam, langzaam sleepte hij zich richting Krakau, totdat hij het getto bereikte, de plek die hij zo kort geleden nog had verlaten om naar het onbekende te vertrekken. Van hem, van tandarts-Bachner, voortvluchtige uit het kamp des doods, leerde het getto dat het waar was, dat de kampen bestonden waarin de Duitsers de aangevoerde gevangenen vermoorden, vergassen en verbranden. De razzia's in het getto kondigen zich - zoals ook in Nederland het geval was - onschuldig aan. Ook hier in Polen platzen allerlei 'Sperren'. Ze heten Blauschein, Kennkarte en Judenpass. Wat verschilt, is het geweld waarmee de deportaties gepaard gaan. De schijn hoeft niet meer overeind te worden gehouden. Krakau is al bij het eindstation, opweg naar Auschwitz. Pankiewicz: In de apotheek beleven we Dante-achtige taferelen. Mensen versteend van pijn storten volledig in. Telkens andere kennissen komen langs om te zeggen dat hun echtgenoot of echtgenote in de rij is blijven staan, maar dat ze hun kind niet alleen kunnen achterlaten en één van hen dus blijft, ledereen heeft iets te vertellen. Het is moeilijk om ons afscheid te beschrijven, onze laatste omarmingen en de zacht uitgesproken dankwoorden. Op 13 en 14 maart '43 wordt de laatste groepen afgevoerd en staat de liquidatie van het getto voor de deur. Beklemmend beschrijft de apotheker de stilte die over deze hellegrond valt: In het maanlicht vielen schaduwen van palen en prikkeldraad op het plaveisel en tekenden daarop ontelbare ruitjes. De poorten van de huizen waren geopend, de ramen donker. Geen licht, geen spoor van
Apotheker Tadeusz Pankiewicz tussen zijn medewersters (van links naar rechts) Helena Arelia Danek-Czortowa en Irena Drozdzikowska.
leven. Alleen maar honden, die van tijd tot tijd verdwaasd voorbijrenden en zich schuilhielden langs de muren van de huizen. Het was moeilijk die nacht in slaap te vallen. Het gevoel van leegte en stilte maakte me erg nerveus. Steeds had ik het gevoel dat ik voetstappen hoorde, het draaien van een deur of getik tegen het raam. Het getto van Krakau kreeg indertijd grote bekendheid door het boek Schindler's list van Thomas Keneally, later verfilmd door Steven Spielberg. Ook in dat boek komen de wandaden van de bezetter aan de orde, maar de aandacht richt zich toch op de kleine groep gelukkigen, die door de inspanningen van één man, wat diens beweegredenen ook mogen zijn geweest, konden overleven. Pankiewicz schrijft daarentegen over de tienduizenden kanslozen, die door hun folteraars een miserabele, fabrieksmatige dood werden ingejaagd.
Wie heeft de familie van West-Fritz gekend? Het gaat om Mozes van West, geboren in Amsterdam op 31-03-1912 en gestorven ïn Auschwitz op 19-10-1944; en Henriëtte E, Fritz, geboren in Koblenz op 14-021924 en gestorven in Rotterdam op 16-03-1988. Mijn moeder wilde niets vertellen en ik durfde niets te vragen. Nu doe ik een poging langs een andere weg. Krywaniuk, Ik ben Branca Babette van West, geboren in Amsterdam op 28-03-1942 en volgens gegeyens'Van^het;, Rode Kruis achtereenvolgens geweest fcfWÏstèr* bork (02-10-1942); Bergen Belsen ( l t ó - 1 t 4 * tot 1711-1944) en Theresienstadt (08-05-1945).
Theo Gerritse
Wilt u zich (gratis) abonneren op dit blad of heeft u familie, vrienden of kennissen die op de hoogte willen blijven van de activiteiten van het Nederlands Auschwitz Comité? Indien u onderstaande bon invult en opstuurt naar dhr. Jacques Grishaver, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen, ontvangen zij vijf maal per jaar het blad van het Nederlands Auschwitz Comité. Aan het abonnement zijn geen kosten verbonden. Wel ontvangen alle abonnees één maal per jaar een acceptgirokaart voor een vrijwillige donatie ten behoeve van de voortgang van het werk van het Nederlands Auschwitz Comité. naam: adres: postcode en woonplaats: land: Opsturen naar dhr. Jacques Grishaver, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen (Als u het blad niet wilt beschadigen kunt u de bon ook fotocopièren of overschrijven)
B.B. Serra van West Beryldijk99 4706 DZ Roosendaal tel. 01650-60534
ledereen vult de gaten in zijn herinnering Zesde jaarlijkse Internationale Child Survivors/ Hidden Children Conferentie Los Angeles 6 - 9 oktober 1995 De eerste Child Survivor Conferentie die ik ooit meemaakte, was die in Amsterdam: Het Ondergedoken Kind, in augustus 1992. En ik heb nog steeds hele sterke herinneringen aan die buitengewoon belangrijke gebeurtenis die mijn leven veranderde. Toen ik het besluit nam voor de tweede keer naar een dergelijke conferentie te gaan, zat ik vol twijfels: zou het wel de moeite waard zijn? Was het voor mij werkelijk zinvol? Op een prachtige zonnige middag kwam ik aan bij het Mariott Hotel in Woodland Hills in Californië waar de conferentie werd gehouden. Spoedig verkeerde ik in het gezelschap van ongeveer 400 deelnemers uit alle delen van de wereld. Later bleek dat zeker 30 procent van de mensen rechtstreeks uit Nederland kwam. Al snel bleek welke enorme moeite onze gastheren en -dames zich getroost hadden om deze conferentie te laten slagen. Elke deelnemer werd tijdens het inschrijven zeer persoonlijk welkom geheten door een gastvrouw, er waren veel mensen die alle mogelijke vragen konden beantwoorden, in de lobby stonden verschillende grote aanplakborden waarop je persoonlijke boodschappen kwijt kon en onze naambordjes waren goed leesbaar en vermeldden de juiste gegevens, inclusief de meisjesnaam, erg belangrijk op dit soort bijeenkomsten! ledereen ontving een informatiepakket met onder meer een bundel die artikelen bevatte die door overlevenden waren geschreven. De naam van deze verzameling artikelen gaf duidelijk aan waarom wij hier allemaal waren: Reünie van een Erg Speciale Familie: Gisteren - Vandaag - Morgen.
Verleden m e t heden verbinden Vrijdagavond verzamelden we in een soort balzaal voor het diner. Daar hield dr. Robert Krell van de University of British Colombia in Canada de openingsspeech. Hij zei dat een reünie als deze beslist zinvol kan zijn en een functie vervult door het verleden met het heden te verbinden. De Holocaust zal ons in zn macht houden en daarom moeten we samen blijven komen, naar elkaar luisteren en elkaar (proberen te) begrijpen. Herdenken en opvoeden blijven noodzakelijk en vragen om actie, want er is nog veel te doen. De tweede belangrijke toespraak werd gehouden door rabbijn Avraham Soetendorp uit Nederland. Hij merkte op dat we er zijn, want ergens is een deur open gegaan... Zijn woorden betekenden voor mij persoonlijk: laten we bij al ons herdenken vooral niet de rol minimaliseren die onze redders bij onze overleving speelden. Daarna rapporteerden Surivors Groups uit verschillende delen van de Verenigde Staten, Canada, Zwitserland,. Engeland en Australië over hun werkzaamheden. Onze child survivor-groep uit Seattle, met maar zeven leden, was de kleinste maar telde toch nog vier deelnemers aan deze conferentie! Men kon kiezen uit 19 workshops over allerlei onderwerpen, vijf waren bedoeld voor de na-oorlogse generatie, voor de Verenigde Staten een novum. Op de laatste ochtend sprak dr. Sarah Moskowitz ons toe. Zij herinnerde eraan dat wij onszelf moeten accepteren. Zij benadrukte drie punten: 1) maak tijd vrij voor het laten onstaan van vriendschappen en help cok anderen daarbij. 2) let op je gezondheid - zoek tijd voor ontspanning. 3) leer iets nieuws - om jezelf op peil te houden moet je nieuwe uitdagingen aangaan. Elke nieuwe dag is een zegen Na haar motiverende verhaal sprak Darlene Basch, die behoort tot een groep van de naoorlogse generatie in Los Angeles, over hun pogingen op het gebied van het bestrijden van discriminatie en het schenden van mensenrechten. Zij geven bovendien gastlessen over de Holocaust op scholen, maken films en andere kunstwerken en bezoeken Israël regelmatig. Zij beloofde ons plechtig dat de Shoah nooit vergeten zal worden en dat de naoorlogse generatie de erfenis van hun ouders en grootouders zal voortzetten. De conferentie werd beëindigd met de mededeling dat de volgdende Child Survivor conferentie begin oktober 1996 in New York gehouden zal worden. Tot slot gaven alle deelnemers elkaar een hand en zongen we allemaal samen een lied. Voor mij betekende dat een geweldig gevoel van vertrouwen en saamhorigheid en het kostte me veel moeite afscheid te nemen. Nu kan ik de vraag die ,k mezelf van te voren stelde met een hartgrondig ja beantwoorden. In deze omgeving kan ik anderen vertrouwen, mijn gevoelens en gedachten werden bevestigd; mensen begrijpen elkaar, vaak met heel weinig woorden en dat voor het eerst in vele jaren. Ik voel dat ik erbij hoor en dat ik niet alleen ben. 1
Bertie Maarsen De van oorsprong Nederlandse Bertie Maarsen emigreerde in 1959 naar Amerika en woont al vele jaren op Mercer Island bij Seattle, Washington.