43ste jaargang, nr. 3, augustus 1999. Verschijnt 5 x per jaar
Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131,1070 BC Amsterdam
Auschwitz Bulletin Het N a t i o n a a l Kransenbeleid Na het lezen staat ik vol ongeloof naat het stapeltje papier op mijn buteau. Nationale Herdenking 2000 heet de nota. Een beleidsstuk en discussienota van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het leest als een plattelandsklucht. De uitgangspunten van de 'opdracht' wotden uit de doeken gedaan, de huidige situatie wordt doot de werkgroep Kransenbeleid beschteven. Wie leggen er kransen, hoeveel en namens wie? In de inhoudsopgave wordt het voorstel voot een nieuwe situatie parmantig genoemd: 'van 60 naar 4 kransen'. In bijlage 3 is een overzicht te vinden van de indeling der otganisaties pet krans. De krans voor de 'Burgerslachtoffers Europa' blijkt namens 31 organisaties te zijn, van de Stichting Herdenking Februaristaking 1941 tot en met de Vereniging Bevrijdingskinderen. Tussendoor: Natzweiler, Auschwitz, Sachsenhausen, Vught o f joodse oorlogskinderen. Krans twee is voot 'Burgers Azië', van Japanse Vrouwenkampen tot Kinderen uit de Japanse bezettingen de Bersiap 19411949. Dan de krans 'Militairen'waat zon 22 otganisaties ondet vallen en de vietde krans is voor de jeugd. Ook de opschriften op de linten worden in de beleidsnota geregeld: "Voor alle burgers die zijn
omgekomen of vermoord, tijdens de Tweede Weteldootlog in Europa als gevolg van verzet, vervolging, door oorlogsgeweld en uitputting" zal op de krans 'Burgerslachtoffers Europa' komen te staan. De krans dus die mede namens het Nederlands Auschwitz Comité wotdt gelegd. "De voordelen", zo schrijft de weikgtoep Ktansenbeleid, "zijn duidelijk: In vergelijking met de oude situatie, betekent dit dat de eerste generatie ditect betrokkenen ruim 25 minuten eerder aan het défilé kan deelnemen: 15 minuten winst door bekorting van de kranslegging en 10 minuten door als eerste te statten in het défilé ". Het zal u inmiddels duidelijk zijn dat het gaat om de stroomlijning van de 4 mei-herdenking op de Dam te Amsterdam en dat het kennelijk allemaal bedoeld is om de eerste generatie "direct betrokkenen" van dienst te zijn. De wetkgroep heeft namelijk ontdekt "dat alle organisaties die tot heden een krans leggen te verdelen zijn onder drie algemene noemers" en aangezien wij Nederlanders zijn, stroomlijnen we niet alleen de kaattvetkoop bij de Nederlandse Spoorwegen, maar ook de kranslegging bij onze Nationale Herdenking. Immers, alles is kennelijk
onder drie noemers te vetdelen en dat is altijd makkelijker dan op de Dam stoelen neer te zetten voot de "eetste generatie ditect betrokkenen". Nederland gaat slecht om met het duistete vetleden. De afgelopen jaren is keer op keer duidelijk geworden hoe verstopt, verstoft en verwrongen het beeld van oorlog, bezetting, vervolging, verzet en collaboratie is. Maar als de kransen niet eens meer de namen van ons verleden mogen uitschreeuwen, hoe weten dan de volgende genetaties w a a t t o e dat fascisme, die rassenwaan, die minachting voot de ondetliggende heeft geleid? En wat doen we eigenlijk als de "eerste generatie direct betrokkenen" et niet meet is? Doen we het dan maat met één krans af, omdat alles uiteindelijk ook onder één noemer gebracht kan worden? Of gewoon geen krans meer en geen herdenking. Dat is natuutlijk sneller en een stuk makkelijkef. Bij de 'Herdenking 2000' kom ik met een eigen krans en op het lint schrijf ik de dichtregels van Leo Vroman: Kom vanavond met verhalen hoe de oorlog is verdwenen, en herhaal ze honderd malen: alle malen zal ik wenen. Hans Fels
Nederlands Auschwitz Comité Ere-voorzitter: Annetje Fels-Kupferschmidt Ere-lid: drs. Eva Tas Ere-lid: Jacques Furth Voorzitter. Jacques Grishaver Secretariaat: Herbert Sarfatij Postbus 74131 1070 BC Amsterdam tel/fax 020-67 233 88 Penningmeester: Joop Waterman Wulp 30, 1111 WJ Diemen tel. 020-4166810 fax 020-4166812 Bankrekening: ABN/AMRO: 400.175.088 Postbank: 29.30.87 en 48.755.00 Het doel van de Stichting Nederlands Auschwitz Comité is: * het realiseren van de zinspreuk "Nooit meer Auschwitz"; * het ageren tegen alle vormen van fascisme, racisme en antisemitisme; * het bevorderen van het welzijn van de in de tweede wereldoorlog vervolgden en hun nabestaanden; * het verrichten van alles wat met het voorgaande verband houdt, alles in de ruimste zin AUSCHWITZ BULLETIN: Eindredactie: Clairy Polak Redactie: Max Arian Theo Gerritse Theo van Praag Teresien da Silva Carry van Lakerveld Red. secretaris; Sandra Waterman E-mail: redactie@auschwitz.nl Redactieadres: Marketenstet 25 1188 D C Amstelveen website: www.auschwitz.nl E-mail: info@auschwitz.nl Voor de inhoud van de artikelen die ondertekend zijn is alleen de auteur verantwoordelijk.
Abonnementenadministratie: Knoopkruid 54 1112 PV Diemen tel: 020-699 06 58 fax: 020-600 34 55 Druk: Drukkerij Peters Amsterdam bv
Dodenherdenking Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wil tientallen organisaties die tot nu toe altijd van de partij zijn bij de Dodenherdenking op de Dam voortaan uitsluiten van de kranslegging. In de nieuwe opzet die een speciale werkgroep onder voorzitterschap van oud-minister T. Gardeniers aanbeveelt, mogen nog slechts negen kransen worden gelegd. Tot dusver waren dat er 64. De autoriteiten blijven in de nieuwe regeling buiten schot. De koningin legt als eerste een ktans, gevolgd door de voorzitters van Eerste en Tweede Kamer, de ministettaad, de defensiestaf en de burgemeestet van Amstetdam. Dtie van de viet overige kransen zijn voor de burgerslachtoffers in Europa, voor die in Azië en voor de omgekomen militairen in de Tweede Wereldoorlog en de periode daarna. Als eerbetoon aan de ootlogsslachtoffers mag een afvaardiging van de jongere generatie (van
15 tot
20 j a a t ) ook
nog
een
bloemstuk bij het Monument leggen. De zogenoemde nabestaandenktans komt te vetvallen, omdat deze de andete kransen zou overlappen. Ook de 60 organisaties die tot dusver aan de kranslegging deelnamen, dienen
zich voortaan te herkennen in de bloemen van één van de uitvetkoren kransen. De plannen hebben voor grote beroering gezorgd. Niet alleen bij organisaties van kampslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog maar ook bij de Stichting Samenwerkend Verzet. Ook zij vindt dat zij recht heeft op een eigen ktans. Het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffets ( C O W S ) heeft het Nationaal C o m i t é 4 en 5 mei schriftelijk laten weten vast te houden aan twee kransen voor vervolgden en verzetsstrijders. Het Nationaal Comité 4 en 5 m e i zegt dat de kranslegging dient te worden ingekort. Er zouden steeds m e e t verzoeken binnen komen voor een eigen krans. Ook zou de hetdenking een te grote inspanning wotden v o o t de ouderen. Zij zouden, aldus het Comité, te lang moeten staan. Inmiddels heeft minister Borst (Volksgezondheid), nadat de PvdA en VVD in de Tweede Kamer al hun ongenoegen uitten, vetklaatd dat zij zich absoluut niet kan vinden in de nieuwe opzet die kranslegging moet verkorten van een half uur tot een kwartier Theo Gerritse
Sponsors Onze activiteiten wotden mede mogelijk gemaakt doot de opbtengsten uit de BankGitoLotetij. Uw deelname aan deze loterij wordt daarom van harte aanbevolen. Met dank aan Vuurwerk Internet BV voot het sponsoten van onze website. www.auschwitz.nl
N a d e Kosovo-oorlog
De lange mars naar een tolerante Balkan 'Als het vuur van het vooroordeel zou kunnen worden aangelengd met een portie tolerantie, zou de Balkan één van de mooiste gebieden ter wereld zijn', schrijft de Britse Balkan-kenner Misha Glenny in zijn boek De Val van Joegoslavië. Menig tv-kijker zal het beamen: wat een prachtige landschappen, midden in het door menselijke ellende geteisterde Kosovo. En ik ben vast en zeker niet de enige die prettige herinneringen heeft aan vroegere vakantiereisjes door diverse delen van het voormalige Joegoslavië: mooie natuur, lekkere koffie en slivovic en vooral: hartelijke, gastvrije mensen, waar je maar kwam. En toch is datzelfde Joegoslavië nu al bijna tien jaar lang het toneel van gebeurtenissen die zonder overdrijving hels mogen worden
genoemd: onderlinge haat e n nijd tussen mensen van velschillende nationale komaf, uitmondend i n ootlog, vervolging, 'etnische zuivetingen', vetdrijving, massamoord. Het totaal ontbteken van een cultuur van tolerantie is waatschijnlijk indetdaad de beste verklaring v o o t deze verschrikkelijke verloedering. De twee ergste dieptepunten waten de ootlog in Bosnië, van 1992 tot 1995, met circa 300.000 doden en m e e t dan een miljoen vluchtelingen,
en de tecente poging van Servië om de Albanese meerderheid van de bevolking in Kosovo met grof geweld het land uit te jagen. De droevige balans: 800.000 vluchtelingen en waatschijnlijk rond de tienduizend doden in drie maanden tijd. De gewapende interventie van de NAVO heeft tenslotte, in combinatie met
diplomatieke dtuk van Ruslanden de Finse president Ahüsaari een eind aan deze nachtmerrie kunnen maken. Voot mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt, zelf slachtoffer zijn geweest van de vervolgingen die uitmondden in de Sjoa, of zich daarbij persoonlijk sterk betrokken voelen, is het een bijzondere schok en een bittere teleurstelling om aan het eind van de 20ste eeuw getuige te moeten zipi van oorlog, racisme en barbarij in Europa. Is het dan zo moeilijk om lering te trekken uit de geschiedenis en definitief afstand te doen van methodes die, tot hun uiterste consequentie doorgevoerd, in de vernietigingskampen van de nazi's een ongeëvenaard verval win beschaving en menselijkheid bloot legden?
BON Wilt u zich gratis abonneren op dit blad of heeft u familie, vrienden of kennissen die op de hoogte willen blijven van de activiteiten van het Nederlands Auschwitz Comité? Als u onderstaande bon invult en opstuurt naar: Het Nederlandse Auschwitz Comité, Knoopkruid 54,1112 PV Diemen,
ontvangen zij vijf maal per jaar het blad van het Nederlands Auschwitz Comité. Aan het abonnement zijn geen kosten verbonden. Wel ontvangen alle abonnees één maal per jaar een acceptgirokaart voor een vrijwillige donatie ten behoeve van de voortgang van het werk van het Nederlands Auschwitz Comité.
Naam:
Adres:
Postcode en woonplaats.
Land:
Opsturen naar: Het Nederlands Auschwitz Comité, Knoopkruid 54,1112 PV Diemen (als u dit blad niet wilt beschadigen kunt u de bon ook fotocopiëren of overschrijven)
Essentieel verschil Niet alleen of in de eerste plaats in de kring van nazi-vervolgden zijn de afgelopen tijd geregeld vergelijkingen gemaakt tussen Milosevic en Hitier, tussen de deportaties naar Auschwitz en de met doodsbange Kosovaten volgeladen treinen uit Pristina naar Macedonië. Die gevoelsmatige associatie is begrijpelijk, maar niet verhelderend en zelfs misleidend en onjuist. Zo'n rechtlijnige vergelijking trivialiseert de misdaden van het naziregime. Milosevic' poging zijn probleem met Kosovo definitief in zijn voordeel op te lossen was misdadig en batbaars. Maar het doel was niet fysiek liquideren, het uitmoorden van elke Albanese Kosovaar. Dat is een essentieel verschil dat niet uit her oog mag worden verloren. Het plakken van het Hitler-etiket bemoeilijkt ook het zicht op de vrij ingewikkelde achtergronden die leidden tot de uitbarsting van racistisch geweld. Om ons tot Kosovo te bepetken: daar ging het niet om een poging tot Endlösung, maar om de vraag wie er recht heeft op dii kleine gebied. Servië heeft historische aanspraken, de Albanezen kunnen er op wijzen dat ze een grote meerderheid van de bevolking vormen. Als zich hier al een vergelijking opdringt, dan wellicht eerder met de strijd tussen joden en Palestijnen om de Westelijke Jordaanoever dan met de positie van de joden in het Europa van de nazi's. Gelukkig heeft tot nu toe geen enkele Israëlische regering haar toevlucht genomen tot het systematisch terroriseren, vermoorden en verjagen van de Palestijnen om zo de Westoever definitief in handen te krijgen. Dat is precies wat Milosevic; wel heeft geprobeerd. Hij greep de NAVOïnterventie aan om door middel van een gigantische etnische zuivering een voldongen feit te scheppen. Dat was dom en weerzinwekkend, vanaf dat moment was de NAVO meer dan
ooit moreel verplicht om de massale exodus van Kosovaarse mannen, vrouwen en kinderen ongedaan te maken. Het stemt tot grote voldoening dat dit is gelukt, het is bemoedigend dat een bondgenootschap van democratische landen zich bereid toonde ten strijde te trekken om een eind te maken aan gruwelijke schending van de mensenrechten. Intussen blijft in Kosovo en elders in ex-Joegoslavië (in het met zijn oorlogstrauma's worstelende Bosnië en in het van zijn vroegere Servische inwoners 'gezuiverde' Kroatië) de weg naar een multi-etnische samenleving moeizaam en lang. In Kosovo zal de vredesmacht KFOR niet alleen moeten optreden tegen Servische plegers van oorlogsmisdaden, maar ook alles moeten doen om Albanese
wtaakacties op Servische i n w o n e r s van Kosovo en op zigeuners en Albanezen die voor collaborateurs worden aangezien, tegen te gaan. Op langere termijn is te hopen dat, gestimuleetd door de Westerse aanwezigheid, steun en bemoeienis, een proces van verwerking e n bezinning op de eigen geschiedenis op gang komt, bij de Serviërs, maar ook bij Kroaten, Bosnische Moslims en Albanezen. Alleen als zij allen bereid zijn hun eigen rol zelfkritisch te bekijken, hebben ze kans te ontsnappen aan de door nationalisme en wrok in stand gehouden vicieuze cirkel van etnische haat en wraak. Pas dan kan het uur van de tolerantie aanbreken en wordt het op de Balkan hopelijk ooit w e e t aangenaam toeven. Anet Bleich
Vluchtelingen Kosovo Toen de oorlog om Kosovo was uitgebroken en de Albanese bevolking massaal op de vlucht sloeg is door het Nederlands Auschwitz Comité de volgende persverklaring uitgegeven: 'Vele overlevenden van de Tweede Wereldoorlog worden door de afschuwelijke beelden van en verhalen over Kosovo op de televisie pijnlijk aan die tijd herinnerd. Het is duidelijk zichtbaar dat vrouwen en ldnderen van hun mannen en vaders zijn gest.ht.iden Angst en or.. t kerheid heersen over wat er met de mannen gebeurt. Onderworpen aan bruut geweld, beroofd van hun identiteit en volledig berooid zijn honderdduizenden vluchtelingen onderweg. Ze worden massaal in treinen weggevoerd, gaan moeizaam te voet over de bergen op zoek naar veiligheid. Wij weten dat het nu niet gaat om, zoals in de jaren ' 4 0 - ' 4 5 , een heel volk uit te moorden, maar we zien opnieuw dat volgens een vooropgezet plan mensen alleen vanwege bun afkomst uit bun bui/en vvoiden vei dreven, bun bezittingen vernield en verbrand. De opvang van de enorme stroom vluchtelingen is volstrekt onvoldoende. Er is onvoldoende huisvesting, eten, medicamenten, en nagenoeg geen sanitair. De regio kan de opvang niet meer aan. Het Nederlands Auschwitz Comité doet een dringend beroep op de Nederlandse regering vluchtelingen uit Kosovo op een ruimere schaal toe te laten dan nu het geval is. Voor hulp aan vluchtelingen is veel geld nodig. Het Nederlands Auschwitz Comité roept ieder op om financiële steun te blijven geven. Het is bet minst? wat gewone mensen in de internationale gemeenschap kunnen doen voor gewone mensen die slachtoffer zijn van etnisch geweld. Giro 5 5 5 van de samenwerkende hu'p.irg.vus.uies ' Aldus de persverklaring van het Nederlands Auschwitz Comité.
Schadevergoeding dwangarbeid Op 18 mei jl. sprak een delegatie van het C.O.V.V.S.*-bestuur ten kantore van de Stichting 1940-1945, met de Duits (joodse) Klaus von Münchhausen. In samenwerking met een drietal advocatenkantoren te Keulen heeft de heer Von M ü n c h h a u s e n , verbonden aan de faculteit van politieke wetenschappen aan de Universiteit van Bremen, in Duitsland met succes een aantal individuele rechtszaken gevoerd om vergoeding te verkrijgen voor de voormalige dwangarbeiders uit de (concentratie)kampen. Von Münchhausen was beteid naat Amstetdam te komen om kennis te maken en vele vragen te beantwootden. Hij heeft verteld, dat zijn actie een privé-initiatief is waarmee hij al jarenlang bezig is. Inmiddels zijn een aantal claimsmet succes bekroond en hebben een aantal bedrijven betaald of zullen betalen (Diehl, Volkswagen, Siemens) Het gaat om bedtagen van 10.000 a 15.000 Duitse matken.
ingediend blijken ongegrond. Inmiddels heeft minister Borstvzn het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van haat Duitse collega Hombach dit bevestigd gektegen Individuele processen zijn niet de enige mogelijkheid om te ptobeten schadevergoeding te krijgen. I n Amerika wotden doot de zogenaamde Claims Conference ook collectieve rechtszaken gevoetd tegen Duitse bedrijven. De Stichting Burger Oorlogsgetroffenen onderzoekt de mogelijkheid om deel te nemen aan een van de collectieve techtszaken. De Duitse legering wil thans een centtaal fonds van ovetheid en bedrijfsleven gezamenlijk oprichten. Het ziet e t n a a t uit dat dit fonds er zal komen. Volgens Von Münchhausen heeft hij de toezegging van de legering van de Duitse Bondstepubliek om namens zijn eisets tot een oveteenkomst te komen. Op dit moment bemiddelt hij v o o t ca. 1000 overlevenden. Hij
Geruchten dat schadeclaims v o o t dwangarbeid tegen de Duitse staat of tegen Duitse bedrijven wegens verjaring niet m e e t kunnen worden
is bereid voor alle Nederlandse voormalige dwangarbeiders uit de kampen, die daar prijs op stellen, op te treden.
Er zijn geen kosten aan verbonden. De uitkomst is uiteraard niet met zekerheid positief en indien de eis om schadevetgoeding wotdt erkend zal het ook niet om fabelachtige bedtagen gaan, met meer dan 10.000 a 15.000 DM. Carry van Lakerveld, Nederlands Auschwitz Comité
*C. O. V. V.S. - Stichting Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers.
Enige tijd gelden hebben alle lezers van dit Auschwitz bulletin een schrijven gehad, vergezeld van formulieren voor het aanvragen van schadevergoeding voor verrichte dwangarbeid in de concentratiekampen gedurende de Tweede Wereldoorlog. Velen hebben deze formulieren ingevuld teruggestuurd. Het Nederlands Auschwitz Comité heeft ze doorgestuurd naar de heer Von Münchhausen en u zult uiteraard via dit bulletin op de hoogte worden gehouden van de ontwikkelingen.
Hidden children in Praag Van 2 tot 5 september wordt in Ptaag door de plaatselijke afdeling van de Hidden Child Foundation de Twelfth Annual Conference ofJewish ChildSurvivors Harry Salz uit Delft is op zoek naar of the Holocaust geotganiseetd. Naast wotkshops, seminars en informele mede-overlevenden van het ontmoetingen bevat het ptogtamma ook een bezoek aan de voormalige joodse concentratiekamp Auschwitz wijk van Praag, het joodse Museum en het bijwonen van een dienst in de Birkenau B II b (Familienlaget) en Altneu Synagoge uit 1280. Informatie hierover bij: Hidden Child Praha, Schwarzheide (Aussenkommando) Slavikova 6, 130 00 Praha 3, Czech Republic, tel. 00 420 2 6272135 / van Oranienburg-Sachsenhausen. 6272136, fax 00 420 2 6275721. E-mail: ntk@vol.cz. Web-adtes: http:// Gaarne bellen naar: Harry Salz, tel. www.fjchs.org/prague.htm 015 2567771.
Kruisen Auschwitz
Interviews met de Naoorlogse G e n e r a t i e
Uit Polen kwam op 28 mei 1999 het bericht dat Poolse militairen ongeveer 300 houten kruisen en een houten keet hebben weggehaald die radicale katholieken hadden neergezet vlak naast het voormalige concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz. Met deze verwijdering hoopt de Poolse regering een eind te maken aan een pijnlijke controverse die Polen in aanvaring bracht met IsraĂŤl en diverse joodse organisaties.
Een klein, maar bijzonder interessant en zelfs vaak ontroerend boekje is 'Kinderen van...' waarin Corinne A. Falch acht interviews heeft gebundeld met verschillende vertegenwoordigers van de naoorlogse generatie. Deze interviews zijn oorspronkelijk verschenen in het Jonag - Bulletin.
Kinderen v a n . . .
Het ingrijpen werd mogelijk door een speciale wet die door het Poolse parlement met 251 tegen 96 stemmen is aangenomen en die bepaalt dat rond de voormalige nazivernietiginskampen Auschwitz, Birkenau, Majdanek,
Stutthoff, Gross
Rosen, Chelmno, Sobibor cn Belzeceen
beschermde zone van 100 meter in acht moet worden gehouden. Dezelfde dag waarop de kruisen werden weggehaald werd ook de uiterst fanatieke katholieke en antisemitische activist Kazimierz Switon gearresteerd, die had gezegd dat hij mijnen bij de kruisen had gelegd. Uit voorzorg bracht de politie na die uitlating explosieven tot ontploffing op het terrein. Nadat de 300 kruisen waren verwijderd resteerde nog het ene grote kruis, overblijfsel van een vroeger bezoek van de Paus aan AuschwitzBirkenau. De Poolse opperrabbi|n Pinchad Menachern Joskowicz
heeft
paus johannes Paulus II gevraagd er aan mee te werken dat ook dit kruis wordt verwijderd. Volgens bet Vaticaan gaat het hier echtet om een interne Poolse zaak.
Het zijn hoogst persoonlijke en indringende verhalen, heel verschillend en toch ook herkenbaar. De dochter van een Indische kampslachtoffer krijgt op haar 21ste jaar tijdens een treinreis onverklaarbare angstaanvallen. In een gemengde groep van het Sinaicentrum hervond zij tussen anderen haar eigen identiteit. Zij voelt zich nu vrij, is niet meer zo bang om zich te binden, maar hoeft ook niet meer zo nodig altijd negens te halen. De dochtei van een Nederlandse moeder die tijdens de oorlog verliefd werd op een Duitse militair had het gevoel in Nederland altijd met de nek te worden aangekeken. Zij heeft haar vader, gesneuveld in ItaliĂŠ, nooit gekend, en het was een geheim waar je nooit over kon praten. Het was een opluchting in contact te komen met anderen die op zoek waren naar hun onbekende, Duitse, vaders. Maar ook de dochter van een verzetsman heeft nooit met hem over zijn verleden kunnen praten. Soms zijn er verrassende contacten. Lalla Weiss van de Landelijke
Sinti
Organisatie trekt in het kader van Facing History and Ourselves op met
kinderen van Duitse SS-ers en van NSB-ers. Er blijkt ook een vereniging te bestaan voor kinderen die in een Indisch kamp geboten zijn met een
Japanse vader en die in Japan op zoek willen gaan naar hun vader of naar eventuele halfbroers en -zusters. Iets dergelijks geldt ook voor tic 'bevrijdingskinderen', kinderen van Canadese vaders die na de bevrijding weer naar hun land zijn vertrokken en elk contact met bun geliefde in Nederland en hun onwettig kind hier hadden verbroken. De voorzitter van de stichting Herkenning, de vereniging van kinderen van 'foute' ouders, vraagt zich af of andere tweede generatiekinderen ook zo'n overdreven verantwoordelijkheidsbesef hebben om zorg te dragen voor een betere wereld en zich ook schuldig voelen als ze gewoon plezier hebben. Bestuurslid van jonag, de vereniging van de joodse na-oorlogse generatie, Harry Polak, vindt het belangrijk dat verschillende naoorlogse gene ra liegroepen eikaars geschiedenissen leren kennen, hoe moeilijk dat misschien soms ook valt: 'Als je mensen snapt, kan je snappen wat er in dc wereld gebeurt ' Door het boekje van Corinne A. falch kun je werkelijk meer snappen van wat cr sinds 1940 tot nu toe in de wereld gebeurd is. Max Arian Corinne A Falch, Kinderen van. Interviews met dc Naoorlogse Generatie kost f5,— en kan besteld worden bij Corinne Falch, tel. 020 655 0S )9 H
Verzetsmuseum A m s t e r d a m h e r o p e n d
Het verborgen verzet Wie niet oppast is snel door de nieuwe expositie van het Verzetsmuseum heen gewandeld. Het Verzetsmuseum is sinds 1 mei gevestigd in Gebouw Plancius, tegenover Artis in Amsterdam. Het is in eerste instantie even een schrik. Je ziet wat grote foto's van de Bezetting en de NSB, nazivlaggen, een bordje 'Voor Joden verboden'. Van verzet zie je in eerste instantie helemaal niets. Daarvoor moet je door spleten loeren, hoekjes omslaan, omwegen maken, donkere ruimtes betreden. Pas wie de tijd neemt en aandacht geeft, ziet hoe de Februaristakingz誰ch heeft afgespeeld, hoe moeilijk het was joodse ondetduikers onder te btengen, het hele mechanisme dat er voor nodig was illegale kranten te dtukken, petsoonsbewijzen te vervalsen, mensen te helpen vluchten en ondet te duiken. Je moet dan wel bereid zijn een aantal zoektochten te ondernemen. Maat dan betekent een bezoek aan dit hernieuwde Vetzetsmuseum een indtingende ervaring, een
hen meebracht, dat andeten hun leven gaven konden en wilden ze maar liever niet weten. In die zm vertelt het Verzetsmuseum nu ook meer dan alleen heldenverhalen. Het maakt in zijn presentatie duidelijk dat Nederland helemaal geen land van helden was, dat degenen die in verzet kwamen de grote uitzonderingen waren. Als het goed is zal een bezoek aan dit vernieuwde museum vanzelf tot nadenken en discussie leiden. Max Arian
ontmoeting ook met velzetsdeelnemers die - in kotte statements - vettellen over wat ze hebben meegemaakt. Pas na vetloop van enige tijd tealiseet je je dat het zo ook tijdens de Tweede Wereldoorlog moet zijn geweest. Het Vetzet moest wel zo onzichtbaat mogelijk zijn. V o o t veel gewone Nedetlandets zal het zijn geweest alsof et helemaal geen illegaal werk heeft bestaan. Hun wetkelijkheid was die van de Duitsets en hun handlangets, de problemen die de Bezetting v o o t
Verzetsmuseum. Gebouw Plancius, Plantage Kerklaan 61, 1018 CX Amsterdam, tel. 020 6202535, fax 020 6202960, E-mail. i nf o @ v e r z e t s m u s e u ni. o r g. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag 10.00-17.00uur, zaterdag, zondagen feestdagen 12.00-17.00 uur. Het Verzetsmuseum is te bereiken met tram 9 en tram 20 vanaf het Cetitraal station, halte Plantage Kerklaan. Wie met de auto komt kan deze in de parkeergarage van de Stopera zetten.
Een Groningse boerderij in oorlogstijd
'Dij man mout holpm wordn' De boerderij 'Maarswal' van mijn oom en tante Albert en Mentje Dijkema lag aan het Afwateringskanaal in een afgelegen streek van N o o r d - G r o n i n g e n , ongeveer drie kilometer ten zuiden van Farmsum, gemeente Delfzijl. De dichtstbijzijnde boerderij bevond zich op zeker een kilometer afstand. Mijn oom en tante waren gastvrije mensen. Wij, ik zelf en mijn broers en zussen, (jstadjers) logeerden daar graag; er was op de boerderij veel te beleven en vooral mijn tante wist ons op prettige wijze bezig te houden. We namen graag voor lief dat ze ons voor 'klonterts' uitmaakte. Ze hadden vier dochters, sportieve meiden die bedreven waren in aller lei ouderwetse spelletjes, zoals steltlopen en bikkelen. Wat ze met steltlopen konden presteren grensde aan acrobatiek, zoals hinken op één stelt terwijl ze cle andere over de schouder droegen, en op stelten met twee ballen kaatsen. Ook de fietstochten van en naar school gaven gelegenheid tot acrobatische toeren. Men moest om te fietsen wegens het ontbreken van een verharde weg gebruik maken van een 'stenen paadje' bestaande uit naast elkaar gelegde bakstenen. In dat paadje lagen bruggetjes over cle sloten, Ze bestonden uit een betrekkelijk smalle plank, met aan een kant een leuning. Logés werden getest op hun durf: zagen ze kans om zonder cle leuning vast te houden over de bruggetjes te fietsen? Ik heb die moed nooit opgebracht. We mochten als jongens 'meewerken' op het land, wat in de oogsttijd meestal neerkwam op meerijden bij het tussen beiden mennen' Eén van
dc stukken land bij de boerderij wekte onze nieuwsgierigheid. Het droeg de naam 'moordhut'. Wij leerden dat daar een hut had gestaan waarvan de bewoners in 1814 door Franse soldaten waren uitgemoord, die toen, terwijl nagenoeg heel Nederland bevrijd was, Delfzijl nog bezet hielden. Je kon er lekker bij griezelen, want zoiets zou nu niet meer mogelijk zijn. Meenden we. Niet alleen neven en nichten genoten er gastvrijheid. Na de Eerste Wereldoorlog konden ondervoede
gedurende cle bezettingstijd presteerden is van andere orde. In de zomer van 1942 kreeg ik het verzoek een schuilplaats te vinden voor mijn vriend Arnold (Nol) van Praag, jood en katholiek. Dat lukte mij aanstonds in cle Maarswal. Onvergetelijk is voor mij het gesprek met mijn oom en tante. Het kostte mij geen moeite ze te overreden. Ik vertelde wat No! was overkomen. Omdat hij jood was werd hij in het najaar van 1940 door de bezetter ontslagen als ambtenaar der gemeente Amsterdam. Hij had zich geworpen
kinderen uit Hamburg er aansterken en hetzelfde viel na de Tweede Wereldoorlog gedurende de zomervakantie enkele jaren achtereen twee tieners uit Leeuwarden te beurt; ze werden er nuttig beziggehouden: ze leerden er spinnen Maai wat mijn oom en tante-
op cle bestudering van het spijkerschrift en was bezig met het schrijven van een proefschrift over het Assyrisch-Babvloniscb familierecht toen hij met de andere katholieke joden het slachtoffer werd van de wraakzucht van Seys Inquart. nadat Aartsbisschop De Jong had
1
geprotesteerd tegen de maattegelen van de Bezettet. Hij werd uit zijn huis gehaald en overgebracht naar de Hollandsche Schouivburg met de bedoeling dat hij zou wotden getransporteetd n a a t Westerbork en vandaar naar Duitsland, w a a t hem het lot wachtte waarvan wij n u weten wat dat inhield, m a a t w a a t destijds
niemand van ons zich een vootstelling van kon maken. Hij liet zich echtet niet zomaat naar de slachtbank leiden. Het was een zonnige dag toen hij wetd opgepakt. De controle bij de ingang van de Hollandsche Scbouwburgwas oppervlakkig en men kon ' onbesterd'm- en uitlopen zondet te wotden gecontroleerd. Hij vouwde zijn regenjas zo op dat de jodenstet niet zichtbaar was, sloeg deze zo over zijn colbertjas dat daarop de stet evenmin kon wotden gezien en liep ongehinderd de poott uit. Na enige omzwetvingen vond hij tenslotte onderdak bij mijn oudets. Maar dat werd moeilijk, toen daar ook twee joodse kindeten kwamen. Nadat ik bij mijn oom en tante mijn verhaal had gedaan bleef het even stil. Ik zie me daat nog zitten in de woonkeuken, mijn oom en tante aan de ene kant van de tafel, ik aan de andere. Toen zei mijn tante: "Dij man mout holpm wordn (Die man moet worden geholpen). Mijn oom stemde er zwijgend mee in. Verder ging het alleen ovet de vraag, hoe Nol het best kon worden ondergebracht. Ook daarvoor was weinig beraad nodig. De boerenplaats was van het kop- en halstype, met dien verstande dat het voorhuis dwars op de schuur stond. Her echtpaar sliep in de opttek boven de kelder Mijn oom en tante beslisten eendrachtig dat die slaapkamet, eén van de gezelligste en intiemste die ik ooit heb gezien, het geschiktst was voor de onderduiker. Zij konden dan wel zo lang als het duimde gebruik maken van een slaapkamertje boven het karnhuis. Overdag kon hij
studeren in de 'mooie kamer' naast het slaapvertrek, die destijds op boetdetijen enkel wetd gebtuikt voor familiebezoek en als stetfkamer. Ik had als taak de nieuwe gast van de nodige lectuur te voorzien. Zo gezegd, zo gedaan. Nol van Praag heeft meer dan een jaar op de Maarswal gewoond. Toen hij het 'kostgeld' tet sprake bracht wilden mijn oom en tante daat eigenlijk niet van weten, maat na lang aandringen vonden ze goed, dat hij een gulden pet dag zou geven. Hij studeetde naat hartelust en kteeg er een groot deel van zijn dissertatie geteed, waarop hij na de oorlog cum laude zou promoveren. Hij bleef gelukkig niet geheel zondet bezoek. Nu en dan kwam zijn vrouw, van geboorte een F r a n c a i s e , niet joods, e t logeten en verder had hij een nuttig en aangenaam contact met pastoor Dooper, een Friese boerenzoon die bij de inval van de Duitsets had gezwoten dat zijn wijnvoottaad voldoende zou zijn om de bezettingstijd door te komen. Delfzijl was zolang Nol e t 'logeetde' betrekkelijk veilig, want het toenmalige hoofd van de Sicberbeitspolizei waarschuwde de 'Ondergrondse', wanneer en in een bepaald gebied een razzia dreigde. De loco-burgemeester fungeerde als tussenpetsoon. Nol heeft slechts éénmaal in een greppel hoeven te overnachten. Na een jaat kon hij een
ander ondetduikadres vinden in Tiel. Nol heeft de oorlog overleefd en werd later gemeentesecretaris van Den Haag. N a het vertrek van Nol kwamen er al spoedig nieuwe onderduikers op de Maarswal: de, ook joodse, gebroeders Sleutelberg, veehandelaren met wie mijn oom geregeld zaken had gedaan. Ook zij hebben, met een korte onderbreking, tot vlak v o o t de bevrijding van de gastvrijheid v a n
mijn oom en tante genoten, maar hun verblijf had een fatale afloop. In april 1 945 was het oosten van o n s land bevrijd door de Canadese troepen ,maar de Duitsers wisten zich tot de capitulatie, begin mei, in de stelling Delfzijl te handhaven. Enkele dagen vóór de capitulatie kwamen enkele Duitse militairen leden van de Sicherheitsdienst en een Nederlandse SS-er, een boer - op de Maarswal. Ze wilden melk. Ze kregen te horen dat er geen melk was, maar daarmee namen ze geen genoegen. Op zoek naar de kelder kwamen ze in de slaapkamer boven de kelder terecht. Daar vonden ze de gebroeders Sleutelberg. Dezen werden met mijn nicht/rtw^/Vmeegenomen. Haar lieten ze bij de nadering van de bewoonde wereld lopen. Wat er verder precies met de Sleutelbergs is gebeurd blijft in het duister, maar zeker is, dat ze nog gauw even, enkele dagen vóór de capitulatie werden vermoord. Hun lijken zijn nimmer teruggevonden. De daders wisten zich gedurende ruim twintig j a t e n aan vervolging en berechting te onttrekken. Uiteindelijk werden ze echtet doot het Landgericht te Hagen tot enkele jaren gevangenisstraf veroordeeld, deze gewillige beulen van Hitler. Prof. Mr. G.E. Mulder
Instrument v a n d e Duitse bezetter
Amsterdamse politie op jodenjacht D e Amsterdamse politie heeft tijdens de D u i t s e b e z e t t i n g een belangrijk aandeel g e h a d in de d e p o r t a t i e van de j o d e n en de bestrijding van het verzet. Slechts een enkele inspecteur weigerde.
Vteemd dat reeds bekende feiten na zoveel jaar nog woede en schaamte in een mens kunnen oproepen. Dat de Amsterdamse politie zich tijdens de bezetting weinig heldhaftig, vastberaden en batmhartig heeft gedragen (om het zachtjes uit te drukken), zal niemand ontkennen. Dat agenten, aangespoord door hun superieuren, hand- en spandiensten verleenden bij het ophalen van joden en jagen op verzetslieden en dat de naoorlogse zuivering van het hoofdstedelijke korps een 'farce {Het Parool, mei 1946) was, het is allemaal al eens geschreven. Dat het echtet nog veel erger was dan werd aangenomen, blijkt uit het proefschrift Dienaren van het gezag, de Amstetdamse politie tijdens de bezetting waarop historicus Guus Meershoek in Amsterdam promoveerde. Genadeloos schetst Meershoek, die als eerste toegang kreeg tot politie-archieven die voor illustere voorgangers als Presseren De Jong gesloten bleven, een korps dat zich met huid en haar aan de Duitsers overleverde. Een korps ook, dat hietna z'n eigen zuivering mocht uitvoeren, waardoor de oude gecompromitteerde leiding, op enkele uitzonderingen na, na '45 in het zadel bleek Met een tot commissaris opgeklommen hoofdinspecteur (Posthuma) die zijn rechercheurs op 16 november 1942 aldus een getuigenverklaring -nog op jodenjacht had gestuurd met de volgende aansporing: „Ik heb jullie allemaal een briefje gegeven, met drie
namen van joden die opgehaald moeten worden. Dus doe je plicht! En kom niet terug met het smoesje dat ze niet thuis waren. Dat zal als sabotage worden beschouwd. En zit je zelf in de nor, maar bij de SD. We hebben 62 cellen en die zijn vanavond vol. Begrepen?"
Hoofdcommissaris H.J. Versteeg
In zichzelf gekeerde organisatie Voor zijn studie heeft Meershoek een ruimere periode genomen dan de bezettingsjaren. Hij begint bij het Jordaanoproer (1934) en eindigt bij de zogenoemde Telegraaf rellen (1966). Hadden voor het Jordaanoproer nog vele autoriteiten bemoeienis met de politie, daarna werd de leiding meer gecentraliseerd. De gemeenteraad verloor zelfs zijn inspraak. De politie veranderde in een strak geleide, in zichzelf gekeerde organisatie die niet langer wortelde in de bevolking. Een situatie die voortduurde tot de Provo-rellen van de jaren 60. Onder druk van de publieke opinie was de toenmalige burgemeestet Van Hall gedwongen
het politie-optreden weer ter discussie te stellen in de gemeentetaad. Later werd dit overleg bij wet getegeld. De Amsterdamse politie was door derol die ze eind jaren 30 kreeg opgelegd, nauwelijks ingesteld op een confrontatie met de bezetter, schrijft Meershoek. De korpsleiding (met aan het hoofd H.J. Versteeg) werkte, bang om opzij te worden geschoven, mee aan de eerste door de Duitsers opgelegdemaatregelen. Daarin flink bijgestaan door procureur-generaal J.A. van Thieldïe steeds meer macht naar zich toetrok. Hij was het die de politie eind '40 opdroeg de agressieve, antisemitische WA te beschermen. Hoewel Van Thiel een jaar latet werd ontslagen en daarna enige tijd als gijzelaar geïnterneerd, lijkt het meet dan een halve eeuw later onvoorstelbaar, dat hij na de bevrijding in zijn oude functie werd hersteld. Na de Februaristaking dwongen de Duitsers de Amsterdamse burgemeester De Vlugt en hoofdcommissaris Versteeg op te stappen. H u n plaatsen wetden ingenomen door het 'foute' koj^pel Voute-Tulp. De komst van de oudA7V7X-officier Sybren Tulp was cruciaal. Hoewel overtuigd nationaalsocialist en antisemiet (hij trad toe tot de Germaanse SS), lukte bet hem het vertrouwen van het kotps te winnen. Omdat hij zich solidair betoonde met de agent op straat, was deze bereid, aldus Meershoek - 'met grote tegenzin, maar zonder daadwerkelijk verzet' - joden uit hun huizen te halen. Bij de grootscheepse razzia's van september '42 werd het korps, agenten onder leiding van inspecteurs, ingezet. Avond aan avond zo'n 60 tot 70 politiemensen. Meershoek in zijn boek: "Op
vrijdagavond 2 oktober was vrijwel heel het korps in touw. Bijna 1200 agenten en bngadiets waten onder leiding van inspecteurs Gemeentelijke Politiedienst belast met het ophalen. Daarnaast dirigeerde (inspecteut) Bessem vanuit het hoofdbuteau 200 kotpsleden onder wie een groot aantal rechercheurs van de Centrale recherche. Honderd manschappen van het Politiebataljon begeleidden met de Ordnungspolizei de transporten van de buteaus naar de Polderweg (verzamelplaats)." Het was een enorme operatie die de hele stad betoetde.
7 Mei worden
1945'
nationaal
na arrestatie
socialistische
weggevoerd
jacht is zo 'succesvol' dat in de z o n i e t van '43 al 100.000 van de 140.000 Nederlandse joden zijn opgepakt, van wie de meesten al in Auschwitz en Sobibor zijn omgekomen. Bij de bevrijding had dan ook vrijwel niemand - behalve die ene inspecteut die weigetde joden op te halen en vetvolgens wetd ontslagen - schone handen bij het korps. Een echte zuivering zou grote gevolgen hebben voor de zo gecomptomitteerde politie. Zover kwam het niet. Tegen 196 politiemensen (het kotps bestond in 1940 uit 2400 man) werd een arrestatiebevel uitgevaatdigd.
politiemannen
door collega 's.
Ausgezeichnet Nadien zou het 'grote ophaalwetk' wotden overgelaten aan het naar nationaal-socialistisch model gevormde Politiebataljon Amsterdam (PBA) en (later) door de Vrijwillige Hulppolitie, berucht om mishandelingen roofvan bezittingen van hun joodse slachtoffers. Rauter, de hoogste Duitse politiechef in Nederland, was in elk geval zeer te spreken over de inzet van het Amsterdamse korps. De politie gedraagt zich ausgezeignet en 'arresteert dag en nacht honderden joden', zo doet hij tevteden verslag aan zijn baas Heinrich Himmler De
Dat waren dan louter degenen die zich hadden aangesloten bij de NSB en/of de Germaanse SS. De helft bleek voortvluchtig. Zij die 'een ander hadden blootgesteld aan opsporing of vervolging door de bezetter' (Besluit Buitengewoon Strafrecht), maar geen lid waren geweest van voornoemde foute organisaties, gingen vooralsnog vrijuit. Onder de gearresteerden ontbrak hoofdcommissaris Tulp; hij was reeds in oktobet '42 overleden. Zijn opvolger, de foute H.A. van Hilten, kreeg vier jaar gevangenisstraf. De zwaarste straffen waren voor ondergeschikten. De rechercheurs
Kaper en Schaap van bureau Joodse Zaken die zich ernstig hadden misdragen tegenover hun slachtoffers kregen de kogel. Ook inspecteur Bram Harrebomee eindigde voor het vuurpeloton. Hem werd aangerekend dat hij had meegedaan a a n de 'Silbertanne'-moorden. De 'zeer Duits vriendelijke' commissaris Krenntng, nationaal-sociahst en commandant van de otdepolitie, wetd evenwel ontslagen van rechtsvervolging. Ongeveer 16 procent van het politiepetsoneel werd geschorst, hangende een onderzoek, wat in vergelijking met andere korpsen laag was. Al gauw werd duidelijk dat die zuivering weinig o m het lijf had. H e t Parool in mei 1946: "In het politiecorps is het een publiek geheim dat men de zuivering zoals zij thans is uitgevoerd, als e e n farce beschouwt." De leidinggevenden hadden dat proces zelf al ter hand genomen, voordat het Militair Gezag zich op het hoofdbureau aan de Elandsgracht meldde. Versteeg zat daar intussen weer (voor korte tijd) op zijn oude plek. De hoofdcommissaris, die zo plooibaar de eerste maatregelen van de bezetter had laten uitvoeren, was nu een stuk flinket zoals bleek uit zijn eerste dagorder: " M a n n e n van de Amsterdamse politie, vijf lange jaren van onbeschrijflijke wrede onderdrukking door de Hunnen van Europa, jaren van moord, diefstal en gruwelijke willekeur, liggen achter ons. Ook Gij -ik weet het zeker - hebt daaronder geleden (...) Gij hebt wat goed te maken, wil de eervolle reputatie, waarin wij ons z o o z e e r verheugen, terugkeeren.
Glanzende carrière Geen spoor van twijfel bij Versteeg en andere hooggeplaatsten of zij nog wel waren te handhaven. Sterker nog, vanaf 1943 - toen duidelijk werd dat Duitsland de oorlog ging verhezen bakkeleiden zij met de regering in de ballingschap en het college van Vertrouwensmannen al o v e r de
naoorlogse topfuncties bij het korps. Voor een aantal van hen was daarom nog een glanzende carrière bij de Amsterdamse politie weggelegd. Bijvoorbeeld voor de eerder genoemde Posthuma, die zitting had genomen in de Zuivetingcommissie. Die jacht maakte op de daders van de aanslag op het Amsterdamse Bevolkingsregister de verzetsgroep van Gerrit-Jan van der Veen. Die heel teleurgesteld was, toen WÜly Lages, de chef van de Sicherheitspolizei deze taak naat zich toetrok. Van Meershoek zoekt in zijn proefschrift (dat in boekvorm wordt uitgegeven) ook een antwootd op de vraag waarom het Amsterdamse korps zichzelf tot instrument van de Duitsers heeft laten maken. Hij stipt het 'mechanisch handelen' van ambtelijke organisaties aan en wijst op het maatschappelijke isolement waarin het korps zich bevond.
Intussen rekent Van Meershoek ook af met de algemene heersende opvatting dat de Februaristaking bij de Nederlanders aanzette tot meer weerstand tegen de anti-joodse maattegelen van de bezetter. Integendeel: „In de laatste maanden van 1941 richtte de bevolking haar aandacht meer en meer op de bewegingen aan het militaire front. Zij had geen oog voor de gelijkschakeling van de samenleving die snel terrein won. De uitvoering van de anti-joodse verordeningen lokte vrijwel geen protest uit. "Het korps, opgevoed in het opvolgen van orders, dwong" - aldus Van Meetshoek - "onderwijl 'zelf de gehoorzaamheid van het eigen personeel af. Mogelijke dwarsliggers werden onder druk gezet door collega's. Weerstand werd in de kiem gesmoord door het middenkader. Het korps had zich het richtingsgevoel
Majdanek achter draad v e r h a n g e n aan b e t o n n e n vlakken bruin b a r a k k e n in d e s n e e u w
eigen gemaakt dat ten grondslag lag aan de vernietiging van de joden i n Europa." Een richtingsgevoel dat na de bevrijding bij de Amsterdamse politie bleef hangen. Hij was nog niet weergekeerd als hoofdcommissaris of Versteeg legde Duitse joden die hier te lande aan de massavernietiging waren ontsnapt een registratieplicht op. Prompt werden enkelen die hieraan voldeden door de Vreemdelingendienst het land uitgezet. Het protest dat hier op volgde, werd door de dienst afgedaan met: "Waar echter vele Duitsche Joden meer Duitscher dan Jood zijn geweest, is het wenschelijk ook deze te registreren en kan met gevoelsargumenten niet verder rekening worden gehouden." Theo Gerritse
De Mmstesêmmse politie tffdtaos de bvxetttaf
palen
Guus Meershoek
ze b r e n g e n w a k k e n b o v e n in w a t v e r i j s d v e r b o r g e n d a c h t te b l i j v e n b l a u w z u u r t h e t gas n a in de k a l k l i g g e n g e k o o i d in m e t a l e n k o r v e n schoenen één p a a r v a n a f g e t r a p t e r o d e lak in h e t c r e m a t o r i u m o p d e h e u v e l k l e u r e n b l o e m e n aan h o u v a s t g e d e n k e n d lichten kaarsjes
Dienaren van het gezag. De Amsterdamse politie tijdens de bezetting, Guus van Meershoek, uitgeverij Van Gennep, Amsterdam, isbn 90-55'15-223-4, f49,90. Deze bespreking verscheen eerder in het Algemeen Dagblad.
h u i v e r e n d op het hoge hek v e r g e t e n k r a a i e n te r u z i ë n de grijze l u c h t zakt v e r d e r Andries van der
Wal
naar a a n l e i d i n g van het bezoek aan
Majdanek
Officiële heropening Herinneringscentrum Kamp Westerbork herinneringscentrum kamp westerbork Op 12 april 1999 is het uitgebreide en geheel vernieuwde Herinneringscentrum Kamp Westerbork officieel geopend. Een d a t u m die niet zomaar gekozen was. Op diezelfde dag in 1945 werd het kamp door het Canadese leger bevrijd. Bovendien herdenken we dit jaar dat het zestig jaar geleden is dat het k a m p W e s t e r b o r k als een centraal vluchtelingenkamp voor Duitse joden in gebruik werd genomen. De nieuwbouw van het Herinneringscentrum Kamp Westetbotk was geen overbodige luxe. Zestien jaar geleden, toen koningin Beatrix de opening vetrichtte, ging men uit var. zo'n 10.000 tot 15.000 bezoekets. Het wenden er de eerste jaren 50.000 en in de laatste jaten bezochten zelfs tussen 80.000 en 90.000 mensen jaarlijks het museum. Het bezoek aan het vootmalig kampterrein is daarvan overigens een veelvoud: geschat wordt ongeveer 250.000 per jaar.
een verdubbeling van de oude situatie. Een deel van het bestaande gebouw m o e s t wotden gesloopt. In de nieuwbouw is meer ruimte gecteëerd v o o t de basistentoonstelling (die de geschiedenis van het kamp belicht), de wisselexposities en voor het groepsbezoek, in het bijzondet van scholieren. Verder zijn een ontvangstzaal en een museumcafé ingerichr. De uitbteiding biedt bovendien mogelijkheden om filmvootstellingen, muziekuitvoeringen, lezingen, c u t s u s s e n en symposia te otganiseten. Een nieuw gegeven is dat de grote tuin rondom het gebouw deel gaat uitmaken van het bezoek: als ondendeel van de basisexpositie en als wandelgebied om enige afstand te kunnen nemen van de inhoud.
Het nieuwe Herinneringscentrum kenmerkt zich door een sober en functioneel maar ook opvallend gebouw. Een gebouw waarvan de architectuut dienstbaar is aan de inhoud doch wel een nadrukkelijk eigen gezicht heeft. Heel bewust is gekozen v o o t een open en licht gebouw dat de bezoeker veel mogelijkheid geeft zich even los te kunnen maken van het verhaal dat verteld wordt. Het Hefinneringscentfum heeft de beschikking gekregen over ruim 2.300 m2 vloeroppervlakte, meer dan
Aan deze basisexpositie zijn velschillende thema's vetbonden die ditect aan Westetbotk verbonden zijn: 'De jaren dertig en het Centraal Vluchtelingenkamp Westetbork', 'De joodse gemeenschap in Nederland', 'De bezertingstijd', 'Het internationale ootlogsvetloop' m a a t ook 'De ootlog na '45'. Petsoonlijke vethalen v o t m e n de rode draad door de expositie. Hietvoor is veel ondersteuning ondervonden van oud-kampgevangenen, nabestaanden en familieleden. Onverschilligheid en keuzen De basisexpositie ovet de geschiedenis van kamp Westetbork moet niet alleen informatie overdragen maar vooral ook een bijdrage leveren aan de houding van de bezoekers en aanzetten tot nadenken: • dat een systematische massamoord mogelijk geweest is •
dat het w e e t kan gebeuten
•
Van getal tot individu Het museum
verzetsstrijders.
De kern van de expositie Durchgangslager Westerbork is de geschiedenis van kamp Westetbotk en bestaat uit thema's als 'Naar Westetbork', 'Aankomst en tegistratie', 'Stad op de heide', ' D e p o r t a t i e ' , 'Het Oosten' en 'Terugkeer'. Op zeer indringende wijze wordt met behulp van voorwerpen, documenten, foto's, film en getuigenissen - en zo weinig mogelijk tekst - de bezoeket geconfronteetd met de essentie van het kamp: laatste vetblijfplaats voor 102.000 joodse landgenoten, 245 zigeuners en enkele tientallen
hoe zou ik hebben gereageerd, welke keuzen zou ik hebben gemaakt? • hoe teageer ik nu, welke keuzen maak ik nu? De aandacht is dan ook niet alleen gericht op de slachtoffers, maar ook op de daders en de omstandets. Leidraad hierbij zijn voor ons de woorden van Elie Wiesel: 'De grootste doodzonde is onvetschilligheid'. De bezoeker centraal Het lijkt een vanzelfsptekendheid dat een publieksgerichte instelling de bezoeker centraal stelt. Veel te vaak wotden in musea de collectie, het geptesenteetde of de atchitectuut en de vormgeving boven de bezoeker gesteld. Het Herinneringscenttum Kamp Westerbork heeft in nauw ovetleg met architect en vormgevers
ervoor gewaakt dat in alles de bezoeker centraal bleef s t a a n . Echter, de bezoeker bestaat niet, men kan hooguit spreken van verschillende groepen. Het moge duidelijk zijn dat oud-kampgevangenen, basisschoolleerlingen, vakantievierende gezinnen of een kerkelijk actieve groepering om
enkele
te
noemen
-
zeet
verschillende benadering vereisen. Aan deze verscheidenheid van bezoekers is vanzelfsprekend de informatie-verstrekking aangepast evenals de architectuur, de expositieptesentatie als ook de inrichting van de verschillende zalen. Aansluitend op de basisexpositie over kamp Westerbork is voor die bezoekers of onderzoekers die nadere informatie wensen in de routing de publieksbibliotheek en de Gedenkboekenkamet te vinden. Met behulp van onze medewerkers is het mogelijk persoonlijke gegevens op te zoeken over familieleden, vrienden of buren die in kamp Westerbork verbleven. Bezoekers die alleen voor de wisselexpositite komen, kunnen
direct vanuit de centrale hal hier naar toe lopen. Voor groepen geldt in de regel een andere routing: met name de schoolgroepen gaan eerst naar een van de educatieve ruimtes om aldaar een inleiding te krijgen van een educatieve medewerker. Deze medewerker begeleidt ook de resterende onderdelen van bet bezoek van de betreffende groep, evenals de
rondleiding over het kampterrein. Het Herinneringscentrum mag dan sterk veranderd zijn, een ding is gelijk gebleven: de medewerkers zijn er voor u! Dirk Mulder, directeur Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Nederlands Auschwitz Comité op Internet Sinds 16 juli heeft het Nederlands Auschwitz Comité, een eigen website geopend op het internet. Al lange tijd bestond bij het Comité, de wens o m met een eigen site te verschijnen. Het is in deze computertijd de manier om informatie wereldwijd onder een groot publiek te brengen. Onze site heeft vele pagina's waarin wordt geschreven over het Comité, de jaren 1933-1945, het kamp Auschwitz, onze activiteiten alsook vele verwijzingen naar andere kampen en zaken betrekking hebbende op de oorlogsjaren.
Op dit moment is de site nog in het Nederlands, maar omdat we op het World Widc Web (WWW of het web) zitten is het belangrijk dat er ook een Engelse versie van de site komt. Momenteel wordt hieraan hard gewerkt. Het ontwerp en de realisatie van de site werd verzorgd door de stichting Magenta * in samenwerking met het Nederlands Auschwitz Comité. Onze dank gaat uit naar de internetprovider 'Vuurwerk Internet BV'\>oox het sponsoren van onze website. 11 n
internet-adres; www.auschwitz.nl emailadres Comité; info@auschwitz.nl emailadres Redactie bulletin; redactie@auschwitz.nl *Stuhling aanslagen fascisme
Magenta
werd
op migranten en andere
m 1992
in Duitsland
vannen
Eén van de vaste activiteiten
opgericht
naai
De doelstelling
van discriminatie is bet Meldpunt
aanleiding
van de gewelddadige
van ile stichting
en het bevorderen Disctitninatie
van
is de bestrijding
nuhtvihi
in van >a< urne,
mtegiatic
Internet
Ronald/ /UI'hj van Vlageata (recht,) en Jjiauts (itijuuer. voorlate) Xedei ianct AnuInvite ( omite we/ken aan hel ontiecrp ran de Amt invite \ite
AGENDA PaulineT.B. Ricardo uit Hauwert is zich na de dood van haat moedet, bijna viet
jaat
geleden, steeds meer
gaan afvragen wat e t tussen 1940 en 1945 is gebeutd met haat familie. Haat
moeder heeft daar niet over
verteld en zelfwas zij tijdens de ootlog een peuter. Haar vader, Paul Jacques Ricardo, werd geboren op 28 januari 1918 te Amsterdam en was werkzaam bij het Algemeen Handelsblad als financieel journalist. Hij woonde in Amstetdam en is op 13 mei 1944 opgepakt en via de 'Amstelveenseweg'
naar
Westetbotk gestuurd, waar hij verbleef in strafbarak nr. 67. Vandaar werd hij gedeporteerd naar Bergen Belsen. Op 19 december 1944 kwam hij - wellicht via Auschwitz - in Buchenwald aan, waar hij op 28 januari 1945 is gestorven. Wie hem in een van bovenstaande kampen heeft meegemaakt en daarover wil vertellen wotdt dringend verzocht contact op te nemen met: Pauline T.B. Ricardo, Hauwert 97, 1691 EC Hauwett, tel.0229 202103.
17th International Youth Encounter Dachau: vier keer in juli/'augustus 1999, Inlichtingen: Katholische Jugendstelle Dachau, Gottesackerstrasse 17,85221 Dachau, Duitsland, tel/fax. 00 49 8131 81845, E-mail KJR.Dachau@t-online.de Herdenking Gevallenen in Zuid-Oost Azië 1941-1949: zaterdag 14 augustus 1999, bij het Monument Blijdestein Patk te Enschede. Inlichtingen; Stg Herdenking Gevallenen in Zuid-Oost Azië 19411949, Prins Bernhardlaan 1, 7622 BD Borne, tel. 074 2665354. Dag van het Verzet (besloten bijeenkomst): dinsdag 31 augustus 1999, vanaf 11.00 uur, in Oranjekazerne Schaarsbergen. Inlichtingen: Stichting Samenwerkend Verzet, mevrouw T.P.Radder, Postbus 125, 3940 AC Doorn, tel. 0343 414941. Reünie Stichting Nederlandse Vriendenkring Sachsenhausen: zaterdag 4 september 1999, vanaf 9-30 uur in Hotel Vught te Vught. Inlichtingen: secretariaat van de Stichting Nederlandse Vriendenkring Sachsenhausen, tel. 079 3520751 Herdenking Razzia 14 september 1941: dinsdag 14 september 1999, vanaf 13.30 uur, bij het Monument voor de Synagoge, Prinsensttaat, Enschede. Inlichtingen; mevrouw H.E. Dominicus, Ilperveldsttaat 4, 1024 PG Amsterdam, tel. 020 6360577. Herdenking en Stille Omgang in het voormalig Oranjehotel: zaterdag 9 oktober 1999, vanaf 11.00 uur (besloten) in het Penitiair Complex, Van Alkemadelaan 1256, Scheveningen. Inlichtingen: H. van der Meulen, Fideliolaan 98, 1183 PP Amstelveen, tel. 020 6452705. Forumdiscussie Hallo Nachbar! met als thema 'beeldvorming in Nederland over Duitsland en in Duitsland over Nederland': zaterdag 9 oktober 1999, 14.30-16.30 uur in het Verzetsmuseum Ftiesland, Turfmarkt 11, Leeuwarden. Inlichtingen: G.Koopmans, postbus 1239,8900 CE Leeuwarden, tel. 0582123001. In het Verzetsmuseum Friesland is van 27 september t/m 17 oktober een tentoonstelling van cartoons te zien over de Duits-Nedeilandse betrekkingen. Arbeid als terreur. Tentoonstelling over de economische functie van de Nazi-concentratiekampen 1933-1945. t/m 1 november 1999'in Nationaal Monument Kamp Vught, Lunettenlaan 6000, Vught (open: di t/m vrij 10-17 uur; za t/m ma 12-17 u u t ) , tel. 073 - 6566764. Auschwitz Herdenking; zondag 30 januari 2000, Wertheimpark in Amsterdam
Spaanse erkenning Uit VdstraFrölunda'mZweden stuurt Josephine Christenson-de Rosa ons een opmetkelijk knipsel uit het Amenkaanse weekblad Time van 25 januari. Het artikel gaat over hoe men het burgerschap kan verwerven in verschillende Europese landen. In Spanje is daarvoor normaliter een
verblijf van tien j a a t in dat land nodig. Deze tetmijn bedraagt echtet slechts twee jaar voor burgers van de aangrenzende landen Andorra en Portugal en voor inwoners van alle voormalige koloniën. Maar opvallend genoeg geldt deze tetmijn van twee j a a t ook v o o t alle Sefardische joden
als erkenning voor de verbanningen en gedwongen bekeringen door de Inquisitie in de vijftiende eeuw. 'Het is natuurlijk ook prettig eens iets positiefs te lezen' voegt mevrouw Christenson-de Rosa hier aan toe.
I n g e z o n d e n reactie Mirjam PinkhofWaterman stuurt ons vanuit Haifa, Israël alsnog een verlate teactie op de ingezonden brief die wij in het bulletin van 4 oktobet 1998 hebben opgenomen van de hand van W.G.S.Bornstein naar aanleiding van de uitgave van de 'Sprookjes uit het kamp van Claartje Pink'. Overigens waren er ook anderen die op enigerlei wijze geschokt en verontwaardigd op deze brief hebben gereageerd. Zij wezen ons er op, dat het niet de taak van ons bulletin kan zijn beschuldigingen te publiceren aan het adtes van mensen die in Auschwitz zijn omgekomen en die zich niet meer kunnen verdedigen. Wij beloven in de toekomst zotgvuldiget te wetk gaan. Mitjam Pinkhof teageert nu namens de weinige ovetlevende familie op de doot ons geplaatste bfief van de heet Bornstein. Zij is van mening dat hij niet goed op de hoogte is van hoe het 'toen', in de oorlogsjaren 19401945, was en zij vervolgt: 'Wij "wisten" niet wat er gebeurde. Grootvader Herman Pinkhof, de arts,
was niet m e e t bij de Joodsche Raad bettokken dan de rest van intellectueel joods A rerdam. Men (en ik spreek uit eigi waring) wist niet wat e t gebeurd-- Welk normaal mens, met normale ,^i;>ens, kon zich de fabrieksmatige moord voorstellen? Welk fatsoenlijk mens kon zich voorstellen dat iedet woord van de nazi's gelogen was? En nog wel met opzet, met vootbedachte rade, als systeem. Deze moord op miljoenen joden past niet in uw denkschema. Overigens is het niet zo, zoals ik veronderstelde, dat het gezin Meijet Pinkhof via de H o t t u s wetd tetuggehaald uit Westerbork. Misschien dat dit te maken had met het Algemeen Handelsblad, waat Pinkhof een vaste kolom schteef als 'Uw medewetket P.' De enig overlevende dochter Esther LotanPinkhof (nu helaas overleden) herinnerde zich bemoeienissen van de Haarlemse burgemeestet S.L.A. Plekker. In 1942-1943 was Meijer Pinkhof namelijk in Haatlem als leraar aangesteld op een school voot uitsluitend joodse kindeten.
Zijn vader, Herman Pinkhof, was beslist geen man die opzwepende redevoeringen hield, hij was de bescheidenheid in persoon. Evenmin behoorde hij tot de hoge f u n c t i o n a r i s s e n van de Joodsche
Raad. Wel was hij ovettuigd Zionist en vond hij dat de Hebreeuwse taal, zoals die in Palestina wetd gesproken, ook in Amsterdam kon worden gebruikt. Dr. Herman Pinkhof kreeg geen berichten over de vernietigingskampen uit de eerste hand. Er bestond geen kennis over het nadetende onheil. Het gezin van de bioloog Meijer Pinkhof behoorde niet tot de m e e s t welingelichte kringen. De Nedetlandse joden die wel m e e t informatie hadden vluchtten n a a t het buitenland, pleegden zelfmoord of doken onder. Als geschiedschrijver heeft u een grote verantwootdelijkheici op u genomen, mijnheer Bornstein, zowel t e n opzichte van de vermoorden, die zich niet meer kunnen verdedigen, als ook ten opzichte van de komende generaties'. Mirjam Pinkhof Waterman Haifa, Israël
Boekenli jst Deze boeken kunnen tele fonisch of schriftelijk besteld worc en bij de penningmeester. De
prijzen
zijn
excl usief
de
verzendkosten i H
1'ï ii W
! £cr
u.
-Auschwitz - Voices
fluschtoit3 Bfetonau
from rhe ground BI —
BREAD
AALON
fl 32,50
-KI.Auschwitz seen by the SS
\EBmr'
fl 16,50
-By bread alone A survivor
fl 17,50
-40 jaar Nederlands Auschwitz Comité
fl 29,50
-Auschwitz Brochure
fl
3,50
-Auschwitz informatiegid s fl
3,50
-Ver weg en toch dichtbij
fl
15,00