44ste jaargang, nr. 3, juli 2 0 0 0 . Verschijnt 5 x per ja
Een uitgave van het Nederlands Auschwitz ComitĂŠ; postbus 74131,1070 BC Amsterdam
Auschwitz Bulletin Een bruine enveloppe Ik herinner me mr. van Wien, althans ik geloof dat hij zo heette. In de jaren vijftig spande hij zich in voor mijn ouders, die iets van de gestolen familiebezittingen terug wilden krijgen. Ik herinner me jaren lang die naam: van Wien en ik herinner me de teleurstelling keer op keer als de inspanningen van deze advocaat op niets uitliepen. Maar op een dag meldde de advocaat succes, er was iets tastbaars. Dat tastbare zat in een bruine enveloppe. Uit de enveloppe kwamen een horloge en een paar ringen. De restitutie van het bezit van mijn grootouders die ooit redelijk welvarende handelaren in Den Haag waren geweest. Voor mij staat het woord restitutie gelijk aan de schamele inhoud van de bruine enveloppe. Ik sprak onlangs een vriend, die ik al meer dan twintig jaar ken. Pas verleden week, toen de kranten bol stonden van berichten over de miljoenen die terugbetaald worden, vertelde hij voor het eerst over zijn familie. In de oorlog, de ouders en andere familieleden ondergedoken, nam een gerespecteerd warenhuis, dat heden ten dagen met zijn bekende afkorting in iedere stad in Nederland een vestiging heeft, het goedlopende familiebedrijf over. Zoals je iets overneemt van mensen die zich niet meer verdedigen kunnen: voor een
habbekrats. Mijn vriend, die vrijwel als enige de oorlog overleefde had direct na de oorlog zijn schouders erover opgehaald. Hij had de moed niet meer om zijn recht op te eisen. Maar nu hij mij het verhaal vertelde, voelde hij voor het eerst dat er eigenlijk geen recht had plaats gevonden. Voor het eerst, en meer dat vijfenvijftig jaar na de roof. Nadat de onderhandelingsresultaten van het CJO bekend zijn geworden doe ik mijn eigen onderzoek. Ik vraag een ieder die mij aanspreekt over de te restituerende joodse tegoeden een schatting te maken. Hoeveel krijgt iedere rechthebbende? De hoogste schatting is tweehonderd duizend gulden per persoon, de laagste is vijfenveertig duizend. En hoewel ik keer op keer uitleg en geduldig voorreken dat het maar om een aantal duizenden guldens gaat, wil bijna niemand me geloven. De restitutie van de joodse tegoeden heeft een sfeer doen ontstaan die me niet bevalt; joden en geld. Uit IsraĂŤl komt de suggestie om van het gerestitueerde geld ook al die Nederlanders die joodse onderduikers hebben gehad te betalen. Ik ben ervoor. Laten we alle rekeningen maar vereffenen. De Nederlandse regering die zonder moeite voor tachtig miljoen een Mondriaan aanschafte,
geeft de Goudstikker collectie terug, de Nederlanders die voor iedere jood die ze aangaven vijf gulden ontvingen geven dat bedrag geĂŻndexeerd terug, de kosten van het steriliseren van gemengd gehuwden wordt door de artsen die de ingreep verrichtten, na de toepassing van de inflatiecorrectie, terug betaald en alle gestolen zilverwaren, piano's en bankstellen komen in de oorspronkelijke staat terug aan hun eigenaren. Voor zover er nog iemand in leven is, zijn dan de rekeningen vereffend. Te laat natuurlijk. Het duurde vijfenvijftig jaren en nog meer voordat De bank, bedreigd door een boycot nogmaals zijn rekeningen bekeek, alleen is er nu niemand meer die kan zeggen "van mij!" Dus krijgt iedereen wat, allemaal een beetje, een kleine aanvulling op al die half lege bruine enveloppen van mr. van Wien. Veel mensen zullen het geld niet eens willen hebben en het overmaken aan een of ander goed doel. Zo zullen we de samenleving laten zien dat het nooit om het geld ging, maar wel om de onverdraaglijke gedachte dat het onrecht uit het verleden niet volledig zichtbaar is geworden. Je moet het verleden nu eenmaal meedogenloos bloot leggen: om opgewassen te zijn tegen de toekomst. Dat heeft het CJO gedaan. Iemand moest het doen. Hans Fels