46ste jaargang, nr. 2 , april 2 0 0 2 . Verschijnt 4 x per jaa
Een uitgave van het Nederlands Auschwitz ComitĂŠ; postbus 74131,1070 BC Amsterdam
Auschwitz Bulletin Bij d e d o o d v a n m i j n m o e d e r
Bovenmenselijke kracht Op een dag, zeven jaar geleden, werd ik gebeld vanuit de Verenigde Staten, vanuit Fort Lauderdale waar mijn moeder, Annetje, met haat twee hartsvriendinnen Helene en Paulette haat vakantie doorbracht. Ik moest "vooral niet schrikken", drukte Paulette mij op het hart, "er is niets aan de hand". Het enige dat hun was opgevallen was dat Annetje sinds die morgen uitsluitend nog Jiddisch sprak, liedjes uit haat jeugd zong en de mensen om haat heen aansptak met de namen van haar broers, haar vrienden en vriendinnen van vroeger. Of dat thuis ook wel eens vaket gebeurde. "Nee", zei ik. "F.igenlijk nooit. Jiddisch heb ik haat, op een paar woorden na mer horen spreken. :" Er was heel veel aan de hand. De lange rreurgang van hersenbloedingen, CVA's en tia's die Annetje langzaam hebben gesloopt was begonnen. Met mijn zusjes Chaja en Ellen ben ik meteen naar Fort Lauderdale gevlogen. Ik zie ons nog haar kamer in het ziekenhuis betreden: Zij zat vrolijk in haar bed en vond her verschrikkelijk aardig van ons dat we de moeite hadden genomen even langs te komen. Er heerste om haar heen een opgewekte
stemming. Zij straalde een totale luchtigheid uit. Er weiden grapjes gemaakt, het verplegend personeel was dol op haar en over de zojuist gestopte bloeding werd door haar met geen woord gerept. Het duutde even vootdat ik begon door te krijgen wat er werkelijk aan de hand was. De bloeding had tijdelijk een deel van haar geheugen uitgeschakeld. Het geheugen dat o v e t was gebleven hield op lang vootdat haat weteld gtimmig was geworden. Wat e t in de jaren dertig en daarna o v e t haar heen was gekomen bestond heel even niet meer en wat er over was, was de optimistische wereld van de Poolse emigranten die in het begin van de twintigste eeuw naar Duitsland waten gekomen: het vertrouwen dat door hard werken een nieuw en betet besraan in het vetschiet lag. De wereld van de Jiddische kinderliedjes, de koekjes van Tante Fradel en Onkel Shleume. De hoop van Mozes Lazor en Chaja Line voor het jonge gezin in de nieuwe wereld op het Westelijke randje van het Europees continent. Het drong tot me door, dat Chaja, Ellen en ik tijdelijk spelers waren geworden in een vreemde reconstructie van het
verleden die ontkende dat na de droom, de nachtmettie was gekomen. En hoewel het verleden en heden al vrij snel weer door elkaar werden gemengd, zag ik toen v o o t het eerst in mijn moeder de vrouw die zij ooit was geweest en die ze na de sjoa nooit m e e t uitsluitend kon zijn. Een paat dagen v o o t haar dood, tijdens de wake aan haar ziekbed, moest ik weer aan Fort Lauderdale denken en aan de zorgeloze geschiedenis-begoocheling van toen. Annetje voerde het gevecht om te ovetleven zoals zij had geleefd te vechten om te ovetleven. "Heel goed, heel goed" waren de laatste woorden die zij verstaanbaar kon uitspreken. Tijdens haar gevecht om te overleven herhaalde zij die woorden, als een mantfa, een bezwering, een strijdkreet. "Heel goed, heel goed, ik geef niet op, ik vecht me er weer bovenop, het gaat weer heel goed." Van haar kampvriendinnen Paulette en Helene heb ik begfepen waar deze bovenmenselijke inspanningen vandaan zijn gekomen. Zelf heeft Mamma e t niet veel over verteld, en als zij het deed, deed zij dat in algemene bewoordingen, schetsen,